PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

WYKŁAD 1

 Psychologia społeczna zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym

 Wzajemne wywieranie wpływu jednych ludzi na drugich = istota życia społecznego
 Myśli, emocje i zachowania człowieka w dużym stopniu zależą od sytuacji
społecznych:
 Każdy z nas ucestniczy w życiu społecznym
 Psychologia społeczna, jest najbardziej zbliżona do psychologii postaci; jest nauką o
faktach a nie o mniemaniach

Jak określić dziedzinę psychologii społecznej?

Naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi
wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowania (Allport 1985)

WPŁYW SPOŁECZNY
Procesy poznawcze Procesy afektywne Procesy behawioralne

 Socjologia – dostarcza ogólnych praw dotyczących społeczeństw a jednostki

 Psychologia społeczna – bada proecsy psychologiczne pojawiające się, gdy ludzie
przebywają ze sobą, co powoduje, że stają się podatni na wpływ społeczny
 Psychologia osobowości – bada właściwości, które powodują, że jednostki są
unikatowe i różnią się od siebie
Wyróżnia się kilka podejść teoretycznych (tradycji/obrządków?) skoncentrowanych aspektach
funkcjonowania społecznego: perspektywa poznawcza, motywacyjna, teorii uczenia się,
społeczno-kulturowa oraz ewolucjonistyczna

To samo zachowanie można interpretować według wszystkich tych obrządków. Za tym

zachowaniem stoi ten sam proces.
Sposób interpretacji zależy od decyzji badacza oraz założonego obrazu człowieka.

a. Perspektywa poznawcza
 To, co człowiek myśli i czuje oraz jak się zachowuje zależy od procesów
przetwarzania informacji (rozumienie sytuacji zależy od zmagazynowanych w
umyśle doświadczeń i przebiegu procesów jej przetwarzania)
 Ludzie działają nie w świecie obiektywnym, lecz w świecie przez siebie
skonstruowanym (zinterpretowanym, subiektywnym)
 Wieloznaczność ludzkich zachowań i sytuacji społecznych
 Najpopularniejsza perspektywa współczesnej psychologii społecznej

b. Perspektywa motywacyjna
 Koncentracja na pobudkach ludzkiego działania
 Ludzie dążą do maksymalizacji zysków i minimalizowania straty
 Motywy fizjologiczne, dążenie do utrzymania, obrony, potrzeba budowania i
podtrzymywania więzi społecznych, swoboda wyboru, kontroli nad biegiem
wydarzeń, potrzeba statusu i władzy oraz podwyższania dobrego mniemania o
sobie
 Transfer pobudzenia emocjonalnego – siła pobudzenia emocjonalnego
przeżywanego w danej sytuacji zależy nie tylko od bieżących bodźców, ale
także tych poprzednich, działających w niedawnych sytuacjach (jeśli
poprzednia sytuacja była emocjonująca, to rośnie wielkość pobudzenia w
sytuacji bieżącej)

c. Perspektywa teorii uczenia się

  Zachowanie ludzkie jest uwarunkowane poprzednimi doświadczeniami
(rezultat= uczenie się na podstawie doświadczeń albo własnych, albo cudzych)
 Warunkowanie klasyczne i sprawcze, uczenie się przez obserwacje
 Uczenie się znaczenia bodźców
 Środowisko ma własności karzące i nagradzające (zachowania nagradzane są
powtarzane, a karane – unikane)

d. Perspektywa społeczno – kulturowa

 Człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej osadzonej
w szerszej kulturze
 Odmienne wartości, normy i wzorce postępowania w ramach różnych grup
 Członek grupy utożsamia się z jej normami – warunek szacunku otoczenia i
pozytywnej samooceny
 Porównywanie subkultur różnych grup i warstw społecznych
 Porównywanie osób z odmiennych kultur (indywidualistycznedobro jednostki
> dobro grupy - Zachód i kolektywistyczne: dobro grupy > dobro jednostki np.
Japonia, Chiny)
 Porównanie osób z tej samej kultury, ale z różnych momentów historycznych
 Kultury różnią się treścią norm

e. Perspektywa ewolucjonistyczna
 Ludzkie zachowania jako skutek przeszłości, lecz nie jednostki i jej własnych
doświadczeń (=/= teoria uczenia się), tylko całego gatunku
 Lęki, skłonność do pokarmów tłustych i slodkich
 To co robimy, myślimy i czujemy służy przetrwaniu i reprodukcji

WYKŁAD 2
Wielości form MY (Jarymowicz, 1994)
 Schemat grupowy (rodzina, krewni)
Grupowa forma schematu MY odnosi się do każdej zbiorowości ludzi kontaktujących się
twarzą w twarz (i.e. grupy pierwotne)
 Schemat kategorialny (naród, religia)
MY kategorialne wykracza ponad czas i przestrzeń, pokrywa się z realnymi kategoriami
społecznymi (i.e. wielkie grupy i kategorie: etniczne, polityczne, religijne etc.)
 Schemat atrybucyjny (cechy i wartości)
Atrybucyjna forma MY – niezależna od grup i kategorii, oparta na abstrakcyjnych kryteriach,
wartościach, ideałach

Perspektywa Piageta i Kolberga (stadia przedkonwencjonalne – boję się kary,

konwencjonalne – uznaję normy i postkonwencjonalne)

Percepcja (postrzeganie) – proces, który nadaje znaczenie danym zgromadzonym w pamięci

Skojarzenia, sieci semantyczne, rozprzestrzenianie się pobudzenia

Frederick Bartlett – badanie, 3 braci
Carl Jung – archetypy (pierwotne wzorce)
Regresja informacji do formy kanonicznej
Schemat
Pandemonium!
Stereotypizacja i uprzedzenie  dyskryminacja
Kategoryzacja – determinuje nasze relacje z resztą świata (kategorie bliższe i dalsze ja)

Uprzedzenia – negatywne lub rzadziej pozytywne stosunki wobec członków jakiejś grupy,
często związane z etnocentryzmem, rasizmem, seksizmem etc.

