Justyna Dobrołowicz

REATYt{NOŚĆ UCZN I Ót^l

A IC H 0SIĄGNIĘCIA SZKOLNE

§
 KRtATY}lilOśĆ UCZlłIótłl
A ICll 0sIĄ6l'lIĘCIA sZKOLl'lE

El
 Justyna Dobrołowicz

t R EATY tAlN
łl

0SC UCZNIOhl
l

A IC H 0SIĄG NIĘCIA SZKOLNE

Wydawni ctwo
Akademi,i Świ ętokrzyski ej
Ki el ce 2002
KOLEGIUM REDAKCYJNE
Zdzisław Jerzy Adamczyk, Krystyna Duraj-Nowakowa,
Marian Kargol, Kazimierz Kik, Antoni Malinowski,
Henryk Suchojad, Jacek Wijaczka (przewodniczący)
RECENZENCI
prof. zw. dr hab. Andrzej Bogaj
prof. zw. dr hab. Tadeusz Lewowicki
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Janina Miklaszewska-Falkiewicz
GRAFIKA NA OKŁADCE
Anna stawecka
KoREKTA
Ewa sikorska
FORMATOWANIE KOMPUTEROWE
Jarosław Dobrołowicz

Copyright @ by Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej

im. Jana Kochanowskiego, Kielce 2002

ISBN 83_7133_1584

Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej

25-369 Kielce, ul. Zeromskiego 5'
tel. centr. (O41) 344-2G-ll, w. 296, fax (G41) 344-20-11, w. 298
http://www.pu.kielce.pl/wyd
e-mail: wyd@pu.kielce.pl
 Spis treści

,,\,STĘP 7

L PRZBIrłnNY FILOZOFII I PRAKTYKI EDUKACYJNEJ

KULTURA I EDUKACJA WOBEC PRZEMIAN
wspórczpsNEco śwłrł n
REFoRMA EDUKACJI ....,... 32

II. IWOnCZOŚĆ JAKO WYZNACZNIK MYŚLENIA

i DZIAŁANIA CZŁOWIEKA
rwoRczość rłro pRzEDMIoT NAUKoWEGo
PoZNANIA 46
Psychologiczne ujęci a twórczości 51
Pedagogiczne ujęcia twórczości .. 69
WYJAŚNIEME TERMINU KREATYWNOŚĆ .. 12

III. szroł.A JAKo śRonowlsKo sTyMuLuJĄcE

ROZWÓJ KREATYWNOŚCI
ROZWÓr TWÓRCZPCO POTENCJAŁU DZIECI
ltvlzoozreŻY ..., ,76

TRENING KREATYWNOŚO . 82
UCZEŃ TWÓRCZY W SZKOLE 87
OSIĄGNĘCIA SZKOLNE UCZNIÓW ZDOLNYCH 90
6

IV. trłBropoLoGIcZNE poDsTAwy nłołŃ wŁAsNycH

UZASADNIENIE wYBoRU TEMATU 100

PRoBLEMY I HIPOTEZY BADAwczE l0l

ZMIENNE l wsrłźMril l02
METoDY, TECHNIKI, NARZĘDZIA BADAWCZE lo2
CHARAKTERYSTYKA TERENU SADłŃ I POrÓn
pRóny BADAwczEJ . . . . . l06
ORGANZACJA I PRZEBIEC SłnłŃ WŁASNYCH l08
UWAGI o STAfiSTYCZNYM oPRAcoltrANru
MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO . 109

V. łNłltzł I INTERpRETAcJA wymrów BenłŃ

wŁASNYcH
ANALźA wymrów słoAŃ TEsTAMI rwónczośd . .. |14
Płynnośćmyślenia uczniów klas Itr i VItr l15
.

Giętkośćmyślenia uczniów klas III i Vm , 122

Oryginalnośćmyślenia uczniów klas Itr i VtrI , 124
Podsumowanie ... . 130

ANALZA WYNIKÓW BADAŃ OSĄGNĘĆ SZKOLNYCH .. l36

Osiągnięcia szkolne uczniów klas VItr z języka
polskiego 136
bsiągnĘcia szkolne uczniów klas VItr z matematyki , " ", 139
Osiągnięcia szkolne uczniów klas Mtr z ftzyki 142
PODSUMOWANIE ,
l43
PORÓWNANIE POZIOMU KREATYWNOŚCI UCZNIÓW
KLASmIVItr. 146

KREAfiWNOŚĆ UCZNIÓW KLAS VIII

A ICH OSĘGMĘCIA SZKOLNE 149

VI. złroŃczENIE
KRYrrcZNA ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW
BADAŃ 154

ROLA SZKOŁY W KSZTAŁTOWANru KREATYWNOŚCI

UcZNIÓW 157

BIBLIOGRAFIA |63
 WsTĘP

obserwowany w ostatnich latach wzrost zainteresowania kreatyw-

:ością,jako niezbędną cechą współczesnego człowieka, spowodowa-
:.i jest głównie gwałtownymi przemianami we wszystkich dziedzi-
:ich ludzkiego życia. Cechą współczesnej szybko rozwijającej się
:i u,ilizacji uniwersalnej jest nieustanny rozwój nauki i techniki, ros-
:.ące znaczenie środków masowego przekazu, dążenie do globalizacji
- rntegracji. obserwuje się równiez wiele konfliktów i dewiacji
.,, sferze stosunków międzyludzkich, rozchwianie
tradycyjnych syste-
nórv norm, atrofię wartościwyższych, upadek autorytetów.
Ludzie potrzebują dziśpomocy w zaadaptowaniu do coraz szyb-
_,rej przeobrażającego się świata.Jeślipomocy tej nie otrzymają,
zrr iększaĆ się będzie grupa osób zdezorientowanych, sfrustrowanych,
lez radnych, podej muj ących nieracj onalne decyzj e ży ciow e, zawodo-
.,. e. inwestycyjne czy polityczne.

Człowiek, żeby móc prawidłowo funkcjonować w tym zmieniają-

,-r nr się świecie, musi mieć silnie ukształtowany system
wartości,
nusi wiedzieć, co w zyciu jest wazne, do czego dąży, co chce osiąg-
rać. musi odważnie stawiać czoła nowym problemom, które poja-
,.i
iają się w jego życiu, i wreszcie musi uwierzyć w siebie i we włas-
re mozliwości.Instytucją, która powinna udzielić współczesnemu
--złowiekowi takiej pomocy i przygotować go do życia w nowej rze-
--z,rvistości, jest szkoła, Szkoła dbająca nie tylko o odpowiedni po-
ziom wiadomości i umiejętnościprzyswojonychprzezucznia, ale na-
.tarviona na jego indywidualny rozwój,

