1

Wiem, co czujesz! Trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej jako wynik

strategii, empatii, dystansu psychologicznego i grania w RPG.

Emilia Czerniawska

Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Praca Empiryczna

Adrianna Wielgopolan

07.06.2023
 2
Abstrakt

Celem eksperymentu było zbadanie, czy trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej

zależy od strategii przyjmowania perspektywy (Imagine Self vs. Imagine Other), poziomu

empatii mierzonej za pomocą Skali Wrażliwości Empatycznej, dystansu psychologicznego

oraz grania w RPG. Badani słuchali dwóch nagrań audio z wesołą oraz smutną historią,

a następnie na skali PANAS-X oceniali, jak czuła się osoba mówiąca na nagraniu.

Spodziewano się, że strategia wyobrażania Innego będzie zwiększała trafność wnioskowania

międzyludzkiego, a empatia, dystans psychologiczny oraz granie w RPG będą moderatorami

tej zależności. Wyniki ujawniły istotną interakcję jedynie w przypadku empatii oraz grania

w RPG dla smutnego nagrania (F(1, 101) = 0,75, p = 0,04, η2 = 0,08) i sugerują, że

kluczowym aspektem przy trafności rozważania perspektywy jest to, kto perspektywę

przyjmuje, a nie w jaki sposób.

Słowa kluczowe: RPG, przyjmowanie perspektywy, empatia, Imagine Self vs. Imagine Other.
 3
Spis treści

1. Wstęp…………………………………………………………………………………..4

1.1. Przyjmowanie perspektywy………………………………………………….. 4

1.1.1. Proces przyjmowania perspektywy……………………………………5

1.1.2. Przyjmowanie perspektywy a empatia………………………………....5

1.2. Perspektywa i trafność…………………………………………………………5

1.2.1. Dotychczasowe badania………………………………………………..5

1.2.2. Empatia………………………………………………………………...6

1.2.3. Dystans psychologiczny………………………………………………..7

1.3. RPG……………………………………………………………………………7

1.4. Cel i hipotezy………………………………………………………………….8

2. Metoda…………………………………………………………………………………9

2.1. Osoby badane…………………………………………………………………..9

2.2. Rejestr i operacjonalizacja zmiennych………………………………………..10

2.3. Materiały……………………………………………………………………...11

2.4. Procedura …………………………………………………………………….14

3. Wyniki………………………………………………………………………………...16

4. Dyskusja………………………………………………………………………………19

4.1. Ograniczenia i kierunki dalszych badań…………………………………….. 20

4.2. Podsumowanie……………..…………………………………………………22

Bibliografia………………………………………………………………………………….. 23

Załącznik A…………………………………………………………………………………...26

Załącznik B…………………………………………………………………………………...27

Załącznik C…………………………………………………………………………………...28
 4
Codziennie mierzymy się z wieloma złożonymi interakcjami społecznymi. Spotykając

płaczące dziecko w parku, które trzyma w ręku ubrudzonego piaskiem lizaka, w naszych

głowach szybko, choć niezupełnie bezwysiłkowo, pojawia się wyjaśnienie zaistniałej sytuacji.

Maluch zapewne upuścił słodycz, a teraz z powodu straty odczuwa silne, negatywne emocje,

wyrażane płaczem. Co musiało zajść w naszej głowie, byśmy wiedzieli, jak czuje się dziecko,

mimo, że to nie my upuściliśmy lizaka? Zjawisko to nazywamy społeczno-emocjonalnym

przyjmowaniem perspektywy.

Przyjmowanie perspektywy

Przyjmowanie perspektywy zachodzi zarówno w obszarze poznawczym, jak

i społecznym W obszarze poznawczym dotyczy ono percepcji wzrokowej i polega na

wyobrażeniu sobie, w jaki sposób spostrzega dany obiekt osoba, która patrzy na niego z innej

strony (Epley i in., 2004). Społeczny obszar dotyczy wyobrażania sobie cudzych przekonań,

myśli, pragnień i uczuć, a także przewidywania na podstawie tego zachowań innego

człowieka. Zarówno jako wzbudzany przez instrukcję stan, jak i właściwość dyspozycyjna,

przyjmowanie perspektywy jest strategią społeczną, która ułatwia podstawową ludzką

motywację do tworzenia i utrzymywania więzi (Galinsky i in., 2005). Właśnie na społecznym

przyjmowaniu perspektywy będzie się skupiało to badanie.

Wyróżnia się co najmniej 12 strategii przyjmowania perspektywy społecznej

(Gehlbach i Brinkworth, 2012). Niniejsze badanie skupia się na dwóch, najczęściej

podejmowanych w literaturze dotyczącej tematu. Pierwszą z nich jest wyobrażanie Siebie

(Imagine Self), w której osoba przyjmująca perspektywę skupia się na tym, co sama czułaby,

gdyby była celem swoich przewidywań. Drugą jest wyobrażanie Innego (Imagine Other),

w której osoba przyjmująca perspektywę wczuwa się w to, co czuje cel swoich przewidywań.

W badaniach wykazano, że strategie te różnią się od siebie. W badaniu Batsona i in. (1997)

wyobrażanie Innego i wyobrażanie Siebie miały inne konsekwencje emocjonalne -

 5
wyobrażanie Innego wywoływało empatię i altruistyczną chęć pomocy innym, a wyobrażanie

Siebie empatię i dystres, które powodowały egoistyczną motywację, by ulżyć samemu sobie.

Co więcej, wyobrażanie Siebie powoduje więcej myśli powiązanych z Ja i mniej myśli

powiązanych z Innym, niż wyobrażanie Innego (Davis i in., 2004).