Dyskryminacja - wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób należących do

stereotypizowanej grupy na podstawie przynależności, a nie właściwości danej jednostki

Świat złożony i probabilistyczny

Umysł wyewoluował w kierunku radzenia sobie ze światem, w którym się rozwijał; dlatego
potrzebne były następujące zdolności:
 Oszczędność funkcjonowania
 Szybkość decydowania
 Zdolność do przetwarzania „ubogich bodźców”
 Łagodna degradacja wyniku
Architektura schematowa pozwala na uzyskanie tych parametrów

Założenia koncepcji schematowej

 Konstrukcjonizm – reprezentacja obiektów i zjawisk jest aktywnie tworzona – jest

interpretacja bodźca; recepcja różni się od percepcji
 Argument ubóstwa bodźca (Fodor) – czasem docierają do nas bodźce zbyt słabe aby
je rozpoznać jako obiekty, a jednak je rozpoznajemy, czyli spodziewamy się ich;
istnieją zatem dane domyślne w umyśle np. nieczytelne kopie, które umiemy
przeczytać
 Hipoteza wykorzystywania (Neisser) – kolejne przywoływania z pamięci są różne,
można wnioskować, że za sprawą rekonstrukcyjnego a nie odtwórczego charakteru
pamięci LTM
 Stereotypizacja pamięci (Mandler) – zawartość pamięci długotrwałej służy w
procesie przywoływania jako budulec dla rekonstrukcji, proces przypominania
prowadzi do „regresji formy kanonicznej” czyli prototypu
 Łagodna degradacja wyniku (Bobrow, Norman) – komputer przy braku wszystkich
przesłanek nie poda wyników (degradacja skokowa) natomiast człowiek poda tzw.
zdegradowany wynik oparty na niekompetentnych przesłankach (im mniej przesłanek
tym mniej dokładny wynik)
 Oszczędność poznawcza (Collins, Quinlan) – struktura pamięci musi zapewniać
szybkie przetwarzanie dużej ilości danych

Pamięć = zestaw stereotypów i prototypów

Schematy – źródło spójności wiedzy, ale także konserwatyzmu

Liczne teorie zakładają istnienie spójnych logicznie zestawów elementów poznawczych
(np.cech osoby) pozostającyh ze sobą w równowadze

 Asch – model konfiguratywny //konformizm informacyjny - podzielaniaeprzekonań

wytworzonych przez grupę
 Heider – teoria równowagi poznawczej (człowiek dąży do poczucia wewnętrznej
zgodności swoich postaw, zachowań i poglądów)
 Festinger – teoria dysonansu poznawczego (dysonans jest popędowy)
 Bem – autopercepcja (człowiek wnioskuje o swoich postawach na podstawie swoich
zachowań, zupełnie w ten sam sposób, jak określa postawy innych ludzi; wszelkie
zewnętrzne czynniki wpływające na zachowanie niwelują tendencję do doszukiwania
się przyczyn zachowania we własnej osobowości)
 Aronson – dysonans a zaangażowane Ja
 Higgins – teoria rozbieżności Ja (niespójności i konflikty w Ja są źródłem
dyskomfortu psychicznego, a człowiek jest motywowany do tego by je redukować)

Osobowość autorytarna
Dogmatyzm - stanowisko bezkrytycznego przyjmowania danych twierdzeń jako prawdy, bez
weryfikacji i podawania w wątpliwość, na zasadzie bezkrytycznej wiary; jest
przeciwieństwem sceptycyzmu
Sztywność umysłu - występuje, gdy wcześniej dany wzorzec postępowania w sytuacji
problemowej uległ utrwaleniu, im szybciej powstaje, tym jest trwalszy i trudniej go
przełamać; powstaje również w warunkach bezrefleksyjnego wykonywania rutynowych
czynności.

