\
LICH Sir
vaLXTHUYET.
NHANHOC
sy8t Nhn hoc (History and Theoryin
gc xuat ban lén dau tién nam 2000
‘ban nhigu Ién. Véi han 200 trang sach,
y khong phai la mot“kinh dién"vé lich sit
uyét Nhan hoc nhuing n6 lai mang dén mot cdi
hin téng quan vé céc ly thuyét khac nhau trong lich,
“st phat trién cia Nhan hoc va nhiing bién ai cua
ching, ie ian. Cuén sich cing dé cap aén cSc
tranh Iuan gay gat gitia cdc ly thuyét va truéing
:
:
g
n sch
2. khdc nhau trong khoa hoc xa héi va
nan van: tir tién héa luan, khuéch tan van héa, Su
tric chife ning lugn dén hau cau triic va hau hién dai
lun. Bang mét van phong gin di, dé hiéu véi cac 46.
~__hinh rat gon, Barnard gidp nguéi doc g6i gon nhiéu
van dé v6 cing réng Idn cla Nhan hoc. Tac gia 4p
o. -duing mét sé lép luan khdc nhau vé Ii thuyét Nhan hoc
~__trén céc phuong dién lich sit cda tu tuéng, su phat
trign ca nganh 6 tiing quéc gia. céc luéng tu tuéng,
tée déng-clia méi cé nhan va nhiéing quan diém méi -
tréthanh céch tiép cén gidip hiéu 6 Ii thuyét Nhan hoc
‘v6i moi bién thé cua né.
(TS. Binh H6ng Hai)
sonar.
ment
Ga: 7200004
GYVYNYYE NVIV
. ALAN BARNARD
oe ate GPAU
DRM a ee ce
USACH KHOA HOC
1S 166-KNRH-2014
[isa] NHAXUATBAN BAI HOC QUOCGIA HA NOL
>. a2ALAN BARNARD
LICH SU VA LY THUYET NHAN HOC
Ngudi dich:
Duong Tuan Anh - 83 Thi Thu Ha
NHA XUAT BAN BAI HOC QUOC GIA HA NOI8
Thuyét cau truc, t’ngén ngit hoc
dén nhan hoc
Khéi nigm "Thuyét cu tric” ding d€ chi nhiing quan digm ly
thuyét coi trong hinh mau (ciia cde sy vat, sx kién, hé théng) hon [andi
dung cia ching. Déi véi mot nha cfu tric Luan, ¥ nghia dén tit viécndm
bit céch thiic cdc swe vat su kin két hgp véi nhau chit khong phai la hig
bidt ching mét céch téch r9i ho&e don Ie
Gita thuyét cu tric va thuyét cu trac - chite ning oé mot s6
tuong dng: cé hai déu dinh hudng dén méi quan hé gitta cfc su vat
hign tuong. Tuy nhién hai thuyét cing 6 nhiing khac biét quan trong.
‘Thuyét edu trite - chttc nding tim higu trat ty gidta céc quan hé xa hoi,
tong Khi thuyét cfu trie néi chung chi trong dén cu tric cia tr
tudng vi/cting nhu eifu trdc ela ede quan hé xa igi. MOt diém nda 1a,
thuyét clu tric - chtte ning cia Radcliff-Brown chit yu duge xay
dung trén lép Iuén quy nap, bing céch khéi dau véi cic dit ligu réi
xem cé thé khai quat héa chiing nhw thé nao. (Khéc véi dé), cde nha
edu trac lugn thurdng wu tién 4p dung phuong phap suy din, nghia a
da vio mét s6 tién dé nhat dinh, phat tridh lén r6i xem xét cic suy
lugn dé din dén dau, tya nhwr trong dai sé hose hinh hoe. Mét phuong
Phap ua thich ciia ho Ta lay mot hé gid thiét lam tién dé r6i tim kiém
cdc kh ning 6 durge tir hé tién dé 46 theo logic hinh thiic, sau dé xét
xem thy té phit hyp vdi cac Kha nang 46 nhs thé nao. Sw thuc 18 véi
mot nha cfu trdc Iuin thudn iy, khéng cé mét thise t@ nao ngoai méi
quan hé gidta céc su vat hign tong,176 LICH SU VA LY THUYET NHAN HOC
‘Claude Lévi-Strauss quan tm dén cd hai: logic nOi tai cha mot nén.
