საგანი: საერთაშორისო საარბიტრაჟო სამართალი

სტუდენტი: ნინო გაგნიძე

ლექტორი: გიორგი ცერცვაძე

II შუალედური: „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის უარყოფითი მხარეების

განხილვა.

2009 წელს „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონში შესულმა ცვლილებებმა,

რომელიც უშუალოდ გაეროს მოდელური კანონის სტანდარტების დანერგვის
მცდელობას წარმოადგენდა ხელი შეუწყო არბიტრაჟის ცნების განვითარებას.
„არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონი ითვალისწინებს ნიუ-იორკის
კონვენციის განმარტებას, რაც დადებითად აისახება თავად არბიტრაჟის
ფუნქციონირებაზე და შესაბამისი პრაქტიკის ჩამოყალიბებაზე. ცვლილებების
დეკლარირებული მიზანი იყო: „არბიტრაჟის შესახებ საქართველოს კანონის
შესაბამისობაში მოყვანა „საერთაშორისო კომერციული არბიტრაჟის შესახებ“
UNCITRAL-ის მოდელურ კანონთან, საქართველოში არბიტრაჟის ინსტიტუტისადმი
მეგობრულად განწყობილი გარემოს შექმნა, კანონში არსებული ხარვეზების
გამოსწორება, არბიტრაჟის ინსტიტუტის, როგორც დავების გადაწყვეტის
ალტერნატიული მექანიზმის, სანდოობის და პოპულარობის გაზრდისა და მისი
1
განვითარების ხელშეწყობა. შესაბამისად, განხორციელდა გარკვეული
ცვლილებებიც,მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს
კანონი სრულად დაფუძნებულია „საერთაშორისო კომერციული არბიტრაჟის
შესახებ“ მოდელურ კანონზე იგი თავის მხრივ მაინც შეიცავს გარკვეულ ხარვეზებს,
რაზეც გვექნება მოცემულ ნაშრომში საუბარი.

ლიტერატურაში მოცემული განმარტების თანახმად, არბიტრაჟი ეს არის მეთოდი რის

საფუძველზეც ხდება დავების მოგვარება, რომელზეც მხარეები უნდა შეთანხმდნენ,
რომ მათ შორის წამოჭრილი დავა სასამართლოს ნაცვლად, გადასცენ მესამე პირს,
რომელიც გამოიტანს საბოლოო გადაწყვეტილებას. საქართველოს კანონი
არბიტრაჟის შესახებ შეიცავს კრიტერიუმების ჩამონათვალს, რომელსაც უნდა
აკმაყოფილებდეს არბიტრი. კერძოდ, პირი უნდა იყოს სრულადქმედუნარიანი,
შეზღუდულქმედუნარიანი ან მხარდაჭერის მიმღები პირის დანიშვნა მხოლოდ
სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე არის შესაძლებელი. სასამართლოს
დავებისგან განსხვავებით საარბიტრაჟო დავის განხვილის შედაგად მიღებულ
გადაწყეტილებას არ გააჩნია აპელაციის და კასაციის ეტაპები, არბიტრაჟი ის
1
განმარტებითი ბარათი „არბიტრაჟის შესახებ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე”
საქართველოს კანონის პროექტზე, რეგისტრაციის ნომერი 07-2/280/8, თარიღი: 10-12-2015 წ., გვ. 1
საშუალებაა, რომელიც მხარეებს პროცესუალურ მოქნილობასა და
კონფიდენციალურობას აძლევს და არბიტრაჟის კანონის მე-6 მუხლის თანახმად,
სასამართლო კონტროლი მხოლოდ პროცედურულ საკითხებზეა ორიენტირებული.
საქართველოს კანონის „საერთაშორისო კომერციული არბიტრაჟის შესახებ“
UNCITRAL-ის მოდელური კანონის მე-7 მუხლის დეფინიციის თანახმად,
საარბიტრაჟო შეთანხმების ცნება ერთი შეხედვით იდენტურია ,,არბიტრაჟის შესახებ’’
საქართველოს კანონის მაგრამ მიუხედავად იმისა რომ საქართველოს კანონი
დაფუძნებულია მოდელურ კანონზე, სახეზე მაინც არის საკმაოდ დიდი
მნიშვნელობის აცდენა. აუცილებელია მხარეებს წინასწარ ჰქონდეთ განსაზღვრული,
რომ მათ შორის კონკრეტულად განსაზღვრულ, კონკრეტული ხელშეკრულებიდან ან
წინასწარ განსაზღვრული და არა ნებისმიერი სამართალურთიერთობიდან
გამომდინარე საკითხებზე არ შეეძლებათ დარღვეული უფლების სასამართლო წესით
დაცვა. ვფიქრობ, მნიშვენლოვანია, აღნიშნული „ხარვეზის“ გამოსწორება და მისი
კონვენციისა და მოდელურ კანონთან შესაბამისობაში მოყვანა, რათა, არ შეიქმნას
საქართველოს საარბიტრაჟო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების
პრობლემა. ვინაიდან კონვენციის მონაწილე ქვეყნების ტერიტორიაზე აღსრულებას
ექვემდებარება საქართველოში გამოტანილი საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებებიც,
დიდი რისკია, რომ კონვენციის მოთხოვნების შეუსაბამო საარბიტრაჟო
გადაწყვეტილება არ იქნება აღსრულებული. ამავდროულად, შინაარსობრივი
კუთხით, მხარეების უფლებებიც დამატებით შეიძლება შეილახოს, რადგან
არბიტრაჟზე თანხმობით მხარე კარგავს უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, ამიტომ
აუცილებელია წინასწარ იყოს განსაზღვრული თუ რა კონკრეტული სახის დავა
დაექვემდებარება არბიტრაჟს. ეს მოთხოვნა ემსახურება მხარეების დაცვას ისეთი
შემთხვევებისგან, როდესაც მაგალითად, ისინი წინასწარ შეთანხმდებიან, რომ მათ
შორის მომავალში წარმოშობილი ყველა დავა არბიტრაჟის გზით გადაწყდება.
ვინაიდან არბიტრაჟზე თანხმობით მხარე კარგავს უფლებას, მიმართოს
სასამართლოს, მიჩნეულია, რომ ამ უფლების განხორციელება (შესაბამისად,
სახელმწიფო/საჯარო სასამართლოსადმი წვდომაზე უარი) უნდა იყოს
გათვითცნობიერებული მეტნაკლებად განსაზღვრული ურთიერთობის ჭრილში.
მხარეებს უნდა ჰქონდეთ წარმოდგენა, რა სახის, რა ურთიერთობიდან წარმოშობილ
დავას დაუქვემდებარებენ არბიტრაჟს და არ იყოს შესაძლებელი ზოგადად ყველა
სამომავლო დავის დაქვემდებარება.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის პირველი

