BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO
- Những áng văn cổ Việt Nam được mệnh danh là “hùng văn”
là tác phẩm Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt và Hịch
tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn.
- Thông tin khái quát về tác phẩm Nam quốc sơn hà:
+ Nam quốc sơn hà là một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt không
rõ tác giả (mặc dù 1 số nguồn cho rằng Lý Thường Kiệt là
người viết ra).
+ Tác phẩm được coi là bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của
Việt Nam, khẳng định chủ quyền của nhà cầm quyền Đại Việt
trên các vùng đất của mình.
+ Bài thơ này có tác dụng khích lệ tinh thần quân sĩ, giúp Lê
Hoàn chống quân Tống năm 981 và Lý Thường Kiệt chống
quân Tống năm 1077. Trong văn hóa, ý nghĩa và giá trị của
bài thơ trong lịch sử Việt Nam được người Việt công nhận
rộng rãi.
Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Hoàn cảnh ra đời của một tác phẩm được nhìn nhận là một
bản tuyên ngôn độc lập thường vào thời điểm diễn ra các
cuộc kháng chiến chống quân xâm lược: quân Tống, quân
Minh, quân Mông – Nguyên,...
- Đặc điểm của một tác phẩm được nhìn nhận là bản tuyên
ngôn độc lập:
+ Nội dung có mục đích cổ vũ dũng khí của nhân dân, tổng
kết lại toàn bộ quá trình chống quân xâm lược và khẳng định
chủ quyền đất nước.
+ Là một tác phẩm chính luận, có giọng điệu đanh thép, lập
luận chặt chẽ, lí lẽ và bằng chứng xác đáng, có sức thuyết
phục; âm hưởng phải hào hùng, mạnh mẽ thể hiện được tinh
thần dân tộc.
1|Page
Trong khi đọc
Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Học sinh tự lưu ý những câu thơ về tư tưởng nhân nghĩa khi
đọc toàn bộ tác phẩm.
- “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân,
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.”
- “Lẽ nào trời đất dung tha,
Ai bảo thần nhân chịu được.”
- “Xã tắc từ đây vững bền,
Giang sơn từ đây đổi mới.”
Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
“Chủ quyền dân tộc” được thể hiện ở những phương diện cơ
bản: văn hiến, lãnh thổ, phong tục: Xưng nền văn hiến, chia
núi sông bờ cõi, có phong tục riêng, gây dựng nền độc lập, có
những vị anh hùng ghi công vào sổ sách.
Câu 3 (trang 12, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Tâm trạng phẫn uất của tác giả trước tội ác của kẻ thì đã
được thể hiện qua những câu thơ thể hiện sự đau khổ tột
cùng khi nhân dân bị hành hạ:
“Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”
- Nguyễn Trãi tức giận khi kẻ thù không nể nang gì mà hành
hạ, đem khổ đau tới cho nhân dân, đến mức phải thốt lên
rằng:
“Lẽ nào trời đất dung tha
Ai bảo thần nhân chịu được”
Câu 4 (trang 13, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Đề bài: Chú ý giọng văn đầy cảm xúc của tác giả khi nói về
những nỗi cực khổ mà nhân dân ta phải chịu đựng.
 Học sinh chú ý giọng điệu thể hiện cảm xúc cảm thương, xót
xa của tác giả trong những câu thơ nói về nỗi cực khổ mà
nhân dân ta phải chịu đựng.
- Giọng văn tác giả tức giận, căm phẫn khi thấy giặc: “Nướng
dân đen trên ngọn lửa hung tàn/ Vùi con đỏ xuống dưới hầm
tai vạ”
- Giọng văn đau đớn khi liệt kê hàng loạt những tội ác của
giặc: "Nặng thuế khóa sạch không đầm núi; Người bị ép xuống
biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập thuồng luồng; Kẻ
bị đem vào núi đãi cát tìm vàng, khốn nổi rừng sâu, nước
độc"…;
- Thương xót cho thiên nhiên, con người bị tàn phá: "Tàn hại
cả giống côn trùng cây cỏ; Nheo nhóc thay kẻ góa bụa khốn
cùng".
Câu 5 (trang 13, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Chủ tướng Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn đã có suy nghĩ và
hành động gì trước tội ác của giặc Minh: Căm tức trước tội
ác của giặc, đau lòng trước hoàn cảnh hiện tại của nhân dân
ta; trằn trọc, băn khoăn nỗi nước nhà. Họ đã đứng lên hành
động, đứng lên khởi nghĩa chống lại quân thù.
Câu 6 (trang 14, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Những khó khăn của nghĩa quân Lam Sơn buổi đầu dấy binh
được chú ý nhấn mạnh: Không có những hiền tài, nhân tài,
không có quân sư chỉ điểm, phần thì giặc dữ, phần thì vận
nước đang ở thế khó khăn, không lương thực, không quân đội
hùng mạnh.
Câu 7 (trang 15, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
cộng khổ của tướng sĩ được thể hiện qua những chi tiết, hình
ảnh: Cố gắng khắc phục gian nan, đoàn kết cùng nhân dân
dựng nhà, dựng ngọn cờ khởi nghĩa; các tướng sĩ cùng chung
2|Page
một lòng đánh giặc, lấy yếu chống mạnh, mai phục lấy ít địch
nhiều.