E
 ._ ..:..,- .rra". r', :-]- -'_-:--_:_ -_
,-. .' _-(- .: i.- _-

.."|-^l,,.|;l.,.; .r',_1l1l -i"'4. :._".'.:;-:i

Niezbędne na przełomie XX i XXI wieku urniejętności uczniowle ,,I. i,rl:P:ali1l ;--r";,;;,. -:j j
mogą zdobyć tylko wtedy, gdy dokonają się gruntclwne przeobrażenia
.L:J al()ł:s .lt .t.,:,,*-- ,:-i ,-, : ć
zarówno w myśleniu, jak i w działaniu edukacyjnym. Przezwyciężyć
trzebaprzyzwyczajenie do kształcenia encyklopedycznego - na rzecz 'npo_\\aż c: "::;:-:
uczenia rozumienia procesów zachodzących w świecie przyrody
i kultury oraz w życiu społecznym. Ponadto należy pobudzać dyspo-
zycje poznawcze: ciekawośćświata, gotowość podejmowania dzlńań tttt.i:sc[alliltt bś?:i, _:."--," --::i;
zmierzaj4cych do zmiany, wrażliwośćna nowości.
Przeobrażenia we współczesnym świeciespowodowały poszerze-
nie zakresu rozumienia terminu kreatywność. Przestała ona być atry- qc,Q yllil,tts.ęrc! 217l ł_,!-i ]-]1_' r,_

butem jednostek wybitnych. Dziśuważa się coraz częściej,że kre,

aĘwnośćto pewien sposób życia polegający na niezalezności. otwar- tutllslod tulłlal.|| Qui,i,Os .

tości,tolerancji, uwolnieniu się od stereotypów, dązeniu do samo- : IIrt snH : I,,:]:?:: _--,]I- lT
rcalizacji i permanentnego rozwoju.
Ludzie kreatywni to jednostki, których potrzebuje współczesny
świat, a zadaniem szkoły jest dążenie do tego, by mimo obiektyw-
ltoązŁt.łroqo qJIu złz:: i:a.
nych trudności kształtować właśnietŃich ludzi.
W moich badaniach zajęłam się kreatywnością uczniów dziewięcio- ruouBr8o.1d olu zazjc -i-,
letnich i piętnastoletnichl i .jej związkami z poziomem osiągnięć
szkolnych. Interesowało mnie, czy wysoki poziom kreatywności jest
czynnikiem sprzyjającym osiąganiu wyższych osiągnięć szkolnych. DIuDZJnDu anła:cuuńt) :,-'rl:+

Przedmiotem analiz było także zagadnienie rozwoju kreatywności.

Próbowałam ustalić, czy pięć lat szkolnej edukacji wpłynęło na lzpnq ilDH óutznuy r,:_,!j!r]i
wzrost poziomu kreatywności uczniów szkoły podstawowe_i , Zgodnie 'w,flad : :D,l:| O;i:,,:t :,
bowiem z teorią wszechstronnego rozwoju osobowości, w trakcie
alnlplzsl1 1 nła1,1| \7-\- l,, : t,-ł,i
pfocesu kształcenia rozwinąć powinny się wszystkie cechy osobowo-
ści,a więc i kreatywność. truo8oldcbftlnpuy, i_ i
Praca składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział I poświęconyzo-
stał omówieniu przeobrażeń zachodzących we współczesnym świecie, ausatq D 'DuoldżJ 7-t2" ,,:_'-*:

które wymuszają gruntowne zmiany zariwno aksjologii i teleologii q)DwDlspod tp,{u1tltla:s:",""u t

edukacyjnej, jak i treści,form oraz metod kształcenia. Przytoczone '_"
zostały w nim spostrzeżenia i refleksje wielu badaczy na temat spe- afu§ozod bposn: bula:,^l,;,,
DSD,I qlnqD| o] ołJal:p ?: ?::
IBadania prowadzone były w latach 199ż-1997, a rvięc przed zreformowaniem
szkoły podstawowej. Dziśbadani z klas VIII byliby ucznialni II klasy gimnazjurn. T:
apozJd €zJepn 'tlcelnpe : r;

qcfuurqń,łł rvr oup_\\L'lł:iJ:i,jt-

![Jąntr
 i sTĘP 9

: , irli
naszej epoki i nowych rvymagań edukacyjnych. Literatura na
:=r] temat jest bardzo bogata, przeto ograniczyłam się tylko do po-
;.rdów wybranych autorów. Celem rozdzińu I było dostarczenie ar-
_::imentów broniących tezy, że zajmowanie się kreatywnoŚcią nie jest
- jak sądzą niektórzy - jedynie przejawem mody, ale ma swoje głę-
:ckie uzasadnienie. Do takich wniosków prowadzi u:'aliza wypowiedzi
::znych specjalistów - filozofów, socjologów, ekonornistów, psycho-
.lsów i pedagogów - przedstawiona w pracy.
Rozdział II zawiera charakterystykę pojęć: twórczośći kreatyw-
:.;ść,zarówno w ujęciu psychologicznym,jak i pedagogicznym. Ko-
.:jny rozdział przedstawia zasady funkcjonowania szkolnego środo-
,rlska wychowawczego i jego wpływ na rozwój potencjalnych moż-
]rivościtwórczych dzieci i młodzieży. Omówione tutaj zostały rów-
:iez dostępne w literaturze wyniki badań dotyczących związku po-
niędzy poziomem zdolności twórczych a osiągnięciami szkolnymi
:.rczniów. RozdziałIV przedstawia załozenia metodologiczne i orga-
:lizacyjne badań własnych, arozdział V analizę wyników tych badań.
Omówione tutaj zostały: wyniki badań testami twórczości uczniów
xlas III i VIII, wyniki badań testami osiągnięć szkolnych uczniów
ilas VIII, związki pomiędzy wynikami testów twórczości i testów
csiągnięć szkolnych oraz związki pomiędzy wynikami badań testami
llr,ólg2oś.i uczniów klas III i VIII. Opracowanie zamyka zakończenie
oraz bibliografia,

Ksiązka niniejsza jest skróconą wersją rozprawy doktorskiej, któ-

rej promotorem i życzliwym opiekunem był Prof'esor Andrzej Bogaj.
Jemu oraz recenzentom pfacy - Profesorowi Tadeuszowi Lewowic-
kiemu i Profesorowi Stanisławowi Popkowi - pragnę złożyćserdecz-
ne podziękowania za wiele inspirujących uwag i sugestii, które przy-
;zyniły się do obecnego kształtu opracowania,
 BIBLIOGRAFIA

ABC testów osiągnięć szkolnych (1975) red. B. Niemierko, Warszawa

Aktywność twórczą dzieci i tnłodziezy (l988) red. S. Popek. Warszawa
Alternatywy myśleniao/dla edukacji (2000) red. Z. Kwieciński, Warszawa
Bandura L. (l974) Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem,War-
SZawa
Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nąuczanie i uczenie się. Na
drodze do uczącego się społeczeństwa (1997) Warszawa
Białecki L (1996) AlfabeĘzm funkcjonalny, ,,Res Publika Nowa", nr 6
tsilińska-Suchanek E. (1995) Przygotowanie nauczyciela do zmiąn edu-
kacyjnych, w: Przyszłość- szkoła - rwórczość - ekologia, red. A, Su-
chora-Oleś i M. Szczepańska, Słupsk
Blalock H. M, (1975) Stat,vstyka dla socjologów,Warszawa
Bloom A. (1997) Umysł zamknięty, Poznań
BOgaj A. (1983) Wl,niki uczenia się matemaryki przez trczniów w nlłod-
szynt wieku szkolnym i ich dydaktyczne uwarunkowąnią,,,Edukacja",
nt4
Bogaj A. (1989) Stan i uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów
szkół ponadpodstawowych. Diagnoza, warszawa
Bogaj A. (199ż) Licetłm ogólnokształcące w Polsce. Funkcje, efektlw-
ność,kierunki przemian, Warszawa
Bogaj A, (1996 a) ]ąkośćkształcenia - dylematy teorii i prakty|cj pęę-
nian.ią, ,,Edukacja", nr 4
Bogaj A. (l996 b) Racjonalnośćvł,spółczesnej metodologii badań edu-
kacyjnl,ch, .,Rocznik Świętokrzyski" Ser. A, Nauki Humanistyczne,
nr 23
164 ts..::,xii::i