Proces przyjmowania perspektywy

Jedną z teorii wyjaśniających proces przyjmowania perspektywy, jest teoria symulacji,

zaproponowana przez Taylor i in. (1994), stanowiąca składową teorii umysłu. Autorzy

utrzymują, że ludzie są w stanie wykorzystywać własne zasoby psychologiczne

odpowiedzialne za ich zachowanie, by symulować zachowanie innych. Dzieje się to przy

pomocy projekcji siebie w sytuacji, która spotyka innych i wnioskowaniu o potencjalnych

zachowaniach i ich przyczynach w tym wyobrażonym kontekście. Model ten mówi

o ogólnym mechanizmie przyjmowania perspektywy, natomiast nie precyzuje, jakim

sposobem można ją obrać.

Przyjmowanie perspektywy a empatia

W tym miejscu należy rozgraniczyć pojęcie przyjmowania perspektywy od empatii,

ponieważ bywają one błędnie stosowane jako swoje zamienniki. W najprostszy sposób

przyjmowanie perspektywy można określić jako zdolność rozumienia punktu widzenia

drugiej osoby (wiem, co czujesz), natomiast empatię jako analogiczną reakcję emocjonalną,

dopasowaną do stanu emocjonalnego obserwowanej osoby (czuję, co czujesz) (Parlak, 2016).

Perspektywa i trafność

Dotychczasowe badania

Jako że przyjmowanie perspektywy stanowi podstawę budowania pełnych

zrozumienia więzi społecznych, naturalnym następstwem jest to, że chcielibyśmy ją obierać

jak najtrafniej. Jednak umysł drugiej osoby, z całym jego społeczno-emocjonalnym

zapleczem, jest skomplikowanym tworem. I chociaż narząd ten jest podobny u każdego z nas,
 6
przewidywanie cudzej perspektywy może okazać się trudnym zadaniem. Z obszernej

literatury w tym temacie płynie jednak wiele wniosków, które dają podstawy podejrzewać, że

może ono usprawniać trafność międzyludzkiego wnioskowania. Zwiększona przez

przyjmowanie perspektywy tendencja do refleksyjnego myślenia może prowadzić do wyższej

trafności w podejmowaniu decyzji (Payne i in., 1988), a naśladowanie wyrazu twarzy i mowy

ciała do wyższej trafności w rozpoznawaniu emocji (Niedenthal i in., 2001). Przyjmowanie

perspektywy sprzyja nie opieraniu się na egocentrycznym punkcie widzenia, co może

skutkować skupieniem się na bardziej adekwatnych wskazówkach, oraz zwiększaniu poczucia

podobieństwa z innymi osobami, które potencjalnie wzmacnia więzi społeczne (Galinsky

i in., 2005).

Mimo tych przesłanek, niewiele badań w tej dziedzinie skupia się na samej trafności

międzyludzkiego wnioskowania, a te, które faktycznie ją mierzą, przynoszą niespójne wyniki

lub mylą porzucenie egocentrycznej postawy z trafnością. Meta-analiza Epleya (2018)

wskazuje natomiast, że przyjmowanie perspektywy niezależnie od strategii nie wpływa na

trafność wnioskowania, a jeżeli już, to ją obniża. Artykuł kończy się refleksją, że najlepszym

rozwiązaniem na poznanie sposobu myślenia drugiej osoby i przyjęcia jej perspektywy, jest

po prostu podjęcie rozmowy na ten temat. Chociaż badania wchodzące w skład tej

meta-analizy odnoszą się w większości do społecznego wnioskowania (co druga osoba myśli,

uważa), a w kwestii emocjonalnego przeprowadzono ich jedynie kilka, o mniej

skomplikowanych procedurach (np. rozpoznawanie fałszywego uśmiechu lub test DANVA

(Novicki i Duke, 1994)), wnioski z nich płynące stawiają przyjmowanie perspektywy

w niekorzystnym świetle pod kątem trafności. Być może jednak różnica nie leży jedynie

w sposobie przyjmowania perspektywy? Na myśl przychodzą trzy aspekty, które mogą

wnieść poprawę w tym obszarze.

Empatia
 7
Pierwszym z nich, narzucającym się po opisanym wcześniej rozróżnieniu, jest

empatia. Skoro jest ona tak często mylona z przyjmowaniem perspektywy, można

podejrzewać, że istnieje między nimi silny związek. Badanie Bernsteina i Davisa (1982)

polegało na oglądaniu nagrań z dyskutującymi grupami i dopasowaniu list trzech najlepiej

opisujących cech do osób z nagrań. Wyniki wskazały, że osoby z wyższymi wynikami na

skali IRI (skala mierząca empatię), w podskali przyjmowania perspektywy, uzyskiwały

wyższą trafność. Z kolei badanie Gilin i in. (2013) wykazało, że osoby, które przyjmowały

perspektywę, były skuteczniejsze w poznawczym zrozumieniu innych, natomiast

zaangażowanie empatii wywołało większą skuteczność w zrozumieniu emocji.

Dystans psychologiczny

Kolejnym aspektem jest dystans psychologiczny, którego rolę trudniej przewidzieć,

niż empatię. Jest on w tym wypadku traktowany jako poczucie bliskości wynikające

z nakładania się reprezentacji Ja i Innego. Według Gehlbach i in. (2012), zaznajomienie

(familiarity) jest jednym z czynników, które mogą motywować lub zniechęcać do trafnego

przyjmowania perspektywy, dotyczącej zarówno myśli, jak i uczuć. Osoby postrzegające

mogą być zmotywowane do przyjęcia perspektywy celu, ponieważ dobrze go znają i zależy

im na poznaniu cudzej perspektywy. Z drugiej strony, podobieństwo może obniżać

zaangażowanie, ponieważ cel jest tak znajomy, że jego perspektywa będzie z góry założona.

Z innych badań wynika, że poczucie podobieństwa zwiększa udział projekcji, a zmniejsza

stereotypizacji (Ames, 2004), które mają istotny udział w przyjmowaniu perspektywy, oraz że

przyjmowanie perspektywy wpływa na nakładanie się reprezentacji Ja i Innego, które mediuje

zmianę w postrzeganiu samego siebie (Laurent i Myers, 2011). Badanie te nie uwzględniały

trafności, ale wnioski z nich płynące zachęcają do eksploracji tego zagadnienia.