Câu 8 (trang 15, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Câu thơ “Đem đại nghĩa để thắng hung tàn” có mối liên hệ
mật thiết với chủ trương “mưu phạt tâm công”, lấy lòng
người để thắng sự tàn bạo.
- Câu thơ “Lấy chí nhân để thay cường bạo” có mối liên hệ
với tư tưởng nhân nghĩa, nó là biểu hiện của tư tưởng nhân
nghĩa.
Ý nghĩa của hai câu thơ nói về tư tưởng nhân nghĩa của
Nguyễn Trãi, dùng nghĩa của con người để đánh đuổi sự gian
ác của quân thù
Câu 9 (trang 16, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Hành động lật lọng, bội ước của kẻ thù sẽ dẫn đến kết cục:
Thất bại thảm hại, làm trò cười cho cả thế gian, thiên hạ:
“Giữ ý kiến một người, gieo vạ cho bao nhiêu kẻ khác; Tham
công danh một lúc, để cười cho tất cả thế gian”.
Câu 10 (trang 17, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Các chi tiết, hình ảnh thể hiện tinh thần và khí thế chiến
thắng hào hùng của nghĩa quân:
- Khi giặc đến: “Ta trước đã điều binh thủ hiểm, chặt mũi tiên
phong/ Ta sau lại sai tướng chẹn đường, tuyệt nguồn lương
thực.”
- Khi giặc thất thủ: “Thuận đà ta đưa lưỡi dao tung phá/ Bí
nước giặc quay mũi giáo đánh nhau.”
- Khí thế hào hùng của nghĩa quan khiến: “Gươm mài đá, đá
núi cũng mòn/ Voi uống nước, nước sông phải cạn/ Đánh một
trận, sạch không kinh ngạc/ Đánh hai trận, tan tác chim
muông”
Câu 11 (trang 18, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Sự hèn nhát và cảnh thảm hại của kẻ thù được thể hiện qua
chi tiết:
- Sự hèn nhát của kẻ thù: Đô đốc Thời Tự quỳ xuống xin đầu
hàng; Thượng thư Hoàng Phúc trói tay xin hàng.
- Cảnh thảm bại của kẻ thù: Thây chất đầy đường ở Lạng
Sơn, Xương Giang; máu trôi đỏ nước tại Xương Giang, Bình
Than, bị quân ta chặn thì khiếp vía mà vỡ mật, bị quân ta
đánh thì xéo lên nhau để chạy thoát thân.
Câu 12 (trang 19, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Tư thế của người phát ngôn khi tuyên bố về thắng lợi của
cuộc kháng chiến và về sự bắt đầu một thời kì mới của đất
nước là một tư thế hiên ngang, tư thế của kẻ thắng, tự hào
về chiến thắng của quân ta, vui mừng về một thời kì mới bắt
đầu.
- Khẳng định: “Xã tắc từ đây vững bền, Giang sơn từ đây đổi
mới.”
- Tự hào: “Nhật nguyệt hết rồi lại minh. Muôn thuở nền thái
bình vững chắc/ Ngàn thu vết nhục nhã sạch làu”
Câu 1 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Tư cách phát ngôn của Nguyễn Trãi khi viết tác phẩm: là
người đại diện cho vua, đại diện cho những người dân nước
Nam tự hào về dân tộc.
- Sự kiện lịch sử được tái hiện và bàn luận trong tác phẩm:
+ Vua Thang, vua Vũ vì thương xót nhân dân mà trừng trị kẻ
có tội là vua Kiệt, vua Trụ.
+ Thời Triệu, Đinh, Lý, Trần: Các thời kì triều đại nối tiếp nhau
xây dựng nền tự chủ Đại Việt
+ Thời Hán, Đường, Tống, Nguyên: Các triều đại trong lịch sử
Trung Quốc tương ứng với Triệu, Đinh, Lý, Trần.
+ Ngô Quyền đánh bại tướng Nam Hán trên sông Bạch Đằng
3|Page
+ Lý Thường Kiệt đánh bại quân Tống
+ Trần Quốc Toản đại phá quân Toa Đô tại Hàm Tử
+ Khởi nghĩa Lam Sơn của vua Lê Lợi thắng lợi tại Ninh Kiều,
Tốt Động,…
- Đối tượng tác động của bài Cáo: Tác động đến toàn thể
nhân dân nước Nam cũng như lũ giặc ngoại xâm nhăm nhe
cướp nước.
- Mục đích viết: Nhằm khẳng định chủ quyền của đất nước và
những chiến công của quân và dân ta từ xưa đến nay.
Câu 2 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Luận đề của Bình Ngô đại cáo: Tư tưởng nhân nghĩa.
- Lý do xác định luận đề: vì xuyên suốt toàn văn bản, tác giả
đã chứng minh bằng những luận điểm, luận cứ thể hiện lí
tưởng chính nghĩa như: nêu lên những biểu hiện của nhân
nghĩa; chứng minh bằng ví dụ cụ thể qua các thời kì lịch sử.