van héa va méi quan hé gitta logic nay véi nhing cat tic bén ngoai
nnén van héa dé ~ nghia la cu trie cia tat c& cfc edu tric o6 thé tén tai
‘cia mét loai su vat nhat dinh ndo d6. Diéu ny thé hign 1 nhit trong
rghién ciru cia éng vé quan hé than tc (vd Lesvi-Strauss 1969a [1949]
1966a), Tinh vue duuge cho 1a c6 cfu tric chit ché nhat trong vin héa.
Lévi-Strauss chée chén 1A nh’ tur twong quen biét va néi bat nhat cia
thuyét céu tric, tuy nhién cfc tu tung cla hoc thuyét nay cbn duge &p
dung séu rong trong nhiéu pham vi va linh vue khéc, ching han nh
tham nhgp vao nghién ctu nhan hoc thong qua ngén ngir hoc (cia
Saussure). Céng trinh cita Ferdinand de Saussure 6 ¥ nghia lin lao, béi
1né dng vai trd quan trong trong, vige chudn bi tién a cho nhan hoc efit
tric Ingn sau nay. Tur tuéng cau trite hign edn thong qua nbn hoc thm.
hap vio phé binh vn hoc, nhung dé khong phai ld d6i tong cén xem
xét 6 day.
Dic trung cho thuyét céu tric kiéu Phép cia Lévi-Strauss 1a su
“sim soi” vao cu trite ct tat cf cde cfu tric eb thé 06, trong Khi thayét
cfu tric Ha Lan lai hudng én Tinh vye ving, ching han nhur phn tich
cfu tnic van héa ving (xem thém chuong 4). Cu tric Iugn Anh, it nhit
6 giai doan du, chi trong nghién au nhiing xi hoi nhat dinh. Céc
Khuynh huéng nghién ciru quéc gia nhur trén sé duge trinh bay thém &
phan cuéi cia chuong nay.
Saussure va ngén ngit hee cfu tric
Nha ng6n ngit hoc Thuy Si Ferdinand de Saussure duage cho Ta nha
‘Am chan ng t d
Am om hong k a
P va b duge sinh ra tai cling mot ché trong migng (trén moi), va
‘m@t ngudi Khiém thinh doc bing mai théng thudmg khéng thé phan biét
hai tir nay. Mét nguési nude ngoai cé kha nang nghe tot, nhung khi ngén
ngt me dé khéng cd sur phan biét p/b, ciing khéng thé “nghe” duoc su
hdc bigt, Néi mt cdch chuyén su thi trong tiéng Anh cb sy phan bigt
sgita am bat mdi hau thanh, bigu thi trong ngon nga vigt bing /b/, va am
be méi v8 thanh, kj higu ngén gtr bing /p/. Khe bigt co bin & day Ia
ic diém phat am. Trong khi néi “bit, ngudi Anh dén giong vio déu
‘am, nhung khéng lim nh vay khi néi “pit”. (M@t khéc biét nhé ntta la
vi nding tir bit déu bang /p/ ngudi Anh 6 thé thé ra bing mai, nhung
king thé lam nhur vay véi /b/, tuy nhién diéu nay KhOng phai la d6i
tugng di sau 6 day),
-Méi quan hé cétu tric gitta cde phy Am v6 thanh va phy am hiru
thanh trong ting Anh duge thé hign trong bing 8.1. Su phan bigt gitta
pi va fof durge nhc lai 6 swe phan bigt gia /t/ va df. Dén lugt minh, se
phan biét gitta /t/ va /d/ lai duoc téi hign & sue phan biét gira /k/ va /g/.