RPG
 8
Ostatni aspekt nie opiera się na wewnętrznej dyspozycji, jaką jest empatia, czy

doświadczanym dystansie psychologicznym, ale na behawioralnym wymiarze. Jest nim

granie w RPG.

RPG (ang. Role Playing Games) to rodzaj gier fabularnych, podczas których gracze

wcielają się w wyimaginowaną postać i odgrywają ją w wyobrażonym świecie, określanym

przez przyjętą konwencję oraz reguły gry, czyli tzw. system. Osoba, która nadzoruje

rozgrywkę - Mistrz Gry (ang. Game Master) jest odpowiedzialna za pozostałe elementy gry -

opis fikcyjnego świata, stworzenie ram fabularnych czy odgrywanie postaci epizodycznych

(ang. Non-Playing Character, NPC).

Jako że od graczy na bieżąco wymaga się deklaracji działań, myśli i uczuć

przeżywanych przez ich postaci, umiejętność przyjmowania perspektywy zdaje się być

kluczową, by sprawnie brać udział w rozgrywce. Gdyby przytoczyć proces przyjmowania

perspektywy według teorii symulacji, jego definicja będzie się niemal pokrywać ze sposobem

odgrywania postaci. Co więcej, według Stubbsa (2018), podczas kampanii (seria kilku

spotkań - sesji, w trakcie których kontynuowana jest jedna historia), gracze wspólnie

rozwiązują problemy, negocjują wybory i przyjmują perspektywę swojej postaci, co prowadzi

do wyższego poziomu pewności siebie, samokontroli, empatii, przyjmowania perspektywy

oraz świadomości siebie i społeczeństwa. Również w sposobie opisywania czynów swojej

postaci (pierwszoosobowa oraz trzecioosobowa) można znaleźć odbicie dwóch

wspomnianych wcześniej strategii przyjmowania perspektywy (Imagine Self oraz Imagine

Other).

Cel i hipotezy

Przytoczone powyżej badania koncentrują się na skutkach przyjmowania

perspektywy, natomiast te, które poruszają temat trafności, skupiają się na poznawczych lub

społecznych jej aspektach. Pominięte zostaje sprawdzenie, jakie czynniki mogą wpływać na
 9
trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej. Jest to szczególnie ważne ze względu na

powszechność sytuacji społecznych, podczas których dużym ułatwieniem byłoby celne

odgadnięcie cudzych emocji. Co więcej, w badaniach wciąż występuje niewielka

reprezentacja osób grających w RPG, a jest to złożony fenomen, który może mieć znaczenie

w wielu obszarach życia społecznego. Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia, niniejsze

badanie podejmuje próbę zintegrowania wszystkich wymienionych czynników w jeden

eksperyment.

Celem badania jest próba poszerzenia dotychczasowej wiedzy przez sprawdzenie, czy

trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej będzie zależała od sposobu jej przyjęcia,

poziomu empatii, dystansu psychologicznego między osobą przyjmującą perspektywę, a jej

celem, oraz graniu w RPG. Na podstawie dotychczasowych badań, sformułowano następujące

hipotezy. Pierwsza z nich zakłada, że przyjmowanie perspektywy według strategii

wyobrażania Innego będzie skutkowało większą trafnością emocjonalnego wnioskowania niż

obieranie strategii wyobrażania Siebie. Kolejną hipotezą jest ta, że poziom empatii, dystans

psychologiczny między osobą przyjmującą perspektywę, a jej celem, oraz granie w RPG będą

moderatorami między sposobem przyjmowania perspektywy a trafnością wnioskowania

emocjonalnego. Ponadto sformułowano dwie dodatkowe hipotezy: osoby grające w RPG

będą uzyskiwały wyższe wyniki na skali empatii, niż pozostali badani oraz osoby grające

w RPG będą postrzegały przyjmowanie perspektywy jako łatwiejsze, niż pozostali badani.

Metoda

Osoby badane

W badaniu wzięło udział 117 osób, 53 kobiety, 62 mężczyzn oraz 2 osoby, które nie

chciały podawać swojej płci. Wiek osób badanych mieścił się w przedziale od 18 do 53 lat

(M = 28,15; SD = 8,48). Część odpowiedzi w związku z nieprawidłowym wypełnieniem i/lub

niedokończonym wypełnieniem została wykluczona z analiz. Grupę docelową badania

 10
stanowiły osoby niezwiązane zawodowo i nie studiujące psychologii lub kognitywistyki, nie

zajmujące się profesjonalnie lub amatorsko teatrem, nie grające w RPG lub grające w RPG,

ale nie której niż dwa lata i nie rzadziej niż raz w miesiącu. Wzięcie udziału w badaniu było

dobrowolne, anonimowe i nieodpłatne. Badani byli rekrutowani drogą internetową, poprzez

facebook’owe grupy, oraz metodą kuli śnieżnej.

Rejestr i operacjonalizacja zmiennych

Zmienną zależną była trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej. Trafność

była mierzona przy pomocy ocen uczuć odczuwanych przez osobę z nagrania na skali

PANAS-X (Fajkowska i Marszał-Wiśniewska, 2009). Im bardziej ocena osoby z nagrania

i osoby badanej była zbieżna, tym wyższa była trafność. Zmiennymi niezależnymi

manipulowanymi był sposób przyjmowania perspektywy (polecenie przyjęcia własnej lub

cudzej perspektywy) oraz dystans psychologiczny (informacja lub jej brak o podobieństwie

osoby badanej do osoby z nagrania na podstawie krótkiego zestawu pytań). Zmiennymi

niezależnymi były poziom empatii (ilość punktów uzyskanych na Skali Wrażliwości

Empatycznej) oraz granie w RPG.