Câu 3 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Câu văn thể hiện rõ nhất mục đích của việc thực thi lí tưởng
nhân nghĩa là: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”. Dân yên ổn,
dân thái bình, tất cả mọi việc làm đều vì nhân dân, đó mới là
việc nhân nghĩa chính đáng.
Câu 4 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
* Khái quát nội dung các đoạn:
- Đoạn 2: Là bản cáo trạng tố cáo tội ác của giặc Minh từ
xưa đến nay.
- Đoạn 3: Thuật lại quá trình kháng chiến của khởi nghĩa Lam
Sơn một cách ngắn gọn
- Đoạn 4: Các trận chiến thắng hào hùng của nghĩa quân cùng
với thế khốn đốn của giặc.
- Đoạn 5: Tuyên bố độc lập, mở ra kỉ nguyên mới cho nước
Đại Việt.
* Chức năng lập luận của mỗi đoạn trong mạch văn của toàn
bài:- Đoạn (2) là những lí lẽ, bằng chứng trong mạch lập luận.
- Đoạn (3) là những luận điểm được lập luận chặt chẽ.
- Đoạn (4) là những điển tích, điển cố được dùng làm dẫn
chứng.
- Đoạn (5) là lập luận kết lại vấn đề.
Câu 5 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Nhận xét chung về nghệ thuật lập luận của tác giả trong toàn
tác phẩm: Tác phẩm được lập luận chặt chẽ bằng việc đưa ra
các luận điểm, những lí lẽ và bằng chứng là những điển tích,
điển cố cụ thể, tiểu biểu và sâu sắc.
Câu 6 (trang 21, Sgk Ngữ văn 10, tập 2)
* Yếu tố biểu cảm: là những tâm trạng của tác giả được bộc
lộ trong bài viết:
- Phẫn uất trước tội ác của kẻ thù;
- Xót thương, đau đớn khi nói về những nỗi cực khổ mà nhân
dân ta phải chịu đựng;
- Tự hào khi cùng quân đội Lam Sơn vượt qua những khó
khăn thách thức;
- Hào hứng, hứng khởi khi quân và dân ta chiến thắng, bắt
đầu một thời kì mới của đất nước.
* Hiệu quả của yếu tố biểu cảm: giúp văn bản thêm sinh
động hơn, giúp mạch lập luận của văn bản thêm chặt chẽ,
thuyết phục người đọc hơn, quan điểm của tác giả cũng được
thể hiện một cách rõ ràng.
Câu 7 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Những căn cứ chính để đánh giá tác phẩm là một áng hùng
văn:
4|Page
+ Trên phương diện nội dung:
- Thể hiện ở lời tuyên bố hùng hồn về chủ quyền độc lập dân
tộc, độ dày lịch sử của nền văn hiến nước ta;
Thể hiện ở thái độ căm phẫn, lời tố cáo đanh thép của quân
xâm lược;
- Thể hiện ở tinh thần yêu nước, quyết tâm đánh giặc của
nghĩa quân Lam Sơn;
- Thể hiện ở sự thất bại của quân xâm lược;
- Thể hiện ở lòng tự hào trước chiến thắng vẻ vang của công
cuộc kháng chiến chống ngoại xâm.
+ Trên phương diện nghệ thuật:
- Sử dụng thể loại phù hợp diễn tả nội dung hào hùng;
- Sử dụng hình ảnh tiêu biểu, chọn lọc, có sự khái quát cao;
- Sử dụng từ ngữ giàu khả năng gợi tả;
- Sử dụng các biện pháp tu từ như liệt kê nhằm nhấn mạnh ý
cần khẳng định.
Câu 8 (trang 21, SGK Ngữ văn 10, tập 2)Đề bài: Nêu khái quát
ý nghĩa của Bình Ngô đại cáo đặt trong bối cảnh lịch sử - văn
hóa cụ thể của nước ta ở đầu thế kỉ XV.
Tác phẩm có ý nghĩa rất lớn trong bối cảnh lịch sử - văn hóa
cụ thể nước ta đầu thế kỉ XV. Nó đã cổ vũ tinh thần cho
nhân dân ta, mở ra một thời kì mới cho lịch sử nước nhà,
đánh dấu bước phát triển vượt bậc về ý thức dân tộc, lịch sử,
văn hóa của dân tộc Đại Việt.
Kết nối đọc - viết
Bài viết về vấn đề “Tinh thần độc lập, ý thức về chủ quyền
dân tộc được thể hiện trong Bình Ngô đại cáo”
Bài làm
Tinh thần độc lập dân tộc ý thức chủ quyền dân tộc được
Nguyễn Trãi thể hiện rõ nét trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo
qua những câu văn hùng hồn về chân lý độc lập dân tộc. Sự
tồn tại độc lập có chủ quyền của nước Đại Việt ta từ bao đời
nay được tác giả Nguyễn Trãi khẳng định như một chân lý
khách quan thông qua 5 yếu tố cơ bản: nền văn hiến, ranh
giới lãnh thổ, phong tục tập quán, lịch sử các triều đại và
công cuộc chống giặc ngoại xâm. Bằng những chứng cứ hùng
hồn thuyết phục Nguyễn Trãi đã khẳng định Đại Việt là quốc
gia độc lập đó là chân lý không thể chối cãi cùng với các từ
ngữ:"từ trước, đã lâu, vốn xưng, đã chia" đã khẳng định sự
tồn tại hiển nhiên của Đại Việt. Ngoài ra tác giả còn có thái
độ so sánh triều đại của Đại Việt ngang hàng với triều đại
phương Bắc nhằm thể hiện ý thức được chủ quyền dân tộc
cao độ của tác giả. Những kết cục của kẻ chống lại chân lý:
Lưu Cung, Triệu Tiết, Toa Đô, Ô Mã,... chính là lời cảnh cáo
đanh thép của tác giả, đồng thời cũng thể hiện niềm tự hào
về những chiến công lịch sử của nhân dân ta.