Bogaj A. (1998) Dylematy przemiąn kształcenia ogólnego. u". Kultur_

- inspiracjq l<ształcenia ogólnego, red. I. Wojnar, J, Kubin. Warszau. ,npo,\\?Z op I;l_\,;-§ :

Bogaj A. (2000) Ksztatcenie ogóIne. Między tradycją a pol1o|1,oczesllc,

ścią,Warszawa
Bogaj A., Kwiatkowski S. M., Szymański M. J. (1997) System edukac1l ,_:_,i,;:;
w Polsce, Warszawa ru{zsc[aftltt bs anł ?1t, l ""
Bogaj A., Kwiatkowski S. M,, Szymański M. J. (1998) Edukacja p pfo,
cesie przemian społecznych, w arszawa
Bono de E. (1994) Naucz swoje dziecko myśIeć,Warszawa qlt1 ylftlll.s,(zld auł ojl
l,:, r" l
Bono de B. (1995) Nąucz się myślećkrearywnie, Warszawa
wlłspd luqlal|\ qluttlo\,U :: :,:-,
Bono de E. (1996) Sześćkapeluszy czyli sześćsposobów myślenia,War-
z ru-I sDlł : DłlalJ,t:-"::-,ł
SZawa !",l

Bono de E. (199,7) Sześćbutów cryli sześćsposobów działania, Warszawa

Borowicz R., Dzieńdziura K., Nalaskowski A. (1990) Młodziez,xa ro.-
drozach. Zielonogórscy maturzyści' 87, Zielona Góra
,ĄĄ9łZŁVńoqo qJtu ZaZJJ ,:=,_"
Borzęcki A, Okraszewski K., Rakowiecka B., Szmidt K. J. (1995) Po-
rzqdek i przygoda. Lekcje twórczości, Warszawa tuoui€J8oJd elu ZaZJd
u:"=y,
Borzym I. (1979) Uczniowie zdolni. Psychologiczne i społeczne deter,
minanĘ osiągnięć szkolnych, Warszawa -;
Borzym I. (l983 a) Psychologiczne uwarunkowania powodzenia w stu, :,,:,
DIuDnnDu aMa,-JILD,l3o
diach un.iwersyteckich młodziezy rózniącej się poziorueln i rodzajem ,l?!S|,ł|,ł
zdolności, w: Materiał,v do nauczania psychologii, ręd. L. Wołrrszy- Fpnq llDH Óutz,touly
nowa, Seria ż, t. 10, Warszawa 'r.gTad Z ZD,LI\ O1Ótt:,::,: ;:
Borzym I. (1983 b) Warunki wychowania w rodzinach uczniólv różnią-
nłau\,\7}- ,tt :1,:,; :
cych się poziomem zdolności i postępów w nauce, w: Materiały do afruyllzsl1 1
nauczania psychologii, red. L. Wołoszynowa, Seńa 2, t, 10, Warszawa
Borzym I. ( 1 983 c) Wybrane c ec h1, funkcj onowania intelektualne go o s ób twońa1d cbfnzptły- t _,:
zdolnych w róznym wieku, a ich postępy w nallce,,,Psychologia Wy- ,nuońŹl iSP/' ,:_":_-'
at§aMł D
chowawcza", nr 4
qJDńĄDlSpod qJ,{ulDlla ls:i,::- t,
Botkin J. W., Elmandjra M., Malitza M, (l982) Uczyć się bez granic,
Warszawa
a[n§ozod bpnsnz bup:",t,1,
Bruner J. (l996) Culture of Educati.on, Cambridge-London
Brzeziński J. (1984) Element1, metodologii bądąń psychologicz.nych, DSDL \InqDt o] ołJatlp ?: ""_,;:
Warszawa T:
Chłopecki .r" (l995) Sprz,ecrłościpolskiej traltsfarmac,jl, ,,Kielęckie Stu-
clia Sptlłcczne'' t. 2 epezJd €ZJepn 'tlceąnpa l ł
qc,(wJqń/ń,łł eue^\o\ilq,,Jl,

I[JBłnp
 BIBLIOGRAFIA
165
Chomczyńska-Miliszkiew icz M., Pankowska
D. (1998) Polubić szkołę,
Warszawa
CroPleY A. J. (1989) Nąuczyciel wobec twórczego
dziecka, w: M. Ma-
licka, Twórczość, czyli droga w nie7nane, Warszawa
Kryrys inteligencji. Szkic o niezdolności elit do
"11i::-Y^:11996) zmian,
warszawa
Czajkowska W. (1987) Szkolne uwarunkowania
twórczego myślenia,
,,Ruch Pedagogiczny'', nr 5
Czerwińska-Jasiewicz M._(1979) Inteligencja
i zdolności twórcze jako
sp ecyficzne wymiary
funkcj onowarń irt l" kt ralne g o,,,rsyciologia
Wychowawcza'', nt 3 "

Czerwińska-Jasiewicz M. (1984) Postawy nauczycieli

w stosunku do ucłtiów wyrózniajqcych się
i rówieśników
inteiigencją i zdolnością-
mi twórczymi, ,,Psychologia Wychow awczd', nr
4
Debesse M. (1988) Uolnościtwórcze i ząjęcią rozwijające ekspresję,
w: Ro4lrawy o wychowaniu, re/'. M. Debesse
i C. Miańt, Warszawa
Denek K. (1998) Powodzenia i niepowodzenia
szkolne w kontekścieba-
dań, w: Niepowodzenia szkolni, red. J. Łysek,
Kraków
Dobrołowicz W. (1982) Psychologia twórczości
w zarysie, Kielce
Dobrołowicz W. ( l 995) P sychodydaktyka kre .\N
atywnośc i, arszavła
Dudzikowa M. (2001) Mit o szkole jako miejscu
wszechstronnego roz-
woju ucznia. Eseje etnopedagogicale, Kraków
Eby.J, W,, Smutny J. F. (1998) Jąk kształcić uzdolnienia
dzieci i mło-
dzieży, warszawa
Edukacja dla Europy. Raport Komisji Europejskiej (lggg)
Warszawa
Edukacja i roawój. Jąka szkoła? Jaki nauc7yciel?
Jakie wychowanie?
(1995) red. A. Jopkiewicz, Kielce
Edukacja: jest w niej ukryty skarb: raport
dlą UNESCO Międzynarodo-
wej Komisji ds. Edukacji dla )XI Wieku pod
przewodnictivem Jac-
ques'a Delorsa (1998) Warszawa
Edukacja jutra, VI Tatrzańskie Seminarium
Naukowe (2000) red. K. De-
nek i T. M. Zimny, Częstochowa
Edukacja nrlrotlowym priorytercm Raport
o stąnie i kierunkaclt rozwoju
-Rzeczypospolitej
edukacji narodowej w Polskiej
Ludowej (igilg)
warszawa-kraków
Edukacja w Śyviecie współclesnym (2000) red.
R. Leppert, Kraków
 ar)
,JI:P,I?: tJr ,,r,i r
ouo§awz tpa14 1lo
o l LLl, a lł -s lai J,,-j-,,]!-l
tuz c o.łlq d ? [qp
t s t

|66 BIBLIoGRAFIA
,o,lut]; :,,: _2::