ile diém co ban & day chinh Ia su tao ra hoc khéng tao ra am thanh
khi phat m cdc e§p tir nay. Khde nhau gitta céc e§p tir 1A vi tri ching
8. Thuyét cfu tric, tirngén ngii hoc dén nhan hoc. 181
duge sinh ra trong miéng (thet tw dan tir ngodi migng vao trong, theo
‘thudt ngi am vi hoe),
‘Ghi nhgn vé ban chat nj phan ctia phan bigt am v6 thanh/am hina
thanh (cé nghia IA sy c6 mat hodc ving mat ciia dic trung “tao am
thanh”), cng ghi nhén vé vi tricia sw khu bigt 46 trong mét hé théing
rong lin hon (trong vi du nay 1a am vi hoc) la tat e& ndi dung cia cau
tric lun, Nhu chiing ta sé thy sau nay, cfc céng trinh cia Lévi-Strauss
vvé quan hé than tc, bidu tuong hoe, thn thoai hoc va cée chit dé khdc,
déu lay co 96 tir nhiing nguyén tac tuong ty. Mot cach nga nhién, Lévi-
Strauss, mot ngudi Phap g6c Do théi, trong Chign tranh thé gidi thir II
a lénh sang New York, noi céc thanh vién cla trutmg phéi Praha cting
4t6i dé tranh su khting bé cia Dike Quéc xa. MOt s6 chuong dau tien cia
cuén “Nhan hoc efiu tric” (Lévi-Strauss 1963 [1945/1951/1953/1958}: 29-97)
chiu anh huong 16 rét ttr Trung phai Praha, va chuong déu trong
rnhiing chuong kiéu nay (véi tiéu 48 “Phan tich cu tric trong ngon ngit
hoc va trong nhan hoc", din 6 trén, céc trang 31-54) thm chi con durge
xudt ban dau tién trong tép san cia Trung phai Praha ku vong
(Journal of Linguistic Circe of New York”),
Lévi-Strauss va nhan hoc edu trite
Lévi-Straus sinh ndm 1908, 18 con ciia mét hoa si. Ong timg la mot
nhac céng nghiép du xudt séc, tuy nhign dao tao hoc thuét dau tién cita
Saussure lai la ludt hoc va triét hoe. Theo Idi Levi-Strauss, nhiing anh
hhuréng dn dng trong thi gian nay Ia tir dia ly hoc, tim ly hoc Freud va
chit nghia Mac. Levi-Strauss roi Phap néim 1934 ti Braxin day x8 hdi
hog, tai day Ong da nghién citu ky tac phim “Xa hoi so khai” (Primitive
Society) caa Robert Lowie (wut ban 1920, duige dich sang tidhg Viét véi
tigu dé “Khéng gian vin héa nguyén thuy (Nhin theo ly thuyét ehite
nang)”, NXB Tri thite, 2008), va cuéi cling tré thanh nha nghién ctu the
dia voi di trong la ngudi Anh-diéng Bororo (mot toe ngudi Anh-diéng
sinh sng hru vue song Amazon),
Su tuong phan gitta doan cudi néi tiéng trong “Xa hoi so khai”
(Robert Lowie 1947[1920}: 441) va nhan hoc Lévi-Strauss Ta khé thi vi.
Lowie két thie cuén sich cia minh véi dinh nghia vé “khai héa vin
minh” nhu “mét hén dn cit vi vo kéhoach” mong di dén mot ngiy,
khi “cée san phim v6 dinh hinh” hay “mé bing bong én xén” dugc182 LICH SU VA LY THUYET NHAN HOC
ICH SU VALY THUYET NHAN HOC
dua vao trong mét “sip xép hop ly”. Trich doan nay duoc dua ra tranh
ugn khé nhiéu, t6i mite trong léi néi du cho lén xudt bin nim 1947,
Lowie da phai tuyén bé rng né “khong quy vé ly thuyét nhan hoe”
‘Thét sw la LéviStrauss da thinh céng tai noi ma Lowie khong dém di
Tunign
Nguyen dang TUOISONG
dabiénasi ——NAUCHIN
LEN MEN
nH THUc-CAO CAP
Tuo sOne
ung
rong ki Nuve
Hun ksi Lubechin
NAU CHIN, Tua s6n
inh 8.3. Tam ge Sm thye
Leach (1976b: 55-9) timg phan tich céc Khia canh biéu tuong aa
quan go va mau sic theo cing mt céch nhu Tam gide dim thuc, nhung
ich nghi cia ng lai kha khac so véi Lévi-Strauss. Trong khi ly luan cia
Lévi-Strauss hung t6i st van dung mot céch phd quat thi Leach lai xem
xét van dé trong so sinh va dic trung vin héa. Ching han 6 An D6, 06
dau mic sari nhiéu mau trong dam cu6i, cbn goa phu mic sari tring. O
phuong Tay, vay dam cudi cé dau lai 1a mau trdng, cdn goa phu thi mie