BẢO KÍNH CẢNH GIỚI
Câu 1 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Thể loại bài thơ: Thất ngôn xen lục ngôn.
- Bố cục: Chia làm 2 phần:
+ 4 câu đầu: Vẻ đẹp cảnh ngày hè.
+ 4 câu cuối: Tâm trạng của nhà thơ.
Câu 2 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Câu thơ đầu tiên: “Rồi hóng mát thuở ngày trường” cho thấy tâm
trạng của nhân vật trữ tình là một tâm trạng thư thái, không lo âu
sầu muộn, hòa mình vào thiên nhiên, “hóng mát” những ngày dài vô
tận.
Câu 3 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
* Từ ngữ, hình ảnh được tác giả sử dụng miêu tả mùa hè: hòe lục,
thạch lựu, hồng liên trì, cầm ve.
5|Page
- Đó là màu xanh của cây hoè, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của
hoa sen, màu vàng lung linh của ánh nắng chiều. Tất cả hòa quyện
lại với nhau, tạo nên cảnh vật đặc trưng của mùa hè.
- Mở đầu câu thơ là hình ảnh cây hoè – một loại cây đặc trưng ở
vùng Bắc Bộ, rất dễ bắt gặp ở mọi nơi. Tính từ” đùn đùn “kết hợp
với động từ mạnh “giương” đã góp phần diễn tả sự sum suê, nảy
nở, làm cho cây hoè như có hồn hơn, làm bức tranh như sống động
hơn.
- Bên cạnh đó, không chỉ cảm nhận bằng thị giác, Nguyễn Trãi còn
cảm nhận cảnh vật bằng thính giác và khứu giác. Nhịp thơ 3/4 kết
hợp với động từ mạnh” phun “làm cảnh vật dường như nổi bật hơn
nhưng lại không chói chang, oi nồng mà mát dịu, tinh tế.
- Mặc dù khung cảnh mà tác giả miêu tả là cuối ngày, khi mặt trời
lặn nhưng mọi vật vẫn tràn đầy sức sống với những từ ngữ “đùn
đùn”, “giương”, “phun”, “tiễn”, “lao xao”, “dắng dỏi”.
* Nét đặc sắc trong cách cảm nhận thiên nhiên và bút pháp tả cảnh
của Nguyễn Trãi:
- Nguyễn Trãi đã rất tinh tế và thể hiện một cách độc đáo những dấu
hiệu của mùa hè đặc trưng vùng Bắc Bộ. Thiên nhiên trong thơ ông
được hiện lên với những hình ảnh giản dị nhưng lại đem lại cho
người đọc một cảm giác mới lạ, bất ngờ.
- Nguyễn Trãi không sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình như những
nhà thơ trung đại khác, ông đã khắc họa hình ảnh thiên nhiên một
cách chân thực và sinh động qua từng vần thơ của mình.
Câu 4 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Cuộc sống con người được nhà thơ tái hiện qua những hình ảnh, âm
thanh:
- Đó là hình ảnh một làng chợ cá với những âm thanh “lao xao” của
những con người lao động.
- Bức tranh cuộc sống con người còn được tái hiện bằng hình ảnh
“lầu tịch dương” với âm thanh tiếng ve kêu rắn rỏi.
* Mối liên hệ giữa khung cảnh và ước nguyện của nhân vật trữ tình:
- Khung cảnh cuộc sống con người được miêu tả là một cuộc sống
ấm no, vui vẻ và hạnh phúc.
- Ước nguyện của nhân vật trữ tình đó là ước mình có được cây đàn
của vua Nghiêu Thuấn ngày trước để ca ngợi cuộc sống hôm nay.
Khát vọng ấy không chỉ giới hạn ở một miền quê, một vùng đất
mà nó hướng tới mọi con người, mọi miền quê trên thế gian này. Đó
là khát vọng lớn nhất trong cuộc đời Nguyễn Trãi: mong ước sao cho
muôn dân khắp bốn phương trời luôn được sống trong no đủ, thanh
bình.
Câu 5 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
- Vị trí của các câu lục ngôn: Câu đầu tiên và câu cuối bài thơ.
- Giá trị của các câu thơ lục ngôn: Gây ấn tượng mạnh với người đọc
về hình thức và nội dung, từ đó thể hiện tư tưởng của tác giả. Ngoài
ra, nó còn thể hiện sự phá cách độc đáo và mới lạ của nhà thơ.