Edukacja w warunkach zagrożenia. Podstąwowe tezy rąportu Komitetu op b[O?p?a[op Kz,tgl4at,s

Ekspertów do spraw Edukacji Narodowej (1990) Warszawa-Kraków tzc apłzs u tcold tt>1o,t od i,3-':

English Language Dictionary 0987) London and Glasgow ,npo1Y\€Z op lfJ:ials uli
Faure E. (1975) Uczyć się, aby być, Warszawa
Ferguson G. A., Takane Y. (1997) Analiza statystyczna w psychologii
i pedagogice, Warszawa ,uej§,::. ::
tru{zsdalfnu bs aru
apl:|
Filipek E. (1995) Wychowanie do bycia twórczym, w: Stymulatory roz-
woju aktywności i osobowości nuórczej, red. L. Niebrzydowski, Łódź :

Fisher R. (1999) Uc7ymy jak myśleć, Warszawa ,bpo,y,:

Frensch I. L. (1973) Dzieci szczególnie uzdolnione - bądąnia i metod.v qctl ptnmstz,łd atu o]x ":r
kształcenia, w: Metody pedagogiki specjalnej, red. N. G. Haring i
i R. L. Schiefeldusch, Warszawa wqspd wllpl$ qunpx Jb];_s,,;l_r/
l,]t 13,
Foulquie P. (197l) Dictionnaire de la langue pódagogique, Paris Z II-I SDl\ Z Dłpl):Ł)tlDll
Fukuyama F. (1996) Koniec historii, Poznań
Gęsicki J. (1993) Gra o nową szkołę, Warszawa
GizaT. (1998) Pedagogika twórczości w prący nauczycielskiej, Kielce /dgłZbvY\oqo tłclu
zead EIut$Jz:
Giza T. (l999) Przygotowanie studentów do nuórczej pracy pedagogicz- tu_iuE rrurz
nej, Kielce lr.rowpJ8oJd elu ZeZId
Gloton R,, Clero C. (1976) Twórcza aktywnośćdziecka, Warszawa
Goleman D. (1997) Inteligencja emocjonalna, Poznań
lo_}o;?:_\
Góralski A. (l980) Twórcze rozwiązywanie zadań, Warszawa lruOzcnDu aruazJluDJao
Góralski A. (1989) Metody badań pedagogicznych,Warszawa Ja]sltl::u :i
Górniewicz J., Rubacha K. (l993) Samorealizacja a uzdolnienią tyvórcze lzpnq llDH Óutz,mpX
młodziezy, Toruń 'rz97Yd Z ZD"łM o1ÓLtltu: t,:lo,,
Grabowska E. (l984) Przegląd ujęć zjawiska twórczości w psychologii, ,1| llLY
w: Ządąnie, metoda, rozwiązanie.Zbiór 5, red. A. Góralski, Warszawa afnlplzł1 t nłauw ż7X "ła
?uL
Green D. R. (1974) Psychologia w szkole, Warszawa two"l\o,d cbhtztlouy |",)
Grudkowska M. (1995) Polską edtłkacja w ocenie OECD, ,,Dyrektor
D ,Duo!dÓ| ]sa[ atdt:ń
ł,
Szkoły", nr 1 l al§aul
Guilford J. P. (1964) Podstawowe metody statystycarc w psychologii -|" ć
q)DĄĄt,lspod tptulnuatslll:ui
i pedagogice, Warszawa
Guilford J. P. (1978) Natura inteligencji człowieka, Warszawa afntsozod bpnsrlz bula:n,|[" l ;

Guilford J. P. (1980) Twórczość w stosunkach międzyludzkich, w: Psych.o-

r)SD.,l 1rq1t o1 ołJaEp u= ':
logia twórczości - wybór tekstów, red. Z. Siwek, D. Zarębska-Pio-
L,tJ&
trowska. kraków

epezld ez'r;pr- 'tlce>lnpa l

,ł,-r

qcńuerqńłr 1Y\ eu€lńołIlqndo

;

IfJułnpe (
 l67
. 0972) Z badań nad wzorowymi ucaiami szkoĘ podsta-
";'j;;;
wowej,,,Psychologia Wychowania", nr 4
Hasemann K. (1996) Rola oceniania osiągnięć szkolnych w edukacji,
,,Edukacja", nr 4
Hornowski B. (1978) Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych,War-
sZaWa
Humanistyka przełomu wieków (1999) red. J. Kozielecki, 'Warszawa
Huntington S. P. (1997) Zderzenie cywilizacji i nowy ksztah ładu świa-
towego, Warszawa
Hurlock E. B, (1985) Rozwój dziecka, Warszawa
Husen T. (1974) Oświatai wychowanie w roku 2000,Warszawa
Janowski A. (1977) Nauczyciel a osiągnięcia uczniów. Metodologia ba-
dań, ,,Badania Oświatowe", nr 3
Janowski A. (199l) Oświatapolska - zmiany i perspektywy, ,,Społeczeń-
stwo Otwarte", nr 72
Jaworowska A. (1978) Twórczość i inteligencją w świetlepoglqdów
Liama Hudsona, w: Materiały do nauczania psychologii red. L. Wo-
łoszynowa, Seria 2, t. 8, Warszawa
Jurczyk P. (1989) Doświadczeniaszkolne ucznia w aspekcie środowis-
kowym, w: Podmiotowość w doświądczeniach wychowawczych dzieci
i młodziezy, red. A. Gurycka, Warszawa
Kaku M. (2000) Wi4je czyli jak nauka zmieni światw XXI wieku, War-
SZawa
Kanon kształcenia ogólnego (1995) red. A. Bogaj, Warszawa
Kargulowa A. (l99l) Dlaczego dzieci nie lubiq szkoĘ?, Warszawa
Karolczak-Biernacka B, (1997) 7agadnienia oceniania szkolnego. Z per-
spektywy nauclycieli,,,Edukacja", nr 2
Kielar M. (1981) O potrzebie sztuki w rozwoju, w: Sztuka i dorastanie
dziecka, red. M. Tyszkowa, Warszawa-Poznań
Kohlberg L., Mayer R. (1993) Rozwój jako cel wychowania, w: Spory
o edukację ręd. Z. Kwieciński i L. Witkowski, Warszawa
Kojs W. 1998, Wokół pojęcia niepowodzeń szkolnych, w: Niepowodzenia
szkolne, red. J. Łysek, Kraków
Konopnicki I. (1957) Zaburzenia w zachowaniu się dzieci szkolnych
i środowisko, Warszawa
Konopnicki J. (l966) Powodzenia i niepowodzenia szkolne, Warszawa
 )uolsalu: ,u,,alł PU ?::,
-a
tfuzco.qod ).qL)o ls1lltl .1::".,,-

op b!n7p7a!op ,tz.tot7at.y, 1,1\,-:, :l:

168 BIBLIoGRAF|A
tzc apłzs tI iJD.ld tli(_la :i
Kozberuk J. (1992) Badania nad rozwojem technicznl,ch postaw twór- ,npo.\\Pz op i.]}-:--*
czych, w: Psychologiczne uwarunkowania rozwoju uczniów zdolnycll
oraz wpływ na ich funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych i rodzin-
nych, red, W. Panek, Białystok
,:?:<:
Kozielecki J. (l987) Człowiek oświeconyczy innowacyjlry, ,,Kwartalnik twtżsdal[nu bs aru alI_1.1,,,,

Pedagogiczny", nr 1
Kozielecki J. (1992) Twórczość i ro7wiązywanie problemów, w: Psycho-
logia i poznanie, red. M, Materska i T, Tyszka, Warszawa qe0 plbmstzd alu oJ.} :,:,_,l,-
Kozielecki J. (1995) Myślenie i rozwiązywanie problemóyv, w: Psycho-
logia ogólnu, red. T. Tomaszewski, Warszawa, t. 1 aqspd ultłlall Ellllloy -i,::;,:
Kozielecki J (1996) Człowiek wielowymiarowy, Warszavła Z ilH sDlł : tl>11atu,-."::--r l-],
Kozielecki J. (1998) Koncepcje psychologiczne człowieką, Warszawa
Ksztąłcenie dla innowacji pedagogicznych (l99ż) red. R. Schulz, Toruń
Kubin J. (1997) Nowe tendencje tworzenia wiedzy wobec wyzwań współ- MołZtlĄ\oqo qJIu ZaZJc .:-_-!.
czesneqo świata,w: Edukacja wobec wyzwań WI wieku, red. I. Woj-
nar i J. Kubin, Warszawa tuoIIJBJ8oJd alu ZaZJd u:-,.-,r,
Kubin J. (1998) Kultura intelektuąlna inspiracją l<sztąłcenia ogólnego,
w: Kultura - inspiracją kształcenią ogólnego, red. I. Wojnar i J. Ku-
bin, warszawa Żtu2zcnDu atuaZJnD.l3o
Kupisiewicz Cz. (1972) Niepowodzenia dydaktyczne - przyczyruy i nie-
które środkizaradcze, Warszawa Fpnq nDH ÓutzlnuX -t?!i||l|,-u
Kupisiewicz Cz. (199Ą Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 'r.97Yd Z ZD,t,n olitt:,::,: C,:
Kupisiewicz Cz, (1996) SynteĘc1ny raport o potrzebie i kierunkach re-
formy,,,Głos Nauczycielski", nr 32-34 a[nąDą§y 1rulalń,\7r tt :,":,; i
Kupisiewicz Cz. (1997) Wiąja szkoły przyszłości- zarys modelu, w: Re-
alia i perspektywy reform oświatowych, red. A. Bogaj, Warszawa trun8o"łd cbfnnyltły- t _ :-i

Kwaśnica R. (1987) Dwie racjonalności, Wrocław ausaLł D 'DuoldÓ] ]Sa| ?:-,:;

KwiatkowskaH, (199'7) Edukacja nauczycieli. Konteksty - Kategorie -
Praktyki, Warszawa q)DOIDlSpod qJtulDt.lals::|::u t,-

Kwieciński Z. (1971) Rodziną wiejska a osiągtlięcią szkolne dzieci, a fo tsozod bposnz bula:ct, 1,'.",
-_

,,Ruch Pedagogiczny", nr 4
Kwieciński Z. (1973) Poziom wieday uczłtiów a środowisko szkoły, Toruń USOJ DPqU Ol OłJalZP ?: ?::,
Kwieciński Z, (1975) Środowisko a wyniki pracy szkoły. Warszawa -a=
Kwieciński Z, (1998 a) Przewodnik czy tłumącz? Pedagog w c7asie
trudnym...,,,Amicus", nr 1 epezJd ezJepn 'tlcu>lnpa r i;.,

qcńuurqńrvr,ĄA euu.t\o)IIqi--Jo

I[JBłnpe
 BtBLlocRAFIA 169
Kwieciński Z. (1998 b) Wizje przyszłościa zmiany edukacji, w: Meclia
a edukacja: II Międzynarodowa Konferencja, red. W. Strykowski,
Poznań
Kwieciński Z, (2000) Tropy - Śuay - Próby. Studia i szkice z pedagogii
p o g ranic za, Poznań-Olsztyn

Irdworowska D. (1988) osiqgnięcia ucatiów klas VIII w kształcenilt ję-

zykowym - sprawdzane w zadaniąch onvartych, w: osiqgnięcia ucz-
niów z języka polskiego, t. 4, Warszawa
Leksicka K., Łukaszewicz R. (1998) Kultura ogólna w szkole: wizja
wcielana, w: Kulturą - ittspiracją kształcenia ogólnego, red. I. Woj-
nar, J. Kubin, Warszawa
Lęwis D. (1988) Jak wychowąć zdolne dziecko, Warszawa
Lewowicki T. (l975) Psychologiczne róznice indywidualne a osiągttię-
cią uczniów, warszawa
Lewowicki T. (1977) Indywidualizacja kształcenia: dydaktyka róznico-
wa, Warszawa
lrwowicki T, (1980) Kształcenie uczniów zdolnych, Warszawa
Lewowicki T. (1990) Przemiany teleologii edukacyjnej,,,Ruch Pedago-
giczny", nr 34
Lewowicki T. (1991) W stronę paradyglnatu edukacji podmiotowej,
,,Edukacja", nr 1
Lewowicki T. (1992) Oświatąw okresie transformacji ustrojowej, ,,Edu-
kacja", nr 2
Lewowicki T. (1994 a) Krótki rąport o edukacji czyli o kondycji ltcz-
niów, nauczycieli i oświąry,,,Dyrektor Szkoły", nr 2
l,ewowicki T. (1994b) Przemiany teorii i praktyki edukacyjnej kolejncl
-
faza chronicznego kryzysu czy kształtowanie się nowego łądu oświa-
toweqo, w: Edukacja wobec zmiany społecznej red. J. Brzeziński
i L. Witkowski, Poznań-Toruń
Lewowicki T. (1997) Przemiany oświaty, Warszawa
Lewowicki T. (l998) Niepowodzenią szkolne (typowe ujęcia - uwąrlln-
kowania - program pozytywny, czyli pedagogia szkolnego sukcesu),
w: Niepowodzenią szkolne, red. J. Łysek, Kraków
Limont W. (1994) Synektyka a zdolnościtwórcze: eksperymentalne ba-
dania stymulowanią rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem
aktywności plasĘcznej, Toruń
170 BIBLIocRAFIA

