Tiểu luận

CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA

TRIẾT HỌC LÊNIN
Nhóm 1: Y tế Công cộng
Đoàn Hồng Hải Lê Thị Ngọc
Nguyễn Thị Thu Hà Nguyễn Thị Hạnh
Nguyễn Thị Minh Hiền Dương Thị Loan
Nguyễn Thị Hồng Thảo Nguyễn Duy Huy
Đào Thị Phương Thảo Nguyễn Thị Minh Phương
Vũ Thị Hằng Vũ Nguyễn Thái Dương
Trần Tuấn Linh Nguyễn Thị Huyền Trang
Nguyễn Thị Thu Hường Nguyễn Văn Bình
Nguyễn Thị Thuỳ Dương Nguyễn Mai Anh

1
 MỤC LỤC

MỤC LỤC..............................................................................................................2
LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................6
CHƯƠNG 1...........................................................................................................7
1.1. Giai đoạn từ năm 1893 đến sau cách mạng tháng 10 Nga năm 1917..........7
1.1.1. Giai đoạn 1893-1907.............................................................................7
1.1.2. Giai đoạn 1907 đến cách mạng tháng 10 Nga năm 1917....................10
1.1.3. Giai đoạn sau cách mạng Xã hội chủ nghĩa tháng 10 Nga năm 1917........13
1.2. Giai đoạn Triết học Lênin trong thời đại hiện nay....................................15
a) Những biến đổi của thời đại...........................................................................15
b) Vai trò thế giới quan và phương pháp luận của triết học Mác - Lênin trong
thời đại hiện nay..................................................................................................16

2
 LỜI MỞ ĐẦU

Triết học là một trong những khoa học ra đời sớm nhất trong lịch sử văn
minh, trí tuệ của nhân loại. Từ thời cổ đại sơ khai, con người đã bắt đầu có
những ham muốn khám phá thế giới, tìm hiểu nguồn gốc thế giới và biến đổi thế
giới ấy. Triết học ra đời không nhằm điều gì khác bởi những lý do ấy, vì vậy triết
học đã trở thành một bộ môn khoa học được đánh giá cao về tính uyên bác và
chiều sâu trí tuệ. Những tư tưởng triết học trong suốt lịch sử hình thành và phát
triển qua bao thế kỷ vẫn còn nguyên giá trị và luôn thôi thúc sự khám phá tìm tòi
cũng như đam mê hiểu biết của con người.
Nằm trong mạch nguồn ấy, triết học Lênin đã kế thừa những tinh hoa
xuyên suốt lịch sử triết học từ triết học thời kỳ cổ đai, trung cổ, triết học cổ điển
Đức Đồng thời, triết học Lênin còn là sự thấm nhuần những giá trị từ các tiền đề
tư tưởng, khoa học kỹ thuật; dưới sự tác động của hoàn cảnh xã hội thời kỳ đó để
cho ra đời một học thuyết bao gồm những hệ tư tưởng mang tính Cách mạng sâu
sắc, hướng con người tới một xã hội tốt đẹp hơn. Không những thế, triết học
Mác – Lênin còn cung cấp thế giới quan và phương pháp luận đúng đắn cho loài
người tiến bộ. Chính vì vậy, những giá trị của triết học Lênin vẫn như những
chân lý sáng mãi cho tới tận thời đại hôm nay.
Để có thể nhận thức rõ giá trị của triết học Lênin thì trước tiên cần phải
biết được các giai đoạn phát triển của triết học Lênin.
Bài viết gồm:
Chương 1. Các giai đoạn phát triển của triết học Lênin
Do điều kiện về thời gian và năng lực còn hạn chế nên bài viết còn nhiều
thiếu xót. Vì vậy chúng tôi mong muốn nhận được nhiều ý kiến đóng góp của cô
và bạn bè để bài viết được hoàn thiện hơn.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn.

