İkinci Kademe Hesapları (Helis Dişli)

Başlangıç İçin Seçilen Bilgiler:

İkinci kademe dişlilerin malzemesi:16 MnCr5 (Sementasyon çeliği)
İkinci kademe helis dişlilerin verimi = η34 = 0,97

Rulmanlı yatakların verimi = η y = 0, 97

Dişli Sayılarının Hesabı:

i34 = 4 seçildi.
Orta hızlarda döndüren dişlilerin diş sayıları 14 – 20 değerleri arasında tercih edilir.
z3 = 15 seçildi.

z4 = 60 ( z3 sayısı 2.kademedeki hız düşüşü olan İ34 ile çarpılırsa z4 elde edilir. )

Döndürme Momentleri Hesabı:

Döndürme momentlerini hesaplamak için ilk önce millerin dönüş hızlarını bulmamız
işimize yaracaktır.
ng = n1 = 1800 d/d idi.
n2 = 600 d/d ( İkinci mildeki hız bulunurken n2 = n1 / İ12 formülü kullanılır. )
n3 = n2 = 600 d/d ( Aynı mil olduklarından dolayı )
nç = n4 = 150 d/d ( Dördüncü mildeki hız bulunurken n4 = n3 / İ34 formülü kullanılır. )

Giriş momenti olan Md1; giriş gücünün dönüş hızlarına bölünmesiyle bulunur. Burada
giriş gücünü kW, dönüş hızlarını devir/dak cinsinden alırsak formüller aşağıdaki şekilde
yazılır.
Md3 = 88634 N.mm ( Md2 ve Md3 aynıdır çünkü aynı mildir. )
Pgiris ×ηtop 6 × 0,9409
Md 4 = 9550 × = 9550 × = 359, 4238 N .m ⇒ 359423,8 N .mm
ncikis 150
Mil ve dişlilerin boyutlandırılmasında bu momentler S katsayısı ile çarpılarak
muhtemel maksimum momentler bulunacaktır.
Emniyet darbe faktörü S = 1,25 tercih edilmiştir. ( Az darbeli ortamlarda çalışan
elektrik motoru için )
İkinci Kademe İçin Modülün Hesaplanması:
2.Kademedeki dişliler helisel dişlilerdir. Z3=15 Z4=60 seçilmişti. i34=4 idi. İkinci
kademede ki modülün hesaplanması için birinci kademede olduğu gibi bazı seçimler
yapmalıyız.
 Helis açısı (β) :
Sessiz bir çalışma elde etmek istersek helis açısını büyük seçeriz. Genellikle 10° – 20°
Arasın da seçilmesi uygundur.
β = 20° seçildi.
Teorik eşdeğer diş sayıları (Zn) :
Form faktörünün seçilmesinde gerçek diş sayılarının yerine teorik eşdeğerleri
kullanılır.
zn 3 = z3 / cos 3 β = 15 / cos3 20 ≅ 18
zn 4 = z4 / cos3 β = 60 / cos3 20 ≅ 72
Form faktörü (Kfn ) :
Kfn teorik diş sayısına göre tablodan bakılarak bulunur.
Kfn=3,4 alındı.
Genişlik sayısı (ψ),çalışma emniyet faktörü (S), profil kavrama oranı (ε) :
Burada modüle göre genişlik sayısını seçeceğiz. Çalışma faktörü olan S birinci
kademede olduğu gibi alınır. Profil kavrama oranı ise α = 20° β = 20° için tablodan seçilir.
ψ = 20 seçildi
S = 1,25 alındı.
ε = 1,6 bulundu.
Malzeme:
İkinci kademe dişlilerin malzemesi olarak 16 MnCr5 seçilmişti. Bu malzemenin
değerleri aşağıda verilmiştir.
σk = 880 N/mm2 ( Kopma mukavemeti )
HB = 1800 N/mm2 ( Brinel sertlik değeri )
E = 2,1 . 105 N/mm2 ( Elastisite katsayısı )
σd = 484 N/mm2 ( Tam değişken mukavemet değeri )
Kç = 1,6 ( Diş kökünde çentik faktörü )
σem = σd / Kç = 302.5 N/mm2
ρem = (0,2 – 0,4) . Hb = 0,35 . 1800 = 630 N/mm2
 Diş kökü mukavemetine göre modül:
2 × S × M d 2 × K fn × cos β 2 × 1, 25 × 88634 × 3, 4 × cos 20
mn = 3 = 3 = 1, 69mm
z3 ×ψ × ε × σ em 15 × 20 × 1, 6 × 302, 5

Diş yüzeyi ezilmesine göre modül:

i34 + 1 4 +1
2 × S × M d 2 × E × cos 4 β 2 × 1, 25 × 88634 × (2,1× 105 ) × cos 4 20
3 i34 3 4 = 2,51mm
mn = =
z32 ×ψ × ε × pem
2
152 × 20 × 1, 6 × 630 2