Lowenfeld V., Brittain L. W. (1977) Twórczość ą rozwój umysłowy dziec-

ka, warszawa
Łaszczyk I. (1997) W kierunku pedagogiki twórczości, w: Acta Univer-
sitątis Nicolai Copernici Pedagogika XXII, Toruń
Łomny Z. (1995) Człowiek i edukacja wobec przemian globalnych, Opole
Łomny Z, (1998 a) W intencji przetrwania i rozwoju, Warszawa
Łomny Z, (1998 b) Przyszła kulturą - kontynuacją odziedziczonych
i kreacją nowych wąrtości,w: Kultura - inspiracją kształcenia ogól-
nego, red. I. Wojnar i J. Kubin, Warszawa
Łukaszewicz R. (1997) Nowe wyzwanie edukacji: od inteligencji do
wyobraźni, w : Strate g ia obrotly i rozw oj u cyw il izacj i hum.anistyczn ej,
red. B. Suchodolski,'Warszawa
Łuszczuk W. (1989) Myślenie twórcze studentów a efektywność dydak-
tyczna studiów wyższych, w: Twórczość, Zlolności, Wychowanie, Ma-
teriały z sympozjum naukowego, red. S. Popek, Lublin
Malicka M. (1989) Twórczość czyli droga w nieznane, Warszawa
Martynowicz J. (1977) Z badąń nad twórczo uzdolnionymi dziećmi
i młodzieżą,,,Psychologia Wychowawcza", nt I
Maslow A. H. (l978) Obrona i rozwój, w: Przełom w psychologii, red,
K. Jankowski, Warszawa
Maslow A. H. (1982) Postawa twórcza,,,Literatura na Świecie", nr 34
Maslow A, H. (1986) W stronę psychologii istnienia, Warszawa
Masłowska B. (|972) Zahamowąnia rozwojowe dzieci a wyniki nauczą-
nia, ,,Zagadnienia Wychowania a Zdrowie Psychiczne", nr 3
Matczak A. (1982) Indywidualne właściwościfunkcjonołvania poznaw-
czego jako wyznaczniki twórczości,,,Psychologia Wychowawcza",
nr1
Matczak A., Borzym I. (1989) Poziom rozwoju zdolności umysłowych
a funkcjonowanie szkolne uczttiów, w: Pońniotowość w doświądcze-
niach wychowawczych dzieci i młodzie?l, red. A. Gurycką Warszawa
Meighan R. (1993) Socjologia edukacji,Toruń
Naisbitt J. (1997) Megatrendy: dziesięć nowych kierunków anieniają-
cych nasze zycie, Poznań
Nalaskowski A. (1994) Przeciwko edukacji senĘmentalnej, Kraków
Nalaskowski A. (1998) Społeczne uwarunkowanią twórczego rozwojLt
jednostki, Toruń
 BIBLIoGRAFIA l71
Nęcka E. (1992) Trening twórczości, Olsztyn
Niemiec J. (l990) Osiqgnięcia ucaiów szkoĘ podstawolvej, Warszawa
Niemierko B. (1975) Testy osiqgnięć szkolnych. Podstawowe pojęcia
i techniki obliczeniowe, warszawa
Niemierko B. (1984) Struktura procesów sprawdzania i oceniania
osiqgnięć szkolnych,,§dukacja", nr 2
Niemierko B. (l990) Ogólnopolskie badania osiqgnięć ucaiów, nauczy-
cieli i szkół. Synteza badań, Warszawa
Niemierko B. (1993) Testy osiqgnięć szkolnych, w: Encyklopedia peda-
gogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa
Nierenberg G. L (1996) Sztuka kreatywnego myślenia, Warszawa
Niewiadomski K. J. (1994) Kim jest uczeń uzdolniony rwórczo?, ,,Nowa
Szkoła", nr 3
Nosal C, S. (1994) Ksztatcenie umystu - ną proqu edukacyjnej rewoltłcji,
w: Edukacja wobec zmiany społecznej, red. J. Brzeziński i L. Wit-
kowski, Poznań-Toruń
Noyvątorstyvo pedagogiczne. Praca z uczniem zdolnym, Materiały Sesji
Postępu Pedagogicznego, Gdansk 1987 (1988) red. J. Maślanka,
Warszawa
Nowik J., Rozmus-Chmura M. (1988) Zarys koncepcji badań w ząkresie
matematyki, w: Wyniki ogólnopolskich badań osiągnięć uczniów, na-
uczycicli i szkół 1981-1988. Matematyka. t. 5, red. J. Nowik, War-
szawa
Noworyta L, (1997) Treningi twórczości jako metoda wspotnaga.jąca
kształcenie nauczycieli,,,Edukacja", nr 1
Obuchowski K. (1997) Cywilizacja, osobowość, kultura, w: ,,Forum
Oświatowe", nr 1-2
Okoń W. (1987) Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa
Okoń W. (1996) Nowy słownik pedagogiczny,Warszawa
Osiągnięcia uczniów z rtzyki. MateriaĘ ogólnopolskich bądań osiągnięć
uczniów, nauczycieli i szkół 1981-1988 (l988) tom 6, cz. l i 2, red.
I. Zaborowski, P. Karpińczyk, Warszawa
osiqgnięcia uczniów z języka polskiego. Materiały ogólnopolskich ba-
dań osiqgnięć uczniów, nauczycieli i szkół ]981-1986 (1988), red,
T. Patrzałek, t. 4, Warszawa
l72 BIBLIooRAFIA

