History

Machine Translated by Google
9 ਦੀ ਬਣਤਰ
ਖੇਤਰੀ ਸੱਿਭਆਚਾਰ ਖੇਤਰੀ ਸੱਿਭਆਚਾਰ
ਲੋਕਾਂ ਉਹ
ਦਾਭਾਸ਼ਵਰਣਨ ਕਰਨ
ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਦੇ ਜਦੋ
ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਸਭਂ ਅਸੀਂਤੋਂਿਕਸੇ
ਆਮ ਤਰੀਿਕਆਂ
ਿਵਅਕਤੀ ਨੂੰ ਤਾਿਮਲ ਜਾਂਿਵੱ ਚੋਂ ਇੱ
ਉੜੀਆ ਕਿਹੰਕ
ਦੇ
ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਿਕ ਉਹ ਤਾਿਮਲ ਜਾਂ ਉੜੀਆ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ
ਜਾਂ ਉੜੀਸਾ ਿਵੱਚ ਰਿਹੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਭੋਜਨ, ਕੱਪੜੇ, ਕਿਵਤਾ, ਡਾਂਸ, ਸੰਗ ੀਤ ਅਤੇ ਪੇਂਿਟੰਗ
ਦੀਆਂ ਿਵਲੱਖਣ ਿਕਸਮਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਾਂ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਛਾਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ
ਇਹ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਿਕ ਇਹ ਆਿਦ ਕਾਲ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਿਕ, ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ
ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਿਵਕਸਤ ਹੋਈ ਆਂ ਹਨ (ਅਤੇ ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਬਦਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ)। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ,
ਿਜਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਖੇਤਰੀ ਸੱਿਭਆਚਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਅਕਸਰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੂਜੇ ਿਹੱਿਸਆਂ
ਦੇ ਿਵਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਿਮਸ਼ਰਣ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆਵਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹਨ।
ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਅਸੀਂ ਦੇਖਾਂਗ ੇ, ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਖਾਸ ਿਦਖਾਈ ਿਦੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ
ਿਵੱਚ ਿਮਲਦੀਆਂ-ਜੁਲਦੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਿਫਰ ਵੀ ਹੋਰ ਿਕਸੇ ਖਾਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ
? ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਤਾ ਕਰੋ ਿਕ ਿਕਵੇਂ
ਿਪਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਿਵੱਚ ਕਈ ਰਾਜ
©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਹੈ

ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਚੇਰਾ ਅਤੇ ਮਿਲਆਲਮ ਦਾ ਿਵਕਾਸ
ਆਉ ਅਸੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਖ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂਆ ਤ ਕਰੀਏ।
ਮਹੋਦਯਾਪੁਰਮ ਦਾ ਚੇਰਾ ਰਾਜ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਿਹੱਸੇ ਿਵੱਚ, ਮੌਜੂਦਾ ਕੇਰਲਾ ਦੇ
ਇੱਕ ਿਹੱਸੇ ਿਵੱਚ ਸਥਾਿਪਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ। ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਿਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਮਿਲਆਲਮ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ
ਸੀ। ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਮਿਲਆਲਮ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਿਲਪੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਿਸ਼ਲਾਲੇਖਾਂ ਿਵੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅਸਲ ਿਵੱਚ, ਇਹ
ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਿਵੱਚ ਅਿਧਕਾਰਤ ਿਰਕਾਰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ
ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 122

ਿਚੱਤਰ 1
ਮਿਲਆਲਮ ਿਵੱਚ ਰਿਚਆ
ਿਗਆ ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆ ਤੀ ਕੇਰਲਾ ਿਸ਼ਲਾਲੇਖ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੇਿਰਆਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਿਰਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ। ਕੇਰਲ ਦੇ ਮੰਦਰ ਥੀਏਟਰ,

ਜੋ ਿਕ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ, ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਮਹਾਂਕਾਿਵ ਤੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਧਾਰ ਲਈਆਂ
ਹਨ। ਮਿਲਆਲਮ ਿਵੱਚ ਪਿਹਲੀਆਂ ਸਾਿਹਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਲਗਭਗ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ, ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਦੇ ਿਸੱਧੇ
ਿਰਣੀ ਹਨ। ਿਦਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਿਕ, ਚੌਦ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਪਾਠ, ਲੀਲਾਿਤਲਕਮ, ਿਵਆਕਰਣ ਅਤੇ ਕਾਿਵ-
ਸ਼ਾਸਤਰ ਨਾਲ ਨਿਜੱਠਦਾ ਹੈ, ਮਨੀਪ੍ਰਵਲਮ ਿਵੱਚ ਰਿਚਆ ਿਗਆ ਸੀ - ਸ਼ਾਬਿਦਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, "ਹੀਰੇ ਅਤੇ
?
ਪਤਾ ਕਰੋ ਿਕ ਜਦੋਂ
ਕੋਰਲ" ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਿਦੰਦੇ ਹੋਏ।
ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਿਵੱਚ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ
ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪਿਹਲਾਂ
ਿਲਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ
ਸਨ।
ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਿਮਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ:

ਜਗਨਨਾਥ ਪੰਥ
ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ, ਖੇਤਰੀ ਸੱਿਭਆਚਾਰ ਧਾਰਿਮਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆ ਲੇ ਵਿਧਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ
ਿਚੱਤਰ 2
ਬਲਭਦਰ, ਸੁਭਦਰਾ ਅਤੇ
ਜਗਨਨਾਥ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ,
ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਪੁਰੀ, ਉੜੀਸਾ ਿਵਖੇ ਜਗਨਨਾਥ (ਸ਼ਾਬਿਦਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਿਵਸ਼ਵ ਦਾ ਮਾਲਕ, ਪਾਮ-ਪੱਤੀ ਹੱਥ-ਿਲਖਤ,
ਿਵਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਨਾਮ) ਦਾ ਪੰਥ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਸਥਾਨਕ ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ
ਹਨ, ਿਜਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਦਾ ਹੈ ਿਕ ਦੇਵਤਾ ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਦੇਵਤਾ
ਸੀ, ਿਜਸਦੀ ਬਾਅਦ ਿਵੱਚ ਿਵਸ਼ਨੂੰ ਨਾਲ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ, ਗੰਗ ਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ

ਿਵੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਨੰਤਵਰਮਨ ਨੇ ਪੁਰੀ ਿਵੱਚ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਜਗਨਨਾਥ ਲਈ ਇੱਕ
ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1230 ਿਵੱਚ, ਰਾਜਾ
ਅਨੰਗ ਿਭਮ III ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਿਪਤ ਕਰ ਿਦੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ
ਆਪ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਦਾ "ਿਡਪਟੀ" ਘੋਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ।
ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਮੇਿਕੰਗ ।
123 ਖੇਤਰੀ ਸੱਿਭਆਚਾਰ
ਿਜਵੇਂ-ਿਜਵੇਂ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇ ਆ,

ਸਮਾਿਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਿਤਕ ਮਾਮਿਲਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਅਿਧਕਾਰ
ਵਿਧਆ। ਉੜੀਸਾ ਨੂੰ ਿਜੱਤਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮੁਗ ਲਾਂ,
ਮਰਾਿਠਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗ ਰੇਜ਼ੀ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਮੰਦਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ
ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਿਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗ ਦਾ ਸੀ ਿਕ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦਾ ਰਾਜ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗ ਾ।
ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ
ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ
ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ, ਉਹ ਖੇਤਰ ਜੋ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਿਜ਼ਆ ਦਾਤਰ

ਿਹੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਅੰਗ ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਿਕ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਇੱਕ ਅਿਜਹਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ
ਿਚੱਤਰ 3 ਜੋ ਿਸਰਫ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ,
ਜਗਨਨਾਥ ਮੰਦਰ, ਪੁਰੀ। ਇਹ ਿਸਰਫ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਚ ਹੈ।
ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸਮੂਹ
ਸਨ (ਅਤੇ ਹਨ)। ਅਤੇ ਬੇਸ਼ੱਕ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਿਵੱਚ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਲੋਕ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ।

ਹਾਲਾਂਿਕ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਿਵਲੱਖਣ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤੀ ਿਵੱਚ ਯੋਗ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਿਣਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
ਿਚੱਤਰ 4 ਇਹ ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ

ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਪ੍ਿਰੰਸ ਰਾਜ ਿਸੰਘ ।
ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨੇਿੜਓਂ ਜੁੜੀਆਂ
ਹੋਈ ਆਂ ਸਨ। ਲਗਭਗ ਅੱਠਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ, ਅਜੋਕੇ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਿਜ਼ਆ ਦਾਤਰ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ
ਰਾਜਪੂਤ ਪਿਰਵਾਰਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ।
ਪ੍ਿਰਥਵੀਰਾਜ (ਅਿਧਆਇ 2) ਅਿਜਹਾ ਹੀ ਇੱਕ

ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ
ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਨਾਇਕ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ,
ਅਕਸਰ ਿਚਹਰੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਿਵਚ
ਮੌਤ ਨੂੰ ਚੁਿਣਆ।

ਹਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਨਾਇਕਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਵਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਿਵੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਿਜਨ੍ਹਾਂ
ਨੂੰ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਸਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਟਕਸਾਲਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਸੁਣਾਇਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ
ਨੂੰ ਸੁਰੱਿਖਅਤ ਰੱਿਖਆ ਅਤੇ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਿਕ ਉਹ ਦੂਿਜਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਿਮਸਾਲ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ
ਪ੍ਰੇਿਰਤ ਕਰਨਗੇ। ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੁਆ ਰਾ ਆਕਰਿਸ਼ਤ ਹੋਏ - ਜੋ ਅਕਸਰ ਨਾਟਕੀ
ਸਿਥਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ - ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ, ਦੋਸਤੀ, ਿਪਆਰ,
ਬਹਾਦਰੀ, ਗੁੱਸਾ ਆਿਦ।
ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਿਵਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਿਮਲੀ?

ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ, ਉਹ ਝਗਿੜਆਂ ਦਾ "ਕਾਰਨ" ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਰਦ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ "ਿਜੱਤਣ" ਜਾਂ
"ਰੱਿਖਆ" ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੋਵਾਂ ਿਵੱਚ ਆਪਣੇ ਬਹਾਦਰ
ਪਤੀਆਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ - ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਜਾਂ ਿਵਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀਆਂ
ਦੇ ਅੰਿਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਿਚਤਾ 'ਤੇ ਸਾੜਨ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਿਜਹੜੇ
ਇਸ
ਅਿਧਆਇ ਿਵੱਚ ਨਕਸ਼ੇ 1 ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ
ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
?
ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ, ਅਕਸਰ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ
ਨਾਲ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ।
ਪਤਾ ਕਰੋ ਿਕ ਕੀ
ਤੁਹਾਡੇ ਕਸਬੇ ਜਾਂ
ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਹੀਰੋ/ਹੀਰੋਇ ਨਾਂ ਖੇਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ: ਜੇਕਰ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ
ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਨ। ਿਕਹੜੇ ਗੁਣਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਕਥਕ
ਨਾਲ ਸਬੰਿਧਤ ਹਨ
ਿਵੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹੀ ਗੱਲ ਡਾਂਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਆਉ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਨ੍ਿਰਤ ਰੂਪ,
ਕਥਕ ਦੇ ਇਿਤਹਾਸ ਨੂੰ ਵੇਖੀਏ, ਜੋ ਹੁਣ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਿਹੱਿਸਆਂ ਨਾਲ ਜੁਿੜਆ ਹੋਇ ਆ ਹੈ। ਕਥਕ
ਸ਼ਬਦ ਕਥਾ ਤੋਂ ਿਲਆ ਿਗਆ ਹੈ , ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਕਹਾਣੀ ਲਈ ਵਰਿਤਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ
ਉਹ? ਇਹ ਿਕਹੜੇ ਤਰੀਿਕਆਂ ਸ਼ਬਦ। ਕੱਥਕ ਮੂਲ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਿਵੱਚ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਸਨ, ਜੋ
ਨਾਲ ਜਾਂ ਸਮਾਨ ਹਨ ਇਸ਼ਾਿਰਆਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਿਸ਼ੰਗ ਾਰਦੇ ਸਨ । ਕਥਕ ਨੇ ਪੰਦਰਵੀਂ ਅਤੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ
ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਭਗਤੀ ਲਿਹਰ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨਾਲ ਨਾਚ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਿਵੱਚ ਿਵਕਾਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਬਹਾਦਰੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ?
ਰਾਧਾ-ਕ੍ਿਰਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਨਾਟਕਾਂ ਿਵੱਚ ਰਿਚਆ ਿਗਆ ਸੀ ਿਜਸਨੂੰ ਰਸ ਲੀਲਾ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ, ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਲੋਕ ਨਾਚ ਨੂੰ ਕੱਥਕ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਹਾਵ-ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋਿੜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਮੁਗ ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਿਹਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਕੱਥਕ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ

ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ, ਿਜੱਥੇ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਿਵਲੱਖਣ
ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਚ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਿਵਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਦੋ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਜਾਂ ਘਰਾਿਣਆਂ
ਿਵੱਚ ਿਵਕਸਤ ਹੋਇ ਆ: ਇੱਕ ਰਾਜਸਥਾਨ (ਜੈਪੁਰ) ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਿਵੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਲਖਨਊ ਿਵੱਚ।
ਅਵਧ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਨਵਾਬ ਵਾਿਜਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ, ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾ ਰੂਪ ਿਵੱਚ
ਵਿਧਆ। ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਿਤਮਾਹੀ ਤੱਕ ਇਹ ਨਾ ਿਸਰਫ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ, ਸਗੋਂ ਅਜੋਕੇ
ਿਚੱਤਰ 5
ਡਾਂਸ ਕਲਾਸ, ਲਕਸ਼ਮਣ
ਪੰਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਿਬਹਾਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਇੱਕ
ਮੰਦਰ, ਖਜੂਰਾਹੋ। ਨਾਚ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਿਲਤ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ।
ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ ਸੀ

ਤੇਜ਼ ਫੁਟਵਰਕ, ਿਵਸਤ੍ਿਰਤ ਪਿਹਰਾਵੇ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ।
ਕਥਕ ਨੂੰ, ਕਈ ਹੋਰ ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ ਅਿਭਆਸਾਂ ਵਾਂਗ , ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਅਤੇ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ ਿਜ਼ਆ ਦਾਤਰ
ਬ੍ਿਰਿਟਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਦੇਿਖਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਿਕ, ਇਹ ਬਿਚਆ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ
ਦੁਆ ਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਿਖਆ, ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਿਵੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਛੇ "ਕਲਾਸੀਕਲ"
ਡਾਂਸ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਿਦੱਤੀ ਗਈ।
"ਕਲਾਸੀਕਲ" ਡਾਂਸ
ਿਕਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਰੂਪ ਨੂੰ "ਕਲਾਸੀਕਲ" ਵਜੋਂ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਵਾਲ ਅਕਸਰ ਕਾਫ਼ੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਿਕਸੇ
ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਜੋਂ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਇਹ ਿਕਸੇ ਧਾਰਿਮਕ ਿਵਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਧਤ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ
ਕਲਾਸੀਕਲ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਿਕਉਂਿਕ ਇਸ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਿਸਖਲਾਈ ਦੁਆ ਰਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?
ਜਾਂ ਕੀ ਇਹ ਕਲਾਸੀਕਲ ਹੈ ਿਕਉਂਿਕ ਇਹ ਿਨਰਧਾਰਤ ਿਨਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਿਭੰਨਤਾਵਾਂ
ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਿਹਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਉਹ ਸਵਾਲ ਹਨ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਹੈ

ਯਾਦ ਰਹੇ ਿਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਾਂਸ ਫਾਰਮ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਲੋਕ" ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ
ਿਗਆ ਹੈ
"ਕਲਾਸੀਕਲ" ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ
ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਿਕ "ਕਲਾਸੀਕਲ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ

ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਰੂਪ ਉੱਤਮ ਹਨ, ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਾਬਿਦਕ ਤੌਰ
'ਤੇ ਸੱਚ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਹੋਰ ਡਾਂਸ ਫਾਰਮ ਜੋ ਹਨ
ਵਰਤਮਾਨ ਿਵੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ:
ਭਰਤਨਾਿਟਅਮ (ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ)
ਕਥਕਲੀ (ਕੇਰਲਾ)
ਓਡੀਸੀ (ਉੜੀਸਾ)
ਕੁਚੀਪੁੜੀ (ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਿਚੱਤਰ 6