mau den. Nhu vay, cée quy tic vin héa la Khéc nhau 6 cée ving ring
bigt, mic dit tai tit cd cdc trudmg hop, mau sic déu bidu trong cho mot
hanh dong vin héa nhit dinh. Thém vao 46, ngay ci 6 phuong Tay
ching ta cing khéng thé khai quat che chan ring mau tring la mau cia
8. Thuyét cu tric, titngén ngithgc dén nhan hoc 191
hén mhan va sy sing, con miu den Ia mau cia chét chée, Tai mot sinha
thé Thién Chia gido, cfc chite séc mec do choang tring hay do nhigu
‘mau Khi thue hign nhimg nghi I chinh thite, va mie miu den a6i véi
ning viéc ngoai nghi 18 chinh thite. O mét sé nha thér Thién Chia gido
hac, cc cha dao lai mc éo chong den trong céc nghi Ié chinh thite va
4o chotng nhiéu mau doi véi céc vige khdc. Nhu vay, vige mic y phic
tréng hay den nhimg truimg hop nay khéng chi phi thude vo nén vin
hhéa néi chung, ma cin phy thude vio nhimg hinh dng vin héa cy thé
va de trumg, Day la noi ma cfu tric gn cia Anh, von nhén manh sir
kkhée bigt van héa ciing nhu giao thoa lign van héa ea céc eda tric x8
hi va bidu tugng, o6 sy trong dng mét phin véi eda trite ladn LEvi-
Strauss vn nhén manh tinh phé quat cia vin héa, ob nguén géc ti sur
thding nhit cia tim thie chung (psychic unity) cua con ngudi.
Thiin thoai O-dip (The myth of Oedipus)
Vi dy thit ba cia ching ta 1a phan tich cita Lévi-Strauss di véi cu
chuyén than thogi vé Oedipus. Tat nhién, cu chuyén nay c6 nhiéu
phién ban, va ¢6 c& cfc than thoai Khde cd néi dung lién quan. Theo cach
thue hign trong Mythologiques, nhumg truyén nay e6 thé durge phan tich
thay cho cau truyén ge (Thin thoai Oepaipus). Leach (1970: 62-82) da lam
diéu dé trong ban dién giai ndi tigng cia minh, O day t6i tdi hin lai
Than thogi Oedipus nh Lévi-Strauss a ké (1963 [1955]; 213-18), véi tén
‘céc nhan vat chin bing tiéng Hy Lap La-tinh héa, va trinh bay din gidi
iia Ang thea eéch dan gitn has.
‘Tit cf cdc nhan vat chinh trong truyén déu c6 ho hang véi nhaw
(xem so dé 8.4.), Cadmos la con trai cia vua Phoenicia. Em gai Cadmos
1 Europa, durge Zeus (thn Dét) sing hanh va mang di khéi Phoenicia.
Cadmos duge ctr di fim Europa nhung gitta duing, mét nha tién tri xi
Delphi lai Khuyén anh ta theo chan mt con bd céi, va dumg Ién mot
thanh bang tai noi con bd dimg lai. Cadmos tuan theo Idi nha tién tri va
yng én thinh bang Thebes. Sau d6, Cadmos giét chét mot con réng va
‘hd ring réng gieo xudng dat, tir nhiing chiée ring dé sinh ra céc
Spartoi (hode spart, nghia la duoc gieo trong tigng Hy Lap). Nam ngudi
Spartoi gitip Cadmos xy nén Thebes, sau dé ho gist chét lin nhau.192 LICH SUVA LY THUYET NHAN HOC
codes
eon Jocasta
Lace Ln
Oedipus
A 4
Haemon Polnices Fteoces —
inh 8.4. 6% quan hé cia che nha vit trong thén thoal Oedipus
Sa dé, Cadmos cin hokn thinh mhién ofng vide vi dai Lhde, két
han véi mot nit than, sink ra nm con, mét trong ném ngudi 1a
Polydorus sau nay tré thanh vua Thebes. Con trai cia Polydorus 1a
Labdacos néi ngoi cha, sinh ra Laios. Laios két hon véi Jocasta, nhung
sau dé mot nha tién tri néi ring, ngudi con trai dng ta sinh ra vé sau sé
siét chét chinh cha minh. Vi thé Khi Jocasta ha sinh Oedipus, Laios 4a
Jénh cho thude ha dem dua tré so sinh len ni, bé mie trong tinh trang
trén trai va tr6i xudng dat bling mét soi day bude quanh ban chan. Tinh
0%, mot ngudi chan ciru da ctu séing Oedipus va mang vé nudi. Sau dé,
Oedipus duge dé d4u béi Polybus, vua cia thanh bang Corinth. Khi Ion
Jen, mot nha tién tri néi voi Oedipus rng anh ta sé giét chét bS minh,
nnén Oedipus ri Corinth d@ tran giét chét Polybus, va di dén Thebes.
