1/5/2024

13. DERS

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ
Prof.Dr. Serol
ÖĞR. GÖR. DR.Bulkan
Hocası

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Haftanın Hedefi

• Bu dersin amacı; farklı çalışma koşulları için iş alanı tasarımı ile insan
çalışma ortamı etkileşimleri ve sonuçları hakkında öğrencileri
bilgilendirmektir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

1
 1/5/2024

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

Bir iş alanını oluşturan ofis ve endüstriyel mobilya ile ekipmanların

seçiminde insanlar genellikle maliyete, görünüşe, belirli bir firmanın
veya ürünün popülaritesine, toplumsal ve kişisel inançlara göre
davramrlar.

Üreticiler ise kendi ürünlerinin ergonomik özelliklerini ısrarla belirtirler

ve ergonomik olarak tasarlanmış arkalıklara, oturaklara, sandalyelere
veya klavyelere dikkat çekerler.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

Sandalyelerin, koltukların, sıraların, tezgahların vb. aletlerin

tasarımında ergonomik ilkeler uygulanırken, kullanıcının fiziksel olarak
etkilendiği özellikler dikkate alınmalıdır. Örneğin bir ofis koltuğunda
tasarlanan temel özellikler; oturağın, arkalığın, tabanın, kollukların
boyutlarıdır ve bir eksen etrafında dönme, eğilme mekanizmalarıdır.

Masalarda temel özellik, yüksekliği, yüzey özellikleri, masa altında uyluk

mesafesi ile her türlü alet ve aksesuar için yer sağlanmasıdır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2
 1/5/2024

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

Ergonomik olarak tasarlanmış bir iş alanına ancak kullanıcıların konuyla ilgili

tüm karakteristiklerini tasarım işlemine dahil edilmesiyle ulaşılabilir.

Örneğin koltukların yükseklik ayar sınırları, toplumda diz arkası yüksekliği

dağılımının verileri kullanılarak belirlenebilir.

Koltuk genişlikleri, toplumdaki kalça genişliği dağılımı dikkate alınarak kabul

edilebilir ölçüler belirlenebilir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

İşalanı tasarımında ergonominin amacı, kullanıcı ile görevi arasında şeffaf bir ara yüz
elde etmek ve kullanıcıların kullandıkları alet tarafından dikkatin dağılmasını
önlemektir.

Bu yüzden tasarımcılar kullanıcının anatomik, fizyolojik ve antropometrik

karakteristikleri yanında görevin gereklerini de dikkate almalıdırlar.

Kullanışlılık problemleri genellikle, fonksiyonda veya metotta yapılan bir değişiklik

yanında iş alanının yeniden tasarımı ile ilişkili olarak da ortaya çıkmaktadır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

3
 1/5/2024

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

İyi bir vücut konumu işalanı

tasarımında temel bir ihtiyaçtır.
Şekil 1'de çalışma konumunu
karakterize eden (konum
üçgeni) bir yaklaşım
sunulmaktadır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

Çalışma konumu; İnsan özellikleri, görev gerekleri ve iş alanı tasarımı

özelliklerinin etkisi altında şekillenir.

Çalışma konumunda insanın ergonomik ihtiyaçları ne kadar iyi

karşılanırsa iş verimi de o denli yükselecek ve çalışanların sağlığı da
korunacaktır.

Bu şekil ile ilişkili çalışma konumunu etkileyen faktörler Çizelge 1'de

özetlenmiştir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

4
 1/5/2024

İŞ ALANI DÜZENLEMELERİ

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

İş alanı yerleşiminde, masalar, koltuklar vb. donanımların,

vücut boyutlarına göre tasarımlanması ve hareket sırası
izlemesi istenir.

Tasarımda en çok kullanılan bazı antropometrik boyutlar

aşağıdaki şekillerde verilmiştir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

5
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

6
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

Aşağıda sık kullanılan antropometrik değişkenlere ilişkin

örnekler ve çalışma alanlarında kullanılan bazı elemanların
tasarımında kullanılan antropometrik boyutlar verilmiştir.

Antropometrik boyutların, iş alanı tasarımında kullanılma

özellikleri de açıklanmıştır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

7
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

Ayakta, göz yüksekliği (E): Ayakta dik duran bir insanın gözünün
yerden yüksekliğidir. Ayakta duran operatörlerin kullandıkları
göstergelerin yerleştirilebileceği maximum ölçüyü tespitte kullanılır.