3
 CHƯƠNG 1
CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA TRIẾT HỌC LÊNIN
Lịch sử triết học Lênin là quá trình hình thành và phát triển liên tục song
có thể phân thành hai giai đoạn lớn là Giai đoạn từ năm 1893 đến sau cách mạng
tháng 10 Nga năm 1917 và giai đoạn Triết học Lênin trong thời đại hiện nay.
1.1. Giai đoạn từ năm 1893 đến sau cách mạng tháng 10 Nga năm 1917
1.1.1. Giai đoạn 1893-1907
Đây là thời kỳ V.I.Lênin bảo vệ và phát triển triết học Mác nhằm thành lập
đảng Mác - xít ở Nga và chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư sản lần thứ
nhất.
Từ những năm 80 của thế kỷ XIX, chủ nghĩa Mác đã được truyền bá vào
nước Nga. Đóng vai trò lớn trong công việc đó là nhóm “giải phóng lao động”
do Plêkhanốp đứng đầu. Nhóm này đã dịch ra tiếng Nga những tác phẩm của
C.Mác và Ph.Ăngghen như: Sự khốn cùng của triết học, Tuyên ngôn của Đảng
cộng sản, Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức, V.V..
Cùng với những tác phẩm dịch, Plêkhanốp đã viết nhiều tác phẩm chống lạí phái
dân túy tự do chủ nghĩa, đặc biệt là các tác phẩm như: Chủ nghĩa xã hội và đấu
tranh chính trị, Những sự bất đồng giữa chúng ta, Bàn về sự phát triển của quan
điểm nhất nguyên về lịch sử, Khái luận về lịch sử của chủ nghĩa duy vật. Như
vậy, nhóm “Giải phóng lao động” đã có những đóng góp nhất định trong cuộc
đấu tranh chống phái dân túy tự do chủ nghĩa và bước đầu truyền bá chủ nghĩa
Mác vào nước Nga.
Song, Plêkhanốp cũng đã phạm những sai lầm nghiêm trọng trong cuộc đấu
tranh chống phái dân túy. Ông đã không đứng trên lập trường mácxít để xác định
đúng đắn các động lực của cuôc cách mạng dân chủ tư sản đang chín muồi ở
nước Nga; không thấy được vai trò cách mạng của giai cấp công nhân; có thái độ
mơ hồ và thậm chí cơ hội chủ nghĩa đối với vai trò của giai cấp tư sản thời đó. Vì
vậy, đến giữa những năm 90 của thế kỷ XIX, người bảo vệ và phát triển xuất sắc
chủ nghĩa Mác, người lãnh đạo phong trào cách mạng của giai cấp công nhân
Nga là V.I.Lênin.

4
 Trong giai đoạn mở đầu sự phát triển triết học Mác, Lênin đã viết hàng loạt
tác phẩm triết học quan trọng như Những “người bạn dân” là thế nào và họ đấu
tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao ? (1894), Nội dung kinh tế của
chủ nghĩa dân túy và sự phê phán trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội dung
đó (1894), Chúng ta từ bỏ di sản nào ?(1897), Làm gì ? (1902), V.V..
Trong tác phẩm Những “người bạn dân”... Lênin đã đấu tranh chống chủ
nghĩa duy tâm, phương pháp siêu hình của phái dân túy và bảo vệ chủ nghĩa duy
vật biện chứng. Khi phê phán những quan điểm sai lầm của Mikhailốpxky coi
chả nghĩa Mác là phương pháp siêu hình và giáo điều, là không được luận
chứng, là truyền bá vào nước Nga một cách giả tạo, Lênin đã chỉ ra rằng, C.Mác
là người sáng tạo triết học, vạch thời đại mới trong sự phát triển tư tưởng nhân
loại. Phép biện chứng do Mác và Ăngghen sáng tạo khác về chất với phép biện
chứng của Hêghen. Phép biện chứng mácxít có nhiệm vụ nhận thức thế giới
khách quan và những quy luật của nó. Và nhờ vận dụng phép biện chứng duy vật
vào việc xem xét các hiện tượng xã hội mà Mác và Ăngghen đã nâng xã hội học
lên trình độ một khoa học thực sự chân chính về xã hội.
Trong tác phẩm trên, Lênin cũng phê phán mạnh mẽ tư tưởng của
Mikhailốpxky phủ nhận tính khách quan của chân lý, không lấy thực tiễn làm
tiêu chuẩn của chân lý. V.I.Lênin chỉ rõ rằng: nhiệm vụ chân chính của khoa học
là phản ánh đúng đắn, toàn diện hiện thực lịch sử. Ông viết: “Không bao giờ có
một người mácxít nào đã xây dựng những quan điểm dân chủ - xã hội của mình
trên một cơ sở nào kh ngoài cái cơ sở là sự phù hợp của những quan điểm ấy với
hiện thực với lịch sử của những quan hệ kinh tế - xã hội nhất định”.
Lênin cũng đã vạch ra tính chất siêu bình trong phương pháp thức các hiện
tượng xã hội của phái dân túy và bảo vệ, phát triển biện chứng duy vật. Lênin
cho rằng, phái dân túy đã không nhìn thấy tính chất mâu thuẫn trong sự phát
triển, không thừa nhận sự nhảy vọt và đứt đoạn của quá trình lịch sử.
Đặc biệt, trong sự phát triển triết học Mác ở giai đoạn này, đã chú ý nghiên
cứu vấn đề quy luật phát triển của hình thái tế - xã hội, đã phê phán tính chất duy
tâm chủ quan trong quan niệm của phái dân túy về đời sống xã hội. Ông chỉ rõ,
do không thừa nhận tính chất “lắp đi lắp lại” của các hiện tượng lịch sử nên các
nhà túy cũng không thừa nhận quy luật khách quan của lịch sử. Chỉ có chủ nghĩa