Schematy – podstawowe struktury wiedzy

 Schematy osób
 Schematy cech
 Schematy zdarzeń – skrypty, plany, tematy
 Schemat siebie (autoschematy)
 Schematy ról (przypisane
 Schematy proceduralne np. dużo/mało
 Teoria

Skrypt – umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań zawierająca typowe elementy i

okoliczności charakterystyczne dla danego wydarzenia, a nie konkretny ciąg; jest strukturą
zarówno poznawczą, jak i wykonawczą

Schematy cech nie odzwierciedlają całych ludzi/zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich
zmienności (np. inteligencja, uczciwość)

Stereotyp - schemat roli społecznej

Schemat poznawczy a schemat społeczny

 Schemat poznawczy jest modułem systemu poznawczego służącym budowaniu

percepcyjnych i pamięciowych reprezentacji danej klasy obiektów lub zdarzeń
  Uniwersalną zasadą jest tu prototypowość – jądrem schematu jest
idealny/medianowy/typowy reprezentant klasy
 Schemat społeczny - jeśli „daną klasą obiektów lub zjawisk”jest kategoria ludzi

Schemat poznawczy a schemat społeczny – problem z granicami

o Pierwotnie uważano, że pomiędzy klasami da się wyznaczyć ostre granice a

kategoryzacja polega na analizie według cech koniecznych i wystarczających
o Jednak obecnie mówi się o rozmytych granicach kategorii, a przypisywanie obiektów
do kategorii odbywa się na zasadzie prototypowości/probabilistycznej/rodzinnego
podobieństwa
o Zdarza się, że pojawia się sprzecznosć - kategoryzacja jest niepomyślna (Fiske,
Pavelchak)
o Rola dla teorii – kryterium dopasowywania do potocznej teorii leżącej u podstaw
kategorii; przesławna niewolnica Isaura była biała, ale kategoryzowana jako
Murzynka, bo potoczna teoria mówiła, że niewolnicy są Murzynami

Schemat poznawczy a schemat społeczny – problem z hierarchicznością

o Kategorie mogą być ułożone hierarchicznie – wąskie zawierają się w szerszych

o Szerokie kategorie są ekonomiczne, ale mało informatywne; wąskie kategorie są
informatywne, ale nieekonomiczne
o Problem z hierarchicznością, który polega na tym, że wąskie kategorie zawierające się
w szerszych, bywają traktowane jako samodzielne i niezależne
o W spostrzeganiu cech teoretyczna hierarchia (niski poziom zawiera się w wyższym)
nie zawsze działa; np. bycie pasywnym nie jest widziane przez ludzi jako specyficzny
sposób bycia introwertycznym (a powinno być)

Schemat poznawczy a schemat społeczny – problem z prototypowością

o Problem z prototypowością – czasem kategoryzujemy w oparciu o typy idealne lub

krańcowe a nie typowe
o Kategorie te (obce i o silnym ładunku niechęci) są reprezentowane w ekstremalnej
formie – egzemplarzowo
o Typowy Polak jest fenotypowo dokładnie taki sam jak typowy Żyd, ale reprezentacje
to pszenicznowąsy husarz vs. Chasydzki rabin
o Możliwe więc, że informacja przechowywana jest w formie egzemplarzy –
przykładów obiektów należących do kategorii (ten typ reprezentacji jest mniej
złożony, mniej abstrakcyjny i typowy dla umysłu dzieci)
Schemat poznawczy a schemat społeczny – problem z Ja

o W świecie kategorii społecznych, odróżnieniu od świata niespołecznego, do

niektórych kategorii należymy my sami
o Pojawia się asymetria (kategorie MY i nie-MY)  charakter faworyzacji
o Charakter asymetrii sposobu reprezentacji:
- kategoria własna  egzemplarzowa (bardziej pierwotna, typowa dla dzieci i w warunkach
przeciążenia poznawczego)
- kategoria obca  prototypowa

Kategoryzacja – dopasowanie schemat-dane

 Dopasowanie: schemat do danych czy dane do schematu (zazwyczaj)?

 Włosy w różnych kolorach (nieskończona ilość barw, paleta CMYK), a i tak używamy
tylko kilku  tak samo z kolorem skóry
 Trudności w kategoryzacji genderowej np. Conchitta Wurst
 Dostępność i dopasowanie kategorii

Heurystyki

Uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy większości

informacji, na których ten osąd powinien się opierać

a. Heurystyka dostępności – ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń na

podstawie łatwości, z jaką przychodzą nam na myśl i przykłady (egzemplarze)
b. Heurystyka reprezentatywności - ocena przynależności obiektu do kategorii na
podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii
c. Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania – oceniając jakąś wartość liczbową
bierzemy za punkt wyjścia łatwo dostępną (np. podaną przez innych) liczbę a
następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i posiadanej wiedzy
d. Heurystyka symulacji - wydawanie sądów w oparciu, o umysłową symulacje
(wyobrażenie) przebiegu zdarzeń

Kategoryzacja

 Teoria asymilacji-kontrastu (błąd poznawczy, który zniekształca nasze postrzeganie

czegoś, gdy porównujemy to z czymś innym, poprzez uwydatnienie różnic między
nimi – dodatni kontekst podwyższa ocenę a ujemny obniża)
 Teoria z zaangażowania Ego
 Wyjściem do teorii są psychofizjologiczne mechanizmy związane z
kotwicami/punktem odniesienia
 Badanie dotyczyło oceniania masy ciężarów
 Wersja bez kotwicy – losowe rozkłądy
 Wersja z kotwicą – im większa kotwica, tym lżejsze ciężarki w ocenie badanych
  Człowiek kategoryzuje opinie na jakiś temat na 3 grupy:
1. Zbliżone do wlasnych
2. Przeciwne do własnych
3. Nie ma zdania – obszar braku decyzji
 Podobnych widzimy bliżej, odrzucanych dalej a obszar braku decyzji zanika

