�ુ દરતી વનસ્પિ

અને

તેના ફાયદા

Kudarati Vanasapti - 1
 -: સંકલન :-

ડો. એ. ટ�. રં ગવાલા

(ભ�ચ)

Kudarati Vanasapti - 2
ક�તાબોમાં કોઇ પણ �ુલ દ� ખાય તો �ણ કરવા વીનંતી
hajinajitrust@yahoo.com

Kudarati Vanasapti - 3
અ�કુ રમણીકા
(૧) તીબ્બ નબવી (નબવી �ચ�કત્સ)....................... 10

(ર) દ્ર .................................................................... 19

(૩) ખ�ૂર.................................................................. 29

(૪) દાડમ ................................................................. 50

(પ) ��ર ................................................................ 63

(૬) બેહ� .................................................................. 75

Kudarati Vanasapti - 4
(૭) સફરજન ........................................................... 83

ુ ................................................................ 90
(૮) ઝૈ�ન

ુ - ખર��
(૯) ખર�� ુ ુ (સાકર ટ�ટ�) ....................... 105

(૧૦) મધ .............................................................. 110

(૧૧) જમ�ખ (�મફળ) ........................................ 136

(૧ર) બોર ............................................................ 139

(૧૩) �ુંગળ� (કાંદા) ............................................... 144

(૧૪) લસણ ......................................................... 157

Kudarati Vanasapti - 5
(૧પ) આ�ુ ........................................................... 172

(૧૬) �ૂ ધી ............................................................ 179

(૧૭) ર�ગણા ....................................................... 185

(૧૮) � ૂળા ........................................................... 189

(૧૯) કાકડ� ......................................................... 196

(ર૦) રાઈ ............................................................ 200

(ર૧) મેથી............................................................ 204

(રર) જવ ............................................................. 212

Kudarati Vanasapti - 6
(ર૩) ચોખા ............................................................. 231

(ર૪) મ�રુ .............................................................. 246

(રપ) વજ ............................................................... 251

(ર૬) કલ�� ............................................................. 256

(ર૭) સરકો - િસરકો................................................ 262

(ર૮) મ�દ� ............................................................... 273

ુ ી (મ�ઢ� આવળ) .............................. 284

(ર૯) સોના�ખ

(૩૦) અશે�ળયો ....................................................... 290

Kudarati Vanasapti - 7
(૩૧) �ુ ન્દ ............................................................. 297

ુ ળ ............................................................ 300
(૩ર) �ગ

(૩૩) લોબાન .......................................................... 306

(૩૪) તકમ�રયા ...................................................... 312

(૩પ) હ�રાબોળ ....................................................... 314

(૩૬) ચીકોર�........................................................... 320

(૩૭) કઠ ................................................................. 327

(૩૮) મરવો ............................................................ 338

Kudarati Vanasapti - 8
(૩૯) �જિન ........................................................... 342

(૪૦) હાસરા (હાસરો) .............................................. 347

(૪૧) મી�ું (નીમક).................................................. 352

Kudarati Vanasapti - 9
(૧) તીબ્બ નબવી (નબવી �ચ�કત્સ)

�ુ રઆને શર�ફની �રુ એ બકરહની આ આયત

�ુઓ ‘જયાર� હ. ઈબ્રાહ (અલ�હસ્સલા) અને

ઈસ્માઈ (અલ�હસ્સલા) કાબાનો પાયો ચણી રહ્

હતા ત્યાર આ દોઆ માંગતા હતા ક� “અય મારા રબ,

અમારા તરફથી (આ સેવાને) �સ્વકાર લે. ખર� ખર � ંુ જ

સાંભળનાર, �ણનાર છે .” ’

“અય અમારા રબ, અમને તારા તાબેદાર

રાખ ( ઈસ્લામન રસ્ત ઉપર કાયમ રાખ), અમારા

વંશમાંથી પણ એવા એક સ� ૂહને પૈદા કર � તારા

તાબેદાર હોય, અને અમારા પર �ૃપા દ્ર� કર.

Kudarati Vanasapti - 10
ખર� ખર � ંુ જ ક્ષ કરનાર, દયા� છે .”

(આયત ૧ર૮)

“અય અમારા રબ, તેઓમાંથી જ એક એવા

ર� ૂલ પણ બનાવ � તેઓને તાર� આયતો પઢ�ને

સંભળાવતો રહ� અને તેઓને �કતાબની તથા �હકમત

(સદ��ુ ધ્)ની વાતો શીખવતો રહ� અને તેઓને પાક

(પિવત) પાક�ઝા કર. ખર� ખર � ંુ જ શ�ક્તમા અને

સં� ૂણ �હકમતવાળો છે . (આયત ૧ર૯)

�રુ �િુ �સાઅમાં ૧૧૩મી આયત �ુઓ –

ુ ાએ તમારા ઉપર �કતાબ અને �હકમત ઉતાર� છે

“�દ

Kudarati Vanasapti - 11
તેમજ � વાતો તમે �ણતા ન હતા તે તમને શીખવી

ુ ાની �ૃપા તમારા પર ઘણી મોટ� છે .”

અને �દ

ુ ાએ ઈબ્રાહ નબી (અલ�હસ્સલા) ની આ

�દ

ુ � �ર
દોઆ બરાબર �ર ુ � સાંભળ� લીધી, અને આપના

વંશમાં જ. અબ્�ુ ુ લીબના

�� �દકરા, જ.

અબ્� ુલ્લાહ ત્યા હઝરત ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) પૈદા થયા. બી� ફરઝંદ

ુ ા�લબને ત્યા અમી�લ મોઅમેનીન હ. અલી

જ. અ�ત

(અલ�હસ્સલા) પૈદા થયા. ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ફરમાવે� ંુ છે ક� ‘અના

ુ
મદ�ન�લ ુ બાબોહા’ ( �ું ઈલ્
ઈલ્ વ અલી�ન

(િવધા)� ંુ શહ�ર �ં અને અલી તેના દરવા� છે .) હવે

Kudarati Vanasapti - 12
શહ�રમાં દાખલ થ� ંુ હોય-િવધા પ્રા કરવી હોય તે

દરવા�થી દાખલ થાય - અલી (અલ�હસ્સલા) પાસે

ુ
(બા�લ ઈલ્-િવધાના દરવા� પાસે) આવે. પાક

ુ ઈલ્મન ફરઝંદો
ઈમામો (અલ�હસ્સલા) આમ બા�લ

જ ઈલ્મન સાચા વારસદારો છે .

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક�

હ. ુ ા
�સ નબીએ ુ ાને
�દ અરઝ કર� ક� અય

ુ ા તરફથી વહ�
પરવર�દગાર, દદર કોણ આપે છે ? �દ

થઈ ક� અમે આપીએ છ�એ. પયગમ્બર અરઝ કર� ક�

દવા અને િશફા (રોગમાં રાહત) કોણ આપે છે ? જવાબ

ુ ા
મળ્ય ક� િશફા પણ અમે જ આપીએ છ�એ. હ. �સ

(અલ�હસ્સલા)એ � ૂછ�ું ‘તો પછ� �બમાર માણસ

Kudarati Vanasapti - 13
તબીબ પાસે શા માટ� �ય છે ?’ જવાબ મળ્ય ક� દદ�

તબીબ પાસે જઈને આત્મસંતો મેળવે છે . પોતાના

ુ કર� છે .
�દલને �શ

નબીઓની અને ઈસ્લામન દ્ર�ષ સાચો

ુ ાતઆલા છે . ઈબ્રાહ નબી

તબીબ �દ

(અલ�હસ્સલા)ની દોઆ �ુઓ ‘વ ઈઝા મર�ઝતો

ફહોવા યશ્ફ�’ (અને જયાર� �ું માંદો પ�ું �ં ત્યાર તે

મને સાજો કર� છે .) (�રુ એ શોઅરા : આ. ૮૦)

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ છે ક� તમે ઈલાજ કરાવો ક�મક�

ુ ાએ કોઈ �બમાર� એવી નથી ઉતાર� �નો ઈલાજ ન

�દ

Kudarati Vanasapti - 14
 ુ
હોય. ( મકાર� �લ અખ્લા તબરસી પા. નં. ૩૬૬).

ુ ાએ �હાની તબીબ તર�ક� આપને મોકલેલા તે સાથે

�દ

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ

�સ્માન �બમાર�ઓના ઈલાજ પણ બતાવ્ય છે . આ

તીબ્બ નબવી (નબવી �ચ�કત્સ)નો સંબધ

ં વહ�ની સાથે

છે . આજ� ંુ મેડ�કલ સાયન્ ફક્ પ્રયો (અખતરાઓ)

પર આધા�રત છે . એટલે વહ�ના દરજ� પર પહ�ચી

શક્�ુ નથી. એટલે જો કોઈએ નબવી �ચ�કત્સાથ

પોતાના શર�રનો ઈલાજ કરવો હોય તો સૌપ્ર

ુ ાના ર� ૂલ
ઈમાન અને યક�નને � ૂણર ( કાિમલ) કર� �દ

ુ ર� .
(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ને અ�સ

�ટ� ંુ ઈમાન મજ�ત

ુ હશે, યક�ન જમ� ૂત હશે,
Kudarati Vanasapti - 15
તેટલો ફાયદો વ� ુ પહ�ચશે. �દ
ુ ાના નબી (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) તથા તેમના વારસ પાક

ઈમામો �હાની તબીબો છે . તેમનો �હાની ઈલાજ

��ુ ધ્ધમા સમાઈ શક્ત નથી. એ� ંુ જ �સ્માન

(શાર�િ◌રક) ઈલાજ� ંુ પણ છે .

મધના પ્રકરણમ મદ�નાના આમીલ ( ગવર્ન)

ને ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) મે � કલ�� અને

મધનો ઈલાજ બતાવેલો છે . તેમાં આપ

(અલ�હસ્સલા)મે સ્પષ ફરમાવે� ંુ છે ક� �ઓ

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ના ફરમાન ઉપર યક�ન રાખતા નથી,

Kudarati Vanasapti - 16
મનમાં શંકા�ુ શક
ં ા રાખે છે અને અખતરો કરવા ખાતર

ઈલાજ કર� છે તેમને આનાથી કોઈ ફાયદો નહ� થાય.

બી�ુ ં આ �ચ�કત્સામા કોઈ આડ અસર ક�

�કુ ્સા થવા� ંુ નથી. જયાર� આજની ક�મીકલથી બનેલી

દવાઓમાં �કુ ્સા અને ખરાબ આડ અસરો ક�વી થાય

છે તેનાથી સૌ પ�ર�ચત છે . આ �ચ�કત્સામા અનેક

�સુ ્ખા મૌ�ુદ છે . આ�િુ નક જમાનામાં �સુ ્ખાઓન

ુ બ
બધી ચીજો મળતી હોવા છતાં પણ કોઈ તે �જ

બનાવવાની ભાંજગડમાં પડ� ન�હ� - એટલે રોજ�દા

વપરાશમાં આવતા ફળો, શાકભા�, મસાલા િવ.

�ુ રઆન, ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્), પાક ઈમામો � ંુ ફરમાવી ગયા છે , તેના

Kudarati Vanasapti - 17
ઘટકો � ંુ છે , તે િવષે આ�વ
ુ �દક � ંુ કહ� છે . અને

આ�િુ નક સંશોધનો તે િવષે � ંુ કહ� છે ? તે બતાવવાનો

નમ પ્રય કય� છે . ચૌદસો વરસ પહ�લાં મહાન

હસ્તી � ફરમાવી ગયા છે તે સૌ આ�િુ નક િવજ્ઞાન

સા� ંુ સા�બત થાય છે . તે સ્પષ ર�તે દ� ખાય છે .

Kudarati Vanasapti - 18
 (ર) દ્ર

ુ રાતીમાં દ્ર ક� ધરાખ તર�ક� ઓળખાતા

�જ

આ ફળને ઉ�ુર, ફારસી ત્થ હ�ન્દ�મા ��ર

ુ , અરબીમાં

અનબ, મરાઠ�માં બેદાણા, સંસ્�ૃતમા દ્રાક્ષરસા-

ુ ળ અને �ગ્રે�મ ગ્ર કહ�વામાં આવે છે .

મ�ફ

દ્રાક બે �ત હોય છે . લીલી નાની દ્રાક

�કુ વવાથી ક�શમીશ બને છે . અને લાલ મોટ� દ્રાક

�કુ ્વવાથ ુ �ા
�ન બને છે . અને કાળ� દ્રાક

�કુ વવાથી કાળ�દ્ર બને છે . �ુ રઆને શર�ફમાં આ

દ્ર ક� દ્રાક વેલાઓનો ઉલ્લે ૧૧ જગ્યા આવેલ

Kudarati Vanasapti - 19
છે . જ�તમાં જનાર નેક લોકોને આ ફળ ખાવા મળશે.

�ુ રઆનમાં તે િવષે ઉલ્લે કરવામાં આવ્ય છે .

(૧) �રુ એ બકરહ - આ. ર૬૬

(ર) �રુ એ અ�્આમ - આ. ૧૦૦

(૩) �રુ એ રઅદ - આ. ૪

(૪) �રુ એ નહલ - આ. ૧૧

(પ) �રુ એ નહલ - આ. ૬૭

(૬) �રુ એ બની ઈસરાઈલ - આ. ૯૧

(૭) �રુ એ કહફ - આ. ૩ર

(૮) �રુ એ �મ
ુ ે�ન
ુ - આ. ૧૯

(૯) �રુ એ યાસીન - આ. ૩૪

(૧૦) �રુ એ નબા - આ. ૩૧ - ૩ર

Kudarati Vanasapti - 20
(૧૧) �રુ એ અબસા - આ. ર૮

તૌર� ત અને ઈન્� �કતાબોમાં દ્રાક �ુ લ ૮ર

વાર ઉલ્લે છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવે� ંુ છે ક� તમારા માટ� શ્રે ખોરાક

રોટલી છે અને ઉ�મ ફળ દ્ર છે .

આપની હદ�સ છે ક� � ૂહ (અલ�હસ્સલા)

ુ ાને રં જોગમની ફ�રયાદ કર� તો �દ

નબીએ �દ ુ ાએ

ફરમાવ્�ુ ક� દ્ર ખાવ તેથી રં જોગમ �ૂ ર થશે

ુ બ એક નબીએ રં જોગમ િવશે

બી� હદ�સ �જ

ુ ાને ફ�રયાદ કર�, તો તેના જવાબમાં તેમને દ્ર

�દ

ખાવાનો �ુકમ થયો.

Kudarati Vanasapti - 21
 ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) ના

ુ બ જનાબે �હુ (અલ�હસ્સલા)

ફરમાવ્ય �જ જયાર�

વહાણ (ક�શ્ત) પરથી કાંઠ� ઉતયાર તો માણસના હાડકાં

જોયા, તેથી આપને �ુ:ખ થ�.ંુ �દ

ુ ાએ વહ�થી �ુકમ

કય� ક� તમો કાળ� દ્ર ખાવ �થી તમારો ગમ �ૂ ર

થાય.

લાલ મોટ� દ્રાક �કુ વીને � દ્ર બનાવવામાં

ુ �ા’ કહ�વામાં આવે છે . અરબીમાં તે

આવે છે તેને ‘�ન

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

‘ઝબીબ’ કહ�વાય છે . ર�લ

ુ �ા’
વઆલેહ� વસ્સલ્) ની પાસે એક વાર ‘�ન

ુ વામાં
�ક આવ્ય તો આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્)એ હાથમાં લઈને ફરમાવ્�ુ ક� આને

Kudarati Vanasapti - 22
ખાવ આ ઉ�મ ખોરાક છે . તે થાક �ુર કર� છે . �સુ ્સાન

ુ બનાવે છે . મ�ઢાને �શુ ્�

ઠં ડો કર� છે . સ્ના�ુ મજ�ત

આપે છે . છાતીમાં �મેલો બલગમ (કફ) બહાર કાઢ� છે .

અને ચહ�રાના રં ગને નીખાર� છે .

અમી�લ મોઅમેનીન હઝરત અલી

(અલ�હસ્સલા) નબવી હદ�સથી ફરમાવે છે : �દવસની

ુ �ાના ર૧ દાણા
શ�આતમાં ( નરણા કોઠ�) �ણે �ન

ખાધા તે �દવસ દરિમયાન ઘણી �બમાર�ઓથી બચશે

દ્રાક્ શકર ્રા�ુ પ્રમ વધાર� (૧૮ ટકા થી ૩૦

ટકા ુ ી)
�ધ હોવાથી ફળોમાં શ�ક્ દાતા એટલે

શ�ક્તવધર તર�ક� તે� ંુ સ્થા િવિશષ્ છે . દ્રાક શકર ્ર

Kudarati Vanasapti - 23
- ગ્�ુકો ઉ�મ હોવાથી હોજર�માં તરત જ શોષાય

�ય છે અને તરતજ શ�ક્ આપે છે . દ્રાક્ ગ્�ુકો,

ડ�ક્ષટ ઉપરાંત વીટામીન ‘બી’ અને અગત્યન

ખિનજ પદાથ� સારા પ્રમાણમ છે . �મ ક� પોટ�િશયમ,

સોડ�યમ, ક��લ્શય, લોહતત્, વીટામીન ‘સી’

િવગે ર� દ્રાક્ ટાટર ્ર� એસીડ છે � પોટાશ ટટર ્ર અને

�કુ ્ �પમાં છે . �તરડા અને �ર

ુ દા ( �કડની) ઉપર

તેની અસર ઉ�ેજક છે . આથી જ દ્ર સારક અને

� ૂત્ (ઝાડો અને પેશાબ લાવના�ં) છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

ુ �ાને પાણીમાં પલાળ�ને તે પાણી પીતા

વસ્સલ્) �ન

હતા. એકાદ �દવસ પલાળ�ને તે પાણીનો શરબત

Kudarati Vanasapti - 24
 ુ ાની
તર�ક� ઉપયોગ કરતા. ( ભારત સરકારના ‘�ન

ુ �ા નાખેલા પાણીનો ઉપયોગ કરવાની

િવભાગે ’ �ન

ખાસ ભલામણ કર� લી છે .)

�ખ્રસ્તી દ� વળોમાં પણ દ્રાક્ પાણી

પિવત પાણી તર�ક� આપવામાં આવે છે .

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) ના

ુ બ દ્ર કબ�યાત �ૂ ર કરનાર, લોહ�ને

ફરમાન �જ

ુ કરનાર,
�દ શ�ક્ દાયક ફળ છે . દ્રાક રસ

શ�ક્તવધર છે . લોહ�ની ગિતને વધાર� છે . પેટની

તકલીફો �ૂ ર કર� છે . તેનાથી િવિવધ પ્રકાર તાવ અને

અપચો �ૂ ર થાય છે . તે ઉપરાંત દયરોગ, હરસ-મસા

અને ક�ન્સ �વા રોગોમાં પણ ફાયદો કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 25
 નબવી હદ�સ અને ઈમામે જઅફર� સા�દક

(અલ�હસ્સલા)ની ઉપલી હદ�સો જોયા પછ�

ુ �દ�ક� જણાવેલા દ્રાક ફાયદાઓ જોતાં જણાશે ક�

આ�વ

૧૪૦૦ વરસ પહ�લાં આ પણ �હાની તબીબો �સ્

(શર�ર)ની �બમાર�ઓ િવષે ક�ટલી બધી સં� ૂણર �ણકાર�

ુ �દમાં મશ્�ૂ બનાવટો દ્રાક્,

ધરાવતા હતા આ�વ

દ્રાક્ષા, પંચા� ૃત ચાટણ િવગે ર� ઔષધો �ણીતા

છે .

ખાસ કર�ને હાઈપર એસીડ�ટ�, પેટમાં ચાંદા,

કબ�યાત, �તરડાનો સોજો ( કોલાઈટ�સ), વધાર�

બ્લ પ્રે, �દયરોગ, ચામડ�ના રોગો, સંિધવા

તથા ક�ન્સ �વા અસાધ્ રોગોમાં દ્ર કલ્પથ સા�

Kudarati Vanasapti - 26
થયેલા હ�રો દદ�ઓની યાદ� ઉ�લી કાંચનના

આશ્રમમ �ુ દરતી ઉપચાર િવભાગમાં મળશે.

ઈમામે આલી મકામ હઝરત જઅફર� સા�દક

(અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� દર� ક ફળ ખાતા પહ�લાં

તેને સાર� ર�તે ધોઈ લે� ંુ જોઈએ, ક�મ ક� ફળની છાલ

ઉપર ઝેર� પ્રદા ચ�ટ�લા હોય છે . (આરોગ્યદન દ્ર�ષ

આપ� ંુ આ ફરમાન ક�ટ� ંુ સચોટ છે . ઝેર� જ ં�ઓ

ુ

ઉપરાંત આ� તો ઝેર� ખાતર અને ક�મીકલ્ પણ હોય

છે .)

ુ બ દ્રાક દાણા �ટા કર�ને

નબવી હદ�સ �જ

ખાવા જોઈએ. ( ક�મ ક� દાણાની વચ્ચ ઝેર� �વાત

Kudarati Vanasapti - 27
ક�ડાઓ હોઈ શક� છે . દાણા �ટા પાડવાથી જોઈને ખાઈ

શકાય છે .)

ુ બ સંશોધકોએ શોધી કાઢ� ંુ

છે લ્લ અહ�વાલ �જ

છે ક� ર�ઝવરટ્ર નામનો પદાથર � દ્રાક્ મળ� આવે

છે . તે ‘ફ્ ર� ડ�કલ’ને શોષી લે છે અને ‘ફ્ ર� ડ�કલ’ને

કારણે મગજને થ� ંુ વ� ુ �કુ ્સા અટકાવે છે . આ ર�તે

મગજના સ્ટ્રો� �ુમલામાં મગજને પહ�ચતા �કુ ્સાનન

ઘટાડવામાં દ્ર મદદ�પ થઈ શક� છે .

Kudarati Vanasapti - 28
 (૩) ખ�ૂર

�ુ રઆની નામ : નખલ - નખીલ - નખીલા

ફારસીમાં : તમર - �રુ મા

ઉ�ુર તથા પં�બીમાં : ખ�ૂર - � ૂરમા

�હન્દ - મરાઠ�માં : ખ�ૂર, સંસ્�ૃતમા : ખ�ૂર,

ુ રાતીમાં : ખ�ૂર �ગ્રે�મ : Date

�જ

બધા ફળોમાં ખ�ૂરનો સૌથી વધાર� (ર૦ વખત)

ઉલ્લે �ુ રઆનમાં મળે છે .

(૧) �રુ એ બકરહ - આ. ર૬૬

(ર) �રુ એ અ�્આમ - આ. ૧૦૦

(૩) �રુ એ અ�્આમ - આ. ૧૪ર

Kudarati Vanasapti - 29
(૪) �રુ એ રઅદ - આ. ૪

(પ) �રુ એ નહલ - આ. ૧૧

(૬) �રુ એ નહલ - આ. ૬૭

(૭) �રુ એ બની ઈસ્રા - આ. ૯૧

(૮) �રુ એ કહફ - આ. ૩ર

(૯) �રુ એ મરયમ - આ. ર૩

(૧૦) �રુ એ મરયમ - આ. રપ

(૧૧) �રુ એ તાહા - આ. ૭૧

(૧ર) �રુ એ �મ
ુ ે�ન
ુ - આ. ૧૯

(૧૩) �રુ એ શોઅરા - આ. ૧૪૮

(૧૪) �રુ એ યાસીન - આ. ૩૪

(૧પ) �રુ એ કાફ - આ. ૧૦

Kudarati Vanasapti - 30
(૧૬) �રુ એ કમર - આ. ર૦

(૧૭) �રુ એ રહમાન - આ. ૧૧

(૧૮) �રુ એ રહમાન - આ. ૬૮

(૧૯) �રુ એ હા�ાહ - આ. ૭

(ર૦) �રુ એ અબસ - આ. ર૯

�ુ રઆનમાં ર૦ જગ્યા નખ્, નખીલ

(બ�ુવચન) ક� નખલાત (એક વચન) તર�ક� ઉલ્લે મળે

છે . આઠ જગ્યા ખ�ૂરનો એકલાનો જ ઉલ્લે છે .

જયાર� બાર ઠ�કાણે બી� ફળો �વા ક� દ્ર, દાડમ

ુ સાથે તે� ંુ વણર્ છે . ખ�ૂરના ઝાડને

અથવા ઝૈ�ન

અરબીમાં નખ્ કહ�વાય છે . જયાર� તેના ફળને તમર-

ુ બ
ખ�ૂર કહ�વામાં આવે છે . અરબીની એક કહ�વત �જ
Kudarati Vanasapti - 31
ખ�ૂર�ના એટલા ઉપયોગ છે �ટલા વષર્ન ( ૩૬પ)

�દવસો હોય છે . ખ�ૂરની અનેક �તો હોય છે . લીલા

ખ�ૂરને �તબ કહ�વામાં આવે છે . �કુ વેલા ખ�ૂરની

ખાર� ક બને છે . સૌથી ઉ�મ ખ�ૂરની �ત મદ�નાની

અજવહ ખ�ૂર છે .

જયાર� ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) સામે જમણ લાવવામાં આવ� ંુ

અને તેમાં જો ખ�ૂર હોય તો આપ ખ�ૂરથી શ�આત

કરતા હતા.

ુ ેમાન ઈબ્ન જઅફરથી �રવાયત છે

�લ ક�

હઝરત ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ની �ખદમતમાં

હાજર થયો, આપની પાસે તા� ખ�ૂર ઘણા રાખેલા

Kudarati Vanasapti - 32
હતા અને આપ તેમાંથી શોખથી ખ�ૂર ખાતા હતા અને

ુ ેમાન ! માર� પાસે આવો

મને પણ ફરમાવ્�ુ ક� અય �લ

અને તમે પણ ખાવ. મ� અરજ કર� ક� આપ પર �ુ રબાન

�� આપે તો ખ�ૂરનો ઘણો ઉપયોગ �� આપે

ુ લ્લા
ફરમાવ્�ુ: હા મને � ૂબજ પસંદ છે . કારણ ક� ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) અને

અમી�લ મોઅમેનીન અલી (અલ�હસ્સલા) , ઈમામે

હસન (અલ�હસ્સલા) , ઈમામે �ુસૈન

(અલ�હસ્સલા), ુ
ઈમામે અલી ઝય�લ આબેદ�ન

(અલ�હસ્સલા), ઈમામે મોહમ્મ બા�કર

(અલ�હસ્સલા), ઈમામે જઅફર સા�દક

(અલ�હસ્સલા) અને મારા વાલીદ� મા�દ ( પિવત

Kudarati Vanasapti - 33
િપતા�)ને ખ�ૂર � ૂબજ પસંદ હતો અને મને પણ બ�ુ

પસંદ છે અને � લોકો અમારા પર ઈમાન લાવ્ય

તેઓને પણ પસંદ છે . કારણક� તેઓ અમાર� તીનતથી

(અમારામાંથી) પૈદા થયેલા છે , બાક� રહ્ અમારા

�ુશ્મન, તેઓને શરાબ પસંદ છે . કારણક� તેઓ

આગથી પૈદા થયેલા છે .

(�ુઓ અલ્લામ મજ�લસીની �કતાબ �હલ્ય�ુ

�ુ�ક�ન - તેહ ઝી�ુલ ઈસ્લા)

‘અજવહ’ ખ�ુર મદ�નામાં પાક� છે અને

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

તેના ઘણા વખાણ કર� લા છે . આપે ફરમાવ્�ુ છે ક� :

Kudarati Vanasapti - 34
‘અજવહ’ જ�તના ફળોમાંથી છે . તેમાં ઝેરને

મારવાની તાસીર છે

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ છે ક� : � સવાર� ( નરણાં કોઠ�)

સાત ‘અજવહ’ ખ�ુર ખાશે. તેને �દવસ દરિમયાન

��ુ ક� ઝેર અસર ન�હ કર�

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� : ‘અજવહ’માં ન તો કોઈ

�બમાર� છે અને ના કોઈ �કુ ્સા છે .

ઈમામે જઅફર સા�દક (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે

ુ લ્લા
છે . અજવહ ખ�ૂર ઘણાર દદ�ની દવા છે . ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ની હદ�સને

Kudarati Vanasapti - 35
આપ દોહરાવતા હ� આગળ ફરમાવે છે ક� � શખ્

ુ ી વેળા સાત ‘અજવહ’ ખ�ૂર ખાશે તો તેના

રાત્ �ત

પેટના ક�ડાઓ મર� જશે.

અજવહ ખ�ુર �દયરોગમાં ઘ� ંુ ઉપયોગી

સા�બત થયેલ છે તેને લગતો એક દાખલો જોઈએ.

એક ‘સઅદ’ નામના સહાબી કહ� છે ક� એક

વાર �ું �બમાર પડયો અને હઝરત ુ લ્લા

ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) માર�

ુ વા) માટ� પધાર ્ય, માર�

અયાદત ( ખબર �તર �છ

છાતી પર આપે (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ુ ારક હાથ ��
વસ્સલ્) પોતાનો �બ ુ ો તો તેની ઠં ડક

માર� છાતીમાં ફ�લાઈ ગઈ અને મને રાહત મળ�. પછ�

Kudarati Vanasapti - 36
આપે ફરમાવ્�ુ ક� આને �દયની �બમાર� છે તેને હા�રસ

બીન કલ્દ (એક તબીબ� ંુ નામ છે ) પાસે લઈ �વ તે

સક�ફામાં ઈલાજ કર� છે , તેને કહો ક� ‘અજવહ’

ખ�ુરની સાત પેશીઓ તેના ઠ�ળયા સાથે �ુ ટ�ને તેને

ખવડાવે

અજવહ ખ�ુરમાં �દયરોગ સારો કરવાની

ુ ાએ � ૂક� છે . ઈસ્લામન ઈિતહાસમાં

અજબ શ�ક્ �દ

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્

એક જ વાત છે . �માં ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) �દલની �બમાર�નો ઈલાજ ઈલાહ�

ુ બ �ચ
વહ� �જ ુ વ્ય છે . હાલમાં સંશોધન �જ
ુ બ પણ

અજવહ ખ�ુર �દયરોગ માટ� એક ઉ�મ ઉપાય

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

સા�બત થએલો છે . ર�લ
Kudarati Vanasapti - 37
વઆલેહ� વસ્સલ્) એક �હાની તબીબ તો હતા જ

સાથે સાથે આપે �સ્માન તબીબ તર�ક� એક તબીબને

ુ બ દ�લની �બમાર�નો ઈલાજ પણ

ઈલાહ� વહ� �જ

બતાવ્ય છે . આ હદ�સ અલાઉદ્દ હ�ન્દ� કન્�

ઉમ્માલમા સનદ� હઝરત અલી (અલ�હસ્સલા) થી

ુ હસન, બની �ફુ યાન અને અ� ુ નઈમે

ઝખીર �લ

વણર્વે છે . જયાર� બી� હદ�સકારોએ ફક્ અ� ુ

દાઉદથી લીધેલી છે .

‘બરની’ ખ�ુર િવષે અ� ુ સઈદ �દ

ુ ર� કહ� છે

ક� ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ ક� ખ�ુરોમાં ઉ�મ ખ�ૂર

Kudarati Vanasapti - 38
‘બરની’ છે . તે રોગો �ૂ ર કર� છે . અને તેમાં કોઈ રોગ

નથી.

‘બરની’ ખ�ૂર � ૂરા રં ગની હોય છે . તે� ંુ કદ

મો�ું હોય છે અને ઠ�ળયો નાનો હોય છે .

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ના એક ફરમાન

ુ બ � શખ્ હરસ-મસા (બવાસીર)થી બચવા ચાહતો

�જ

હોય તે રોજ રાત્ સાત ‘બરની’ ખ�ુર ગાયના ઘી

સાથે ખાય તો શીફા થાય.

હઝરત ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્

ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) ખ�ૂર માટ� ફરમાવ્�ુ છે ક� ખ�ૂર

ુ કર� છે . �િતય શ�ક્તન પણ વધાર� છે .

પીઠને મજ�ત

ખોરાક હજમ કર� છે . અને મ�ઢાને �શુ ્�ુદા બનાવે છે .

Kudarati Vanasapti - 39
 આપે ફરમાવ્�ુ છે ક� સગભાર �ી પ્ર�ુિતવે

સાત ખ�ુર ખાય. ક�મ ક� �દ

ુ ા તઆલા એ બીબી

મરયમની પ્ર�ુ વખતે ખ�ૂર ખાવાનો �ુકમ કર� લો

હતો. આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ફરમાવ્�ુ છે ક� સગભાર �ી ખ�ૂર ખાય તો ફરઝંદ નમ

બને છે .

હઝરત ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) રોઝો ઈફતાર કરતી વખતે

ખ�ૂરનો જ ઉપયોગ કરતા હતા. ખ�ૂર જો ના મળે તો

પાણીથી ચલાવી લેતા.

અમી�લ મોઅમેનીન હઝરત અલી

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ
(અલ�હસ્સલા) ફરમાવતા ક� ર�લ
Kudarati Vanasapti - 40
અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) માટ� અમે �ક્સિમ ક�

ખ�ૂરને માટ�ના વાસણમાં પાણીમાં પલાળતા, �થી

પાણી મી�ું થઈ �ય. આપ એક �દવસ ક� બે �દવસ

ુ ી તેને પીતા પછ� જયાર� બગડ� �ય તો એને ફ�ક�

�ધ

દ� તા.

હઝરત ઈમામે અલી ુ

ઝૈ�લ આબેદ�ન

(અલ�હસ્સલા) ફરમાવતા ક� �ું ખ�ૂર ખાનાર શખ્સન

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

પસંદ ક� �ં ક�મ ક� ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) ને ખ�ૂર પસંદ હતી, આપની

સામે જમણ લાવવામાં આવ� ંુ એમાં જો ખ�ૂર હોય તો

આપ જમવાની શ�આત ખ�ૂરથી કરતા હતા. ખ�ૂરની

Kudarati Vanasapti - 41
સીઝનમાં ખ�ૂરથી અને �તબ (રસદાર તા� ખ�ૂર) ની

સીઝનમાં �તબથી રોઝો ખોલતા હતા

જ. ઈસા (અલ�હસ્સલા) ની વાલેદા બીબી જ.

મરયમને � સમયે પ્ર�ૃિત� દદર થ� ંુ તો �દ

ુ ાએ

આપને �તબ ખાવાનો �ુકમ આપ્ય, �થી દદર ્મા

રાહત થાય અને તાત્કા�લ શ�ક્ મળે .

(�ુરએ મરયમ, આ. ર૩ - રપ)

હઝરત ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા)

ફરમાવે છે ક� ખ�ૂર અને રોટલીનો �ુકડા જમીન પર

પડ�લો હોય તેને ઉઠાવે અને સાફ કર�ને ખાઈ લે તો

એના માટ� જ�ત વા�બ થઈ �ય છે .

Kudarati Vanasapti - 42
 હ�રો વરસ પહ�લાં હઝરત ઈસા

(અલ�હસ્સલા)ની પૈદાઈશ વખતે બીબી મરયમને

ુ ા તરફથી આદ� શ અપાય છે . આમાં

�તબ ખાવાનો �દ

ુ ની વાત છે . ર�લ
દદર શામક �ણ ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) પાસે જયાર� નવ�ત

ુ ે લાવવામાં આવ� ંુ તો આપ ખ�ૂરને ચાવીને તે

િશ�ન

ુ ે �સ
નો વેલા રસ િશ�ન ુ ાવતા હતા. (� ખ�ૂર ઝાડ પર

સં� ૂણર ર�તે પાક� �ય તેને �તબ કહ�વાય છે .)

�ગ્લ�ડન લીડઝ જનરલ ઈન્ફમર્ હોસ્પીટલમા

ુ
નવ�ત િશ�ઓ પર એક રસદાયક સંશોધન થ�.ંુ

ુ ા મ�માં માત અડધી ચમચી

તેમાં નવ�ત િશ�ન

સાકર� ંુ પાણી �ક
ુ �ને પછ� પીડાદાયક ઓપર� શન
Kudarati Vanasapti - 43
(ખત્ના�ુ ઓપર� શન) ક� પગમાં સ�ય ઘ�ચીને તપાસ

માટ� લોહ� લી�.ંુ તો જણા� ંુ ક� � િશ�ઓ

ુ ને રપ ટકા થી

પ૦ ટકા સાકર અપાયેલી તેમને દદર થ� ંુ ન�હ�, આનો

િવગતવાર અહ�વાલ �બ્રટ મેડ�કલ જનર્લમા ( નંબર

૬૯૯૩, તા. ૧૦મી �ુન ૧૯૯પ) પ્ર થયેલો છે .

ખ�ૂરના ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર ખ�ૂરથી ૩૦૦

ક�લર� મળે છે . ખ�ૂરમાં ૭૦ ટકા �ુ દરતી સાકર

(�કટોઝ) હોય છે , � તરત જ શોષાયને લોહ�માં ભળ�

�ય છે . અને શર�રને તાત્કા�લ શ�ક્ Instant

Energy આપે છે . ખ�ૂરમાં શર�રને પોષવાનો અને

ુ
ખોરાક પચાવવાનો તેમજ શ�ક્ આપવાનો ઉ�મ �ણ

છે . ખ�ૂરમાં કાબ�હાઈડ્ર અને ખનીજ દવ્ય મોટા

Kudarati Vanasapti - 44
 ુ બના તત્વ
પ્રમાણમ રહ�લા છે . ૧૦૦ ગ્રામમ નીચે �જ

જોવા મળે છે .

લોહતત્ ૧૦.૬ િમ.ગ્., ક�રોટ�ન ૬૦૦

�િુ નટ, િવટામીન ‘બી’ ૧૩૦ �િુ નટ, િવટામીન

‘સી’ થોડ� માત્રામ, ઉપરાંત ફોસ્ફર અને ક�લ્શીય

પણ હોય છે .

ુ �દના
આ�વ મતે ખ�ૂર સ્વાદ ુ ,
મ�ર

શીતવીયર, ��ુ પ્તક્ત, પૌ�ષ્ટ, િવયર્વધર,

ુ ી
બળવધર્, � ૂત્, વાત િપ�દોષ શામક, વા�ન

સવળ� ગિત કરનાર, સ્તંભ, મગજને શાંત કરનાર,

�દયને �હતકર, કફને બહાર કાઢનાર તથા શ્રમના

છે . ખ�ૂર બાળકો - ુ ાનો તથા � ૃદ સૌ માટ�

�વ
Kudarati Vanasapti - 45
શ�ક્તદાય છે . ખ�ૂર ખાવાથી શર�ર� ંુ વજન વધે છે .

અને શર�ર � ૃષ્ થાય છે . િનયિમત ર�તે � ખ�ૂર ખાય

છે . તેના શર�રમાં ઝડપથી લોહ� વધે છે . પ્ર�ુ �ી જો

દરરોજ ખ�ૂર ખાય તો તેના શર�રમાં ઝડપથી લોહ�

ંુ રતા વધશે. િશ� ુ

વધશે. શ�ક્, સ્વસ્થ સાથે �દ

માટ� ધાવણ વધશે. નાના બાળકોને આજકાલ ખાંડ અને

મ�દાના �ત�તના �ક્ �બ�સ્ક, ચોકલેટ િવગે ર�

નાસ્તામા અપાય છે . તે �ત�તના રોગો કાકડા,

શરદ� િવગે ર� પેદા કર� છે . તેના બદલે ખ�ૂરનો નાસ્ત

અપાય તો તેને કદ� એવા રોગો થવાનો ભય રહ�તો

નથી.

Kudarati Vanasapti - 46
 િવ�વ આરોગ્ સંસ્થ (W.H.O)ના ચેપી

ુ ેમાન મોહમ્મ ( �ઓ
રોગોના િનષ્ણા ડો. ઉમર �લ

ુ ાનના છે .) કહ� છે ક� તેમના દ� શમાં લોકો� ંુ આ�ષ્

�દ ુ

બ�ુ લાં� ુ હોય છે . લોકો સો વષર્થ અિધક આ�ષ્

ુ

ભોગવે છે . �િતમ �વાસ ુ ી

�ધ તં�ુરસ્ અને

શ�ક્તશાળ હોય છે તે� ંુ કારણ એછે ક� તેઓ ખોરાકમાં

ખ�ૂરનો ઉપયોગ વધાર� કર� છે .

ખ�ૂરથી શર�રના અવયવોનો િવકાસ સારો

થાય છે . �દય, શર�ર અને અવયવો સ્વસ રહ� છે .

ુ ર� છે અને � ૂખ ઉઘડ� છે . માંસપેશીઓ

પાચન �ધ

બળવાન બને છે , ખ�ૂર �તરડાને તથા શર�રને

સ્વચ કર� છે . ખ�ૂરથી રોગ પ્રિતકા શ�ક્ વધે છે .

Kudarati Vanasapti - 47
 �તરડાનો સોજો �ને (Colitis)

ુ લ્લા
કોલાઈટ�સ કહ�વામાં આવે છે . હઝરત ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવે� ંુ છે

ુ ી વખતે સાત ખ�ૂર ખાશે તેને

ક� � શખ્ રાત્ �ત

કોલીન્ (Colitis)ના રોગથી ��ુ ક્ મળશે.

ખ�ૂરના ઠ�ળયા િવષે ુ �દમાં

આ�વ � ૂબજ ફાયદા

ગણાવેલા છે . વ� ુ િવગતવાર લખવા જઈએ તો ખ�ૂર

િવષે એક મો�ું �સુ ્ત લખાય �ય. �ુંકમાં ખ�ૂર સાચા

અથર્મા જ�તનો મેવો છે .

ભારતમાં મળતો ખ�ૂર અરબ દ� શો તથા

ઈરાનથી આવે છે . બસરા ( ઈરાક)નો ખ�ૂર મશ્�ૂ છે .

આપણે ત્યા મળતો ખ�ૂર �યદ� નામે �ણીતો છે . આ

Kudarati Vanasapti - 48
�ત સસ્ત પ્રકાર છે . બી� �તમાં કાળા રં ગની

પેશીવાળો ખ�ૂર છે . એક �તમાં ઠ�ળયો પાતળો હોય

છે અને બી� �ત છે �માં ઠ�ળયા હોતા નથી. આ

સીડલેસ ( ઠળ�યા વગરનો) ખ�ૂર પેક�ટમાં તૈયાર મળે

છે . મ�ઘો હોય છે . પરં � ુ એ ખ�ૂર ઉ�મ છે .

ખ�ૂર ખાતા પહ�લાં ધોઈ લેવી જોઈએ. ખ�ૂરને

�ૂ ધમાં પલાળ�ને ક� ઘીમાં સાંતળ�ને ક� મલાઈ સાથે

પણ ખાઈ શકાય છે . શ્રમ�વ માટ� ખ�ૂર

શ�ક્તવાળ ઉ�મ ખોરાક છે . અને ગર�બ તથા મધ્ય

વગર ્ન લોકો �ઓ �કમતી મેવો ખાઈ શક્ત નથી તેઓ

ખ�ૂર-ખાર� કનો પૌ�ષ્ટ અને આરોગ્યપ ઉપયોગ કર�

શક� છે .
Kudarati Vanasapti - 49
 (૪) દાડમ

ુ રાતીમાં દાડમ, ઉ�ુર, પં�બી, ફારસી

�જ

અને હ�ન્દ�મા અનાર, સંસ્�ૃતમા દા�ડમ, મરાઠ�માં

હાલીમ્, બંગાળ�માં દા�ડમ, કશ્મીર�મા દાન તર�ક�

�ણી� ંુ છે . આ ફળને �ગ્રમાં Pomegranate અને

અરબીમાં તેને �મ્મા કહ� છે .

ઈમામે જઅફર સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ

ફરમાવ્�ુ છે ક� ફળો ૧ર૦ �તના અને રં ગના છે અને

તે ફળોનો સરદાર દાડમ છે .

�ુ રઆનમાં દાડમનો ૩ વાર ઉલ્લે થએલો છે .

(૧) �રુ એ અ�્આમ - આયત : ૧૦૦ અને ૧૪ર

Kudarati Vanasapti - 50
(ર) �રુ એ રહમાન - આયત : ૬૮

એક વાર જનાબે ફાતેમા ( સ.અ.)ને દાડમ

ખાવાની ઈચ્છ થઈ. આપે અમી�લ મોઅમેનીન

(અલ�હસ્સલા)ને પોતાના �દલની વાત જણાવી.