ਮਨੀਪੁਰੀ (ਮਨੀਪੁਰ) ਕਥਕ ਡਾਂਸਰ, ਇੱਕ ਕੋਰਟ ਪੇਂਿਟੰਗ ।
? ਿਕਸੇ ਇੱਕ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ਇਹਨਾਂ ਨਾਚ ਰੂਪਾਂ ਦਾ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਲਈ ਪੇਂਿਟੰਗ : ਲਘੂ ਿਚੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ
ਇਕ ਹੋਰ ਪਰੰਪਰਾ ਜੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਿਕਆਂ ਨਾਲ ਿਵਕਸਤ ਹੋਈ ਉਹ ਸੀ ਲਘੂ ਿਚੱਤਰਕਾਰੀ। ਲਘੂ ਿਚੱਤਰ
(ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਦਾ ਹੈ) ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪੇਂਿਟੰਗ ਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੱਪੜੇ
ਜਾਂ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੰਗ ਿਵੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲਘੂ ਿਚੱਤਰ ਖਜੂਰ ਦੇ ਪੱਿਤਆਂ ਜਾਂ
ਲੱਕੜ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ, ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਪਾਏ ਗਏ, ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ
ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਗ ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ, ਜਹਾਂਗ ੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਹੁਨਰਮੰਦ
ਿਚੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਿਤਹਾਸਕ ਿਬਰਤਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਕਿਵਤਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ
ਹੱਥ-ਿਲਖਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰੰਗ ਾਂ ਿਵੱਚ ਪੇਂਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ
ਦੇ ਦ੍ਿਰਸ਼, ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਿਸ਼ਕਾਰ ਦੇ ਦ੍ਿਰਸ਼, ਅਤੇ ਸਮਾਿਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪਿਹਲੂਆ ਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਿਗਆ
ਿਚੱਤਰ 7 ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤੋਹਿਫ਼ਆ ਂ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਬਦਿਲਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਿਸਰਫ ਕੁਝ ਖਾਸ - ਸਮਰਾਟ ਅਤੇ
ਅਕਬਰ ਿਸ਼ਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਦੁਆ ਰਾ ਦੇਿਖਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਆਰਾਮ ਕਰਦਾ ਹੋਇ ਆ,
ਮੁਗ ਲ ਲਘੂ ਿਚੱਤਰ।
ਮੁਗ ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਚੱਤਰਕਾਰ ਉੱਭਰ

ਰਹੇ ਖੇਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਿਵੱਚ ਚਲੇ ਗਏ (ਅਿਧਆਇ 10 ਵੀ
ਦੇਖੋ)। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੁਗ ਲ ਕਲਾਤਮਕ ਸਵਾਦ ਨੇ ਦੱਖਣ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ
ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਰਾਜਪੂਤ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਿਵਤ
ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਿਵਲੱਖਣ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ
ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਿਖਆ ਅਤੇ ਿਵਕਿਸਤ ਕੀਤਾ। ਮੁਗ ਲਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦੀ
ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਦ੍ਿਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪੋਰਟਰੇਟ ਪੇਂਟ
ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੇਵਾੜ, ਜੋਧਪੁਰ, ਬੂੰਦੀ, ਕੋਟਾ ਅਤੇ
ਿਕਸ਼ਨਗੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਕੇਂਦਰਾਂ 'ਤੇ ਿਮਿਥਹਾਸ ਅਤੇ ਕਿਵਤਾ ਦੇ ਿਵਿਸ਼ਆ ਂ ਨੂੰ
ਦਰਸਾਇਆ ਿਗਆ ਸੀ।
ਇਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਿਜਸ ਨੇ ਲਘੂ ਪੇਂਿਟੰਗ ਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ
ਿਹਮਾਚਲ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆ ਲੇ ਿਹਮਾਿਲਆ ਦੀਆਂ ਤਿਹਆਂ

ਿਚੱਤਰ 8
ਮਹਾਰਾਣਾ ਰਾਮ ਿਸੰਘ II ਹੋਲੀ
ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ।
ਰਾਜਪੂਤ ਲਘੂ, ਕੋਟਾ।
ਪ੍ਰਦੇਸ਼। ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਬਸੋਹਲੀ ਨਾਮਕ ਲਘੂ ਿਚੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਦਲੇਰ
ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਸ਼ੈਲੀ ਿਵਕਿਸਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਾਠ ਭਾਨੂਦੱਤ ਦਾ
ਰਸਮੰਜਰੀ ਸੀ। ਨਾਿਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ 1739 ਿਵੱਚ ਿਦੱਲੀ ਦੀ ਿਜੱਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੁਗ ਲ ਕਲਾਕਾਰ
ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਿਕਆਂ ਦੀਆਂ ਅਿਨਸ਼ਿਚਤਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਥੇ

ਿਚੱਤਰ 9
ਕ੍ਿਰਸ਼ਨ, ਰਾਧਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਾਥੀ, ਪਹਾੜੀ
ਲਘੂ, ਕਾਂਗ ੜਾ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਿਤਆਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਿਮਲੇ ਿਜਸ ਕਾਰਨ ਕਾਂਗ ੜਾ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਪੇਂਿਟੰਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ।
ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਕਾਂਗ ੜਾ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲੀ ਿਵਕਿਸਤ ਕੀਤੀ ਿਜਸ ਨੇ ਲਘੂ
ਿਚੱਤਰਕਾਰੀ ਿਵੱਚ ਨਵੀਂ ਰੂਹ ਫੂਕੀ। ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸਨ। ਠੰਡੇ ਬਲੂਜ਼ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਨਸ
ਸਮੇਤ ਨਰਮ ਰੰਗ , ਅਤੇ ਥੀਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤਕਾਰੀ ਇਲਾਜ ਕਾਂਗ ੜਾ ਪੇਂਿਟੰਗ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਿਕ ਆਮ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਵੀ - ਬਰਤਨਾਂ, ਕੰਧਾਂ, ਫਰਸ਼ਾਂ, ਕੱਪੜੇ 'ਤੇ ਿਚੱਤਰਕਾਰੀ ਕੀਤੀ
- ਕਲਾ ਦੇ ਕੰਮ ਜੋ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਬਚੇ ਰਿਹੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਘੂ ਿਚੱਤਰਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਮਿਹਲਾਂ
ਿਵੱਚ ਿਧਆਨ ਨਾਲ ਸੁਰੱਿਖਅਤ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ।
ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨਜ਼ਰ: ਬੰਗ ਾਲ
ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਿਵਕਾਸ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਅਸੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ ਦੇਿਖਆ ਸੀ, ਅਸੀਂ
ਅਕਸਰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ
ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਿਕ ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬੰਗ ਾਲੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਿਕ, ਿਦਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਿਕ ਜਦੋਂ
ਬੰਗ ਾਲੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਤੋਂ ਿਲਆ ਿਗਆ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਿਦੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆ ਤੀ
ਪਾਠ (ਮੱਧ-ਪਿਹਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀ ਸੀ ਈ) ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਿਮਲਦਾ ਹੈ ਿਕ ਬੰਗ ਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। ਤਾਂ ਿਫਰ, ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਿਕਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ?