Teoria akcentuacji – wyostrzenia Henri Tajfel

 Bruner i Goodman – ocenianie wielkości monet i krążków z tektury przez ubogie i

bogate dzieci, ubogie dzieci przeceniały wielkość dużych nominałów
 Dukes i Bevan – akcentuacja – ciężar słoików z cukierkami vs. mieszaniną piasku i
trocin
 Tajfel i Wilkes – badanie nad ocenianiem długości odcinków: ciągły wymiar z
nałożoną kategoryzacją
 Jeżeli porównujemy na jakimś wymiarze ogniskowym, jest on skorelowany z jkaimś
wymiarem peryferycznym. Nieświadomie korzystamy z informacji o tym wymiarze
peryferycznym co prowadzi do wyostrzania ocen na wymiarze ogniskowym
 Efekt akcentuacji/asymilacji – polega na tym, że spostrzegamy 2 kategorie (np.
swoi-obcy i dobrzy-źli) jako wewnętrznie niezróżnicowanie – niwelowanie różnic
wewnątrzgrupowych i wyostrzenie różnic międzygrupowych; wymiar ewaluatywny
wpływa na wymiar deskryptywny – mechanizm powstawania stereotypów
 Efekt jest mocniejszy w sytuacji posługiwania się nieznanymi jednostkami (cale vs
centymetry)- Corneille, Klein, Lambert
 Akcentuacja = wyostrzanie

Przetwarzanie kategorialne i analityczne (Fiske, Pavelchak)

 Do lat 80. XX wieku badania nad kategoryzacją były albo o wpływie kategorii na
oceny, albo o przetwarzaniu i „składaniu” atrybutów (Anderson, Fischbein & Ajzen)
 category-based vs piecemeal-based)
 Procesuralny, dwutorowy model kategoryzacji (Fiske, Pavelchak):
Sposób generowania afektu wobec obuektu zależy od powodzenia wstępnej kategoryzacji
(kategoryzacja pomyślna – obiekt oceniany w sposób kategorialny tzn. znak afektywny
etykiety jest równoznaczny ze znakiem afektywnym obiektu; kategoryzacja niepomyślna –
obiekt oceniany jest analitycznie tzn. znak afektywny jest nadawany pojedynczym atrybtom)
 Brewer, Fiske&Neuberg kontinuum kategoryzacja-indywiduacja

1. Wstępna kategoryzacja (sama etykieta, łatwe do kategoryzowania dane)

2. Kategoryzacja konfirmująca (etykieta + dane wspólne z kategorią) / (etykieta +
mieszane dane) / (mocna etykieta + niediagnostyczne dane)
3. Rekategoryzacja (słaba etykieta + niediagnostyczne dane) / (etykieta + niespójne
dane)
4. Piecemeal (dane nie dające się kategoryzować)

Prymitywna ocena  analiza z perspektywy cech

Kategoryzacja  wiedza zgromadzona w schematach

Konsekwecje kategoryzacji
  Kategoryzacja nie jest matematycznym, logicznym i mechanicznym procesem –
podlega zniekształceniom
 Schemat  schemat ról społecznych  stereotypy (= rodzaje schematów!)
 Stereotyp wg. W. Lippmana – porcja wiedzy wygenerowanej przez elity na użytek
obywateli (spójny, prosty, łatwy); w psychologii jest to schemat przypisanej roli
społecznej, a nieco szerzej – schemat kategorii ludzi

Cechy stereotypu

 Uproszczenie rzeczywistości
 Wprowadzenie ładu w skomplikowany świat (uzasadniają ład społeczny)
 Nie poddaje się zmianie (stała wiedza)
 Fałszowanie rzeczywistości (podstawowy błąd atrybucji)
 Faworyzowanie swojej grupy i defaworyzowanie grupy obcej
 Homogenizacja grupy obcej
 Stereotyp a język (asymetria swoi-obcy)

deskryptywne (nieewaluatywne)
interpretacyjne – intencja
opisujące – uczucia
przymiotniki – przypisanie cech

Cechy i funkcje spoleczne stereotypizacji

 Uprawomocnienie przekonań – uzasadnienie „porządku świata” i naszej roli w

świecie
 Oczekiwania – iluzoryczne korelacje cech i przynależności kategorialnej –
zakładamy, że osoba należąca do danej kategorii ma pewne cechy – spodziewamy się
czegoś
 Samospełniająca się natura stereotypów – „potwierdzają” się w praktyce
(oczekiwania  zachowania  reakcje oceniane przez pryzmat oczekiwań – da capo
al fine)

Stereotypy są z definicji nietrafne!