અમી�લ મોઅમેનીન હઝરત અલી (અલ�હસ્સલા)

સાંભળ�ને િવચારમાં પડ� ગયા. ક�મ ક� દાડમ ખર�દવા

આપની પાસે પૈસા ન હતા. આપે બ�રમાં કોઈની

પાસેથી �દરહમ ઉછ�ના લીધા અને દાડમ ખર�દ�ને ઘર�

આવી રહ્ હતા ક� રસ્તામા એક શખ્સન જમીન પર

ુ � ંુ ક� અય શેખ તમે � ંુ
પડ�લો જોયો. આપે તેને �છ

ચાહો છો? તેણે ક� ં ુ ક� �ું પાંચ �દવસથી આવી

કમજોર�ની હાલતમાં પડ�લો �ં. ઘણા લોકો આવીને

Kudarati Vanasapti - 51
ગયા પરં � ુ કોઈએ મને �છ
ુ � ંુ નથી. આપ � ૂછો છો તો

ક�ું �ં ક� મને દાડમ ખાવા� ંુ મન થ� ંુ છે ! હઝરત

અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) સાંભળ�ને

િવચારમાં પડ� ગયા ક� એક �દરહમ કરઝ લઈને

ફાતેમા (સ.અ.) માટ� આ દાડમ ખર�દ� ંુ છે . હવે જો આ

માંગનારને આપી દઈશ તો ફાતેમા (સ.અ.)ને ન�હ મળે

અને આ માણસને જો ન�હ આ� ંુ તો �દ

ુ ાના કૌલની

િવ�દ જવાશે. વઅમ્મસ્સાએ ફલા તન્હ ( અને

સવાલ કરનારને �તુ ્કાર કાઢ� ન�હ.�રુ એ ઝોહા -

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

આ.૧) અને ર�લ

વસ્સલ્)ના ફરમાન� ંુ પણ ઉલ્લંઘ થશે. (કોઈ વાર

માંગનારને પાછો ના વાળજો ભલેને તે ઘોડા પર

Kudarati Vanasapti - 52
બેસીને આવે.) તે જ સમયે આપે (અલ�હસ્સલા) તે

દાડમ પેલા માંગનારને આપી દ��.ંુ પેલાએ તે ખા� ંુ

અને તે તાજો માજો થઈ ગયો. અમી�લ મોઅમેનીન

(અલ�હસ્સલા) ઘર� આવ્ય. જ. ફાતેમા ( સ.અ.)એ

આપને આવતા જોયા અને અરઝ કર� ક� આપ ક�મ

ુ ાની ઈઝઝત
ફ�કર કરો છો? આપ ફ�કર ના કરો, �દ

અને જલાલના ક્સ આપે દાડમ તે માણસને આપ્�ુ તે

ુ ાએ માર� તકલીફ �ૂ ર કર� દ�ધી અને

જ સમયે �દ

દાડમ ખાવાની ઈચ્છ પણ �ૂ ર થઈ ગઈ.

હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા)

ુ થયા. તે વખતે દરવા� પર કોઈ

આ સાંભળ�ને �શ

ુ � ંુ ક� કોણ છે ?
આવ્�ુ. આપ (અલ�હસ્સલા) એ �છ
Kudarati Vanasapti - 53
જવાબ મળ્ય ક� �ું સલમાને ફારસી �ં. હઝરત અમી�લ

મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) એ દરવાજો ખોલ્ય. જ.

સલમાન હાથમાં એક થાળ લઈને આવેલા છે . ઉપર

મોટો �માલ ઢાંક�લો છે . આવીને આપ

ુ ો. હઝરત અમી�લ
(અલ�હસ્સલા)ની સામે થાળ ��

ુ � ંુ ક� આ �ાંથી લાવ્ય
મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) �છ

છો? સલમાને જવાબ આપ્ય ક� ુ લ્લા

ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) તરફથી

આપને મોકલે� ંુ છે આપે (અલ�હસ્સલા) કપ�ું

હટાવીને જો� ંુ તો નવ દાડમ છે . આપે ફરમાવ્�ુ ક� જો

આ હદ�યો (ભેટ) મારા માટ� હોય તો દસ હોવા જોઈએ.

ુ ા તાઅલા ફરમાવે છે .
�દ
Kudarati Vanasapti - 54
 મન �અ બીલ હસનતે ફલ�ુ અશરા

અમ્સાલેહ ( �રુ એ અ�્આમ - ૧૬૦)મી આયત - �

એક નેક� કરશે તેના માટ� તેનાજ �વો દસ ગણો

બદલો છે .)

જ. સલમાને ફારસી આ સાંભળ�ને હસવા

લાગ્ય અને પોતાની બાંયમાંથી એક દાડમ કાઢ�ને

ુ ંુ અને બોલ્ય ક� �દ
થાળમાં �� ુ ાની ક્સ દાડમ દસ

જ હતા પરં � ુ �ું આપનો ફઝલ અને શાન �ણવા

માંગતો હતો તેથી આમ �ુ.� આ પ્રસંગમ અમી�લ

મોઅમેનીન હઝરત અલી (અલ�હસ્સલા) અને જ.

ફાતેમા ( સ.અ.)ની શાન �હ�ર �ય છે . �ુિનયામાં

પં�તન� ંુ સ્થા િનરા�ં છે .

Kudarati Vanasapti - 55
 હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન અલી

(અલ�હસ્સલા) દાડમને તેની �દરના દાણાઓ

વચ્ચેન પાતળા પડદા સાથે ખાતા હતા અને આપ

(અલ�હસ્સલા)એ ફરમાવે� ંુ છે ક� દાડમને તેના

�દરના પડદા સાથે ખાવ, તે પેટને સાફ કર� છે . તેનો

એક એક દાણો પેટમાં જઈને �દલને રાહત આપશે અને

ુ ી તે શૈતાનના
દ�લને રોશન કરશે અને ૪૦ �દવસ �ધ

વસવસાથી �ૂ ર રહશે. દાડમ તો જ�તના ફળોમાંથી છે .

હઝરત ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા)

ુ ા પહ�લાં દાડમ ખાશે તો

ફરમાવે છે , � કોઈ �ત

ુ ી તે સલામત રહ�શે
સવાર �ધ

Kudarati Vanasapti - 56
 ુ ીરા કહ� છે ક� મને એક વાર
હાર�સ બીન �ગ

છાતી પર ભાર �� ંુ લાગ્�ુ અને અપચો થયો. તે િવષે

મ� ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા)ને ફ�રયાદ કર�. આપે

(અલ�હસ્સલા)એ મને ફરમાવ્�ુ ક� મી�ું દાડમ તેના

પડદાઓ સાથે ખાવ ક�મ ક� તે પેટ માટ� લાભદાયક છે .

અને અપચો �ૂ ર કર�ને તે ખોરાકને પચાવશે.

આપ (અલ�હસ્સલા) ના ફરમાવ્ય ુ બ
�જ

દાડમને તેના પડદા સાથે ખાવાથી હોજર� સાફ થાય

ુ
છે . યાદ શ�ક્તમા વધારો થાય છે . દાડમ લોહ�ને �દ

ુ બનાવે
કર� છે . શર�રની નસો અને સ્ના�ુઓન મજ�ત

છે . કબ�યાત �ૂ ર કર�ને પાચનશ�ક્ વધાર� છે .

Kudarati Vanasapti - 57
 ુ ર� છે . દાડમ ચહ�રાને �દ
દાડમથી અવાજ �ધ ંુ ર અને

ુ કર� છે . પેટના ક�ડાનો નાશ કર� છે .

લોહ�ને �દ

આપ (અલ�હસ્સલા) બાળકોને દાડમ

ખવડાવવાની સલાહ આપી છે . તેથી બાળક જલ્દ

ુ ાન બને છે .
�વ

ઈબ્ન સીના લખે છે ક� દાડમની ડાળ�ઓ �

જગ્યા �કુ ્વામા આવે યા તેને બાળ�ને �મ

ુ ાડો

કરવામાં આવે ત્યા સાપ ક� ક�ડાઓ આવતા નથી. તેથી

જ ઘણાં પક્ષ પોતાના માળા દાડમના � ૃક પર બાંધે

છે �થી ક�ડા િવગે ર� તેનાથી �ૂ ર રહ� .

દાડમના ઘટકો :

Kudarati Vanasapti - 58
 દાડમની ક�લર� ૬પ છે , તેના રસમાં સાકર� ંુ

પ્રમ ૧૪ ટકા �ટ� ંુ હોય છે . તેમાં ખિનજ તત્વ �વા

ક� ક�લ્શીય મેગ્નેશ્, ફોસ્ફર, લોહ, સોડ�યમ,

પોટાશીયમ, કોપર, સલ્ફ અને િવટામીન ‘બી’

અને ‘સી’ છે . તેના � ૂળમાં તથા છાલમાં ટ�નીક

એસીડ� ંુ પ્રમ ઘ� ંુ છે . આશર� ( ર૦-રપ ટકા) �ટ� ંુ

છે . અને એક �ત� ંુ દવ્ ( આલ્ક�લોઈડ) હોય છે .

પેટમાં �ૃમી હોય અને તેમાં � ચપટા�ૃિમ હોય તેના

માટ� ઘણો અક્સી ઈલાજ છે .

દાડમની ત્ �ત જોવા મળે છે . ( ૧) મીઠા

(ર) ખટમીઠા અને (૩) ખાટા.

Kudarati Vanasapti - 59
 ુ ધર્, �સ્નગ,
મીઠા દાડમ � ૃ�પ્તકાર ધા�વ

મેઘાકર, શ�ક્તદાય, ુ તથા પાચક છે . તે

મ�ર

િત્રદ ( િપ�, કફ અને વા�)ુ ને તથા � ૃષા, દાહ,

જવર, �દય રોગ, ુ

�ખ રોગ, અને કં ઠરોગમાં

ફાયદાકારક છે . ખટમીઠા દાડમ ��ચકર, દ�પન તથા

લ� ુ છે અને વા� ુ તથા િપ�નો નાશ કર� છે . ખાટાં

દાડમ િપ�કારક તથા રક્તિપ કરનારા છે અને

ુ ો નાશ કર� છે .
વા�ન

ચરકસં�હતામાં દાડમને ઉલ્ટ�નાશ, ��ચ

ઉત્પ કર�ને શર�રને ઉ�ેજન આપનાર કહ�� ંુ છે .

ુ ત
�� ુ સં�હતામાં એને વાતનાશક, � ૂત્રદોષના,

� ૃષાનાશક અને ��ચકારક ગણેલ છે .

Kudarati Vanasapti - 60
 અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) ના

ુ બ દાડમમાં જ�તનો એક દાણો છે . તેથી

ફરમાન �જ

દાણા પડ� �ય તો એને વીણને ખાઈ લો આપ

(અલ�હસ્સલા) દાડમ એકલા ખાતા હતા અને દાણો

પડ� �ય તો એને ઉઠાવી લેતા હતા.

ઈમામે જઅફર સા�દક (આસ.)એ ફરમાવ્�ુ છે ક�

ચાર ચીજો સ્વભાવમા સમતોલપ� ંુ લાવે છે તેમાં

દાડમનો પણ સમાવેશ થયો છે .

ઈમામે અલી રઝા (અલ�હસ્સલા) એ પણ

દાડમમાં જ�તનો એક દાણો હોવા� ંુ ફરમાવે� ંુ છે .

ુ �દના �સુ ્તકોમા દાડમના રસ, છાલ,

આ�વ

� ૂળ િવગે ર�ના એટલા ફાયદાઓ ગણાવેલા છે � અતર�

Kudarati Vanasapti - 61
લખ� ંુ શ� નથી. દાડમના અનેક � ૂણર �વાક�

દાડ�માષ્ટ � ૂણર, અનારદાણા � ૂણર, દા�ડમા�દ

ક્વા, દા�ડમાવલેહ િવગે ર� બ�રમાં મળે છે .

Kudarati Vanasapti - 62
 (પ) ��ર

ુ રાતી, ઉ�ુર, હ�ન્દ,

�જ પં�બી, મરાઠ�

અને બંગાળ� ભાષાઓમાં ��ર, સંસ્�ૃતમા

કાકો�ું�બરકા, �ગ્રે�મ ફ�ગ અને અરબીમાં તીન કહ�

છે .

�ુ રઆને કર�મમાં ��રનો ઉલ્લે એક જ વાર

મળે છે . �રુ ા નં. ૯પ �� ંુ નામ �રુ એ તીન છે .

��રના નામની આ નાનકડા �રુ ામાં ૮ આયતો છે .

ુ ાતઆલા તેમાં ��રની ક્સ ખાય છે . આસ્માન

�દ

Kudarati Vanasapti - 63
�કતાબ તૌર� ત અને ��લમાં ��રનો ઉલ્લે ૪૯

વાર આવેલો છે .

��ર તમામ ફળોમાં ના�ુક ફળ છે . એ ઝાડ

પર પાક�ને �તે જ નીચે પડ� છે . � �દવસે ઝાડ પરથી

પડ� તે જ �દવસે ખા� ંુ જોઈએ. જો તેને ફ્ર�ઝમ � ૂક્વામા

આવે તો ફાટ� �ય અને સ્વાદમા ફરક પડ� છે . ત્યા

પછ� ��રને �કુ ાવીને તેનો ખાવામાં ઉપયોગ થાય

છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

એક વાર ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) પાસે કોઈએ ��ર ભર� લો થાળ

મોકલાવ્ય. આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ની પાસે બેઠ�લા અસ્હાબોન આપે ફરમાવ્�ુ

Kudarati Vanasapti - 64
ક�: ખાવ, પછ� આપે ફરમાવ્�ુ: જો કોઈ કહ� ક� જ�તથી

કોઈ ફળ ઝમીન પર આવી શક� છે તો �ું ક�ું �ં ક� તે

આજ ફળ છે . બેશક આ જ�તનો મેવો છે . તે ખાવ ક�મ

ક� તે હરસ-મસાનો નાશ કર� છે અને વાના દદર

(Gout)માં ફાયદો કર� છે .

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� : �કુ ા અને તા� ��ર

ખાવ. ક�મક� તે �િતય શ�ક્ વધાર� છે . હરસ અટકાવે

છે . વાના દદર ્મા ફાયદો કર� છે . અને પેટમાં ઠં ડક કર� છે .

અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ

છે ક� ( ��ર નસોને ખોલી નાંખે છે . �તરડાની

Kudarati Vanasapti - 65
�બમાર� - સો� Colitis માં તથા પેટના ગે સ માટ�

ફાયદો કર� છે . તેને �દવસે ખાવ પરં � ુ રાત્ ઓછા ખાવ.

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ

ફરમાવ્�ુ છે ક�: ��ર મ�ઢામાંથી આવતી �ુગ� ધને �ૂ ર

ુ બનાવે છે . માથાના વાળ

કર� છે . હાડકાઓ મજ�ત

ઉગાડવામાં મદદ કર� છે . છાતીના �ુ:ખાવા અને

ુ ર�
ખાંસીમાં રાહત આપે છે . ��રથી પાચનશ�ક્ �ધ

છે . ��ર શર�રના નકામા પદાથરને શર�રમાંથી બહાર

કાઢવામાં મદદ કર� છે . ��ર ય�ૃત ( લીવર)ને અને

ુ બનાવે છે . લોહ�માં હ�મોગ્લોબીનન

લોહ�ને સાફ - �દ

વધારો કર� છે . ક�ન્સ �વા રોગોમાં પણ ફાયદો કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 66
 ખાસ કર�ને બ્લ ક�ન્સરન શ�આતના સ્ટ�જમા

સવાર� નરણાકોઠ� અને બપોર� જમ્ય પછ� ખાવામાં

આવે તો દદ� સં� ૂણર્પણ સાજો થઈ �ય છે .

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક�

��ર ખાવાથી કોલીન્ ( �તરડાની �બમાર�

Colitis)માં ઘણો ફાયદો થાય છે . તેનાથી મ�ઢાની

બદ� ુ જતી રહ� છે . નવા વાળ ઉગે છે . �ત�તના દદ�

જતા રહ� છે અને હાડકાં મજ� ૂત થાય છે . ��ર

જ�તના મેવામાંથી છે . અને ��ર ખાધા પછ� કોઈ

બી� દવાની જ�રત પડતી નથી.

��રના ઘટકો :

Kudarati Vanasapti - 67
 ૧૦૦ ગ્ર ��ર ૩૭ ક�લર� આપે છે .

��રમાં �ુ લ શકર ્રા�ુ પ્રમ ૪૬ ટકા હોય છે . તેમાંથી

ુ �ગ �ગ
ર૪ ટકા �ટલી ર�ડ�સ ુ ર (Reducing Sugar)

ુ �ગ �ગ
હોય છે . આ ર�ડ�સ ુ ર શર�ર માટ� � ૂબજ

ૂ માં કહ� એ તો ડાયાબીટ�સના રોગી

ફાયદાકારક છે . �ં ક

ુ ર�માં � પાક તૈયાર

માટ� ઘણી ઉપયોગી છે . ફ��આ

ુ ી પહ�ચી
થાય છે તેમાં શકર ્રાન માત્ ૪પ ટકા �ધ

ુ ી રહ�
�ય છે . જયાર� એપ્રીલમ તેની માત્ ૩૧ ટકા �ધ

ુ ી ઝાડ પર લાગે � ંુ રહ� અને

છે . જો ��ર છે વટ �ધ

ુ ી પહ�ચી �ય
ત્યાં પાક� તો તેની મીઠાશ પ૯ ટકા �ધ

છે . તેમાં પ્રોટ ૩.પ ટકા, કાબ��દત પદાથર ૧૮.૬

ટકા, ર� ષા Fiber ર.૪ ટકા, ક�લ્સીય, લોહતત્,

Kudarati Vanasapti - 68
પોટાિશયમ, વીટામીન ‘એ’ અને વીટામીન ‘સી’

િવગે ર�. Craven ક્રાવ કર�ને એક તત્ છે �

પાચન�ક્રયામ ઘણી મદદ કર� છે .

થોડા વરસો અગાઉ જમર્નીન એક કં પનીએ

Bisolvon નામની ગોળ� તૈયાર કર�ને એવો દાવો

કર� લો ક� તે એક માત દવા છે � ફ�ફસામાં �મી ગયેલા

ુ વાર
કફને બહાર કાઢ� છે અને તે દાવો સાચો �ર

થયેલો. આ ગોળ� ��રના તત્ બ્રોમેલીન જ

બનેલી હતી.

એ જ ર�તે �પાનમાં આ બ્રોમેલીન � ૂબજ

ખ્યાિ મળ�. અને ત્યા પછ� �કમોટ�બ Kimotab

Kudarati Vanasapti - 69
ગોળ�ઓ બનાવી ને તે �તરડાના ક�ન્સ માટ� પણ

� ૂબ જ લાભપ્ જણાય છે .

��ર ઠં ડા, ુ ,
મ�ર ��ુ , વાત,

ુ ધર્
િપ�શામક, લોહ�ના િવકારને �ૂ ર કરનાર, ધા�વ

અને રક્ત�ૃ� કરનાર, કબ�યાત �ૂ ર કરના�ં છે .

ુ િપ�, ગરમી,
આમવાત તથા મંદા�ગ્નક અને વા�,

� ૂળ, �દયપીડા, રક્ત�ા, મ�નો બદસ્વા,

મસ્ત પીડા, પથર�, િવષદોષ, લક્વ,

અિતતરસ, ય�ૃત ( લીવર) અને બરોળ� ંુ દદર ,

ક�ડની� ંુ � ૂળ તથા ગાંઠ ક� ઝખમ મટાડ� છે .

�કુ ા ��ર સ્નેહવધર ુ ી

વા�ન સવળ�

ગિતક્તા, �વાસ, ખાંસી, કબ�યાત અને

Kudarati Vanasapti - 70
રક્તાલ્પ મટાડ� ( શર�રમાં લોહ� ઓ�ં હોય તો ન� ંુ

લોહ� પેદા કર� ) છે .

એક �રવાયત ુ બ
�જ ુ
માનવિપતા ( અ�લ

બશર) હઝરત આદમ (અલ�હસ્સલા) અને

ુ ાએ જ�તમાંથી ઝમીન પર
માનવમાતા જ. હવ્વાન �દ

મોકલ્ય ત્યાર શર�ર ઉઘાડા થઈ ગયા તો હઝરત

આદમ (અલ�હસ્સલા) ��રના પાંદડાથી પોતાના

ુ
�પ્તાંગોન ઢાં�ા હતા. આમ ��ર� ંુ � ૃક ઘ� ંુ જ

ુ ા� ંુ બલ્ક મ�ષ્યન
�ર ુ આગમન પહ�લાં જ ઉગાડ�� ંુ

હ�.ંુ

��ર હરસ-મસાનો નાશ કર� છે . તે િવષય પર

લાહોરના તીબ્બ નબવી અને આ�િુ નક િવજ્ઞ નામે

Kudarati Vanasapti - 71
�સુ ્ત લખનાર ડો. ખાલીદ ગઝનવીએ મેડ�કલ

ુ વો� ંુ પેપર ર�ુ ં કર� � ંુ છે .

કોન્ફરન્સમ પોતાના અ�ભ

જો ક� આના માટ� લાંબો સમય ઈલાજ કરવો પડ�.

હઝરત ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્

ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) વાની �બમાર� માટ� �કુ રસ શબ્

વાપય� છે તે ખાસ કર�ને વાતરક્ ( રક્તવા) Gout

માટ� વપરાય છે . આ �તનાં વામાં લોહ�માં ��ુ રક

એસીડ� ંુ પ્રમ વધી �ય છે . તેથી નાના સાંધાઓ

ુ ા િવગે ર�માં સો� સાથે

�વા ક� હાથ પગના ��ઠ

�ુ:ખાવો થાય છે . ક�ડનીમાં પથર� થાય છે . ��ર

ુ �ક એસીડનો િનકાલ કર� લોહ�માં તેને વધ� ંુ

�ર

Kudarati Vanasapti - 72
અટકાવે છે . (‘�ુકરસ’ના દદર ્મા કમ્મરથ છે ક પગના

પં� �ુધી સતત દદર થ�ુ ં હોય છે .)

એ જ ર�તે િપ�ાશયની પથર� (Gall

Stones)ને પણ ઓગાળ� દ� છે . ડો. ખાલીદ ગઝનવીએ

એક �ીનો દાખલો ટાં�ો છે .

એક �ીને િપતાશયની પથર�ની તકલીફ હતી.

એક્સર�ન �રપોટર ્મા િપતાશયમાં અનેક નાની પથર�ઓ

દ� ખાતી હતી. ડોકટર� તેને ઓપર� શનની સલાહ આપી.

આ બહ�ન ઓપર� શન માટ� કોઈ ર�તે તૈયાર ન થયા.

ુ બ
ત્યા પછ� તે બહ�નનો ઈલાજ હદ�સના ફરમાન �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

શ� ��. ર�લ

વસ્સલ્)એ કલ��ના ઘણા જ વખાણ કર� લા છે .

Kudarati Vanasapti - 73
કલ��, કાસની અને �કુ ા ��ર િવગે ર� ખવડાવ્ય. બે

મહ�નામાં બધી પથર�ઓ ઓગળ� ગઈ અને ત્

મહ�નામાં તેનો એક્સર ર�પોટર એકદમ સરસ આવ્ય,

તે �ી સં� ૂણર સા� થઈ ગઈ.

આ સત્ હક�ક્ સાથે ભારિતય હક�મો - વૈદો

પણ સંમત થાય છે . ��ર ક�ડનીની પથર� માટ� પણ

� ૂબજ અક્સી છે .

ન�ધ : ‘��ર’ અને ‘ખ�ુર’ બ�ે એક સાથે

ખાવાથી �કુ ્સા કર� છે . તેથી જો સવાર� ��ર ખાવ

તો બપોર� ક� સાં� ખ�ૂર ખાય શકાય છે .

Kudarati Vanasapti - 74
 (૬) બેહ�

ુ રાતીમાં બેહ�,
�જ �હન્દ, ઉ�ુર્મા બીહ�,

ુ ��
સંસ્�ૃતમા િસ�બતકા, અ� ૃતફળ, કાશ્મીર�મા �મ ુ ,
ુ

ફારસીમાં બેહ�દાના, અરબીમાં સફર�લ, �ગ્રે�મ

ક્વીન, લેટ�નમાં સાઈડોનીઆ ઓબલોન્ગ કહ�વામાં

આવે છે .

બેહ� ભારતમાં ઓ�ં દ� ખા� ંુ ફળ છે . તે

ઈરાનમાં ઉગાડાય છે . ભારતમાં કાશ્મી અને

�હમાલયની તલેટ�માં તે ઉગાડાય છે . તે નાના

સફરજન �વાં ફળ હોય છે . � સ્વાદમા ખાટા ક�

ુ ા હોય છે . ફળ કાચા ખવાતા નથી. પરં � ુ પાક�

ખટમ�ર
Kudarati Vanasapti - 75
ગયા પછ� તે ખવાય છે . તેને ચાસણીમાં રાખી અચાર

ુ બ્બ તર�ક� પણ ખવાય છે . બેહ�ના બીજ

ક� �ર

ુ રાતીમાં બેદાના ક� બેહ�દાના ક� �ગ

�જ ુ લાઈ બેદાના

તર�ક� ઓળખાય છે . તેને ઉપયોગમાં લેતા પહ�લાં

પાણીમાં થોડા કલાકો બોળ� રખાય છે . એના િછલકાને

��ું પાડ� બીજને સાફ કર� �ડા કપડામાં પોટલી કર�

ચોળવામાં આવે છે . આ ર�તે છાલ કાઢ� લીધા પછ�

દાણા �કુ ્વીન તે� ંુ � ૂણર ઉપયોગમાં લેવાય છે . આ

બીજ સ્વાદમા બદામ �વા હોઈ ખાય શકાય છે .

બેદાના કામો�ેજક ઔષિધ તર�ક� ફાયદો કર�

છે , િપ� મટાડ� છે . જ્ઞાનતં� સતેજ થાય છે . દાણા

ુ બને છે . પેઢાંની ખરાબી �ૂ ર

ચાવવાથી દાંત મઝ�ત
Kudarati Vanasapti - 76
થાય છે . તલ્હ બીન ઉબૈદ કહ� છે ક� એક વાર �ું

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

પાસે ગયો, જો� ંુ તો આપના હાથમાં બેહ� હ�,

ંુ આપે

મને ફરમાવ્�ુ ક� અય તલ્હ ! આ લઈ લો ક�મ ક� તે

�દયની �બમાર� માટ� ફાયદાકારક છે .

(ઝા�ુલ મઆદ, ઈબ્ન મા� િવગેર�.)

બી� હદ�સમાં આવા શબ્દ મળે છે ક� બેશક

આ બેહ� �દલની �બમાર� માટ� ફાયદો કર� છે . �હ માટ�

પણ એ જ ર�તે ફાયદાકારક છે અને છાતીની નળ�ઓ

(�દયની લોહ�ની નસો)ને ખોલી દ� છે .

ુ બ તો �દય રોગ હાટર એટ�કમાં

એક હદ�સ �જ

ઘણો ફાયદો કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 77
 (નજ�ુલ કબીર તબરાની, તીબ્બ નબવી)

ુ બ
જ. �બીર બીન અબ્� ુલ્લાહ કહ�વા �જ

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

ફરમાવે� ંુ છે ક� બેહ� ખાવ ક�મ ક� તે �દયની �બમાર�

(હાટર એટ�ક)ને અટકાવીને છાતીનો ભાર હળવો (બેચેની

�ૂ ર) કર� છે . (અ� ુ નઈમ)

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) બેહ�ને નરણાકોઠ� ખાવા� ંુ

ફરમાવે� ંુ છે .

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

હ. ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવે� ંુ છે ક� બેહ� ખાવ, તે �દલની

ુ ાએ એક પણ એવા નબી નથી

�બમાર� �ૂ ર કર� છે . �દ
Kudarati Vanasapti - 78
મોકલ્ય �મણે બેહ�� ંુ ફળ ન ખા� ંુ હોય. ક�મ ક� તે

ચાલીસ ��ુ ષ �ટલી શ�ક્ એક જણને આપે છે .

ુ બ આપે (સલ્લલ્લાહ
ઝહબીની ન�ધેલી હદ�સ �જ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ફરમાવ્�ુ છે ક� ગભર્વત

�ીઓને બેહ� ખવડાવો તેથી �દલની �બમાર� અટકશે

ંુ ર જન્મશ
અને બાળક �દ

ુ બ ર�લ
ઔફ �બન મા�લકના કહ�વા �જ ુ લ્લા

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

છે ક� બેહ� ખાવ તે �દલની �બમાર�ને �ૂ ર કર� છે . અને

ુ બનાવે છે .
�દલને મજ�ત

અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે

છે ક� બેહ� ખાવાથી �દલને શ�ક્ મળે છે . પેટ સાફ થાય

Kudarati Vanasapti - 79
છે . ��ુ દ વધે છે અને ડરપોક આદમી નીડર બની �ય

છે . ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� બેહ�

ુ ર� છે અને ઔલાદ �દ
ખાવાથી ચામડ�નો રં ગ �ધ ંુ ર

જન્મ છે . ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ એક

જગ્યા ફરમાવ્�ુ છે ક� � શખ્ નરણાકોઠ� એક બેહ�

ુ ા ચાલીસ �દવસ �ધ
ખાશે તો �દ ુ ી તેની �ભ પર

�હકમત ચા� ુ રાખશે. એવા કોઈ એક નબીને �દ

ુ ાએ

ંુ ધ ન
મોકલ્ય નથી �ના શર�રમાંથી બેહ�ની �ગ

આવતી હોય. બેહ� ખાવાથી ગમગીન માણસનો ગમ

(રં જ) એવી ર�તે �ૂ ર થાય છે �મ હાથથી પેશાની

(કપાળ) પરનો પરસેવા �ૂ ર થાય છે . � પણ નરણાકોઠ�

બેહ� ખાશે તે� ંુ િવયર �ધ

ુ રશે અને સંતાન �દ
ંુ ર જન્મશ
Kudarati Vanasapti - 80
 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્)ની એક હદ�સ છે ક� બેહ� ખાવ અને બી�ને

તોહફા-ભેટ તર�ક� મોકલો, ક�મક� તે �ખની રોશની

વધાર� છે . �દલોમાં મોહબ્બ પેદા કર� છે . અને સગભાર

ંુ ર
�ીઓને ખવડાવો, કારણક� તે ખાવાથી બાળક �દ

જન્મશ. અને છાતીનો ભાર હળવો કર� છે .

ઈમામે મોહમ્મદ બાક�ર (અલ�હસ્સલા)

ફરમાવ્�ુ છે ક� બેહ� ખાવાથી ગમગીન શખ્સન ગમ�ૂ ર

થઈ �ય છે . ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા)એ ફરમાવે� ંુ

છે ક� બેહ� ખાવ ક�મ ક� તે ��ુ દ્ઘ તેજ કર� છે . બેહ�નો

ુ બ્બ
�ર મશ્�ૂ છે . ઈરાનમાં બેહ�નો પાક મોટા

ુ બ્બ પણ ત્યાંન દર� ક

પ્રમાણમ થાય છે અને તેનો �ર
Kudarati Vanasapti - 81
 ંુ ઈ અને
શહ�રોમાં ઉપલબ્ છે . આપણે ત્યા �દલ્લ, �બ

ુ બ્બ ઉપલબ્ છે .
લખનઉ �વા શહરોમાં બેહ�નો �ર

ડો. ડ�મક કહ� છે ક� બેહ�� ંુ ફળ પૌદ્ર�ષ અને

ુ કરના�ં મા� ૂમ પડ� ંુ છે .

લોહ�ને �દ

Kudarati Vanasapti - 82
 (૭) સફરજન

ુ રાતીમાં સફરજન તર�ક� ઓળખા� ંુ આ ફળ

�જ

સંસ્�ૃતમા સેબ, પરાવાત, ફારસી, ઉ�ુર, �હન્દ અને

પં�બીમાં સેબ, અરબીમાં �ફુ ફાહ અને �ગ્રે�મ

Apple કહ� છે .

અરબીમાં સફરજનને �ફુ ફાહ કહ�વામાં આવે

છે , તે પણ જ�તના ફળોમાં ગણાય છે .

ઈમામે મોહમ્મદ બા�કર (અલ�હસ્સલા)

ંુ ો અને
ફરમાવ્�ુ છે ક� સફરજન ખાવા પહ�લા તેને �ઘ

પછ� ખાવ, તેમ કરવાથી દર� ક રોગ શર�રમાંથી �ૂ ર

થશે અને વા�િુ વકાર �ૂ ર થશે. ઈમામે સા�દક

Kudarati Vanasapti - 83
(અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક� જો લોકોને એ વાતની

�ણ થાય ક� સફરજનમાં ક�ટલા ફાયદા છે તો સફરજન

િસવાય કોઈ બી� દવા ન લે. સફરજન ખાવ તેનાથી

�સુ ્ત �ૂ ર થાય છે . હોજર�ને ઠં ડક પહ�ચે છે . અને તાવ

ઉતર� છે . તાવ આવ્ય હોય તેને સફરજન ખવડાવો ક�મ

ક� તેના માટ� સફરજનથી સા�ં કોઈ ફળ નથી. સફરજન

એ� ંુ ફળ છે �નાથી �દલને વ�મ

ુ ાં વ� ુ ફાયદો થાય છે .

ુ કર� છે . �દયરોગના દદ�ઓ

સફરજન �દલને મજ�ત

માટ� તે શ્રે ફળ છે .

સફરજનના ઘટકો: ૧૦૦ ગ્ર સફરજન પ૯

ક�લર� આપે છે . િવટામીન અને ખિનજક્ષાર ભંડાર છે .

સફરજનમાં ૬૯ ટકા શકર ્ર હોવાના લીધે સફરજન

Kudarati Vanasapti - 84
પોષણદાયક છે . તેમાં વીટાિમન ‘એ’ અને ‘ક�’ છે . તે

ઉપરાંત ફોસ્ફર, પોટાિશયમ, ક��લ્સય, આયનર,

સલ્ફ તથા ક�રોટ�ન છે . સફરજનમાં ર� ષા (Fibres) � ંુ

પ્રમ ઘ� ંુ હોય છે , � ઘણાં રોગોમાં લાભકારક બને

છે . સફરજનમાં રહ�� ંુ ફલોર� ટ�ન �વા�ન

ુ ા �ુમલા સામે

શર�રને રક્ આપે છે .

ુ � દ �જ
આ�વ ુ બ સફરજન મ�ર
ુ , ��ચકર,

�દયને �હતકર, શીતળ, ગ્રા અને વાતિપ� �ૂ ર

ુ કરના�ં અને �ક
કરના�ં શર�રને �ષ્ ુ ્રવધ છે . તે દાંત

ુ નો નાશ કર� છે . મગજને શ�ક્

અને પેઢાના જ ં�ઓ

આપે છે . અને માનિસક નબળાઈ �ૂ ર કર� છે . તેમજ

ુ છે .
સફરજનમાં માંસ� ૃ�દ કરવાનો પણ �ણ
Kudarati Vanasapti - 85
 An Apple a Day Keeps the Doctor
Away. રોજ� ંુ એક સફરજન ડોકટરને �ૂ ર ભગાવે છે

એ �ગ્ર પ્રખ્ કહ�વત છે . ઈમામે સા�દક

(અલ�હસ્સલા)ના �રુ ાની કલામમાં પણ આ જ વાત

કહ�વામાં આવી છે . સફરજનમાં સોડ�યમ ઓ�ં અને

પોટાિશયમ ફોસ્ફર વધાર� હોવાથી �દય રોગમાં

હાઈબ્લ પ્રે તથા કોલેસ્ટ્રોલ પ્રમ વધાર� હોય

તો ઘટાડ� ફાયદો કર� છે . �િુ નવસ�ટ� ઓફ

ુ બ
ક��લફોિન�યાના ડો. એ�રક ગશર્િવનન સંશોધન �જ

સફરજનનો રસ ક�ટલાંક �દવસો પીવડાવ્ય પછ�

કોલેસ્ટ્રોલ ૩૪ ટકા ઘટાડો જોવાયો હતો. સફરજનના

Kudarati Vanasapti - 86
રસમાં રહ�� ંુ ફ�નોલસ નામ� ંુ દવ્ (કોલેસ્ટ્રોલ પ્રમ

ઘટાડ� છે .)

સફરજનમાં � ૂત્ (Diuretic) ુ ધમર છે .

�ણ

લોહ�માંના ��ુ રક એસીડને સફરજનમાં રહ�� ંુ મેલીક

એિસડ અટકાવે છે . તેથી ગાઉટ - Gout સંિધવા અને

પેશાબના રોગોમાં તે સારો ફાયદો કર� છે .

બાળકો, � ૃદ્ તથા અશક્ દદ�ઓ માટ�

સફરજન આિશવાર ્ સમાન છે . જમ્ય પછ� સફરજન

ખાવાથી કબ�યાત �ૂ ર થાય છે . મરડા માટ� પણ

અક્સી ઈલાજ છે .

પેટ તથા �તરડામાં રહ�લા હાિનકારક

ુ નો સફરજન અવશ્યપણ નાશ કર� છે . અને

�વા�ઓ
Kudarati Vanasapti - 87
વા�િુ વકારને �ૂ ર કર� છે . દાડમના રસ કરતાં

સફરજનના રસને િવશેષ �હતકારક તથા શ�ક્તદાય

અમેર�કાના ડો. �. એચ. ક�લાગે ગણાવ્ય છે .

સફરજન રક્તશોધ છે . એટલે ક� તેના

સેવનથી લોહ� �ધુ ્ થાય છે . �દય માટ� સફરજન

બળપ્રદા િસદ થ� ંુ છે . સફરજન ખાવાથી શર�રનો

રં ગ ખીલી ઉઠ� છે .

સફરજન � ૂબ ચાવી ચાવીને ખાઈએ તો તેમાં

રહ�� ંુ અમ્લત દાંત અને પેઢા માટ� �વા�ન

ુ ાશક

(એન્ટ�સેપ્ટ) �� ંુ કામ આપે છે . દાંતના રોગીઓ માટ�

પણ આ ફળ સવ��મ છે .

Kudarati Vanasapti - 88
 ુ ા કાઝીમ (અલ�હસ્સલા) ને એક
ઈમામે �સ

શખ્સ અરઝ કર� ક� મને પ્લેગન અસર હોય એ� ંુ લાગે

છે . આપે (અલ�હસ્સલા) તેને સફરજન ખાવા

ુ બ ખા� ંુ અને સારો થઈ ગયો.

ફરમાવ્�ુ. તેણે તે �જ

Kudarati Vanasapti - 89
 ુ
(૮) ઝૈ�ન

ુ રાતીમાં ‘ઝૈ�ન
�જ ુ ’ નામે �ણી� ંુ આ ફળ

અરબી, ઉ�ુર અને ફારસીમાં ‘ઝૈ�ન

ુ ’ તર�ક� �ણી� ંુ

છે . �ગ્રે�મ તેને ઓલીવ કહ�વાય છે .

ુ નો �ુ રઆનમાં સાત જગ્યા ઉલ્લે

ઝૈ�ન

થયેલો છે . એમાં એક જગાએ �રુ એ �અ

ુ મે�ન
ુ માં નામ

લીધા વગર ઉલ્લખ મળે છે .

(૧) �રુ એ અ�્આમ - આ. ૧૦૦

(ર) �રુ એ અ�્આમ - આ. ૧૪ર

(૩) �રુ એ નહલ - આ. ૧૧

(૪) �રુ એ �મ
ુ ે�ન
ુ - આ. ર૦
Kudarati Vanasapti - 90
(પ) �રુ એ �રુ - આ. ૩પ

(૬) �રુ એ અબસ - આ. ર૯

(૭) �રુ એ તીન - આ. ૧ થી ૪

ુ ના ઝાડ � ૂમધ્ સ�દુ ના

આમ તો ઝૈ�ન

પ્રદ�શમ ઉગે છે . પરં � ુ સ્પે અને ઈટાલીમાં તેનો �ખ

ુ ્

ુ ના ઝાડનો �ુ રઆનમાં �બ
પાક છે . ઝે�ન ુ ારક ઝાડ

તર�ક� ઉલ્લે થયેલો છે . અગાઉની આસ્માન

ુ નો ઉલ્લે મળે છે . ઝૈ�ન

�કતાબોમાં ઝૈ�ન ુ � ંુ ફળ તેના

સ્વાદન લીધે ઓ�ં ખવાય છે . પરં � ુ તેમાંથી નીકળ� ંુ

ુ ના ફળનો
તેલ દર� ક ર�તે � ૂબજ ઉપયોગી છે . ઝૈ�ન

ુ ોપના
અથાણા બનાવવામાં ઉપયોગ થાય છે . �ર

દ� શોમાં તેનો વપરાશ ઘણો છે .

Kudarati Vanasapti - 91
 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

ુ � ંુ તેલ ખાવ અને

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� ઝૈ�ન

ુ ારક ઝાડમાંથી નીકળે

તેની માલીશ કરો ક�મ ક� તે �બ

છે .

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન

ુ � ંુ
(અલ�હસ્સલા)ને ફરમાવ્�ુ છે ક� અય અલી ઝૈ�ન

તેલ ખાવ અને શર�ર પર માલીશ કરો. ક�મ ક� � શખ્

ુ ી
તે ખાશે અને તેની માલીશ કરશે તો ૪૦ �દવસ �ધ

શૈતાન તેની પાસે ફરકશે ન�હ.

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ુ બ ઝૈ�ન
વસ્સલ્)ના ફરમાન �જ ુ ના તેલમાં ૭૦
Kudarati Vanasapti - 92
�બમાર�ઓ માટ� શીફા છે . �માંની એક �બમાર�

રક્તિપ છે .

અલ્કમ બીન અમીરના કહ�વા ુ બ

�જ

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

ુ ના તેલને હરસ-મસા િવગે ર� માટ� પણ અક્સી

ઝૈ�ન

ગણાવે� ંુ છે . તેમજ ઝાડાની જગાએ ચીરા પડવા �વા

રોગોમાં પણ ફાયદાકારક બતાવે� ંુ છે .

ુ બ ર�લ
ઝૈદ બીન અરકમના કહ�વા �જ ુ લ્લાહ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) અમોને �ુકમ

�� ક� ફ�ફસાની �બમાર�નો ઈલાજ �ુ સ્ત બહર� ( એક

ુ હોય છે .) અને ઝૈ�ન

ઓષિધ છે � સ્વાદમા મ�ર ુ ના

Kudarati Vanasapti - 93
તેલથી કરો.

(તીરમીઝી સનદ� અહમદ ઈબ્ન મા�)

ખાલીદ બીન સઅદ કહ� છે ક� �ું ગાલીબ બીન

જબર સાથે એક વાર મદ�ના આવ્ય. રસ્તામા ગાલીબ

�બમાર પડયા. ઈબ્ન અબીલ અતીક તેમને જોવા

આવ્ય તો તેમણે ક� ં ુ ક� ર�લ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ કલ��નો ઈલાજ

બતાવ્ય છે . અમોએ કલ��ના થોડા દાણાનો બરાબર

ુ ના તેલમાં નાખ્ય અને તે ગાલીબના

� ૂકો કર�ને ઝૈ�ન

બેઉ નસ્કોરામા તેના ટ�પા નાંખ્ય અને તે પછ�

ગાલીબ બરાબર સા� થઈ ગયા.

(ઈબ્ન મા�, �ુખાર�)

Kudarati Vanasapti - 94
 ઉપલી હદ�સમાં એક ચમચી કલ��નો બાર�ક

ુ ના તેલમાં મીક કર�ને તે

� ૂકો અને ૧ર ચમચી ઝૈ�ન

પ્રવા બ�ે નસ્કોરામા સવાર સાંજ ટ�પા તર�ક�

નાંખવામાં આવે� ંુ તો શરદ�માં અને નાકમાંથી લોહ�

નીકળ� ંુ ( નસ્કોર �ટવી) િવગે ર� રોગોમાં ઘણો

અસરકારક ઈલાજ મા� ૂમ પડયો છે .

કોઈએ ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ને

�િતયશ�ક્તન કમજોર�ની ફ�રયાદ કર�. આપે તેને

ુ ના તેલમાં સફ�દ �ુંગળ� તળ�ને તેમાં મરઘીના

ઝૈ�ન

�ડા નાખી ખાવા� ંુ ફરમાવ્�ુ: આનાથી �િતયશ�ક્

વધે છે .

Kudarati Vanasapti - 95
 ુ ના તેલની િવશેષતા એ છે ક� તેમાં
ઝે�ન

માછલી �કુ ્વાથ �રુ �ક્ રહ� છે . તેને �લ્�ુ

ુ � ૂક્વામા

આવે તો ક�ડ� પાસે આવતી નથી. તેને બાળવામાં

ુ ાડો નીકળતો નથી, તેનો પ્રક � ૂબ જ

આવે તો �મ

ઉજળો હોય છે .

