Miejsce na identyfikację szkoły

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY

Z OPERONEM
CHEMIA
POZIOM ROZSZERZONY

Czas pracy: 180 minut

Instrukcja dla zdającego

1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20 stron (zadania 1.–35.).
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego eg-
zamin.
2. Rozwiązania zadań i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym.
3. W rozwiązaniach zadań rachunkowych przedstaw tok rozumowania
prowadzący do ostatecznego wyniku.
4. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atra-
mentem.
5. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.
6. Zapisy w brudnopisie nie będą oceniane.
7. Podczas egzaminu możesz korzystać z karty wybranych tablic chemicz­
nych, linijki oraz kalkulatora.
Życzymy powodzenia!

Za rozwiązanie
wszystkich zadań
można otrzymać
łącznie 60 punktów.

Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy

KOD
PESEL ZDAJĄCEGO ZDAJĄCEGO

Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione.
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Informacja do zadań 1.–3.

Pierwiastek X znajduje się w czwartym okresie układu okresowego pierwiastków. Jego elek-
trony walencyjne są obsadzone na dwóch powłokach oraz sześciu orbitalach, z czego dwa
orbitale są całkowicie zapełnione, a cztery – połowicznie. W reakcji ze stężonym, gorącym
kwasem azotowym(V) następuje pasywacja metalu X.

Zadanie 1. (0–2)
a) Napisz pełną konfigurację elektronową atomu pierwiastka X. Uwzględnij symbol pierwiast-
ka i jego liczbę atomową.
..............................................................................................................................................................
b) Za pomocą liczb kwantowych opisz elektron (lub elektrony), który znajduje się najdalej od
jądra.
..............................................................................................................................................................

Zadanie 2. (0–2)
Metal X reaguje z chlorem oraz kwasem chlorowodorowym, a produkty obu reakcji są różne.
Zapisz oba równania reakcji w formie cząsteczkowej oraz na podstawie własnej wiedzy z za-
kresu elektrochemii wyjaśnij, z czego wynika różnica w przebiegu tych reakcji.
E 0 Cl / Cl− = +1, 36 V
2

Równanie reakcji z chlorem:

..............................................................................................................................................................

Równanie reakcji z kwasem chlorowodorowym:

..............................................................................................................................................................

Wyjaśnienie:

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 3. (0–1)
Zapisz w formie jonowej skróconej równanie reakcji pasywacji metalu X z wybranym kwasem
utleniającym.
..............................................................................................................................................................

2
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 4. (0–3)
Narysuj wzór kreskowy (elektronowy) każdego związku w tabeli. Podaj typ hybrydyzacji ato-
mu centralnego oraz przewidywany kształt przestrzenny cząsteczki (tetraedr, trójkąt równo-
ramienny, trójkąt równoboczny, piramida trygonalna).
SO3 SOCl2 SO2Cl2

Wzór strukturalny

Typ hybrydyzacji
atomu centralnego
Kształt przestrzen-
ny cząsteczki

Zadanie 5. (0–3)
Uczennica w laboratorium chemicznym przeprowadziła eksperyment ze związkiem chromu.
Opisała wszystkie czynności laboratoryjne, jakie wykonała.
Uzupełnij schemat i notatki uczennicy tak, aby informacje były prawdziwe.
I. Do wodnego zakwaszonego kwasem siarkowym(VI) roztworu dichromianu(VI) potasu
dodaję chloroformu. Potrząsam probówką energicznie przez chwilę i czekam na rozdział
warstw. Warstwy rozdzieliły się następująco:

warstwa górna ..............................

warstwa dolna ..............................

II. Dodaję niewielką ilość jodku potasu. Następnie ponownie potrząsam przez chwilę pro-
bówką i czekam na rozdział warstw. W trakcie doświadczenia obserwuję zmiany barwy
roztworów.

OBSERWACJE
Barwa
przed dodaniem odczynnika po dodaniu odczynnika
warstwy górnej
warstwy dolnej

III. P
 rodukty reakcji chemicznej obecne w warstwach to:
w warstwie górnej: ..............................................................................................................................

w warstwie dolnej: ..............................................................................................................................