ਿਚੱਤਰ 10
ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਬੰਗ ਾਲੀ ਚੌਥੀ-ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ, ਬੰਗ ਾਲ ਅਤੇ ਮਗਧ (ਦੱਖਣੀ ਿਬਹਾਰ) ਿਵਚਕਾਰ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ
ਰਾਮਾਇਣ ਦੀ ਪਾਮ-ਪੱਤੀ ਦੀ ਹੱਥ-ਿਲਖਤ
ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਨਾ । ਿਵਕਿਸਤ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਿਜਸ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਇਹ ਵਧੇ।

ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਗੁਪਤ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਬੰਗ ਾਲ ਉੱਤੇ ਰਾਜਨੀਿਤਕ ਿਨਯੰਤਰਣ
ਸਥਾਿਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੱਧ-ਗੰਗ ਾ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇ ਆ। ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ
ਿਵੱਚ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਜ਼ੁਆ ਨ ਜ਼ਾਂਗ ਨੇ ਦੇਿਖਆ ਿਕ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਾਰੇ ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ
ਵਰਤੋਂ ਿਵੱਚ ਸਨ।
ਅੱਠਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ, ਬੰਗ ਾਲ ਪਾਲਸ (ਅਿਧਆਇ 2) ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਰਾਜ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਿਗਆ।
ਚੌਦ੍ਹਵੀਂ ਅਤੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ, ਬੰਗ ਾਲ ਉੱਤੇ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ ਜੋ
ਿਦੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਸਨ (ਅਿਧਆਇ 3)। 1586 ਿਵੱਚ, ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਨੇ ਬੰਗ ਾਲ ਨੂੰ ਿਜੱਤ ਿਲਆ,
ਇਸਨੇ ਬੰਗ ਾਲ ਸੂਬੇ ਦਾ ਿਨਊਕਲੀਅਸ ਬਣਾਇਆ । ਜਦੋਂ ਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਬੰਗ ਾਲੀ
ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਿਵਕਸਤ ਹੋਈ ।
ਅਸਲ ਿਵੱਚ ਪੰਦਰਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਬੰਗ ਾਲੀ ਸਮੂਹ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਿਹੱਸੇ, ਿਜਸ ਨੂੰ ਹੁਣ
ਪੱਛਮੀ ਬੰਗ ਾਲ ਵਜੋਂ ਜਾਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਸਾਿਹਤਕ
ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆ ਰਾ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਿਗਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਹਾਲਾਂਿਕ ਬੰਗ ਾਲੀ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਤੋਂ ਿਲਆ ਿਗਆ ਹੈ, ਇਹ
ਿਵਕਾਸ ਦੇ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਲੰਿਘਆ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

ਸਮੇਤ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਗੈਰ-ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਿਵਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਆਧੁਿਨਕ ਬੰਗ ਾਲੀ ਦਾ
ਿਹੱਸਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆ ਤੀ ਬੰਗ ਾਲੀ ਸਾਿਹਤ ਨੂੰ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੰਿਡਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਦਾ ਿਰਣੀ
ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਇਸ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ। ਪਿਹਲੇ ਿਵੱਚ ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਮਹਾਂਕਾਿਵਆਂ, ਮੰਗ ਲਕਾਵੀਆਂ (ਸ਼ਾਬਿਦਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਭ
ਕਿਵਤਾਵਾਂ, ਸਥਾਨਕ ਦੇਵਿਤਆਂ ਨਾਲ ਨਿਜੱਠਣ ਵਾਲੇ) ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਸਾਿਹਤ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਵੈਸ਼ਨਵ ਭਗਤੀ ਲਿਹਰ
ਦੇ ਆਗੂ, ਚੈਤਨਯਦੇਵ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ (ਅਿਧਆਇ 8) ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਿਵੱਚ ਨਾਥ ਸਾਿਹਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਯਨਾਮਤੀ ਅਤੇ ਗੋਪੀਚੰਦਰ ਦੇ ਗੀਤ, ਧਰਮ ਠਾਕੁਰ ਦੀ
ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਅਤੇ ਪਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਾਥਾਵਾਂ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
ਮਾਯਨਾਮਤੀ, ਗੋਪੀਚੰਦਰ ਅਤੇ

ਧਰਮ ਠਾਕੁਰ
ਨਾਥ ਸੰਿਨਆਸੀ ਸਨ ਜੋ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਅਿਭਆਸਾਂ ਿਵੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਇਹ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਗੀਤ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਿਵੱਚ ਦੱਿਸਆ ਿਗਆ ਹੈ ਿਕ ਿਕਵੇਂ ਇੱਕ ਰਾਣੀ, ਮਾਯਨਾਮਤੀ, ਨੇ
ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਗੋਪੀਚੰਦਰ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਪੱਿਸਆ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਿਹਤ ਕੀਤਾ।
ਧਰਮ ਠਾਕੁਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿਸੱਧ ਖੇਤਰੀ ਦੇਵਤਾ ਹੈ, ਿਜਸਦੀ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
? ਪਿਹਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਿਲਖਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਆਸਾਨ ਹਨ, ਿਕਉਂਿਕ ਕਈ ਹੱਥ-ਿਲਖਤਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ
ਿਮਲਦਾ ਹੈ ਿਕ ਉਹ ਪੰਦਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਿਵੱਚ ਰਚੇ ਗਏ ਸਨ। ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ
ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਾ ਿਕਉਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋ
ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਿਰਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ
ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਹੀਂ ਿਲਖੀ ਗਈ ਸੀ?