5
Mác mới biết tách các mối quan hệ kinh tế từ các quan hệ xã hội, mới có khả
năng khám phá ra tính “lắp đi lắp lại” của các hiện xã hội và đi tôi thừa nhận tính
khách quan, tính quy luật trong phát triển của chúng.
Thừa nhận những quy luật phát triển khách quan của xã hội, theo Lênin,
cũng là thừa nhận sự phát triển của hình thái kinh tế-xã hội như một quá trình
lịch sử - tự nhiên. Lênin chỉ ra rằng, chủ nghĩa Vác coi hình thái kinh tế-xã hội
như là một trình độ lịch sử cụ thể của sự phát triển xã hội với sự tác động của các
quy luật vốn có của nó - quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất và các quy luật khác.
Ngoài ra, trong tác phẩm trên, Lênin cũng đề cập đến những vấn đề quan
trọng khác của chủ nghĩa duy vật lịch sử như vấn đề vai trò của nhân tố chủ quan
trong cách mạng, của quần chúng nhân dân và cá nhân trong lịch sử, V.V..
Ở giai đoạn 1893 - 1907, Lênin cũng đã phát triển triết học mácxít trong
cuộc đấu tranh chống “phái chủ nghĩa Mác hợp pháp”, phái kinh tế , phái
mensêvích.
Trong tác phẩm Nội dung kinh tế của chủ nghĩa dân túy và sự phê phán
trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội dung đó, Lênin đã phân tích sâu sắc mối
quan hệ biện chứng giữa triết học mácxít và thực tiễn cách mạng, phê phán “chủ
nghĩa Mác hợp pháp” đã lấy chủ nghĩa Cantơ mới làm cơ sở triết học, tách rời lý
luận và thực tiễn. Ông chứng minh tính đảng của thế giới quan, chỉ ra sự khác
nhau căn bản giữa quan điểm về tính đảng của giai cấp vô sản và cái gọi là chủ
nghĩa khách quan của phái “chủ nghĩa Mác hợp pháp”. Tính đảng vô sản thống
nhất biện chứng với tính khách quan khoa học trong quan niệm về thế giới.
Lênin cũng phát triển chủ nghĩa duy vật lịch, sử khi tiến hành cuộc đấu
tranh chống phái kinh tế và lý luận tự phát ở thời kỳ này. Ông đã phát triển tư
tưởng của chủ nghĩa Mác vê các hình thức đấu tranh của giai cấp vô sản trước
khi có chính quyền: đấu tranh kinh tế, đấu tranh chính trị, đấu tranh tư tưởng.
Đấu tranh kinh tế có vai trò quan trọng vì nó thu hút, lôi cuốn giai cấp công nhân
vào cuộc đấu tranh cho lợi ích giai cấp. Nhưng đấu tranh chính trị mới là quyết
định, vì mục đích của nó là tiến đến lật đổ giai cấp thống trị bóc lột giành lấy
chính quyền về tay giai cấp công nhân. Hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, theo