3
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Informacja do zadań 6.–8.

HCl KNO2 / H2O
MnCl2 KMnO4 MnO4
NaOH
NaOH
Cr2O3 1 HCl

A C D

Zadanie 6. (0–2)
a) Uzupełnij na schemacie wzory sumaryczne głównych produktów reakcji oznaczonych lite-
rami A–D.
b) Zakreśl substancję nietrwałą, która ma właściwości utleniające.

Zadanie 7. (0–2)
Wykorzystując metodę bilansu jonowo-elektronowego, dobierz współczynniki w reakcji ozna-
czonej na schemacie cyfrą 1. Zapisz równanie reakcji redukcji, równanie reakcji utleniania
oraz sumaryczne równanie reakcji w formie jonowej skróconej.
Równanie reakcji redukcji:

..............................................................................................................................................................

Równanie reakcji utleniania:

..............................................................................................................................................................

Sumaryczne równanie reakcji w formie jonowej skróconej:

..............................................................................................................................................................

Zadanie 8. (0–1)
Wskaż, który z reagentów w podanej reakcji pełnił funkcję utleniacza, a który – reduktora.
Zapisz nazwy systematyczne związków.
Utleniacz: ............................................................................................................................................

Reduktor: ............................................................................................................................................

4
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 9. (0–3)
Zaproponuj doświadczenie chemiczne pozwalające porównać charakter chemiczny tlenków
manganu: MnO2 oraz Mn2O7.
a) Narysuj schemat doświadczenia. Zapisz na nim wzory sumaryczne odczynników chemicz-
nych niezbędnych do wykonania doświadczenia.
Schemat doświadczenia:

b) Zapisz obserwacje, jakie towarzyszą doświadczeniu.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
c) Zapisz równania reakcji dla tego tlenku manganu, który wykazuje charakter amfoteryczny.
Zastosuj zapis jonowy skrócony. Podaj nazwy systematyczne produktów manganu tych reakcji
chemicznych.
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 10. (0–1)

Glin i fosfor znajdują się blisko siebie w układzie okresowym pierwiastków, jednak jon P3- jest
o wiele większy od jonu Al3+.
Wyjaśnij różnicę w wielkości promieni jonowych.
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
5
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 11. (0–2) 1 etap: 2 etap:

NaOH(aq) NH3(aq)
Na schemacie przedstawiono sposób otrzymywania odczynnika nie-
zbędnego w próbie Tollensa.

Zapisz w formie cząsteczkowej wszystkie równania reakcji zacho-

dzących w kolbie. Podkreśl produkt główny, który odgrywa kluczową
rolę w próbie Tollensa. Podaj jego nazwę systematyczną.

AgNO3(aq)
Równania reakcji:
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Nazwa systematyczna: ........................................................................................................................

Zadanie 12. (0–1)

W podanych parach związków podkreśl ten, który charakteryzuje się większą lotnością. Przyj-
mij te same warunki ciśnienia i temperatury dla wszystkich związków chemicznych. Uzasadnij
swoją odpowiedź.
a) CO2 i H2O
b) CH4 i CS2
Uzasadnienie: .....................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

6
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Informacja do zadań 13.–15.

Rozkład nadtlenku wodoru jest reakcją katalizowaną przez enzymy pH-zależne. Aby zbadać
szybkość rozkładu nadtlenku wodoru w czasie w obecności enzymu, umieszczono 5 cm3
roztworu nadtlenku wodoru o danym pH w zlewce na wadze i obserwowano zmiany masy
całego układu w czasie. Doświadczenie wykonano w trzech próbach, a poniżej zamieszczo-
ne dane są średnimi z tych doświadczeń.
Na wykresie przedstawiono zmiany masy zlewki wraz z zawartością w funkcji czasu w zależ-
ności od pH mieszaniny wyjściowej.

60
59,95
59,9
59,85
59,8
masa [g]

59,75
59,7
59,65
59,6
59,55
0 10 20 30 40 50
czas [min]
pH 1 pH 2 pH 2

Zadanie 13. (0–1)

Zapisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji enzymatycznego rozkładu nadtlenku wodoru,
uwzględniając stany skupienia reagentów.
..............................................................................................................................................................