8. Thuyét cu trac, tifngén ngithoc dén nhan hoc 193,
Tren durdng di Thebes, Oedipus g’p Laios (nguiii cha thy sy ctia
anh ta), ci nhau va cudi cing giét chét Ong ta. Sau dé Oedipus gap con
han su, ké c6 théi quen hdi nhimg ngudi di qua mét ciu d6, va sé gist
ngudi dé néu khOng tra Idi duge. Khéng ai gidi dp duge edu a6, trit
Oedipus. Cau 46 nhur sau “edi gi biét néi, sng di bén chan, tru di hai
chan, chidu di ba chan?” Oedipus tr8 loi: “con nguti, lie bé (busi sing)
ba bing c& hai chan hai tay (bén chan), 1én tén (bud trua) di hai chan, v
gid (bud chiéu) phai chéng gay, tic Ia thém chige chan thtt ba”. Cudi
cing, thay vi bj Nhan sw gidt thi Oedipus giét chét Nhan sw (mét 56
phién ban néi ring Nhan su tt)
Phan thug danh cho Oedipus vé vige giét duigc Nhén sur 1a dm
‘cui vdi Jocasta, chinh Ia ngudi me cia anh ta (theo mot sé phién ban,
Jocasta la hau dué cia mOt Spartoi va cé kha ning gitt mai nhan sic
thanih xutén, nén vige két hén v6i Oedipus khéng gay ra khién cudng lita
tuéi). Oedipus o6 nghia la “bin chin sumg phéng”, va sau dé Jocasta
nbn ra anh ta chinh 1a “dita tré d& én thin ngudi 1én” ~ mot phan
trong Ibi gidi cho cfu 46 tia Nhan sut. Khi biét minh da sa_vao méi quan
1g Joan Iudin véi con trai, Jocasta tyr ti, r6i Oedipus ty choc mi mat
minh va tir ngudi lén da tre thinh ngudi phai chéng gay, phan cudi
cing cia 1di gid cho cau 48. Oedipus bi Thebes vé ling qué, va cuéi
cing chim vao trong dit.
Jocasta va Oedipus 6 bin con — hai trai Polynices va Rteocles, hai
gai Antigone va Ismene. Hai ngudi con gai Antigone va Ismene roi
Thebes dé dat Oedipus vé lang qué, va hi trd lai Thebes ho chiing kién
cuée chign giita céc anh trai: Eteocles bio vé ngéi vua. edn Polynices &
‘bén ngoai tn céng vio trong thinh. Hai ngubi giét lin nhau, va cudi
cing Creon, em trai Jocasta, tré thinh vua Thebes.
Antigone rat yéu quy Polynices, nhung Creon khéng cho ¢6 chon
cat anh vi Polynices 18 mét ké phin nghich boi di dinh cx6p ngoi
Bteocles. Eteocles duge mai ting theo nghi thitc trong thé nhat, trong khi
Polynices bj béu xéc va phi nhd. Tuy nhién, cudi cimg Antigone cing
tim céch danh cép duge thi thé Polynices va bi mat dem di chén. DE
trimg phat, Creon ra lénh ch6n s6ng Antigone trong hang kin, nhung c6
i treo cé ty tu, Ngudi em ho yéu quy cia ¢6 la Haemon va me, chinh Ta
vg va con cia Creon, cling ty tir chét theo Antigone, va cu chuyén cit
thé tigp dién.194 LICH SUVA LY THUYET NHAN HOC
Bang 8.2. Syphan ich cia Levl-strauss v6 thén thos! Oedipus
1 0 o wv
ademas tin thy
Furopa ngut a8 bi
thn D6tcuéng doat
CCacmons it réng
écSpartol glét
Tan nhau.