Automatyczna aktywizacja stereotypu

 Behawioralne następstwa automatycznej aktywizacji stereotypów (Bargh, Chen)

  Stereotyp ludzi starych: spowolnienie i słabość fizyczna (cover story: test umiejętności
językowych – uczestnicy otrzymywali test zawierający słowa związane i niezwiązane
ze stereotypem)
 Zmienną zależną był czas potrzbny badanym na przejście odcinka korytarza o
długości ok. 12m (problem z replikacjami)

Kofta – pewne stereotypy polega na traktowaniu grupy obcej jako pojedynczego bytu
intencjonalnego, podobnego do wrogiej nam osoby. Stereotyp spiskowy.
Przeświadczenie, że określona obca grupa usiłujezapanować nad naszą grupą,
podejmując niejawne i podstępne działania. Powstaje w wyniku długotrwałegokonfliktu
dużych grup społecznych o zasoby ekonomiczne, władzę czy terytorium. Poręczne
wyjaśnienieniepożądanych zjawisk społecznych. Przewodnik po rekonstrukcji
przeszłości (spiskowe teorie dziejów),podstawa planowania przebiegu przyszłych
wydarzeń, dostarczają moralnego uzasadnienia dyskryminacji idehumanizacji grupy obcej

WYKŁAD 3
Komunikat do ja nie jest racjonalny, lecz emocjonalny
Płeć społeczna jest rolą społeczną (ubiór, czynności itp.)
Rasa jest konwencją społeczną
Zwiększenie różnic między kategoriami i zmniejszenie różnic wewnątrz kategorii
Przekonania  wartości  postawa  intencja  zachowanie
Wartość  kryterium wyboru  atrybuty (hierarchicznie ułożone)
Model wartości oczekiwanej (wartość/waga x prawdopodobieństwo jej otrzymania)

Wartości – pojęcia lub przekonania o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach,

które wykraczają ponad specyficzne sytuacje, kierują wyborami oraz oceną zachowań i
zdarzeń oraz są uporządkowane według względnej ważności

Postawa

 Psychologiczna tendencja do wartościowania określonego obiektu w sposób

pozytywny lub negatywny (Eagly, Chaiken)
 Postawa – trwała ocena (pozytywna lub negatywna) ludzi, obiektów i pojęć
 Wykluczenie – krótkotrwałe stany emocjonalne – gniew, irytacja nie są postawami
(Aronson)
 Nabyta dyspozycja behawioralna - jedna z wielu (Campbell)

Miejsce: reakcje na bodziec zeskładowane w umyśle

Status: latentna (obecna w umyśle)

Analiza postawy: 3 komponenty (Katz, Stotland)

 model postaw a (afektywny),b (behawioralny), c (cognitive – kognitywny)

Funkcje postaw:
  Orientacyjne - wiemy co dobre a co złe wspólne ze zwierzętami
 Instrumentalne – obiekt pomaga/przeszkadza w realizacji celów i z małymi
dziećmi
 Ekspresja wartości – pokazujemy kim jesteśmy
 Społeczno – adaptacyjna – co inni o naszych postawach
 Obrona ego – utrzymywanie postawy pozwala na dobre zdanie o sobie

Postawy utajone – oparte na skojarzeniach, powstają automatycznie w wyniku

współwystępowania ipodobieństwa, nie są w pełni dostępne świadomości
Postawy deklaratywne – oparte na rachunku zdań, powstająw wyniku myślenia, są w pełni
świadome, można wyrazić w języku; mierzone za pomocą słownych deklaracji(skala Likerta,
dyferencjał semantyczny)  skala Likerta i dyferencjał semantyczny

Pomiar

 Census opinii (Katz, Allport) - tylko rozkład

 A priori/Guttman (skala dystansu społecznego Bogardusa) – badanie stopnia
akceptacji zjawisk budzących kontrowersje społeczne; im wcześniej respondent
zaczyna odpowiadać twierdząco na jakieś stwierdzenie, tym większa jest jego
akceptacja ocenianych postaw, zachowań i zjawisk.
 Psychofizyczna (Thurstone) – układ obiektów nigdy/rzadko/od czasu do
czasu/często/zawsze
 Dyferencjał semantyczny (Osgood, Suci, Tanenbaum) – 3 składowe (lubię/nie
lubię, zachowanie i ewaluacja np. prezydent wydaje mi się głupi 12345678910)
 Likert (census + intensywność) zdecydowanie nie/raczej nie/trudno
powiedzieć/raczej tak/zdecydowanie tak
 Wartość oczekiwana
 Utajone (IAT, fizjologia, neuroobrazowanie)

Modele powstawania postaw

0. Wyjątki – biologia
1. Model probabilogiczny (McGuire) – przekonania powstają ze skłądania informacji
od prawdziwości przekonań pod warunkiem prawdziwości dowodów
2. Model integracji informacji (Anderson) – informacje mają swoją wartość skalową
oraz wagę – suma ważona oddaje proces składania informacji w postawę (ocenę
globalną)
3. Postawa jako wynik przekonań (Fishbein) – postawa jako obiekt w jakimś stopniu
posiada cechy o różnej wartości – wartość oczekiwana

Modele
  Nie jest szczególnie ważne, jaki model obierzemy za swój, bo każdy z nich pozwala
na pomiar, modelowanie, generowanie zmiany, czyli planowanie działań
marketingowych w sensowny sposób
 Różnice w modelach można sprowadzić do miejsca zachowania (czy jest
komponentem czy wynikiem)

Wyjątki

 Postawy mogą być wrodzone – sa socjobiologiczne dowody np. podobieństwo u

bliźniąt wychowanych osobno
 Genetyczne preferencje smakowe (kolendra, brokuły, alkohol)
 Badania Zajonca (1980) pokazują, że procesy afektywne (lubienie/ nielubienie) mogą
odbywać się bez mediacji poznania „preferences need no inferences”

McGuire

Formułę opracował wielebny T. Bayes

Dotyczy ona dostosowywania prawdopodobieństwa w obliczu dowodów o danej
wiarygodności
Test wykrywający chorobę, na którą zapada jedynie 10% ludzi; wynik pozytywny – mamy
wirusa w organizmie; test jednak nie jest stuprocentowo trafny (90% trafności i 10%
pomyłki); jakie jest zatem prawdopodobieństwo, że jesteśmy chorzy?