Zadanie 14. (0–3)

a) Wiedząc, że cząsteczkowość reakcji jest równa jej rzędowości, zapisz równanie kinetyczne
rozpadu nadtlenku wodoru. Przyjmij, że reakcja przebiega jednoetapowo.
..............................................................................................................................................................

7
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

b) Na podstawie wykresu sformułuj wniosek wskazujący, że wydajność reakcji ma związek

z pH środowiska reakcji.
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
c) Podaj inny sposób pomiaru szybkości reakcji dla tego doświadczenia.
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 15. (0–2)

Na podstawie wykresu oblicz średnią szybkość reakcji rozkładu nadtlenku wodoru w pierw-
mol
szych 20 minutach od momentu zainicjowania reakcji w pH równym 1. Wynik podaj w
s
z dokładnością do dwóch cyfr znaczących.
Obliczenia:

Odpowiedź:

8
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 16. (0–1)

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest
fałszywe.
Szybkość reakcji zależy zawsze od temperatury. Wzrost temperatury powoduje przyspie-
1. P F
szenie reakcji chemicznej, której efekt energetyczny opisujemy zależnością ∆H < 0 .
2. Przykładem reakcji egzotermicznej może być rozkład amoniaku. P F
Jeśli układ ogrzewamy, to wydajność reakcji wzrasta dla reakcji endoenergetycznych,
3. P F
natomiast szybkość reakcji spada.

Informacja do zadań 17.–21.

W naczyniu o pojemności 5 dm3 zmieszano ze sobą kwas walerianowy z alkoholem etylo-
wym. Po dodaniu odczynnika X reakcja została przyspieszona i otrzymano ester oraz wodę.
Układ uzupełniono do objętości naczynia substancją niereagującą ze składnikami doświad-
czenia. Stan równowagi termodynamicznej układu ustalił się po osiągnięciu przez reagenty
następujących ilości: 2 mole kwasu, 4 mole alkoholu, 2,5 mola estru oraz 3,5 mola wody.
Tak zrównowagowany układ zaburzono poprzez dodanie 1,2 mola estru.

Zadanie 17. (0–1)

Rozpoznaj odczynnik X oraz napisz, jaką funkcję pełni w opisanej reakcji chemicznej.
Odczynnik X: .....................................................................................................................................

Funkcja: ...............................................................................................................................................

Zadanie 18. (0–1)

Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji, o której mowa w informacji do zadania. Po-
daj, jak nazywa się ta reakcja. Dla związków organicznych zastosuj wzory sumaryczne.
Równanie reakcji:

..............................................................................................................................................................

Nazwa reakcji: .................................................................................................................................. .

Zadanie 19. (0–2)

Oblicz stężenie molowe estru po zaburzeniu stanu równowagi termodynamicznej poprzez wpro-
wadzenie dodatkowej ilości reagentu oraz ponownym ustaleniu się stanu równowagi. Wynik po-
daj z dokładnością do wartości dziesiętnych. Objętość układu jest równa objętości naczynia,
w którym przebiegła reakcja chemiczna.
Obliczenia:

9
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Obliczenia:

Odpowiedź:

Zadanie 20. (0–1)

Po wprowadzeniu dodatkowej ilości estru stan równowagi został zaburzony, co w konsekwencji
wpłynęło na kierunek przebiegu reakcji.
a) W którą stronę przesunął się stan równowagi zaprezentowanego układu po wprowadzeniu
dodatkowej ilości estru?
..............................................................................................................................................................
b) W jaki sposób można zmniejszyć wydajność tworzenia estru? Podaj dwie możliwości.
..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 21. (0–2)

Sporządź wykres zmiany liczby moli wszystkich reagentów w funkcji czasu n = f ( t ). Uwzględ-
nij ustalenie się stanu równowagi po raz pierwszy, zaburzenie tego stanu i sytuację po zabu-
rzeniu. Pamiętaj o podpisaniu osi na wykresie oraz o dobraniu odpowiedniej skali osi y.
Wskazówka: wykorzystaj dane liczbowe z zadania 19. oraz informację do zadania.