6
Lênin, không hình thành một cách tự phát trong công nhân, mà nó được đưa vào
trong phong trào công nhân thông qua cuộc đấu tranh chính trị.
Những tư tưởng trên đây được Lênin trình bày trong tác phẩm “Làm
gì?”(1902).
Trong thời kỳ cuộc cách mạng dân chủ tư sản 1905 - 1907, Lênin cũng đặt
mình trong nhiệm vụ nghiên cứu, phát triển những vấn đề quan trọng của lý luận
cách mạng trong thời đại mới – thời đại đế quốc chủ nghĩa như: vấn đề lực lượng
cách mạng, vấn đề xác lập quyền lãnh đạo của giai cấp công nhân và chính đảng
của nó trong cuộc cách mạng dân chủ tư sản như là điều kiện tiên quyết để
chuyển trực tiếp cuộc cách mạng đó sang cách mạng xã hội chủ nghĩa, vấn đề
khả năng thắng lợi của cách mạng vô sản trong một nước riêng biệt V.V..
Tác phẩm “Hai sách lược của đảng dân chủ - xã hội trong cách mạng dân
chủ” (1905) của Lênin là một kiểu mẫu về việc giải quyết những nội dung của
cách mạng tư sản trong thời đại đế quốc chủ nghĩa. Cuộc cách mạng đó phải do
giai cấp vô sản lãnh đạo trong mối liên minh với giai cấp nông dân, cho nên nó
là tiền đề đi đến cách mạng XHCN. Tác phẩm cũng khẳng định vai trò củaquần
chúng nhân dân, của nhân tố chủ quan, của các đảng chính trị trong đấu tranh
cách mạng.
1.1.2. Giai đoạn 1907 đến cách mạng tháng 10 Nga năm 1917
Đây là thời kỳ chính phủ Nga hoàng thiết lập chế độ khủng bố tàn
bạo,ngự trị trong tất cả mọi lĩnh vực đời sống xã hội .
-Xuất hiện Chủ nghĩa Makhơ trong những năm này được dùng để chống
lại chủ nghĩa duy vật biện chứng, phá hoại tư tưởng cách mạng, tước bỏ vũ khí
tinh thần của giai cấp vô sản. Những người theo chủ nghĩa Makhơ ở Nga muốn
làm sống lại triết học duy tâm phản động.
- Từ tình hình đó Lênin phát triển triết học Mac lập thế giới quan duy vật
và phương pháp biện chứng cho giai cấp công nhân dẫn đến
+ năm 1909 tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê
phán được xuất bản :

7
 - Đây là tác phẩm kinh điển của giai đoạn Lênin trong sự phát triển triết
học Mác. Ý nghĩa tổng quát của tác phẩm là đã giải đáp được những vấn đề quan
trọng đang đặt ra đối với triết học Mác lúc đó, khái quát về mặt triết học những
thành tựu khoa học tự nhiên, phê phán toàn diện triết học duy tâm và chủ nghĩa
xét lại trong triết học. Tác phẩm của V.I.Lênin là kiểu mẫu về tính đảng vô sản
trong cuộc đấu tranh chống những kẻ thù của chủ nghĩa Mác; kiểu mẫu về sự kết
hợp giữa tính đảng với tính khoa học sâu sắc của triết học Mác.
- Tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đã đặt
ra và giải quyết cụ thể hàng loạt vấn đề triết học quan trọng, trước sự phát triển
của khoa học tự nhiên, đặc biệt là của vật lý học, do không nắm vững lý luận
nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng, nhiều nhà khoa học đã rơi vào chủ
nghĩa duy tâm. Những người theo chủ nghĩa duy tâm đã lợi dụng tình hình đó
chống lại triết học duy vật. Tác phẩm của Lênin ra đời đã đặt nhiệm vụ trọng tâm
là bảo vệ chủ nghĩa duy vật, phát triển lý luận duy vật biện chứng về nhận thức.
Lênin phê phán quan điểm sai lầm về nhận thức thế giới vật chất, đưa ra định
nghĩa kinh điển về vật chất: “Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực
tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của
chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
- Khi bảo vệ lý luận phản ánh của chủ nghĩa duy vật biện chứng, Lênin đã
đấu tranh chống quan niệm của những người theo chủ nghĩa Makhơ.
- Lênin đã được trình bày tóm tắt trong ba kết luận về lý luận nhận thức
của chủ nghĩa duy vật biện chứng:
1) Có những vật tồn tại độc lập đối với ý thức của chúng ta, độc lập đối
với cảm giác của chúng ta, ở ngoài chúng ta....
2) Dứt khoát là không có và không thể có bất kỳ sự khác nhau nào về
nguyên tắc giữa hiện tượng và vật tự nó. Chỉ có sự khác nhau giữa cái đã được
nhận thức và cái chưa được nhận thức...
3) Trong lý luận nhận thức, cũng như trong tất cả những lĩnh vực khác
của khoa học, cần suy luận một cách biện chứng, nghĩa là đừng giả định rằng
nhận thức của chúng ta là bất di bất dịch và có sẵn, mà phải phân tích xem sự