હઝરત � ૂહ (અલ�હસ્સલા) ના જળ પ્રલયમ

નૌકા ચાલતી હતી ત્યાર આપની ઈચ્છ થઈ ક� હવે

પાણી ઉતર� ર� ં ુ છે ક� ન�હ તેનો તાગ મેળવવા

ુ રને મોકલવામાં આવ્�ુ � �ર

ક�ત ુ � ંુ હવાઈ અવલોકન

ુ ર પા�ં આવ્�ુ તો તેની ચાંચમાં

કર� આવે. ક�ત

ુ ની ડાળ� હતી �થી એમ સમ�� ંુ ક� પાણી ઉતર�

ઝૈ�ન

ર� ં ુ છે અને છોડવા દ� ખાવા લાગ્ય છે . આ બનાવથી

Kudarati Vanasapti - 96
 ુ ર અને ઝૈ�ન
અરબો અને �ગ્રેજોમ ક�ત ુ ની ડાળ�

શાંિત-સલામિત� ંુ પ્રિ બની ગ� ંુ છે . પેલેસ્ટાઈનન

ુ ોની મહા સભાને

મર�ુમ પ્ર� યાસીર અરફાત �ન

સંબોધવા ગયા તો તેમણે કહ�� ંુ ક� �ું માર� સાથે

ુ ની ડાળ� (એટલે ક� શાંિતનો સંદ�શો) લાવ્ય �ં.

ઝૈ�ન

સઉદ� શાહ મર�ુમ અબ્�ુ અઝીઝ �વ્ય ત્યા

ુ ી સવાર� નાસ્તામા ખ�ૂર, �ટણી� ંુ પનીર, તા�

�ધ

ુ અને �ટણી� ંુ �ૂ ધ લેતા હતા અને તેઓ ક�ટલા

ઝૈ�ન

તં�ુરસ્ અને મજ�ત

ુ હતા તે જગ�ણી� ંુ છે .

પા�કસ્તાનન એક ટ�.બી. સેિનટર�યમના

ુ ્રીટ�ન્ડ ડો. સઈદ અહમદખાને ૧૯૩૭નો

મેડ�કલ �પ

એક ક્ષય દદ�નો �કસ્સ ટાં�ો છે . માસના

Kudarati Vanasapti - 97
મદનાપલ્લ સેિનટોર�યમમાં ડોકટરોએ તેની પાંસળ�

કાંઢ� નાખી, પરં � ુ ટ�.બી.ની અસર �તરડામાં પણ

થઈ હતી તેથી તેને આસાધ્ (લાઈલાજ) ઠ�રવી લીધો.

ુ ા પાસે રડ�ને દોઆ કર� તો સપનામાં તેને

રોગીએ �દ

ુ � ંુ
કહ�વામાં આવ્�ુ ક� ઝૈત, ર� ઝ, બરહમી. ( ઝૈ�ન

તેલ, �કરણો, નારં ગી)

રોગીએ ડોકટરને પોતાના સપનાની વાત કર�

અને પોતાને અલ્ટ્રાવાયો �કરણો આપે અને તેણે ૩

ુ � ંુ તેલ નારં ગીના રસમાં મેળવીને શ� કર�

�સ ઝૈ�ન

દ��.ંુ ત્ મહ�નામાં તો તે �દ
ુ ાના ફઝલો કરમથી

તં�ુરસ્ થઈને ઘર� ગયો !

Kudarati Vanasapti - 98
 આ દદ�ના દાખલાથી પ્રભાિ થઈને ડો.

ુ ી આ
સઈદ અહમદખાન તે પછ� ૪૦ વરસ �ધ

ુ ના તેલનો ઉપયોગ કરવા� ંુ

�બમાર�ના ઈલાજમાં ઝૈ�ન

ુ જ મારા કરતા ઉ�મ

� ૂલ્ય ન�હ તેમના કહ�વા �બ

તેના ચમત્કારન કોઈ સદ્રા નથી

ુ ના તેલની આ ચમત્કા�ર અસરની એક

ઝૈ�ન

ઝલક ઉપલા �કસ્સામા વણર્વેલ છે . તીબ્બ નબવીનો

આ ઈલાજ ઘણી જગાએ ઘણાં ડોકટરોએ સફળતા � ૂવર્

અજમાવેલો છે .

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) બાદશાહને

િશખામણ આપતા ફરમાવે છે : અય બાદશાહ પ્રવા

ગરમીની સીઝનમાં પ્રવ કર� ત્યાર પેટ એકદમ ભર� � ંુ

Kudarati Vanasapti - 99
ના રાખ� ંુ જોઈએ, તેમ સાવ ખાલી પણ ન રાખ�,
ંુ

બલ્ક પ્રમાણ હોય. પ્રવ દરિમયાન પાણીવાળ�

ચીજો વાપર� . �મ ક� શાકભા� સાથે તાજો ગોશ્,

ુ , દ્ર
તા� શાકભા�, િસરકો (Vinegar) ઝૈ�ન

િવગે ર�.

ુ ના ફળોમાંથી કાઢ�લા
ઓલીવ ઓઈલને ( ઝૈ�ન

તેલને) �.ુ એસ.એ. તથા �બ્ર� ફામ�કોપીઆમાં તેના

ફાયદાઓના લીધે ગણાવે� ંુ છે . �કુ ાય ન�હ એવા આ

તેલમાં ઓલીક એસીડ ૮૦ ટકા છે . તે ઉપરાંત

પાલમીટ�ક એસીડ, સ્ટ�અર� એસીડ, લીનોલીક,

એર� ચીડ�ક અને મીર�સ્ટ� એસીડ િવગે ર� થોડા

ુ ના તેલમાં વીટામીન ‘ઈ’,

પ્રમાણમ છે . ઝૈ�ન
Kudarati Vanasapti - 100
િવટામીન ‘ક�’ અને પોલીફ�નોલ્ �વા

એન્ટ�ઓક્સીડ� હોય છે . � શર�રની પ્રિતક શ�ક્

વધાર�ને � ૃદ્ઘત્ અટકાવે છે . પચવામાં સહ�� ંુ અને

ખાધ તેલોમાં શ્રે તેલ ઓલીવ ઓઈલ છે . તેની �ચી

�ક�મતના લીધે આપણે ત્યા તે સહ�લાઈથી મળ� ંુ નથી.

�તરડાની �બમાર�, હોજર�માં સોજો ક� ચાંદાના

રોગીઓ માટ� ઉ�મ ઈલાજ છે .

વોશ�ગ્ટ �િુ નવસ�ટ� સ્�ુ ઓફ મેડ�સીનના

િનષ્ણાંત સંશોધન પછ� એવા તારણ પર આવ્ય ક�

ુ � ંુ તેલ �તરડાના ક�ન્સરન શ�તાને તદ્

ઝૈ�ન

ઘટાડ� નાંખે છે . ડો. માઈકલ ગોલ્ડ્ર �ુદા �ુદા દ� શના

ઓલીવ ઓઈલ �કુ ્ ખોરાક લેનાર અને અન્ તેલથી

Kudarati Vanasapti - 101
 ુ નાત્મ
બનાવેલ ખાદ ખોરાક લેનાર વ્ય�ક્તઓ �લ

અભ્યા �ાર બાદ એવા તારણ પર આવ્ય ક� અન્

તેલોની સરખામણીમાં ઓલીવ ઓઈલના ખોરાકથી

�તરડાના ક�ન્સરન સંભાવના ઘણી ઓછ� રહ� છે .

ુ ના તેલનો ખાવામાં ઉપયોગ કર�

� લોકો ઝૈ�ન

છે તેમને પેટમાં ( �તરડા િવગે ર�)� ંુ ક�ન્સ થ� ંુ નથી.

એમ ઉ�ર આ�ફ્ર અને મધ્ય�ૂવર્ દ� શોમાં ડોકટરોએ

જો� ંુ છે . �પાનના તબીબો પણ આ બાબતે પોતાની

સંમિતનો �રુ �ર
ુ ાવે છે ક� ઝૈ�ન
ુ � ંુ તેલ પેટમાં થતા

ક�ન્સરન અટકાવે છે .

પેનીસીલ્વાનીય સ્ટ� �િુ નવસ�ટ� તથા

ન્�ુય�કન �િુ નવસ�ટ� ઓફ રોચેસ્ટ દ્વા કરવામાં

Kudarati Vanasapti - 102
 ુ બ ઝૈ�ન
આવેલા એક સંશોધન �જ ુ � ંુ તેલ ( �માં

ઓલીક એસીડ �વા મોનોઅન્સેચ્�ુર�ટ ફ�ટ� ંુ પ્રમ

વ� ુ હોય છે . અને સેચ્�ુર�ટ� ફ�ટ ઓ�ં હોય છે .)

ખોરાકમાં લેવાથી �ુ લ કોલેસ્ટ્ તથા એલ.ડ�.એલ.

કોલેસ્ટ્ ( લો ડ�ન્સીટ લાઈપો પ્રોટ) અને

ટ્રાયગ્લીસેરાઈ પ્રમાણમ ઘટાડો ન�ધાયો હતો.

ુ ના તેલમાં ઓમેગા ૩ અને ઓમેગા

વળ� ઝૈ�ન

૬� ંુ િમશ્ આદશર હોય છે , � ઉ�મ છે . આનાથી

�દયને રક્ મળે છે અને ક�ન્સરમા પણ ફાયદો થાય

છે .

ઓલીવ ઓઈલ શર�ર પર માલીશ કરવાથી

ચામડ�� ંુ �કુ ાપ� ંુ �ૂ ર થઈ ચમક્ત અને સ્વસ બને

Kudarati Vanasapti - 103
 ુ
છે . સ્ના�ુ મજ�ત થાય છે . કમજોર બાળકોને

માલીશ કરવાથી ઘણો ફાયદો થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 104

 ુ - ખર��
(૯) ખર�� ુ ુ (સાકર ટ� ટ�)

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� માર� ઉમ્મ ( કૌમ)ની

ુ ામાં છે !
વસંત દ્ર અને ખર�ઝ

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ુ ાને તમારા મેવા

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� ખર�ઝ

તર�ક� સ્થા આપો ક�મ ક� તે જ�તના ફળોમાંથી છે

અને તેમાં હ�ર બરક્ત છે અને હ�ર રહ�મતો

(�ૃપાઓ) પણ છે !

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા)

ુ ખાવ, તેમાં દસ �ણ
ફરમાવ્�ુ છે ક� તમે ખર�� ુ ો છે
Kudarati Vanasapti - 105
(૧) એક ખોરાક છે . (ર) એક પી� ંુ છે � તરસ છ�પાવે

ુ ધ
છે . ( ૩) �ગ ં ી �લ ( રયહાન) �� ંુ �શુ ્�ુદા છે . ( ૪)

મ�ઢાને સ્વચ અને �શુ ્�ુદા બનાવે છે . (પ) શાકભા�

- સબ્ �વા ફાયદા સમાએલા છે . તેના ખાવાથી

કોઈ�તની તકલીફ થતી નથી. (૬) પેટને સાફ કર� છે .

(૭) િવયર વધાર� છે . ( ૮) �િતયશ�ક્ વધાર� છે . ( ૯)

શર�રની ગરમી બહાર કાઢ� છે . (૧૦) ચહ�રાને ચમકદાર

બનાવે છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

ુ ાને દાંતથી ખાવ,

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ છે ક� ખર�ઝ

છર�થી ન�હ�. આ બરક્તવા� પિવત ફળ છે . �દલને

ુ ાને તેની �શુ ્� �બર કરતા

પાક્સા બનાવે છે . �દ
Kudarati Vanasapti - 106
વધાર� ગમે છે . તે� ંુ પાણી આબે કૌસર ( કૌસર� ંુ

પાણી)છે , તેની �લજજત જ�તી છે અને તેને ખા� ંુ

ઈબાદત છે

એક હદ�સમાં આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

ુ બ ગભર્વત
વઆલેહ� વસ્સલ્) ના ફરમાવ્ય �જ

�ીએ ખબ�ુ� ખા� ંુ જોઈએ તેનાથી બાળક �દ

ંુ ર જન્મ

છે .

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ુ બ જમતા પહ�લાં ખર��

વસ્સલ્) ના ફરમાન �જ ુ ુ

ખાવાથી પેટ� ંુ દદર �ૂ ર થાય છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

ુ ા સાથે પાક�લી તા� ખ�ૂર ખાતા

વસ્સલ્) ખર�ચ
Kudarati Vanasapti - 107
હતા અને ફરમાવતા હતા ક� આમ કરવાથી ગરમી ઠં ડ�

મળ�ને સમતોલ બને છે . (ઈબ્ન મા� િતરમીઝી)

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ના ફરમાવ્ય

ુ બ નરણા કોઠ� ખર��

�જ ુ ખાવાથી લક્વ થઈ શક� છે .

ુ ખાવાથી �કુ શાન થાય છે .)

(નરણાકોઠ� ખર��

પેશાબના રોગ, સોજો, સાંધાના રોગ અને

ુ ા� ંુ સેવન
મ�ઢાની ગરમીના રોગીઓ માટ� ખર�ઝ

ફાયદાકારક નીવડ� છે .

ુ
ખર�� શીતળ, ુ ,
મ�ર � ૃ�પ્તકાર,

�દુ ્ર�ષ્ટક અને િપ�નાશક છે . અમ્લિપ

(એસીડ�ટ�)માં � ૂબ સા� કામ આપે છે . ઉનાળા� ંુ ઉમદા

ફળ છે . ઉનાળાની ગરમી અને � ૂની સીઝનમાં તેના

Kudarati Vanasapti - 108
 ુ ા �� ંુ શીતળ, � ૃ�પ્તકાર ફળ
િનવારણ માટ� ખર�ઝ

ઔષધ�પે આપ્ય જ છે .

Kudarati Vanasapti - 109

 (૧૦) મધ

મધને ઉ�ુર, �હન્દ, ફારસીમાં શહદ,

ુ અરબીમાં અસલ અને �ગ્રે�મ હની

સંસ્�ૃતમા મ�,

કહ�વામાં આવે છે .

મધ એક પ્રા�ૃિ ખાધ પદાથર છે . ક�ટલાક

ુ રસવાળા �લોનો રસ � ૂસીને

પ્રકાર માખીઓ મ�ર

પોતે બનાવેલ મીણના મધ� ૂડાના છ�દ્માં ઠાલવે છે .

ુ તા પ્રમાણમ એકિત્ થયેલા રસ ઉપર તે માખીઓ

�ર

પોતાની પાંખો હલાવીને પંખો નાંખે છે તેથી રસ ઘટ

બને છે .

Kudarati Vanasapti - 110

 મધ િવષે �ુ રઆનમાં ૩ આયતોમાં ઉલ્લે છે ,

�માં એકમાં આડક્તર ઉલ્લે છે . એક �રુ ો �રુ ��

ુ હલ

- મધમાખી િવષે છે . �માં નીચેની આયતોમાં સ્પષ

ર�તે કહ�વા� ંુ છે .

૬૮મી આયત : અને તારા પરવર�દગાર�

ુ ાડ� દ�� ંુ ક� � ંુ પહાડોમાં તથા � ૃક્ષોમ

મધમાખીને �ઝ

અને તે લોકો � �ચી �ચી ઈમારતો બાંધે છે તેમાં ઘર

(મધ� ૂડા) બનાવી લે !

૬૯મી આયત : પછ� દર� ક ફળમાંથી � ંુ ખા

ુ મ માગર પર નમનતાઈ
અને તારા પરવર�દગારના �ગ

(નમ્ર) સાથે ચાલતી રહ�; (વળ�) તેઓના

(માખીઓના) પેટમાંથી એક પીવાની વસ્� (મધ) નીકળે

Kudarati Vanasapti - 111
છે �ના �ુદા �ુદા રં ગ હોય છે . �માં મ�ષ્ય
ુ ( ના

રોગો)� ંુ િનવારણ ( શીફા) છે . બેશક �ચ�તન કરનારાઓ

માટ� એમાં પણ એક િનશાની છે .

�રુ એ મોહમ્મદમા ૧પમી આયતમાં જ�તની

ચાર નહ�રો� ંુ વણર્ છે . તે પૈક� એક મધની નહ�રનો

પણ ઉલ્લે છે .

�રુ એ તહર�મની પહ�લી આયતમાં મધ ખાવા

િવષે આડક્તર ઉલ્લે મળે છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ મધના ઘણાં જ વખાણ કર� લા છે . ક�મ ક�

ુ ાએ મધને લોકો માટ� શીફા (રોગો� ંુ િનવારણ) તર�ક�

�દ

ગણાવે� ંુ છે .
Kudarati Vanasapti - 112
 ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવે� ંુ છે ક� મધનો ઉપયોગ ફર�યાત

ુ ા)ની કસમ �ના હાથમાં માર� �ન છે . �

કરો. તે (�દ

ઘરમાં મધ હોય છે તે ઘરવાળાઓ માટ� ફર�શ્તા

ુ ા પાસે �ન
�દ ુ ાહોની બ�ક્ માંગે છે .

બી� હદ�સમાં છે ક� મધ એ શ્રે પી� ંુ છે . તે

�દલને પાક સાફ કર� છે . છાતીમાંથી કફ અને સરદ�ને

�ૂ ર કર� છે .

જમર્નીન હાટર સ્પેશીયાલીસ ડો. �ુ ચડ�લ

�દયની �બમાર� માટ� મધની ભલામણ કર� છે . તેમના

ુ બ ઘોડા માટ� �મ ચણા ઉ�મ ખોરાક છે ,

કહ�વા �જ

તેમ મધ �દલ માટ� છે .

Kudarati Vanasapti - 113
 ડો. આન�લ્ લોર� ન કહ� છે ક� �દયના

સ્ના�ુઓન મધ શ�ક્ આપે છે . �દલ માટ� શ્રે ખોરાક

ુ ે તો તેમનો જવાબ હતો મધ.

િવષે તેમને કોઈ �છ

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ છે � શખ્ દર મ�હને સવારમાં

ત્ �દવસ મધ ચાટ� તો મ�હના દરિમયાન તેને કોઈ

ુ ીબત ન�હ નડ�

�સ

હાલમાં ત્ મોટા રોગો છે . �દયની �બમાર�,

ડાયાબીટ�સ અને ગે સટ્ર. મધમાં આ ત્ર

ુ છે .
મહારોગોને નાથવાના �ણ

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવે� ંુ છે ક� મધમાં શીફા ( તં�ુરસ્ત -

Kudarati Vanasapti - 114
 ુ નો પ્રક ( ગે સટ્ર)
રોગ િનવારણ) છે . તે વા�ઓ

અને તાવની અસરને �ૂ ર કર� છે

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)� ંુ ફરમાન છે ક� � કોઈ યાદશ�ક્ વધારવા

ચાહ� તો તે મધ ખાય

ુ ઈસ્લમમાં લખે� ંુ છે ક� ર�લ

તહ�ઝી�લ ુ લ્લાહ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવે� ંુ છે

ુ ાએ મધને એક ખાસ બરક્ આપેલી છે એટલે ક�

ક� �દ

તેમાં પણ ઘણા રોગો� ંુ િનવારણ છે અને ૭૦

પયગમ્બરો તેના માટ� દોઆ કર� લી છે .

ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) ફરમાવે� ંુ છે ક� ત્ ચીજોથી શર�રને શ�ક્

Kudarati Vanasapti - 115
અને શાંિત મળે છે . �શુ ્�ુથ નરમ લીબાસથી અને મધ

ખાવાથી.

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

એક શખ્સ ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) પાસે આવીને અરજ કર� ક� મારા

ભાઈ� ંુ પેટ �ૂ :ખે છે . આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) તેને ક� ં ુ ક� મધને પાણી સાથે

પીવડાવો. બી� વાર તેણે ફર�થી ક� ં ુ ક� તેને કોઈ

ફાયદો થયો નથી. આપે ફર�થી તેને એજ પ્રમા

કરવા� ંુ ક� ં ુ અને વધારામાં ક� ં ુ ક� તેની પાસે બેસીને

સાત વાર �રુ એ હમ્ પઢ�. તેના ગયા પછ� આપ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવ્�ુ ક�

ુ ા�ફક (દં ભી) છે . તેજ કારણે મધથી

તેનો ભાઈ (દદ�) �ન
Kudarati Vanasapti - 116
તેને ફાયદો થતો નથી. આ હદ�સથી એમ જણાય છે ક�

ુ ા�ફકને ફાયદો પહ�ચાડ� ંુ નથી.

મધ �ન

ુ બ ઉપાય �� તો
ચોથી વાર તેણે આ �જ

ુ લ્લાહ
ફાયદો થયો એમ અ� ૂક હદ�સકારો લખે છે . ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) તે દદ�ને

ુ ના આપી. કોઈ પણ દવા

વારં વાર મધ આપવાની �ચ

ુ તા પ્રમાણમ અપાય ન�હ� ત્યા �ધ

�ર ુ ી દદર ઉપર

અસર કરતી નથી. તબીબો પણ દદર ્�ુ િનદાન કર�ને જ

દવાના પ્રમાણમ ( ડોઝમાં) વધારો - ઘટાડો કર� છે .

ુ ાર�, ��ુ સ્લ તેમજ લગભગ બધાજ ��

�ખ ુ ી, શીઆ

હદ�સકારોએ આ હદ�સને થોડા ફ�રફાર સાથે ન�ધેલ છે .

Kudarati Vanasapti - 117

 ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) એક

વાર મદ�નાના આમીલ ( ગવર્ન) મોહમ્મ બીન

ખા�લદને કોઈ કામસર મળવા ગયા. તેણે ફ�રયાદ કર�

ક� મને પેટમાં �ુ:ખે છે , આપ કોઈ ઈલાજ બતાવો

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) તેમના દાદા� અમી�લ

મોઅમેનીન અલી (અલ�હસ્સલા) ની એક હદ�સથી

ફરમાવ્�ુ ક�, ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ

એક શખ્સ ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) પાસે આવીને પેટમાં

�ુ:ખવાની ફ�રયાદ કર�. ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહ

ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ફરમાવ્�ુ ક�, તમે મધને

પાણી સાથે મેળવીને તેમાં ત્ દાણા, યા પાંચ

ુ ા
દાણા, યા સાત દાણા કલ��ના નાખીને પીવો, �દ
Kudarati Vanasapti - 118
 ુ બ ઈલાજ ��
ચાહશે તો સા�ં થશે તે માણસે તે �જ

અને સાજો થઈ ગયો.

તે પછ� ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ તે

ુ બ ઈલાજ
આમીલને ફરમાવ્�ુ ક� તમો પણ તે જ �જ

ુ ા ચાહશે તો સા� થશો તે સમયે હાજર

કરો. �દ

રહ�લાઓમાંથી એક જણે આની સામે વાંધો લીધો અને

બોલી ઉઠયો ક� અય અબાઅબ્� ુલ્લ અમને પણ આ

વાતની ખબર છે આપ કહો છો તે કાંઈ નવી વાત નથી

ુ બ ઈલાજ પણ કર� લો છે . પરં � ુ અમોને

અમોએ તે �જ

તો કશો ફાયદો થયો ન�હ.

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) આ સાંભળ�ને

ફરમાવ્�ુ ક� � લોકો ઈમાન લાવેલા હોય,

Kudarati Vanasapti - 119
 ુ લ્લાહન (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)
ર�લ

સાચા માનતા હોય તેને જ ફાયદો કર� . િનફાક ( મનમાં

શંકા�ુ શક
ં ા કરનાર) રાખનાર લોકોને કોઈ ફાયદો ન�હ�

થાય. ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)ને � લોકો સાચા માનતા નથી તેને લાભ

થશે ન�હ�, પેલો માણસ � ત્યા બેસેલો હતો આ

સાંભળ�ને મા� ંુ નીચે કર� લી� ંુ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

ુ બ મધમાં શીફા છે .
વસ્સલ્)ની હદ�સે શીફા �જ

હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા)

ફરમાવે છે ક� �ને કોઈ �બમાર� હોય તે મધને પાણી

સાથે મેળવીને પી લે
Kudarati Vanasapti - 120
 ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક�:

ુ ા �ુ રઆનમાં ફરમાવે છે ક� મધમાં લોકો માટ� શીફા

�દ

(રોગો� ંુ િનવારણ) છે . પછ� આપ (અલ�હસ્સલા)

ુ મેનીન (અલ�હસ્સલા) � ંુ ફરમાન વણર્વ

અમી�લ �અ

છે .

આકા હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન અલી

(અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� તમારામાંથી કોઈ �બમાર

પડ� �ય અને તમાર� �બમાર�નો કોઈ ઈલાજ નથી.

એવી હાલતમાં તેણે તેની પત્નીન સવાલ કર� ક� તેને �

મહ�રની રકમ િનકાહ સમયે આપેલી છે . તેમાંથી એક

દ�રહમ ( તે સમય� ંુ ચલણ) આપે, તે �દરહમથી તમે

મધ ખર�દો અને આસ્માનથ વરસેલા વરસાદના પાણી

Kudarati Vanasapti - 121
 ુ ા તમોને તં�ુરસ્
સાથે તેને મેળવો અને પીવો તો �દ

કરશે. (શીફા આપશે.)

હઝરત અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા)

ુ ા તઆલાએ
આગળ ફરમાવે છે : તે એટલા માટ� �દ

ફરમાવે� ંુ છે ક� મહ�રના પૈસામાંથી �ી �શ

ુ ી થઈને

આપે તો લઈ લો. પછ� આપે (અલ�હસ્સલા) આયત

પઢ� ક� ( ફઈન તીબ્ન લ�ુ મ અન શયઈન મીન્�

ુ ો
નફસન ફકો�હ હનીઅમ મર�યા ( �રુ એ િનસા,

આયત : ૪) પણ જો તેઓ (�ી) તેમાંથી કં ઈ આપી દ�

ુ ીથી ખાઈ લો તે તમને રચે પચે.) અને

તો તે �શ

મધમાં આ આયત ‘ફ�હ� શીફાઉન લી�ાસ’. ( લોકો

માટ� તેમાં શીફા - રોગો� ંુ નીવારણ છે અને

Kudarati Vanasapti - 122
આસમાનથી પાણી માટ� એમ કહ�વા� ંુ ક� - અને અમોએ

આસ્માનથ પાક ( બરક્તવા�) પાણી ઉતા�� ુ છે .)

(�ુરએ કાફ, આયત : ૯)

મસનદ� ફ�રદોસ ુ બ
�જ ુ લ્લા
ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

છે ક� � પોતાની હલાલ કમાણીના દ�રહમમાંથી મધ

ખર�દ� અને તેને વરસાદના મીઠા પાણી સાથે મેળવીને

પીએ તો લગભગ બધાજ રોગોનો તેમાં ઈલાજ છે .

સઘળાં પીણાઓમાં મધને ુ લ્લા

ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) સૌથી વ� ુ

પસંદ કરતા હતા. આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) રોજ તેને પીતા હતા અને હંમેશા તં�ુરસ્

Kudarati Vanasapti - 123
રહ્. આપને મધ સાથે મીઠ� ચીજ પણ ઘણી ભાવતી

હતી.

આપ (અ.સ.વ.) ફરમાવ્�ુ છે ક� તમારા માટ� બે

ચીજોમાં શીફા છે . એક �ુ રઆન અને બી�ુ ં મધ.

(ઈબ્ન મા� �ુસ્તદર હા�કમ)

અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા) ના એક

ુ બ ત્ ચીજો કફનને �ૂ ર કર� છે . ( ૧)

ફરમાન �જ

ંુ ર અને (૩) મધ.

�ુ રઆન (ર) �દ

એક શખ્ દર�હ �બન મહાર�બી એ ઈમામે

સા�દક (અલ�હસ્સલા) ને ફ�રયાદ કર� ક� તેને પેટમાં

� ૂબજ ગડગડાટ ( વા� ુ - ગે સ ટ્ર) થાય છે . આપ

ુ � ંુ ક� તને પેટમાં �ુ:ખે છે ક�?

(અલ�હસ્સલા) તેને �છ
Kudarati Vanasapti - 124
પેણે હા પાડ�, આપે (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ ક�

કલ��ના દાણા મધ સાથે લે.

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે ક�

� શખ્ શીયાળામાં �ખામ - સળે ખમથી બચવા

ચાહતો હોય તે ત્ ચમચી રોજ મધ પીએ.

આપ (અલ�હસ્સલા) યાદશ�ક્ વધારવા માટ�

�ુ રઆન પઢવા� ંુ તથા મધ અને �ૂ ધ પીવા� ંુ ફરમાવ્�ુ

છે .

આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક� ચાર

ચીજો �દલને શાંિત પહ�ચાડ� છે

(૧) મધ ખા� ંુ (ર) �શુ ્� લગાવવી (૩) સવાર�

કરવી અને (૪) હ�રયાળ� જોવી.

Kudarati Vanasapti - 125
 આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક� જો કોઈ

મધનો ખોરાક તર�ક� ઉપયોગ કર� તો લીવર ( ય�ૃત)

બગડવાનો વારો જ ન�હ આવે

આપ (અલ�હસ્સલા) એ કબ�યાત �ૂ ર કરવા

નરણાકોઠ� એક કપ ગરમ પાણીમાં એક ચમચી મધ

પીવા ફરમાવ્�ુ છે .

લોહ� સાફ કરવા અને ન� ંુ લોહ� બને તે માટ�

આપ (અલ�હસ્સલા) એ નાશ્તામા મધનો ઉપયોગ

કરવા ફરમાવે� ંુ છે .

આપ (અલ�હસ્સલા)એ મધ િવષે ફરમાવ્�ુ છે

ક� જમ્ય પછ� � એક ચમચી મધ રોજ ખાય તો

તેનાથી સાંધાઓનો �ુ:ખાવો �ૂ ર થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 126
 આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� મધમાં

દર� ક રોગો� ંુ િનવારણ છે . � સવારમાં નરણાકોઠ� એક

�ગળ� �ટ� ંુ મધ ચાટશે તેનો કફ �ૂ ર થશે, વા� ુ

�ૂ ર થશે ઉપરાંત મગજશ�ક્ ખીલશે અને યાદશ�ક્

તેજ થશે િવગે ર�

આપ (અલ�હસ્સલા)એ ��ુ ષના િવયર્ન ખામી

માટ� ફરમાવ્�ુ છે ક� � શખ્સન િવયર્મા ખામી હોય -

બાળકો ન થતા હોય તેણે �ૂ ધ સાથે મધ મેળવીને પી� ંુ

જોઈએ.

મધના ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર મધમાં ૩ર૦ ક�લર�

છે . મધ એ િવ�ભ� પ્રકાર સાકર� ંુ એક સા� ૂ�હક અને

સં��ુ લત સ્વ� છે . મધમાં ફળ શકર ્ર ૪૦ ટકા અને

Kudarati Vanasapti - 127
દ્ર શકર ્ર ૩૦ ટકા છે . આ ઉપરાંત તેમાં આયનર

તામ, ક�લ્સીય, ફોસ્ફર, પોટાિશયમ, સલ્ફ

તથા મ�ગેનીઝ િવ. ખનીજ તત્વ હોય છે . તેમાં

િવટામીન ‘બી’, ‘ક�’ અને ‘સી’ પણ છે . તેમાં

ડાયસ્ટ�, ઈન્વટ �, ક�ટાલેઝ, પેરોક્ષાયડ અને

લાયપેઝ �વાં એન્ઝાઈમ સૌ ખાધ પદાથર કરતાં સૌથી

વ� ુ પ્રમાણમ છે . લોહ�ના ખિનજ તત્વો�ુ પ્રમ

લોહ�ના પ્રવા Serum ના ભાગ �ટ� ંુ જ હોય છે .

ુ ી
તેથી જ તો લોહ�ની �મ મધને પણ માનવી આજ �ધ

લેબોર� ટર�માં બનાવી શ�ો નથી.

ુ �દમાં
આ�વ આઠ �તના મધના પ્રક

ગણાવેલ છે . મધને ધરતીના અ� ૃત તર�ક� ઓળખાવ્�ુ

Kudarati Vanasapti - 128
છે . પ્રાચ ભારતમાં મધનો ઉપયોગ ઔષધ તર�ક�

થતો રહ્ છે અને આ� પણ ક�ટલીક દવાઓમાં મધનો

ઉપયોગ કરવામાં આવે છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ
� નબવી �ચ�કત્સામા ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) અને પાક ઈમામોએ

ુ બ મધની પ્રશં કર� છે . તેજ

�ુ રઆનના ફરમાન �જ

ુ �દ પણ કહ� છે અને તેને આ�િુ નક સંશોધન

ર�તે આ�વ

ંુ સ્વાદ
ટ�કો આપે છે . મધ શીતળ, પચવામાં હળ�,

ુ , પાતળા ઝાડાને બાંધનાર, �તરડામાં ચ�ટ�લા

મ�ર

મળને �ટો પાડનાર, �ખ અને કં ઠસ્વ માટ� પરમ

�હતકાર�, પાચનશ�ક્ વધારનાર, ઘા, ચાંદા અને

ઝખમને સાફ કર� �ઝવનાર, શર�રમાં કોમળતા

Kudarati Vanasapti - 129
લાવનાર, શર�રના પ્રત્ �ગમાં �ડ� ુ ી
�ધ

પહ�ચનાર, શર�રની નાડ�ઓને સ્વચ કરનાર,

તાજગી વધારનાર, શર�રને �દર - બહારથી � ૂબ

સાર� ર�તે સ્વચ કરનાર, શર�રના રં ગને સારો

કરનાર, ��ુ દ, િવચાર-કલ્પન શ�ક્ અને યાદ શ�ક્

વધારનાર, �િતયશ�ક્ વધારનાર તથા ��ચ

વધારનાર છે . મધ કોઢ, હરસ, ઉધરસ, િપ�,

લોહ� િવકાર, રક્તિપ, કફદોષ, પ્રમ, ગ્લાિ,

�ૃિમ, મેદ (ચરબી), તરસ, ઉલ્ટ, �વાસ, હ�ડક�,

ઝાડા, કબ�યાત, દાહ અને ક્ �વાં અનેક રોગોને

મટાડ� છે . કફદોષ� ંુ ઉ�મ ઔષધ મધ છે . મધ ઝેરનો

Kudarati Vanasapti - 130

પણ નાશ કર� છે . ભાંગેલા હાડકાંને સાંધે છે . અને ઘા

�ઝવે છે .

આજથી લગભગ ૧૭૦૦ વષર પર થયેલા

ુ ત
મહાન સ�ન �� ુ ે મધને ઓપર� શનના ઝખમ - ઘા

િવગે ર�ને �ઝવવાના મલમ બનાવવામાં વાપયાર ્ન

ઉલ્લે છે .

મધમાંથી પ્રા થનાર� શકર ્ર ( સાકર) અને

પા�ૃિ�ક ખનીજ તત્ શર�રમાં કોઈપણ �તના શ્

િવના આત્મસા થઈ �ય છે . મધ ખાધા પછ� માત

ર૦ િમનીટમાં જ લોહ�ના પ્રવાહમ ભળ� �ય છે .

મધને બંધ વાસણ - બોટલ િવગે ર�માં રાખ્�ુ

ુ ી બગડ� ંુ નથી. એટ� ંુ જ ન�હ

હોય તો હ�રો વષર �ધ
Kudarati Vanasapti - 131
પણ મધમાં રાખેલા ખાધ પદાથ� પણ બગડતા નથી.

ુ ેન ખામેનની ૩૩૦૦ વષર પહ�લાની

ઈ�પ્તન રા� �ત

કબર (પીરાિમડ) માંથી ૧૯ર૩માં મળે � ંુ મધ બગડ� ંુ ન

હ�.ંુ તે� ંુ કારણ એ ક� મધ �વા� ંુ (Bacteria)ને માર�

નાખે છે . ઈ�પ્તમા અને પ્રાચ ગ્રીસમ શબની

�ળવણી કરવામાં તેનો આ ર�તે ઉપયોગ થતો હતો.

રામાથીબોડ� હોસ્પીટ બ�ગકોક, ડો. સ્પેન્

ઈફ�મે ( �િુ નવસ�ટ� ટ�ચ�ગ હોસ્પીટ, કાલાબાર

નાઈ�ર�યા) ક�લીમાન્�ર �ક્ર�વ મેડ�કલ સેન્ટ,

ુ ુ મ્બાર
તાન્ઝાની અને ડ�પાટર ્મેન ઓફ સ�ર�, ��

- ��ુ ન્ડ િવગે ર�માં તબીબોએ મધના ઘા �ઝવવાના

ુ િવષે િવગતવાર સંશોધનો ર�ુ કર� લા છે .

�ણ
Kudarati Vanasapti - 132
 મધ એ પ્ર ક�ટા� ંુ નાશક છે , તેથી જ તો

ુ બ્બ િવગે ર�માં વ� ુ લાંબા સમય માટ� �રુ �ક્

�ર

રાખવા માટ� સાકરની ચાસણીના બદલે મધનો ઉપયોગ

થાય છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવે� ંુ છે ક� મધમાં િશફા ( રોગ

િનવારણ) છે . તે વા�િુ વકાર (ગે સ ટ્ર) અને તાવની

અસરથી �ૂ ર રાખે છે .

આ હદ�સ િવષે િવચારતાં જણાય છે ક� આમાં

ંુ ાશક Antiseptic
(તાવ માટ�ની અસર) મધના �વા�ન

ુ ોની જ વાત છે . મધમાં એન્ટ�બાયોટ� �ણ

�ણ ુ ો પણ

છે . �નો ઉપયોગ અગાઉ ઈ�પ્, ગ્ર, ભારતમાં

Kudarati Vanasapti - 133
થયો છે . રિશયાના વૈજ્ઞાિનક સંશોધનથી સા�બત

કર� � ંુ છે ક� મધ એ Broad Spectrum Antibiotic

ંુ ને મારનાર) છે . તેમણે અનેક

(અનેક �તના �વા�ઓ

અખતરાઓ પછ� શોધ્�ુ છે ક� ટાઈફોઈડ, ન્�ુમોનીય,

શરદ�, �તરડાને �કુ શાન કરનાર �વા�ઓ

ંુ અને

અ� ૂક �તની �ગ િવગે ર�નો મધ નાશ કર� છે .

હ�પોક�ટસ સો વરસ કરતાં વ� ુ �વ્ય. તે� ંુ

કારણ મધનો િનયિમત ઉપયોગ હતો. Democritus

(ડ�મોક�ટસ) �ને હસતો ફ�લ્�ુ કહ�વામાં આવે છે . તેણે

ંુ ીને થોડા �દવસ જ�દગી લંબાવી હતી એ� ંુ

મધ �ઘ

વાંચવા મળે છે .

Kudarati Vanasapti - 134

 �િુ નવસ�ટ� ઓફ ક�લીફોન�યા ( અમે�રકા)ના

વૈજ્ઞાિન - તબીબોએ એક સંશોધનથી સા�બત �ુ� છે ક�

મધમાં શ�ક્તશાળ પોલી�ફનોલ હોય છે � શ�ક્તશાળ

એન્ટઓક્ષીડ� (Antioxident) છે . અને તેનામાં

�દયરોગના જોખમો ઓછા કરવાની અને ક�ન્સ સામે

લડવાની ક્ષમ હોય છે . ડો. હાઈડ્ર ગ્ર કહ� છે આ

પોલી�ફનોલ એન્ટ ઓક્સીડ�ન � મધમાં હોય છે તે

શર�રના ગંભીર રોગો સામે રક્ આપે છે . તે

�કુ ્તકણ Free Radicles (ફ્ ર� ડ�કલ્) નો નાશ કર�

છે .

આવાં અ� ૃત સમાન મધને ( એક ક�લો) ભે� ંુ

કરવા સાડા પાંચસો મધ માખીઓને ઓછામાં ઓછા

Kudarati Vanasapti - 135
એક કરોડ �લો પરથી પરાગ કાઢવી પડ� છે . �ુ દરત� ંુ

એક ચમત્કાર ઔષધ મધ છે .

(૧૧) જમ�ખ (�મફળ)

ુ રાતીમાં �મફળ ક� જમ�ખ, �હ�દ� - ઉ�ુર્મા

�જ

અમ�દ, સંસ્�ૃતમા અમ�ક ક� બ�ુબીજ કહ� છે .

જમ�ખ મોટ� ભાગે બધા જ દ� શોમાં થાય છે .

જમ�ખ િશયાળા� ંુ એક લોકિપ્ અને સસ્�ુ ફળ છે .

ુ ાબી એવી બે �ત છે .
તેમાં ધોળ� અને �લ

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) મે

ુ ાબી
�લ જમ�ખના વખાણ કર� લા છે . આપ

Kudarati Vanasapti - 136

 ુ ાબી જમ�ખ ઘ� ંુ
(અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે , �લ

ુ �રુ ત બનાવે છે
ફાયદા કારક ફળ છે . તે ચહ�રાને �બ

અને �દલને શાંિત આપે છે . � કોઈ સવારના નાશ્તામા

ુ ાબી જમ�ખ ખાય તેની ઔલાદ �બ

�લ ુ �રુ ત થાય છે .

ુ ાબી જમ�ખથી મગજ અને શર�રની �દરના

�લ

ુ બને છે . આપ (અલ�હસ્સલા) મે
સ્ના�ુ મજ�ત

જમ્ય પછ� જમ�ખ ખાવા� ંુ ફરમાવ્�ુ છે . ખાલીપેટ�

જમ�ખ ખાવાની મનાઈ ફરમાવી છે .

ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર જમ�ખમાં પ૬ ક�લર� છે .

પ્રોટ ૧૦ ટકા, ચરબી ૦.૨ ટકા, ખિનજ ક્ષા ૦.૭

ટકા, કાબ��દત ( કાબ�હાઈડ્ર�) ૧ર.પ ટકા, ર� ષાઓ

Kudarati Vanasapti - 137

૩.૯ ટકા, ક��લ્શય ૩૩ િમ.ગ્., ફોસ્ફર ૧૩ િમ.ગ્.

હોય છે .

જમ�ખમાં િવટાિમન ‘સી’ પણ છે . તે ઉપરાંત

ટ�િનક એસીડ અને ઓકઝેલેટ પણ છે .

જમ�ખ સ્વાદમા ખાટાં અને મીઠાં પણ હોય છે .

જમ�ખ િવયર્ન વધારનાર, કફ કરનાર તેમજ વાત

અને િપ�નો નાશ કરનાર છે . તે અત્યં ઠં �ુ છે .

જમ�ખ સા�ત્વ અને ��ુ ધ્ધવધર હોવાથી

િવધાથ�ઓ અને ��ુ ધ્ધ�વીઓન ખાવાં �વા છે . વળ�

કબ�યાતના દદર ્થ કાયમ પીડાનારાઓ માટ� જમ�ખ

આિશવાર ્ સમાન છે . તેનાથી પેટ સાફ આવે છે .

Kudarati Vanasapti - 138

 (૧ર) બોર

ુ રાતીમાં
�જ બોર, ઉ�ુર - �હ�દ�માં બેર,

સંસ્�ૃતમા બદર�, ફારસીમાં ક�નાર અથવા �કનાર,

અરબીમાં બનક અથવા �બનક ક� નબીક, �ગ્રે�મ

તેને Jujube Fruit કહ� છે .

બોરડ�� ંુ ઝાડ લગભગ દર� ક દ� શમાં થાય છે .

ુ ્ ત્ �ત છે . ચણીબોર, ક�લબોર અને

બોરની �ખ

મોટા સૌવીર બોર. ચણીબોર મોટા ચણા �વા અને

ખટ-મીઠાં હોય છે . મધ્ય કદના મીઠાં બોર ક�લબોર

અને મોટા મીઠાં બોરને સૌવીર બોર કહ� છે . આ ઉપરાંત

Kudarati Vanasapti - 139

કાશીબોર, રાજબોર, અજમેર� બોર, �રુ તી (રાંદ�ર�)

બોર એમ ઘણી બધી �તો છે .

અ� ુ નઈમ તેમના �સુ ્ત ‘તીબ્બ નબવી’માં

લખે છે ક�, ુ બશર ( માનવિપતા) હ.

જયાર� અ�લ

આદમ (અલ�હસ્સલા) �ુિનયામાં આવ્ય ત્યાર સૌ

પ્ર બોર ખાધેલા.

બે હદ�સકારોના કહ�વા ુ બ
�જ ર� ૂ�ુલ્લા

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવે છે ક�

ુ
“મેઅરાજની રાતે સાતમાં આસ્માનમા મને ‘િસદર�લ

�નુ ્તહ’ � ંુ ઝાડ બતાવ્�ુ તેમાં મ� બોર લાગે લા

જોયાં.”

Kudarati Vanasapti - 140

 ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર બોરમાં ૩૭ ક�લર� મળે છે .

તેમાં ૮૭ ટકા ભેજ, ૧.૩ ટકા પ્રોટ, ચરબી અને

ક્ષા ૦.પ ટકા, કાબ��દત ૬.૭ ટકા, ર� ષાઓ ૩.૮

ટકા, ક��લ્શય ૩૦ િમ.ગ્., ફોસ્ફર ર૦ િમ.ગ્.

નાયસીન, અને વીટામીન ‘સી’ િવગે ર� હોય છે .

