Antyczne szkoły filozoficzne

Szkoła stoicka

Okres Hellenistyczny
Jednym z istotnych dziej filozofii, który odcisnął duże piętno w historii myśli
filozoficznej jest epoka Hellenistyczna – uznawana za III okres filozofii starożytnej. Był to
okres ( III – I w. p. n. e.), kiedy kultura grecka za czasów Aleksandra Wielkiego zaczęła się
otwierać na wpływy obcych kultur. W tamtym czasie zaczęły powstawać szkoły ateńskie, jak
stoicyzm, sceptycyzm i epikureizm, które swoją popularnością sięgały po Rzym i Aleksandrię,
w których podstawiały nowe ośrodki kontynuując idee swojego pierwowzoru. Z powodu
powstania różnych szkół i w tym koncepcji, filozofia zyskała na eklektyczności, gdzie przestała
być już jedyną z nauk. Filozofia została podzielona na trzy części: logikę, fizykę i etykę, które
rozwijały się niezależnie od siebie. W tamtych czasach zaczynano się skupiać więcej nad
zagadnieniom etycznym, na czym polega szczęście i jaki sposób można to szczęście osiągnąć.
Filozofia, tamtego okresu niejako stała się sztuką życia, która dzięki swojemu rozmachowi
dożyła do końca czasu epoki starożytnej.