W badaniu porównywano oddziaływanie sposobu przyjmowania perspektywy (własna

lub cudza perspektywa) oraz dystansu psychologicznego (zmniejszony lub niezmieniony

dystans psychologiczny) na różne grupy osób: osoby grające w RPG vs. osoby nie grające

w RPG; osoby o wysokiej empatii vs. osoby o niskiej empatii (tabela 1).
 11
Tabela 1

Schemat badawczy

osoby grające w RPG osoby nie grające w RPG

osoby zmniejszony niezmieniony zmniejszony niezmieniony

o wysokiej dystans dystans dystans dystans
empatii psychologiczny, psychologiczny, psychologiczny, psychologiczny,
przyjmowanie przyjmowanie przyjmowanie przyjmowanie
własnej oraz własnej oraz własnej oraz własnej oraz cudzej
cudzej perspekty cudzej cudzej perspektywy
perspektywy perspekty

osoby zmniejszony niezmieniony zmniejszony niezmieniony

o niskiej dystans dystans dystans dystans
empatii psychologiczny, psychologiczny, psychologiczny, psychologiczny,
przyjmowanie przyjmowanie przyjmowanie przyjmowanie
własnej oraz własnej oraz własnej oraz własnej oraz cudzej
cudzej perspekty cudzej cudzej perspektywy
perspektywy perspekty

Materiały

Manipulacja eksperymentalna polegała na odtworzeniu przez badanych w losowej

kolejności dwóch nagrań głosowych wykonanych przez tę samą osobę. Na nagraniu wesołym

osoba mówiła o swoich pozytywnych odczuciach związanych z zakończeniem projektu

w pracy. Na nagraniu smutnym osoba mówiła o swoich negatywnych odczuciach związanych

z odkryciem, że choruje na Hashimoto. Wykorzystane nagrania znajdują się

w ogólnodostępnym repozytorium figshare pod linkiem:

https://figshare.com/articles/media/Nagrania_do_manipulacji_eksperymentalnej/23303939

(Czerniawska, 2023). Oświadczenie zawierające zgodę na wykorzystanie nagrań w badaniu

znajduje się w załączniku A.

Do oceny uczuć odczuwanych przez osobę z nagrania badani mieli do dyspozycji test

PANAS-X, która składa się z dwóch skal - pozytywnego afektu i negatywnego afektu. Na

skali od 1 (bardzo słabo) do 5 (bardzo silnie) badani oceniali listy przymiotników.

 12
W przypadku wesołego nagrania były to: uważna, silna, zainspirowana, czujna, aktywna,

podekscytowana, dumna, entuzjastyczna, zdecydowana, zainspirowana. W przypadku

smutnego nagrania były to: drażliwa, obawiająca się, zaniepokojona, winna, nerwowa, wroga,

roztrzęsiona, zawstydzona, przestraszona, zestresowana. Z przyczyn losowych

w ostatecznych analizach zostało wykorzystane tylko 9 przymiotników ze skali negatywnego

afektu (pominięty został przymiotnik “zestresowana”).

Trafność przyjmowania perspektywy była obliczana za pomocą następującego wzoru:

Według tego wzoru, osoby osiągające niższy wynik (mniejszą różnicę między swoimi

odpowiedziami a odpowiedziami zaznaczonymi przez osobę mówiącą w nagraniu),

odznaczają się wyższa trafnością we wnioskowaniu interpersonalnym.

Do manipulacji eksperymentalnej dotyczącej przyjmowania perspektywy użyto dwóch

poleceń. Polecenie dotyczące przyjmowania własnej perspektywy brzmiało następująco: “Za

chwilę usłyszysz krótkie nagranie. Osoba na tym nagraniu opowie

o sytuacji, która jej się niedawno przydarzyła. Kiedy będziesz słuchać nagrania, spróbuj

wyobrazić sobie, jak Ty czułbyś/czułabyś się, gdybyś doświadczał/a opisywanej sytuacji i jak

wpłynęłaby ona na Twoje życie. Nie staraj się zapamiętać wszystkich informacji, o których

będzie mowa, tylko skup się na intensywności swoich odczuć.” Polecenie dotyczące

przyjmowania cudzej perspektywy brzmiało następująco: “Za chwilę usłyszysz krótkie

nagranie. Osoba na tym nagraniu opowie o sytuacji, która jej się niedawno przydarzyła. Kiedy

będziesz słuchać nagrania, spróbuj wyobrazić sobie, w jaki sposób osoba mówiąca czuje się
 13
w opisywanej sytuacji i jak to wpłynęło na jej życie. Nie staraj się zapamiętać wszystkich

informacji, o których będzie mowa, tylko skup się na intensywności jej odczuć. Pamiętaj, że

osoba mówiąca może odczuwać inne emocje w opisywanej sytuacji, niż Ty byś czuł/a.”

Do pomiaru stopnia empatii posłużyła Skala Wrażliwości Empatycznej (Kaźmierczak

i in., 2007), składająca się z 28 pozycji podzielonych na trzy podskale: Empatyczna Troska

(rzetelność w oryginalnym badaniu α=0,78, rzetelność w niniejszym badaniu α = 8,46),

Przyjmowanie Perspektywy (rzetelność w oryginalnym badaniu α=0,78, rzetelność

w niniejszym badaniu α =0,78) i Osobista Przykrość (rzetelność w oryginalnym badaniu

α=0,74, rzetelność w niniejszym badaniu α =0,83). Badani oceniali, jak na skali 1-5 (gdzie

“1” to całkowicie się nie zgadzam, a “5” to zdecydowanie się zgadzam) dane stwierdzenia

odnoszą się do nich.