10
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Obliczenia pomocnicze:

Zadanie 22. (0–2)

Kwas urokanowy to związek biologicznie czynny znajdujący się w skórze właściwej, w neu-
ronach i we krwi. Pełni funkcję naturalnego związku nawilżającego. Poniżej przedstawiono
związek w postaci dwóch izomerów geometrycznych cis-trans. Izomeryzacja kwasu urokano-
wego następuje pod wpływem promieni UV.
O

OH

UV OH
O
N NH N NH

trans-UCA cis-UCA
a) Zakreśl ten izomer geometryczny, który charakteryzuje się mniejszą wartością energii (jest
stabilniejszy).

11
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

b) Podaj, ile atomów o danym typie hybrydyzacji występuje w cząsteczce kwasu urokanowego.
Zapisz liczbę wiązań s oraz p.
Typ hybrydyzacji Liczba atomów
sp
sp2
sp3
Rodzaj wiązania Liczba wiązań
s
p

Zadanie 23. (0–1)

Podaj, w jakim stanie skupienia w temperaturze pokojowej występują podane w tabeli związki
organiczne.
Związek acetamid etyloamina pentan heksan‑2‑ol kwas octowy octan sodu
Stan
skupienia

Zadanie 24. (0–1)

Alkeny mogą reagować z tlenem w odpowiednich warunkach, tworząc nietrwałe związki, nadtlen-
ki. Związki te powstają jako produkty pośrednie i bardzo szybko rozpadają się do aldehydów, któ-
re są produktem głównym reakcji utleniania. Schemat opisanej reakcji zaprezentowano poniżej.
R1 R2 CH O CH
+ O2
CH CH CH CH R1 + O R2

R1 R2 O O
alken nadtlenek aldehydy
Źródłó: R. Morrison, R. Boyd, Chemia organiczna, PWN, Warszawa 2005.

Reakcji utleniania alkenu według powyższego schematu poddano niesymetryczny alken X.

W wyniku tej reakcji otrzymano dwa aldehydy będące swoimi izomerami konstytucyjnymi.
Aldehydy te mają pięć atomów węgla w swojej cząsteczce.
Podaj wzór półstrukturalny alkenu X.
Wzór półstrukturalny:

12
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 25. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania właściwymi liczbami.
1. Liczba izomerów krezolu (C7H8O) to ….….… .
2. Masa polistyrenu wynosi 300000 u. Oznacza to, że reakcji polimeryzacji poddano w przy-
bliżeniu ….….… cząsteczek styrenu.
3. Liczba izomerów, które może utworzyć dibromonaftalen, to ….….… .

Informacja do zadań 26.–27.

Mieszaninę o różnej zawartości substancji poddano działaniu wody bromowej z dodatkiem
bromku żelaza(III). W reakcji zużyto 44,8 g bromu oraz 23,9 g mieszaniny. Wiadomo, że
mieszanina zawierała tylko benzen i anilinę, a produktami były wyłącznie ich monobromo-
pochodne. Wydajność procesu bromowania aniliny oraz benzenu jest jednakowa i wynosi 1.

Zadanie 26. (0–3)

a) Zapisz równania reakcji bromowania przygotowanej mieszaniny. Dla związków organicz-
nych zastosuj wzory półstrukturalne.
Równania reakcji bromowania:

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Reakcja bromowania aniliny opisana w informacji wstępnej to reakcja:
A. addycji elektrofilowej.
B. substytucji wolnorodnikowej.
C. substytucji nukleofilowej.
D. substytucji elektrofilowej.

13
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 27. (0–2)

Na podstawie danych zawartych w informacji do zadania oblicz, w jakim stosunku procento-
wym zmieszano ze sobą benzen z aniliną. Wynik podaj w zaokrągleniu do jedności.
Obliczenia:

Odpowiedź:

Zadanie 28. (0–1)

Ibuprofen to prosty związek organiczny należący do niesteroidowych leków przeciwzapalnych
o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Ibuprofen wykazuje
czynność optyczną.
CH3

CH CH O
CH3 HC C C

CH C CH OH
H3C CH2 CH
Ibuprofen

Na wzorze cząsteczki ibuprofenu zaznacz chiralny atom węgla – dorysuj gwiazdkę (*) obok
niego.