બોર શીતવીયર, ��ુ , �ક

ુ ્રવધ, શ્રમ,

� ૃષાશામક, દાહશામક, ક્ િનવારક, માંસવધર્

અને આમ નાશક છે . રાજબોર ( કલમી મોટા બોર)માં

ુ લ �ણ
� ૃષ્ અને �ક ુ વધાર� છે . એ અિતષર,

રક્તદો, શ્ અને શોષને (તરસને) મટાડ� છે .

સૌવીર બોર ( મોટા બોર � ૂબ મીઠાં) ઠં ડા,

મળને તોડનાર, ભાર� , િવયર વધારનાર અને

Kudarati Vanasapti - 141
�દુ ્ર�ષ્ટક છે . એ િપ�, દાહ, લોહ�નો બગાડ, ક્

અને તરસને મટાડનાર છે .

ક�લબોર (મીઠાં અને નાના મધ્ય કદનાં બોર)

ઝાડાને રોકનાર, ��ચ ઉત્પ કરનાર, ગરમ, વા� ુ

કરનાર, િપ� તથા કફ કરનાર તથા પચવામાં ભાર�

છે .

ચણીબોર ખાટા, � ૂરાં, જરાક મીઠાં, �સ્નગ

અને ભાર� છે . તે વા� ુ તથા િપ�ને મટાડનાર છે .

ચરક બોરને સ્વે કરનાર, ર� ચ કરનાર,

શરદ� રોકનાર, શ્રમહા અને વા�િપ�� ંુ શમન

કરનાર ગણે છે .

Kudarati Vanasapti - 142

 ુ ત
�� ુ બોરને રક્તિપ�હ, વાત શામક, �ક
ુ

દોષનાશક અને શોકનાશક ગણે છે .

બોરડ�ના �લ અને પાન રં ગકામમાં વપરાય

ુ
છે . બોરડ�ની છાલમાં ટ�િનક એસીડ �ષ્ક પ્રમાણમ છે .

ઓષિધ તર�ક� તેના ફળ, ઠળ�યા, પાન અને છાલ

ુ �દના �સુ ્તકોમા તેના ઉપયોગ

વપરાય છે . આ�વ

િવસ્તાર�ૂવર વણર્વેલ છે .

Kudarati Vanasapti - 143

 (૧૩) �ુંગળ� (કાંદા)

ુ રાતીમાં
�જ �ુંગળ� ક� કાંદા, ઉ�ુર-�હ�દ�-

પં�બીમાં પીયાઝ, સંસ્�ૃતમા પલાં�ુ, મરાઠ�માં

કાંદા, ફારસીમાં પીયાઝ, અરબીમાં બસલ અને

�ગ્રે�મ Onion કહ�વાય છે .

�ુ રઆનમાં �રુ એ બકરહની ૬૧મી આયતમાં

�ુંગળ�, લસણ, મ� ૂર અને કાકડ�નો ઉલ્લે છે . હ.

ુ ા (અલ�હસ્સલા) ના અ�ય
�સ ુ ાયીઓ બનીઈસ્રા

જયાર� ઈ�પ્તમા હતા ત્યાર આ ચીજો ખાતા હતા.

ફ�રઓનના �લ્મથ ભાગીને સીનાઈના રણમાં હતા

Kudarati Vanasapti - 144

ત્યાર આ ખોરાકને યાદ કરતા હતા એમ આ આયતમાં

જણાવે� ંુ છે .

�ુંગળ� અને કાંદાની તીવ વાસના લીધે તે

ખાઈને મસ્�દમા આવવાની ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ મનાઈ ફરમાવેલી,

બાક� તે ખાવા� ંુ હરામ નથી ઠ�રવ્�ુ.

જ. �બીરથી બી� એક હદ�સ ન�ધાયેલી છે .

ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ ક�, � �ુંગળ� ક� લસણ ખાય તે

અમાર� પાસે ન આવે અથવા એમ ફરમાવ્�ુ ક� અમાર�

મસ્�દમા ન આવે યા પોતાના ઘરમાં બેસી રહ�.

(�ુખાર�, �ુ�સ્લ)
Kudarati Vanasapti - 145
 ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, તમે કોઈ નવા શહ�રમાં

�વ તો ત્યાંન �ુંગળ� અને શાકભા� ખાઈ લો. તે

જગ્યાફ�રથ થનારા રોગોથી બચાવશે. સ્ના�ુઓન

ુ
મજ�ત બનાવશે. િવયર વધારશે અને તાવથી

બચાવશે.

બી� એક આવી જ હદ�સમાં આપે

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવ્�ુ છે

ક� તમે કોઈ શહ�રમાં પહ�ચો તો ત્યાંન �ુંગળ� ખાઈ લો

�થી ત્યાંન �બમાર�ઓ તમારાથી �ૂ ર રહ�.

Kudarati Vanasapti - 146

 ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે

ક�, �ુંગળ� ખાવ, તે મ�ઢાને પાક કર� છે તથા કફને

�ૂ ર કર� છે . િવયર અને �િતય શ�ક્તમા વધારો કર� છે .

આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક�, �ુંગળ�

ખાવ તે દાંતના પેઢાને મજ� ૂત બનાવે છે . કમરને

�સ્થ અને ચહ�રાને તેજસ્વ બનાવે છે . તેમજ �ુ:ખાવા

ુ કર� છે . �ુંગળ�થી સ્ના�ુ મજ�ત

અને રોગને ના�દ ુ

થાય છે . ચાલવાની ગતી વધાર� છે . તાવને �ૂ ર કર� છે .

�ુંગળ�નો રસ અથવા તેનો �ંદો કર�ને ઝેર�

ુ , ભમર�, મચ્છ અને માખીના ડંખ ઉપર

જ ં�ઓ

લગાડવાથી ફાયદો થાય છે . �ુંગળ�ના રસમાં સરકો

Kudarati Vanasapti - 147

મેળવીને તેનાં બે-ચાર ટ�પાંનાકમાં નાખતા નાકમાંથી

નીકળ� ંુ લોહ� (નસ્કોર �ટવી) બંધ થાય છે .

આજના તબીબોએ પણ �ુંગળ�ના અનેક ફાયદા

વણર્વેલ છે . �ુંગળ� હવે આપણા ભોજનનો એક ભાગ

બની રહ� છે �ના લાભો બારસો વરસ પહ�લાં ઈમામે

સા�દક (અલ�હસ્સલા)એ સમ�વ્ય હતા.

ુ બ સામાન્ ર�તે
વનસ્પિતશા�ન કહ�વા �જ

લાલ અને સફ�દ �ુંગળ� જોવા મળે છે . તેમાં સફ�દ

�ુંગળ� વ� ુ �ણ
ુ કાર� અને ઔષધમાં મોટ� ભાગે તેનો જ

ઉપયોગ થાય છે . કાંદો છે મદર ્ન બાંધો કહ�વત

�ુંગળ�ના ઉ�મ િવયર્વધર �ણ

ુ નો સ્પષ ખ્યા આપે

ુ ના પ્રકરણમ ઈમામે સા�દક અ.સ. નો �િતય

છે . ઝૈ�ન
Kudarati Vanasapti - 148
શ�ક્તન નબળાઈ માટ�નો �સુ ્ખ �ુઓ. �ુંગળ�

ગર�બોની કસ્�ુર તર�ક� ઓળખાય છે . પરં � ુ શ્રીમં

માટ� પણ તે કસ્�ુર કરતાં િવશેષ ઉપયોગી ચીજ છે .

�ુંગળ�ના ઘટકો : �ુંગળ�નો સફ�દ રં ગ કલેવોન

નામના પીગમેન્ ( રં ગદવ્)ને આભાર� છે . �મ

કલોરો�ફલ લીલો રં ગ આપે છે તેમ ક�રોટ�ન પીળો ક�

નારં ગી રં ગ આપે છે .

�ુંગળ�માં રહ�� ંુ પ્રોપા ડાઈસલ્ફાઈ તીવ

ગંધવા�ં તત્ છે અને તેમાં રહ�� ંુ ઉડ્ડયનશ

તેલ�ુંગળ� કાપનારને અ� ૂક રડાવે છે . પરં � ુ પાણીમાં

જો �ુંગળ� સમારવામાં આવે તો તેની અસર ઓછ�

થાય છે .
Kudarati Vanasapti - 149
 લીલી �ુંગળ�માં નીચેના લીલા ભાગમાં � ૂબ

સારા પ્રમાણમ વીટામીન ‘એ’ (ક�રોટ�ન સ્વ�પ) રહ�� ંુ

ુ હોય છે .
છે . અને ઉપરનો સફ�દ ભાગ શકર ્રાથ ભર�ર

લીલી �ુંગળ� પ્રમાણમ થોડ�ક ઓછ� તીવ વાસ ધરાવે

છે .

૧૦૦ ગ્ર �કુ ા અને - લીલા કાંદામાં ક�લર�� ંુ

પ્રમ પ૯ - ૪૧, પ્રોટ ૧.૮ ગ્ર - ૦.૯ ગ્ર,

કાબ�હાઈડ્ર� ( કાબ��દત) ૧ર.૬ ગ્ર - ૮.૯ ગ્ર,

ક��લ્શય ૪૦ િમ.ગ્. - પ૦ િમ.ગ્., ફોસ્ફર ૬૦

િમ.ગ્. - પ૦ િમ.ગ્., આયર્ ૧.ર િમ.ગ્. - ૭.૪૩

િમ.ગ્., ક�રોટ�ન ૧પ િમ.ગ્. - પ૯પ િમ.ગ્.,

િવટાિમન ‘સી’ ર િમ.ગ્. - ૧.૭ િમ.ગ્ છે .

Kudarati Vanasapti - 150
 ુ બ �ુંગળ� તીખી અને
ુ �દના કહ�વા �જ
આ�વ

ુ હોય છે . તે બળવધર્ �ક
મ�ર ુ ્, કામો�ેજક,

��ચકર, િન�દ્ વધર્ � ૂખ ઉઘાડનાર છે . �ુંગળ�માં

ુ ા છોડના પાંચ ટકા

ઉડ્ડશીલ તેલ હોય છે . � �ર

�ટ� ંુ હોય છે . આ તેલ �દયને ઉ�ે�ત કર� છે . નાડની

ગિત વધાર� છે અને કોરોનર� ધમનીઓનો રક્તસંચા

વધાર� છે . તે �તરડાની માંસ પેશી અને ગભાર ્શયન

પણ ઉ�ે�ત કર� છે . તે િપ�નો �ાવ વધારનાર છે .

ુ ાશક છે .
અને રક્તશક ર્ ઓછ� કર� છે . તાજો રસ જ ં�ન

ચરક� �ુંગળ�ને બળકારક કહ� છે . તે ��ચવધર્

અને જઠરા�ગ્નન પ્રદ� કરનાર પણ છે . ભાવિમત્

�ુંગળ� અને દહ�ને િન�દ્રાદા કહ્ છે . �� ુ ે �ુંગળ�ને

ુ ત
Kudarati Vanasapti - 151
��ુ ધ્ધવધર પણ કહ� છે . રાજવૈધ �ૃષ્ણરા કિવએ તો

‘પાલાં�ુરાજ શતકમાન’ ના� ંુ સો �લોક� ંુ કાવ્ રચે� ંુ

છે . પલાં�ુ એટલે �ુંગળ�નો દડો. તે રા�એ અનેક

ુ �ાર તે� ંુ તેમાં કાવ્યમ

રોગોને ક�વી ર�તે ના�દ

વણર્ છે .

ુ બ નાકમાંથી પડ� ંુ લોહ�

ચરકના કહ�વા �જ

(નસ્કોર �ટવી) અટકાવવા �ુંગળ� ફોડ�, દબાવી તેના

રસના ટ�પાં નાંખવા.

આયર્�ભષક ‘�હ��ુસ્તાન વૈધરાજ’ નામે

�ણીતા �સુ ્તકમા �ુંગળ�ના �ુદા �ુદા ર૪ ઉપયોગ

બતાવેલા છે .

Kudarati Vanasapti - 152

 ચરબીવાળા ખોરાક લોહ�ને ગંઠાવે છે . તળે લી

�ુંગળ� લેવાથી લોહ�માં રહ�લા હાઈબ્રીનો તત્વથ

લોહ� ગંઠવાની શ�ક્ ઘટ� છે . લોહ� ગંઠા� ુ અટકાવીને

લોહ�ના પ�રભ્રમણમ ઉભા થતા અવરોધોને �ૂ ર કર� છે .

અને લોહ�ની નળ�ઓમાં લોહ� વહ�� ંુ રાખે છે . અને આ

ર�તે �દયને લોહ� પહ�ચાડતી કોરોનર� નળ�ઓમાં

લોહ� વહ�� ંુ રાખી �દયરોગ અટકાવે છે . તે જ ર�તે

મગજને લોહ� પહ�ચાડતી નળ�ઓમાં આ જ પ્રમા

ુ ્રિપ) ને
લક્વ થતો અટકાવે છે . ઉપરાંત ક�ડની ( �ત

પણ બગડતા અટકાવે છે .

�ુંગળ�માં ક�ન્સ ભગાડવાની શ�ક્ પણ છે .

કોનર્ �િુ નવિસ�ટ�ના સંશોધકો કહ� છે ક� �ુંગળ�ની �

Kudarati Vanasapti - 153
�તોમાં તીવ ગંધ હોય છે , તેમાં લીવર (ય�ૃત) અને

મોટા �તરડાના ક�ન્સરન અટકાવવાની શ�ક્ છે . તીવ

વાસવાળ� �ુંગળ�માં એન્ટ�ઓક્સીડ� હોય છે . તેનાથી

શર�રમાં રહ�લા ફ્ ર� ડ�કલ-�કુ ્ કણોનો નાશ થાય છે .

લાઓવસ્ક નામે એક રિશયન વૈજ્ઞાિન પણ

શોધે� ંુ છે ક� ભોજન સાથે અવાર નવાર કાચી �ુંગળ�

ખાવાથી ક�ન્સ થ� ંુ નથી.

અમે�રકન ઈન્સ્ટ� ટ� ઓફ ક�ન્સ પણ એક

િવસ્�ૃ સંશોધનને �તે �હ�ર કર� � ુ ક� �તરડાના

ક�ન્સ અટકાવવા માટ� �ુંગળ� તથા લસણ લાભદાયક

છે .

Kudarati Vanasapti - 154

 સ્વીત્ઝલ�ન્ બનર �િુ નવિસ�ટ�ના એક સંશોધક�

સા�બત કર� � ંુ છે ક� રોજ પ૦ ગ્ર �ુંગળ� ખાવાથી

�ીઓમાં રજોિન� ૃિત ( માિસક બંધ થયા પછ� -

મેનોપોઝ) પછ� � ક��લ્શય ઓ�ં થઈ જઈ હાડકાં

નરમ (ઓસ્ટ�ઓપોરોસી) થવાની પ્ર�ક શ� થાય છે

તેને અટકાવી શકાય છે .

�ુંગળ�માં ચમત્કા�ર �ણ
ુ ો રહ�લા છે . પેટના

ુ ે �ૂ ર કર� છે . ફ�ફસામાંથી કફને બહાર ફ�ક� છે . તેના

વા�ન

રોજ�દા ઉપયોગથી માનવી� ંુ �પ-સ�દયર, ચહ�રાની

રોનક, તન્�ુરસ્ તો વધે જ છે . તે સાથે તેમાં રોગ

ુ છે .
પ્રિતકા શ�ક્ પણ �બ

Kudarati Vanasapti - 155

 ઉનાળામાં રોજ એક �ુંગળ� ભોજન સાથે

ંુ ર �પે િનયિમત ર�તે ખાવાથી આખા વષર માટ�

ક�બ

જ�ર� ઈમ્�ુનીટ ( રોગપ્રિતકા શ�ક્) મળ� �ય છે .

�થી ૠ� ુ પ�રવતર્નમા વારં વાર �બમાર પડ� જતા

લોકો સ્વસ બની �ય છે . તેવી જ ર�તે સ્થા અને

પાણી પ�રવતર્ થવાથી પણ � રોગો થાય છે , તે

પણ �ુંગળ�ના પ્રયોગ શમી �ય છે .

Kudarati Vanasapti - 156

 (૧૪) લસણ

ુ રાતીમાં
�જ લસણ, મરાઠ�માં લસન,

લ� ૂન, ઉ�ુર્મા લહસન, સંસ્�ૃતમા લસણ ફારસીમાં

સીર, અરબીમાં � ૂમ, �ુ રઆનમાં તે� ંુ નામ �મ અને

�ગ્રે�મ Garlic કહ�વામાં આવે છે .

�ુ રઆનમાં �રુ એ બકરહમાં ૬૧મી આયતમાં

�ુંગળ�, મ� ૂર, કાકડ� અને લસણનો પણ ઉલ્લે છે .

� અગાઉ �ુંગળ�ના પ્રકરણમ આવી ગ� ંુ છે .

લસણની તીવ વાસના લીધે તે ખાઈને

મસ્�દમા આવવાની ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

Kudarati Vanasapti - 157

વઆલેહ� વસ્સલ્) એ મનાઈ ફરમાવેલી છે . પરં � ુ

લસણ ખાવા� ંુ હરામ ઠ�રવ્�ુ નથી.

અગાઉ �ુંગળ�ના પ્રકરણમ �ુંગળ� અથવા

લસણ ખાઈને મસ્�દમા ન જવા િવષેની હદ�સો

લખેલી છે એટલે અતર� ફર�થી તેનો ઉલ્લે કરવો ઠ�ક

નથી.

અ� ુ સઈદ� , ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

ુ બ ન�ધેલ
વઆલેહ� વસ્સલ્) ની એક હદ�સ આ �જ

છે , ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ ક� તમે એને ખાવ છો,

તમારામાંથી �ણે એને ખા� ંુ હોય તે મસ્�દમા ન આવે

ુ ી ક� તેની વાસ તેના મ�ઢામાંથી જતી ન રહ�.

જયાં �ધ
Kudarati Vanasapti - 158
 (અ�ુ દાઉદ, ઈબ્ન હબાન)

ુ ાઈનો દાવો
ઈ�પ્તન રા� ફ�રઔન ક� � �દ

ુ ા (અલ�હસ્સલા) નો �ુશ્મ
કરતો હતો અને હ. �સ

ુ ા નબી અને તેમની કૌમ બની

હતો. તેણે એક વાર �સ

ઈસરાઈલને જમવા બોલાવ્ય. જમણમાં કાિતલ ઝેર

ભેળવે� ંુ હ�.ંુ �થી ખાનાર મર� �ય. �દ

ુ ાએ �બ્ર

ુ ા (અલ�હસ્સલા) ને ખબર
ફ�રશ્તા મારફતે હ. �સ

આપીને એક �સુ ્ખ બતાવ્ય. � તે �જ

ુ બ તૈયાર

કરવામાં આવ્ય. આ દવા ખાઈને હ. ુ ા

�સ

ુ ાયીઓ ફ�રઔનને ત્યા જમ્ય

(અલ�હસ્સલા)ના અ�ય

અને કોઈને ઝેરની અસર થઈ ન�હ�. આ �સુ ્ખામા �ખ

ુ ્
Kudarati Vanasapti - 159
ઘટક લસણ હ�.ંુ �બ્રઈ બતાવેલો �દ
ુ ા તરફનો

�સુ ્ખ �સુ ્તકોમા િવગતવાર લખેલો છે .

(તીબ્બ મા�ુમીન, ઈસ્લાિમ

મેડ�કલ વીસ્ડ િવગેર�.)

અમી�લ મોઅમેનીન હઝરત અલી

(અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ)એ ફરમાવ્�ુ ક� લસણ ખાવ

અને તેનાથી ઈલાજ કરો ક�મક� તેમાં સી�ેર

�બમાર�ઓની દવા છે .

(દયલમી)

એક આવીજ હદ�સ અમી�લ મોઅમેનીન

ુ બ ર� ૂ�ુલ્લા
(અલ�હસ્સલા)ની ન�ધાયેલી છે . તે �જ
Kudarati Vanasapti - 160
(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

ક�, જો માર� પાસે ફ�રશ્તઓ ન આવતા હોત તો �ું

તેને (એટલે ક� લસણને) ખાત.

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા)મે ફરમાવ્�ુ છે ક�

પયગમ્બર ઈસ્લા ર� ૂલલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્)ની હદ�સ છે ક� લસણ ખાવ, પણ

લસણ ખાઈને તરત જ મસ્�દમા ન �વ.

લસણ ખાઈને તરત જ મસ્�દમા જવાની

મનાઈ ફરમાવવામાં આવી છે , તેની પાછળ� ંુ એક

કારણ એ પણ હોય ક� લસણ ખાધા પછ� મ�માંથી

આવતી વાસથી અન્ ��ુ સ્લમોન તકલીફ ન થાય.

લસણમાં સી�ેર રોગોની દવા છે .

Kudarati Vanasapti - 161
 ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે ક�

જો કોઈ ગે સની તકલીફથી બચવા ચાહતો હોય તેણે

અઠવાડ�યામાં એક વખત લસણ ખા� ંુ જોઈએ.

ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર લસણમાં ૧૪પ ક�લર�,

કાબ�હાઈડ્ર� ર૦૦૦ િમ.ગ્ર, ચરબી ૦.૧ ગ્ર,

પ્રોટ ૪.૪ ગ્ર, ખિનજ તત્વ ૧ ગ્ર, ક��લ્શય

૩૦.૧ િમ.ગ્ર, ફોસ્ફર ૩૧૦.૦ િમ.ગ્ર, આયર્

૧૦૩ િમ.ગ્ર, િવટામીન ‘સી’ ૧૩.૦ િમ.ગ્ર છે . તે

ઉપરાંત થાયમીન, ર�બોફલેવની, નાયેસીન �વા

િવટામીન ‘બી’, લસણમાં રહ�લા સલ્ફ ( ગંધક)� ંુ

પ્રમ �ુિનયાના કોઈ પણ ખાધ પદાથ�માં રહ�લા

સલ્ફરન પ્રમ કરતાં વ� ુ છે . ૩૩ િમ.ગ્ર પ્ર ૧૦૦

Kudarati Vanasapti - 162
 ુ ્ કાયર શર�રમાં રહ�લા ઝેર� ખિનજ
ગ્ર સલ્ફર�ુ �ખ

તત્વ સાથે ભળ� જઈ તેનો નાશ કર� છે . તથા પ્ર�ુ

દ્રા અને એક્સર દ્રા શર�રમાં થતા �કુ શાનને

અટકાવવા� ંુ છે .

લસણનો છોડ જમીનમાંથી ‘જમ�નીયમ’

નામના ખિનજ તત્વ�ુ શોષણ કર� છે . આ જમ�નીયમ

લોહ�માં રહ�લા રક્તકણ સાથે જોડાયેલા ઓક્સીજનન

�ક્રયાશ બનાવે છે �ના લીધે શર�રની રોગ

પ્રિતકા શ�ક્તમા વધારો થાય છે .

લસણમાં રહ�� ંુ સેલેિનયમ એન્ટ�ઓક્સીડ�

તર�ક� કાયર કર� છે . વળ� લસણમાં ૦.૧ ટકા એ�લસીન

Kudarati Vanasapti - 163

ના� ંુ રસાયણ એન્ટ�સેપ્ટ તર�ક� શર�રમાં રહ�લા

હાિનકારક બેકટ�ર�યાનો નાશ કર� છે .

લસણને માનવીના આરોગ્ય�ુ અ� ૃત તર�ક�

ઓળખાવે� ંુ છે . લસણને કોઈક� સ્વાસ(તન્�ુરસ)

�વનની ચાવી તર�ક� ગણે� ંુ છે . લસણમાં સફ�દ અને

લાલ એવી બે �ત જોવા મળે છે . પરં � ુ �ણ

ુ માં તો

સર� ંુ જ હોય છે . એક કળ�વા�ં લસણ વધાર� �ણ

ુ વા�ં

હોય છે . આખી �ુિનયામાં અમીર હોય ક� ગર�બ,

ુ ી દર� ક જગ્યા લસણ વરસોથી

રસોડાથી ર� સ્ટોરન �ધ

વપરા� ંુ આવ્�ુ છે . ગર�બ વગર ્ન લોકો લસણ અને

લીલા મરચાંની ચટણી બનાવી ઘ� ક� બાજરાના રોટલા

સાથે શોખથી ખાતા હોય છે .

Kudarati Vanasapti - 164
 લસણમાં છ રસોમાંથી પાંચ રસો છે . માત

અમ્ ( ખાટો) રસ તેનામાં નથી. અમે�રકન ડો. લેલોડર

ંુ ર
કોડ�લે લસણ - મેથીની ચમત્કા�ર અસર નામે �દ

મા�હતી સભર ��ુ સ્તક લખેલી છે .

�ૂ િનયાની સાત અ�બીઓમાંથી એક

ચીસોપ્સન ( ઈ�પ્તન) િપરાિમડો બાંધવામાં કામ

ુ ામોને ખોરાકમાં ખાસ કર�ને લસણ ખાવા

કરતા �લ

માટ� આપવામાં આવ� ંુ અને તેથી આ બાંધકામમાં

ઈ�પ્તન ધગધગતી ર� તીવાળા ગરમ પ્રદ�શમ સખત

મ�ૂર� કર� શ�ા હતા.

લસણ ઉ�મ રસાયણ છે . તે� ંુ સેવન કરનાર

લોકોના દાંત, માંસ, નખ, વાળ, શર�ર જલ્દ

Kudarati Vanasapti - 165
 ુ ાન રહ�વા લસણનો
કમઝોર થતા નથી. આ�વન �વ

ઉપયોગ કરવો �હતાવહ છે . લસણના ઉપયોગથી � ૃધ્

થવાની પ્ર�ક ઓછ� થાય છે . ( ઘડપણ જલ્દ આવ� ંુ

નથી.)

લસણ ��ુ , �સ્નગ, ઉષ્ણિવય, તી�ણ,

બલ્, � ૃષ્ છે . ચરક� લસણને �ૃિમ, ચામડ�ના

રોગોનો નાશ કરનાર, પેટના રોગો, આફરો,

અ��ચ, મંદા�ગ્ િવ. નો નાશ કરનાર ગણાવ્�ુ છે .

ુ ત
�� ુ ે લસણને વા�કરણ, મેઘા, ��ુ ધ્,

સ્વ, વણર, ચામડ�નો રં ગ, �ખના રોગો, �ખ� ંુ

તેજ વધારનાર ગણાવ્�ુ છે . હાડકાંને સાંધનાર,

�દયના રોગો, �ૂનો તાવ, પેટનો �ુ:ખાવો,

Kudarati Vanasapti - 166
કબ�યાત, આફરો, ઉધરસ, સો�, ત્વચાન

વ્યાિધ, મંદા�ગ્, �ૃિમ, વા� ુ અને કફના રોગો

અને ક્ષય મટાડ� છે .

કશ્યપ તો કશ્ય સં�હતામાં લસણ િવષે ૧૧પ

ુ ત
�લોકો લખેલા છે . ચરક અને �� ુ �ણ
ુ ો ઉપરાંત

વધારામાં � ૂજલી, ફોડા, �ન્સ, �ગો� ંુ જકડાઈ

ંુ પથર�, બળતરા સાથે પેશાબ થવો, ભગંદર,

જ�,

�ીઓના માિસક સંબિં ધત રોગો અને વાત રક્તમા

(ગાઉટ - સાંધાના દદર ્મા) ઉપયોગી જણાવ્�ુ છે .

િવઝમાન ઈન્સ્ટ� ટ� (ઈઝરાઈલ)ના ડો. ડ�િવડ

ુ બ
િમર� લ્મે અને પ્. મેર િવલ્હ�કન સંશોધન �જ

એલીસીનનો એન્ટ�સેપ્ટ તર�ક� સ્વીકા �� છે . �

Kudarati Vanasapti - 167
 ુ
પ્રકાર �વા�ઓ પેનેિસલીનથી નાશ પામતા નથી

ુ ને લસણ� ંુ એલીસીન નાશ કર� છે .

એવા �વા�ઓ

પ્ર િવ�વ�ધુ ્ વખતે ઘવાયેલા સૈિનકોના ડ્ર�સ�ગમ

લસણ� ંુ તેલ �ષ્ક

ુ વપરાયે� ંુ અને આવા દદ�ઓને

આહારમાં લસણ અપા� ંુ હ�.ંુ હ�રો મણ લસણ

ભારતમાંથી પ્ર િવ�વ�ધુ ્ વખતે �ર

ુ ોપ મોકલવામાં

આવ્�ુ હ�.ંુ

પ��વમમાં તો લોકો લસણની ક�પ્�ુ પાછળ

ગાંડા છે . લસણથી લોહ� પાત�ં થાય છે . અમેર�કાની

યેલ �િુ નવિસ�ટ�ના પ્. માિવ�ન મોસરના તારણ �જ

ુ બ

અિત તીવ બનાવેલો લસણ પાવડર કોલેસ્ટ્ ઓ�ં

Kudarati Vanasapti - 168

કરવા માટ� ખોરાકના એક ભાગ તર�ક� સરળતાથી લઈ

શકાય છે .

બ�લ�નમાં ભરાયેલી એક કોન્ફરન્સમ

અમેર�કાની નેશનલ ક�ન્સ ર�સચર ઈન્સ્ટ� ટ�ુટ

પ્રિતિનધી ધ્યા ખ�ચે� ંુ ક� લસણમાં રહ�લા બે

ગંધક તત્વ ક�ન્સરન આગળ વધ� ંુ અટકાવે છે .

લસણમાં રહ�� ંુ એન્ટ�ઓક્સીડ�ન તત્ �દય રોગ

અને ક�ન્સરથ બચાવે છે .

�ચા લોહ�ના દબાણથી પીડાતા દદ�ઓ માટ�

અનેક ડોકટરોએ લસણને ભરોસાપાત અને સલામત

ઔષધ તર�ક� સ્વીકા�ુ છે . એના ઉપયોગથી લોહ�� ંુ

દબાણ અને માનિસક ભાર ઘટ� છે . લસણથી દદ�ઓને

Kudarati Vanasapti - 169
રક્તવા�હનીઓમા થતી તાણ ઘટ� છે . લસણ નાડ�ના

ધબકારા ઘટાડ� છે અને �દયના અિનયિમત ધબકારા

િનયિમત કર� છે . તે મગજ � ૂમ થઈ ચકકર આવતા

અટકાવવાં, હાથ પગમાં ખાલી ચઢવી, �વાસ ચઢવો

અને પાચનતંત્રમ ગે સ થતો અટકાવવો �વાં

આરોગ્યપ કામો કર� છે .

છે ક ૧૯ર૧થી લીઓપર અને ડ�બ્ નામના

ુ બ જણાવે� ંુ છે .
સંશોધકોએ અનેક પ્રયો પછ� આ �જ

તા�તરમાં લસણ પર એક ન� ંુ જ સંશોધન

થ� ંુ છે . અમે�રકાના સ્પે એન્ ટ�સ્ ટ્ર�ટમે એન્

ર�સચર ફાઉન્ડ�શન કર� લા અભ્યા દ્રા �ણવા મળ્�ુ છે

ક� લસણ ફ�િમલી ટ�ન્શનન �ૂ ર કરવામાં પણ મહત્વન

Kudarati Vanasapti - 170
ભાગ ભજવે છે . િનષ્ણાંતોન મતે જો ડ�નર ( રાતના

ભોજન)માં લસણનો ઉપયોગ કરાતો હોય તો તે

પ�રવારના �ુ:ખ દદર ્ન હળવા કર� છે . તેની વાસથી

�ુ:ખનો ભાર ઓછો જણાય છે . કદાચ ભિવષ્યમા એ� ંુ

પણ બને ક� ડોકટર દાંપત્ �વનના ટ�ન્શનન �ૂ ર

કરવાથી દવા �પે લસણ� ંુ િપ્ર�સ્ક લખી આપે.

અિતક્રો વ્ય�ક તેમજ િપ� પ્ર�ૃિતવા

વ્ય�ક્તઓએલ સાવચેતીથી લે�.ંુ તે ઉષ્-િત�ણ

હોવાથી સમ�ને ઉપયોગ કરવો નહ�તર

હાઈપરએસીડ�ટ� (પેટમાં બળતરા) ક� અલ્સ (હોજર�માં

ચાંદ�) થઈ શક� છે .

Kudarati Vanasapti - 171

 (૧પ) આ�ુ

ુ રાતીમાં આ�ુ, ઉ�ુર - �હ�દ� - કાશ્મીર -

�જ

પં�બીમાં અદરક, સંસ્�ૃતમા આદક, ફારસીમાં

ઝંજબીલ, અરબીમાં ઝંજબીલ અને �ગ્રે�મ Ginger

કહ�વામાં આવે છે .

�ુ રઆનમાં �રુ એ દહરમાં ૧૭મી આયતમાં

આ�ુનો ઉલ્લે મળે છે .અલ્લા તઆલા જ�તમાં

જ�તવાસીઓને એ� ંુ પી� ુ આપશે �માં આ�ુનો સ્વા

ુ બ અરબ લોકોને આ�ુ ઘ� ંુ

હશે. એક �રવાયત �જ

પસંદ હ�.ંુ તેથી જ �દ

ુ ાએ તેમની મનપસંદ વસ્�

જ�તમાં પીવડાવવા� ંુ ક� ં ુ છે .
Kudarati Vanasapti - 172
 જમીનમાં થતા આ�ુના બે પ્રક છે , ર� સાવા�ં

અને ર� સા વગર�.ંુ ઔષધ તર�ક� ર� સા વગર� ંુ આ�ુ

ઉ�મ ગણાય છે . આ�ુમાંથી જ �ઠ

ં ૂ બને છે . તે માટ�

આ�ુને વ� ુ સમય �ધ
ુ ી જમીનમાં રહ�વા દ� � ંુ પડ� છે .

પા�ુ આ�ુ �કુ ાય ત્યાર તેને ‘�ઠ

ં ૂ ’ કહ�વાય છે .

ુ �દમાં �ઠ
આ�વ ં ૂ ને મહાન ઔષધ ‘િવ�વભેષજ’ના

નામથી ઓળખાવામાં આવી છે . આ�ુ અને �ઠ ુ ો

ં ૂ ના �ણ

લગભગ સરખા જ છે . જો ક� આ�ુ થો�ું સૌમ્ છે .

ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર આ�ુમાં ૬૭ ક�લર�. આયર્

૩.પ િમ.ગ્., ફોસ્ફર ૬૦ િમ.ગ્., ક��લ્સય ર૦

િમ.ગ્., ક�રોટ�ન ૪૦ માઈકોગ્ર, િવટામીન ‘સી’ ૬

િમ.ગ્., મેગ્નેિશય ૪૦પ િમ.ગ્., કોપર ૭૩૯

Kudarati Vanasapti - 173
િમ.ગ્., મ�ગેનીઝ પપ૬૦ િમ.ગ્., ઝ�ક ૧૯૩૦

િમ.ગ્. તથા ક્રોિમ પ૭ િમ.ગ્. છે . આ �કડા પરથી

જોઈ શકાય છે ક� આ�ુમાંથી ક�ટલા બધા પ્રમાણમ

ુ , મીનરલ્ મળે છે . આજના આહાર

િવિવધ ધા�ઓ

શા�ીઓ શર�રના સ્વાસ્ માટ� ખિનજ તત્ ઉપર � ૂબ

ુ � છે . વળ� �ઠ
જ ભાર �ક ુ પ્રમાણ
ં ૂ માંથી પણ િવ�લ

આ બ� ંુ મળે છે . મ�ગેનીઝ� ંુ પ્રમ જોતાં તો �ખો

પહોળ� થઈ �ય! ૧ર૯૦૯િમ.ગ્. આટ� ંુ બ� ંુ પ્રમ

કદાચ બી� કોઈ ખાધ ચીજમાંથી પણ ન મળે .

લોક �ભે કહ�વાય છે ક� “આ�ુ અને �ઠ

ંૂ ,

ં ૂ .” શર�ર� �કુ ાતી જતી વ્ય�ક્ત

પકડ� રોગની �ઠ

�ાર� ક કહ�વામાં આવે છે ક� ભય, આ�ુની �ઠ

ં ૂ ક�મ થઈ
Kudarati Vanasapti - 174
 ં ૂ ખાધી હોય ક� મા�ં નામ
ગયા. કોની માએ સવાશેર �ઠ

ુ રાતી કહ�વતો �ણીતી છે .

લે. એવી અનેક �જ

આ�ુ ુ માં
�ણ ગરમ, ંુ
તી�, જઠરા�ગ્નન

ુ
પ્ર�દ કરનાર, �ક, પાચક, પચ્ય પછ� મ�ર

ુ ોવા�ં હોવાથી બધાજ વા� ુ - કફથી થતા રોગોને

�ણ

મટાડ� છે . માત િપ�થી થતા હાઈપર એસીડ�ટ�, દાહ

િવ. રોગોને બાદ કરતા મોટા ભાગના રોગો પર આ�ુ

ં ૂ ઉ�મ ઔષધ િસધ્ થાય છે .

અને �ઠ

ુ �દના ભાવપ્રક નામના ગ્રંથમ આ�ુ

આ�વ

ંુ ર �લોક છે .
�ગે એક �દ

ભોજનની શ�આતમાં મી�ું ક� િસ�ધવવાળા

આ�ુની કાતર� ખાવાથી ભોજન પ્રત ��ચ થાય છે . � ૂખ

Kudarati Vanasapti - 175
ઉઘડ� છે તથા �ભ અને ગ�ં �ચકાશ વગર� ંુ ચોખ્�ુ

ુ ાર� છે . ઘણાં
થાય છે . પાચનશ�ક્ વધાર� છે અને �ધ

લોકો આ ર�તે િનયિમત જમતા પહ�લા ક� સાથે આ�ુ

ખાવા ટ�વાયેલા હોય છે . પેટની તકલીફ માટ� � ૂબ જ

લાભદાયક છે .

ુ �દમાં �ઠ
આ�વ ં ૂ � ંુ િવશેષ મહત્ છે . ંૂ
�ઠ

ુ છે . કફ અને વા� ુ �વા

ઉષ્ણવીય છતાં િવપાક� મ�ર

દોષોને િન� ૂળર કરનાર છે . �ઠ

ં ૂ ��ચ ઉત્પ કરનાર,

જઠરા�ગ્નન પ્ર�દ કરનાર, વા� ુ અને કફના

િવકારોમાં ઉપયોગી છે .

તેમજ �ઠ ુ ધ
ં ૂ �ગ ં ી, દ�પન, ુ ાશક,
વા�ન

આમને હરનાર, ઉ�ેજક, પાચક, સારક, સોજો,

Kudarati Vanasapti - 176
કં ઠ રોગ, ખાંસી, દમ, આફરો, ઉલટ�, � ૂળ,

અ��ચ િવ. માં ઉ�મ અને શ્રે ઔષધ છે .

ંૂ
�ઠ આખા શર�ર� ંુ સંગઠન ુ ાર�
�ધ છે .

ુ
મ�ષ્યન �વનીય શ�ક્ તથા તેની રોગપ્રિતકા

શ�ક્તન પણ વધાર� છે . વળ� તે �દય, મ�સ્તષ,

ુ ્રિપ િવ. શર�રના

રક્, ઉદર, વાત સંસ્થા અને �ત

સવર અવયવો પર અ��ુ ળ

ૂ પ્રભ પાડ� છે , અને તેમાં

ઉત્પ થઈ ગયેલી િવ�ૃિત તથા અવ્યવસ્થા �ૂ ર કર�

છે .

ુ હોઈ તે
ં ૂ માં કફદોષનો નાશ કરનાર �ણ
�ઠ

શરદ�, ખાંસી તેમજ બી� કફદોષજન્ તમામ

રોગોમાં ખાસ ઉપયોગી છે .

Kudarati Vanasapti - 177
 િવયર � ૃ�ધ્ માટ� �ઠ
ં ૂ પાકનો ઉપયોગ થાય છે .

ુ ો પ્રક િવશેષ
પ્રૌઢાવસ અને � ૃધ્ધાવસ્થામ વા�ન

ં ૂ ઉ�મ ઔષધ છે . સાંધાના �ુ:ખાવા,

થાય છે . તેમાં �ઠ

ુ ા તમામ રોગો માટ� ઉ�મ છે . માતાએ લાંબો

વા�ન

ં ૂ � ંુ સેવન �ુ� હોય તો તેની અસર બાળક

સમય �ઠ

ં ૂ એ બળપ્ છે , શ�ક્ વધર્ છે .

ઉપર થાય છે . �ઠ

આયર્�ભષકમા �ુદા �ુદા રોગો માટ� આ�ુ તથા

ં ૂ ના બાવન �સુ ્ખા લખેલા છે .

�ઠ

વૈજ્ઞાિ સંશોધન ુ બ
�જ આ�ુમાં લોહ�ને

પાત�ં કરવાની શ�ક્ છે .

Kudarati Vanasapti - 178

 (૧૬) �ૂધી

ુ રાતીમાં �ૂ ધી,
�ુ રઆની નામ યક્તી, �જ

ઉ�ુર હ�ન્દ�મા ક�, લૌક�, સંસ્�ૃતમા ક�ુ, ફારસીમાં

ક�ુ, મરાઠ�માં ભોપલા, અરબીમાં યક્તી - કરઆ

અને �ગ્રે�મ Gourd કહ�વાય છે .

�ુ રઆનમાં �ૂ ધીનો ઉલ્લે એક જગ્યા મળે

છે . �રુ એ સાફફાતમાં ૧૪૬મી આયતમાં ��

ુ સ
ુ નબી

(અલ�હસ્સલા) માછલીના પેટમાંથી બહાર નીકળ્ય તે

સમયે�ૂધીના � ૃક (વેલા)નો આશરો લીધેલો.

�ૂ ધીમાં ઘણી �ત હોય છે . �મ ક� લાંબી,

ંુ ડ�, ચપટ� તં�ર

�બ ુ ા �વી, ગોળ નાની િવગે ર�.
Kudarati Vanasapti - 179
 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તમે કોઈ તરકાર�

(સાલન, રસવા� શાક) ખાવ તો તેમાં �ૂ ધી નાંખો ક�મ

ક� તેનાથી અકકલ વધે છે .

ુ ા
બી� હદ�સમાં છે ક� �ૂ ધી ખાયા કરો. જો �દ

પાસે તેનાથી કોઈ નરમ ચીજ હોત તો મારા ભાઈ

ુ સ
�� ુ માટ� તે પેદા કરત. (આ ઉપલી આયતના ટ�કામાં

છે .)

ત્ર હદ�સમાં આપે (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તમે �ૂ ધી

ફર�યાતપણે ખાવ તે મગજશ�ક્તન (��ુ દ્ઘ) વધાર� છે

Kudarati Vanasapti - 180

 આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� � મ� ૂરની દાળ સાથે

�ૂ ધી ખાશે તે� ંુ �દલ નરમ થઈ જશે. ખાસ કર�ને

ુ ાની યાદ માટ� તમે �ૂ ધીને વધાર� ખાવ. કારણક�

�દ

ગમગીન �દલને તે રાહત આપે છે

હ�લ્ય�ુ ુ ક�નમાં
�� છે ક� ુ લ્લા
ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ,

અમી�લ મોઅમેનીન (અલ�હસ્સલા)ને વસીયત કર� ક�

અય અલી, તમે �ૂ ધી અ� ૂક ખાજો. તેનાથી

મગજશ�ક્ વધે છે અને ��ુ દ પણ વધે છે

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ના ફરમાવ્ય

ુ બ �ૂ ધી મગજશ�ક્ અને ��ુ દ વધાર� છે અને

�જ
Kudarati Vanasapti - 181
�તરડાના રોગ માટ� ફાયદાકારક છે . કમળામાં પણ

લાભ કર� છે . શર�રને શ�ક્ આપે છે , તે તાસીરમાં

ઠં ડ� છે .

આપ (અલ�હસ્સલા) તરકાર�માં �ૂ ધીનો

ઉપયોગ કરવા ખાસ ફરમાવ્�ુ છે . કારણક� તેમાં ઉપર

ુ બના ફાયદા છે .
�જ

�ૂ ધીની ક�લર� વેલ્�ુ પ૬ છે .

ુ ો ધરાવતી
�ૂ ધીના ઘટકો : �ૂ ધ �વા ઉ�મ �ણ

�ૂ ધીમાં પેકટ�ન, વીટામીન ‘બી’, વીટામીન

‘સી’, ઉપરાંત ક�લ્શીય, ફોસ્ફર, આયનર

પોટાિશયમ અને આયોડ�ન �વા ઉપયોગી તત્વ છે .

Kudarati Vanasapti - 182

 �ૂ ધી બધા શાકમાં ઉ�મ પથ્ ગણાવેલ છે .