(edipus gt Laos Labdacos="b) que®
ios = "sata"
epus git sphinx
Oedipus ban chin
sung ping?
Oedipus kth wat
Jocasta, day aaiéu
cam kt
Freoces git
Polynces
Aniigone chén
Polyices, dy la du
carn
Lévi-Strauss (1963 [1955]: 214) da of ging true quan héa su phite
tap cia Thin thoai Oedipus bing m6t so 46 don gian, nhiing yéu t6 co
ban trong dé due thé hign trong bing 8.2. Cot I lit ké cée vi pham elim
oy trong truyén, dc bigt Ia cain luqat Luae va ein chon cat ho hang, hay
nh loi Lévi-Strauss “su danh gid qué cao cée quan hé thin 8c". Cét I
Jai lit ke “sy déinh gid qua thp céc quan hé than tc" qua céc hank
dng giét lén nhau: huynh 4@ tong tan va phy tir tuemg tan, Cot II lit
ké cc hinh déng giét quai vat bi con ngudi. Con réng la mot qui vat
dng disc, pha bi giét chét d con ngudi sinh ra tir d&t. Nan sur 1A mot
quai vat gidng cli, bi giét vi Khdng mud cho phép con ngudi tén tai
Theo Idi Lévi-Strauss, oft Ill nay bidu thi “su chéi tir ctia con ngudi adi
‘véi xuat xtt noi chdn cla minh” (néi theo céch khac, 1a sw chdi tir cde
lién hé cia con ngudi ban dja véi ving dat qué hurong cia ho). Cot IV
gidi thich ¥ nghia cic tén ctia mét s6 nhin vat chinh, Tit ca cdc y nghia
éu lién quan dén sy khé khan trong di thing va dimg thing, 4m chi
8. Thuyét cu tri, tirngén ngdt hoc dén nhan hoc 195
ring nhimg ngudi mang tén nay vin & trong tinh trang luén phai gin
chit vao mat dat. Nhimg Spartoi duge sinh ra tir dat, khéng c6 su lién
hé véi con ngudi; tri lai, Oedipus Iai bi tach khoi mat dat Kkhi sinh, than
thé bi phoi ra va bi tréi xuding dit (bing soi day bude qua ban chan). Vi
thé ma ban chan anh ta bi sung lén, va anh ta, mac dit duge sinh ra béi
mot ngudi phy nay, van khéng téch rdi hodn ton khoi dat. Nhu vay cbt
TV nay, theo Lévi-Strauss, da chi ra “sy bén bi bit r8 ciia con ngudi vao
‘manh dat noi anh ta sinh ta”. Néi cdch khde, Ot IV Ia d6i lap véi ct IIL
Xét xa hon nifa thi et IV tuong quan véi c6t III giéng nhu cét II tuong
quan véi cét
Digm cdn chai y cia tat c nhimng diéu nay Ia, cdc truyén than thoai
thuéng hinh thanh tt nhiéu yéu t6 thinh phén, duge biét dén nhwr
nhimg “don vi thén thoai” (mythemes), tung tng véi “don vi am”
trong ngon ngé hoe. Céc “don vi thanh phan” nay duoc nhiing ngudi
sang tic sip xép hodc sip xép lai dé tao ra ¥ nghia cdu chuyén, thuong
1a v6 thc, Than thoai khéng chi la nhimg cau chuy@n, chting cdn thé
hhign nhing chin ly oé tinh big tuong, ed hic dic trung cho nén van
hha hoe viing vin héa, e6 Ic mang tinh toan thé gidi. Mét don vi
than thoai cé thé xuat hign 6 nhiéu truyén than thoai, cling cé thé duge
thay trong truyén than thoai ciia nhiéu nén vin héa khée nhau. Trong
bat ky kigu truyén nao, cde don vj than thoai déu 6 thé duge “doe”
hay “ke” theo ca hai céch: ich dai (6 trong bang, tir trén xuéng dusi, di
timg ct mot hod di hét tat ca céc oft), va dng dai (di ngang tir dong
dt c6t nay sang ding mot cbt kia, xem xét quan hé ngang gitta céc c6t
v6inhau).