Mn>1,69 ve Mn<2,51 olduğundan ikisi arasından en büyüğüne göre seçilir. 2,51

değerinden sonra 3,00 değeri geldiği için Mn= 3 alınır.(1 – 4 değerleri arasında 0,25 atlayarak
seçilir)

Eğilmeden ötürü diş dibi kırılması açısından kontrol :

Çevre kuvveti Fç = 2 × S × M d 2 / d3 bağıntısıyla bulunabilir. Burada d3 yuvarlanma

dairesi çapıdır ve d3 = ma . z3 bağıntısıyla bulunabilir. Ma ise alın modülüdür ve standart

modül olan mn’in cos β’ya bölünmesiyle bulunur.
ma = 3 / cos 20° = 3,19mm
Fç = 2 × 1, 25 × 88634 / (3,19 × 15) = 4630,87 N

Fç
σ e max = K fn × ≤ σ em
mn × ε × b
b = ψ × mn = 20 × 3 = 60
4630,87
σ e max = 3, 4 × = 54, 6699 < 302, 5 N / mm 2
3 × 1, 6 × 60
EMNİYETLİDİR

Yüzey ezilmesi açısından kontrol:

Yüzey ezilmesi açısından kontrol yapmak için hertz bağıntısına bakılır.

i34 + 1
Fç
i34
pmax = K m × K a × K ε × K β × ≤ pem
b × d3

Burada, malzeme katsayısı K m = 0, 35 × E = 0, 35 × 2,1× 105 = 271,10 bağıntısından

bulunabilir ( Dişli çarkların malzemesi aynı seçildiği için )
 1
Yuvarlanma noktası katsayısı K a = 2
bağıntısından bulunabilir. Burada
cos × a × tgaa

α=20° seçilmişti. Buradaki tgaa = tgan / cos β ’dır.

1
Diş uzunluk katsayısı K ε = bağıntısından bulunabilir.ε = 1,6 alınmıştı.
ε
Diş eğim katsayısı K β = cos β = 0, 96 bulunur. Bu durumda:

K m = 271,10
K a = 1, 7
K ε = 0, 79
K β = 0,96

4
4630,87
pmax = 271,10 × 1, 7 × 0, 79 × 0,96 × 3 = 512, 05 ≤ 630 N / mm 2 olduğundan
60 × 47,89
EMNİYETLİDİR.

İkinci Kademe Dişli Çarkların Boyutları:

Döndüren Dilsi (Z3=15) Döndürülen Dişli (Z4=60)

Normal Modül (Mn) 3 3
Alın Modül (Ma) 3,19 3,19

Diş Genişliği b = ψ × mn 60 60

Yuvarlanma Dairesi d 34 = ma × z34 47,89 191,57

Baş Dairesi d b 34 = d 34 + (2 × mn ) 53,89 197,57

Taban Dairesi
38,89 182,57
d ta 34 = db 34 − (2,5 × mn )
Mil Eksen Mesafeleri
124,73
a = ( d3 + d 4 ) / 2

Diş Kuvvetleri Ve Yataklara Gelen Tepkiler:

Diş kuvvetleri ve yataklara gelen tepkileri hesaplamak için aşağıda sembolleri ile
gösterilen kuvvetleri hesaplamamız gerekir.Kuvvetler çark numaraları ile birlikte
belirtileceklerdir.
Fz = Diş kuvveti, Fr = Radyal kuvvet, Fa = Eksenel kuvvet, Fn = Normal kuvvet,
Fç = Çevresel kuvvet
Çarkların birbirlerine uyguladıkları çevresel kuvvetler:
Fç 34 = − Fç 34 = 2 × S × M d 2 / d 3 = 2 ×1, 25 × 88634 / 47,87 = 4628,890 N

Radyal kuvvetler:
Fr 34 = − Fr 34 = F × tga / cos β = 4628,890 × tg 20° / cos 20° = 1791,98 N

Eksenel kuvvetler:
Fa 34 = − Fa 34 = Fç 34 × tg β = 4628,89 × tg 20° = 1684, 453 N

Yataklara Gelen Kuvvetler:

3. Mil, E ve F yataklarına gelen kuvvetler :
Yataklar arası mesafe 100,5 mm alındı. ( EF = 100,5)

(x – y) düzleminde ( FEy , FFy ) :

∑M E = 0 ⇒ Fr 34 × 52,5 − Fa 34 × r4 − FFy × 100, 5 = 0

1791,98 × 52,5 − 1684, 453 × 95, 785 − FFy × 100,5 = 0
FFy = 669, 31N

∑y =0⇒ F Ey − Fr 34 + FFy = 0
FEy − 1791,98 + 669,31
FEy = 2461, 29

(x – z) düzleminde ( FEz , FFz ) :