Câu 6 (trang 23, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Vẻ đẹp tâm hồn, tư tưởng của nhà thơ:
- Nguyễn Trãi là một người có tâm hồn gần gũi với thiên nhiên, yêu
thiên nhiên sâu sắc. Nhà thơ luôn muốn được hòa mình cùng thiên
nhiên, nhưng lại không hề quên đi cuộc sống thực tại.
- Ông là người văn võ toàn tài, có cái tâm trong sáng, luôn sống ngay
thẳng với phẩm cách trung thực, cao thượng. Nguyễn Trãi đã dành
trọn cuộc đời mình với tư tưởng cao cả đó là nghĩ đến hạnh phúc
của nhân dân, vì nhân dân, khát khao nhân dân được ấm no hạnh
phúc.
Kết nối đọc - viết
Khác với những nhà thơ trung đại gắn bó với những thể thơ
truyền thống, dân tộc quen thuộc thì trong tác phẩm Bảo kính cảnh
6|Page
giới của mình tác giả Nguyễn Trãi đã thể hiện sự phá cách đầy sáng
tạo khi ông đã Việt hóa thơ Đường Luật vốn mỗi câu có đủ bảy từ
thành bài thơ đầu cuối tương ứng với sáu âm sắc. Lại thêm sự mới
lạ với cách ngắt nhịp một, hai, ba kết hợp với thanh bằng ở cuối câu
làm cho câu thơ nghe như tiếng thở dài nhưng lại không giống thở
dài. Với thể thơ đặc biệt này giúp cho bài thơ thêm phần sáng tạo,
dễ nhớ, dễ thuộc và cũng phần nào thể hiện phong cách nghệ thuật
của tác giả Nguyễn Trãi. Chính vì sự phá cách này cùng sự thành
công của tác phẩm đã góp phần đưa Nguyễn Trãi trở thành một
trong những người đặt nền móng và mở đường cho sự phát triển
của thơ Tiếng Việt
DỤC THÚY SƠN
Câu 1 (trang 25, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Điểm khác biệt đáng chú ý giữa bản dịch thơ và bản dịch nghĩa:
- Ở bản dịch nghĩa, các từ Hán văn được giải nghĩa đầy đủ, ý nghĩa
câu thơ cũng được biểu lộ rõ ràng- Còn bản dịch thơ thì cô đọng lại
nội dung câu thơ, lược bớt một số từ để phù hợp với thể thơ, bài
thơ ngắn gọn, xúc tích hơn.
Câu 2 (trang 25, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Kết cấu của bài thơ Dục Thúy sơn: đề - thực - luận - kết.
Đề là hai câu mở đầu bài thơ, mở đầu bằng hình ảnh núi non cửa
biển.
- Phần thực với hai câu thơ tả thực, tả cảnh ngụ tình, tả thiên nhiên
mà gợi về tâm trạng nhân vật trữ tình.
- Phần luận là hai câu thơ với 4 hình ảnh ẩn dụ đối nhau.- Phần kết
là hai câu cuối, kết lại bài thơ bằng hình ảnh bia đá khắc thơ văn
Trương Hán Siêu.
Câu 3 (trang 25, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Bức tranh toàn cảnh về vẻ đẹp của núi Dục Thúy:
- Dáng núi được tả giống như đóa hoa sen nổi trên mặt nước.
- Bóng của tòa tháp trên núi khi soi xuống mặt nước thì nhìn như
chiếc trâm ngọc xanh đẹp.
- Hình ảnh ngọn núi phản chiếu dưới mặt nước như cô gái đang soi
mái tóc dài mềm nhẹ của mình qua sự phản chiếu của ánh sáng.
→ Vẻ đẹp của núi Dục Thúy hiện lên chiếc mắt người đọc với một vẻ
đẹp hoàn hảo, đầy sự thơ mộng và dịu nhẹ.
Câu 4 (trang 25, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Lời giải chi tiết:
* Những chi tiết miêu tả cận cảnh núi Dục Thúy:
- Dáng núi được ví như đóa hoa sen.
- Bóng tòa tháp trên núi như chiếc trâm ngọc khi soi xuống mặt
nước.
- Ngọn núi phản chiếu qua sóng nước thì giống như soi mái tóc biếc.
* Nét đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi là vẻ đẹp của một tâm hồn thơ
mộng, tài hoa khi đã thành công miêu tả núi Dục Thúy là một thắng
cảnh, đẹp kì lạ, hiếm có trên đất nước ta.
Câu 5 (trang 25, SGK Ngữ văn 10, tập 2)
Nỗi niềm mà Nguyễn Trãi muốn bày tỏ qua hai câu cuối:
- Hai câu kết biểu lộ một nỗi cảm hoài man mác.
- Nhà thơ xúc động nhìn nét chữ khắc đã mờ dưới làn rêu, bày tỏ
tình cảm với nhà thơ Trương Hán Siêu của đời Trần.
- Nỗi niềm mà Nguyễn Trãi muốn bày tỏ là nỗi niềm về một tấm lòng
"Uống nước nhớ nguồn”, nhìn cảnh thiên nhiên gợi nhớ về nhà thơ
từng lỗi lạc một thời mà nay có còn đâu.