�ુધી વનસ્પિતજન �ૂ ધ હોવા ઉપરાંત ઉ�મ આહાર

છે . �ૂ ધી ભાર� ર� ચક અને બળપ્ હોવાથી અશક્ અને

રોગી માટ� ખાવા યોગ્ છે . ગરમ પ્ર�ૃિતવાળ ખાસ

સેવન કર� તેની િશતળતા અને પોષણતાનો લાભ લેવા

�વો છે .

�ૂ ધી �દયને લાભદાયી, િપ� ત્થ કફને

ુ �ષ્
હણનાર�, વીયર વધારનાર, ધા�� ુ કરનાર તથા

��ચકર છે . સગભાર ્વસ્થામ તેના સેવનથી કબ�યાત

�ૂ ર થઈને ગભર્ન પોષણ મળે છે .

�ૂ ધીના બી ઉ�મ, ગરમીનાશક હોવાથી

ુ કરવા
મગજની ગરમી �ૂ ર કરવા તથા મગજને �ષ્
Kudarati Vanasapti - 183
વાપરવામાં આવે છે . �ૂ ધીને બાફ�ને બનાવે� ંુ સા�ુ શાક

ુ
ક્ષયરોગી િનયિમત ખવરાવવાથી અવશ્ ��ષ્ મળે

છે . ક્ માટ� તે અિત હ�તકાર� - ઉપકાર� પણ છે .

�ૂ ધીનો ઉપયોગ આપણે શાક, રાય� ુ તથા

ચણાની અને મ� ૂરની દાળ સાથે ખાવામાં કર�એ છ�એ.

આ ઉપરાંત �ૂ ધીનો હલવો પણ ઉ�મ સ્વા�દષ અને

ુ કાર� બને છે .
�ણ

Kudarati Vanasapti - 184

 (૧૭) ર�ગણા

ુ રાતીમાં
�જ ર�ગણા, ઉ�ુર-�હ�દ�માં બૈગન,

સંસ્�ૃતમા � ૃતાંક ક� વાતાર ્ક, ફારસીમાં બાદગાન,

અરબીમાં બાદન�ન, અને �ગ્રે�મ Brinjal કહ� છે .

ર�ગણા આમ તો આપણે ત્યા બાર� માસ મળે

છે . ર�ગણાની વાત થાય તો બાળપણમાં સાંભળે લી

દલા તરવાડની વાત યાદ આવી �ય છે . સામાન્

ર�તે ર�ગણા ધોળા અને કાળા એમ બે પ્રકાર જોવા

મળે છે . �માં ધોળા ર�ગણા દા�ક અને પાચક છે ,

જયાર� કાળા ર�ગણા પૌ�ષ્ટ અને ��ચકારક ગણાય છે .

Kudarati Vanasapti - 185

 ુ �દની દ્ર�ષ ર�ગણા િત�ણ,
આ�વ ઉ�ણ,

ુ ્રકા, જવર, કફ અને

િવપાક� તીખા, �દપન, �ક

ુ ોગના નાશક ગણાય છે .

વા�ર

ર�ગણા ઉ�ણિપ�વધર્ ગણાતા હોવાથી

આપણે તેને ગરમ હોવા� ંુ માનીએ છ�એ છતાં તે પ્ર�ૃ

ઉપર આધા�રત હોવાથી જો માફક આવે તો ગરમ

પડવાની બીક વગર ખાવા �વા પૌ�ષ્ટ ગણાય છે .

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ

ફરમાવ્�ુ છે ક�, ર�ગણા ખાવ, ર�ગણા �ુ:ખાવામાં

ફાયદાકારક છે . ર�ગણા કદ� �ુ:ખાવા� ુ કારણ બનતા

ુ બનાવે છે . નસોને
નથી. ર�ગણા હોજર�ને મજ�ત

Kudarati Vanasapti - 186

નરમ બનાવે છે . ર�ગણાને સરકામાં મેળવીને ખાવાથી

પેશાબ �ટથી આવે છે .

ઘટકો: ૧૦૦ ગ્ર ર�ગણામાં ર૪ ક�લર� મળે

છે . ૯ર ટકા ભેજ હોઈ કાબ��દત (કાબ�હાઈડ્ર�) પદાથર

૪ ટકા, પ્રોટ ૧.૪ ટકા, ચરબી ૦.૪ ટકા, ફોસ્ફર

૪૭ િમ.ગ્, ક��લ્શય ૧૮ િમ.ગ્, ક�રોટ�ન ૭૪

િમ.ગ્, ર�બોફલેવીન ૦.૧૧ િમ.ગ્, વીટામીન ‘સી’

૧ર િમ.ગ્ ઉપરાંત આયર્, થાયમીન, થાયસીન

િવગે ર� ઓછા પ્રમાણમ છે .

ર�ગણા� ંુ શાક બનાવીને, આખા ર�ગણામાં

મસાલો ભર�ને ક� ઓળો ભડ� ંુ બનાવીને ખાવામાં

ઉપયોગ કરવામાં આવે છે .

Kudarati Vanasapti - 187
 ર�ગણા ખસ, કમળો, અ��ચ - ગે સ,

અજ�ણ, કબ�યાત, પેટના રોગો તથા નબળ�

પાચન શ�ક્તમા અિત ઉપયોગી ગણાય છે .

ર�ગણા� ંુ ભડ� ંુ - ઓળો બાજર�ના લોટના

રોટલા સાથે િશયાળા દરિમયાન ખાવાથી ગે સ,

અજ�ણ તથા નબળ� પાચનશ�ક્તમા ફાયદો થાય છે .

તથા શ�ક્તન સંચાર અવશ્ થાય છે .

ક�મક� સેક�લાં ર�ગણા, અ�ગ્ �દપક, કફ,

તાવ, મેદ તથા આમનાશક ગણાય છે .

આમ ર�ગણાનો આહાર તર�ક� ઉપયોગ શર�ર

માટ� તં�ુરસ્ત �ળવવા માટ� અિત ફાયદાકારક છે .

Kudarati Vanasapti - 188

 (૧૮) � ૂળા

ુ રાતીમાં
�જ � ૂળા, �હન્દ-ઉ�ુર્મા � ૂલી,

ફારસીમાં �રુ બ, સંસ્�ૃતમા � ૂલક, અરબીમાં ફજલ,

�ગ્રે�મ Radish કહ�વાય છે .

ભા� � ૂળા અમે, તો પછ� � ંુ વળ� કઈ

વાડ�નો � ૂળો? �વી ક�હવતો વડ� � ૂળો સમાજ�વન

સાથે વણાઈ ગયો છે .

� ૂળા�ું સંસ્�ૃ નામ � ૂલક અથાર ્ જમીનમાં

કં દ �પ એવો થાય છે . � ૂળા બે �તના મળે છે . નાના

કદના અને મોટા કદના. મોટા કદના � ૂળાઓ મારવાડ�

Kudarati Vanasapti - 189

� ૂળા તર�ક� ઓળખાય છે . સામાન્ ર�તે � ૂળા સફ�દ

કં દવાળા હોય છે . છતાં પ��વમના દ� શોમાં લાલ રં ગ

હોય તેવા કં દના � ૂળા પણ જોવા મળે છે . તેથી તેને

�ગ્રે�મ ર� ડ�શ કહ�વાય છે . મહારાષ્માં પણ લાલ

રં ગના અને ગાજરને મળતા � ૂળા થાય છે . તેને ‘શ�ડ�

� ૂળા’ કહ� છે .

� ૂળાના કં દ, પાન, �લ અને શ�ગો

વાપરવામાં આવે છે . � ૂળાની શ�ગો મોગર� તર�ક�

ઓળખાય છે . માગશરમાં � ૂળા ખાવ એ� ંુ લોક �ભે

કહ�વાય છે . તેમાં તથ્ એ છે ક� � ૂળા ગરમ છે અને

માગશર મ�હનો એ અત્યં ઠં ડ�નો મ�હનો હોવાથી આ

� ૂળાની ગરમી �કુ ્સા કરતી નથી. બાક� � ૂળા તો હવે

Kudarati Vanasapti - 190
 ુ �દમાં � ૂળાની �
લગભગ બાર� માસ મળે છે . આ�વ

વાત છે તે બાલ � ૂલક (�ણ

ૂ ા � ૂળા) છે .

સફ�સ્સઆદામા જ. ઈબ્ન મસઉદથી ન�ધે� ંુ છે

ક� ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� � શખ્ � ૂળા ખાય અને

તેની વાસ �ૂ ર કરવા માંગતો હોય તે મને યાદ કર� .

(એટલે ક� મારા પર સલવાત - �ુ�દ મોકલે) ઘણાં

િવદ્નો આને ઈબ્ન મસઉદ� ંુ �ગત કથન ગણે છે .

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક� :

� ૂળા ખાવ, � ૂળા ઘણાં ફાયદા કારક છે . તેના પાન

ુ ે �ૂ ર કર� છે . ખોરાકને હજમ કર� છે તેના

પેટના વા�ન

Kudarati Vanasapti - 191

ર� સા કફને �ૂ ર કર� છે . � ૂળાના પાંદડાનો રસ પીવાથી

પેશાબ સાફ આવે છે .

રાસાય�ણક ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર � ૂળામાં માત

૧૭ ક�લર� છે . � ૂળામાં કાબ�હાઈડ્ર, થોડ� માત્રામ

પ્રોટ, વીટામીન ‘એ’, વીટામીન ‘સી’,

વીટામીન ‘બી-૧’, ‘બી-ર’ િવગે ર� સારા પ્રમાણમ

હોય છે . લાલ � ૂળામાં વીટામીન ‘સી’� ંુ પ્રમ સફ�દ

કરતાં વ� ુ હોય છે . તે ઉપરાંત ક��લ્સય, ફોસ્ફર,

આયનર મેગ્નેિસય, સો�ડયમ, કલોર�ન, િવગે ર� હોય

છે . તેના બીયામાં બ્ર સ્પેકટ એન્ટ બાયો�ટક

(�વા� ંુ નાશક એન્ટ બાયોટ�ક) માઈક્રોલાઈસ હોય

ુ નો નાશ કરવા માટ� અક્સી છે .

છે . � ટ�.બી.ના જ ં�ઓ
Kudarati Vanasapti - 192
 નાના � ૂળા સ્વાદમા તીખા, ��ચવધર્,

ગરમ, ગ્રા, અ�ગ્નપ્ર�, પાચક, િત્રદોષના

છે . તે અશર (હરસ), તાવ, કં ઠના રોગો અને �ખના

રોગોમાં �હતકાર� છે . મોટા � ૂળા ગરમ, �ક અને ભાર�

છે . પાકા અને �ુના � ૂળા િત્રદોષકા છે . �કુ ાયેલા

ુ ્,
� ૂળા કફ-વાત નાશક છે . � ૂળાની ભા�નો રસ �ત

સારક અને પથર�ના દદ� માટ� પથ્ છે . તેના �લ કફ

અને િપ�નાશક છે . મોગર� થોડ�ક ગરમ, કફ તથા

વા� ુ નાશક છે . મહિષ�ચરક� હરસ - મસાના ઉપાય માટ�

� ૂળાનો ઉપયોગ બતાવ્ય છે . વૈધરાજ શોઢલે � ૂળાનો

ઉપયોગ શર�ર પર આવેલા સો� ઉતારવા માટ� ��

છે .
Kudarati Vanasapti - 193
 ફામ� કોપીઆના લેખક ડો. ખોર� કહ� છે ક� � ૂળો

ુ ્ છે . પેશાબના રોગોમાં વાપરવા ખાસ

ર� ચક �ત

ભલામણ કર� છે . સ્�ુઅટ કહ� છે ક� પં�બમાં � ૂળાના

બીજ માિસક લાવનાર તર�ક� વપરાય છે .

અવાજ બેસી ગયો હોય અને કફવાળ� ખાંસી,

દમમાં રામબાણ ઈલાજ તર�ક� તેનો ઉપયોગ બતાવ્ય

છે . પેટમાં બળતરા, આફરો, ખાટા ઓડકાર અને

અમ્લિપ�મા � ૂળા લાભદાયક છે . અપચામાં પણ તે

ફાયદો કર� છે . તેમાં મેગ્નેિસય હોવાથી પાચનશ�ક્

સાર� કરવા� ંુ તે કામ કર� છે . � ૂળાના બીજમાં બ્લીચ�

તત્ હોવાથી કાળા ડાઘા ફ�કલ્ િવગે ર� �ૂ ર થાય છે .

કોઢમાં � ૂળાના બીમાંથી બનાવેલી પેસ્ લાભપ્ છે .

Kudarati Vanasapti - 194
 કમળા માટ� પણ � ૂળો ઘણો અક્સી ઈલાજ

તર�ક� જણાયો છે . તે કબ�યાત �ૂ ર કર�ને � ૂખ લગાડ�

છે . આમ � ૂળો અનેક ર�તે ઉપયોગી છે .

Kudarati Vanasapti - 195

 (૧૯) કાકડ�

ુ રાતીમાં કાકડ�,
�ુ રઆની નામ �કસાઅ છે . �જ

ઉ�ુર-�હન્દ�મા ખીરા, કકડ�, મરાઠ�માં કકડ�,

સંસ્�ૃતમા કકર ્ટ, અરબીમાં ક�સા, ફારસીમાં ખેયાર,

અને �ગ્રે�મ �ુ �ુમ્બ કહ�વાય છે .

�ુ રઆનમાં �રુ એ બકરહની ૬૧મી આયતમાં

કાકડ�, લસણ, �ુંગળ�, મ�રુ િવગે ર�નો ઉલ્લે છે .

ુ ા (અલ�હસ્સલા) ની કૌમ બની ઈસ્રા

હઝરતે �સ

ઈ�પ્તમા આબાદ હતી ત્યાર તેઓ આ ચીજો ખાતા

હતા એમ ઉલ્લે મળે છે .

Kudarati Vanasapti - 196

 જ. અબ્� ુલ્લ બીન જઅફર કહ� છે ક� તેમણે

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)ને

ર�લ

તા� ખ�ૂર અને કાકડ� સાથે ખાતા જોયા હતા.

� કોઈ ગરમીની સીઝનમાં સળે ખમથી બચવા

ચાહતો હોય તે તડકામાં બેસવાથી બચે અને રોજ

કાકડ� ખાય એમ ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે

છે .

કાકડ�ના ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર કાકડ�માં માત ૧૩ ક�લર�

છે . કાકડ�માં લગભગ ૯૬ ટકા પાણી છે . માત ૩ ટકા

કાબ�હાઈડ્ર� છે . પ્રોટ તો ૧ ટકા થી ઓ�ં છે .

વીટામીન ‘બી’ અને ‘સી’ સારા પ્રમાણમ છે . ર� ષા

Kudarati Vanasapti - 197

(ફાઈબસર)� ંુ પ્રમ વધાર� હોવાથી કબ�યાત �ૂ ર કર�

છે .

ુ �દમાં ૧૪ �તની કાકડ�ઓના વણર્

આ�વ

ુ ોથી સભર કાકડ� સાચે જ

અને નામ જોવા મળે છે . �ણ

ુ , શીતવયર અને કફ િપ� �ૂ ર કરના�ં છે .

રસમાં મ�ર

પેટમાંના િપ�, બળતરા તો �ૂ ર કર� છે . અને લોહ�ના

ુ ો છે .
િવકારને �ૂ ર કરવાના �ણ

ુ ્ છે .
મહિષ�ચરક કહ� છે ક� કાકડ�ના બીજ �ત

બીજ� ંુ � ૂણર એક એક ચમચી સવાર સાંજ એક કપ

દ્રાક રસ સાથે લેવાથી પેશાબ �ટથી આવે છે અને

બળતરા મટ� છે .

Kudarati Vanasapti - 198

 � લોકો વજન ઓ�ં કરવા માંગતા હોય

તેમના માટ� ઓછ� ક�લર�વાળ� કાકડ�� ંુ ંુ ર

ક�બ

આિશવાર ્ સમાન છે . વળ� તેમાં ર� ષા� ંુ પ્રમ હોવાથી

ંુ રતા વધારવા માટ�,

કબ�યાતને તોડ� છે . ચહ�રાની �દ

તથા ખીલ િવગે ર� માટ� પણ હાલમાં તેનો ઉપયોગ ઘણો

થાય છે .

ઉનાળામાં કાકડ� પેટમાં ઠં ડક કર� છે . પરં � ુ

ચોમાસામાં ખાવી ફાયદાકારક નથી. તેમજ વ� ુ પડતી

ખાવાથી તે વા� ુ કર� છે . માટ� તેને મસાલા (તીખા અને

નમક) સાથે સપ્રમ ખાવી જોઈએ.

Kudarati Vanasapti - 199

 (ર૦) રાઈ

ુ રાતીમાં
�જ રાઈ, સંસ્�ૃતમા રા�કા,

મરાઠ�માં મોહર�, �હન્દ-ઉ�ુર્મા રાઈ, અરબીમાં અને

ફારસીમાં ખરદલ અને �ગ્રે�મ Musterd કહ� છે .

રાઈનો �ુ રઆનમાં બે જગ્યા ઉલ્લે મળ�

આવે છે . બે જગ્યા તે નાનામાં નાની ચીજ હોવાની

સરખામણી કરતો ઉલ્લે છે .

(૧) �રુ એ ��બયા - આ. ૪૭ ( ર) �રુ એ

ુ માન - આ. ૧૬
�ક

ભારતમાં અિત િપ્ મસાલા તર�ક� કોઈ વાત

કર� તો તેમાં રાઈ� ંુ નામ સૌ પ્ર લે� ંુ પડ�. દ� શમાં

Kudarati Vanasapti - 200
તેની ખેતી થાય છે . રાઈના ખેતરો જોવાનો લહાવો

લેવા �વો છે . તેનો નઝારો �ખોને ઠં ડક પહ�ચાડ� છે .

રાસાય�ણક ઘટકો : રાઈના દાણાઓમાં ર૭ ટકા

ફ��ડ ઓઈલ છે . આ ફ��ડ ઓઈલ - ઓલીક એસીડ,

સ્ટ�અર� એસીડ અને ઈ�સ્ત એસીડનો ગ્લેસેરાઈ જ

છે . રાઈમાં સીનીગ્ર નામ� ંુ ગ્�ુકોસાઈ છે .

(પોટાિશયમ માયોરોનેટ) એન્ઝાઈ માઈરોસીન,

લીસીથીન, મ્�ુસીલે અને રાખ (૪ ટકા) છે .

રાઈ જરા કાળ� અને લાલાશ પડતી થાય છે .

લાલ રાઈ કડવી, ઉષ્ િપ�લ, દાહકારક, તીખી,

િત�ણ, રક્તિપ�કાર, �ક તથા અ�ગ્નદ�પ છે .

ુ પ્લીહ, �લ્
અને વા�, ુ , કફ, � ૂળ, ઝખમ,
Kudarati Vanasapti - 201
�ૃિમ, કં �ુ અને કોઢ નાશક છે . કાળ� રાઈના �ણ
ુ ઉપર

પ્રમા જ છે , પણ તેનાથી ઘણી તી�ણ છે .

રાઈ થોડ� માત્રામ દ�પક, પાચક, ઉ�ેજક

અને પરસેવો લાવનાર છે . મોટ� માત્રામ ઉલ્ટ કરાવે,

ઉલ્ટ પછ� નબળાઈ ન જણાય. રાઈના લેપથી ચામડ�

લાલ થાય છે . ચામડ� અને ચામડ�ની નીચે રહ�લી

ત્વચ અને રક્તાવા�હનીઓમા શક્તા�ભસરણન ઉ�ેજના

મળે છે . પછ� એ ભાગ � ૂન્ થઈ �ય છે . લેપ વધાર�

રાખવાથી ફોલ્લ થાય છે . રાઈનો લેપ શોથહર કહ�વાય

છે . લેપથી �દરનો રક્તદબા ઓછો થવાથી સોજો

ઉતર� �ય છે . રાઈનો લેપ વધાર� માં વધાર� એક કલાક

રાખી શકાય છે .
Kudarati Vanasapti - 202
 રાઈ કહ� �ું તીખલી સાચવી �� ંુ ટા�,
ંુ

મારો ખપ ત્યાર પડ�, જયાર� કરો અથા�.ંુ

ુ ગાતાં કહ� છે ક�
પં�ડત ભાવ પ્રક રાઈના �ણ

રાઈ કફ અને િપ�ને હણનાર�, િત�ણ, ઉષ્ અને

શક્તિપ કરનાર� છે . જઠરા�ગ્ પ્રદ� કરનાર, કં �ુ

કોઢ, ચકરડા, �ૃિમ �ૂ ર કર� છે .

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા)એ ફરમાવે� ંુ છે ક�

ુ કણાપ� ંુ ઓ�ં કરવામાં એવો ખોરાક લેવો �માં

�લ

રાઈ હોય.

Kudarati Vanasapti - 203

 (ર૧) મેથી

ુ રાતીમાં મેથી, સંસ્�ૃતમા મેથીકા, ઉ�ુર-

�જ

�હ�દ�-મરાઠ�માં મેથી, ફારસીમાં �ખુ ્મ શમપીત,

અરબીમાં બજ�લ હલ્બ, �ગ્રે�મ Fenugdeek કહ�

છે .

મેથીની ભા� સવર્ પ્રિસ છે . સામાન્ ર�તે

મેથીના બીજ (દાણા)નો જ મેથી તર�ક� ઉલ્લે થાય છે

અને વપરાશ પણ થાય છે .

ુ બ
કાસીમ બીન અબ્�ુલરહ�માનન કહ�વા �જ

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)મે

ફરમાવ્�ુ છે ક�, મેથીથી રોગો� ંુ િનવારણ કરો.

Kudarati Vanasapti - 204
 મેથી સંબધ
ં ી હ. ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ની એક હદ�સ ન�ધાયેલી

છે �ને ઈબ્�ુ કય્�ુમ તબીબોના કથન તર�ક�

ઓળખાવેલી છે . જયાર� ઝહબીએ તેને હદ�સ તર�ક�

ગણાવી છે .

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, જો લોકો મેથીના

ફાયદાઓ �ણી લે તો તેને સોનાના ભારો ભાર

ખર�દવામાં પણ ખચકાય નહ�.

મકકાની �ત પછ� મકકા ખાતે સઅદ બીન

અબી વકાસ બીમાર પડ� ગયા. હાર�સ બીન કલ્દ

નામના તબીબે ખ�ુર તથા મેથીને પાણીમાં ઉકાળ�ને

Kudarati Vanasapti - 205
મધ સાથે નરણા કોઠ� ગરમ ગરમ પીવડાવવામાં

આવ્�ુ. આ �સુ ્ખ ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) સામે ર�ૂ કરવામા આવ્ય, આપ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)એ તેને પસંદ

��. હદ�સકારોએ ખ�ુરની જગ્યા ��ર પણ વાપર�

શકાય એમ લખ્�ુ છે . પરં � ુ ખ�ુર અને ��ર એક

સાથે ખાવા જોઈએ ન�હ�. આપ નામદાર (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ ખ�ુર અને ��રનો

એક સાથે ઉપયોગ કરવાની મનાઈ ફરમાવી છે .

રાસાય�ણક સંગઠન : ૧૦૦ ગ્ર મેથીમાંથી

૩૩૩ ક�લર� મળે છે . મેથી એ પ્રોટ સ� ૃધ્ ખાધચીજ

છે . પ્રોટ અને એમાઈનો એસીડ તેમાં �ુધની માફક

Kudarati Vanasapti - 206
છે . મેથીમાં ક��લ્સય, ફોસ્ફર, આયનર, મ�ગેનીઝ,

ઝ�ક, મેગ્નેિશય, પોટ�િશયમ તેમજ કોપર િવ. છે .

તેમાં ટ્રાયગોનેલ નામે મહત્વ�ુ આલ્ક�લોઈ છે �

પેશાબ માગર ્ન રોગો માટ� ફાયદાકારક છે . મેથીમાં

લેસીથીન નામ� ંુ તત્ અિધક પ્રમાણમ છે . આ મગજ

માટ� બ�ુ જ લાભદાયક છે .

“મેથી બ�ુ� ૂલ્ મેથી, મેથી તં�ુરસ્તીન

ંુ ર મથાળા હ�ઠળ મેથીના ફાયદાઓ િવષે

ખેતર”ના �દ

ઘ� ંુ લખા� ંુ છે . િવ�વ િવખ્યા પોષણશા�ી અને

માનવતા વાદ� અમેર�કન ડો. લેલોડર કોડ� લની (લસણ-

મેથીની ચમત્કા�ર અસર) નામની ��ુ સ્તક �જ

ુ રાતીમાં

પણ પ્રકાિ થઈ છે .
Kudarati Vanasapti - 207
 ધનવન્ત� િનદાનના ભાગ બી�માં જણાવ્ય

ુ બ મેથી ક�ુ,
�જ તીખી, ગરમ સ્વભાવન છે .

રક્તિપ�ન પ્રક કરવાવાળ�, અ��ચને �ૂ ર

કરનાર�, જઠરા�ગ્ પ્ર�દ કરવાવાળ� છે . વળ�

ભાવપ્રકાશમ પણ જણાવે� ંુ છે ક� મેથી વા��

ુ ુ શમન

કરનાર�, કફનો નાશ કરનાર� અને જવર હરનાર� છે .

મેથી િપ�શામક, પાચક, ુ ી ગિત સરખી

વા�ન

કરનાર, ગભાર ્શય�ુ સંકોચન કરનાર, િપ� �ૂ ર

ુ ુ શમન કરનાર તથા

કરનાર, �ૃિમ મટાડનાર, વા��

� ૂખ લગાડનાર ઔષધ છે .

મેથીના દાણામાં કોલેસ્ટ્ ટ્રાઈગ્લીસ્ટ,

હાઈ ડ�ન્સીટ લાયપો પ્રોટ ( એચ.ડ�.એલ.)ને ની� ંુ

Kudarati Vanasapti - 208
 ુ છે . નરણા કોઠ� ર૦ ગ્ર ( આશર� ચાર
લાવવાનો �ણ

ચમચી) ભરડ�લી મેથી પાણી સાથે ફાક્વાથ કોલેસ્ટ્

ુ વ
ઘટ� છે . અને પેટ ઉપરની ચરબી ઘટ� છે . એવો અ�ભ

આ અદના ખાક્સારન છે .

નેશનલ ઈન્સ્ટ� ટ� ઓફ ન્�ુટ્ર

હ�દરાબાદમાં થયેલા સંશોધનથી સા�બત થ� ંુ છે ક�

ુ ર
મેથીમાં ટ્રાયગોનેલ નામે � આલ્ક�લોઈ છે તે �ગ

ુ ાં રાખે છે . ઉપરોક્ સંસ્થાન વૈજ્ઞાિન

(શકર ્ર)ને કા�મ

ુ ોનો નાશ �ાર વગર તેની

મેથીના ઔષિધય �ણ

કડવાશ �ૂ ર કર� શ�ા છે . કડવાશ વગરની મેથીમાં

ુ છે અને તે
પ્રોટ અને જ�ર� એસાઈનોએસીડ ભર�ર

ડાયાબીટ�સના દદ�ઓના ખોરાકમાં કઠોળ અને દાળના

Kudarati Vanasapti - 209
સ્થાન વાપર� શકાય છે . રોજ રપ ગ્ર મેથી ર૧ �દવસ

ુ ી લેવામાં આવે તો ડાયાબીટ�સના દદ�ઓમાં પેશાબ

�ધ

ુ ર લેવલ ન�ધપાત ર�તે ની� ંુ �ય

અને લોહ�માં �ગ

છે .

એક અમેર�કન સંશોધક પી. બ્�ૂમન કહ�વા

ુ બ મેથીમાં એવા તત્વ છે � માછલીના તેલ ( કોડ

�જ

ુ વાર થયા છે .
લીવર ઓઈલ) કરતાં ઉ�મ �ર

ખર� ખર મેથી સાંધાઓના �ુ:ખાવામાં ઉ�મ

ુ બ
લાભદાયક છે . ડો. ચંશેખર ઠકકરના કહ�વા �જ

ુ ાવડ પછ� �ીઓ માટ� અમને મેથી શ્રે જણાય છે .

�વ

મેથીની ચા િવષે ઘણી વાર વાંચવા મળે છે .

ડો. લેલોડર કોડર ્લન ર�ત ઘણી સાદ� છે . ર૦૦

Kudarati Vanasapti - 210
 � ી મેથી પ ગ્ર
િમલીલીટર પાણી લઈ તેમાં ખાંડલ

�ટલી નાંખી ધીમે તાપે ૧૦ િમનીટ ઉકાળ�.ંુ ૧પ૦

િમલી. લી. પાણી રહ� એટલે ઉતાર�ને ગાળ� લે�.ંુ આમા

થો�ું �ૂ ધ અને સ્વા પ્રમા ગોળ નાંખી પી જ�.ંુ આ

ચામાં �ૂ ધ ક� ગોળ નાખવો જ�ર� નથી. એકલી

ઉકાળે લી ચા પણ પી શકાય. મેથીના વધેલા �ુ ચાને

ંુ ર, દાળ, શાકમાં નાખી ખાઈ

રોજની રસોઈ - ક�બ

શકાય.

મેથી ખાવા માટ� િશયાળો વ� ુ અ��ુ ળ

ૂ છે .

ુ ાં વ� ુ ઉગ બને છે . એટલે જ
વાતવ્યાિ પણ આ ૠ�મ

િશયાળામાં મેથીપાક ક� મેથીના લા�ુ ખાવાનો ર�વાજ

છે .
Kudarati Vanasapti - 211
 (રર) જવ

ુ રાતીમાં
�જ જવ, �હ�દ�-મરાઠ�માં જવ,

સંસ્�ૃતમા યવ, અરબીમાં શઈર અને �ગ્રે�મ

Barley કહ�વાય છે .

જવનો ઉપયોગ � ૂબ જ પ્રા� કાળથી થતો

આવ્ય છે . જવ એ ધાન્ ઘ�ની જ એક �ત છે . પરં � ુ

સ્વાદમા અને દ� ખાવમાં ઘ� કરતાં અલગ છે .

આસ્માન �કતાબો ુ ,
ઝ�ર તૌર� ત અને

��લમાં જવનો ઉલ્લે ર૧ વાર થયેલો છે .

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ને જવ � ૂબજ પસંદ હતા. જવની રોટલી,

Kudarati Vanasapti - 212
દલીયો ( રાબ), સ� ુ િવ. નો અનેક હદ�સોમાં ઉલ્લે

મળ� આવે છે . આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ના સમયમાં સામાન્ લોકો જવની જ રોટલી

ખાતા હતા. ક�ટલાક જવ અને ઘ�ને ભેગા કર�ને ખાતા

હતા.

જ. અનસ બીન મા�લક ન�ધે છે ક� એક દર�એ

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)ને

ઘર� જમવા બોલાવ્ય, તેણે જવની રોટલી, ગોશ્

સાથે �ૂ ધી� ંુ સાલન પેશ �ુ.� આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) શોખથી જમ્ય.

(�ુખાર�, �ુ�સ્લ)

Kudarati Vanasapti - 213

 ુ ફુ બીન અબ્�ુલ બીન સલામ કહ� છે ક� મ�
��

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)ને

એક વાર જવની રોટલીના �ુકડા પર ખ�ુર � ૂક�ને

ફરમાવતા જોયા ક� �ુઓ આ શાક છે અને આપે તે

ખાઈ લી�.ંુ

(અ�ુ દાઉદ)

જવ કં ઈ �વા તેવા નથી. રોમમાં જયાર�

ઓલીમ્પી રમતો રમાતી હતી ત્યાર એવો �રવાજ હતો

ુ
ક� ખેલાડ�ઓને ખોરાકમાં જવની ખીર, જવનો �પ

આપવામાં આવતો હતો. સ્કોટલ�ડમા જવના ખાસ

પ્રકાર ક�ક તૈયાર કરવામાં આવે છે . મરાઠા સૈિનકોને

�ધુ ્ દરિમયાન જવનો સ� ુ સાકરમાં મેળવી ફાક્વ

Kudarati Vanasapti - 214
માટ� આપવામાં આવતો હતો. ઈસ્લામી લશ્કરમા પણ

એમ જ થ� ંુ હ�.ંુ

ખૈબરની લડાઈ અને બી� લડાઈઓમાં પણ

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)એ પોતે પણ જવના સ� ુ ખાધા છે . ઘણીવાર

સ� ુ સાથે ખ�ુર પણ ખાતા. રણમાં પ્રવાસ થાક �ુર

કરવા અને �ધુ ્ માટ� શ�ક્ પ્રા કરવા જવ પર

ભરોસો કર� શકાય છે . � ખૈબરના ક�લ્લાન દરવાજો

૪૦ માણસો ખોલી શક� તેને અમી�લ મોઅમેનીન

મવલા અલી (અલ�હસ્સલા) એ ઉખાડ�ને ફ�ક� દ�ધો

હતો. શાયર� મિશ્ અલ્લામ ઈકબાલે ક�ટ� ંુ સરસ ક� ં ુ

છે ...
Kudarati Vanasapti - 215
 હ� જહાંમ� નાને શઈર પર, મદાર� �ુ વ્વત હયદર�.

ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ને જવના સ� ુ ઘણા પસંદ હતા. ઓહદની

લડાઈ પછ� તરતજ અ� ુ �ફુ યાને ર૦૦ માણસો લઈને

મદ�ના પર ચડાઈ કર�. મદ�નાના ય�ુદ�ઓ �દરથી

��ુ સ્લમ પર �ુમ્લ કર� એમ તે વખતે નકક� થ� ંુ હ�.ંુ

પરં � ુ ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ુ ફુ યાનના લશ્ક પર
વસ્સલ્)એ સમયસર અ��

જવાબી કાયર્વાહ કરતાં તેઓ ડર�ને નાસી ગયા. ડરના

લીધે ખાધા ખોરાક�નો સામાન િવ. � ૂક�ને ભાગ્ય. આ

ુ ી ઘણી થેલીઓ હતી. તેથી આ

સામાનમાં સ�ન

Kudarati Vanasapti - 216

લડાઈ� ંુ નામ ‘ગઝવએ સવીક’ ( સ�ન
ુ ી લડાઈ)

પડ�.ંુ

રોઝો છોડવામાં ર� ૂ�ુલ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ુ ી પાતળ� રાબનો

સ�ન

ઉપયોગ ઘણી વાર કરતા. અ� ુ દાઉદના કથન �જ

ુ બ

તો જ. અબ્� ુલ્લ બીન અબ્બાસન કોઈએ ટોણો માય�

ુ લ્લા સ.અ.વ.) તો
ક� તમારા કાકા�ના �દકરા ( ર�લ

લોકોને મધ, સ� ુ અને �ૂ ધ જ પીવડાવે છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) પાસે જયાર� કોઈ ફ�રયાદ કર� ંુ ક� � ૂખ

નથી લાગતી યા ખાવા� ુ મન થ� ંુ નથી તો આ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) જવની રાબ

Kudarati Vanasapti - 217
પીવાની સલાહ આપતા હતા. આપ (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તે

ુ ાના સોગંદ �ના કબ્�મા માર� �ન છે , જવની

�દ

રાબ તમારા પેટને એવી ર�તે ધોઈને સાફ કર� દ� છે

�મ તમારામાંથી કોઈ પાણીથી ચેહરાને ધોઈને સ્વચ

કર� છે .

(�ુખાર�, �ુ�સ્લ, તીરમીઝી, નીસાઈ અને �ુસ્નદ

અહ�મદ)

જવની રાબને અરબીમાં ‘તલ્બીન’ કહ�વામાં

આવે છે . જવના આટાને �ૂ ધમાં પકાવવામાં આવે છે .

તેમાં મીઠાશ માટ� મધ નાંખવામાં આવ� ંુ હ�.ંુ

Kudarati Vanasapti - 218

 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્)ના ઘરમાં જયાર� કોઈ �બમાર પડ� ંુ તો આપ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)ના ફરમાનથી

ુ ા પર રાબની હાંડલી ચઢાવવામાં આવતી અને આ

�લ

ુ ી �લ
હાંડલી તે સમય �ધ ુ ા પર પડ�લી રહ�તી જયાં

ુ ી ક� �બમાર સાજો થાય ન�હ. એટલે ક� �બમારને

�ધ

ખોરાકમાં રાબ આપવામાં આવતી.

(તીરમીઝી, નીસાઈ, �ુસનદ� અહ�મદ)

જો ક� �બમારને તે પસંદ ના પડ� પરં � ુ વારં વાર

ગરમ રાબ આપવાથી શર�રની કમજોર� �ૂ ર થાય છે

અને રોગ સામે લડવાની પ્રિતક શ�ક્ વધે છે .

Kudarati Vanasapti - 219

 આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ના �ુ �ુંબમાં કોઈ મરણ પામ� ંુ તો ઘણી

ુ સો દ� વા આવતી, ત્યા પછ� સૌ પોતાના

�ીઓ �ર

ઘર� જતા પછ� જયાર� ખાસ ઘરનાજ માણસો હોય ત્યાર

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) રાબ

તૈયાર કરાવતા. પછ� સર�દ (એક �ત� ંુ ખા�)ંુ તૈયાર

કરવામાં આવ�.ંુ સર�દ પર રાબ નાખવામાં આવતી

અને મૈયતના સગા સંબધ

ં ીઓને તે ખવડાવવામાં

આવ�.ંુ આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) ફરમાવતા ક� આ સમ્ �ુ:ખો માટ� અક્સી

છે અને �દલમાંથી રં જોગમનો બોજ હલ્ક કર� નાંખે છે .

Kudarati Vanasapti - 220

 આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્)ને ખાણામાં સર�દ ઘ� ંુ પસંદ હ�.ંુ �બમાર

માટ� રાબથી વધાર� સાર� કોઈ ચીજ ન હતી. જવના

સ� ુ સાથે તેમાં મધ પણ નાખતા હતા. વારં વાર તે

ખાલી પેટ� આપવા� ંુ આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) પસંદ કરતા હતા.

ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ

ફરમાવ્�ુ છે ક� ક્ષય રોગી માટ� ચોખા અને જવની

રોટલીથી બહ�તર કોઈ ખોરાક નથી.

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) મે ફરમાવ્�ુ છે ક�

જવની રોટલી યા જવની કોઈ પણ વાનગી પયગમ્બર

અને નેક લોકો માટ� શ�ક્તન ખોરાક છે .

Kudarati Vanasapti - 221
 આપ (અલ�હસ્સલા) જવની રોટલીની

િવશેષતા ( ફઝીલત) િવષે ફરમાવ્�ુ છે ક�, ‘જવની

રોટલીની િવશેષતા ઘ�ની રોટલી પર એવી છે �મ

અમાર� એહલબૈતની ફઝીલત બી� લોકો ઉપર છે .

એક પણ નબી એવા નથી થયા �મણે જવની રોટલી

માટ� દોઆ ન કર� હોય. � કોઈ જવની રોટલી ખાશે

તેના પેટમાં �ુખાવો બાક� નહ� રહ�.’

ુ ાએ નબીઓની શ�ક્ માટ� જવની રોટલી

�દ

ુ રરર (નકક�) કર� લી છે .

�ક

આપ (અલ�હસ્સલા) મે ફરમાવ્�ુ છે ક�

ટ�.બી.ના દદ� માટ� ચોખા અને જવની રોટલીથી

બેહતર ખોરાક ક� દવા નથી.

Kudarati Vanasapti - 222
 ઘટકો : ૧૦૦ ગ્ર જવમાં ૩૩૬ ક�લર� છે .

જવમાં ચાર �તના પ્રોટ છે . ( ૧) આલ્બ્�ુમ ( ર)

ગ્લોબ્�ુલ (૩) હોડ�ન અને (૪) હોડ� નીન. તે ઉપરાંત

અગત્યન એમાઈનો એસીડસ �વા ક� આજ�નીન,

હ�સ્ટ�ડ�, લાઈસીન, ટ્ર�પ્ટો, લ્�ુસી,

આઈસોલ્�ુસી, વેલીન, ફ�નીલેનીન,

થીઓબ્રોમ, મીથીયોનીન િવગે ર�. આમાં

‘લાઈસીન’ � ૂબ જ મહત્વ�ુ છે . પ્રાણી માંસ િસવાય

વનસ્પિ જગતમાં જવ અને �ુવારમાં જ આ હોય છે .

મગજના િવકાસ માટ� આ તત્ ઘ� ંુ જ�ર� છે .

આ ઉપરાંત િવટામીન ‘એ’, ‘ઈ’, બી

કોમ્પ્લ, થાયમીન, ર�બોફલેવીન, નાયસીન,

Kudarati Vanasapti - 223
પેન્ટોથેની એસીડ, ફોલીક એસીડ, િવ. િવટામીન

‘ડ�’ હોય છે . જવમાં આ સાથે પાચક દવ્ય

(એન્ઝાઈમ) પણ હોય છે . ઘ�માં ગ્�ુટ� નામ� ંુ તત્

હોવાથી ઘ�ના �બસ્ક�, બ્ર િવ. �લીને પોચા થાય

છે . જયાર� જવમાં આ તત્ ન હોવાથી આ� ંુ થ� ંુ નથી.

ુ � દ �જ
આ�વ ુ બ જવ મ�ર
ુ , શીતલ, �રુ ા,

કફ અને િપ�ને હરનાર છે . જવ શર�રમાં �સ્થરત,

જઠરા�ગ્નન િતવ્ર, મેઘા, સ્વ, અને વણર સારો

કરનાર છે . જવ લૈખન છે . અિત�શ છે . શીત હોવાથી

રક્ અને િપ� બંને� ંુ પ્રસ કરનાર છે . જવ બલ્

છે , તે કફ શામક છે . ‘જવખાર’ અમ્લનાશ,

દ�પન, રક્તશોધ, ુ ્રજ,

�ત સ્વેદજન િવ.
Kudarati Vanasapti - 224
 ુ ોવાળો છે . તે � ૂત્રા િવકાર, સોજો, �લવર,
�ણ

બરોળ િવગર� માં ઉપયોગી છે .

ુ ત
�� ુ ે લખ્�ુ છે ક�, જવ સ્�ૂ િવલેખન છે

એટલે ક� મેદને ખોતર�ને બહાર કાઢ� છે . તેથી બેઠા�ું

�વન �વનારા લોકો માટ� તો જવ ઉ�મો�મ છે .

મેદને લઈને �દયરોગ, �� ુ લોહ�� ંુ દબાણ, હાઈ

કોલેસ્ટ્, ડાયાબીટ�સ િવગે ર�થી પીડાતા લોકો માટ�

ુ ્ છે . તે
જવનો ખોરાક અપનાવવા �વો છે . જવ �ત

પેશાબ સાફ લાવે છે , અને પેશાબના રોગો મટાડ� છે ,

પથર�ના રોગીએ કાયમ જવ� ંુ પાણી પી�,

ંુ જવ� ંુ

પાણી (બાલ�વોટર) પીવાથી પથર� �ટુ �ને નીકળ� �ય

છે અને બંધાતી અટક� છે .

Kudarati Vanasapti - 225
 જવને ખાંડ�ને ઉપરના બરછટ ફોતરા કાઢ�ને

તેને ચાર ગણા પાણીમાં ઉકાળ�, ચાર પાંચ ઉભરા

આવે એઠલે ઉતાર� એક કલાક ઢાંક� રાખ�.ંુ પછ�

ગાળ� લે�.ંુ આને ‘બાલ�વોટર’ કહ�વાય છે . તેમાં

ુ ો રસ અને ગ્�ુકો નાંખી પીવાથી �દ

લ��ન ંુ ર પોષક

પી� ંુ બને છે .

જવના ��ુ ર �ટયા બાદ તેને તાપમાં �કુ ાવીને

��ુ રોત્પિ સ્થ�ગ કર� દ� વામાં આવે છે . આ ��ુ �રત

ુ
જવને લોખંડ ક� તાંબાની કઢાઈમાં ક� યાંિત્ ર�તે અ�ક

ુ ધ
�પ ક� �ગ ં ુ ી સેક� લોટ
ઉત્પ થાય ત્યા �ધ

બનાવવામાં આવે છે . આ� ુ નામ ‘મોલ્’. જવનો

મોલ્ બાળકો માટ�ના ખોરાક, ટોિનક િવ.. માટ�

Kudarati Vanasapti - 226
વપરાય છે . �બ્રટ ફામ�કોપીઆમાં મોલ્ટન સમાવેશ

થયેલો છે . તેમાં ૪ ટકાજ પ્રોટ છે . પરં � ુ પાચકદવ્-

એન્ઝાઈમ ઘણાં છે .

મશ્�ુ તબીબ અ� ુ અલી સીનાના લખ્ય

ુ બ જવ ખાવાથી લોહ� બને છે . તે �ધુ ્, ન્�ુટ

�જ

અને પાત�ં બને છે . ( અ� ુ અલી સીના �ર

ુ ોપમાં

‘એવીસેના’ ના નામથી મશ્�ૂ છે .)