Do manipulacji eksperymentalnej dotyczącej dystansu psychologicznego została użyta

ankieta wykonana na potrzeby badania. Badani otrzymywali 4-pytaniowy kwestionariusz ze

stwierdzeniami na swój temat, do których mieli się odnieść na 5-stopniowej skali (np. “Często

wzruszam się podczas oglądania filmów lub słuchania muzyki.”). Wszystkie pytania znajdują

się w załączniku B. Badani, którzy wypełnili ankietę zmniejszającą dystans psychologiczny

otrzymywali później informację, że osoba, której nagrania usłyszą, odpowiedziała na te same

pytania w taki sposób, że jej odpowiedzi w 87% pokrywały się z odpowiedziami badanego.

Wszyscy badani słuchali tych samych nagrań. Metoda ta została zaczerpnięta z artykuły

Ames (2004).

Do zmierzenia postrzeganej bliskości psychologicznej między osobą badaną a osobą

mówiącą na nagraniu (zmierzenia skuteczności manipulacji dystansem psychologicznym)

użyto formy graficznej (rysunek 1). Badani wybierali, który z obrazków najlepiej oddaje

podobieństwo między badanym a osobą, której nagrania właśnie wysłuchali.

 14
Rysunek 1

Grafiki do zmierzenia postrzeganej bliskości psychologicznej między osobą badaną a osobą

mówiącą na nagraniu

Do zmierzenia postrzeganej trudności przyjęcia perspektywy i odczucia emocji osoby

z nagrania posłużyła skala od 1 (bardzo łatwo) do 100 (bardzo trudno). Aby zbadać strategię

przyjmowania perspektywy, użyto pytania otwartego, które brzmiało “Co zrobiłeś/aś, żeby

przyjąć cudzą perspektywę i spróbować odczuć jej emocje?”. To pytanie nie zostało

ostatecznie poddane analizie.

Procedura

Badanie miało postać kwestionariusza online na platformie qualtrics.pl. Badanym po

kliknięciu odpowiedniego linku do badania pojawiła się informacja o temacie badania,

strukturze oraz estymowanym czasie badania. Została również wyświetlona informacja

o dobrowolności oraz anonimowości badania. Osoby zainteresowane raportem z badania

miały możliwość zapisania adresu email badaczki. Procedura została również przedstawiona

na grafice w załączniku C.
 15
Następnie zostały wyświetlone pytania o wiek i płeć. Kolejne dwa pytania dotyczyły

zajmowania się zawodowo lub studiowania psychologii lub kognitywistyki oraz

profesjonalnego lub amatorskiego zajmowania się aktorstwem przez ostatnie 3 lata. Kolejny

blok pytań dotyczył gry w RPG (czy osoba gra w RPG, a jeżeli tak, to od kiedy i jak często).

Na podstawie pytań o psychologię/kognitywistykę, aktorstwo oraz RPG, następował proces

kwalifikacji do dalszej części badania.

Potem osoby badane były losowo przydzielane do warunku eksperymentalnego,

w ramach którego prezentowano im ankietę zmniejszającą dystans psychologiczny lub od

razu kierowano ich do dalszej części badania. Następnie każdy z badanych otrzymywał

polecenie przyjęcia odpowiedniej perspektywy: własnej lub cudzej podczas wysłuchania

pierwszego nagrania (ze smutną lub wesołą historią). Badanym, którzy wcześniej

odpowiedzieli na pytania z ankiety zmniejszającej dystans psychologiczny, pokazywała się

informacja, że osoba, której wypowiedź usłyszą na nagraniu, odpowiedziała na te same

pytania w taki sposób, że jej odpowiedzi w 87% pokrywały się z odpowiedziami badanego.

W grupie bez zmniejszonego dystansu psychologicznego taka wiadomość nie pojawiała się.

Po wysłuchaniu nagrania, badanym, niezależnie od warunku badania, wyświetlał się

kolejny blok pytań. W pierwszym pytaniu badani mieli określić, w jakim stopniu według nich

osoba z nagrania odczuwała wypisane emocje. Kolejne pytania dotyczyły postrzeganej

trudności przyjęcia perspektywy i odczucia emocji z nagrania, strategii przyjęcia perspektywy

oraz postrzeganej bliskości między osobą badaną a osobą mówiącą na nagraniu.

Potem badani ponownie otrzymywali polecenie przyjęcia odpowiedniej perspektywy,

tym razem innej niż ta, którą przyjmowali podczas słuchania pierwszego nagrania. Następnie

badani słuchali drugiego nagrania, ze smutną historią, jeżeli pierwsze nagranie było z wesołą

historią, lub na odwrót. Kolejność sposobów przyjmowania perspektywy oraz nagrań była
 16
losowa. Po wysłuchaniu nagrania badanym ponownie wyświetlał się ten sam blok pytań. Po

drugim nagraniu wraz z blokiem pytań, badani wypełniali Skalę Wrażliwości Empatycznej.

Na zakończenie badani otrzymali podziękowanie za udział w badaniu. Zostali również

poinformowani o celu badania oraz zostało im przypomniane o możliwości kontaktu z

badaczką poprzez podany adres email.

Wyniki

Aby odpowiedzieć na postawione pytanie badawcze i zweryfikować podane hipotezy

przeprowadzono analizy statystyczne w programie IBM SPSS Statistics w wersji 28.

Przewidywano, że przyjmowanie perspektywy według strategii wyobrażania Innego będzie

skutkowało większą trafnością emocjonalnego wnioskowania niż obieranie strategii

wyobrażania Siebie. Średnią trafność ogólną, w nagraniu wesołym oraz smutnym

w zależności od objętej strategii sprawdzono za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji.

Analiza wykazała brak różnic w trafności przyjmowania perspektywy w zależności od objętej

strategii (trafność ogólna: F(1, 115) = 2,59; p = 0,110; trafność w nagraniu wesołym: F(1,

115) = 3,31; p = 0,071; trafność w nagraniu smutnym F(1, 115) = 0,68; p = 0,412).