Bayes w historyjce o winie

 Polityk winny czy nie? – podejrzenieo donoszenie do SB i kłamstwo lustracyjne

 Niewinny: były sekretarz PZPR – SB nie werbowało komunistów, więc tylko 10% z
nich donosiło jako TW (reszta donosiła oficjalnie po linii partyjnej)
 Winny: podpisana delaracja współpracy (wiadomo, że 90% podpisujących było
naprawdę agentami, a pozostałe 10% to fałszerstwa oficerów SB)

Anderson - dylemat wyborcy

o Założenie: wyjściowa atrakcyjność polityka = 80 (w skali 1-100 z punktem

neutralności 50)
o 2 nowe informacje: polityk jest chciwy i przystojny
 o Pierwotna ocena atrakcyjności przed dostarczeniem nowych informacji jest
ugruntowana i ważna dla osoby oceniającej – waga 0,5, natomiast chciwość i
przystojność: po 0,25
o Chciwość jest oceniana bardzo negatywnie (-50 pkt na skali), a wygląd na +70
o Jak zmieni się stosunek wyborcy do polityka?

Fishbein

o ogólna postawa wobec obiektu równa się sumie iloczynów siły przekonań i ocen
cząstkowych przypisywanych przez owe przekonania (równanie Fishbeina)
o przekonanie – przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności
o Równanie Fishbeina: Po = p1w1 + p2w2 + (…) + pnwn
o „obiekt ma właściwość”

P – postawa; x,p – i-te przekonanie posiadacza postawy na temat obiektu, czyli

subiektywne prawdopodobieństwo, że obiekt x ma cechę i, o – ocena cząstkowa cechy i.
Na podstawie znajomości siły przekonań i ich ocen cząstkowych można
przewidzieć postawęwyznawcy tych przekonań wobec danego obiektu

Trójczynnikowy model postaw ABC/CAB

Komponenty postaw – na każdą postawę składają się części związanez różnymi rodzajami
aktywności człowieka:
a. Komponent emocjonalny – emocje i uczucia skojarzone z obiektem
b. Komponent poznawczy – przekonania na temat obiektu
c. Komponent behawioralny – działanie wobec obiektu

Źródła postaw - implikacje praktyczne

o Postawy oparte na poznaniu – przekonaniach o właściwościach obiektu, plusach i

minusach – zmiana poprzez logiczne argumenty
o Postawy oparte na emocjach – brak analizy faktów
o Postawy oparte na zachowaniach – ludzie czasem nie wiedzą co czują i myślą aż do
chwili, gdy zaobserwują swoje zachowania

Zjawisko czystej ekspozycji – im częściej jakiś obiekt jest eksponowany, tym bardziej jest
lubiany
Zachowanie stanowi bezpośrednią konsekwencję świadomej intencji działającego człowieka.
Treść intencji uwarunkowana jest postawą wobec danego działania(zależy od przekonania, ze
działanie prowadzi do określonych rezultatów i od ich oceny) oraz subiektywną treścią
dotyczących go norm społecznych.

Intencje zależą jednak nie tylko od postawy wobec zachowania i subiektywnej nomy,
ale też odspostrzeganej kontroli zachowania. Ajzen – teoria działań planowych.
Intencje odgrywają dużą rolę w wypadku zachowań rzadko wykonywanych. Procesy
pośredniczące między postawą a zachowaniem:
a) postawa może decydować o ukształtowaniu świadomej intencji działania w określony
sposób (gdy istnieje motywacja do przemyślenia konsekwencji własnej postawy + warunki
do tego)
b) może też utendencyjniać spostrzeganie aktualnych własności jej obiektu, co prowadzi do
odpowiedniopozytywnych lub negatywnych zachowań skierowanych na obiekt
(automatyczne, pod nieobecnośćmotywacji/możliwości przemyślenia decyzji).
Ludzie reagują oporem na perswazję traktowaną jako próba odebrania im wolności i swobody
wyboru,np. slogany reklamowe. Opór przed próbami perswazji jest nieświadomy.

3 drogi wpływu na człowieka

 Postawa
 Subiektywna norma: wewnętrzne poczucie, że kupuję rzeczy odpowiednie i
akceptowalne przez ludzi dla mnie ważnych (autoytety, porównania społeczne i
tożsamość społeczna, grupa odniesienia); casus BMW/Mercedes/Saab, dresy i Frugo
  Spostrzegana kontrola: poczucie, ze umiem i mogę (gdzie można kupić produkt,
jego nazwa i wymowa tej nazwy, przekonanie, że nas stać; probelmy z nazwami na
początku lat 90-tych, dostępność produktów, cena

Możliwe jest przeprowadzenie badań, ustalających zawartość tych skladników: czy lubisz i
dlaczego/czy jest społecznie akceptowalne/gdzie i jak
Możliwe są różne konfiguracje pozytywności – negatywności tych czynników