8
hiểu biết nảy sinh ra từ sự không hiểu biết như thế nào, sự hiểu biết không đầy
đủ và không chính xác trở thành đầy đủ hơn và chính xác hơn như thế nào”.
+ Năm 1913 V.I.Lênin viết tác phẩm: Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu
thành của chủ nghĩa Mác . Tác phẩm đã chỉ ra nguồn gốc ,bản chất và kết cấu
của chủ nghĩa Mác kế thừa biện chứng tinh hoa văn hoá của nhân loại .
+ Năm 1895 -1916 tác phẩm Bút ký triết học là kết quả tập hợp từ 10 cuốn
vở ghi chép của Lênin .
-Trong Bút ký triết học, Lênin còn cho ta những mẫu mực tuyệt vời về sự
nghiên cứu các quy luật và phạm trù của phép biện chứng duy vật; nguyên tắc về
sự thống nhất giữa phép biện chứng, lôgíc học và lý luận nhận thức; những yếu
tố cơ bản của phép biện chứng; về nguồn gốc nhận thức của chủ nghĩa duy tâm,
về tính mâu thuẫn của sự phản ánh trong trừu tượng khoa học V.V.. Đó là những
công hiến vô giá vào kho tàng triết học Mác.
+ Tháng 5 năm 1918 tác phẩm Nhà nước và cách mạng xuất bản :
- Lênin không chỉ dừng lại ở sự phê phán những quan điểm sai lầm của
bọn cơ hội chủ nghĩa về nhà nước và cách mạng, mà còn phát triển lý luận Mác
về các vấn đề làm phong phú nó bằng những kết luận mới. Những vấn đề có ý
nghĩa sống còn đối với quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa như chuyên chính
vô sản, dân chủ xã hội chủ nghĩa, thời kỳ quá độ, các giai đoạn của sự phát triển
hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa cũng được Lênin đặc biệt chú ý.
- Phát triển tư tưởng của Mác về nhà nước trong thời kỳ quá độ, Lênin cho
rằng, thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội là thời kỳ kéo dài,
và nhà nước trong thời kỳ đó chỉ có thể là nhà nước chuyên chính vô sản. Đó là
nhà nước kiểu mới, nhà nước dân chủ đối với đa số nhân dân lao động và chuyên
chính đối với thiểu số bọn bóc lột, ăn bám. Lực lượng lãnh đạo nhà nước chuyên
chính vô sản phải là đội tiên phong của giai cấp công nhân tức chính đảng
mácxít Lênin viết: “Chủ nghĩa Mác giáo dục đảng công nhân, là giáo dục đội tiền
phong của giai cấp vô sản, đội tiền phong này đủ sức nắm chính quyền và dẫn dắt toàn
dân tiến lên chủ nghĩa xã hội, đủ sức lãnh đạo và tổ chức một chế độ mới”.

9
1.1.3. Giai đoạn sau cách mạng Xã hội chủ nghĩa tháng 10 Nga năm 1917
Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đã khai sinh ra chế độ xã hội chủ
nghĩa đầu tiên và mở ra một thời đại mới - thời đại quá độ đi lên chủ nghĩa xã
hội (CNXH). V. I. Lênin đã nhận định về ý nghĩa thời đại của Cách mạng Tháng
Mười Nga 1917:... “Chúng ta có quyền tự hào và quả thật chúng ta tự hào là đã
có cái hân hạnh được bắt đầu việc xây dựng nhà nước Xô-viết và do đó, mở đầu
một thời đại mới trong lịch sử thế giới…”.
Trong những năm từ sau Cách mạng tháng Mười Nga đến lúc từ trần,
V.I.Lênin đã không ngừng phát triển triết học Mác, làm phong phú và sâu sắc
thêm những quan điểm triết học Mác để triết học thật sự trở thành vũ khí tinh
thần cho giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh lâu dài, khó khăn nhằm xây dựng
chủ nghĩa xã hội.
Thông qua một số tác phẩm nổi bật như: Sáng kiến vĩ đại, Bệnh ấu trĩ “tả
khuynh” trong phong trào cộng sản, Về chính sách kinh tế mới, Về tác dụng của
chủ nghĩa duy vật chiến đấu; V.I.Lênin tiếp tục phát triển chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử với những quan điểm mới và đúng đắn.
Trong tác phẩm Sáng kiến vĩ đại (1919), Lê nin cho rằng, năng suất lao
động xã hội là yếu tố quyết định cho sự thắng lợi của xã hội mới. Ông cũng phân
tích rằng giai cấp vô sản có 2 nhiệm vụ: đánh đổ giai cấp tư sản và xây dựng xã
hội mới. Đánh đổ giai cấp tư sản, nhiệm vụ này hoàn toàn sẽ thành công vì giai
cấp vô sản, những người lao động, những người công nhân, với tinh thần lao
động quên mình, không ngại nặng nhọc, sẽ tạo ra một năng suất lao động mới
cao hơn nhiều, hoàn toàn có thể đánh bại hẳn giai cấp tư sản. Nhiệm vụ thứ 2 là
xây dựng xã hội mới khó khăn hơn, đòi hỏi thời gian lâu dài và tinh thần bền bỉ
của nhân dân, tuy nhiên với tinh thần đoàn kết của quần chúng nhân dân, tinh
thần dũng cảm, nhiệm vụ này sẽ dần dần được thực hiện.
Trong tác phẩm này, Lê nin cũng đã đưa ra một định nghĩa nổi tiếng về
giai cấp, giúp chúng ta nhận ra mối quan hệ và vai trò của các giai cấp trong xã
hội (tư sản và vô sản), từ đó khai sáng tinh thần cho giai cấp vô sản, cần phải
đánh bại giai cấp tư sản, làm chủ tư liệu sản xuất, nắm vai trò chủ chốt trong tổ
chức lao động xã hội, khẳng định và nâng cao địa vị trong chế độ kinh tế xã hội.