ਸਕਦੀ। ਉਹ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਿਸੱਧ ਸਨ, ਿਜੱਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮੁਕਾਬਲਤਨ
ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੀ।
ਪੀਰ ©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜਅਤੇਪ੍ਮੰਦਰਰ ਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਪੀਰਾਂ
ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ
ਹੈ ਅਿਧਆਤਿਮਕ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ, ਲੋਕ ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗ ਾਲ ਤੋਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਬੰਗ ਾਲ ਦੇ ਜੰਗ ਲੀ ਅਤੇ ਦਲਦਲੀ
ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ। ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੱਡੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ੇ। ਿਜਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ
ਜੰਗ ਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਿਲਆਂਦਾ।
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਮਛੇਿਰਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ, ਅਕਸਰ ਕਬਾਇਲੀ, ਿਕਸਾਨਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ
ਭਾਈਚਾਿਰਆਂ ਿਵੱਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਡੈਲਟਾ ਦੇ ਿਦਲ ਿਵੱਚ ਢਾਕਾ ਿਵਖੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਗ ਾਲ ਉੱਤੇ ਮੁਗ ਲਾਂ ਦੇ
ਿਨਯੰਤਰਣ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਿਧਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ
ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਮਸਿਜਦਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਧਾਰਿਮਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਜੋਂ
ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਸ਼ੁਰੂਆ ਤੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਨਵੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅਸਿਥਰ ਸਿਥਤੀਆਂ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਆਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ
ਮੰਿਗਆ।

ਇਹ ਕਿਮਊਿਨਟੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਿਨਰਣਾਇਕਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ
ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਲੌਿਕਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋਸ਼ੀ ਠਿਹਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
ਿਪਆਰ ਅਤੇ ਸਿਤਕਾਰ ਨਾਲ ਪੀਰ ਕਿਹੰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਿਵੱਚ ਸੰਤ ਜਾਂ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਿਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ, ਦਲੇਰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਦੇਵਤੇ ਜੀਵਤ ਆਤਮਾ ਦਾ
ਿਸਪਾਹੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਿਹੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਦੇਵਤੇ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਿਕ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਾਲੀਆਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੌਿਦਆਂ, ਿਨਰਜੀਵ ਵਸਤੂਆ ਂ,
ਪੀਰਾਂ ਦਾ ਪੰਥ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਿਗਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆ ਰੇ ਬੰਗ ਾਲ ਿਵਚ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਲੱਭੇ ਜਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਿਰਆਂ
ਨੂੰ ਐਨੀਮਾਈਜ਼ਮ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾ।
ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਬੰਗ ਾਲ ਨੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਮੰਦਰ-ਿਨਰਮਾਣ ਦੀ ਲਿਹਰ ਵੀ ਵੇਖੀ, ਜੋ ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ
ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ । ਅਸੀਂ ਦੇਿਖਆ ਹੈ (ਅਿਧਆਇ 2 ਅਤੇ 5) ਿਕ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਿਮਕ ਢਾਂਚੇ ਅਕਸਰ
ਉਹਨਾਂ ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਜਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਰਹੇ ਸਨ - ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੀ
ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਿਮਕਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ। ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤ
ਸਾਰੇ ਮਾਮੂਲੀ ਇੱਟ ਅਤੇ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਮੰਦਰ ਕਈ "ਨੀਵੇਂ" ਸਮਾਿਜਕ ਸਮੂਹਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਕੋਲੂ (ਤੇਲ ਦਬਾਉਣ ?
ਵਾਲੇ) ਅਤੇ ਕਾਂਸਾਰੀ (ਘੰਟੀ ਧਾਤ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ) ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਇੱਥੇ ਿਦਖਾਏ ਗਏ ਮੰਦਰ ਦੀ
ਵਪਾਰਕ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਆਰਿਥਕ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ; ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਿਜਕ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਉਸ ਨਾਲ ਕਰੋ
ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿਰਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਿਲਆ। ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਿਜਕ ਅਤੇ ਆਰਿਥਕ
ਸਿਥਤੀ ਿਵੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇ ਆ, ਅਿਧਆਇ 2.
ਿਚੱਤਰ 11 (ਖੱਬੇ)
ਦੋਹਰੀ ਛੱਤ ਵਾਲੀ ਛੱਤ ਵਾਲੀ

ਝੌਂਪੜੀ।
ਿਚੱਤਰ 12 (ਸੱਜੇ)
ਇੱਕ ਬੁਰਜ ਵਾਲਾ ਚਾਰ ਛੱਤ ਵਾਲਾ
ਮੰਿਦਰ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
ਿਚੱਤਰ 13
ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕ੍ਿਰਸ਼ਨ ,
ਿਸ਼ਆ ਮਰਯਾ ਮੰਦਰ, ਿਵਸ਼ਨੂੰਪੁਰ ਤੋਂ
ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਤਖ਼ਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਸਿਥਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਕ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਿਤਆਂ ਦੀ,
ਜੋ ਕਦੇ ਿਪੰਡਾਂ ਿਵੱਚ ਝੁੱਗ ੀਆਂ ਿਵੱਚ ਪੂਜਦੇ ਸਨ, ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ

ਮੂਰਤੀਆਂ ਮੰਦਰਾਂ ਿਵੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗ ੀਆਂ। ਮੰਦਰਾਂ ਨੇ ਛੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਛੱਤਾਂ
(ਦੋਚਾਲਾ) ਜਾਂ ਚਾਰ-ਛੱਤਾਂ ਵਾਲੇ (ਚੌਚਲਾ) ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱਤੀ। (ਅਿਧਆਇ 5 ਿਵੱਚ
"ਬੰਗ ਲਾ ਗੁੰਬਦ" ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ?) ਇਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਿਵੱਚ ਖਾਸ ਬੰਗ ਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ
ਿਵਕਾਸ ਹੋਇ ਆ।
ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਚਾਰ-ਛੱਤਾਂ ਵਾਲੀ ਬਣਤਰ ਿਵੱਚ, ਚਾਰ ਦੀਵਾਰਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖੀਆਂ
ਗਈਆਂ ਚਾਰ ਿਤਕੋਣੀ ਛੱਤਾਂ ਇੱਕ ਵਕਰ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਿਬੰਦੂ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲਈ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੰਦਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਅੰਦਰਲਾ ਿਹੱਸਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ
ਸਾਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੇਂਿਟੰਗ ਾਂ, ਸਜਾਵਟੀ ਟਾਇਲਾਂ ਜਾਂ ਟੈਰਾਕੋਟਾ
ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਿਗਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਮੰਦਰਾਂ ਿਵੱਚ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗ ਾਲ ਦੇ ਬਾਂਕੁਰਾ
ਿਜ਼ਲ੍ਹੇ ਦੇ ਿਵਸ਼ਨੂੰਪੁਰ ਿਵੱਚ, ਅਿਜਹੀ ਸਜਾਵਟ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਉੱਤਮਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ।

ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਛੀ

ਰਵਾਇਤੀ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ
ਉਪਲਬਧ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੰਗ ਾਲ ਇੱਕ ਦਿਰਆਈ ਮੈਦਾਨ ਹੈ
ਿਜੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ, ਇਹ
ਦੋਵੇਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਗਰੀਬ ਬੰਗ ਾਲੀਆਂ ਦੇ ਮੀਨੂ ਿਵੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮੱਛੀ
ਫੜਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਿਕੱਤਾ ਿਰਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਗ ਾਲੀ ਸਾਿਹਤ ਿਵੱਚ ਮੱਛੀਆਂ
ਦੇ ਕਈ ਹਵਾਲੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਕੀ ਹੈ, ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਿਵਹਾਰਾਂ (ਬੌਧ ਮੱਠਾਂ) ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ
ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਦੀਆਂ ਤਖ਼ਤੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਟੋਕਰੀਆਂ ਿਵਚ ਪਿਹਨ ਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਿਵਚ
ਿਲਜਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਦ੍ਿਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ

ਖੁਰਾਕ ਿਵੱਚ ਮੱਛੀ ਦੀ ਪ੍ਰਿਸੱਧੀ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਅਿਧਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬੰਗ ਾਲ
ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਲਈ ਇਸ ਪਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਿਢੱਲ ਿਦੱਤਾ। ਬੰਗ ਾਲ ਤੋਂ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ
ਸੰਸਕ੍ਿਰਤ ਗ੍ਰੰਥ ਬ੍ਿਰਹਧਰਮ ਪੁਰਾਣ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਦੀਆਂ
ਕੁਝ ਿਕਸਮਾਂ ਖਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਿਦੱਤੀ ਸੀ ।
ਿਚੱਤਰ 14
ਘਰੇਲੂ ਖਪਤ ਲਈ
ਿਤਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਮੱਛੀ, ਿਵਸ਼ਾਲਕਸ਼ੀ
©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ ਮੰਦਰ, ਆਰਾਮਬਾਗ ਤੋਂ
ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਤਖ਼ਤੀ।
ਯੂਰਪ ਿਵੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ
ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਯੂਰਪ ਿਵੱਚ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਪਰਜਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਆਸਟ੍ਰੋ-ਹੰਗ ੇਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਚਰਚ ਦੇ
ਮੈਂਬਰ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਗ੍ਰੀਕ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਚਰਚ। ਪਰ, ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ
ਿਦੱਤਾ ਜੋ ਇੱਕ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਫ੍ਰੈਂਚ ਜਾਂ ਜਰਮਨ। ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਿਵੱਚ, ਰੁਮਾਨੀਆ ਿਵੱਚ ਸਕੂਲੀ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਯੂਨਾਨੀ ਦੀ ਬਜਾਏ
ਰੁਮਾਨੀਅਨ ਿਵੱਚ ਿਲਖੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗ ੀਆਂ, ਅਤੇ ਹੰਗ ਰੀ ਿਵੱਚ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੂਗ ੇਰੀਅਨ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਿਗਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ
ਹੋਰ ਿਕਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਿਵੱਚ ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਿਕ ਹਰੇਕ ਭਾਸ਼ਾਈ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕੌਮ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਿਵੱਚ
ਇਤਾਲਵੀ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਏਕੀਕਰਨ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਦੀ ਬਣਤਰ
ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ
ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਿਕਵੇਂ ਦੱਸਣਾ
ਚਾਹੋਗ ੇ?
ਆਓ ਯਾਦ ਕਰੀਏ
1. ਹੇਠਾਂ ਿਦੱਤੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰੋ:

ਕੀਵਰਡਸ
ਅਨੰਤਵਰਮਨ ਕੇਰਲ
ਜਗਨਨਾਥ ਬੰਗ ਾਲ
ਕਲਾਸੀਕਲ
ਮਹੋਦਯਾਪੁਰਮ ਉੜੀਸਾ
ਲਘੂ
ਲੀਲਾਿਤਲਕਮ ਕਾਂਗ ੜਾ

ਬੋਲੀ
ਪੀਰ
ਮੰਗ ਲਕਾਵਯ ਪੁਰੀ
ਲਘੂ ਕੇਰਲ
2. ਮਨੀਪ੍ਰਵਲਮ ਕੀ ਹੈ? ਉਸ ਭਾਸ਼ਾ ਿਵੱਚ ਿਲਖੀ ਿਕਸੇ ਿਕਤਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ।
3. ਕੱਥਕ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਕੌਣ ਸਨ?
4. ਬੰਗ ਾਲ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ?