პუნქტი აცდენილია ნიუ-იორკის 1958 წლის კონვენციას, მოდელური კანონის
განსაზღვრებას და არ ითვალისწინებს, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმება უნდა
ეფუძნებოდეს სახელშეკრულებო ან სხვა განსაზღვრულ სამართლებრივ
ურთიერთობას. მოდელური კანონიდან და კონვენციიდან გამომდინარე,ზემოთ
აღნიშნული მსჯელობის მსგავსად, მივდივართ იმ პრობლემამდე, რომ მხარეებს
გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეთ და უნდა განსაზღვრონ თავიდანვე, რომ
კონკრეტული ხელშეკრულებიდან ან წინასწარ განსაზღვრული და არა ნებისმიერი
სამართალურთიერთობიდან გამომდინარე საკითხებზე შეეძლებათ დარღვეული
უფლების სასამართლო წესით დაცვა. სწორედ აქედან გამომდინარე, საჭიროა
შესაბამისობაშ მოვიდეს უშუალოდ აღნიშნული მუხლი მოდელური კანონის
შინაარსთან და მიზანთან, რათა არ წარმოიშვას პრაქტიკაში გაურკვევლობა და არ
მოხდეს მხარეთა შეცდომაში შესვლა. შესაბამისად, რეკომენდებულია საქართველოს
კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტი ჰარმონიაში მოვიდეს ნიუ იორკის
კონვენციასა და მოდელურ კანონთან.