Osobowośćą społeczne zachowanie się ludzi (1976) red. J. Reykowski,

Warszawa
Our creative diversity. Raport of the World Commission on Cultttre and
Development (1995) President J. P. de Cuellar, UNESCO
Pachociński R. (1997) Podstawy kształcenia wyższych luniejęmości po-
znawczych w nowoczesnej szkole, Warszawa
Palka S. (l988) Innowacje dydaktyczne jako czynnik rozrvoju aktywności
twórczej uczniów, w: Aktywttość twórcza dzieci i młodzieźy,red.
S. Popek, Warszawa
Panek W. (1977) Zachowanie się szczególnie zdolnych uczniółv w sytlt-
acj ac h s zko lnyc h, Bi ałystok
Panek W. (1990) Zróznicowanie intelektuąlne w populacji uczniów
szkolnych i opieka nad uzdolnionymi, Białystok
Parnes S. J. (1967) Creative behaviour guidebook, New York
Patrzałek T. (1983) O teścieosiągnięć koniecznych,,,Edukacja", nr 2
Patrzałek T. (1988) Osiągnięcia uczniów klas VIII yv kształceniu języko-
wym, w: Osiqgnięcia uczniów z języka polskiego, red. T. Patrzałęk,
t. 4, Warszawa
Perspektywy i kierunki rozwoju pedagogiki (1999) red. J. Gnitecki i S.
Palka, Kraków-Poznań
Piaget J. (1977) Dokąd zmierza edukacja, Warszawa
Pietrasiński Z. (1969) Myślenie twórc1e, Warszawa
Pietrasiński Z. (198ż) Holności, w: Psychologia, red. T. Tomaszewski,
Warszawa
Pietrasiński Z. (1983) Atakowanie problemów, Warszawa
Pilch T. (1994) Krótki raport o najpilniejszych zadaniach w dziedzinie
oświaty i wychowania, ,,Dyrektor Szkoły", nr 4
Pilch T. (1995) Zasady badań pedagogicznych,Warszawa
Piotrowska A. (l981) Niektóre warunki i metody kształcenia twórczości,
,,Psychologia Wychowawcza", nr l
Popek S. (1972) Analiza psychologiczna kryzysów w twórczości plasĘcz-
nej dzieci i młodziezy, Lublin
Popek S. (1978) Anąliza psychologiczna tyvórczości plastycznej dzieci
i młodziezy, Warszawa
Popek S. (1980) Przesłanki funkcjonowania postaw nłórczych nauczy-
clell, ,,Nauczyciel i Wychowanie", nr 6
 BIBLIoCRAFIA I73
Popek S, (1987) Kwestionariusz Twórczego Zachowania (KANH) (pre-
zentacja narzędzia), w: Z bądań nad z.dolno,fciami i uzdolnieniant.i
specjalnl,pj. młodz.iezy, red, S. Popek, Lublin
Popek S. (1988 a) Stymulatory i lnmulce twórczej pracs, pedagogiczttej,
,,Nauczyciel i Wychowanie", nr 3
Popek S. (l988 b) Holnościi uzdolnienia twórcze podstawy teoretycz-
-
ne, w: Aktywttość twórcza dzieci i młodzieą,, red. S. Popek, Warszawa
Popek S. (l989 a) Osobowość ludzi twórczych,,,Nauczyciel i Wycho-
wanie", nr 1-2
Popek S. (1989 b) Zdolnośc,i i uzdoln.ienią a skutecz,nośćproce,su na-
uczania młodziezy w świetleocen szkolnych, w: Podmiotowość w do-
świadczeniach wychowawczych dzieci i młodziezy, red. A. Gurycka,
t. 3, Warszawa
Popek S. (1992) Z badań nad postawami twórczymi n.auczycieli, w:
Kształcenie dla innowacji pedagogicznvch, red. R. Schulz, Toruń
Poplucz J. (1913) Postawy wobec pracy pedagogicznej a organizacja
zespołów nauczyc iels kicł,,,Psychologia Wycho w aw cza'', nr 2
Postman N. (1995) The End of Education New York
Przetacznik-Gierowska M., Kielar-Turska M. (l99l) opinie nattczycieli
o twórczych możliwościachuczniów, w: stymulatory i inhibitory
aktywności twórczej, red. A, T'okaz, Poznań
prz"yczyny niepowodzeń szkolnych
w świetle badąń lekarzy, pedagogów
i psychologów (1975) red. M. Chojecka, J. Serejski, L. Zdunkiewicz,
Warszawa
Przyszłość- szkoła - nłlórczość- ekologia ( 1995), red. A. Suchora-oleś
i M. Szczepańska, Słupsk
Psychologia (1982) red. T. Tomaszewski, Warszawa
Psychologia ogólna (1995) red. T. Tomaszewski, Warszawa
Pufal-Struzik I. (1992) Nauczyciel w roli stymulatorą inwettcji uczniów,
,,Zycie Szkoły", nr 3
Pufal-Struzik I. (1995 a) Rola emocjonalnego klimatu rodziny yv rozwi-
janiu potencjąłu twórcze8o młodziezy, w: Stl,rn.u!ąlgry rozwojtt aktyw-
nościi osobowości twórczej, red. L. NiebrzyrJowski,Łódź
Pufal-Struzik I. (1995 b) o.sobowość i twórczą postawa naltczycieli sz.kół
podstav,owych, w: Edukacja i rozwój, retJ. A. Jopkiewicz, Kielce
174 B.BLIocRAFIA

Pufal-Struzik L (1996) Efektywność metod stymulacji twórczej aktywnoś-

ci uczniów, w: Dziecko - Spoleczeńsnuo - Edukacja: dylematy psycho-
logiclne, red. W. Pilecka i J. Kossewska, Kraków
PuśleckiW. (l999) Wspieranie elementarnych zdolnościtwórczych ucz-
niów,Ikaków
Rabczuk W. (1997) Strategiczne cele edukacji w świetleRaportu J. De-
lorsa i Białej.Księgi Unii Europejskiej, w: Realia i perspektywy re-
form oświatowych, red. A. Bogaj, Warszawa
Raport o potrzebie strateqicznej koncepcji rozwoju Polski i roli nauki
w przebudowie gospodark (1993) red, S, Golinowska, E. Rumińska-
Zimny, Warszawa
Raport o rozwoju społecalym. Polska I998. Dostęp do edukacji (l998)
Warszawa
Realia i perspektywy reform oświatowych (1997) red. A. Bogaj, Warszawa
Reforma systemu edukacji, Projekt (1998) Warszawa
Rimm S. B. (1994) Bariery szkolnej kariery, Warszawa
Ritzer G. (1997) Mcdonaldyzacja społeczeństwa, Warszawa
Rozet I. (l98ż) Psychologia fantazji. Badania twórczej aktywności umy-
słowej, Warszawa
Rozwój pedagogiki ogólnej. Inspiracje i ograniczenia kulturowe orąz po-
znawcze (2001) red. A. Bogaj, Warszawa-Kielce
Rusakowska D. (l995) W stronę edukacyjnego dyskursu nowoczesności,
Warszawa
Schulz R. (1989) Nauczyciel jako innowator, Warszawa
Schulz R. (1990 a) Teoretyczne podstawy twórczości pedagogicznej,
Warszawa
Schulz R. (1990 b) Twórczość. Społeczne aspekty ąjawiska, Warszawa
Schulz R. (1994) Twórczość pedagogiczna. Elementy teorii i badań,
Warszawa
Scisłowicz M, (1994) Aspiracje edukacyjne rodziców a osiqgnięcia
szkolne ich dzieci, kielce
Sen A. K. (1998) Rząd się wyzywi, ,,Gazeta Wyborcza", nr 250(2853)
z 24-ż5 października
Sillamy N. (1992) Dictionnaire de la psychologie, Paris
 BIBLIoGRAFIA l75
Sitarska-Niemierko W. (1988) CharakterysĘka testu osiągnięć koniecz-
nych 1 matematyki dla kląs Iv, w: wyniki ogólnopolskich bądań
osiqgnięć uczniów, nauczycieli i szkół tg81-]g88. Matematyka,
t. 5,
red. J. Nowik, Warszawa
Słownik jezyka polskiego (1982) red, M. Szymczak, Warszawa
Słownik wspótczesnelo.ięzyka polskiego (l996) red, B. Dunaj, Warszawa
Sobczak M., (1983) Problem osiągnięć koniecznych absolyventą szkoły
podstawowej w zakresie matematyki,,,Edukacja'', nr 2
Sobczak M., (l988) Osiągnięcia konieczne ?, mątematyki ltczniów klas
ósmych, w: Wyniki ogólnopolskich badąń osiqgnięć ucztliów, naltcz\l-
cieli i szkół 1981-1988. Matematyka, t. 5, red. J, Nowik, Warszawa
Sokołowska-Dzioba T. (l995) Postawy rodzicielskie a osobowośćucz-
niów o róznych wynikach w nal.ce szkolnej, w: Stymulatory roz.woju
aktywności i osobowości twórczej, red. L. Niebrzydowski, Łódź
Sołowiej J. (l986) Rodziną ą rozwój zdolności twórczych, w: Rodziną
i dziecko, red. M. Ziemska, Warszawa
Sołowiej J. (l995) Środowiskowe uwarunkowania twórczości, w:
Stym,ll-
latory rozwoju ąkryvvności i osobowości nłórczej, red. L. Niebrzydow-
ski, Łódź
Sołowiej J. (1997) Psychologia twórczości, Gdańsk
Sowęll T. (1996) Amerykańskie szkolnictwo od wewnątrz, Rzeszów
Spionek H. (t985) Zaburzenia rozwoju ucatiólv a niepowodzenia
szkol-
ne, warszawa
Stasiak M. K. (l997) Twórcay i harmonijny rozwój człowieka, Łódź
Stasiakiewicz M. (1999) Twórczość i interakcja, Poznań
Staszewski W. (l996) Co z ty*, Ali kotem?, ,,Gazeta Wyborcza''
z 10
st;lcznia
Strzałecki A. (1969) Wybrane zagadnienia z psyclrcLc,,gii tvvórczości,
Warszawa
Suchodolski B. (l978) Tlvórczość rz,eczywistość nadzieje, wątpliwoś-
- -
ci, ,,Studia Filozoficzne'', nr 8-9
Suchodolski B, (l997) Dwie cywili7,acje uniwersalne, w.. Strategia
ob-
rony i rolwoju cywilizacji humanistyc7nych, red. B. Sucho<Jolski,
Warszawa
Szczepański J, (1996) (lwctgi o wartości uczniów wybitnie
zdolnych, w:
Szkice do pedagogiki zdolności, red. A. Góralski. Warszawa
L76 BIBLIoGRAFIA