10
 Năm 1920, Lê nin viết tác phẩm Bệnh ấu trĩ tả khuynh trong phong trào
cộng sản. Qua tác phẩm, Lê nin đã bàn về nhiệm vụ phức tạp trong xây dựng xã
hội mới, nhấn mạnh vai trò của Đảng Cộng sản. Vai trò của Đảng Cộng sản có ý
nghĩa quyết định trong cuộc đấu tranh chuyên chính vô sản: vạch ra các chiến
lược, sách lược trong điều kiện lịch sử mới, tránh các suy nghĩ chủ quan, xa rời
điều kiện và những yêu cầu tất yếu của cuộc đấu tranh giai cấp triệt để. Đảng
Cộng sản, tập trung sức mạnh của hàng chục triệu người, là một sức mạnh ghê
ghớm nhất, có tinh thần thép được tôi luyện trong chiến tranh, được sự tín nhiệm của tất
cả nhân dân, dẫn dắt nhân nhân tiến hành thắng lợi cuộc dấu tranh giai cấp.
Cùng với đó, Lê nin cũng viết nhiều tác phẩm bàn về chính sách kinh tế
mới. Đường lối đi lên XHCN cần có những bước đi thích hợp mà một bước quan
trọng trong đó là hoạt động có ý nghĩa chính trị nhất: Xây dựng công tác kinh tế
là sự nghiệp chung của tất cả mọi người. Bước đi quan trọng nhất chính là xây
dựng một nền kinh tế bền vững, tạo ra cơ sở vật chất vững vàng, chỉ có thể là
nền công nghiệp cơ khí, không chỉ nâng cao giá trị kinh tế mà còn cải tạo cả
nông nghiệp truyền thống.
Năm 1922, Lê nin viết bài báo nổi tiếng Về tác dụng của chủ nghĩa duy
vật chiến đấu. Ông nêu ra rằng: “Chúng ta cần hiểu rằng nếu không có một sơ sở
triết học vững vàng thì tuyệt nhiên không có khoa học tự nhiên bào hay chủ
nghĩa duy vật bào có thể tiến hành đấu tranh chống sự lấn bước của những tư
tưởng tư sản và sự phục hồi của thế giớ quan tư sản. Muốn tiến hành được cuộc
đấu tranh ấy cà đưa nó đến thành công hoàn toàn, nhà khoa học tự nhiên phải là
một nhà duy vật hiện đại, một đồ đệ tự giác cảu chủ nghĩa duy vật mà Mác là
người đại diện, Nghĩa là nhà khoa học tự nhiên ấy phải là một nhà duy vật biện
chứng”. “Khoa học tự nhiên đang tiến bộ rất nhanh, đang trải qua một thời kì đảo
lộn cách mạng sâu sắc trong tất cả mọi lĩnh vực, đến nỗi nó tuyệt đối không thể
không cần đến những kết luận triết học”.
Lê nin đặt ra nhiệm vụ cần phải phát triển triết học duy vật biến chứng dựa
trên cơ sở tổng kết lịch sử hiện đại, trên tinh thần khoa học để củng cố liên minh
thống nhất giữa triết học và khoa học tự nhiên, phê phán chủ nghĩa duy tâm, tôn giáo.
Tác phẩm này còn chứa đựng ý nghĩa phương pháp luận sâu sắc, vạch ra nhiệm
vụ quan trọng của Đảng Cộng sản trong cuộc đấu tranh khó khăn để xây dựng xã