Lévi-Strauss t6 ra bang long, col vige phan tich than thoai nhur thé 1a
& dat myc dich va khéng mudn di xa hon, mac dit céc ¥ tuong phan
tich ctia Ong c6 tiém nang cung cép du méi cho nhiéu kha canh khéc
cilia vain héa. Ching han, sau nay Kuper da 4p dung ching cho vige
phan tich gidc mo va trinh ty cha chudi giée mo (xem, vd, Kuper 1979b),
‘Cu tric lugn va ede dang nhan hoc tai cde qué gla khéc nhau
Lévi-Strauss la nha cfu tric Luan véi thé gidi quan todn dign, vA
tinh phé quat cia nhiing hé cfu tic Ong nghién citu da tro thanh dai
dign cho phan cét Ibi cua ly thuyét eft trée lun, Tu tudng cia Lévi-
Strauss vita tn tai song song, vira anh huéng dén nhin hoe efiu tric &
nihiéu finh vac khéc nhau. Nhiéu nha nhan hoc khéng tan thinh niin196 LICH SU VA LY THUYET NHAN HOC
8. Thuyét cdu tric, tirngén ngtt hgc dén nhan hoc 197
imanh cita dng vé “tim thite chung” (psychic unity), thay vao dé ho thién
vvé quan diém efu tre ving ho¥e edu tric vin héa dc trung,
‘Thuyét cfu trie Ha Lan Khoi du bang nhéng nghién ctu vé ngon
rngit, vain héa va x3 hi, durgc thyc hign tai Dong An Ha Lan (Indonesia
gay nay - ND) béi céc céng chite hanh chinh va giéo dye Ha Lan vao
du thé ky XX. Hinh thite edu tric Luan nay ma chting ti da dé cap dén
trong churong 4, nan manh nhimg eu trite dc thit, phi hop véi ning
viing hoe khu vue vin héa nhét dinh (vd, J.P.B. de Josselin de Jong
1977 (1935). J.B. de Josselin de Jong va nhimg nha cu tric luan Ha
Lan giai doan dau khéc da phat trién nhimg ¥ tuong cia ho ddc lap vei
Lévi-Strauss, thm chi cin di truéc Ong, de biét trong nghién eiru quan
he than t@c. Céc nha cfu tric Ind Ha Lan giai doan sau nay néi chung
sit dung phuong phap Lévi-Strauss va lip Iai nhimg nghién ex ctia ng
trong cic linh vuc than thoai hoc va bigu tuong hoe, ¢5 diéu trong pham
vi mét viing nhét dinh, Phong phép tip c§n theo pham vi ving nhwr
vay, IA dc trung cho nhan hoc Ha Lan trong nhiéu thép kj, dic bigt
dong nhan hoe cia trudng dai hoc Leiden’
LéviStrauss, 06 phén gidng Lévy-Bruhl, thuimg 0} nhiing binh
juan vé su Khée nhau gitta nhimg cau tric “eo sé” va “phitc hop”,
rnhiing eéfu tric “néng” va “lanh” (ém chi dén siz hdn loan hay ém & khi
dign ra céc thay dai, va giita nhimg x4 hdi v6i chit dao a céch tu duy
“ou thé” va céc x8 hoi khéc voi kibu tu duy “tru tuong”, mic di vay,
quan diém tiép can cia Ong luén nit quan di theo mét chiéu tir khai
‘quat dén riéng bigt. Cac nha edu tric Iugn Anh lai cé xu huténg di theo
chiéu nguge lai, va dé la ly do vi sao ngay cd nhiing ngudi chiu niu
anh hung tir Lévi-Strauss, vao mot Iie nao dé, cing bée 16 nhting bat
<éng co ban véi phuong php Ivan cia Ong. Leach la mot trxdng hop
nnhur vy, manh mé hon niia la Rodney Needham véi céng trinh vé quan
he than t6c ciia minh (1962). Trong nhéing nim 1970 va 1980, v6i cxong
vj Gido su vé Nhan hoc xa héi tai Dai hoc Oxford, Needham dai ign
anh mét loat nghién ctu vé ngén ngi, tén gido, biéu tong hoc phan
loai, cam xtie con ngudi, va nhiéu chi dé khdc ma ngudi ta c6 thé goi
"Leiden: tinh ph #8 Lan eich Amsterdam khodng Ohm ¥E pia nam. Bal boc tg hgp Leden
think lip nim 15751 wubng dal hoc lu di nhét Ma Lan, DHTH Leiden vi Vin aghita cto
[Ni hoe va a,b enc th gh tong abn hoe. Dag ghin cen hoe dy de thin
‘upd chioh 1P.8 de Joslin de Jong.
