21.

YÜZYILIN EŞİĞİNDE TÜRK SOSYOLOJİSİNİN DİNAMİKLERİ

HAZAL SAĞLAM
21080149

Makalenin Künyesi:
Türkdoğan, O. (2000). ‘21. Yüzyılın Eşiğinde Türk Sosyolojisinin Dinamikleri.’ Türk
Dünyası Araştırmaları Dergisi, (125), sayı:26, s:1-37.
Anahtar Kavramlar:
Türkiye’nin toplumsal yapısı, milli kimlik, milli kültür, etniklik.

GİRİŞ
Türk sosyolojisinin önemli isimlerinden birisi olan Orhan Türkdoğan 1926 yılında Malatya’da
dünyaya gelmiştir. İlk, orta ve lise öğrenimini Malatya’da tamamlamıştır. 1946-1947 öğretim
yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Eti ve Sümer Dili ile Felsefe
Bölümlerinin ikisine birden aynı anda kayıt yaptırmıştır. Eti dilini öğrenmiş, ancak o dönemde
yaygın olan tüberküloz hastalığına yakalandığından, öğrenimine beş yıl ara vermek zorunda
kalmıştır.1951 yılında ikinci kez üniversiteye başladığında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Felsefe, Sosyoloji, Pedagoji ve Bilim tarihinde eğitimini tamamlamış ve 1955 yılında mezun
olmuştur.1 1959’da Atatürk Üniversitesi’nde asistanlık sınavına girmiş ve Fen-Edebiyat
Fakültesi Felsefe Kürsüsüne asistan olarak atanmış, bir yıl sonra Sosyoloji Kürsüsü açılınca
oraya geçmiştir. Türkdoğan, 1877’de Ruslar tarafından Kars’a yerleştirilmiş ve 1962’ye kadar
Türkiye’de yaşamış olan ‘Malakanlar’ üzerine, 1959-1962 yılları arasında, aralarında üç yıl
süre ile kalarak bir sosyolojik araştırma yapmış ve bununla 1962 yılında doktora unvanını
almıştır. Türkdoğan, metodoloji konusuna önem vermiştir. Çalışmalarında gözlem ve anket
yöntemlerini sıklıkla kullanan Türkdoğan, araştırmalarında farklı metot ve kuramları bir arada
bulundurmuştur. Özellikle. Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde saha
araştırmaları yürütüp bölgenin sosyolojik yapısını incelemiştir. Türkdoğan, eserlerinde
özellikle kabile- aşiret yapısı, köy sosyolojisi, gecekondu kültürü, etniklik, milletleşme, Türk
tarihi sosyolojisi vb. konularına değinmiştir.

ÇALIŞMANIN AMACI
1970’ler sonrası Türk sosyolojisini etkileyen toplum dinamiklerine dikkat çekerek, ülkemizin
hızlı kentleşme ve sanayileşme sonrası yozlaşan değerlerine milletleşme süreci bakımından
ket vuran ögeleri saptamak ve incelemek, bu konuda daha önce yapılmış ve halen çalışılmakta
1
Nevin, Ergan. (2011). Türk yurdu dergisi, yıl: 100, sayı: 281.

1
olan bilimsel eserleri okuyucuya sunmak, Batı sosyolojisi ile Türk sosyolojik yapısı arasında
karşılaştırmalar yapmak suretiyle konu hakkında çalışacak kişilere önemli bir yol haritası
çizmek gayesini gütmektedir.

YÖNTEM
Türkdoğan, Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki illerde
gerçekleştirmiş olduğu saha çalışmaları sayesinde Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nin sosyal yapısını ve kültürünü analiz etmeyi amaçlamıştır. Aşiret-kabile
yapılanması üzerine gerçekleştirdiği çalışmada ise aşiret ileri gelenleri ile birebir
görüşmelerde bulunmuştur. Araştırmalarında pozitivist ekolün metotlarını sıklıkla
kullanmıştır. Aydın- halk ikiliğini ele alırken Marxist bakış açısının yöntemlerini kullanmıştır.
Weber’in tarihsel perspektif yöntemini Türkdoğan’da görmek mümkündür. Türkdoğan,
anlamacı-yorumlamacı bir metot izlemiştir. Toplumsal olayların anlaşılması ve doğru bir
biçimde yorumlanmasını önemli görmüştür. Pozitivist anlamda anket, deney, saha araştırması
gibi pek çok yöntemi kullanmış olmasına rağmen Türkdoğan, bu yöntemlerin de doğru
yorumlanmasını önemli bulur.

SONUÇ
Türkdoğan, Türk tarihine ilgi duymuş ve ülkemiz sorunlarına duyarlı bir şekilde yaklaşmış bir
sosyologdur. Türk sosyolojisinin temel sorunlarını ve dinamiklerini tarihsel temellere
oturtarak açıklamaya çalışmıştır. Bunu yaparken gelişmiş ülkelerin sosyolojik yapılarını
incelemiş, bizzat orada bulunmuştur. Sosyolojide metot konusuna önem vermiştir.
Türkdoğan’a göre doğru bilgiye ulaşmak adına geçerli tek bir metot yoktur. Çalışmalarında
pozitivist ve yorumlamacı yaklaşımı bir arada kullanmıştır. Yorumlamacı perspektiften
olayları tarihse bir temele oturtarak anlamaya çalışmış, pozitivist ekolün anket, deney ve
gözlemini kullanmıştır. Türkiye’nin farklı bölgelerine saha araştırmaları yürütmüştür. Türk
toplum yapısının sorunlarının Türk tarihinde yattığını dile getirmiş ve Türk tarihinin iyi
anlaşılması ve araştırılması gerektiğini söylemiştir. Ülkemizin çeşitli sorunlarla mücadele
ettiğini ve bu sorunlara en kısa sürede çözümler üretilmesi gerektiğini belirtmiştir. Ülkemiz
için en önemli sorunun etniklik-azınlık meselesi olduğuna işaret etmiştir. 2 Ülkemizde çok
sayıda etnik ve azınlık grubun bulunduğunu dile getirmiştir. Milli kültürün önemine vurgu
yapmıştır. Türkdoğan’a göre Türkiye’nin bir diğer önemli problemi ise terör ve şiddettir. Bu
kavramların yalnız siyasal değil sosyolojik boyutuyla da incelenmesi gerektiğini
vurgulamıştır. Sonuç olarak Türkdoğan, Türk sosyolojisinde önemli eserlere imza atmıştır.

2
Mercan Mutlu , Orhan Türkdoğan’ın Temel Sosyolojik Fikirleri ( Yüksek Lisans Tezi, İzmir Bakırçay
Üniversitesi),2022;185.

2
3