Kết nối đọc - viết
Nguyễn Trãi là tác gia lớn của dân tộc Việt Nam, ông đã có rất
nhiều những tác phẩm nổi tiếng nói về cảnh sông núi và miêu tả về
thiên nhiên vô cùng đặc sắc. Bài thơ Dục Thúy sơn đã nói về khung
cảnh núi Dục Thúy, một vẻ đẹp hùng vĩ và nó không chỉ để lại cho
người đọc những cảm xúc sâu sắc về khung cảnh ấy mà người đọc
7|Page
còn cảm nhận được một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đất nước của
Nguyễn Trãi. Nguyễn Trãi đã thành công trong việc mượn thiên
nhiên để nói lên cảm xúc của chính mình, những cảm xúc đang đan
xen và tạo nên những khoảnh khắc riêng đã làm sống động tâm hồn
và ý nghĩa mạnh mẽ cho người đọc hôm nay và mai sau. Khi tác giả
đang có tâm sự đó là nỗi buồn đối với đất nước, ông đang buồn rầu
và những nỗi buồn đó được trải nghiệm trên cảnh thiên nhiên nơi
đây, sự diễn tả đó mang những tâm trạng thuần khiết và sự lo lắng
về tình trạng nước nhà. Ngắm cảnh từ xa tác giả đang cố nhìn
những sự vật hiện tượng bên ngoài mình để có những cái nhìn mới
mẻ và da diết nhất, những hình ảnh đẹp đẽ của thiên nhiên nồng
ghép với tâm trạng đượm buồn cũng để lại cho bài thơ nhiều cảm
xúc và tâm sự thời thế. Những hình ảnh mang đậm giá trị sâu sắc
qua những bia đá nó đã khắc họa nhiều cảm xúc trong tâm hồn của
mỗi con người nó không chỉ để lại cho con người những tình cảm
đối với Dục Thúy Sơn mà nó còn nói về tâm sự thời thế của Nguyễn
Trãi đối với đất nước đối với dân tộc của mình. Dù có ngắm nhìn
cảnh thiên nhiên núi non hùng vĩ và tráng lệ đến đâu thì tâm hồn
Nguyễn Trãi vẫn là một tâm hồn tràn ngập tình yêu đất nước, lo lắng
cho tình hình thế sự và ông đã viết lên bài thơ Dục Thúy sơn, một
bài thơ tả cảnh ngụ tình gửi gắm nỗi, niềm tâm hồn mình đến với
người đọc
THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
Câu 1
a) Từ Hán Việt có trong đoạn trích: nhân nghĩa, văn hiến, hào kiệt.
- Nhân nghĩa là lòng thương người ᴠà ѕự đối хử ᴠới người theo lẽ
phải, là tình cảm, thái độ, ᴠiệc làm đúng đắn, phù hợp ᴠới đạo lí của
dân tộc Việt Nam.
- Văn hiến: Truyền thống văn hoá lâu đời và tốt đẹp của một dân
tộc.
- Hào kiệt: Người có tài cao, chí lớn, hơn hẳn người thường. 3
b) Tác dụng biểu đạt của hệ thống từ Hán Việt: làm cho đoạn văn Tiến về đông
ngắn gọn nhưng vẫn mang hàm ý biểu đạt đầy đủ ý nghĩa mà người Câu văn trở nên ngắn gọn, hàm súc hơn
viết muốn thể hiện. Câu 3
c) Đặt câu: Từ “nhân nghĩa”, “đại nghĩa” trong nguyên tác chưa được dịch ra
- Nhân nghĩa: Thầy cô luôn dạy, mỗi người chúng ta cần phải sống tiếng Việt- Đại nghĩa là chính nghĩa cao cả.
nhân nghĩa, yêu thương con người. - Nhân nghĩa là lòng thương người ᴠà ѕự đối хử ᴠới người theo lẽ
- Văn hiến: Việt Nam là là một quốc gia có truyền thống văn hiến lâu phải, là tình cảm, thái độ, ᴠiệc làm đúng đắn, phù hợp ᴠới đạo lý của
đời. dân tộc Việt Nam.
- Hào kiệt: Tuấn được mệnh danh là một đấng “hào kiệt” của lớp Câu 4
12A7. - Các từ Hán Việt cùng nghĩa: nhân đức, nhân từ, nhân hậu.- Nhân
đức: có lòng yêu thương giúp đỡ người khác
Câu 2 - Nhân từ: hiền hậu có lòng yêu thương, lòng thương người
Đọc lại đoạn (3) của văn bản Bình Ngô đại cáo (từ "Ta đây" đến - Nhân hậu: có lòng thương người và trung hậu
“dùng quân mai phục, lấy ít địch nhiều”) lập bảng hoặc vẽ sơ đồ liệt VIẾT VĂN BẢN NGHỊ LUẬN VỀ 1 VẤN ĐÈ XÃ HỘI
kê các điển tích và nêu tác dụng biểu đạt của chúng theo gợi ý Câu 1
sau:Stt Nhan đề bài viết “Sống đơn giản – xu thế của thế kỉ XXI”, nhan đề
Điển tích hết sức ngắn gọn nhưng đã nói được bao quát nội dung của cả bài.
Tác dụng biểu đạt Nhan đề này cũng không gây cảm giác nhàm chán, khó chịu cho
người đọc vì tính ngắn gọn của mình.