ਆਓ ਚਰਚਾ ਕਰੀਏ
5. ਟਕਸਾਲਾਂ ਨੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਿਕਉਂ ਕੀਤਾ

ਹੀਰੋਜ਼?
6. ਅਸੀਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ ਅਿਭਆਸਾਂ ਬਾਰੇ ਿਜ਼ਆ ਦਾ ਿਕਉਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ?
7. ਿਵਜੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪੁਰੀ ਿਵਖੇ ਜਗਨਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਿਸ਼ਸ਼ ਿਕਉਂ ਕੀਤੀ?
8. ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ ਮੰਦਰ ਿਕਉਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ?
ਚਲੋ ਕਰੀਏ
9. ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਿਭਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ, ਇਮਾਰਤਾਂ 'ਤੇ ਿਧਆਨ ਕੇਂਦਰਤ
ਕਰਨਾ, ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਿਚੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨਾ।

10. ਕੀ ਤੁਸੀਂ (a) ਬੋਲਣ, (b) ਪੜ੍ਹਨ, (c) ਿਲਖਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਭਾਸ਼ਾ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾ
ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ ਿਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਿਦਲਚਸਪ ਿਕਉਂ ਲੱਗ ਦੀ ਹੈ।
11. ਉੱਤਰ, ਪੱਛਮ, ਦੱਖਣ, ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚੋਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਰਾਜ ਚੁਣੋ। ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ
ਸੂਚੀ ਿਤਆਰ ਕਰੋ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਿਕਸੇ ਵੀ ਅੰਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜੋ
ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋ।
12. ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚੋਂ ਪੰਜ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੂਹ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੱਪਿੜਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਿਤਆਰ ਕਰੋ ਜੋ
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੁਆ ਰਾ ਪਿਹਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਖੋਜਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।
ਦੀ ਬਣਤਰ

History

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

History

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Machine Translated by Google

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਹੈ

ਚੇਰਾ ਅਤੇ ਮਿਲਆਲਮ ਦਾ ਿਵਕਾਸ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 122

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੇਿਰਆਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਿਰਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ। ਕੇਰਲ ਦੇ ਮੰਦਰ ਥੀਏਟਰ,

ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਿਮਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ:

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ, ਗੰਗ ਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ

ਿਜਵੇਂ-ਿਜਵੇਂ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇ ਆ,

ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਿਵੱਚ, ਉਹ ਖੇਤਰ ਜੋ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਿਜ਼ਆ ਦਾਤਰ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਿਚੱਤਰ 4 ਇਹ ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ

ਪ੍ਿਰਥਵੀਰਾਜ (ਅਿਧਆਇ 2) ਅਿਜਹਾ ਹੀ ਇੱਕ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 124

ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਿਵਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਿਮਲੀ?

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ ਸੀ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 126

ਇਹ ਉਹ ਸਵਾਲ ਹਨ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਹੈ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਿਕ "ਕਲਾਸੀਕਲ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ

'ਤੇ ਸੱਚ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਹੋਰ ਡਾਂਸ ਫਾਰਮ ਜੋ ਹਨ

ਵਰਤਮਾਨ ਿਵੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ:

ਕੁਚੀਪੁੜੀ (ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਿਚੱਤਰ 6

ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਲਈ ਪੇਂਿਟੰਗ : ਲਘੂ ਿਚੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ

ਮੁਗ ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਿਚੱਤਰਕਾਰ ਉੱਭਰ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਇਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਿਜਸ ਨੇ ਲਘੂ ਪੇਂਿਟੰਗ ਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ

ਿਹਮਾਚਲ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆ ਲੇ ਿਹਮਾਿਲਆ ਦੀਆਂ ਤਿਹਆਂ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 128

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨਜ਼ਰ: ਬੰਗ ਾਲ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 130

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਮਾਯਨਾਮਤੀ, ਗੋਪੀਚੰਦਰ ਅਤੇ

ਨਾਥ ਸੰਿਨਆਸੀ ਸਨ ਜੋ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਅਿਭਆਸਾਂ ਿਵੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਹੀਂ ਿਲਖੀ ਗਈ ਸੀ?

ਪੀਰ ©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜਅਤੇਪ੍ਮੰਦਰਰ ਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 132

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 134

ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਛੀ

ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ

ਯੂਰਪ ਿਵੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ

1. ਹੇਠਾਂ ਿਦੱਤੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰੋ:

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

2. ਮਨੀਪ੍ਰਵਲਮ ਕੀ ਹੈ? ਉਸ ਭਾਸ਼ਾ ਿਵੱਚ ਿਲਖੀ ਿਕਸੇ ਿਕਤਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ।

3. ਕੱਥਕ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਕੌਣ ਸਨ?

4. ਬੰਗ ਾਲ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ?

ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ - II 136

5. ਟਕਸਾਲਾਂ ਨੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਿਕਉਂ ਕੀਤਾ

8. ਬੰਗ ਾਲ ਿਵੱਚ ਮੰਦਰ ਿਕਉਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ?

©NCERT ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗ ਾ

You might also like