უზენაესი სასამართლოს განმარტების თანახმად დავის არბიტრაჟისათვის გადაცემის

თაობაზე შეთანხმების არსებობის შემთხვევაში, სასამართლო არ არის
უფლებამოსილი, განიხილოს სარჩელი იმ დავაზე, რომელიც საარბიტრაჟო
შეთანხმების საგანია, ხოლო, თუ რომელიმე მხარე მაინც მიმართავს სასამართლოს
სარჩელით, მაშინ სასამართლო ვალდებულია, შეწყვიტოს წარმოება. სასამართლოს ეს
ვალდებულება გამომდინარეობს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 2721 -ე
მუხლიდან “თუ მხარეებს დადებული აქვთ ხელშეკრულება, ან არსებობს მხარეთა
შეთანხმება, რომ მათ შორის დავა გადასაწყვეტად არბიტრაჟს გადაეცეს, სასამართლო
შეწყვეტს საქმის წარმოებას ერთერთი მხარის განცხადების საფუძველზე. აღნიშნული
განცხადება შესაგებლის წარდგენის ვადის გასვლამდე უნდა გაკეთდეს”, ასევე,
„არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლიდან “ სასამართლო,
რომელშიც შეტანილია სარჩელი იმ დავის არსებით საკითხზე, რომელიც
საარბიტრაჟო შეთანხმების საგანია, ვალდებულია მხარის განცხადების საფუძველზე,
რომელიც შესაგებლის წარდგენის ვადის გასვლამდე უნდა გაკეთდეს, შეწყვიტოს
წარმოება და მიუთითოს მხარეებს არბიტრაჟზე. გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც
სასამართლო დაადგენს, რომ საარბიტრაჟოს შეთანხმება ბათილია, ძალადაკარგულია
ან მისი შესრულება შეუძლებელია“. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კანონის მე-9
მუხლი განსხვავდება მოდელური კანონის შესაბამისი მუხლისგან თავისი
სტრუქტურით და იძლევა ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას, რაც არ წარმოადგენს
მოდელური კანონის მიზანს. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად,
სასამართლო, რომელშიც შეტანილია სარჩელი იმ დავის არსებით საკითხზე,
რომელიც საარბიტრაჟო შეთანხმების საგანია, ვალდებულია მხარის განცხადების
საფუძველზე, რომელიც შესაგებლის წარდგენის ვადის გასვლამდე უნდა გაკეთდეს,
შეწყვიტოს წარმოება და მიუთითოს მხარეებს არბიტრაჟზე, გარდა იმ შემთხვევისა,
როდესაც სასამართლო დაადგენს, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმება ბათილია,
ძალადაკარგულია ან მისი შესრულება შეუძლებელია. აღნიშნული მუხლისგან
განსხვავებით მოდელური კანონის შინაარსიდან გამომდინარე, იგი საარბიტრაჟო
შეთანხმების არსებობის თაობაზე სასამართლოში ინფორმაციის წარდგენას მოპასუხე
მხარეს აკისრებს პირველი არსებითი განცხადების წარდგენამდე, ანუ საქართველოს
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული შესაგებლის წარდგენამდე ან
მასთან ერთად, რაც არ გამომდინარეობს ქართული კანონიდან. აღსანიშნავია ისიც,
რომ სსსკ-ის თანახმად შესაგებლის წარმოდგენის ვადა 21 დღეა და თუკი ამ ვადის
ფარგლებში წარმოადგინა შესაგებელი მხარემ, მაგრამ ამ ვადის გასვლამდე და
საარბიტრაჟო შეთანხმების არსებობის შესახებ შესაგებლის წარდგენის შემდეგ
განაცხადა ისე, რომ არ იქნას შესაგებლის წარდგენის 21 დღიანი ვადა, გამოდის რომ
სასამართლომ უნდა შეწყვიტოს საქმის წარმოება, რაც მოდელური კანონის მიზანს არ
შეესაბამება. ვინაიდან, თუკი მოპასუხე მხარეს სასამართლოში შეაქვს შესაგებელი ეს
ერთგვარ თანხმობას წარმოადგენს დავის სასამართლოს მიერ განხილვის თაობაზე და
ამასთანავე უარყოფს არბიტრაჟის მიერ ამ დავის განხილვას. სწორედ აქედან
გამომდინარე ასეთი სახის წინააღმდეგობის აღმოფხვრის საშუალება იქნება
რეფორმის გატარება, სადაც მოპასუხეს განესაზღვრება ვალდებულება შესაგებლის
წარდგენამდე ან მასთან ერთად მიუთითოს საარბიტრაჟო შეთანხმების არსებობაზე.