14
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 29. (0–2)

Zaproponuj otrzymywanie cząsteczki kwasu salicylowego – związku z grupy aromatycznych
hydroksykwasów o aktywności biologicznej. Narysuj w tym celu schemat reakcji chemicznych.
Dysponujesz następującymi odczynnikami: benzen, fenol, metan, etan, związki nieorganicz-
ne. Zapisz na schemacie wszystkie katalizatory i warunki reakcji. Uwzględnij tylko produkty
główne. Zastosuj wzory półstrukturalne związków organicznych.
Schemat:

Zadanie 30. (0–2)

W trzech probówkach oznaczonych A, B, C znajdowały się związki należące do różnych szere-
gów homologicznych. Związki te w swojej strukturze mają ten sam szkielet węglowy, który jest
identyczny ze szkieletem o-ksylenu.
Związek A jest alkoholem alifatycznym polihydroksylowym. Związki B i C mają dwie różne
polarne grupy funkcyjne. Związek A po dodaniu do niego CuSO4 oraz NaOH barwi się na
szafirowo. Związek B ma słabe właściwości kwasowe. Związek C jest kwasem i tworzy we-
wnątrzcząsteczkowe wiązania wodorowe.
Rozpoznaj, które związki oznaczono literami A–C. Wpisz do tabeli wzory półstrukturalne związków
i nazwy grup funkcyjnych, jakie występują w cząsteczkach.
Związek A Związek B Związek C

Wzór
związku

Nazwy
grup funk-
cyjnych

15
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 31. (0–2)

Napisz równania reakcji zasadowej hydrolizy poniższych związków lub zaznacz, że dana re-
akcja nie zachodzi. Do przeprowadzenia reakcji użyto roztworu zasady sodowej. Do zapisu
związków organicznych użyj wzorów półstrukturalnych.
a) Diamid kwasu węglowego

b) Acetamid

c) Maślan fenylu

d) Alanyloseryna

16
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 32. (0–1)

Galaktoza jest cukrem prostym należącym do aldoheksoz. Cukier ten może występować
w dwóch formach – łańcuchowej oraz pierścieniowej.
Narysuj wzór galaktozy w konwencji Fischera oraz Hawortha, uwzględniając stan przejściowy
między nimi.
Galaktoza:

Zadanie 33. (0–2)

Aminy dzięki obecności wolnej pary elektronowej ulegają dysocjacji elektrolitycznej. Wodny
roztwór 20 cm3 dimetyloaminy ma odczyn lekko zasadowy i jego pH wynosi 10,53. Przez roz-
twór przepuszczono stechiometryczną ilość chlorowodoru. Objętość końcowa układu się nie
zmieniła.
Oblicz liczbę jonów chlorkowych znajdujących się w roztworze po zajściu reakcji. Wynik podaj
z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.
Obliczenia:

Odpowiedź:

17
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 34. (0–1)

Zaprojektuj doświadczenie chemiczne składające się z dwóch etapów, w trakcie których można
będzie odróżnić od siebie aldehyd octowy, glukozę oraz fruktozę. Uzupełnij schemat tak, aby
zawierał prawdziwe informacje.

aldehyd
octowy glukoza fruktoza

+ odczynnik

obserwacje

zidentyfikowano

+ odczynnik

obserwacje

zidentyfikowano

zidentyfikowano

18
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

Zadanie 35. (0–2)

Na schemacie pokazano szereg reakcji organicznych. Alkohol X to produkt główny reakcji
addycji cząsteczki wody do alkenu w środowisku kwasowym.
CH3
2
1 C H 2O
Alkohol X H3C CH
HgSO4, H2SO4

CH3
KMnO4
H2SO4

a) Napisz równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie numerami 1 i 2 lub zaznacz,

że reakcja nie zachodzi. Związki organiczne zapisz w postaci wzorów półstrukturalnych.
Równanie reakcji 1:

Równanie reakcji 2:

b) Uzupełnij na schemacie nazwy systematyczne związków organicznych. Wpisz je w ramki.

19
 Chemia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM

BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)

20