Model heurystyczny

Postawy są heurystykami, służą do nadawania sensu skomplikowanym sytuacjom, dostępne

postawy są predyktorami działania – Fazio&Williams

Implikacje

 Siła postaw zależy od dostępności (im bardziej postawa jest dostępna, tym łatwiej
przywoływana)
 Obiekt  automatyczna aktywizacja: wpływ na poszukiwanie i przyswajanie
informacji, tendencyjność wnioskowania, selektywne zapamiętywanie (nie zawsze)

Przetwarzanie systematyczne informacji ma charakter przemyślany i głęboki,

przetwarzanie heurystyczne to chodzenie na skróty, zastępowania systematycznej analizy
argumentów prostymi, automatyczniewykorzystywanymi regułami typu „im więcej
argumentów, tym lepiej”

WYKŁAD 4
Wnioskowanie o przyczynach dokonywania atrybucji

 Niespodziewane wydarzenia powodują zazwyczaj intensywne poszukiwanie

przyczyn
 np. oblany test (mimo dobrego przygotowania) może pociągać za sobą następujące
pytania: nauczyciel ostro oceniał?/nie zrozumiałem pytań?/nie nauczyłam się
wystarczająco?
 Takie poszukiwanie przyczyn to właśnie atrybycja
Naiwna psychologia (Heider, 1958)

 Fritz Heider – człowiek funkcjonuje jak psycholog amator: poszukuje informacji

tak długo aż znajdzie zadowalające wyjaśnienie lub przyczynę zjawisk (czyli
zwykle poprzestaje na 1)
 Dzialanie = f (siły zewnętrzne + zdolności) x usiłowanie  f (możność x usiłowanie)
 Atrybucje wewnętrzne – wnioskowanie, że osoba zachowała się w jakiś sposób ze
względu na swe właściwości, postawy, charakter
 Atrybucje zewnętrzne – wnioskowanie, że osoba zachowała się w jakiś sposób ze
względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła – zakłada, że wszyscy w tej
sytuacji zachowaliby się tak samo
 Atrybucje wewnętrzne są dokonywane częściej i są bardziej atrakcyjne

Błędy atrybucyjne

 Podstawowy błąd atrybucji (Nisbett i Ross) – skłonność obserwatora do przecniania

cech osobowości i niedoceniania sytuacji
 Tendencja samoobronna/atrybucje w służbie ego/egotyzm atrybucyjny/self
serving bias (Miller i Ross) – skłonność do wyjaśniania swoich sukcesów
dyspozycjami a porażek sytuacją
 Motyw autowaloryzacji lub większa dostępność pamięciowa swoich działań
 Egocentryzm atrybucyjny (Ross i Sicoly) – np. jaki jest twój wkład w prowadzenie
domu: twój% + %partnera >100%
 Uproszczone pojmowanie przyczynowości – niedocenianie wpływu innych
potencjalnych przyczyn, niejako zafiksowanie na 1 przyczynie

Bernard Weiner – sukcesy i porażki

O rozstrzygnięciu czy zadziała przyczyna wewnętrzna, czy zewnętrzna decyduje przede

wszystkim porównanie wyników obserwowanej osoby z wynikami innych osób.Rodzaj
dokonanej atrybucji wpływa na oczekiwania co do przyszłości, przeżywane emocje i poziom
wykonania

Porównujemy osobę celową z innymi, jeśli:

a. Ma te same wyniki co inni – atrybucja zewnętrzna
b. Ma inne wyniki (lepsze lub gorsze) – atrybucja wewnętrzna = coś w tym człowieku
powoduje zachowanie (szukamy czy stałe czy zmienne przyczyny w oparciu o dane z
przeszłości)

Model współzmienności (Kelley, 1967)

Wnioskowanie o przyczynach odbywa się na zasadzie obserwowania współzmienności

między zachowaniem i innymi czynnikami
a. Powszechność informacji (czy inni reagują tak samo)
b. Wybiórczość informacji (czy reaguje tylko na ten bodziec)
c. Spójnośc informacji (czy zawsze tak reaguje)

Student X śmieje się na wykładzie profesora Y

X często śmieje się na wykładach = wysoka spójność
X śmieje się ze wszystkich profesorów = mała wybiórczość
Inni studenci się nie śmieją = mała powszechność
Wniosek: Y jest… (atrybucja wewnętrzna)

Zachowanie spójne, wybiórcze i powszechne – przyczyna zachowania w bodźcu, na który

zachowanie jest kierowane.
Zachowanie spójne, niewybiórcze, niepowszechne – przyczyna w działającej
osobie.
Upatrywanie przyczyny w tym czynniku, który pojawia się wtedy, gdy występuje
działanie, i który jest nieobecny pod nieobecność zachowania

Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących/teoria wniosków korespondentnych

(Jones, Davis 1965)

Jest to wyjaśnienie procesu dokonywania atrybucji wewnętrznych w oparciu o dane

behawioralne; pytamy czy:
a. Aktor wiedział o skutkach (ergo – intencjonalne)
b. Miał swobodę wyboru i mógł doprowadzić do tych skutków (ergo intencjonalne)
c. Im więcej nietożsamych skutków tym mniej możliwe jest wyciągnięcie wniosków
d. Jeśli uznamy, że aktor szkodzi nam lub interpretujemy zachowanie osobno – silniej
wewnętrzna
Tendencja typu aktor – obserwator (Nisbett i Jones, 1972)