Druga hipoteza mówiła o tym, że poziom empatii, dystans psychologiczny między

osobą przyjmującą perspektywę, a jej celem, oraz granie w RPG będą moderatorami między

sposobem przyjmowania perspektywy a trafnością wnioskowania emocjonalnego. Aby

sprawdzić, czy manipulacja dystansem psychologicznym była skuteczna, przeprowadzono

test t-studenta dla prób niezależnych. Za pomocą analiz stwierdzono, że między grupą ze

zmniejszonym dystansem psychologicznym, a grupą z niezmienionym dystansem

psychologicznym nie było różnic w poczuciu podobieństwa z osobą mówiącą na nagraniu,

zarówno w przypadku wesołej (t(115) = -0,39; p = 0,36), jak i smutnej historii (t(115) = 0,0;

p = 0,50). Zdecydowano się na podzielenie osób badanych na dwie grupy pod kątem empatii -

nisko- oraz wysokoempatycznych. Punktem odcięcia była średnia, która wynosiła 95, 92
 17
punktów (wynik został zaokrąglony do 96 punktów), a badani zostali podzieleni w stosunku

52:65. Wobec tego badani zostali podzieleni na 8 grup rozróżnianych pod kątem:

RPG/nieRPG, nisko/wysokoempatyczny, pierwsza przyjmowana perspektywa własna/cudza.

Aby przetestować hipotezę przeprowadzono dwie wieloczynnikowe analizy wariancji

w schemacie międzyobiektowym: pierwsza z nich była w schemacie 2 (rodzaj przyjmowanej

perspektywy: własna/cudza) x 2 (poziom empatii: niski/wysoki) x 2 (RPG: tak/nie), gdzie

zmienną zależną była trafność wnioskowania interpersonalnego dla smutnego nagrania

i analogiczna, gdzie zmienną zależną była trafność wnioskowania interpersonalnego dla

wesołego nagrania. W pierwszym wypadku za pomocą analizy nie stwierdzono istotach

statystycznie wyników (F(15, 101) = 0,97, p = 0,489), natomiast w przypadku smutnego

nagrania mimo nieistotnego efektu skorygowanego modelu (F(15, 101) = 1,62, p = 0,081),

istotna okazała się interakcja czynników: empatii oraz RPG (F(1, 101) = 0,75, p = 0,04, η2 =

0,08). Testy efektów prostych, porównujących poszczególne pary średnich, wykazały, że

granie w RPG istotnie wpływa na trafność wnioskowania interpersonalnego, ale wyłącznie

w grupie osób, które mają wysoką empatię (p = 0,008) oraz że poziom empatii wpływa na

trafność wnioskowania interpersonalnego, ale wyłącznie w grupie graczy RPG (p = 0,007).

Osoby grające w RPG o niskiej empatii osiągały wyższą trafność, niż osoby z tej samej grupy

o wysokiej empatii, natomiast osoby o wysokiej empatii, które grają w RPG osiągały niższą

trafność, niż osoby z tej samej grupy, które nie grają w RPG. Średnie i odchylenia

standardowe w poszczególnych grupach pokazuje tabela 2.

 18
Tabela 2

Wyniki badanych w zależności od empatii i RPG

niska empatia wysoka empatia

RPG M = 0,98, SD = 0,21 M = 1,16, SD = 0,29

nie RPG M = 1,08, SD = 0,31 M = 0,98, SD = 0,39

Kolejna hipoteza mówiła o tym, osoby grające w RPG będą uzyskiwały wyższe

wyniki na skali empatii, niż pozostali badani. W tym wypadku zdecydowano się na

pozostawienie empatii jako zmiennej ilościowej. Ze względu na brak równoliczności grup (77

osób grających w RPG i 40 osób nie grających) oraz zaburzony rozkład wyników,

zdecydowano się na wykorzystanie nieparametrycznego testu U Manna-Whitneya. Za

pomocą analiz stwierdzono, że nie występują istotne różnice między osobami grającymi

w RPG oraz pozostałymi badaniami (empatyczna troska: U = 1357,50 ; p = 0,294; osobista

przykrość: U = 1458,00 ; p = 0,637; przyjmowanie perspektywy: U = 1481,50 ; p = 0,736;

istotność asymptotyczna dwustronna). Średnie w poszczególnych podskalach pokazuje

tabela 3.

Tabela 3

Wyniki badanych na podskalach Skali Empatycznej Troski

empatyczna troska osobista przykrość przyjmowanie

perspektywy

osoby grające w M = 37,81, M = 23,69, M = 33,64,

RPG SD = 7,69 SD = 5,93 SD = 6,47

osoby nie grające M = 38,83, M = 24,38, M = 34,26,

w RPG SD = 8,42 SD = 6,78 SD = 5,67
 19
Ostatnia hipoteza mówiła o tym, że osoby grające w RPG będą postrzegały

przyjmowanie perspektywy jako łatwiejsze. Ponownie ze względu na brak równoliczności

grup oraz zaburzony rozkład wyników, zdecydowano się na wykorzystanie

nieparametrycznego testu U Manna-Whitneya. Za pomocą analiz stwierdzono, że nie

występują istotne różnice między osobami grającymi w RPG oraz pozostałymi badaniami

(wesołe nagranie: U = 1428,00; p = 0,519; smutne nagranie: U = 1510,00; p = 0,865;

istotność asymptotyczna dwustronna). Średnie w poszczególnych podskalach pokazuje

tabela 4.

Tabela 4

Postrzegana trudność przyjęcia perspektywy

wesołe nagranie smutne nagranie

osoby grające w PRG M = 31,04 , SD = 23,54 M = 29,58, SD = 24,15

osoby nie grające w RPG M = 33,15, SD = 25,26 M = 33,85, SD = 27,25

Dyskusja

Analiza wyników nie potwierdziła hipotezy mówiącej o wpływie strategii

przyjmowania perspektywy na trafność wnioskowania interpersonalnego. Strategia

wyobrażania Innego nie skutkowała większą trafnością niż wyobrażanie Siebie. Rezultat ten

jest spójny z wynikami przedstawionymi w metaanalizie Epley’a, potwierdzając przekonanie,

że sam sposób przyjęcia perspektywy nie wystarczy, by wpłynąć na trafność wnioskowania.