ુ �હકમત �જ
ફ�રદો�લ ુ બ એક ભાગ જવ અને

પંદરગ� ુ પાણી ઉકાળ� ંુ �ુ લ પાણીનો ત્રી ભાગ બળ�

�ય તે જવ� ંુ પાણી આશર� ૧૦૦ રોગોનો ઈલાજ છે .

જવખાર ક� યવક્ષ જવમાંથી બન� ંુ િવિશષ્

ઔષધ છે . રસાય�ણક ર�તે એ પોટ�િશયમ કાબ�નેટ છે .

Kudarati Vanasapti - 227
જવક્ષ મેળવવા માટ� જવના આખા છોડને બાળ�

મોટા પ્રમાણમ રાખ ભેગી કરવામાં આવે છે . તેમાં

પાણી નાંખી રાખવા�ં િમશ્ ઠરવા દ� � ંુ ત્યા પછ�

ઉપર� ંુ પાણી િનતાર�ને કપડાથી ગાળ� લે� ંુ આ પાણી

ધીમા તાપે ઉકાળ� ંુ અથવા મોટા થાળામાં કાઢ� તડક�

�કુ ્વ�ુ. પાણી �કુ ાયા પછ� � પદાથર બાક� રહ� �ય

તે થયો યવક્ષ. યવક્ષ અિત � ૂત્ (�ટથી પેશાબ

લાવના�ં) છે .

ઉ�ર પ્રદ�શમ ઉનાળામાં � ૂખ અને તરસને

શાંત કરવા માટ� જવના સાથરા ( સ�)ુ ખાંડ� પીસીને

લોટ �વો બાર�ક બનાવી તેમાં થો�ું મી�ું ક� િસ�ધવ

નાંખીને પાણી મેળવવાથી સ� ુ બને છે . ક�ટલાંક લોકો

Kudarati Vanasapti - 228
તેમાં ખાંડ, ઘી અને ગોળ મેળવીને ખાય છે . એક વાત

સ્પષ છે ક� ઘ�ને બદલે જવનો ઉપયોગ કરવાથી

શર�ર� ુ વજન ઘટ� છે .

ચી અને જમર્નીન ુ વોના

અ�ભ આધાર�

અમેર�કામાં ૧૯૭૮માં સાન્ફ્રાન્સ ઈન્સ્ટ� ટ� ફોર ધી

ુ ન સેકસ્�ુઆલીટ એ જવ
એડવાન્ સ્ટડ ઓફ હ�મ

િવશે એક ન� ંુ જ સંશોધન �ુ.� જવમાં ��ુ ષ હોમ�ન

ટ�સ્ટોસ્ટ�ર �� ંુ કં ઈક તત્ છે �નાથી �િતયશ�ક્તમા

વધારો થાય છે . એટ� ંુ જ ન�હ� પરં � ુ પ્રોસ્ ગ્રંની

� ૃ�ધ્ધન તકલીફમાં પણ આરામ થાય છે .

જવની રાબ સવાર� નાશ્તામા આપવાથી જઠર

ુ જ ફાયદો થાય
અને �તરડામાં ચાંદાના દદ�ઓને �બ
Kudarati Vanasapti - 229
છે . એક દદ�ને િનયિમત ત્ મહ�ના જવની રાબ

લેવાથી ચાંદ� બીલ્�ુ �ઝાઈ ગઈ અને �તર�ું સં� ૂણર

ર�તે બરાબર થઈ ગ�.ંુ � બે વરસની સારવારથી ના

�ઝાય તે ત્ મહ�નામાં જવની રાબ લેવાથી સા�ં થઈ

ગ�.ંુ

Kudarati Vanasapti - 230

 (ર૩) ચોખા

ુ રાતીમાં ચોખા ક� ચાવલ, �હ�દ�માં ધાન,

�જ

ઉ�ુર્મા ચાવલ, સંસ્�ુતમા શાલી, ફારસીમાં �બરં જ,

અરબીમાં અઝર, �ગ્રે�મ Rice કહ� છે .

સમસ્ જગતમાં આ ધાન્યન થોડો ઘણો

ઉપયોગ થાય છે . એના છોડના પાંદડામાંથી ગોળ પોલી

એક સળ� નીકળે છે .તે સળ�ની છે વટ� ડાંગરની �બી

બાઝે છે . એમાં ડાંગર થાય છે . એમાં � દાણા હોય છે

તેને તેને ચોખા કહ� છે . ડાંગરમાં �ટલી �ત છે ,

તેટલી કોઈ ધાન્યમા નથી.

Kudarati Vanasapti - 231

 ઈમામે �અફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) ના

સાથીદારોમાંથી કોઈએ પેટની તકલીફ િવષે આપ

(અલ�હસ્સલા) ને ફ�રયાદ કર�. આપે તેને ચોખાનો

સ� ુ બનાવીને પીવાનો �ુકમ ��. તેણે તે �જ

ુ બ �ુ�

તો તે� ંુ પેટ ઠ�ક થઈ ગ�.ંુ

આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે ક� �ું બે વષર

કરતાં વ� ુ �બમાર રહ્. પછ� �દ

ુ ાએ મને ચોખા માટ�

ઈલ્હા �ુ� - પ્રેર આપી. મ� ચોખા મંગાવ્ય. તેને

ધોવડાવીને �કુ ાવ્ય પછ� તેને આગથી સેક�ને લોટ

બનાવ્ય. શરબત બનાવ્�ુ અને મ� તેનો ઉપયોગ ��.

તો તં�ુરસ્ અને સાજો થઈ ગયો.

Kudarati Vanasapti - 232

 આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે . સ� ુ

ુ બને છે .
ખાવાથી ગોશ્ વધે છે અને હાડકાં મજ�ત

આપ (અલ�હસ્સલા) ફરમાવ્�ુ છે ક� તાવના દદ� ને

ત્રણવ સ� ુ ધોઈને આપવામાં આવે તો દદ� સાજો

થઈ જશે. તે કફને �કુ ાવી દ� છે અને પગ ની

પ�ડલીઓને શ�ક્ આપે છે .

ુ ઝઝલ
�ફ બીન ઉમ� ઈમામે સા�દક

(અલ�હસ્સલા) ના ખાસ શાગીદ�માંથી છે . તેઓ કહ� છે

ક� એક �દવસ �ું મારા ઘર� ચાવલની વાનગી જમીને

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) પાસે ગયો. સલામ

કર�ને બેઠો. આપ (અલ�હસ્સલા) મે ઘરની ખાદ� માને

ફરમાવ્�ુ ક�, એક પ્લેટમા ચાવલ ઉપર સાકર નાંખીને

Kudarati Vanasapti - 233
 ુ બ તેણીએ તૈયાર કર�ને પ્લે
લઈ આવ ફરમાન �જ

ુ �.
આપના સામે �ક

આપ (અલ�હસ્સલા) એ મને ફરમાવ્� ક�

ુ ઝઝલ,પાસે આવો અને ખાવ.’

‘આવો, અય �ફ

મ� અરઝ કર� ક� ‘અય ુ લ્લા

ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ના ફરઝંદ,

�ું હમણાં જ ચાવલ ખાઈને આપની �ખદમતમાં ચાલ્ય

આ� ંુ �ં.’

ુ ઝઝલ,જરા વધાર� .
‘વાંધો ન�હ, લો, �ફ

ુ ્ય જમે તો ધરાઈ �ય,

આ એવી ચીજ છે ક� કોઈ �ખ

ુ ઝઝલ,
ધરાયેલો જમે તો પણ પચી �ય. લો �ફ

ભલે, વધાર� થાય. આ એવી વાનગી છે ક� કોઈ

Kudarati Vanasapti - 234
�બમાર જમે તો િશફા થઈ �ય. કોઈ અશક્ જમે તો

સશક્ થઈ �ય. કોઢ અને રક્તિપ (Leprocy) તો

� ંુ પણ તેના �વી ૭ર �બમાર�ઓને �ુર કરનાર� આ

ચીજ છે , તમે કં ઈ સમજયા?’ અને પછ� ઉમે�ર ુ ક�

‘�દલનો �ુચો લઈને આવ્ય હોય તો આનાથી �ુર

થાય છે . કોઈ ગમગીન થ� ંુ હોય તો આનાથી તેનો

ગમ �ુર થઈ �ય છે .’

ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) � ંુ આ બયાન

સાંભળ�ને �ું હ�રતમાં �ુબી ગયો, અને અરઝ કર� ક�

‘આકા, આ ચાવલની પૈદાઈશ બાબતમાં તેની

ુ ીઓ િવષે કોઈ જગ્યા કં ઈ બયાન આવ્�ુ છે ક�

�બ

આપને કોઈએ તે સંબધ

ં ી કં ઈ ખબર કર� છે ?’
Kudarati Vanasapti - 235
 ુ ર્
ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ ધીરજ�વ

ુ ઝઝલ, મારા િપતા�એ

ફરમાવ્�ુ ક� ‘હા, અય �ફ

ુ ી ક�
અને દાદાઓએ તે િવષે વાત કર� લી છે . અહ� �ધ

ુ
�દ ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્)એ તે િવષે કહ�� ંુ છે આપ (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ફરમાવી ગયા છે ક�

‘અમા�ં �રુ � આદમ (અલ�હસ્સલા) ના પહ�લાં

(૭૦૦૦ વષર � ૂવ�) અ�સ્તત્વમ હ� ંુ અને �દ

ુ ાની

બંદગીમાં રહ�� ંુ હ�.ંુ તેમાંની અસરો �બ્ર

(અલ�હસ્સલા) ના હસ્ત જમીન પર ઉતર� લી હતી

અને તે અસરોમાંથી જ ચાવલનો પાક થયેલો ગણાય

છે . અય ુ ઝઝલ,
�ફ નબી (સલ્લલ્લાહો અલય્
Kudarati Vanasapti - 236
 ુ બ ચાવલને
વઆલેહ� વસ્સલ્) ના આ ફરમાન �જ

અલ્લા તઆલાએ અમારા �રુ માંથી પેદા �ાર છે . તે

�રુ ની અને તે �રુ થી સંબધ

ં ધરાવતી ચીજોની શાન

એવી છે ક� તેના લીધે સાધારણ માનવી મોઅિમન

બની �ય. મોઅિમન હોય તો તે આ�લમ (જ્ઞા) બની

�ય. આ�લમ હોય તો પરહ�ઝગાર થઈ �ય.’

ઈમામ સા�દક (અલ�હસ્સલા) એ ુ ાં

વ�મ

ુ ઝઝલ ચાવલ ખાવાની આદત

ફરમાવ્�ુ ક� અય �ફ

રાખજો ક� તે અમારા શીઆઓના પેટમાં િશફા� ંુ કામ દ�

છે , અને અમારા �ુશ્મનોન પેટ માં દદર બની �ય છે .

ઈમામ સા�દક (અલ�હસ્સલા) � ંુ ફરમાન છે .

ુ ઝઝલ તેને અજબ શાનથી ર�ુ કર� છે . ચાવલ અને

�ફ
Kudarati Vanasapti - 237
ખાસ કર�ને સાકર સાથે ચાવલ એટલે ક� મીઠા ચોખા ક�

ઝરદો � કહો તેની મહ�ા તેમાંથી તર� આવે છે .

ુ શીઆ સમાજમાં �ક
અ�ક ુ રા ( મીઠા ચાવલ ક�

ઝરદા) � ંુ દર� ક �શ
ુ ીના નાના મોટા જમણોમાં અવશ્

હોય છે . �ને ઘ� ંુ જ �બ
ુ ારક �ક
ુ નવં� ુ ગણવામાં આવે

છે . ચાવલ સાથે ખાંડ ક� સાકર, ઘી સાથે કોઈ વાર

મગજતર�, નાળ�યેર,�કુ ોમેવો િવગે ર� નાંખવામાં આવે

ુ રાનાનો રોઝો
છે . ક�ટલેક ઠ�કાણે રજબ માસમાં ખાસ �ક

રાખવામાં આવે છે . તેમાં અમી�લ મોઅમેનીન

ુ ીની િનયાઝનો હ�� ુ

(અલ�હસ્સલા) ની પૈદાઈશની �શ

હોય છે .

Kudarati Vanasapti - 238

 ચાવલ, ખર� ખર એક િનદ�ષ ખોરાક છે . તે

ુ ારક ગણાયે� ંુ
લગભગ એિશયાની દર� ક કૌમમાં �બ

ુ ીના મૌકા પર �ુધમાં ચાવલ

અનાજ છે . ગમી ક� �શ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ
પકાવી (ખીર �પે) વપરાય છે . ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ને મેઅરાજમાં � વાનગી

પેશ કરવામાં આવી હતી તે પણ ચાવલની હોવા� ંુ

કહ�વામાં આવે છે .

આપણા દ� શમાં ચોખા િવનાની કોઈપણ �હ��ુ

િવિધની કલ્પન કરવી �શુ ્ક� છે . જન્મથ છે ક મરણ

ુ ી દર� ક િવિધમાં ચોખાનો અિનવાયર્પણ સમાવેશ

�ધ

થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 239

 ઈમામે સા�દક (અલ�હસ્સલા) મ� ફરમાવ્�ુ છે

ક�, ઝાડાના ઈલાજ તર�ક� થોડા ચાવલ ધોઈને

છાયડામાં � ૂકવવા પછ� તેને આગ પર શેકવા અને

ુ � ભર ખાઈ
ખાંડ� નાખવા. પછ� નરણાકોઠ� એક �ઠ

લેવા.

આપ (અલ�હસ્સલા) ક્ ના રોગી માટ�

ચાવલ અને જવ મેળવીને બનાવેલી રોટલી ને ઘણો

ઉ�મ ઈલાજ બતાવ્ય છે .

ઘટકો : ચાવલનો આકાર અરબી ‘અલીફ’

�વો છે . ચાવલ પર� ંુ પડ ( ફોતર�) નીકળ� જતાં

ચાવલનો દાણો ધોળો �ુધ �વો નીકળ� આવે છે .

અનાજમાં કોઈ પણ બી� ચીજને આવો રં ગ નસીબ

Kudarati Vanasapti - 240
થયો નથી. હાથથી છડ�લા ચોખા,મીલના છડ�લા ચોખા

િવ. માં ક�લર� તફાવત ન�વો છે . ૧૦૦ ગ્ર હાથછડ

બાફ�લા ચાવલમાં ૩૪૯ ક�લર� છે . ભેજ ર.૬ ટકા,

પ્રોટ ૬.૪ ટકા, ચરબી ૦.૬ ટકા, કાબ��દત ૭૭.૪

ટકા,ખિનજ ક્ષા ૦.૯ ટકા, ક��લ્શય ૯ મી.ગ્ર

ફોસ્ફર ર૮૦ િમ ગ્ર, આયનર ર.૮ ટકા, ક�રોટ�ન

૯ મી.ગ્ર, િવટામીન બી માં થાયમીન, ર�બો

ફલેવીન, નીરોસીન િવ છે . ચાવલના પડમાં મળ� ંુ

તત્ ચમત્કાર છે . � ઘ�માં ક� અન્ કોઈપણ

અનાજમાં મળ� ંુ નથી. આમ લેસીથીન નામ� ંુ તત્

લોહ�માંના કોલેસ્ટ્રો િનયંત્રણમ રાખે છે . પેટના ગે સ

ુ ઉપયોગી છે . ચાવલના
ટ્ર અને લીવર માટ� �બ
Kudarati Vanasapti - 241
 ુ ા
�ર પડમાંથી પ્રા ‘ટોકોટ્રાઈન’ શર�રની

રોગપ્રિતકા શ�ક્ વધાર� છે .

ચાવલના ઉપર� પડમાંથી મળ� ંુ ‘ઓઈલ

બ્ર’ હદયરોગમાં અક્સી ુ વાર

�ર થ� ંુ છે .

અમે�રકન હાટર એસોસીએશન દ્ઘા પ્રમા� પદાથ�

ુ ગ �મ
સાથે તેનો �ભ ુ ેળ થાય છે . વળ� �પાન તો બે

ડગલાં આગળ વધીને તેને હાટર ઓઈલ કહ�ને સન્માન

છે . ઘ� કરતાં ચાવલમાં પ્રોટ ઓ�ં છે . પરં � ુ એની

‘બાયોલો�કલ વેલ્�’ એટલે ક� પચનીયતા વધાર�

સાર� છે .

ચાવલમાં ચરબી ઓછ� છે પરં � ુ એમાં

�લનોલીક એસીડ (Essential Fatty)� ંુ પ્રમ સા�ં છે .

Kudarati Vanasapti - 242
લીનો�લક એસીડ આપ� ંુ શર�ર ઉત્પ કર� શક્�ુ નથી

એટલે ક� આહાર મારફતે જ મળ� ંુ જોઈએ.

(ડો. �ુડ� માસ્કોવીટઝ� ‘રાઈસ ડાયેટ’, ડો. ગેબ

મા�ટ�ન�ુ ‘ગેટ�ગથીન’)

ુ �દ� ચોખાને ધાન્યોમા શ્રે કહ્ છે . છતાં

આ�વ

લોકોના મગજમાં ચોખા �ગે �ત �તની ગે રસમજો

છે . પેટમાં ગે સ થાય તો પણ લોકો તેને જવાબદાર ગણે

છે . પરં � ુ તે વાતમાં જરા �ટ�ય

ંુ તથ્ નથી. ચોખા

��ચકર, શીતળ, બલકર, પથ્, િવયર્વધર,

ગ્રા, દ�પન તથા મીઠા છે અને તાવ તથા િત્રદોષ

નાશ કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 243

 ભારિતય િવદ્ ભવન - �ુ�ુ ( �બ
ંુ ઈ) દ્ઘા

ુ ્રમ ( ડાયાબીટ�સ)’ નામે ��ુ સ્તક

‘બાળકોમાં મ�પ

એટલે ક� W.H.O. િવ� આરોગ્ સંસ્થામા ખ્યાિ

ંુ ઈના પાંચ તબીબોએ લખેલી છે , તેમના

ધરાવતા �બ

ુ બ ‘ઘ�’ કરતા ચોખા વધાર� સારા છે .

લખ્ય �જ

કારણે ક� ઘ�માં ૪ ટકા ચરબી છે . ઘ�ની ભાખર�,

રોટલી બનાવીને ખવાય. ચોખા બાફ�ને ખવાય. ૧પ

ગ્ર ઘ�ની રોટલી ૧પ ગ્ર થાય, ત્યાર ચોખા ૪પ

ગ્ર થાય. આથી ઘ� કરતા ચોખાથી પેટ વ� ુ ભરાય.

વળ� ચોખા ખાવાથી ડાયા�બટ�સનો કા� ુ બગડતો નથી.

ચોખા ન ખાવાથી ડાયા�બટ�સનો કા� ુ �ધ

ુ રતો નથી.

Kudarati Vanasapti - 244

ચોખા ખાવાથી ચરબી વધતી નથી અને વજન વધ� ંુ

નથી.’

ચોખા �ગે આવા મંતવ્ય અવાર નવાર બહાર

પડયા છે . પરં � ુ આટલી જોરદાર ર�ુઆત આજ �ધ

ુ ી

કોઈએ કર� નથી. રોગો તો ઠ�ક પણ ગે સટ્ર માટ�

ઘ� કરતા ચોખા વધાર� સારા છે . એટલે ગે સ મટાડવો

જ હશે તો ઘ� છોડ�ને ચોખાનો ઉપયોગ કરવાની ખાસ

ભલામણ છે . પંદર �દવસ પ્રય કર�ને ખાતર� કર�

ંુ ર મ�� ંુ પ�રણામ જણાઈ આવશે. બોઈલ્

જોજો. �દ

રાઈસ �ને પાકા ચોખા અથવા તે�લયા ચોખા કહ� છે

આ ચોખા કરતાં કાચા ચોખા પચવામાં જલ્દ હજમ

થાય છે .
Kudarati Vanasapti - 245
 (ર૪) મ�રુ

ુ રાતી, ઉ�ુર,
�ુ રઆની નામ ‘અદસ’ છે . �જ

�હન્દ, મરાઠ� તથા પં�બીમાં મ�રુ , સંસ્�ુ માં

મ�રુ ક, અરબીમાં અને ફારસીમાં અદસ તથા મશરહ

તર�ક� ઓળખાય છે . �ગ્રે�મ Lentilથી ઓળખાય છે .

�ુ રઆનમાં �રુ એ બકરાની ૬૧મી આયતમાં

મ�રુ , કાકડ�, લસણ, તથા �ુંગળ�નો ઉલ્લે છે .

ુ ા (અલ�હસ્સલા)
�સ ની કૌમ બની ઈસરાઈલ

ઈ�પ્તમા હતી ત્યાર આ ચીજો ખાતી હતી તેવો

ઉલ્લે �કતાબોમાં મળે છે .

Kudarati Vanasapti - 246

 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� � મ�રુ ની દાળ સાથે

�ુધી ખાશે તે� ંુ �દલ નરમ થઈ જશે. ખાસ કર�ને

ુ ાની યાદમાં ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) ફરમાવે છે

�દ

ક� મ�રુ ૭૦ નબીઓનો મનપસંદ ખોરાક છે . તે

ુ
ખાવાથી �દલ નરમ થાય છે અને ��ઓ પેદા થાય

છે .

��ુ સ્લમ અને પારસીઓ તેનો �ટથી ઉપયોગ

કર� છે . પરં � ુ �હન્� લોકો ખાતા નથી. ગલ્ફન દ� શોમાં

ભારિતય કાર�ગરો જવા માંડયા ત્યાર એક વાત

સાંભળવા મળતી ક� ત્- ચાર ક�લો મ�રુ દાળ જ�ર

Kudarati Vanasapti - 247

સાથે લઈ જવી. અથાર ્ ગલ્ફમા એની મોટ� માંગ

રહ�તી.

મ�રુ ના ઘટકો : ૧૦૦ ગ્રામમ ક�લર� � ંુ પ્રમ

૩૧૬ છે . મ�રુ માં થાયિમન ( ૦.ર૬), ર�બોફલેવીન

(૦.ર૧), નીકોટ�નીક એસીડ ( ૧.૭), ઓલાઈન

(રર૩), ફોલીક એસીડ ( ૧.૭), ઈનોસીટોલ ( ૧૩૦),

પેન્ટોથેની એસીડ ( ૧.૬) બાયોટ�ન ( ૧૩.ર)

પાઈરોડોશ્ર ( ૦.૪૦) પ્ર ગ્રા હોય છે . ઉપરાંત

ક�રોટ�ન,વીટામીન ‘સી’, વીટામીન ક� ,ટોક�ફ�રોલ

પણ હોય છે .

તે ઉપરાંત ક�લ્સીય, ફોસ્ફર,

મેગ્નેશીય, આયોડ�ન, બ્રોમ મ�ગેનીઝ, કોપર

Kudarati Vanasapti - 248
અને ઝ�ક પણ સારા પ્રમાણમ હોય છે . ખાસ તો એમાં

ગંધક� ંુ તથા ટ્રાઈસેક�રાઈડઝ� પ્રમ નગણ્ હોવાથી

મ�રુ પચવામાં સહ�લા છે . અને ગે સ કરતા નથી.

ુ ાચ્ હોવા ઉપરાંત મ�રુ કં ઈક �શે ર� ચક છે તેથી

�પ

ખાધા પછ� પેટ સાફ થઈ �ય છે .

સ્વાદમા તમામ પ્રકાર કઠોળનો રા�

ુ �દ� મ�રુ ને રસમાં મ�ર

કહ�વામાં આવે છે . આ�વ ુ

ુ , કફ અને િપતને �ુર કરનાર

શીતવયાર , િવપાકર મ�ર

ક� ં ુ છે . એના �ણ
ુ વણર્વત બાપાલાલ વૈધ લખે છે ક�

ુ શીત, મ�ર
તે લ�, ુ , �ક, િવપાકમાં મ�ર
ુ અને

સંગ્રા છે .

Kudarati Vanasapti - 249

 મહિષ� ચરક કહ� છે ક� �ુઝતા હરસના દદ�ને

મ�રુ ની દાળ, ખાટ� છાશ સાથે ખાવા આપવી,

શારં ગધર�ના કહ�વા ુ બ

�જ ંુ
�ઠ અને બીલાનો

ગભર,સરખે ભાગે લઈ મ�રુ ના �પ

ુ સાથે રોજ ૧૦

ગ્ર ખાવાથી સંગ્રહ મટ� છે .

Kudarati Vanasapti - 250

 (રપ) વજ

ુ રાતીમાં
�જ વજ ક� ઘોડાવજ, સંસ્�ુતમા

વચા, �હ�દ�માં વચ, ઉ�ુર્મા બછ, અરબીમાં ઝર�રા,

�ગ્રે�મ Sweet Flag કહ� છે .

વજના બે પ્રક છે , ઘોડાવજ અને ગંધીલો

વજ, બ�રમાં એક જ �તનો વજ મળે છે અને તે

ઘોડાવજ. ઈરાનમાં ધોબી �ત થાય છે તેને �રુ ાસાની

ુ વજના �વા જ હોય છે . ખાસ

વજ કહ� છે . એના �ણ

કર�ને ુ ોગ
વા�ર ઉપર તે ઉ�મ ુ કાર�
�ણ છે .

�કુ ર ્સ્થાનમ તેનો પાક ઘણો થાય છે . તેથી �ન

ુ ાની

�ચ�કત્સામા તે� ંુ નામ ‘વજ �કુ �’ પડ� ગ�.ંુ �ના

Kudarati Vanasapti - 251
પરથી લેટ�ન એકોરસ થ� ંુ હોય એમ મનાય છે . વજમાં

તેના ��ુ ળયા વપરાય છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)ને �શુ ્� ઘણી પસંદ હતી ખાસ કર�ને કસ્�ુર

આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)ને ઘણી

પસંદ હતી. આખર� હજ ( હ�જર� ૧૦)માં વજનો આપે

�શુ ્� તર�ક� ઉપયોગ કર� લો છે . ( �ખ

ુ ાર�, ��ુ સ્લ)

ુ ધ
તે સમયે �ગ ુ દ� વાથી
ં નો ઉપયોગ લોકો �પ

જ કરતા હતા. પરં � ુ આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) પાવડરના �પમાં કપડા પર

તેમજ દાઢ� પર લગાવીને ��.

Kudarati Vanasapti - 252

 સંગઠન : વજમાં રસ શા�ીની દ્ર�ષ એક

કડ� ંુ દવ્ તથા �ગ

ુ ધ
ં ી તેલ છે . ગ્�ુકોસાઈડ છે . તેમાં

Acretin નામે એક દવ્ છે � સ્વાદમા કડ� ંુ છે પરં � ુ

ુ ાશક છે .
�વા�ન

ડો. દ� સાઈ વજને ઉષ્ ( ગરમ), સવેદલ,

કાસહર, વામક, જવરદન, ુ ધ

�ગ ં ી, કડવી,

દ�પન, વાતહર, ઉ�ેજક, વેદનાસ્થાપ અને

�ૃિમનાશક માને છે . કફ, વાત અને િપત પ્રકોપમ તે

અપાય છે . ��ુ ષો કરતાં બાળકો અને �ીઓને વધાર�

માફક આવે છે .

ુ �ણ
વજમાં એક એવો અદ�ત ુ રહ�લો છે ક�

ુ ર પાણી અથવા �ુધની સાથે એક મહ�ના �ધ

વજ� ંુ �ણ ુ ી
Kudarati Vanasapti - 253
પીવાથી માણસ ��ુ ધ્ધમા બને છે . માત્ ૩ માશની છે

ુ ાની ગ્રંથકા જણાવે છે .

એમ �ન

ઈબ્ન સીનાના �સુ ્ત કા�ન

ુ માં લખ્ય �જ
ુ બ

દાઝી જવાથી થએલા ઝખ્ પર ુ ાબ ના

વજને �લ

પાણી અને સરકા સાથે મેળવીને લગાડવાથી ઘણો

સારો ફાયદો થાય છે .

ુ ાની �ચ�કત્સ િવભાગે

ભારત સરકારના �ન

વજને પાચક, પેશાબ લાવનાર, ગે સ �ુર કરનાર

અને �ુ િમનો નાશ કરનાર તર�ક� ઓળખાવ્�ુ છે . તે

ઉ�ેજક હોવાથી સ્ના�ુઓન રોગ ,લક્વ, ઉન્માદન

દદ�ને ક� વાઈના દદ� લાભદાયક છે .

Kudarati Vanasapti - 254

 મશ�ુર તબીબ રાઝીના �ણીતા �સુ ્ખ

‘મઅ�ુને મીલ્લીય’માં વજનો ઉપયોગ કર� લો છે .

તેઓ આને લક્વ માટ� ભરોસાપાત ઈલાજ ગણતા

હતા.

વજથી ગભાર ્શયન સંકોચ થાય છે . વેણ

આવવાની ( પ્ર�ુિત વેદનાની) શ�આત હોય ત્યાર

ુ અને ક�સર સાથે આપતા ફાયદો થાય છે .

પીપર��ળ

વજ વધાર� પ્રમાણમ લેવાથી ઉલટ� થાય છે .

વજનો ઉપયોગ બહારથી લગાડવામાં પણ

થાય છે . સાંધાઓમાં તથા સો�માં મા�લશ �પે ઉપયોગ

કરવાથી દદર ્મા રાહત થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 255

 (ર૬) કલ��

ુ રાતીમાં કલ��,
�જ મરાઠ�માં કાલે �ર� ,

ુ
સંસ્�ુતમા ઉપ�ું �ચકા, �થ્વીક, સ્�ુલ��, ક�લકા,

કારવી િવગે ર�, ફારસીમાં ુ ીઝ,

�ન અરબીમાં

હબ્બ�ુસ્સ, �ગ્ર�મ Black cumin fu nigella

seed કહ� છે .

�� શબ્ પ્રચ� છે . એક વઘાર માટ�

મસાલામાં વપરા� ંુ ��, અને બી�ુ ં શાહ��. એક

અિતશય કડ� ંુ કા��� ( કાળ��ર�),ઓથમી�� ( યાને

ુ ) અને આ કલ�� ��.

ઈસબ�લ

Kudarati Vanasapti - 256

 કલ�� �� ક� કલ�� કાળા રં ગના બી હોય છે .

તે �ુંગળ�ના બીને મળતા આવે છે . તેની ગંધ �રા

�વી હોય છે .

ુ ાર�,
�ખ ��ુ સ્લ, ઈબ્ન મા�, મસ્નદ

અહ�મદ િવ. માં ુ લ્લા

ન�ધાયેલી હદ�સ છે . ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

છે ક� : કાળા દાણામાં મૌત િસવાયના દર� ક રોગ� ંુ

િનવારણ ( શીફા ) છે . અને તે કાળા દાણામાં કલ�� છે .

સા�લમ બીન અબ્� ુલ્લાહ �રવાયત છે ક�

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, તમારા માટ� કાળા

દાણા ( કલ�� ) અિનવાયર કર� લો, કારણ ક� તેમાં

Kudarati Vanasapti - 257
મૌત િસવાય દર� ક �બમાર� મટાડવાની શ�ક્ છે .( ઈબ્ન

મા� )

આજ હદ�સ મસનદ� અહમદમાં, ઈબ્�ુ

જૌઝી અને િતરમીઝીમાં પણ ન�ધાયેલી છે .

ુ � દા કહ� છે ક� ર�લ
જ. �ર ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ ફરમાવ્�ુ ક�,

કલ��માં મૌત િસવાય દર� ક બીમાર�નો ઈલાજ છે . (

ઈબ્ન સીના )

આજ પ્રકાર એક હદ�સ જ.અબ્� ુલ્લ બીન

ુ � દા પોતાના િપતા તરફથી કલ��ના વખાણ કરતા

�ર

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

કહ� છે . ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, રોગોમાં �તુ ્� િસવાય

Kudarati Vanasapti - 258
એવો કોઈ રોગ નથી ક� �ના માટ� કલ��માં િશફા ન

હોય. અથાર ્ કલ��માં �તુ ્� િસવાય દર� ક રોગ

ુ છે .
મટાડવાનો �ણ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) પોતે પણ જ�રત પડ� ત્યાર કલ�� ખાતા

હતા. પરં � ુ આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) મધના શરબત સાથે લેતા હતા.

પેટના રોગ માટ� નબવી ઈલાજમાં કલ��નો

ઉપયોગ મધના પ્રકરણમ અગાઉ લખેલો છે , એજ

ુ ( ઓલીવ)ના પ્રકરણમ પણ તેનો ઉપયોગ

ર�તે ઝૈ�ન

લખાઈગયો છે .

Kudarati Vanasapti - 259

 રાસાય�ણક સંગઢન : ક�લ�� ૧.પ ટકા

ઉડયશીલ Volatile Oil તેલ છે . જયાર� ૩૭.પ ટકા ઉડ�

ન�હ� તે� ંુ તેલ છે . તે ઉપરાંત આલ્બ્�ુમ, �ગ

ુ ર

(શકર ્ર) , ઓગ� નીક એસીડ, ગ્�ુક સાઈડ

મેલાન્થી, મીતાબ�ન અને કડ� ુ તત્ છે . આ

ગ્�ુકોસાઈ જરા ઝેર� હોવાથી કલ��નો વધાર�

ુ ી ઉપયોગ કરવો
પ્રમાણમ અને લાંબા સમય �ધ

સલાહ ભર� � ંુ નથી.

ુ �દ પ્રમા કલ�� ક�ુ, િતક્, િવપાક

આ�વ

ક�ુ, િવયર-ઉષ્, �શ, ત�ણ, દ�પન,

�ુગ� ધનાશક, િપત્ક, મેધ્, ગભાર ્શ સંકોચન

ુ , �ગ
કરનાર, પાચન, બળકારક, �ષ્ ુ ધ
ં ી, કફ,
Kudarati Vanasapti - 260
 ુ , આમદોષ, વમન, અિતસાર, �ૃિત,
વાત, �લ્

જવર, વાત-કફના િવકારો �ુર કરનાર આતર્

પ્રવત છે . ��ચકર છે .

ુ રાતી �સુ ્તકમા તેના

કલ�� ના તેલ િવષે �જ

૮પ ઉપયોગ બતાવેલ છે . અને ઉ�ુર્મા કલ�� નામે

��ુ સ્તકમા �ુ લ ૧૧૩ રોગોમાં તેના ઉપયોગ લખેલા છે .

એટલે િવગતવાર ચચાર કરતો નથી.

Kudarati Vanasapti - 261

 (ર૭) સરકો - િસરકો

ુ રાતીમાં
�જ િસરકો, ઉ�ુર-�હન્દ�મા સીકાર ,

અરબીમાં અ�હલ અને �ગ્ર�મ Vinegar કહ� છે .

િસરકો � ંુ છે ? શેરડ�નો રસ, દ્ર, �ં� ુ

�વા ફળનો રસ ક� જવ, ઘ�, ખાંડની રાબ િવ. માં

આથો (ફમ�ન્ટ�શ) આવવાથી િસરકો બને છે .

ુ બ
જ. �બીર બીન અબ્� ુલ્લાહ કહ�વા �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

એક વાર ર�લ

ુ � ંુ ક� ઘરમાં ક� ંુ શાક-
વસ્સલ્)એ ઘરવાળાઓને �છ

તરકાર� (રસવાળ� ચીજ) છે ક� ? જવાબમાં ખબર પડ�

ક� િસરકા િસવાય ક� ંુ ન હ� ંુ આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

Kudarati Vanasapti - 262
વઆલેહ� વસ્સલ્) એ તે મંગાવીને ફરમાવ્�ુ ક�

િસરકો બેહતર શાક છે .

(સહ�હ �ુસ્લી, ઇબ્ને મા)

ુ લ્લા
ઉમ્મ હાની કહ� છે ક� અમારા ઘર� ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) તશર�ફ

ુ � ંુ ક� તમાર� ત્યા ખાવા� ંુ કં ઈ છે ? મે

લાવ્ય અને �છ

ક� ં ુ ક� વાસી રોટલી અને િસરકો છે . આપ (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ તે લાવવા ફરમાવ્�ુ

ત્યા પછ� ક� ં ુ ક� તે ઘર કદ� ગર�બ થશે ન�હ� �માં

િસરકો હશે.

(િતરિમઝી)

Kudarati Vanasapti - 263

 ઈબ્ન મા�ની હદ�સ ુ બ
�જ ુ લ્લા
ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ િસરકાને

બહ�તર શાક તર�ક� ગણેલો છે અને દોઆ ફરમાવી છે ક�

‘અય અલ્લા ! િસરકામાં બરક્ત �ુક. ક�મક� મારા

અગાઉના નબીઓએ તેને શાક તર�ક� ઉપયોગ �� છે

અને તે ઘર કદ� ગર�બ ન થાય �માં િસરકો હોય.’

�ુની આસમાની �કતાબોમાં પણ િસરકાનો

ઉલ્લે મળે ુ બ હ. ઈસા

છે . એક �રવાયત �જ

ુ � પર ચઢાવા પહ�લા આપ
(અલ�હસ્સલા)ને �ળ

(અલ�હસ્સલા)મે પાણી માંગતા િસરકો પીવડાવવામાં

આવેલો.

Kudarati Vanasapti - 264

 ઈમામે જઅફર� સા�દક (અલ�હસ્સલા) મ�

ફરમાવ્�ુ છે ક� િસરકાને ર�ગણા સાથે ખાવાથી પેશાબ

સાફ આવે છે .

આપ (અલ�હસ્સલા) એ બરોળના સો� માટ�

િસરકાનો ઉપયોગ કરવા માટ� ફરમાવે� ંુ છે .

ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે ક�

િસરકો ઉ�મ શાક છે . �ના ઘરમાં િસરકો હશે તે

મોહતાજ ન�હ થાય.

આપ (અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે ક�

ગળાની તકલીફથી બચ� ંુ હોય તો મીઠ� ચીજ ખાધા

પછ� િસરકાના કોગળા કરવા. ઈમામે રઝા

Kudarati Vanasapti - 265

(અલ�હસ્સલા)ના એક �ણીતા અજોડ �સુ ્ખામા પણ

િસરકાનો સમાવેશ થયેલો છે .

િસરકો બનાવવાની શ�આત �ાર� અને ક�વી

ર�તે થઈ તે �ણી શકા� ંુ નથી. પરં � ુ �ર

ુ ાણા

ુ બ જ િસરકો
જમાનાથી બનાવવાની � ર�ત હતી તે �જ

બનાવવામાં આવે છે .

ુ � દ �જ
આ�વ ુ બ મ�ર
ુ પ્રવાહ� બરણીમાં બંધ

કર�ને રાખી �કુ ્વાથ ક�ટલાક �દવસો પછ� િસરકો બને

ુ રસમાં આથો (ખમીર ક� ફમ�ન્ટ�શ) આવવાથી

છે . મ�ર

િસરકો બને છે . આથો આપવાની પ્ર�ક ઓક્સીજનન

હાજર�માં ઓક્સીજ મળવાથી એસી�ટક એસીડ બને

છે .
Kudarati Vanasapti - 266
 ુ ના લીધે થાય
આથો લાવવાની �ક્ર �વા�ઓ

ુ
છે આ �વા�ઓ ુ
Bacteria િમત �વા�ઓ ક� �કુ ્સા

ુ
વગરના �વા�ઓ હોય છે . આપણા શર�રમાં, મ�માં,

ુ
�તરડામાં આવા �વા�ઓ હોય છે � પાચન �ક્રયામ

મદદ કર� છે .

સરકો બનાવવા માટ� હાલમાં Angailula

ુ
Aceti fu My Coderma Aceti નામના �વા�ઓ

ુ રસને સરકામાં ફ�રવી નાંખે છે .

શોધાયા છે � મ�ર

રસાય�ણક સંગઠન : સરકામાં આશર� ૪ ટકા

એસી�ટક એસીડ હોય છે . ૧૦૦ ગ્ર ( ૧૦૦ મી.લી.)

િસરકામાં માત ૧૬ ક�લર� હોય છે . ઘણા ઓછા

પ્રમાણમ સ્ટાચ (કાબ��દત) પ્રોટ છે . તે ઉપરાંત તેમાં

Kudarati Vanasapti - 267
સો�ડયમ, પોટાિસયમ, ક��લ્સય, મેગ્નેિસય,

ફોસ્ફર, આયનર ઝ�ક અને કલોર�ન હોય છે . તેમાં

વીટામીન નથી.

ુ ’
ઈબ્ન સીના તેમની મશ�ુર �કતાબ ‘કા�ન

માં લખે છે ક� િસરકો શ�ક્તશાળ લોહ� જમાવનાર

(Clotting Agent) છે . લોહ� નીકળતા ઘા પર

નાંખવામાં આવે તો લોહ� બંધ થશે અને સોજો આવતા

અટકાવશે. િસરકો પેટના અનેક રોગોની ઉતમ દવા છે .

જઠર માટ� અને પાચન શ�ક્ માટ� મદદ�પ છે .

એન્સાયકલોપેડ� ઓફ ફામાર ્સ્�ુટ�ક

ુ બ સરકાનો ઉપયોગો. ( ૧) આલ્કલીન

૧૯૮૯ �જ

ઝેરમાં ઉપયોગી છે . (ર) િસરકાને પાણી સાથે મેળવીને

Kudarati Vanasapti - 268
વધાર� તાવ હોય તો પેશાની ( કપાળ) પર પોતા

�કુ ્વાથ ફાયદો થાય છે . ( ૩) સંિધવાના �ુ:ખાવામાં

િસરકાને પાણી સાથે મેળવી પોતા �કુ ્વાથ દદર ્મા

રાહત થાય છે . અને (૪) મધ માખી કરડ� યા �લીફ�શ

(એક �તની માછલી) ના ઝેર� ડંખ પર સમ ભાગે

નમક સાથે િસરકો મેળવીને લગાડવાથી દદર ્મા રાહત

થાય છે , સોજો આવતો અટક� છે .

ુ ક�ને ૧૯૮૬ માં િસરકા િવષે

પ્. જોન બી �ડ

લખ્�ુ છે ક� િસરકો ઘણાં રોગોનો ઈલાજ છે . સાંધાનો

�ુ:ખાવો, નાકમાં શરદ�, દમ અને જઠરના રોગોમાં

તેમજ વજન ઘટાડવા માટ� ઉપયોગી છે .

Kudarati Vanasapti - 269

 ડો. મીકાઈલ શેરોને ૧૯૮૯ માં જણાવ્�ુ છે ક�

િસરકો ઝાડાના ઈલાજ માટ� અક્સી છે . િસરકો ચેપ �ુર

કરવાનો રોલ સાર� ર�તે અદા કર� છે . ખાસ કર�ને

�તરડા માટ�. ઘણાં લોકો મોઢા અને ગળા માટ� પણ

કોગળા કરવા માટ� તેનો ઉપયોગ કર� છે . એક ગ્લા

પાણીમાં એકથી ત્ ચમચી િસરકો મેળવીને સવાર� ,

રાત્ કોગળા કરવા.

ડો. શેરોન �તમાં જણાવે છે ક� કદાચ િસરકો

બધાને માફક ન પણ આવે. બધી જ દવા બધાને

સરખી અસર કરતી નથી. એ ર�તે કોઈને અસર ના

પણ થાય. પરં � ુ મોટ� ભાગે િસરકો લોકો માટ�

ફાયદાકારક છે .
Kudarati Vanasapti - 270
 િસરકો ખોરાક તર�ક� ઉ�મ છે . લાલ મરચાનો

ુ ો િસરકામાં નાખીને પકાવીને ચીલી ચટણી બને છે .

�ક

ુ ી એ છે ક� તેમાં મરચાનો સ્વા લાગતો જ

તેની �બ

ુ ના તેલ સાથે પકાવીને

નથી. િસરકાને �ડા અને ઝૈ�ન

ુ સ્વા�દષ હોય છે . હાલમાં લોકો

ચટણી બને છે � �બ

ચાઈનીઝ �ડ પાછળ ગાંડા થયા છે . આ ચાઈનીઝ

ુ જ ઉપયોગ થાય છે .
�ડમાં િસરકાનો �બ

કલવટર ્ કં પનીનો િસરકો બ�રમાં મળે છે .

પરં � ુ તે �ૃિતમ ર�તે તૈયાર કરવામાં આવેલો હોય છે .

તેમાં ફાયદા� ંુ પ્રમ ઓ�ં અને �કુ ્સાન�ુ પ્રમ

વધાર� છે .

Kudarati Vanasapti - 271

 િસરકાના નામે આ� બ�રમાં સફ�દ એિસટ�ક

એસીડ મળે છે અથવા તો એિસટ�ક એસીડમાં લાલાશ

પડતો કલર નાંખીને ગોળના અસલ િસરકાના નામે

વેચવામાં આવે છે . અસલ મધની માફક જો અસલ

ચોખ્ખ િસરકો મળે તો તેના ફાયદા અવશ્ મળે .