∑M E = 0 ⇒ − Fç 34 × x1 + FFz × x2 = 0
−4628,89 × 52,5 + FFz × 100,5 = 0
FFz = 2418, 07 N
FEz = 4628,89 − 2418, 07 = 2210,87 N

E ve F yatağına gelen bileşke radyal kuvvetler:

FEr = FEy2 + FEz2 = 2461, 292 + 2210,87 2 = 3308, 45 N

FFr = FFy2 + FFz2 = 669,132 + 2418, 07 2 = 2508,94 N

Millerin Mukavemet Ve Deformasyon Kontrolleri:

Mil ( Çıkış Mili ):
Malzeme: St 44 – 2 seçildi.
σ AK ( ç ) = 280 N / mm 2
σ D ( e ) = 200 N / mm 2
τ AK = 160 N / mm 2
 Dişli çark mile kamalanacaktır. En tehlikeli kesit z4 dişlisinin bulunduğu kesittir.
Hesaplar bu kesite göre yapılacaktır.

M e max = M e 4 = 871762 + 110276 2 = 140572 N .mm

M b max = S × M d 4 = 1, 25 × 359423,8 = 449279, 75 N .mm

Mil çapı için ön hesap:

τ em = τ AK / S Mil = 160 / 2 = 80 N / mm 2
16 × M b max
d> 3 = 30,58mm
π × 80
Yatakların oturacağı kesimler 35mm, yataklar arası 40mm seçildi.
Analitik yöntem:
M e 140572
Eğilme gerilmesi σ e = = = 22, 38 N / mm 2
W π 3
× 40
32
M b 449279, 75
Burulma gerilmesi τ b = = = 35, 77 N / mm2
Wp π
× 403
16
F 1684, 453
Çekme gerilmesi σ ç = = = 1,34 N / mm 2
A π
× 40 2
4
[(σ v ) sta = σ o ;(σ v ) din = σ g ]
σ o = σ ç2 + 3 × τ b2 = 1,342 + 3 × 35, 77 2 = 61, 9699 N / mm2
σ g = σ e2 + 0 = σ e = 22, 38 N / mm 2

Ø 40 ⇒ K b = 0,85; σ K = 440 N / mm 2 ; Ra = 1, 6 µ m ⇒ K y = 0,93

K ç = 1,86
Kb × K y 0,85 × 0, 93
σ D* = ×σ D = × 200 = 85 N / mm 2
Kç 1,86

Emniyet katsayısı kontrolü;

S mev ≥ Söng
1 1
S mev = = 2, 47 ≥ 2 Emniyetlidir.
σ g σ o 22,38 61,96
+ +
σ D* σ K 85 440
Millerin Deformasyonlarının Kontrolü:
Burulma Kontrolü
ϕ max ≤ ϕem
I p1 = π × d 4 / 32 = π × 404 / 32 = 251200mm4
449279, 75 × 100, 5
ϕ max = M b max1 × L / G × I p1 = = 0, 00224
80000 × 251200
τ l 1 360 100,5 1
ϕem = AK × × = × × = 0, 00753
S r G 3 20 80000
ϕ max ≤ ϕem ⇒ 0, 00224 ≤ 0, 00753
EMNİYETLİDİR.

Rulmanlı Yatakların Seçilmesi:

Çıkış Milinin Yataklanması:
E yatağının seçimi:
Yatağın oturacağı çap 35mm dir. İlk önce tek sıra bilyalı derin yivli rulmanlara
bakmalıyız. İstenen ömür Lh = 20000 iş saati seçildi.
Milin hızı n3 = 150d / dk ⇒ F = FEr = 3308, 45 N
Yük emniyet derecesi C/F = 4,93 ( n3 ve istenen Lh için cetvelden seçildi )
C = 4,93 × 3308, 45 = 16310, 6585 N
İç çapı 35mm olan ve dinamik yük sayısı gerekenden daha büyük olan ( C = 19500 N)
olan 6207 numaralı yatak seçildi.

F yatağının seçimi:
Yükler büyük olmadığından tek sıra bilyalı derin yivli rulman seçilebilir. Eksenel yük
bu yatağa taşıtılacaktır. İstenen ömür Lh = 20000 iş saati seçildi.
Milin hızı n3 = 150d / dk ⇒ F = FFr = 2508,94 N ve eksenel yük Fa = 1684,453 N
Fa/Fr=0,67 olup bütün e değerlerinden büyüktür. X=0,56 ve ilk tahmin olarak Y=1,2 alalım.
Eşdeğer yük; F = X × Fr + Y × Fa = 0,56 × 2508,94 + 1, 2 × 1684, 453 = 3426,35 N
Yük emniyet derecesi C/F = 4,93 ( n3 ve istenen Lh için cetvelden seçildi )
Gerekli dinamik yük sayısı C = 4,93 × 3426, 35 = 16891,90 N bulunur. Bunu sağlayan rulman
6207 seri numaralı rulmandır.