ასევე, საკმაოდ პრობლემატურ საკითხს წარომადგენს უშუალოდ ის კრიტერიუმები,

რის საფუძველზეც უნდა შეაფასოს სასამართლომ საარბიტრაჟო შეთანხმების
არსებობა. კანონის მიღებიდან 2015 წლის მარტამდე ცალკეულ მუხლებში
საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელებამდე, არბიტრაჟის კომპეტენციის
შესახებ დავას (კანონის მე-16 მუხლი) იხილავდა პირველი ინსტანციის სასამართლო.
2015 წლის მარტში განხორციელებული ცვლილებების შემდეგ, კანონის მე-16
მუხლიდან გამომდინარე საკითხების განხილვა დაექვემდებარა სააპელაციო
სასამართლოს. საარბიტრაჟო შეთანხმების არსებობა, ნამდვილობა, მისი შეწყვეტა და
ბათილობა საარბიტრაჟო ტრიბუნალის კომპეტენციაში შედის, რაც კანონის 2015
წლის მარტის ცვლილების შემდეგ უკვე სააპელაციო სასამართლოს განსჯადი
საკითხია. კანონის მე-9 მუხლის პირველი ნაწილი პირველი ინსტანციის განსჯად
საკითხს მოიცავს. ამჟამინდელი რედაქციით კი, თუ მოპასუხე, სასამართლოს
წარმოებაში არსებულ სარჩელზე წარადგენს განცხადებას საარბიტრაჟო შეთანხმების
არსებობისა და სარჩელზე წარმოების შეწყვეტის შესახებ, ხოლო მოსარჩელე მხარე
მიუთითებს მის (საარბიტრაჟო შეთანხმების) ბათილობასა და, შესაბამისად
არანამდვილობაზე, პირველი ინსტანციის სასამართლო ამ საკითხის განხილვაზე არ
არის უფლებამოსილი - როგორც აღინიშნა, ასეთი უფლებამოსილება პირველი
ინსტანციის სასამართლოს გააჩნდა კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის
თავდაპირველი რედაქციის არსებობისას, მისი მიღებიდან, 2015 წლის მარტის
ცვლილებებამდე. წინამდებარე შემთხვევა წარმოადგენს ერთგვარ ჩიხს საკითხის
გადაწყვეტაში, რაც მოდელური კანონის მიზანი არ ყოფილა. რა საკვირველია,
სასამართლოს განსჯის საკითხს არ უნდა წარმოადგენდეს არბიტრაჟის კომპეტენციის
საკითხი, რაც ამჟამად წარმოადგენს კანონმდებლობიდან გამომდინარე შედეგს.
კანონის მე-9 მუხლში ცვლილების შეტანას და სასამართლოს მიერ საარბიტრაჟო
კომპეტენციის ჭრილში საკითხის განხილვის შეზღუდვა ვფიქრობ დაარეგულირებდა
აღნიშნულ საკითხს, კერძოდ სასამართლო, რომელშიც შეტანილია სარჩელი იმ დავის
არსებით საკითხზე, რომელიც საარბიტრაჟო შეთანხმების საგანია, სასამართლო
ვალდებული უნდა იყოს შეწყვიტოს წარმოება და მიუთითოს მხარეებს არბიტრაჟზე,
მხარის განცხადების საფუძელზე. ასეთი ფორმულირების შემთხვევაში შეეზღუდება
სასამართლოს არბიტრაჟის კომპეტენციაში ჩარევა და არ წავაწყდებით პრაქტიკულად
საქმის განხილვის დროს პრობლემებს აღსანიშნავია ისიც, რომ დაინტერესებულ
მხარეს აქვს უფლება და შესაძლებლობა საარბიტრაჟო შეთანხმების ბათილობის
საფუძვლის არსებობის, არბიტრაჟის კომპეტენციისა და საარბიტრაჟო ტრიბუნალის
იურისდიქციის არარსებობის საკითხზე იდავოს დამოუკიდებლად კანონის მე-16
მუხლის თანახმად. ასევე, საარბიტრაჟო შეთანხმების ბათილობის ან
ძალადაკარგულობის საფუძვლით საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების
საკითხი სააპელაციო სასამართლოს კომპეტენციაა. შესაბამისად, თუკი
16
განხორციელებული ცვლილება შეეხება კანონის მე-9 და სსსკ-ის 356 მუხლებს და
უზრუნველყოფს დაინტერესებული მხარის განცხადების საფუძველზე არბიტრაჟის
კომპეტენციის შესახებ, მათ შორის შეთანხმების არსებობის, ნამდვილობის დადგენის
გათვალისწინებით არბიტრაჟის მიერ საკუთარი კომპეტენციის არსებობის შესახებ
დადგენილების მიღებას აღნიშნული გამოასწორებდა არსებულ ხარვეზებს კანონში.

საქართველოს კანონმდებლის მიდგომა „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის

მიმართ მისასალმებელია, ვინაიდან ცდილობს დაუახლოვდეს საერთაშორისო
მიდგომებს, თუმცა ცხადია რომ პრაქტიკაში არსებული პრობლემატიკა და ნორმის
ბუნდოვანი ჩანაწერი მისი მიზნის შესაბამისი განმარტების საშუალებას არ იძლევა.
სწორედ ამიტომ უმჯობესი იქნება ზემო აღნიშნული საკითხების კანონმდებლობაში
ცვლილების სახით ასახვა, რათა საერთაშორისო მიდგომებს დაუახლოვდეთ და
ნათელი იყოს კანონმდებლის მიზანი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ წინამდებარე მუხლების პრობლემატური საკითხების ანალიზი
გვიჩვენებს იმ არსებულ ხარვეზებს პრაქტიკაში, რომლებიც გამოწვეულია
საკანონმდებლო რეგულირებით და ნორმის შინაარსით, რომლის ცვლილებაც და
გამოსწორებაც ვფიქრობ შესაძლებელია და აღნიშნული გაამარტივებდა საარბიტრაჟო
წარმოებას ყოველდღიურობაში.