Stoicyzm
Szkoła stoicka powstała w III w p. n. e. w mieście Aten, zainicjowanej przez jej twórcę Zenona
z Kition , dzieje szkoły stoickiej podzielona jest na trzy etapy, początkowy okres istnienia
szkoły nazwany został „stara szkoła stoicka” gdzie wtedy już wykształciła się właściwa
doktryna myśli stoickiej. Następnymi okresami były: „średnia szkoła” która działała już nie w
Atenach lecz na Wyspie Rodos, oraz „szkoła młodsza” gdzie rozwijała się w Rzymie. Zenon
przed założeniem stoicyzmu należał do szkoły cyników, ze względu na te filozoficzne
przywiązanie, szkoła stoików zawiera wiele cech i poglądów cynizmu. Przede wszystkim
stoicyzm, w logice rygorystycznej i logice empirystycznej, przejął poglądy cynizmu, głównie
pogląd mówiący o cnocie która jest samowystarczalna oraz definiowaniu wszystkiego jako
bezwartościowe jeśli nie ma cnoty. Nazwa „stoicy” lub „stoicyzm” wzięła się z miejsca gdzie
założyciel Zenon gromadził swoich uczniów w sali kolumnowej – z greckiego stoa. Trwanie tej
szkoły datuje się na okres pięciu stuleci. Założyciel szkoły Zenon z Kition żył około 336 – 264
roku p.n.e, pochodził z Kition na Cyprze, przybył do Aten w wieku 22 lat, gdzie dołączył do
cyników, w wieku 36 lat założył własną szkołę filozoficzną, zostawił po sobie ok. 18 traktatów, z
czego do naszych czasów przetrwały jedynie fragmenty niektórych z nich, był scholarchą przez
ok. 35 lat. Późniejszymi znanymi przedstawicielami szkoły byli: . Chryzyp żył około (280-207/204
r. p.n.e), Seneka żył (4 p.n.e – 65 roku n.e), Epiktet żył (50-130 r. n.e) – były wyzwolony niewolnik
oraz cesarz rzymski Marek Aureliusz żył (121-180 r n.e ). Obszar zainteresowań wśród stoików
był obszerny, zajmowali się logiką, fizyką, lecz kładli znaczący nacisk na etykę. Zajmując się fizyką
w sensie ontologicznym, według teorii bytu, stoicy byli zdania że świat jest materialny i ma
jednolitą monistyczną budowę, a wszystko co nie jest materialne jest niebytem – jak próżnia, czy
czas. Bytem materialnym jedynie jest to co działa lub podlega działaniu, czyli względem tego
stoicy twierdzili że ludzka dusza i bóg są materialne. Jak uważali materia budująca cały świat
składa się z dwóch składników zasad: czynna i bierna. Zasada bierna jest bez jakościową materią,
a czynna jest rozumem tkwiącym w zasadzie biernej, pojmowanym jako bóg który przenika przez
świat materii. Wszelkie procesy przemian uważali, iż ma swoje źródło w Pneumie (tchnienie).
Pneuma była utożsamiana z żywiołem ognia, tworzący rozum rzeczywistości który wszystko
przenika i ożywia. Stoicy koncepcję budowy świata zapożyczyli od filozofii Heraklita z Efezu (żył
ok. 540 – ok. 480 p. n. e.). Stoicy wyznawali pogląd panteistyczny, utożsamiając wszystko z
bogiem, który istnieje na świecie i jest z nim identyczny. Uważano że człowiek jest szczególną
istotą we wszechświecie posiadający duszę o charakterze materialnym, w przeciwieństwie
do ciała dusza jest trwalsza, ale nie jest wieczna, która ulokowana jest w ludzkim sercu.
Rozum jest bardzo ważną częścią człowieka, gdy człowiek umiera jego rozum łączy się z
rozumem wszechświata tworząc pneumę. W szkole stoickiej jednak wielką wagę przykładali
na zagadnienia etyczne, dowodzili o styczności cnoty, rozumu i szczęścia, w którym cnota jest
dostatecznym wymogiem posiadanego szczęścia. Cnota była utożsamiana ze szczęściem.
Uznawali że ludzie powinni egzystować z rozumem, oraz żyć zgodnie z jego wskazaniami.
Czyli w zgodzie z naturą człowieka która jest utożsamiana z rozumem. Należy wyłącznie
kierować się rozumem, spychając emocje i uczucia na drugi plan. Stoicy twierdzili że na
człowieka wpływają wiele okoliczności z zewnątrz, elementy otoczenia mogą deprawować,
kusić. Dlatego trzeba nad nimi zapanować, uniezależniając się od nich. W tej szkole do
szczęścia podchodzili rygorystycznie, wymogiem do osiągnięcia szczęścia było nałożenie na
siebie ograniczeń w emocjach, pożądaniu. Jedynym dobrem dla stoików była cnota – to
wewnętrzna siła człowieka, jest siłą moralną umożliwiającą kontrolę nad ludzkimi
pragnieniami i podążaniami. Najważniejszymi stoickimi cnotami były: dzielność, mądrość,
umiarkowanie i sprawiedliwość. Wzorem człowieka według stoików była osoba która
osiągnęła stanu apatii inaczej samo uniezależnienia. Osoba posiadająca cechy apatyczne
charakteryzowała się beznamiętnością, opanowaniem wobec otoczenia zewnętrznego.
Działalność nakierowana na racjonalne rozumowanie, która powinna być obowiązkiem.
Takiego człowieka nic nie dziwi, niczego się nie lęka, oraz dla niego śmierć nie jest
przerażająca, ponieważ potrafi się rozstać z życiem polegając na mocy rozumu. Takie cechy
charakteryzują postać prawdziwego mędrca, którego tragedia nie powinna smucić, a sukces
cieszyć.
Filozofia szkoły stoickiej jest naprawdę fascynująca, mimo iż ostatnie szkoły zostały
zamknięte pod koniec epoki starożytności, to ich myśli i idee przetrwały w ludzkich umysłach
do dziś. Słynne powiedzenie „zachować stoicki spokój”, przekazując istotną lekcję, iż należy
zachować opanowanie, nie dać ponieść się emocji które mogą zaszkodzić. Przede wszystkim
pogodzić się z rzeczywistością, przez co uświadomić sobie że są rzeczy na których nie mamy
kontroli, więc należy skupić się na rzeczach na które mamy wpływ. Uważam że postawy
przestawione przez stoików, nie tylko powinny być mottem wyznawanym w każdym dniu, to
są bardzo przydatne w dziedzinie psychologii. Człowiek w swoim życiu wciąż jest narażony na
wpływy z zewnątrz, dobre i złe, przyjemne i te które nie są przyjemne. Taka osoba w
zależności od przyczyny sytuacji, stanie psychicznym, albo samej osobowości. Jej reakcja
może się przejawiać zachwianiem, brakiem „harmonii” wewnętrznej. Co może wywołać
stres, lęk, problem którego nie może rozwiązać. W takim przypadku psycholog – swoim
opanowaniem, racjonalnym rozumem oraz poczuciem moralnego obowiązku, powinien
zagubionemu człowiekowi targanym przez afekty jak strach, lęk, pożądanie. Pomóc
przywróceniu stanu równowagi emocjonalnej i rozumieniu własnego siebie.