11
hội mới đó là công tác tuyên truyền triết học vô thần. Những người lãnh đạo của
giai cấp vô sản, đã lãnh đạo nhân dân cướp lấy chính quyền, song việc sử dụng
đúng đắn chính quyền ấy lại rất khó khăn. Những người vô sản, quần chúng
nhân dân, thợ thủ công, công nhân, đã bị đẩy vào vòng tối tăm, dốt nát, thiên
kiến bằng con đường trực tiếp của một nền giáo dục thuần túy thì giờ đây, cũng
bằng chính con đường giáo dục thuần túy mác xít, những người lãnh đạo cần
truyền bá thật nhiều trong nhân dân tinh thần triết học vô thần, để triết học thật
sự trở thành vũ khí tinh thần cho giai cấp vô sản trong xây dựng xã hội mới.
1.2. Giai đoạn Triết học Lênin trong thời đại hiện nay
a) Những biến đổi của thời đại
Sự xuất hiện hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa sau chiến tranh thế giới
lần thứ hai do Liên Xô đứng đầu với các nước như Việt Nam, Trung Quốc, Cộng
hòa dân chủ Đức, Ba Lan, Tiệp Khắc, Rumani, Bungari, Hunggari, Cu Ba, Triều
Tiên, Mông Cổ, Lào, đã tạo ra một quá trình phát triển của hai hệ thống đối lập
cơ bản trong lịch sử xã hội loài người: hệ thống xã hội chủ nghĩa và hệ thống tư
bản chủ nghĩa. Sự lớn mạnh của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa là hậu
phương vững chắc cho công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, đấu tranh
giải phóng dân tộc, vì mục tiêu độc lập dân tộc, hòa bình, tự do, dân chủ và tiến
bộ xã hội của nhân dân thế giới.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, từ những năm
90 thế kỷ XX, hệ thống xã hội chủ nghĩa rơi vào khủng hoảng và sụp đổ. Song,
mục tiêu, lý tưởng và bản chất tốt đẹp của chủ nghĩa xã hội vẫn là phương hướng
phát triển của lịch sử xã hội loài người.
Cuộc đấu tranh "ai thắng ai” giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản
càng gay go, phức tạp.
Cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI, thế giới nổi lên các vấn đề liên quan đến
toàn cầu như xung đột dân tộc, tôn giáo, vấn đề môi truờng sinh thái, vấn đề dịch
bệnh liên quan đến súc khỏe con người. Đặc biệt là các cuộc chiến tranh cục bộ
giữa các nước, biểu hiện cho tham vọng bá chủ toàn cầu của Mỹ, đã tạo nên tính
không ổn định của môi trường chính trị trong từng khu vực và trên thế giới. Suy

12
đến cùng, đó là biểu hiện tất yếu của những mâu thuẫn vốn có trong lòng xã hội
tư bản chủ nghĩa.
Thời đại ngày nay cũng được đánh dấu bằng sự phát triển như vũ bão của
cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và công nghệ trên thế giới. Xu hướng phát
triển đó, một mặt, làm cho mối liên hệ giữa các quốc gia, dân tộc ngay càng chặt
chẽ, có tính toàn cầu, nhưng măt khác, làm cho mâu thuẫn giữa các nước giàu và
các nước nghèo, chậm phát triển ngày càng gay gắt, không chỉ trên phương diện
kinh tế mả còn trên các mặt như chính trị, văn hóa và xã hội.
Như vậy, thời đại ngày nay đang chứng kiến những sự đổi thay vô cùng to lớn
trên nền tảng của sự phát triển lực lượng sản xuất trong xã hội ngày càng cao.
Sự tác động của hai quá trình cách mạng về xã hội và về khoa học kỹ
thuật, công nghệ đã tạo nên sự biên đổi nhanh chóng và phức tạp trên mọi mặt
của đời sống xã hội. Đó cũng là một thách thức đặt ra đối với sự phát triển của
chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung, triết học Mác - Lênin nói riêng, nhằm chứng minh
vai trò của lý luận khoa học và cách mạng trong điều kiện lịch sử - xã hội mới.
b) Vai trò thế giới quan và phương pháp luận của triết học Mác - Lênin
trong thời đại hiện nay
Từ khi ra đời đến nay, triết học Mác - Lênin luôn phát triển trong cuộc đấu
tranh với các trường phái triết học đối lập. Các học giả tư sản, trong giai đoạn
hiện nay, muốn bác bỏ, phủ nhận những nguyên lý cơ bản của triết học Mác -
Lênin. Họ cho rằng triết học Mác đã lỗi thời, dẫn đến sự thất bại của chủ nghĩa
xã hội trên thực tế.
Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, các trường phái triết học phi mácxít
hiện đại ở phương Tây ra đời và phát triển. Có thể nhận xét rằng, bên cạnh một
số học thuyết muốn tiếp cận với triết học Mác - Lênin, thì một số học thuyết đã
thổi phồng vai trò của nền văn minh công nghiệp, phủ nhận cách mạng xã hội,
xóa nhòa ranh giới giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.
Ngày nay, hơn bao giờ hết, cần phải khẳng định rằng, vai trò triết học Mác
- Lênin càng tăng lên cùng với sự phát triển của lịch sử - xã hội loài người. Vì
vậy, việc nghiên cứu và phát triển triết học Mác - Lênin là một yêu cầu cấp thiết.
Thực tế đã chứng minh rằng, các Đảng Cộng sản trong các nuớc xã hội chủ