chung la “triét hoc nhan hoc”. Pang tiée la, sau khi bay t6 phan d6i véi
Lévi-Strauss, Needham da hau nhu khéng nic dén Ong nia, ngay ca
trong céc cht dé khéng lién quan dé quan hé thén tGc. Mot vai céng
trinh cia Needham cdn cho thay bong dang cia Iy thuyét cit tric (vd,
Needham 1979), mat s6 nghién citu khdc lai 16 ra nghi ngty ho&c tir bo
hoan toan Ij thuyét nay d@ chit trong mét kigu céch kha “da cd” cia
din dich lugn, sau nay ted thanh de trang cho nhén hoc cia Needham
(vd, Needham 1981).
‘Tai ce nude khéc vio nhimg nim 1950-1970, ob thé quan sat thay
thuyét cu tric & nhiéu hinh thai khéc nhau, tuy nhién hai dong aghién
ciru Ha Lan va Anh la vi du tigu biéu mht cho eéc bign thé visng mién
vva dic trang vin héa cia nhan hoc. Nginh nhin hoc Bi e6 sit tong
déng khé gén véi nhn hoc Ha Lan, Nha ca tric Tuan Bi Luc de Heusch
4a van dung phuong phap cfu tric viing vao nghién cttu cée tiga trinh
chinh tr, nhiing chuyén déi trong quan hé thén t6c, truyén than thoai,
sur hin té, va hé théng biéu tuong 6 Trung Phi ndi riéng (vd, de Heusch
1982 [1972]) va chau Phi néi chung (de Heusch 1985). Roy Willis, nha
han hoc Anh va dich gid céc téc phim ciia ci de Heusch vi Lévi-
Strauss, timg tién hanh céc nghién citu tuong tw 6 Trung Phi (xem Willis
1981) va th? hign quan diém mic dinh mot co sé cfu tric phd bién
chung (tit nhién véi nhiimg khac bigt vin héa dc trumg) cho cic he
théng bidu tuong dng vat tai nhing ving ngo’i Trung Phi (Willis
1974), Nhu da nhc trong chuong VI, Sir Edmund Leach vt Marshall
Sahlins cing van dung phuong phap tiép cn oft tric ludn cho nghién
ciru cic chuyén d6i xa hii. Céc tc gia nay déu chi treong gia ting cic
kkhéng gian lich sit vie ot nic Ing Lévi-Strauss, tir dé ny sinh Ty
thuyét vé chuyén déi x hoi, mét ly thuyét via gay anh hung via bi 16i
kéo boi nhén hoc quy trinh Iugn va nhan hoc Mac-xit tir nhiing nm
1950 dén 1980.
Sau khi tra vé Phdp (tir An DQ - ND), Louis Dumont, mt sinh vién
cia Mauss va timg la déng nghigp cia Evans-Pritchard tai Oxford, da
phat trién mt cach nhin turong déi khac bigt nhung rat déng chu ¥ theo
quan diém cu trae ving, vé trat tyr xa hoi & An BG (xen Dumont 1980
[1967)). Céng trin ciia Ong gay ra nhiéu tén thudng lén tranh cai tai tat
cA cde nude ma An D6 hoc 1a mot ng’nh quan trong. Trong khi dé tai
Hoa kj, nhiing nghién ciu vé dan téc hoe va nhan hoe nhén thitc da
phat trién théng qua nhing méi quan tim d6i véi thé gidi con ngudi,