1 Câu 2
STT Vấn đề được người viết triển khai bằng những luận điểm:
Điển tích - Khái niệm về sống đơn giản
Tác dụng biểu đạt - Quan điểm về cách để sống đơn giản trong cuộc sống hiện tại
1 - Ý nghĩa của việc sống đơn giản
Nam Sơn, Đông Hải - Đề xuất giải pháp sống đơn giản trong cuộc sống hiện nay
Đem lại sự hàm súc cho câu văn Câu 3Yếu tố để làm nên sức thuyết phục của văn bản:
2 - Luận điểm rõ ràng, lí lẽ dẫn chứng thuyết phục
Nếm mật nằm gai - Tư tưởng quan điểm trong bài văn hướng tới giải quyết vấn đề mà
Đem lại ý nghĩa biểu đạt cao cho câu văn đề bài đưa ra

8|Page
- Sử dụng kết hợp các yếu tố tự sự, biểu cảm để tăng sức biểu đạt
cho bài văn
Thực hành viết
Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội (tình yêu tuổi học trò).
Dàn ý chi tiết
1. Mở bài: giới thiệu ngắn gọn về vấn đề nghị luận: tình yêu tuổi học
trò.
Mỗi chúng ta đều trưởng thành từ những kỉ niệm và tình cảm tốt
đẹp. Một trong số những tình cảm cao đẹp không thể không nhắc
đến chính là tình yêu tuổi học trò.
2. Thân bài
a) Giải thích tình yêu, tình yêu tuổi học trò.
Tình yêu tuổi học trò là những tình cảm, thứ rung động đầu đời
của nam sinh và nữ sinh khi còn cắp sách đến trường, là tình cảm
khi ta biết yêu thương một người khác giới, muốn cố gắng, hoàn
thiện bản thân mình hơn nữa để xứng đáng với người mình thích.
b) Lợi ích và tác hại của yêu sớm:
- Tình yêu tuổi học trò là tình cảm đẹp nhất, trong sáng nhất, thánh
thiện nhất và giàu mơ mộng nhất.
- Bạn có thể dành thời gian để quan tâm đến người ấy nhưng bạn
đừng quên rằng nhiệm vụ chính của mình vẫn là học tập, là xây
dựng tương lai cho bản thân mình.
CỦNG CỐ,MỞ RỘNG
* Sức thuyết phục của tác phẩm Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi là
sự kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và thực tiễn.
- Sức thuyết phục của ông được thể hiện ở tư tưởng nhân nghĩa của
mình phải trừng phạt kẻ xâm lược hung tàn đổ mang lại độc lập cho
đất nước, thái bình cho muôn dân. Và quả thực chúng ta rất tự hào
bởi trên thực tế: Núi sông bờ cõi đã chia Phong tục Bắc Nam cũng
khác.
9|Page
- Nhân dân ta có chủ quyền có thuần phong mỹ tục riêng làm nên
hai phương Bắc - Nam khác biệt. Ta có nền độc lập vững vàng được
xây dựng bằng những trang sử vẻ vang.
- Hùng cứ cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên ở phương Bắc là các
triều Triệu, Đinh, Lý, Trần ở Phương Nam. Hơn thế nữa, bao đời
nay: Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau Song hào kiệt đời nào cũng
có.
- Nước Đại Việt ta là một đất nước có chủ quyền lãnh thổ có nền
văn hiến lâu đời, có phong tục tập quán, lịch sử riêng, chế độ nhà
nước riêng, bình đẳng ngân hàng với các triều đại Trung Quốc.
Chính vì thế kẻ thù có ý định xâm lược nước ta tất yếu sẽ thất bại.
- Chính thực tiễn được Nguyễn Trãi đưa ra từ những thất bại của
Lưu cung, Triệu Tiết hay Hàm Tử, Ô Mã đã chứng minh tất cả lý lẽ
mà Nguyễn Trãi đưa ra là đúng.
* Yếu tố làm nên sức thuyết phục của văn bản chính luận là việc kết
hợp chặt chẽ giữa lí lẽ đưa ra và thực tiễn chứng minh.
Câu 2
Nguyễn Trãi đã đóng góp cho nền văn học, văn hóa dân tộc một kho
tàng văn chương lớn và độc đáo.
- Trong lĩnh vực Thơ - Văn, Nguyễn Trãi đã để lại rất nhiều trước tác
văn chương, cả bằng chữ Hán và chữ Nôm, rất phong phú về thể
loại, bao gồm các lĩnh vực văn học, lịch sử, địa lý.
- Nguyễn Trãi đã là hiện thân cho một bước phát triển nhảy vọt kì
diệu và trở thành người mở đầu cho nền văn học cận – hiện đại của
Việt Nam.
- Nét nổi bật trong tư tưởng Nguyễn Trãi là tư tưởng anh hùng, yêu
nước, thương dân.