Szkice do pedagogiki zdolności(1996) red. A. Góralski, Warszawa

Szkoła i pedagogika w dobie przełomu (1995) red. T. Lewowicki,
S. Mieszalski, M. Szymański, Warszawa
Szmidt K. J. (1998) Skaząni na twórcpść,,,Amicus", nr 1
Szmidt K. J., Bonar J. (l998 a) Program edukac.vjny ZWIOŁY. Lekcje
rwórc zości w nąuc zaniu zint e grow anym, W ar szavł a
Szmidt K. J., Bonar J. (1998 b) Ziemia. ŻywioĘ. Książka dla nauczy-
ciela. Lekcje nąlórczości w nauczaniu zintegrowanym klasa 1, War-
szawa
Szpiter M. (1995) Twórczość i jej znaczenie w edukacji, w: Przyszłość
- szkoła - twórczość - ekologia, red. A. Suchora-Oleś i M. Szcze-
pańska, Słupsk
Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela (1994) red. K. Kruszewski,
t. 1, Warszawa
Szurek E. (1989) Środowisko domowe jako czynnik rozwoju aktywności
twórczej dzieci i młodzieży,,,Psychologia Wychowania", nr 1
Szurig Z. (1975) Testy osiągnięć matematyczno-fizycznych, w: ABC te-
stów osiągnięć szkolnych, red. B. Niemierko, Warszawa
Szymański M. S. (1987) Twórczość i style pouawcze uczniów, Warszawa
Szymański M. (1992) Edukacja w okresie przemian,,,Edukacja", nr 2
Szymański M. (1996) Bezrobocie rodziców a osiągnięcia szkolne ich
dzieci, ,,Edukacja", nr 4
Śliwerski B. (200l a) Edukacja pod prąd, Kraków
Śliwerski B. (200l b) Program wychowawczy szkoły, Warszawa
Tatarkiewicz W. (l975) Dzieje sześciupojęć, Warszawa
Thomas J, (197l) Nauczyciel szkoły prlyszłości,Warszawa
Thomas J. (1980) Edukacyjne problemy współczesnego świąta,Warszawa
Toffler A. (1997) Trzecią fala, Warszawa
Toffler A. (1998) Falą za falą, w: ,,Gazeta Wyborcza", nr 301(2994)
z 24-ż'7 grudnia
Toffler A. i H. (1996) Budową nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali,
Poznań
Tokarz A (1997) Mechanizmy moĘwacyjne w rozwoju zdolnościtwór-
czych, ,,Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika" XXI[, red.
W. Limont, Toruń
 BIBLIoGRAFIA 177

Trojanowska-Kaczmarska A. (1971) Dziecko i twórczość, Wrocław

Trzebiński J. (1976) Osobowościowe warunki twórczości, w: Osobowość
a społeczne zachowanie się ludzi, red. J. Reykowski, Warszawa
Trzebiński J. (1978) Z badań nad oryginalnościąmyślenia, Wrocław
Trzecia kultura (1996) red. J. Brockman, Warszawa
Turska D. (1994) Dynamika postąwy twórczej a rvnp kształcenią szkol-
nego młodzieey, Lublin
Tyszkowa M. (1964) Czyruliki determinujące pracę szkolnq dziecka,
Warszawa
Tyszkowa M. (l990) Zdolności, osobowośći działalnośćuczniów,War-
sZaWa
Uwąrunkowąnia osiągnięć szkolnych uczniów (l983) red. B. Niedośpiał,
Kielce
Uwarunkowania osiągnięć uczniów z matemaĘki wyniki ogóInopolskich
badąń osiągnięć uczniów, natłczycieli i szkół (l990) red. J. Nowik,
t, l1, Warszawa
Wasyluk-Kuś H. (l971) O nąuce szkolnej uczniów zdolnych, Warszawa
Wiechnik R. (1987) Intelektualne uwarunkowania powodzenia w nąuce
młodziezy szkolnej w yvieku 12-18 lat w świetlebadań empirycznych,
w: Z badąń nad zdolnościami i uzdolnieniami specjalnynti młodziezy,
red. S. Popek, Lublin
Wiechnik R. (199ó) Intelektualne i kreaĘwne aspekty zdolności do ucze-
nia się, Lublin
Wojnar I. (l996 a) Światowa dekąda ro1woju kulturalnego -- nowe pro-
?o:),c]e d/a edukacji, w: Eń*acla wobec wyzwai XX| ńełu, red.
I. Wojnar i J. Kubin, Warszawa
Wojnar I. (l996 b), Aktualne procesy edukacji i kultury w Polsce i ncl
świecie, w: Edukacja wobec wyzwań XXI wieku, red. I. Wojnar i J,
kubin, warszawa
Wojnar I (l998), Ksztąłcenie ogólne w perspektywie kultury huruanistycz-
nej, w: Kultura - inspiracją kształcenia ogólnego, red. I. Wojnar i J.
kubin, warszawa
Wódz K, (1981) Twórcze uzdolnienia uczniów a ich osiągnięcia slkolne,
,,Psychologia Wychowawcza", nr 5
Wyniki ogólnopolskich badań osiągnięć ucznió,n,, nauczycieli i szkół
]981-1988. Matematyka (1988) t.5, red. J. Nowik, Warszawa
178

7aczyński W. ( l 995) P raca badawcza nauczy cie la, W atszavła

Zborowski J., Rozwijanie aktywności wórczej dzieci, Warszawa
Zlolnościi uzdolnienia jako osobowościowewłaściwościczłowieka
(1996) red. S. Popek, Lublin
ŻukT. (1986) Uzd.olnienia twórcze a osobowość,Poznań