Kudarati Vanasapti - 272

 (ર૮) મ�દ�

ુ રાતીમાં મ�દ�,
�જ ઉ�ુર્મા હ�ના, �હ�દ�માં

મહ�દ�, ફારસીમાં હ�ના, સંસ્�ુતમા રં જક�-મે�દક-

યવનેષ્ઠ, અરબીમાં હ�ના અને �ગ્રમાં Henna

કહ�વાય છે .

મ�દ�ના પાંદડા નાના હોય છે . પાંદડાને દળ�ને

બાર�ક પાવડર બનાવવામાં આવે છે . તે �ીઓના હાથ-

પગ અને નખ રં ગવાના કામમાં આવે છે . �ી-��ુ ષો

માથાના બાલ રં ગવામાં પણ તેનો ઉપયોગ કર� છે .

ુ જ આકષર્ હોય છે . ભારતમાં

તેનો લાલ રં ગ �બ

ફર�દાબાદ ની મ�દ� મશ�ુર છે . છોડના પાંદડા, ફળ,

Kudarati Vanasapti - 273
ડાળખી, ��ુ ળયા િવગે ર� ઔષધ યા કોસ્મે�ટ માટ�

કામમાં આવે છે . એના ફળ (દાણા) માંથી હ�ના� ંુ અ�ર

બને છે . હાથ-પગના નખ રં ગવામાં ઉપયોગ થતો

હોવાથી સંસ્�ૃ કિવઓએ એ� ંુ નામ નખરં જન પણ

આપ્�ુ છે .

ઉમ્�ુ મોઅમેનીન ઉમ્મ ુ બ

સલમાના કહ�વા �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

ની ઝ�દગીમાં જયાર� તેમને કાંટો લાગ્ય હોય ક� ઘા

થયો હોય ત્યાર તેના પર મ�દ� ન લગાવી હોય એ� ંુ

બન્�ુ નથી.

(તીરમીઝી, મસનદ, અહ�મદ)

Kudarati Vanasapti - 274

 ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે
ર�લ

વસ્સલ્) પાસે � કોઈ માથાના �ુ:ખાવાની ફ�રયાદ

લઈને આવતા તો આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) મ�દ� લગાડવાની સલાહ આપતા તો એ જ

ર�તે પગમાં કળતરની ફ�રયાદમાં પણ એજ સલાહ

આપતા.

(�ુખાર�, અ�ુ, દાઉદ)

મ�દ� નો ઉપયોગ ખીઝાબ (સફ�દ વાળને લાલ

કરવા) માટ� થાય છે .

ઉસ્મા બીન અબ્� ુલ્લ બીન મોહ�બ કહ� છે ક�

મારા ઘરવાળાઓએ મન� એક પાણીનો પ્યાલ લઈને

ઉમ્�ુ મોઅમેનીન હ. ઉમ્મ સલમા પાસે મોકલ્ય.

Kudarati Vanasapti - 275
હદ�સકાર ઈસ્રા કહ� છે ક� તેમની પાસે ચાંદ� નો

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

પ્યાલ હતો. તેમાં ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) ુ ારક વાળ હતા. કોઈ

ના �બ

બીમાર પડ� ંુ ક� બદ નઝર લાગતી તો ઉમ્મ સલમાને

પાણી મોકલાવામાં આવ�.ંુ �માં તેઓ બાલવાળ�

પ્યાલ �ુબાડતા હતા. મ� જો� ંુ તો ુ લ્લા

ર�લ

ુ ારક
(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ના �બ

બાલનો રં ગ લાલ હતો ( એટલે ક� મ�દ� લગાડ�લી હતી).

(સહ� �ુખાર�)

અબ્� ુલ્લ બીન અબ્�ુર ર્હ�મ, ઉમ� બીન

આસીમ અને હ�માદ બીન સલમાએ અનસ બીન

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

મા�લક પાસે ર�લ
Kudarati Vanasapti - 276
 ુ ારક જોયા �ના ઉપર �ખઝાબ
વસ્સલ્) ના વાળ �બ

લગાવેલો હતો. (તીરિમઝી)

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� ‘તમાર� પાસે મ�દ� છે તે

તમારા માથાને તેજસ્વ બનાવે છે . દ�લને પાક કર� છે .

�િતય શ�ક્ વધાર� છે . અને કબરમાં તમાર� સદ્રા

આપશે.’ ( ઈબ્ન અસા�કર )

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ
અબી રાબેઅ કહ� છે ક� ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ની �ખદમતમાં �ું હાજર

હતો. આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)એ

ુ ારક માથા પર ફ�રવીને ફરમાવ્� ક�

પોતાના હાથ �બ

Kudarati Vanasapti - 277

‘તમામ �ખઝાબોનો સરદાર મ�દ� છે . તે ચહ�રાને િનખાર�

છે અને �િતયશ�ક્ વધાર� છે .’

( અ�ુ નઈમ )

અ� ુ નઈમે એક બી� આવી જ હદ�સ અનસ

બીન મા�લકથી વણર્વેલ છે . આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ ક�, ‘મ�દ�નો �ખઝાબ

ંુ રતામાં વધારો કર� છે અને �િતય શ�ક્

વાપરો તે �દ

પણ વધાર� છે .’

જ. ુ ર�
અ�ઝ ગફફાર�ના કહ�વા ુ બ
�જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, ુ ાપાને બદલવાની સરસ

�ઢ

તરક�બ મ�દ� અને વસમા છે . પરં � ુ આપ (સલ્લલ્લાહ

Kudarati Vanasapti - 278
અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ને કાળો રં ગ નાપસંદ

હતો.

(અ�ુદાઉદ, તીરિમઝી, નીસાઈ, અ�ુ નઈમ,

ઈબ્ન મા� િવ.)

ઘટકો : મ�દ�ના પાંદડામાં ૧ર થી ૧પ ટકા

ંુ ર
રં ગ દવ્ હોય છે . Henna Dyeતેમાં પીળા રં ગનો �દ

છે . � આલ્કોહો ક� ઈથરમાં ઓગળે છે . તે ઉપરાંત

ગ્�ુકોસાઈડ છે .

ુ ાણા કાળથી દ� શ, િવદ� શમાં વપરાતી

મ�દ� �ર

આવી છે . ખાસ કર�ને ઈ�પ્તન રા�ઓ તેનો ઘણો

ઉપયોગ કરતા હતા તે ઈ�પ્તન િપરામીડોમાં રાખેલી

મમીઓ ( લાશો) પરથી ખબર પડ� છે . ગ્રીસમ પણ તે

Kudarati Vanasapti - 279
વપરાતી હતી. ભારત માં તો પ્રાચ કાળથી લોકો

તેનો બહોળો ઉપયોગ કરતા હતા.

ુ �દ
આ�વ ુ બ
�જ મ�દ�ના પાંદડા શીતળ,

પેશાબ સાફ લાવનાર, શ�ક્તદાય, સો�

મટાડનાર, રક્તિવકારમા ઉપયોગી છે . એના �લ

ુ ે બળ આપનાર
ઉતેજક, માદક, દય અને મજ�તં�ન

છે .

મ�દ�ના પાનમાંથી બંગભસ્ ઉતમ બને છે .

મ�દ�ના પાનની બંગભસ્ શીતળ અને પૌદ્ર�ષ છે .

ઘોડાને તંગ અને ��ુ ષને બંગ એ ઉ�ક્ �જ

ુ બ �િતય

શ�ક્તમા ઉતમ ઔષધ છે .

Kudarati Vanasapti - 280

 આજકાલ બ્�ુટ�પાલર્રોમ �હના ટ્ર�ટમે ના

ુ ીક નામે લોકો વીઝીટો

સોહામણા અને આ�ન લે છે .

� આપણી �ુની પધ્ધિ પ્રમા ડોસીમા� ંુ વૈ�ુ કહ�

શકાય. સાદ� ભાષામાં તેને વાળમાં મ�દ� લગાડવી કહ�

ુ શીત (ઠં ડો) હોવાથી તે ઠં ડક આપે છે .

છે . મ�દ�નો �ણ

મ�દ�વાળ� ંુ ઉ�મ કં ડ��ર છે . િપત પ્ર�ુિતવા માટ�

મ�દ�, વાળ ઉપરાંત મગજ માટ� શ્રે �ચ�કત્સ છે .

�મને કાયમી શરદ� રહ�તી હોય તેમણે મ�દ� નો

ઉપયોગ ઓછો કરવો.

મ�દ�ને કફ િપ�ધ્ એટલે ક� કફ અને િપ�નો

નાશ કરનાર કહ�લ છે . આ ઉપરાંત કષ્ઠધ એટલે ક�

કોઢને મટાડનાર, ચામડ�ના રોગોમાં �હતકાર�,

Kudarati Vanasapti - 281
દાહહર એટલે ક� બળતરા શાંત કરનાર અને વણ્

એટલે ક� ઘા �ઝવનાર છે .

ચામડ�ના કોઈપણ રોગ અને શર�ર પર ઘા

પડયો હોય તો મ�દ� લગાડવાથી તે મટ� છે . ઉપરાંત

મ�દ�ના પાનનો પાવડર ખાવાથી પણ ચામડ�ના રોગો

મટ� છે .

ુ ાની હક�મ અજમલ ખાને એક

મશ�ુર �ન

વધાર� આતર્ રોગમાં ( માિસકમાં વધાર� લોહ� પડ� ંુ

હોય ત્યાર) હથેળ� પર મ�દ� લગાડ�ને લોહ�ને બંધ

કર� � ંુ છે . ગરમી� ંુ મા� ુ �ુ:ખ� ંુ હોય તો �લ� ંુ અ�ર

ંુ વાથી રાહત થાય છે .

�ઘ

Kudarati Vanasapti - 282

 મ�દ�ના પાનને મસળ�ને પગના તળ�યે

ચોપડવાથી શીતળાના રોગમાં �ખોને થ� ંુ �કુ શાન

ુ વે સા�બત થયે� ંુ છે .
અટકાવી શકાય છે . એ અ�ભ

�બ્રટ ડોકટર જોનીઝે મ�દ�ના પાનનો ઉકાળો

જઠર અને �તરડાના ચાંદામાં (અલ્સરમા) ફાયદો કર�

છે તે સા�બત કર� � ંુ છે . એજ ર�તે મ�ઢામા પડ�લી ચાંદ�

પણ �ઝાય છે .

મ�દ�ના �કુ ાયેલા પાંદડા રાખવાથી ક�ડા મકોડા

ુ ભાગી �ય છે .
અને નાના જ ં�ઓ

Kudarati Vanasapti - 283

 ુ ી (મ�ઢ� આવળ)
(ર૯) સોના�ખ

ુ રાતીમાં સોના�ખ
�જ ુ ી ક� મ�ઢ� આવળ,

ુ ી ક� મ�ઢ� આવળ, ઉ�ૂર માં સોના મક�,

�હ�દ�માં સોન�ખ

સંસ્�ુતમા માકર ્ન્, ફારસી-અરબીમાં સના, �ગ્રે�મ

Senna કહ� છે .

ુ ીના પાંદડા પરથી �ણવા મળે છે ક�

સોના�ખ

તેના બે ત્ પ્રક છે . લાંબા પાંદડાની �તને

ુ ી કહ�વાય છે . એને િશ�ગો પણ આવે છે .

સોના�ખ

ુ ી એ હ��ઝમાં ( હાલના સઉદ� અરબના

સોના�ખ

મકકાની આસપાસના પ્રદ�શમ) પહાડો પર ઉગે છે .

Kudarati Vanasapti - 284

 ુ રાતીમાં સોના�ખ
સનામકક� પરથી �જ ુ ી બન્�ુ છે . ૯૦૦

ુ ીનો છોડ
�હજર�માં ઈ�પ્તન એક અરબ સોના�ખ

ઈ�પ્ લઈ ગયો અને ત્યા ઉગાડવામાં આવ્ય.

નાઈલનો �કનારો તેને માફક આવી ગયો અને તેની

ખેતી કરવામાં આવી. ઈ�પ્ત�ુ ઈસ્ક�ન્ડ્

(એલેકઝાન્ડ્) બંદર હોવાથી ત્યાંથ ુ ોિપયન

�ર

ુ ોપમાં તે� ંુ
દ� શોમાં તેની િનકાસ થવા લાગી તેથી �ર

નામ ઈસ્ક�ન્ડ્ર� પડ� ગ�.ંુ

ઉમ્�ુ મોઅમીન જ. ઉમ્મ સલમા કહ� છે ક�

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

શબરમ િવષે ફરમાવ્�ુ ક� તે ગરમ છે . તમારા માટ� ઠં ડક

ુ ી અને �વ
માટ� સોના�ખ ુ ા છે . તેમાં દર� ક ચીજની દવા
Kudarati Vanasapti - 285
છે સીવાય � ૃત્�.

(તબર�)

અ� ુ ઐ�બ
ુ અન્સાર�થ એક હદ�સ ન�ધાયેલી

છે . ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

ુ ી અને �વ
વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ ક� સોના�ખ ુ ાદાણામાં

દર� ક રોગનો ઈલાજ છે . (ઈબ્ન અસા�કર)

ઘટકો : ુ ીમાં
ઘણાં સંશોધન પછ� સોના�ખ

ુ ્ ઘટકો
ડાયનથોન ગ્લાયકોસાઈડ અને રહ�ઈન �ખ

તર�ક� જણાયા છે . આ ડાયનથોન ગ્લાયકોસાઈ

પાંદડામાં ૧.પ ટકા થી ૩ ટકા અને ફળમાં ર ટકા થી

પ ટકા �ટલા હોય છે . આ સેનોસાઈડઝ એ, બી, સી

અને ડ� તર�ક� ઓળખાયા છે .

Kudarati Vanasapti - 286
 હાલમાં ડોનો માઈસીન નામ� ંુ એક

ુ ાશક) સોના�ખ
એન્ટ�બાયો�ટ (�વા�ન ુ ીમાં શોધા� ંુ છે .

ુ
� ઈન્ફ�કશનન જ ં�ઓ ખાસ કર�ને ગ્રામને ગેટ�વમ

ઘ� ંુ અસર કારક સા�બત થ� ંુ છે .

ુ �દ
આ�વ ુ બ
�જ ુ ી
સોના�ખ ંુ
તી�, ંુ
કડ�,

ુ ુ , ર� ચક તથા દ� હશોધક છે . અને

અ�ગ્ �દપક, ��

પેટના રોગ, કરો�ળયા, ુ ,

�લ્ �ુ િમ, આમ,

ુ , િવષ, �ુગર ્
ુ આમ�ળ
સોજો, જવર, કોઢ, વા�,

તથા ઉધરસનો નાશ કરનાર છે .

ુ ીને કફ અને
સંસ્�ૃ વૈદક ગ્રંથોમ સોના�ખ

રોકાયેલા િપ�ને કાઢનાર, મસ્ત ��ુ ધ્ કરનાર તથા

સંિધવા ઉપર અત્યં ઉપયોગી જણાવ્�ુ છે . એનાથી

Kudarati Vanasapti - 287
ફોડા નાશ પામે છે . પેટના �ૃિમ નીકળ� �ય છે અને

હરસ મટ� છે .

ુ �દની �ુલાબની લગભગ દર� ક દવામાં

આ�વ

ુ ીનો
સોના�ખ ઉપયોગ થાય છે . કબ�યાત માટ�

ુ ર પ્રખ્ છે .
સ્વા�દષ િવર� ચન �ણ

ુ ીનો
સોના�ખ હાલમાં �બ્રટ હબર્

કોમ્પેન્ડ�, જમર્ ફામકોપીઆ અને �ડ�યન

ુ ી ઉ�મ
ફામાર ્કોપીઆમા સમાવેશ થયેલો છે . સોના�ખ

�ુલાબ તર�ક� સ્વીકાર� �ુ ઓષધ તો છે જ, સાથે સાથે

ુ પડયા છે . ખાસ
તેના બી� ઘણાં ફાયદાઓ મા�મ

કર�ને તેમાં વાયરસ િવરોધી (Anti Viral Activity)

Kudarati Vanasapti - 288

 ુ
�ણ અને ક�ન્સરન ગાંઠ િવરોધી (Anti Tumor

ુ ો સંશોધન પછ� જણાયા છે .

Activity) �ણ

ુ ીમાંથી તૈયાર કર� લ

દ� શ, િવદ� શમાં સોના�ખ

સેના ટ�બ્લેટ, ગ્લેક્ષ, લક્ષસે અને સોફસેના

તર�ક� �ુલાબ માટ� મેડ�સીન મળે છે .

(જનર્ ઓફ �ડ�યન મેડ�કલ એસોસીએશન - �મા,

એિપ્ - ર૦૦૦)

હોમયોપેથીકમાં પણ ુ ીનો ઉપયોગ

સોના�ખ

ુ ીના િનયિમત ઉપયોગ થી

સાર� ર�તે થાય છે . સોના�ખ

ક�ડનીની પથર� તથા િપતાશયની પથર� નીકળ� �ય

છે .

Kudarati Vanasapti - 289

 (૩૦) અશે�ળયો

ુ રાતીમાં
�જ અશે�ળયો, સંસ્�ૃતમા ચં�રુ -

આહા�લવ, �હ�દ�માં યન્�ુ, ફારસીમાં તરાહતીઝક-

ક�ક�રા, અરબીમાં હબ્�ુર ર્શ-સફા, તથા �ગ્રે�મ

Water Cress કહ� છે .

અશે�ળયો જ ંગલી અને ખેતરમાં ઉગાડ�લો એમ

બે પ્રકાર હોય છે . ઓષધો-દવાઓના ઉપયોગ માટ�નો

અશે�ળયો મોટ� ભાગે ખેતી કર�ને મેળવાય છે . એના

ુ
બીજ �બ નાના સહ�જ લંબગોળ આકારના રતાશ

પડતા હોય છે .

Kudarati Vanasapti - 290

 જ. અબ્� ુલ્લ બીન જઅફર અને અબાન બીન

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહ
સાલેહથી હદ�સ ન�ધાયેલી છે . ર�લ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ ફરમાવ્�ુ ક�, તમારા

ઘરોને અશે�ળયો, સઅતર-જ ંગલી �દ�નો અને

ુ આપ્ય કરો.
હ�રાબોળથી �પ

(બયહક�, શઅ�ુલ ઈમાન)

ુ બ આપ (સલ્લલ્લાહ
આવીજ એક હદ�સ �જ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) ઘરોને લોબાન અને

ુ આપવા ફરમાવે� ંુ છે .
અશે�ળયોનો �પ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તમાર� પાસે અશે�ળયો

Kudarati Vanasapti - 291

 ુ ાએ દર� ક �બમાર�� ંુ િનવારણ �ક
હાજર છે તેમાં �દ ુ �� ંુ

છે . (ઈબ્ન સની, અ�ુ નઈમ)

સંગઠન : અશે�ળયામાં ઉડયનશીલ તેલ છે .

તેમાં ખિનજ તત્વ પણ છે , આયોડ�ન, કોબાલ્,

ફોસ્ફર, પોટ�િશયમ, ગંધક િવગે ર� છે . તેના તેલમાં

કપાસીયા તેલની �મ જ ગ્�ુકોસાઈડ આવેલા

હોવાથી તેનો ઉપયોગ મયાર ્દામા રહ�ને કરવો.

ુ � દ �જ
આ�વ ુ બ અશે�ળયો કડવો, તીખો,

ગરમ અને �ુધ સાથે સાકર મેળવીને બંધારણમાં

ગોઠવાયેલા �ુના નવા રોગ િવકારોના પ�રણામોને

ઔષધ પ્રભાવ ધીર� ધીર� �ુર કર� છે . ફ�ફસાં,

�વસનતંત્રમ રહ�લી �ુની શરદ� કફને પીગળાવીને

Kudarati Vanasapti - 292
ઝાડાવટ� િનકાલ કર� છે . કડવો હોવાથી ય�ૃત ( લીવર)

ની તકલીફોમાં તથા બરોળમાં લોહ�ના જમાવને �ુર કર�

છે .

ુ �દ� ંુ એક પ્રખ્ ઔષધ છે . ચ�બ

આ�વ ુ �જ,

એમાં મેથી, અજમો, અશે�ળયો અને શહા�� સમભાગે

હોય છે . તે બ� ંુ વાટ�ને ભર� રાખ�,

ંુ સવાર સાંજ

ગરમ પાણી સાથે એક એક ચમચી લેવાથી દર� ક

પ્રકાર �ુ:ખાવો, ગોઠણનો �ુ:ખાવો, સંિધવાત,

સાયટ�કા િવગે ર�માં ચમત્કા�ર ફાયદો કર� છે , સાચી

ુ લાગે છે , જઠરા�ગ્ પ્રદ� થાય છે અને ગે સ

�ખ

મટ� છે .

Kudarati Vanasapti - 293

 અશે�ળયો ગરમ હોવાથી લોહ�માં ફર�ને

ુ જ�િવત કર�ને હોમ�ન્સન ઉ�ે�ત કર� છે

ગ્રંથીઓ �ન

�થી �ચાઈ વધાર� છે . વળ� તેમાં માંસપેશીઓને

ુ
પોષણ આપી િવકાસ કરાવીને � ૃ�દ કરવાનો �ણ

હોવાથી વજન વધાર� છે અને નબળા બાંધાના

ંુ વણ �ુર કર�
ુ ાનોની �ઝ
અિવકિસત બાળકો તેમજ �વ

છે . અશે�ળયો �ુધ સાથે લેવાથી વા�કરણ (વીયર્વધર)

અસર બતાવે છે .

ુ તીઓને માિસક સમયે �ુ:ખાવો, �વેતપ્ર

�વ

�વા રોગોને બે ત્ મહ�ના નરણાં કોઠ� �ુધમાં પીવાથી

ચમત્કા �વી અસર કર� છે . વાંસાનો �ુ:ખાવો,

Kudarati Vanasapti - 294

પ�ડલીઓમાં કળતર, માંથાનો �ુ:ખાવો તેમજ ખરતા

વાળની ફ�રયાદ ચાલી �ય છે .

એ જ ર�તે િશયાળામાં નરણા કોઠ� �ુધ સાથે

પીવાથી વરસો �ુની કબ�યાત અને �તરડામાં ચ�ટ�

રહ�લા મળની �ચકાશને, મરડાના કારણોને તેમજ

શર�રમાં રહ�તા જ�ણ તાવને અશે�ળયો �ુર કર� છે .

ુ બ અશે�ળયો રાઈની માફક

ગે લનના કહ�વા �જ

ુ બ જ દર� ક �તના દદ�માં

જ કામ કર� છે અને તે �જ

રાહત આપે છે .

ુ વ �જ
એક �બ્રટ ડો. બેલોના અ�ભ ુ બ સગભાર

�ીઓ માટ� અશે�ળયો લેવો �કુ ્સાનકાર છે .

Kudarati Vanasapti - 295

 ુ બ
જમર્ ડો. હોનીગ બગર ્રન કહ�વા �જ

અશે�ળયો દમના રોગીઓ માટ� પણ લાભદાયક છે .

સઉદ� અરબમાં તેના પાંદડાનો કાવો દવા

તર�ક� મશ�ુર છે . કોઈને ગમે તે કારણે પેટમાં �ુ:ખ� ંુ

હોય તો તેનો કાવો પીવડાવવાથી મીનીટોમાં દદર

ગાયબ થઈ �ય છે .

અશે�ળયો, સઅતર - જ ંગલી �દ�નો અને

ુ આપવાથી વાતાવરણ ચોખ્�ુ થઈ

હ�રાબોળનો �પ

�ય છે અને દર� ક પ્રકાર ક�ડા, મકોડા, �વ -

ુ
જ ં�ઓ ુ વે સા�બત થયે� ંુ છે .
મર� �ય છે તે અ�ભ

ુ ાશક દવા કરતાં તો આ ઘણો

આજની રાસાય�ણક જ ં�ન

ઉ�મ �સુ ્ખ છે .
Kudarati Vanasapti - 296
 (૩૧) �ુ ન્દ

�જ ંુ ર, ઉ�ુર્મા બ�લ
ુ રાતીમાં બાવળનો �દ ુ કા

ંુ , ફારસીમાં બોએ જ�ુદાન અને અરબીમાં �ુ ન્દ

�દ

કહ�વાય છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

એક શખ્ ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) ને પોતાના ુ કણાપણાની

�લ

ફ�રયાદ કર� તો આપે (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ ક� �ુ ન્દરન રાત્ પાણીમાં પલાળ�

દો અને સવાર� નરણાકોઠ� તે પાણી પી જવાથી

ુ કણાપ� ંુ �ુર થઈ જશે અને યાદશ�ક્ વધશે.

�લ

Kudarati Vanasapti - 297

 જ. અબ્� ુલ્લ ઇબ્ન અબ્બાસીથ હદ�સ

ન�ધાયેલી છે ક� ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહો અલય્

ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) યાદશ�ક્ વધારવા માટ� �ુ ન્દરન

પાણી સાથે સાકર મેળવીને પીવા� ંુ ફરમાવ્�ુ છે . તેથી

યાદશ�ક્ વધે છે . અને પેશાબની તકલીફ પણ �ુર

થાય છે . (ઈબ્ન કય્યી - તીબ્બ નબવી)

�ુ ન્દરન ઝાડમાંથી ઉનાળામાં ગરમીને કારણે

� રસ ઝર� છે . � લાલ પારદશર્ હોય છે તે સૌથી શ્રે

ંુ છે . �ુ ન્દરન જો ગરમીમાં રાખતાં તે પીગળે અને

�દ

ગરમ પાણીમાં નાંખતા જો ઓગળ� �ય તો તે શ્રે

�ુ ન્દ છે .

Kudarati Vanasapti - 298

 પ્ર�ુ પછ� �ીઓને �ુ ન્દ તથા ગોળ� ંુ પાણી

ુ �દવસ �ધ
અ�ક ુ ી આપવામાં આવ� ંુ હોય છે . તેનાથી

કમજોર� �ુર થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 299

 ુ ળ
(૩ર) �ગ

ુ ળ ક� ભ�સા �ગ
�ગ ુ ળ તર�ક� �જ
ુ રાતીમાં

ુ ળ, �હ�દ�માં, ઉ�ુર્મા �ગ
ઓળખાતો �ગ ુ ળ, મરાઠ�માં

�ગુ ્�ુ, ફારસીમાં બોએ જ�ુદાન, અરબીમાં �ુ ન્દ,

�ગ્ર�મ Indian Deliam લેટ�નમાં Commiphora

ુ ળ માટ� �ગ્રમાં Blasmendron

Mukul સારા �ગ

Mukul કહ�વાય છે .

તીબ્બ નબવીના ( નબવી �ચ�કત્સાન) �ણીતા

લેખક ઈબ્ન કય્�ુ જૌઝીયા તેમજ બી� ક�ટલાક

ુ ળને એક જ ગણ્ય છે .
હદ�સકારોએ લોબાન અને �ગ

પરં � ુ તે �લ
ુ હવે સમ�એલી છે .
Kudarati Vanasapti - 300
 ુ ળના �ક્ષમાં
�ગ ુ ઉનાળામાં ગરમીને કારણે

ુ ળ કહ� છે . �ગ
� રસ ઝર� છે . તેને �ગ ુ ળની પાંચ �તો

ુ ળ � લાલ પારદશર્ છે તે સૌથી

છે . તેમાં હરલ્ય �ગ

ુ ળ તે મ�હષાભ �ગ
શ્રે છે . કાળો �ગ ુ ળ લાલ

ુ ળની અછતમાં અત્યાર વપરાય છે એટલે ક� કાળો

�ગ

ુ ળ વપરાય છે .
�ગ

ુ ળ બને ત્યા �ધ
�ગ ુ ી તાજો જ વાપરવો

જોઈએ. �ુનો �ગ
ુ ળ ઓછો �ણ
ુ વાન છે . �ગ
ુ ળ જો

ગરમીમાં રાખતાં પીગળે અને ગરમ પાણીમાં નાંખતા

ુ ળ છે .
જો ઓગળ� �ય તો તે શ્રે �ગ

ુ ળના ઘટકો : �ગ
�ગ ુ ળ એક �તનો �દ
ંુ ર-

ંુ ર દસ ટકા �ગ
ર� ઝીન છે તેમાં અડધો અડધ �દ ુ ધ
ં ી
Kudarati Vanasapti - 301
દ્ર-સીનેિમક એસીડ,, બેન્ઝી બેન્જોએ,

બેન્જોઈ એસીડ હોય છે .

ુ ળ એટલે આ�વ
�ગ ુ �દ � ંુ એક મહાન ઔષધ

ુ ળમાંથી આશર� ચાલીસ �ટલા ઔષધો બને છે .

છે . �ગ

ુ ળને આ�વ
�ગ ુ �દમાં �વન રસાયણ કહ� છે . ુ ળ
�ગ

ુ �દની કલ્પન પણ ન થઈ શક�.

વગર આ�વ

ુ �દમાં �ગ
આ�વ ુ ળને સવર્દો હરનાર કહ� છે .

ુ ળ-
�ગ કડવો, તીખો, રસાયન, ઉષ્, �રુ ો,

ુ
લ�, પાચક, ભાંગેલા હાડકાને સાંધનાર,

ુ , તી�ણ �સ્નગ, �ગ
અ�ગ્ન�દપ, ભીનો, મ�ર ુ ધ
ં ,

પૌદ્ર�ષ, ભેદક અને કફ, વા� ુ કાસ, �ૃિમ,

વાતોદર, સોજો, પ્રમ, ભેદરોગ, રક્તદો,

Kudarati Vanasapti - 302
ગ્રંથીરો, કં ડમાલા, કોઢ, ઉલ્ટ, આમવા� ુ તથા

અશ્મર નો નાશ કર� છે . ુ ળને

�ગ દવા તર�ક�

ુ કરવો જ�ર� છે .
ઉપયોગમાં લેવા માટ� તેને �દ

ુ કરવામાં તેનો ઉપયોગ થાય છે . એના

�પ

ુ થી વાતાવરણમાં રહ�લા રોગના જ ં�ઓ

�પ ુ નષ્ થઈ

ુ થાય છે . વાતાવરણ ચોખ્�ુ

�ય છે . અને હવા �દ

થાય છે . � સળે ખમ ક� ખાંસીથી પીડ�ત હોય તે જો

ુ ળનો �પ
�ગ ુ �વાસો�વાસમાં લે તો તેનાથી ફાયદો

થાય છે .

મહિષ� ચરક કહ� છે ક� િશલા�તની �મ

ુ ળ� ુ પણ િનયિમત સેવન કર� શકાય છે તેથી

�ગ

પેટના રોગો �ુર થશે.

Kudarati Vanasapti - 303
 ુ બ દમના રોગીને �દ
વાગભટ�ના કહ�વા �જ ુ

ુ ળ એક એક ગ્ર સવાર સાંજ એક એક ગ્ર ધી

�ગ

સાથે ખાવા આપો.

ચકર ્દત� સાયેટ�કામાં તેનો ઉપયોગ

બતાવેલો છે .

ુ બ આમ્લિપ ( હાઈપર
શોઢલના કહ�વા �જ

ુ ળ� ંુ સેવન કરાવ�.ંુ �ુનાધારા

એસીડ�ટ�) ના દદ�ને �ગ

પડયા હોય, �ુગર ્ધ�ુક પ� થ� ંુ હોય તેવા દદ�ને ધી

ુ ળ ખવડાવતા ઘણો ફાયદો થાય છે .

સાથે �ગ

ુ ળની
�ગ ક�ટલીક શા�ીય બનાવટો લ� ુ

ુ ળ ( વાના દદ�માટ�)
યોગરાજ ક� મહાયોગરાજ �ગ

ુ ળ, (લોહ� િવકાર
િશલા�ત રસાયન, �કશોર �ગ
Kudarati Vanasapti - 304
 ુ ળ ( અનેક રોગો માટ�)
માટ�) બિત્ર �ગ પથ્યા�

ુ ળ, િત્રફ �ગ
�ગ ુ ળ, િવ�વાઘ �ુ ન્દ િવગે ર�.

આ�િુ નક સંશોધન ુ બ
�જ ુ ળ
�ગ લેવાથી

શર�રમાં - લોહ�ના �વેતકણોની White Blood Cells

સંખ્યામા ��ુ દ થાય છે . શર�રની રોગ પ્રિતક શ�ક્તમા

આ ર�તે વધારો થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 305

 (૩૩) લોબાન

ુ રાતી અને �હન્દ

લોબાન ક� ઉકલોબાન. �જ

તથા ઉ�ુર્મા લોબાન, મરાઠ�માં ઉદ, સંસ્�ુતમા

ત�શ્, અરબીમાં લીબાન, �ગ્રે�મ Oilbanum કહ�

છે .

મધ્યકદ� ક�્ર ુ વગર ્� લોબાન� ંુ �ક

ુ છે . તે

ુ ાત્ અને િસયામમાં ઉગે છે . ઝાડના થડમાં

�વા, �મ

કાપા પાડવાથી તેમાંથી � રસ નીકળ�ને �મે છે

તેમાંથી લોબાન બને છે . લોબાન લીલાશ પડતો રાળ

ુ રો અને
�વો ચીકણો પદાથર છે . � બહારથી �ખ

�દરથી સફ�દ, જલ્દ �ટુ � �ય તેવો ગરમીથી નરમ

Kudarati Vanasapti - 306
 ુ ધ
થઈ પછ� બળે તેવો �ગ ં ી હોય છે . તેની બી� એક

�ત છે તે કો�ડયો લોબાન. � કાબર �ચતરો ( સફ�દ

ુ ાત્રા હોય છે .
અને કાળો) તે �મ

ુ બ
જ. અબ્� ુલ્ બીન જઅફરના કહ�વા �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તમારા ઘરોમાં લોબાન

ુ આપો
અને શીહનો �પ

(બયહક� - શોઅબ લઈમાન)

એક બી� હદ�સમાં આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્

વઆલેહ� વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� તમારા ઘરોમાં

ુ આપો.
લોબાન અને જ ંગલી�દ�ના ( સઅતર) નો �પ

(બયહક�)
Kudarati Vanasapti - 307
 તૌર� ત અને ��લમાં લોબાનનો �ુ લ આઠ વાર

ઉલ્લે છે , તેમાં તે� ંુ Frankisence નામ છે .

ુ ૈદ�ક �સુ ્તકોમા લોબાનનો ઉલ્લે ઓછો

આ�વ

ુ ાના તેના �ર
મળે છે . ઈબ્ન બ�ત ુ ોપના પ્રવાસમ

ુ ોપમાં પ્રવ થયો.

૧૯૩૩ ઈ.સ. પછ� જ લોબાનનો �ર

રાસાય�ણક ઘટકો : તેમાં ત્ પ્રકાર રાળ

છે , બેન્ઝોઈ એસીડ, સીનેિમક એસીડ અને

એનીલીન,તેમજ એક ઉડયનશીલ તેલ હોય છે .

લોબાન કફ, વાત, ઉલ્ટ, હ�ડક�, �િતય

નબળાઈ, મસ્તક�ુ, �વાસ, ખાંસી, પેશાબના

દદ�, �ુનો પ્રમ મટાડ� છે . તે પૌદ્ર�ષ, �ત

ુ ્રજ

ુ ્રશો છે . તે દ� હ રં ગ
અને �ત ુ ારક, ચળ અને
�ધ
Kudarati Vanasapti - 308
કોઢનાશક છે . તે રક્ સંગ્રા અને પ�નાશક છે . તે

પેટમાં જઈ પાછો �વાસનળ�માંથી બહાર નીકળે છે .

તેથી ફ�ફસાના રોગ �વાક� ક્ િવગે ર�માં કફ બહાર કાઢ�

ુ ાની મતે તે ગરમ અને �કુ ો છે . તે સડા નાશક,

છે . �ન

લેખન, લીવર ઉતેજક, કફ, રોગ નાશક, દ�પન,

વા�કર ( �િતય શ�ક્ વધારનાર) અને તાવનાશક

છે .

રક્ત�ા અટકાવવા માટ� આ� પણ

Tincture Benzoin ટ�કચર બેન્ઝોઈનન ઉપયોગ

થાય છે . તે લોબાનમાંથી બને છે . શરદ� સાયનસની

તકલીફમાં ગરમ પાણીના બાફમાં આ ટ�ન્ચ બ�ઝોઈન

નાંખવામાં આવે અને તેનો નાસ લેવામાં આવે તો કફ

Kudarati Vanasapti - 309
�ટો પડ�ને નીકળ� �ય છે . સોજો ઉતરતાં બંધ નાક

ુ ી �ય છે .
િવગે ર� �લ

ઘણીવાર પેશાબમાં સફ�દ પદાથર ( ફોસ્ફ�ટ)

�ય છે , લોબાન ફોસ્ફ�ટસન ઓગાળ�ને બહાર ફ�ક� છે .

ુ ્ છે . અને પેશાબના માગર માટ� એન્ટ�સેપટ�

તે �ત

તર�ક� કામ આપે છે .

લોબાન� ંુ તેલ, ઉદ� લ કહ�વાય છે . લોબાન

દવા તર�ક� વપરાય છે . ઉપરાંત અગરબતીમાં પણ તે

ુ માટ� વપરાય છે .
�પ

લોબાનના �લ અિત તીવ અને ઉ�મ �િુ તહર,

ુ જનન ઉ�ેજક, કફદન

સ્વેદજન, જવરધ્, �ત

Kudarati Vanasapti - 310

અને �વનિવિનમય �ક્રયા બળવાન બનાવે છે . માત્

૩ થી ૮ રતી �ઠ�મધની સાથે અપાય છે .

Whitfield Ointment માં તેનો બ�ઝોઈક

એિસડ હોય છે . � સાંધાના દદ� માટ� વપરાય છે .

આ� પયાર ્વર ઝેર� રસાયણોથી �ુિષત થયે� ંુ

છે . ત્યાર ૧૪૦૦ વરસ પહ�લા ઇસ્લામન પયગમ્બ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) લોબાન

�વા �કુ ્સા ર�હત જ ં�ન

ુ ાશક અને જ ં� ુ ભગાવનાર

વનસ્પિ જન્ પદાથર્થ વાતાવરણને ચોખ્�ુ કરવા

ુ દ� વા ફરમાવ્�ુ છે .
માટ� �પ

Kudarati Vanasapti - 311

 (૩૪) તકમ�રયા

ફારસીમાં તેને �ખુ ્મેર�હા (�ખુ ્મ રયહાં) કહ� છે .

ુ સી છે . તકમ�રયાંના છોડ
તે એક પ્રકાર રાન�લ

ુ સી તથા મરવાના છોડ �વા

�લ થાય છે . અને તેમાં

ુ સીની માફક માંજરો થાય છે . તે �ગ

�લ ુ ધ
ં ી હોય છે ,

અને તેની �દર ઝીણા કાળા દાણા થાય છે . તેને

ુ રાતમાં તકમર�આનેજ આવચી

તકમર�યા કહ� છે . �જ

બાવચી કહ�તા હોય એમ જણાય છે . ુ સી,

�લ

ુ સી, તકમર�યા ક� આવચીબાવચી એ

મરવો,રાન�લ

સવર એકજ વગર ્ન વનસ્પિ છે . તકમર�આને પાણીમાં

ુ બ થાય છે .
પલાળવાથી તે �લીને તેનો ચીકણો �આ
Kudarati Vanasapti - 312
 ુ -શીતળ, �ત
�ણ ુ ્. પ્રમ તથા પ્રદરમ તેનો �આ
ુ બ

ુ બ
સાકર નાંખી પીવાય છે . મરડામાં પણ તે �આ

આપવાથી ફાયદો કર� છે . વીયર્�ાવમા પણ

ુ બઆપવો ફાયદાકારક છે .
તકમર�યાનો �આ

ડમરાના બી તકમર�યા તર�ક� �ણીતા છે .

પાણીમાં નાખતા તે �લે છે . પેટની ગરમીમાં,

પેશાબની બળતરા ( ગોનોર�યાની) પેશાબ ઓછો થવો

િવ.માં સા�ં કામ આપે છે .

ુ ોને લીધે ભારતથી

તકમર�યાના ઔષિધય �ણ

ુ ોપ તેમજ અરબ દ� શોમાં િનકાસ થાય છે .

�ર

Kudarati Vanasapti - 313

 (૩પ) હ�રાબોળ

ુ રાતીમાં હ�રાબોળ, �હ�દ� અને સંસ્�ુતમા

�જ

બોલ, ઉ�ુર્મા મર, અરબીમાં �ર

ુ મકક�, �ગ્રમાં

Myrrh કહ�વાય છે .

ુ
હ�રાબોળ પણ એક �ક્ષમાં ંુ ર છે .
મળતો �દ

ુ ળના જ પ્રકા છે . અને

હ�રાબોળ તથા બીસાબોળ �ગ

ુ ળને મળતી આવતી ગંધ ધરાવે છે . એની ગંધને

�ગ

ુ માં વપરાય છે .
કારણે �પ

અરબ દ� શો, ુ ર ભાગ,

આફ્ર�કા ઉ�ર-�વ

ઈરાન, થાઈલેન્ િવ.માં તે જોવા મળે છે . ઈસવીસન

ુ � ૧૭૦૦ વરસો પહ�લાં હ�રાબોળના ઝાડ આ�ફ્રકા

�વ
Kudarati Vanasapti - 314
ઈ�પ્તમા લઈ જવાયા. તેનો ઉપયોગ દવા તર�ક� ઘા

ુ દ� વા માટ�
�ઝવવામાં તેમજ પિવત પ્રાથનાઘરોમ �પ

ુ ધ
થતો હતો. માથાના તેલોમાં �ગ ં ીદવ્ તર�ક� પણ

વપરા� ંુ

ુ ાણી �કતાબોમાં તેનો ઉલ્લે મળે છે . હ.

�ર

ઈસા નબી (અલ�હસ્સલા)ના જન્ વખતે � ભેટ

સોગાદ અપાયેલી તેમાં સોના તથા લોબાન સાથે

હ�રાબોળનો પણ ઉલ્લે છે . ઈન્�લમા તેનો આવો

ઉપયોગ જોવા મળે છે .

ુ બ
જ. અબ્� ુલ્લ બીન જઅફરના કહ�વા �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ

મે ફરમાવ્�ુ ક�, તમારા ઘરોને શીહ ( એક �તની

Kudarati Vanasapti - 315
વનસ્પિ), હ�રાબોળ અને સઅતર ( જ ંગલી �દ�ના)

નો ુ
�પ આપો

(બયહક� શોઅ�ુલ ઈમાન)

રાસાય�ણક સંગઠન : હ�રાબોળમાં ૪૦ થી ૬૦

ટકા ંુ ર,
�દ ઉડયનશીલ તેલ ર થી ૧૦ ટકા,

તદઉપરાંત બેન્ઝોઈ ર૭ થી પ૦ ટકા અને કડવા દવ્

ઉપરાંત બેન્ઝી બેન્ઝોએ તેમાં છે . � ખસ �વા

ચામડ�ના રોગો માટ� અક્સી ઈલાજ છે . ઉડયનસીલ

તેલમાં તજ અને કારબો�લક �તના દવ્ છે . તેમાં

ખિનજ તત્વ �વા ક� ક��લ્સય ફોસ્ફ� કાબ�નેટ,

એલ્�ુિમનીય, િસલીકા આયર્ િવગે ર� છે .

Kudarati Vanasapti - 316

 ુ �દની દ્ર�ષ હ�રાબોળ
આ�વ રસમાં ક�ુ,

ુ ા રોગો અને
ઉષ્ણવીયર્, રક્તદો, કફ, વા�ન

�ીઓના પ્ર રોગોને મટાડના�ં છે .

ુ બ હ�રાબોળ વાતહર,
ડો. દ� સાઈના મત �જ

ઉ�ેજક, વણશોધન, વણરોપક, દ�પક, ઉદર

ુ ્ અને આતવર્જન છે .
વાતનાશક, સ્વેદ, �ત

ુ ન હોવાથી ચેપી �વા�ઓ

હ�રાબોળ જ ં�દ ુ નો નાશ કર�

છે . હ�રાબોળનો લેપ ઉ�ેજક, � ૃ�ુ સ્વભાવ અને

ુ ડા પર આનો
સડાને રોક્વાવાળ છે . એટલા માટ� �મ

લેપ કરાય છે .

હ�રાબોળ ચામડ�, જનને�ન્દ્ , �વાસ

માગર , ફ�ફસા અને ત્વચ વાટ� બહાર નીકળે છે . બહાર

Kudarati Vanasapti - 317
 ુ ાર� છે
નીકળતી વખતે એ ભાગની િવિનમય �ક્ર �ધ

અને તે ઉ�ેજના આપે છે . �થી શર�રમાં રહ�� ુ ઝેર,

પરસેવો, પેશાબ તથા કફની સાથે બહાર નીકળ� �ય

ુ હોવાથી �ુવાન માણસો ની ઉધરસ

છે . કફદન �ણ

ુ
અનેઘરડા માણસોના દમ ઉપર આ �લ્યવા ઔષધ

છે . હ�રાબોળ ગભાર ્શયન સંકોચ કર� છે એટલે

ુ ાવડ પછ�
ગભાર ્શયન િશિથલતામાં ઉપયોગી છે . �વ

તે� ંુ ુ ાવડ પછ� થતા

સેવન કરવાનો ર�વાજ છે . �વ

કમરના �ુ:ખાવા માટ� હ�રાબોળ ઉ�મ ઔષધ છે .