Göstergeler boyu kısa bir operatörün ayakta göz yüksekliğinden daha

yukarda olmamalı böylece operatör göstergeye bakmak için boynunu
uzatmak zorunda kalmamalıdır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

8
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

Ayakta, omuz yüksekliği (F): Kolun dönme merkezinin yerden

yüksekliğini tahmin etmede kullanılır ve kısa boylu bir operatörün
kumanda edeceği kontrol düğmelerinin yerden yüksekliğini belirlemek
için kullanılır.

Ayakta, dirsek yüksekliği (G): Dik duran bir insanın dirseğinin yerden
yüksekliğidir. Ayakta çalışan işçilerin kullandığı tezgahların maksimum
yüksekliğini tasarlamada kullanılır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

Ayakta, parmak boğumu yüksekliği (I): Parmak boğumunun yerden

yüksekliğidir. Ayakta çalışan operatörün elde tam kavrayacağı
kontrollerin minimum yüksekliğini belirlemede kullanılır. Yüksek
parmak boğumu yüksekliği olan operatörler objeleri kavrarken öne
eğilmek zorunda kalmamalıdır.

Ayakta, parmak ucu yüksekliği: Parmak uçlarının yerden yüksekliğidir.

Yukarıdaki kontrollerin, (örneğin açma-kapama düğmeleri gibi) en
alçak pozisyonunu belirlemek için kullanılır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

9
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

Oturma yüksekliği (a): Oturaktan başın taçına kadar olan mesafe.

Yüksek oturma yüksekliğine sahip kişiler için araç içi tavan yüksekliğini
belirlemede kullanılır.

Oturarak, dirsek yüksekliği (d): Koltuk üzerinde oturan kişinin dirsek

yüksekliğidir. Kollukların yüksekliğini ve oturan operatörlerin çalışma
yüzeyi yüksekliklerini belirlemede kullanılır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

Diz arkası çukuru yüksekliği (j): Diz arkası çukurun yerden yüksekliğidir.
%5'lik diz arkası çukuru yüksekliği değeri, yüksekliği ayarlanamayan
koltukların üretiminde maksimum oturak yüksekliğinin belirlenmesinde
kullanılır. %95'lik diz arkası çukuru yüksekliği değeri ise, yüksekliği
ayarlanabilen koltukların maksimum yüksekliğini seçme de kullanılır.

Diz yüksekliği ve uyluk derinliği (e): Birlikte alındığında, bu değişkenler,

oturan bir kişinin üst uyluğunun yerden yüksekliğini bulmada kullanılır.
Masa altında istenen uyluk rahatlığını belirlemede kullanılır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

10
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

Oturga-Diz arkası çukuru uzunluğu (h): Oturgadan, dizin arkası çukuruna

kadar olan mesafedir. Maksimum koltuk derinliğini belirlemede kullanılır.

Omuz genişliği (m): Omuzlar arasındaki en geniş mesafedir. Dar kapıların,

koridorların minimum genişliğini belirlemede kullanılır. Böylece geniş
omuzlular da buradan rahatça geçer.

Kalça genişliği (n): Kalçalar arasındaki en geniş mesafedir. Geniş kalçalılar

için minimum koltuk genişliğini belirlemede kullanılır.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Kullanıcı Özellikleri

Karın/göğüs derinliği (B): Bir insanın arkasındaki duvardan önündeki

göğüs/karına kadar olan en geniş mesafedir. Sınırlı alanlarda minimum
serbestliği belirlemede kullanılır.

Dikey ulaşma (oturarak ve ayakta) (C): En yüksek dikey ulaşım

noktasıdır. Başın üzerindeki kontrollerin maksimum yüksekliğini
belirler. En kısa kullanıcının ulaşmasının sağlanabileceği boyutlar
belirlenir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

11
 1/5/2024

Kullanıcı Özellikleri

Elle kavranan bir nesnenin çevresi: Şahıs bir objeyi kavrarken, avuç içinden parmak
köküne ve parmak ucuna kadar iç çevredir. Aletlerin saplarının ve elde kavranan
nesnelerin maksimum çevresini belirler. Bu boyut özellikleri, eli küçük olanların aleti
iyi kavramalarını sağlayacak tasarım için kullanılır.

Ulaşma: Operatörün etrafındaki ulaşma zarfı ölçüleri, oturan operatörlerin öne

doğru eğilmeden sırtını arkadan ayırmadan veya gövdesini döndürmeden
kontrollere ulaşmasını ve ayakta çalışan operatörün gövdesini öne, arkaya veya
yana eğilmeden kontrollere ulaşmasını sağlar. Kol hareketleri normal çalışma alanı
içinde tutulmalı ve tekrarlanan hareketlerde 45 cm'den fazla ulaşma olmasını
elimine etmelidir. Bu veriler tüm araçların kokpitlerinin ve kabinlerinin tasarımında
uygulanabilir.

© Marmara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

12