Kolejne analizy pokazały jednak, że od czynników takich jak poziom empatii i granie

w RPG trafność przyjmowania perspektywy emocjonalnej może zależeć. Nie jest to jednak

spodziewany kierunek zależności. Próba wyjaśnienia, dlaczego jedynie przy smutnym

nagraniu niskoempatyczni gracze osiągają wyższą trafność niż wysokoempatyczni, oraz

dlaczego wśród wysokoempatycznych badanych to gracze osiągają niższą trafność,

 20
przekracza wnioski, które można wyciągnąć z dotychczasowych wyników. “Roboczą”

hipotezą może być ta, że wysokoempatyczne osoby grające w RPG, ze względu na swoje

doświadczenie, spodziewają się negatywnych konsekwencji emocjonalnych wynikających

z trafniejszego przyjęcia perspektywy, przez co starają się ich uniknąć, obniżając tym samym

swoją trafność. W przypadku wysokoempatycznych osób, które nie grają w RPG, takie

hamowanie może nie zachodzić. Mimo wszystko, jest to zaskakujący wynik, który wymaga

głębszej analizy oraz kolejnych badań.

Niepotwierdzona hipoteza o wyższej empatii u osób grających w RPG podkreśla, że

grupa ta jest wewnętrznie zróżnicowana. Istnieje wiele stylów wcielania się w swojego

bohatera oraz rodzajów opowieści, które można rozegrać. Nie każde z nich wymaga częstego

przyjmowania perspektywy emocjonalnej, niektóre rozgrywki przypominają bardziej gry

planszowe, niż psychodramę.

Ostatnią kwestią jest postrzegana trudność przyjmowania perspektywy i brak różnic

między grupami. Mimo, że osoby grające w RPG z założenia częściej przyjmują

perspektywę, więc powinni postrzegać to jako łatwiejsze zadanie, ich ocena nie różniła się

istotnie od osób niegrających. Może to wynikać z tego, że gracze nauczeni doświadczeniem,

zdają sobie sprawę, że nie jest to tak proste zadanie.

Ograniczenia i kierunki dalszych badań

Przy wyłaniających się rozbieżnościach między wynikami niniejszego badania,

a wnioskami z tych przytoczonych we wstępie, należy rozważyć ich potencjalne przyczyny

leżące w konstrukcji eksperymentu. Być może rolę odgrywała sama manipulacja

eksperymentalna pod postacią ekspozycji badanych jedynie na głosowy bodziec. Ważnym

było sprawdzenie, czy tego rodzaju ekspozycja okaże się wystarczająca, w przyszłych

badaniach warto byłoby ją wzmocnić poprzez uzupełnienie nagrania o materiał video, bądź

przeprowadzić eksperyment twarzą w twarz.

 21
Również niewielka liczebność osób badanych, włączając w to nierównoliczne pod

względem grania w RPG grupy, mogła działać zniekształcająco na wyniki eksperymentu.

Mimo to badanie dotarło do sporej liczby graczy, których reprezentacja w badaniach

psychologicznych jest niewielka. Biorąc pod uwagę wewnętrzne zróżnicowanie tej

społeczności oraz spektrum umiejętności społecznych, które wzmacnia uczestnictwo w grach

fabularnych, jest to bogaty temat do eksploracji w dalszych badaniach.

Dystans psychologiczny, który ostatecznie nie został ujęty w analizach przez

nieistotną manipulację eksperymentalną, może zostać zawarty w przyszłych badaniach.

Należałoby zmodyfikować lub zmienić nieskuteczną manipulację przy pomocy krótkiego

kwestionariusza. Jedną z propozycji mogłoby być rozszerzenie metody o polecenie opisania

typowego dnia na podstawie krótkiej notatki o osobie mówiącej w nagraniu.

W badaniu nie występowała grupa kontrolnej pod kątem sposobu przyjmowania

perspektywy. Jednak z perspektywy celu badania nie wydawała się ona konieczna.

W badaniach dotyczących przyjmowania perspektywy występują zazwyczaj dwa rodzaje grup

kontrolnych - pierwsza z nich zakłada aktywne hamowanie przyjmowania perspektywy,

natomiast druga - warunki naturalne (wystawienie się na sytuację bodźcową bez instrukcji

wskazującej sposób jej odbioru). W przypadku badania trafności, warunek hamujący mógłby

sprawić, że wnioskowanie przypominałoby zgadywanie. Natomiast w przypadku polecenia

z użyciem dowolnej strategii, badanie Davis i in. (2004) wykazało, że warunki naturalne nie

różnią się istotnie od tych z wyobrażaniem Innego.

Skuteczne mierzenie trafności przyjmowania perspektywy jest obarczone wieloma

trudnościami, stąd też skomplikowane metody eksperymentów oraz niewielka ich

reprezentacja w nurcie badań związanych z wnioskowaniem społecznym. Jednak

rozbudowane podstawy teoretyczne, zakorzenione w koncepcjach takich jak teoria umysłu

pozwalają na próbę podjęcia wyzwania i eksplorację tego zagadnienia. Ciekawym kierunkiem

 22
kolejnych badań byłoby bliższe spojrzenie na kwestię interakcji empatii i grania w RPG,

dołączenie do porównań grup takich jak aktorzy czy uwzględnienie w analizach danych

z obrazowania fMR.

Podsumowanie

Niniejsze badanie podjęło próbę ukazania jednoczesnego wpływu strategii, empatii,

dystansu psychologicznego oraz grania w RPG na trafność przyjmowania perspektywy

emocjonalnej. Istotnym czynnikiem okazała się interakcja między empatią a graniem w RPG.