બોલવટ�ની ગોળ� આ માટ� મળે છે .

તેના આવા ુ ોને

�ણ લીધે �બ્રટ

ફામ�કોપીઆમાં તેનો સમાવેશ થયેલો છે . ટ�કચર મીરહ

Kudarati Vanasapti - 318
નામની પ્રવા દવા ગળામાં કાકડા પર સોજો આવ્ય

હોય, દાંતની તકલીફ હોય ત્યાર કોગળા માટ� વપરાય

છે . તે શર�રમાં �વેતકણોને વધાર� છે . �થી શર�રની

પ્રિતકારકશ� ( ઈમ્�ુનીટ) વધે છે . તે કબ�યાતને

�ુર કર� છે . પાચન શ�ક્ �ધ

ુ ાર� છે અને ખાસ તો

�ૃમીઓનો નાશ કર� છે .

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) હ�રાબોળને બી� બે વસ્�ુ સાથે ઘરોમાં

ુ દ� વા ફરમાવ્�ુ છે . આ ત્ર ચીજો જ ં�ન

�પ ુ ાશક હોઈને

ુ નો નાશ કર� છે અને ઝેર�

ઘરમાંથી હાનીકારક જ ં◌ં�ઓ

તત્વ નો નાશ કર�ને �ુિષત વાતાવરણને �ધુ ્ કર� છે .

ુ શર�ર માટ� પણ ફાયદાકારક છે .

વળ� આ �પ
Kudarati Vanasapti - 319
 (૩૬) ચીકોર�

ુ રાતીમાં
�જ �ચકોર�, ઉ�ુર્મા કાસની,

અરબીમાં હ�ન્દબ અને �ગ્રે�મ Chicory કહ� છે .

�ુના જમાનાથી ચીકોર� દવા અને ખોરાક

ુ ોપમાં ઉગાડવામાં આવે છે .

તર�ક� વપરાય છે . �ર

તેમજ જ ંગલી ચીકોર� એની મેળે ઉગી નીકળે છે . સીરપ

ુ ોપના બ�રોમાં
ઓફ વાઈલડ ચીકોર� નામે દવા �ર

મળે છે � �વાસના રોગોમાં ખાસ કર�ને બાળકોની

ખાંસીમાં વપરાય છે . ભારતમાં બધે જ ઉગાડવામાં

આવે છે . પરં � ુ પિશ્ અને દ�ક્ષણમ વધાર� ઉગે છે .

Kudarati Vanasapti - 320

 ુ રાતમાં મહ�સાણા �લ્લામા એની ખેતી કરાય છે .
�જ

કોફ�માં ચીકોર�ના દાણા ભેળવવા માટ� વપરાય છે .

ંુ ર તર�ક� ખવાય છે . તેનાં

ચીકોર�ના પાન ક�બ

ુ અને બી િવગે ર� અલગ અલગ

પાંદડા, ડાળ, �ળ

રોગોમાં વપરાય છે .

જ. અબ્�ુલલા ઇબ્ન અબ્બાસ કહ� છે ક�

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ ક� તમારા માટ� ચીકોર� છે . કોઈ

ુ રતો જયાર� જ�તના પાણીના

�દવસ એવો નથી �જ

ટ�પાં તેના પર ન પડતા હોય. (અ� ુ નઈમ)

મોહંમદ અહમદ ઝહબીએ અ� ુ નઈમના

હવાલાથી આજ હદ�સ આ ર�તે વણર્વેલ છે . આપ

Kudarati Vanasapti - 321
(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ� ંુ

ક� ચીકોર� ખાવ તેને ઝાટકો ન�હ� ક�મક� કોઈ �દવસ

એવો નથી જતો ક� જ�તના પાણીના ટ�પાં તેના પર

પડયાં ન હોય.

ઈબ્ન કય્�ુ હદ�સને ત્ ર�તે ન�ધેલી છે .

(૧) ચીકોર� ખાવ અને તેના પાનને ઝાટકશો

ન�હ, ક�મક� કોઈ �દવસ એવો નથી હોતો � �દવસે

જન્ન્ત પાણીના ટ�પાં તેના પર ન પડયાં હોય.

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

(ર) ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� �ણે ચીકોર� ખાધી અને

ુ ગયો તેના પર કોઈ ��ુ ક� ઝેર અસર ન�હ� કર� .

�ઈ

Kudarati Vanasapti - 322

 (૩) ચીકોર�� ંુ કોઈ પાંદ�ુ એ� ંુ નથી �ના પર

જ�તના પાણીના ટ�પાં પડયાં ન હોય.

સંગઠન : જમર્ સાયન્ટ�સ્ટ ૧૯૮ર માં

ચીકોર�ના �લોમાંથી ગ્�ુકોસાઈ નામે Chichorin

ચીકોર�ન શોધે�.ંુ ચીકોર�ના છોડને બાળતા � રાખ

થાય છે , તેમાં વધાર� પ્રમાણમ પોટ�િશયમ,થોડાક

પ્રમાણમ સોડ�યમ, ક��લ્શય, ફોસ્ફર,

એલ્�ુમીનીય, કલોરાઈડ, કાબ�નેટ અને સીલીકોન

મળે છે . છોડમાંથી એક �ત� ંુ તેલ નીકળે છે � સ્થી

છે . (ઉડડનશીલ નથી) આ તેલમાં પાલ્મેટ�, ઓ�લક,

ુ માં ટા�ટ�રક
સ્ટ�અર� અને લીનોલીક એસીડ છે . �ળ

એસીડ, મેનાઈટ અને સ્ટ�અર� હોય છે . ઉપરાંત

Kudarati Vanasapti - 323
 ુ માં મળ� ંુ
બીટ�ન અને કોલીન પણ હોય છે . �ળ

ઈન્સ્�ુલ પાછળથી ઈન્�ુલાઈ �કડોઝમાં બદલાય

�ય છે . આ પ્ર�ક્ર જણાય છે ક� ચીકોર�માં

એન્ઝાઈમ છે . તેમાં કડ� ંુ વ્ તેમજ �દ

ંુ ર પણ છે અને

સાથે �કટોઝ ( ફળ શકર ્ર) પણ છે . આ ચીકોર� િવષે

આશ્રયર્ બાબત એ છે ક� તે ઉનાળામાં ઠં ડક

પહ�ચાડ� છે અને િશયાળામાં ગરમી. તેને જો મધની

સાથે આપવામાં આવે તો તેની અસર વધાર� સાર� થાવ

છે .

ચીકોર�ના પાંદડા� ંુ પાણી અને ુ માં

ઝૈ�ન

મેળવીને ઝેરના ઉતારનો �સુ ્ખ �ણીતો છે . તે વ�છ�

અને સાપના ઝેર માટ� વપરાય છે . ચીકોર�ના પાંદડા

Kudarati Vanasapti - 324
કબ�યાત �ુર કર� છે . મોમાંથી નીકળ� ંુ લોહ� બંધ

થાય છે .

તે સોજો �ુર કર� છે તેથી ક�ડની અને લીવરના

રોગમાં સાર� અસર બતાવે છે . ઝાડા વધાર� થતા હોય

તો અટકાવે છે . લીવરના રોગ ખાસ કર�ને કમળામાં તે

ઉપયોગી સા�બત થાય છે .

ચીકોર�માં તેના ુ
�ળ ઓષધ �પે વધાર�

ુ ધ
અસરકારક છે . તેમાં �ગ ં હોવા સાથે ઝાડા વધાર�

થતા હોય તો અટકાવવાની અસર છે . અને પેશાબ પણ

�ટથી વધાર� લાવે છે . તેના પાંદડાનો લેપ સાંધાઓ� ંુ

દદર �ુર કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 325

 જ ંગલી ચીકોર�નો ઉપયોગ અગાઉના તબીબો

દમ, ખાંસી, માથાનો �ુ:ખાવો, અશ�ક્, �ખ

ુ ન

ુ ાસાથી
લાગવી િવગે ર�માં કરતા હતા. ઉપરાંત �લ

માિસક�ાવ લાવવામાં ઉપયોગી સા�બત થ� ંુ છે .

હોમીયોપેથીકમાં ચીકોર�� ંુ ટ�કચર શાર��રક-

માનિસક થાક, હાથપગ� ંુ કળતર, શર�ર ભાર�

લાગ� ંુ િવગે ર�માં વપરાય છે .

Kudarati Vanasapti - 326

 (૩૭) કઠ

ુ રાતીમાં કઠ ક�
�જ ઉપલેટ, �હદ�માં �ુ ઠ,

ઉ�ુર્મા �ુ સ્, મરાઠ�માં ઉપલેટ, સંસ્�ુતમા �ુ ષ્,

અરબીમાં �ુ સ્ બહ�ર�, �ગ્રમાં Costus કહ� છે .

ુ વપરાય છે . સ્વાદમા તેના બે પ્રક

કઠના �ળ

છે . એક કડવી અને બી� મીઠ�. ખાવાની ઔષધીમાં

મીઠ� કઠનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. કડવી કઠ

વાંિતકારક ( ઉલ્ટ કારક) છે . રં ગમાં તેની બે �ત છે ,

ધોળ� કઠ � મીઠ� હોય છે તેને �હ�દ� કઠ પણ કહ�વાય

છે . અને બી� કાળ� કઠ � કડવી હોય છે . જો ક� બંનેનો

ઉપયોગ થાય છે .
Kudarati Vanasapti - 327
 ઝૈદ બીન અરકમ કહ� છે ક� ુ લ્લા
ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ए અમને

�ુકમ �� હતો ક� ફ�ફસાના રોગ ( પ્�ુરસ ) નો ઈલાજ

ુ ના તેલથી કરવામાં આવે.

કઠ અને ઝૈ�ન

(તીરમીઝી, મસનદ� અહમદ, ઈબ્ન મા�)

ુ બ ર�લ
અનસ બીન મા�લકના કહ�વા �જ ુ લ્લા

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

ક�, બે ચીઝ � તમો ઈલાજ કરો છો તેમાં શ્રે છે . એક

િસ�ગી લગાડ� ંુ ( અગાઉ આ ર�તે શર�રમાંથી અ�ધુ ્

લોહ� કાઢ�ને ઈલાજ કરવામાં આવતો) અને બી�ુ ં કઠ.

(�ુખાર�, �ુ�સ્લ, મસનદ એહમદ,

તીરમીઝી, િનસાઈ, �ુતા ઈમામ મા�લક)

Kudarati Vanasapti - 328
 ુ લ્લા
અનસ બીન મા�લક કહ� છે ક� ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) ફરમાવ્�ુ છે

ક� તમારા બાળકોના ગળા દબાવીને તકલીફ ન આપો

જયાર� ક� તમાર� પાસે કઠ હાજર છે .

(�ુખાર�, �ુ�સ્લ )

�બીર બીન અબ્� ુલ્લ વણર્વ છે ક�

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ ક� અય �ીઓ, તમારા માટ�

નવાઈ �� ંુ છે ક� તમારા બાળકોને કષ્ આપીને મારો

છો. જો બાળકના ગળામાં સોજો છે યા માથાનો �ુ:ખાવો

છે તો કઠને પાણીમાં ઘસીને ચટાડો.

Kudarati Vanasapti - 329

 (�ુસ્તદર અલ હાક�મ, શાશી, ઈબ્�ુ

ફ�રાત)

અગાઉ બાળકોનાં ગળામાં કાકડામાં સોજો

ુ ો તેનો
આવતો ત્યાર ક�ટલીક �ીઓ પોતાનો ��ઠ

મ�મા નાખીને કાકડાને દબાવી દ� તી, �થી કાકડામાંથી

ંુ લોહ� વહ� �ય. પરં � ુ તેનાથી બાળકને ઘણી

ક�ટ�ક

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

તકલીફ થતી. તેથી જ ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) એ આમ કરવાની મનાઈ

ફરમાવી હતી.

�બીર બીન અબ્� ુલ્લાહ ન�ધાયેલી એક

હદ�સમાં કઠ સાથે �જિનનો ઉપયોગ કરવા ફરમાવે� ંુ

છે .
Kudarati Vanasapti - 330
 �બીર બીન અબ્� ુલ્લાહ આવી �તની

થોડાક શા�બ્દ ફ�રફારો સાથેની પાંચ હદ�સો અ� ુ

નઈમ તેમજ અબ્�ુ રઝાક� વણર્વેલ છે .

ઉમ્�ુ ક� સ બીન્ત મોહસીન વણર્ કર� છે ક�

એક વાર �ું મારા �દકરાને લઈને ુ લ્લા

ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) પાસે ગઈ

તેના ગળામાં સોજો હતો. નાક વહ�� ંુ હ�.ંુ તે� ંુ ગ�ં

દબાવે� ંુ હ� ંુ . આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) નારાજ થયા ક� તમો પોતાના બાળકોને

ક�મ ઈ� પહ�ચાડો છો? જયાર� ક� તમાર� પાસે કઠ

હાજર છે તેમાં સાત પ્રકાર �બમાર�ઓ� ંુ િનવારણ (

શફા ) છે . ફ�ફસાના રોગ પ્�ુરસીમા તેને ખવડાવવી

Kudarati Vanasapti - 331
જોઈએ અને કાકડાના સો�માં ચટાડવી જોઈએ.

(�ુખાર�)

ુ �ગ
સંગઠન : કઠમાં �ળ ુ ધ ુ માં
ં છે . તેનાં �ળ

તેલ છે અને તેમાં ઘણાં તત્ છે . તેમાં એક ગ્�ુકોસાઈ

ુ ધ
નામે સૌસાર�ન પાંચ ટકા છે અને �ગ ં ી દવ્ ૧પ ટકા

છે . પરં � ુ તેનાં પાંદડામાં આ સૌસાર�ન નથી. તેથી

તેનો ઉપયોગ ુ ની રાખમાં પણ

થતો નથી. �ળ

મ�ગેનીઝ મળે છે .

�ુના તબીબોએ ચાર �તની કઠ ગણાવેલી છે .

ુ ધ
અરબી કઠ �ગ ં ી અને મીઠ� છે . ઈટલીની કઠ,

Kudarati Vanasapti - 332

 ુ ધ
શામી કઠ, �હ�દ� કઠ � ઓછ� �ગ ં ી અને વજનમાં

હલ્ક છે .

ુ � દ �જ
આ�વ ુ બ કઠ ઉષ્, તીખી, કડવી,

ુ , �ક
મીઠ�, �ષ્ ુ લ, રસાયન, ક્રાંિતકા, લ�,
ુ

વાતકફનાશક અને કોઢ, િવષ, િવસવર, કં �ુ ( દરાજ

ુ ાનો
), િત્રદ, ખસ, રક્તદો, ઉલ્ટ તથા �ષ

નાશ કર� છે . એનો લેપ કરવાથી વાત વ્યાિધન નાશ

થાય છે .

ુ ધ
કડવી કઠ �ગ ં ી, કડવી, દ�પન, પાચન,

વાતહર, ચાતવર્જન કાંઈક સંગ્રા, ઉ�ેજક,

ુ ્, આતર્વ�ુલશામ, વા�કર,
કફદન, કાંઈક �ત

Kudarati Vanasapti - 333

ચમર્નાશ, વણશોધન, વણરોપણ, વાતહર અને

વેદના સ્થાપ છે .

ચામડ�નાં રોગોમાં બ�ુ જ વપરાય છે . ઉ�ેજક

અને સ્વેદ હોવાથી તાવમાં વપરાય છે . કઠ ઉતેજક,

કફદન હોવાથી બ�ુ જ કફ પડતો હોય તો અપાય છે

તેનાથી કફ સરળતાથી પડ� છે અને ઉધરસ ઓછ� થાય

છે . દમમાં પણ ફાયદો કર� છે .

કનર્ ચોપરાએ દમમાં કઠનો ઉપયોગ કર� લો

છે . �ડ�યન મેડ�કલ ગે ઝેટ નવેમ્બ ૧૯ર૪ ના એક

ુ બ કઠ દમમાં તો લાભપ્ છે . તે ઉપરાંત

અહ�વાલ �જ

ગે સટ્ર �ુર કરનાર, �ૃિમનો નાશ કરનાર,

કબ�યાત �ુર કરનાર, શ�ક્તદાય અને �િતય

Kudarati Vanasapti - 334
 ુ ઓછ� લાગતી
શ�ક્ વધારનાર છે . ક્ રોગમાં, �ખ

હોય તેમાં અને કમળામાં કનર્ ચોપરાએ તેનો

ુ ર્ ઉપયોગ કર�ને ફાયદો મેળવ્ય છે .

સફળતા�વ

ચીની તબીબો કઠને ઘ� ંુ ઉપયોગી ગણે છે . તે

ખાવાથી ક� લગાડવાથી સફ�દ વાળ કાળા થાય છે . તેમાં

થોડ� કસ્�ુર મેળવીને �ુખતા દાંત પર લગાડવાથી

�ુ:ખવામાં રાહત થાય છે . ભારતીય િવદ્ઘાન પણ

કઠના મંજનને દાંત માટ� લાભપ્ ગણે� ંુ છે .

ડો. નાડકણી જણાવે છે ક� કઠ �િતય શ�ક્

વધાર� છે . �દમાગ માટ� શ�ક્તદાય છે . હદય અને

લીવરને શ�ક્ આપે છે . તેને પાણી ક� સરકા સાથે િમશ

Kudarati Vanasapti - 335

કર�ને માથા પર લગાડવામાં આવે તો માથાનો �ુ:ખાવો

�ુર થાય છે .

ુ વ �જ
કનર્ ચોપરાના અ�ભ ુ બ કઠને જો

ુ
રોગના �વા�ઓ �વા ક� સ્ટ્રોપ્ટ, સ્ટ�ફાઈલોકો ક�

ુ
ઈ.કોલોઈ પર નાંખવામાં આવે તો તે જ ં�ઓ તરત જ

નાશ પામે છે . તેથી જ તે ચામડ�ના ચેપી રોગ, ન્�

પ્�ુરસ ક� કાકડાના સો�માં ઉપયોગી જણા� ંુ છે .

ુ થી બચાવવા કાશ્મીરમા
ઉનના કપડાંને જ ં�ઓ

ુ � છે �થી
લોકો કઠને ઉનના �ક�મતી કપડામાં �ક

�રુ ક્ષ રહ�.

ુ બ કઠને ર�લ
આગળ નબવી હદ�સો �જ ુ લ્લા

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ પ્�ુરસ

Kudarati Vanasapti - 336
(ફ�ફસાના રોગ)માં ફાયદાકારક બતાવે� ંુ છે . આ રોગ� ંુ

કારણ મોટ� ભાગે ક્ષયર હોય છે . લાહોરના ડો.

ુ બ કઠને
ખાલીદ ગઝનવીએ નબવી �ચ�કત્સ �જ

ુ ના તેલ સાથે દદ�ઓને આપીને સં�ણ

ઝે�ન ુ ર સારા થતા

જોયેલા છે .

એ જ ર�તે ગળાના કાકડાના સો�માં બાળકોને

તેમણે કઠને સવાર સાંજ ચટાડ� ંુ તો ૧પ �દવસમાં

ુ ર
ફાયદો જણાવા માંડયો અને છ અઠવાડ�યામાં સં�ણ

સા� થઈ ગયા. તેમણે કઠની સાથે �જિન ( વરસ)ને

સાથે આપવા� ંુ શ� �ુ� તો ફાયદો જલ્દ થવા માંડયો.

ુ બ કાકડા� ંુ ઓપર� શન કરાવ� ંુ

છે લ્લ અહ�વાલ �જ

જ�ર� નથી.
Kudarati Vanasapti - 337
 (૩૮) મરવો

ુ રાતીમાં મરવો, �હ�દ� મરાઠ�માં મરવા,

�જ

સંસ્�ુતમા મ�વક, ફારસીમાં મરઝન ગોશ, મરઝન

�ુશ �ગ્રે�મ Sweet Margorum કહ�વાય છે .

મરવાના છોડને ક�ટલાક લોકો ડમરોપણ કહ� છે

પરં � ુ બંને અલગ અલગ છે . પં�બમાં ઘરની શોભા

માટ� તે ઉગાડવામાં આવે છે .

ુ લ્લા
અનસ બીન માલીક કહ� છે ક� ર�લ

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�

છે ક� તમાર� પાસે મરવો હાજર છે , � સળે ખમ માટ�

અસરકારક દવા છે .
Kudarati Vanasapti - 338
 (તીબ્બ નબવી - મોહંમદ બીન અહમદ ઝહબી)

રાસાય�ણક સંગઠન : મરવામાં ઉડયનશીલ

તેલ Oleum Marjoranae છે . તે ઉપરાંત ટારપીન

અને એક કડ� ંુ દવ્ છે . ઉડયનશીલ તેલ પાણીમાં ન�હ�

પરં � ુ આલ્કોહો ક� ઈથરમાં ઓગળે છે .

મરવામાં સ્વર તી�ણ, ઉષ્ અને �ક છે .

તેમાં ઉ�ેજક, વાતશામક, સ્વેદજન, વાત

સંસ્થાનન ઉ�ેજક અને �ૃિમદન ુ

�ણ રહ�લા છે .

ુ , � ૃ�ુ, �સ્નગ, શીતળ, �ત

મરવાના �બયાં મ�ર ુ ્

અને સ્તંભ છે .

ુ ધ
મરવાની �ગ ં બંધ નાકને ખોલી નાખે છે ,

�મી ગયેલો કફ પાતળો થઈને નાકમાંથી અને

Kudarati Vanasapti - 339
ફ�ફસામાંથી સહ�લાઈથી બહાર નીકળવા લાગે છે , આમ

સળે ખમમાં તે અસરકારક ઈલાજ છે .

મરવાનો રસ ઉ�ેજક હોવાથી મગજના રોગોમાં

વપરાય છે . રસ બહાર લગાડવાથી �ુગર ્ધનાશ,

ુ ાશક અને વેદનાસ્થાપ �ણ

�વા�ન ુ દશાર ્વ છે . એ

કારણથી કાનના દદર ્મા, દાંતના પેઢામાંથી પીડામાં

અને સો� પર વપરાય છે .

મરવા� ંુ તેલ �ગ
ુ ધ
ં માટ� પણ વપરાય છે .

મરવાના તા� પાંદડાનો રસ કાઢ�ને તેના વજન �ટ� ંુ

ુ � ંુ તેલ) મેળવીને ધીમી �ચ

ઓલીવ ઓઈલ ( ઝૈ�ન

પર એટ� ંુ ગરમ કર� ંુ ક� પાણીનો ભાગ બળ��ય. આ

Kudarati Vanasapti - 340

થ� ંુ મરવા� ંુ તેલ, દદર ક� સો� પર લગાડવાથી

ફાયદો થાય છે .

મરવા� ંુ તેલ બે ક� ત્ ટ�પાં પ્રવાહ�મ

મેળવીને પીવાથી ગે સ ટ્રબલમ ફાયદો થાય છે .

હોમીયોપેથીકમાં પણ મરવાનો ઉપયોગ થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 341

 (૩૯) �જિન

ુ રાતીમાં �જિન, ઉ�ુર્મા વરસ, ફારસીમાં

�જ

ક�રકમા, અરબીમાં વરસ અને �ગ્રમાં Ceylon

Cornel Tree કહ� છે .

�જિન અરબસ્તાનમા માત યમનમાં જ

ઉગાડાય છે . તેની બે �ત છે . ઉમદા પ્રકાર

�જિનનો રં ગ સોનેર� અથવા લાલ રં ગ હોય છે . જયાર�

ુ ાન ક� ઈથોિપયામાં ઉગાડાય છે . તેનો

હલ્ક �ત �દ

રં ગ કાળો હોય છે .

જ. ઝૈદ બીન અરકમના કહ�વા ુ બ

�જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્)

ર�લ
Kudarati Vanasapti - 342
એ ફ�ફસાના એક રોગ ( પ્�ુરસ) ના ઈલાજ માટ�

ુ ના તેલના વખાણ કર� લા છે .

�જિન અને ઝૈ�ન

(�મેઅ િતરમીઝી)

ુ ાર �જિન તથા
ઈબ્નેમા�ન હદ�સ અ�સ

ુ ના તેલ સાથે આપ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ઝૈ�ન

વસ્સલ્) એ કઠના ઉપયોગના પણ વખાણ કર� લ છે .

ુ બ ર�લ
જ. �બીર બીન અબ્� ુલ્લાહ કહ�વા �જ ુ લ્લા

(સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) એ ફરમાવ્�ુ

ક� અય �ીઓ તમારા બાળકોના ગળાને દબાવ્ય ના

કરો જયાર� ક� તમાર� પાસે �જિન અને કઠ છે .

(�ુસ્તદર અલ હા�કમ)

Kudarati Vanasapti - 343

 ુ ારક�ર
અલ્લામ અબ્� ુલ્લ �બ ુ �એ �મેઅ

ુ ાસામાં લખ્�ુ છે ક� યમનમાં

િતરમીઝીની હદ�સનાં �લ

ઉગાડાતી �જિન ચહ�રા પર દર� ક પ્રકાર ડાઘ �ુર

કરવામાં અક્સી છે . યમનમાં તેની ખેતી થાય છે અને

શાનદાર જમણોમાં તેનો મસાલા તર�ક� ઉપયોગ થાય

છે .

�જિનના ઔષિધય ફાયદાઓ લગભગ કઠ

ુ લી, ફોલ્લી િવગે ર�માં

�વા જ છે . તે પીવાથી �જ

ફાયદો થાય છે . તે ઉપરાંત લગાડવાથી પણ એવો જ

ફાયદો મળે છે . �જિનના લાલ રં ગ ના ર� સાઓથી

રં ગવામાં આવેલા કાપડાં પહ�રવાથી �િતયશ�ક્તમા

વધારો થાય છે .
Kudarati Vanasapti - 344
 પીળો રં ગ હોવાથી ક�ટલાક� તેને ક�સરનો જ એક

પ્રક ગણેલ છે . તે અલગ અલગ ઝાત ના ઝેર

ઉતારના�ં (મારણ) છે .

ુ વ �જ
ડો. નાડકણ�ના અ�ભ ુ બ તેનાથી સો�

ુ લ્લા
ઉતારવામાં ફાયદો જણાયો છે . ર�� ુ (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) એ ગળાના સો� અને

ફ�ફસાના રોગ (પ્�ુરસ) માટ� તેના ફાયદાઓ બતાવેલા

ુ ને નાશ કરવાનો �ણ
છે . �જિનમાં �વા�ઓ ુ છે .

ચહ�રા પરના ડાઘ-ખીલ, ફોલ્લી િવગે ર�થી

થતા ડાઘ �ુર કરવામાં �જિન અક્સી છે . ઝૈ�ન

ુ ના

તેલ સાથે �જિનને ૧ અને ૧ર ના પ્રમાણમ લઈ

Kudarati Vanasapti - 345

ઉકાળ�ને પછ� ઠં �ુ પાડ�ને લગાડવાથી જલદ� ફાયદા

થાય છે .

અ� ુ અલી સીના �વા જગ મશ�ુર તબીબના

ુ બ ક�ડની અને િપ�ાશયની પથર� તોડવામાં

લખ્ય �જ

તે લાભપ્ જણાએલ છે . તેના જ ં� ુ મારવાના �ણ

ુ

Anti Septic થી ક�ડનીમાં આવતા સો�ને

(Intection) પણ તે �ુર કર� છે .

Kudarati Vanasapti - 346

 (૪૦) હાસરા (હાસરો)

ુ રાતીમાં
�જ હાસરા, ઉ�ુર - ફારસી અને

અરબીમાં સઅતર, �ગ્રે�મ Wild Thyme કહ� છે .

આ ુ �
જડ��ટ અરબસ્તા, ઈરાન અને

અફઘાનીસ્તાનન જ ંગલોમાં ઉગે છે . તેના પાંદડા

�દ�નાથી મોટાં હોય છે . તેની �કુ � ડાળખી અને પાંદડા

સઅતર� ફારસી ના નામથી મળે છે .

ભારિતય �ણકારો આને Zataria Multiflora

ુ �ન, ડો. નાડકણી

ના નામે ઓળખે છે . સૈયદ સફ��દ

તેમજ ચોપરા ઉપલા નામે ઓળખે છે . �બ્રટ

ફામાર ્કોપી અને હોમીયોપેથીમાં Thymus

Kudarati Vanasapti - 347
seipyllum નામ થી ઓળખાય છે . �ુના લોકો આને

જ ંગલી �દ�નાની એક �ત ગણે છે .

ુ બ મોહંમદ અહમદ
સનદ વગરની હદ�સ �જ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્

ઝહબી લખે છે ક� ર�લ

વઆલેહ� વસ્સલ્) ફરમાવ્�ુ છે ક� ‘તમારા ઘરોમાં

ુ આપો.’
હાસરા અને લોબાનની �પ

(ઈબ્�ુ જવઝી)

રસાય�ણક સંગઠન : પાંદડામાં વજનના �હસાબે

ંુ ર પણ છે . મહત્વ�ુ
૧ ટકા સ્થાય તેલ છે . તેમાં �દ

ુ રાતીમાં અજમાના �લ) છે . �

દવ્ Thymol (�જ

પાણીમાં ઓગળતા નથી.

Kudarati Vanasapti - 348

 હાસરો ગે સ ટ્રબલમ ફાયદો કર� છે . પાચન

શ�ક્ વધાર� છે . ચહ�રાના રં ગને િનખાર� છે . �તરડા

માટ� ફાયદાકારક છે . પેટના �ૃિમ માટ� અક્સી છે . તે

ંુ વાથી સળે ખમમાં રાહત મળે છે .

�ઘ

�ુના તબીબોએ હાસરાના તથા મધના ઘણાં

વખાણ કર� લા છે . ફ�ફસાની �બમાર�માં લાભપ્ છે .

તેના �લને સરકા અને નમક સાથે પીવાથી

ખાંસીમાં ફાયદો કર� છે . પેશાબ વધાર� લાવે છે . અને

ક�ડનીની પથર�ને બહાર લાવે છે .

ુ ાશક તર�ક� ઉતમ છે . �વજ ં�ઓ

હાસરો જ ં�ન ુ ને

ભગાવે છે , બલક� સાપ, �દર પણ તેનાથી �ુર ભાગે

છે . �સુ ્તક પાસે રાખવાથી ઉધઈ થતી નથી.

Kudarati Vanasapti - 349
 ડબ્લ્. એચ. ઓ. ના એક િનષ્ણાંત હાસરો અને

હ�રાબોલ મેળવીને સળગતા કોલસા પર નાંખીને

ુ ાડો �� પછ� �મ બંધ �ુ.� બી� �દવસે સવાર� �મ

�મ

ખોલતા ક�ડા, મકોડા, મચ્છ, માખી, ગરોળ�

િવગે ર� ઢગલાબંધ મર� લી હાલતમાં જણાયા. આ ર�તે

ુ ઉતમ જ ં�ન
હાસરાનો �પ ુ ાશક સા�બત થયેલો છે .

હોમીયોપેથીમાં હાસરો ટ�કચરના �પે વપરાય

છે . નાના બાળકોને થતી લાંબી ખાંસી - �ટા�ટયો

(Whooping Cough) માં તે ઘણી ઉપયોગી દવા છે .

હાસરા� ંુ Thymol પણ પેશાબના રોગોમાં ઘ� ંુ

ઉપયોગી જણાવે� ંુ છે . હોમીયોપેથીમાં Post Urethrel

Kudarati Vanasapti - 350

Congestion માં વપરાય છે . થાયમોલ પેટના

�ૃિમનાશક તર�ક� પણ �ણી� ંુ છે .

Kudarati Vanasapti - 351

 (૪૧) મી�ું (નીમક)

ુ રાતીમાં મી�ું ક� નમક, ઉ�ૂર �હ�દ�માં નમક,

�જ

સંસ્�ુતમા સ� ુ લવણ, ફારસીમાં નમક, અરબીમાં

મીલહ અને �ગ્રમાં Salt કહ� છે .

નીમક પ્રાચીનકાળ આજ ુ ી
�ધ

ુ મહત્ �ણ
માનવ�વનમાં એક �બ ુ ર �મ
ુ ીકા ભજવ� ુ

આવ્�ુ છે . તેની સૌથી પ્ર શોધ ચીનમાં થઈ હોવાના

ુ ાવા મળ� આવ્ય છે . �ધુ ્ નીમક બે વસ્�ુ�ુ બને� ંુ

�ર

હોય છે . સોડ�યમ ( ધા�)ુ અને કલોર�ન ( ક્ષ),

નીમક� ુ રસાય�ણક નામ છે . સોડ�યમ કલોરાઈડ

Sodium Clhoride જો ક� જમીનમાંથી કાઢવામાં

Kudarati Vanasapti - 352
આવેલા નીમકમાં ઘણાં તત્વ હોય છે . �વાક� સોડ�યમ

સલ્ફ�, ક��લ્શય કલોરાઈડ િવગે ર� આયોડ�નની

ઉણપના લીધે Thyroid-થાયરોઈડ ( ગળાની ગ્રં)

સો� ( ગલગં�ુ) નો રોગ થાય છે . તેથી બ�રમાં

મળતા નીમકમાં આયોડ�ન ઉમેરવામાં આવે છે .

મીઠાની ઘણી �તો છે . પરં � ુ તેમાં પાંચ �તો

ુ ્ છે . (૧) િસ�ઘવ-િસ�ઘા�ણ
�ખ ુ , (ર) સંચળ (૩) બીડ

લવણ ( ૪)વરાગ�ું ( વડાગ�) અને ( પ) દ�રયા� ંુ ધિસ� ંુ

(� સામાન્ ર�તે આપણે વાપર�એ છ�એ) આ પાંચ

�તના મીઠાને પંચ લવણ કહ� છે .

માનવી માતાના પેટમાં હોય ત્યાર�થ છે ક � ૃત્�

ુ ી તેને દરરોજ નીમકની જ�રત રહ� છે . નીમક શર�ર

�ધ
Kudarati Vanasapti - 353
માટ� જો ચપટ� ભરાય એટ� ંુ લેવાય તો અ� ૃત સમાન

છે . અને જો વ� ુ લેવાય તો તે ઝેર સમાન છે . નીમક

વગર� ંુ �વન અશ� છે .

નામ એ� ુ મી�ું, પરં � ુ હોય છે ખા�ં. છતા

લોકો તેને મી�ું કહ� છે . ગમે તેવી સ્વા�દષ વાનગી હોય

પણ એમાં નીમક ન હોય ક� વધ� ંુ ઓ�ં હોય તો પણ

ભોજન નીરસ બને છે . બધા રસોનો રા� એટલે

સબરસ કહ�વાય છે . નીમક વગરના બધા મસાલા

નકામા છે . આમ એકં દર� જોતાં નીમક બધા

મસાલાઓનો રા� ગણાય છે .

અલ બગવીએ તેમની �ુ રઆનની તફસીરમાં

હદ�સથી ન�ધે� ંુ છે ક� ર�લ

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્
Kudarati Vanasapti - 354
 ુ ાએ જન્ન્ત
વઆલેહ� વસ્સલ્)એ ફરમાવ્�ુ છે ક� �દ

ચાર ચીજો આશીવાર ્ �પે જમીન પર ઉતાર�-લોખંડ,

આગ, પાણી અને નમક.

ુ લ્લા (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

ર�લ

વસ્સલ્) એ ફરમાવ્�ુ છે ક� , � શખ્ જમવાની

શ�આત કરવા પહ�લા અને જમ્ય પછ� નીમક ચાખશે

તે બોતેર �તની �બમાર�ઓથી મહ��ઝ રહ�શે. તે

�બમાર�ઓ પૈક� સૌથી નાની �બમાર� �માં રક્તિપ

Leprosy અને કોઢ Lucoderma પણ છે .

ંુ
ઈમામે રઝા (અલ�હસ્સલા) એ પણ આ�જ

બયાન ફરમાવે� ંુ છે . પરં � ુ તેમાં ૭ર ના બદલે ૭૦

�બમાર�નો ઉલ્લે �� છે .
Kudarati Vanasapti - 355
 નીમક િવષે એક ઘણી જ રસદાયક હક�ક્ છે .

અરબીમાં નીમકને મીલહ કહ� છે . હઝરત અલી

(અલ�હસ્સલા) ના અદદ ( નામના �કડા) ૧૧૦ છે ,

તો મીલહના અદદ પણ ૧૧૦ છે . મીલહમાં મીમ

મોહંમદ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલેહ� વસ્) નો

છે . લામ અલી (અલ�હસ્સલા) નો છે તો હ� હસન

(અલ�હસ્સલા) અને �ુસૈન (અલ�હસ્સલા) નો છે .

આમ ઈસ્લામમા મોહંમદ (સલ્લલ્લાહો અલય્હ� વઆલે

વસ્સલ્) અને હઝરત અલી (અલ�હસ્સલા) ની

િવલાયત (મોહબ્બ) અને આલે મોહંમદ ની મોહબ્બ

ફર�યાત છે , �મ �વનમાં નીમક જ�ર� છે .

Kudarati Vanasapti - 356

 અમી�લ મોઅમીનીન હઝરત અલી

(અલ�હસ્સલા) એ ફરમાવ્�ુ છે ક�, મારા લીધે બે

ુ ો �મ
સ�હ ુ રાહ અને જહ�મી થશે. લોકોનો એક સ�હ
ુ

માર� શાનમાં અિતશયો�ક્ કરશે (સી�રયાના અલવીઓ

ુ ેર�ઓ) �ઓ અલી (અલ�હસ્સલા)

(�સ ુ ા જ
ને �દ

ુ માર� શાનને ઘટાડ� દ� શે

માને છે .) અને બીજો સ�હ

ુ ર�લ
(ખાર�ઓ િવ.), � સ�હ ુ લ્લાહ (સલ્લલ્લાહ

અલય્હ� વઆલેહ� વસ્સલ) મને �મ નીમેલો છે તેમ

તેમના સાચા �નશીન, વસી, વઝીર અને ખલીફા

ુ કર� છે . તે સ� ૂહ જ હક પર
તર�ક� � સ� ૂહ મને ક�લ

છે . આમ નીમક� ંુ દષ્ટાં અમી�લ મોઅમેનીન

(અલ�હસ્સલા) પર છે .
Kudarati Vanasapti - 357
 માણસના આરોગ્ માટ� અને એના અ�ગ્નન

પ્રદ� રાખવા માટ� સ્વા-�ચી જ મહત્વન વસ્� છે .

આ રસેિનયોને િનયમીત અને વ્યવ�સ્ રાખવા માટ�

જ આપણા આહારમાં ખારા રસ� ંુ મહત્ સ્વીકારા�ુ છે .

ખારા રસ� ંુ �ખ
ુ ્ કાયર ખોરાક પાચન કરવા� ંુ

ુ લગાડવા� ંુ છે એ દ્ર�ષ �તરડાના �ુદા

અને �ખ

�ુદા દરદોમાં નીમકનો અ�પ

ુ ાન ભેદથી ઉપયોગ

કરવામાં આવે છે .

ખારો રસ શર�ર� ુ શોધન ( �દ

ુ ) કર� છે અને

શર�રમાં �મેલા દોષોને �ુર કર� છે . આ દોષોની દ્ર�ષ

આપણે અવા�ં ચડ� ંુ હોય ત્યાર નીમકના કોગળા

કર�એ છ�એ, ગળાના કાકડા, સોજો િવ.માં પણ એ

Kudarati Vanasapti - 358
અવયવોની ઉપર �મેલા �ળાં, િવ�િતય દવ્ય

નીમકના ગરમ પાણીમાં કોગળાથી જ �ુર કરવામાં

આવે છે .

ખારા રસ� ંુ એક િવિશષ્ કાયર રોપણ કરવા� ંુ

છે અને એ દ્ર�ષ જ ક�ટલીક વાર નીમકના હળવા

પાણીથી ( આજ� ંુ Norm Saline) ુ ડાં,

�મ ધારા

ુ
ધોવાનો ક� આનો પાટો બાંધવાનો આ�ર્વે િનદ�શ ��

છે .

નીમક એ મળશોધક છે તેથી જ �તરડામાં

ભરાયેલા મળને �ુર કરવા અને બ�સ્ ( એનીમા)

આપવામાં આવે છે .

Kudarati Vanasapti - 359

 દર� ક માણસના શર�રમાં ૮ ઔસ નીમક હોય

છે . � નીમક આપણે ખાઈએ છ�એ તે પેટમાં જઈને

સી� ંુ હાઈડ્રોકલો� એસીડ બની �ય છે . શર�રમાં

સ્ના�ુઓન સંકોચવાની શ�ક્ નીમક જ આપે છે .

હદયના ધબકારા, મગજના જ્ઞાનતં�ુઓ કામગીર�

ુ જ ઉપયોગી બને છે . નીમક

અને પાચનમાં નીમક �બ

વગર� ંુ ભોજન લાંબા સમય લેવાથી લક્વ થઈ �ય

છે . માનસ અશક્ થઈ �ય છે .

આપણા શર�માં �ુ લ વજનના ૭૦ ટકા વજન

તો પ્રવા જ છે . દર� ક માનવ શર�રમાં લોહ�, પાણી,

હાડકાં બધામાં નીમક હોય છે . લોહ�, પરસેવો,

ુ ાં પણ ખારાશ હોય છે .
પેશાબ, તથા ��મ
Kudarati Vanasapti - 360
 નીમકનો સપ્રમ ઉપયોગ એ અ� ૃત સમાન

છે . પરં � ુ તેનો અિત ઉપયોગ ઝેર બરાબર છે . વધાર�

પ્રમાણમ લેવાથી સૌથી પહ�લા બે અવયવો પર ખરાબ

અસર થાય છે . લીવર (ય�ૃત) અને ક�ડની. ત્યા પછ�

હાથ પગના સાંધાઓ પર તેની ખરાબ અસર થાય છે .

ચામડ�ના રોગો થાય છે .

ઈ. સ. ૧૯૮૮ મા �બ્રટ મેડ�કલ જનર્લમા

ઈન્ટ સોલ્ અભ્યાસન પ્રિસ થવાથી જણાવે� ંુ ક�

રોજના ૬ ગ્ર �ટ� ંુ નીમક ખાવામાં વધારો કરવામાં

આવે તો ૩૦ વરસ પછ� બ્લડપ્ર માં ૧૦ િમ઼મ.

વધારો થાય છે .

Kudarati Vanasapti - 361

 ુ
નાના શી�ઓ તેમજ ચીમ્પાન્ વાંદરા પર

નીમકના રસપ્ પ્રય થયા છે .

ુ બ જો માત નીમકના
એક �બ્રટ સંશોધન �જ

વપરાશનો ત્રી ભાગ ઘટાડ� દ� વામાં આવે તો લોકોના

બ્લડપ્ર, રક્ વાહ�નીઓ અને હદય પર એટલી

સાર� અસર થઈ ક� �બ્રટ�નમ લક્વાન �કસ્સામા રર

ટકા અને હાટર ્એટ�કન �કસ્સાઓમા ૧૬ ટકા �ટલો

ઘટાડો થયો.

વધાર� બ્લડપ્રેસ દદ�ઓમાં નીમક

ુ જ ફાયદો થાય છે . આવા લોકો માટ�

ઘટાડવાથી �બ

નીમક ઓ�ં લેવાની � ુ બ

સલાહ અપાય છે તે �જ

�ચા લોહ�ના દબાણવાળા દદ� - ૧૯ થી પ૦ વષર

Kudarati Vanasapti - 362
 ુ ીનાએ રોજ� ંુ ૧પ૦૦ િમ઼ગ. નીમક ખા�.ંુ પ૧ થી
�ધ

૭૦ વષર્ન એ ૧૩૦૦ િમ ગ્. અને ૭૦ વષર્થ

ઉપરનાએ ૧ર૦૦ િમ ગ્ર ખા� ંુ જોઈએ. આ ર�પોટ

ુ બ નીમકની વ�મ
�જ ુ ાં વ� ુ મયાર ્દ ર૩૦૦ મીલી

ગ્ર રોજની છે .

ુ �દનો એક પ્રખ્ �લોક છે . ‘ભોજનાગ

આ�વ

સદા પથ્ય લવણાદક ભક્ષ’ અથાર ્ ભોજન પહ�લા

નીમક અને આ�ુનો રસ ખાવો એ સદાકાળ પથ્ છે . તે

ુ સાર�
જઠરા�ગ્નન પ્રદ� કર� છે . જઠરા�ગ્ એટલે �ખ

લાગે તેવા પ્રયત કરવા. જઠરા�ગ્ન�ુ પ્રદ�પ્તપ એ

જ િનરોગી અવસ્થ.

Kudarati Vanasapti - 363