13
nghĩa đã không ngùng phát triển và vận dụng lý luận triết học Mác - Lênin, để
triết học Mác - Lênin đóng vai trò là thế giới quan khoa học và phuơng pháp
luận cách mạng trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đó cũng là biểu hiện
của giá trị khoa học cách mạng, của giá trị văn hóa và vai trò ngày càng tăng về
nội dung lý luận cũng như phương pháp luận của triết học Mác - Lênin trong đời
sống xã hội hiện đại.
Tất nhiên, trong điều kiện lịch sử mới, cần phải bổ sung và phát triển triết
học Mác - Lênin, vận dụng sáng tạo những nguyên lý phổ biến đó một cách phù
hợp với thời đại ngày nay. Điều đó đòi hỏi phải nắm vững bản chất những
nguyên lý về thế giới quan và phương pháp luận của triết học mácxít, không rơi
vào tả khuynh hoặc hữu khuynh, khắc phục bệnh giáo điều, chủ quan duy ý chí,
chủ nghĩa xét lại, nhằm vận dụng sáng tạo lý luận triết học Mác - Lênin vào thực
tiễn. Đồng thời, để đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong thời đại ngày nay, đòi hỏi các
Đảng Cộng sản phải nắm vững phép biện chứng duy vật, bổ sung và phát triển lý
luận triết học Mác - Lênin. Đó là yêu cầu cấp thiết của sự phát triển lý luận triết
học mácxít hiện nay.
Vai trò triết học Mác - Lênin thể hiện trong định hướng nhận thức và thực
tiễn mục tiêu của lịch sử xã hội loài người. Dù chủ nghĩa tư bản đã tự điều chỉnh
để tồn tại và phát triển, nhưng những mâu thuẫn trong lòng xã hội tư bản vẫn
không thể nào giải quyết được lý tưởng của nhân loại chỉ có thể là con đường
tiến lên chủ nghĩa xã hội trong tương lai.
Vận dụng sáng tạo nội dung lý luận, thế giới quan và phương pháp luận
triết học mácxít là cơ sở để giải quyết đúng quy luật những vấn đề đặt ra của thời
đại hiện nay như quan hệ giữa các quốc gia, dân tộc, những nội dung có tính toàn
cầu về các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học kỹ thuật và con người. Chỉ
có thể dựa trên những nguyên lý cơ bản của triết học Mác - Lênin, mới giải
quyết đúng những vấn đề căn bản nhất của thời đại ngày nay, thúc đẩy lịch sử xã
hội loài người phát triển theo xu thế tiến bộ, hợp quy luật.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã và đang từng bước vận dụng sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào công cuộc đổi mới, xây dựng và
phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng ta yêu cầu: "Khẳng
dịnh lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nên tảng tư tưởng,

14
kim chỉ nam cho hành động là bước phát triển quan trọng trong nhận thức và tư
duy lý luận của Đảng ta". “Làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của nhân dân”.
Cơ sở lý luận đó là điều kiện cơ bản nhất có ý nghĩa quyết định để Đảng
và nhân dân ta thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam, là sự chứng minh hùng hồn cho những chân lý phổ biến của chủ nghĩa
Mác – Lênin trong thời đại ngày nay.

15