Niespodziewany kierunek interakcji pokazuje, że ten równie istotny, co skomplikowany

obszar wielu interakcji społecznych ma w sobie jeszcze wiele aspektów do odkrycia. Wyniki

te zdają się jednak wskazywać, kluczowym aspektem w trafności przyjmowania perspektywy

emocjonalnej jest nie to, w jaki sposób jest ona osiągana, lecz to, kto podejmuje próbę.
 23
Bibliografia

Ames, D. R. (2004). Strategies for social inference: a similarity contingency model of

projection and stereotyping in attribute prevalence estimates. Journal of personality and

social psychology, 87(5), 573.

Batson, C. D., Early, S., & Salvarani, G. (1997). Perspective taking: Imagining how

another feels versus imaging how you would feel. Personality and social psychology bulletin,

23(7), 751-758.

Bernstein, W. M., & Davis, M. H. (1982). Perspective-taking, self-consciousness, and

accuracy in person perception. Basic and Applied Social Psychology, 3(1), 1-19.

Davis, M. H., Soderlund, T., Cole, J., Gadol, E., Kute, M., Myers, M., & Weihing, J.

(2004). Cognitions associated with attempts to empathize: How do we imagine the

perspective of another?. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(12), 1625-1635.

Czerniawska, Emilia (2023). Nagrania do manipulacji eksperymentalnej. figshare.

Media.

https://figshare.com/articles/media/Nagrania_do_manipulacji_eksperymentalnej/23303939

Epley, N., Morewedge, C. K., & Keysar, B. (2004). Perspective taking in children and

adults: Equivalent egocentrism but differential correction. Journal of experimental social

psychology, 40(6), 760-768.

Eyal, T., Steffel, M., & Epley, N. (2018). Perspective mistaking: Accurately

understanding the mind of another requires getting perspective, not taking perspective.

Journal of personality and social psychology, 114(4), 547.

Fajkowska, M., & Marszał-Wiśniewska, M. (2009). Właściwości psychometryczne

Skali Pozytywnego i Negatywnego Afektu–Wersja Rozszerzona (PANAS-X). Wstępne

wyniki badań w polskiej próbie. Przegląd Psychologiczny, 52(4), 355-388.

 24
Galinsky, A. D., Ku, G., & Wang, C. S. (2005). Perspective-taking and self-other

overlap: Fostering social bonds and facilitating social coordination. Group processes &

intergroup relations, 8(2), 109-124.

Gehlbach, H., & Brinkworth, M. E. (2012). The social perspective taking process:

Strategies and sources of evidence in taking another's perspective. Teachers College Record,

114(1), 1-29.

Gehlbach, H., Brinkworth, M. E., & Wang, M. T. (2012). The social perspective

taking process: What motivates individuals to take another's perspective?. Teachers College

Record, 114(1), 1-29.

Gilin, D., Maddux, W. W., Carpenter, J., & Galinsky, A. D. (2013). When to use your

head and when to use your heart: The differential value of perspective-taking versus empathy

in competitive interactions. Personality and social psychology bulletin, 39(1), 3-16.

Kaźmierczak, M., Plopa, M., & Retowski, S. (2007). Skala wrażliwości empatycznej.

Przegląd Psychologiczny, 50(1), 9-24.

Keysar, B., Barr, D. J., Balin, J. A., & Brauner, J. S. (2000). Taking perspective in

conversation: The role of mutual knowledge in comprehension. Psychological Science, 11(1),

32-38.

Myers, M. W., Laurent, S. M., & Hodges, S. D. (2014). Perspective taking instructions

and self-other overlap: Different motives for helping. Motivation and Emotion, 38, 224-234.

Niedenthal, P. M., Brauer, M., Halberstadt, J. B., & Innes-Ker, Å. H. (2001). When did

her smile drop? Facial mimicry and the influences of emotional state on the detection of

change in emotional expression. Cognition & Emotion, 15(6), 853-864.

Nowicki, S., Jr., & Duke, M. P. (1994). Individual differences in the nonverbal

communication of affect: The Diagnostic Analysis of Non- verbal Accuracy Scale. Journal of

Nonverbal Behavior, 18, 9–35.

 25
Parlak, D. (2016). Umiejętność „przyjmowania perspektywy” a społeczne

funkcjonowanie osób w wieku starszym. W: MH Herudzińska, I. Błaszczak (red.), Znane i

nieznane oblicza starości jako obszar wyzwań dla społeczeństw XXI wieku, 271-283.

Payne, J. W., Bettman, J. R., & Johnson, E. J. (1988). Adaptive strategy selection in

decision making. Journal of experimental psychology: Learning, Memory, and Cognition,

14(3), 534.

Stubbs, R. (2018). Tabletop Role-Playing Game Therapy (TRPG Therapy). Stubbs

Music Therapy and Counseling. Pobrane 15 maja z: https://www.stubbsmtc.com/tt-rpg/

Taylor, M., Esbensen, B. M., & Bennett, R. T. (1994). Children's understanding of

knowledge acquisition: The tendency for children to report that they have always known what

they have just learned. Child development, 65(6), 1581-1604.

Zhang, X., Fung, H. H., Stanley, J. T., Isaacowitz, D. M., & Ho, M. Y. (2013).

Perspective taking in older age revisited: a motivational perspective. Developmental

Psychology, 49(10), 1848.

 26
Załącznik A

Oświadczenie zawierające zgodę na wykorzystanie nagrań w badaniu

 27
Załącznik B

Kwestionariusz dotyczący manipulacji dystansem psychologicznym

Zazwyczaj wyrażam swoje opinie na temat różnych spraw w sposób bezpośredni.

Więcej wymagam od siebie niż od innych.

Często wzruszam się podczas oglądania filmów lub słuchania muzyki.

Jestem w swoim żywiole, kiedy otaczają mnie bliskie mi osoby.

 28
Załącznik C

Procedura badawcza