Câu 3
- Bài thơ chữ Nôm: Ngôn chí bài 13 (Tà dương)
Tà dương bóng ngả thuở hồng lâu,
Thế giới đông nên ngọc một bầu. - Kết hợp hài hoà từ Hán Việt và Thuần Việt
Tuyết sóc treo cây điểm phấn,
- Vận dụng nhuần nhuyễn thể thơ thất ngôn bát cú, xen lẫn câu thơ
Quỹ đông dãi nguyệt in câu.
lục ngôn “áo mặc nài chi gấm là”
Khói chìm thuỷ quốc, quyên phẳng,
Nhạn triện hư không, gió thâu. Câu 4
Thuyền mọn còn chèo chăng khứng đỗ, - Nguyễn Trãi dành nhiều tình yêu cho thiên nhiên, đất nước, con
Trời ban tối ước về đâu người, cuộc sống. Thiên nhiên trong thơ ca ông có những bức tranh
- Thể loại: Thơ đường luật biến thể. lụa xinh xắn, phảng phất trong phong vị thơ Đường, lại có những
- Đặc điểm cơ bản: Gồm các câu thơ 6 chữ và 7 chữ đan xen nhau bức tranh bình dị, dân dã của một vùng quê thanh bình.
gây ấn tượng mạnh, nhằm biểu đạt nội dung bài thơ theo dụng ý
- Thông qua bức tranh thiên nhiên, thể hiện rõ tấm lòng luôn suy
của tác giả.
nghĩ, trăn trở vì nước vì dân của Nguyễn Trãi.
Câu 5
NGÔN CHÍ BẠCH ĐẰNG HẢI KHẨU
Nội dung chính Văn bản thể hiện khung cảnh thiên nhiên đẹp đẽ và
Nội dung chính
tâm trạng nhàn nhã, thanh thản của nhân vật trữ tình
Văn bản dựng lên không gian rộng lớn, hùng vĩ của cửa biển Bạch
Câu 1
Đằng, gợi nhớ đến những anh hùng và chiến công lịch sử, từ đó bày
- Đề tài: Thiên nhiên tỏ suy ngẫm về thế sự trước mắt.

- Thi liệu: trúc, mai, cơm, dưa muối, ao, trăng, hoa, tuyết - Đề tài: Lịch sử

- Thể loại: thơ thất ngôn bát cú Đường luật biến thể (xen lẫn câu lục - Thi liệu: cảnh sông Bạch Đằng với bãi cọc hiểm yếu, những trận
ngôn giữa các câu thất ngôn) đánh lịch sử trên sông Bạch Đằng

Câu 2: - Thể loại: thất ngôn bát cú Đường luật

- Hình tượng thiên nhiên: cuộc sống thôn dã đời thường, giản dị, Câu 2
mộc mạc
Cảm hứng lịch sử:
- Tâm trạng con người: lạc quan, thư thái, tránh xa thị phi, hoà mình
+ Quan sát Bạch Đằng, nhìn đâu nhà thơ cũng thấy dấu ấn của lịch
với thiên nhiên
sử. Cảnh núi non hiểm trở như một bãi chiến trường với “giáo
Câu 3 gươm chìm gãy” đã gợi những chiến tích chống xâm lăng của cha
ông xưa quang cảnh.

10 | P a g e
+ Câu thơ “Hào kiệt công danh đất ấy từng” gợi nhớ đến những anh
hùng hào kiệt Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo với những chiến công lẫy
lừng để bảo vệ đất nước trên dòng sông này.

- Cảm hứng thế sự: Đó là nỗi thất vọng của nhà thơ đối với thực tại
xã hội. Những chiến công oanh liệt những anh hùng hào kiệt chỉ còn
là chuyện cũ, chuyện đã qua, “vắng” trong hiện tại. Thời đại đang
sống khác hoàn toàn với cảnh oai hùng ngày xưa. Triều đại khởi đầu
thật oanh liệt, nhưng bây giờ chỉ còn khiến cho người ta lo lắng
bâng khuâng.

Câu 3

Niềm tự hào về mảnh đất chiến địa, từng lưu dấu nhiều chiến công
hiển hách của cha ông được thể hiện trong cảm hứng lịch sử của bài
thơ. Nhà thơ đến cửa biển Bạch Đằng, vừa miêu tả được khung
cảnh hùng vĩ tráng lệ, vừa gợi nhắc đến chiến tích trên sông Bạch
Đằng. Bài thơ thể hiện niềm tự hào về những chiến công lẫy lừng
gắn liền với tên tuổi của những anh hùng hào kiệt. Đó không chỉ là
niềm tự hào về lịch sử giữ nước anh hùng mà còn là niềm tự hào về
khí phách dân tộc.

Câu 4

Sự suy ngẫm sâu sắc về lịch sử của tác giả.

Tác giả suy ngẫm về lịch sử, gợi nhắc chiến công trong quá khứ để
từ đó thể hiện những bâng khuâng, lo lắng trước thực tại. Triều đại
mà Nguyễn Trãi là khai quốc công thần, đã mở đầu thật hào hùng,
nhưng hiện tại chỉ còn là cảnh quan trường hỗn độn. Những cảnh
huy hoàng đều là “việc trước quay đầu ôi đã vắng”. Nguyễn Trãi
không chỉ suy ngẫm về lịch sử đã qua, mà còn mượn lịch sử đã qua
để suy ngẫm hôm nay.

11 | P a g e