Aktor – obserwator = różne perspektywy

 Obserwator nie ma dostępu do danych sytuacyjnych – zostają mu „stałe cechy
osobowości”
 Aktor ma dostęp do sytuacji
 Czynniki sytuacyjne i dyspozycyjne przy wyborze studiów/dziewczyny

Procesuralne modele atrybucji (Trope, Gilbert)

o Tym razem nie szukamy normatywnego, racjonalnego i uzasadnionego sposobu

wnioskowania
o Szukamy opisu realnego procesu zachodzącego w umyśle człowieka:
- Yaacove Trope – dwuetapowy
- Daniel Gilbert – trójetapowy
o W 1 fazie następuje identyfikacja – co robi aktor
o W 2 fazie – wnioskowanie o przyczynach (w wersji Gilberta faza ta rozbita jest na
dwie: bezwysiłkowy, automatyczny wniosek o cesze lub kontrolowana poprawka
na sytuację wymagająca nakładów poznawcych)

Dwa typy wnioskowania o cechach

o Moralność vs sprawność jako ważna kategoria oceniania

o W badaniu Wojciszke (1994) badani opowiadali o epizodach autobiograficznych
zasługujących na jednoznaczne oceny (73% z nich było albo wyraźnie moralne, albo
wyraźnie sprawnościowe)
o Deontologiczne vs utylitarystyczne wnioskowanie moralne
o Z prac Reedera wynika, że ludzie posługują się we wnioskowaniu o cechach zarówno
morlnymi jak i sprawnościowymi schematami hierarchicznie ograniczającymi
o Definicją takiego schematu jest stwierdzenie, że aby zostać uznanym za posiadacza
niektórych cech jednostka może przejawiać szeroki zakres cech zgodnych treściowo z
cechą, a zatem pozytywnych i negatywnych, natomiast niektóre cechy nakladają na
posiadaczy obowiązek zachowań zgodnych wartościowo z cechą
 o Asymetria polega więc na tym, że w procesach oceniania negatywne zacowanie
moralne oznacza zawze negatywną cechę moralną, natomiast negatywne
zachowanie sprawnościowe nie zawsze oznacza negtywną cechę sprawnościową

efekt negatywno􏰀ci dzia- áa wtedy, kiedy analizujemy informacje zwi􏰁zane z mo-
ralno􏰀ci􏰁
a efekt pozytywno􏰀ci aktywizuje si􏰃 w momencie, kiedy otrzymujemy informacje o cechach
zwi􏰁zanych ze sprawno􏰀ci􏰁

Interpretacja

 Reeder: w moralnych silniejszy wpływ negatywnych informacji (grzech), a w

sprawnościowych silniejszy wpływ pozytywnych informacji
 Cudza moralność budzi silniejsze emocje niż cudza sprawność (Peeters, Czapiński)
 Silniejszy wpływ moralności na oceny – oceny moralne są ostrzejsze, bardziej
ekstremalne
Zachowanie moralne (pozytywne) jest mało diagnostyczne: osoba postępująca moralnie może
cechować się zarówno moralnością jak i jej brakiem; z kolei zachowanie niemoralne może
dotyczyć jedynie osoby niemoralnej.

Zachowania sprawne (pozytywne) są diagnostyczne

Sprawność to np. inteligencja a moralność – np.uczciwość
WYKŁAD 5
Relacje międzygrupowe:

 SIT – Social Identity Theory

 SCT - Self Categorisation Theory
 SDT – Social Dominance Theory
 R[G]CT – Realistic [Group] Conflict Theory
 RDT – Relative Deprivation Theory

Sprzeczność interesów = pierwotna warstwa konfliktu

Gra o sumie zerowej
Carl Schmidt

a. SIT (Tajfel i Turner) Social Identity Theory

 Teoria tożsamości społecznej

 Własna kategoria jest pozytywna, lepsza niż pozostałe
 Tożsamość to… (Tajfel) that part of an individual’s self-concept which derives from
his knowledge of his membership of a social group(s) together with the value and
emotional significance
 Część koncepcji samego siebie, która ma źródło w przynależności do grup wraz z
wartością i emocjonalnym znaczeniem tej przynależności
 Komponent poznawczy, ewaluatywny i emocjonalny (+ behawioralne konsekwencje)
 Założenia
- ludzie mają tendencję do posiadania pozytywnego obrazu samego siebie
- skoro obraz samych siebie jest częściowo grupowy (kategorialny), to ludzie
poszukują pozytywnej tożsamości społecznej
- ewaluacja przynależności grupowych jest porównawcza – grupa własna albo
lepsza, albo gorsza, albo taka sama w porównaniu z innymi
 Mechanizm: kategoryzacja  identyfikacja  porównanie społeczne
 Świat społeczny jest kategorialny, ale różnica pomiędzy światem społecznym a
niespołecznym to tożsamość/autokategoryzacja właśnie
 Nieuniknioną konsekwencją kategoryzacji są porównania społeczne z biasem:
samoocena zależna od autokategoryzacji  pozytywne różnicowanie
 Grupa minimalna i in-group bias
 Losowe kryterium kategoryzacji wystarcza, aby pojawiło się zjawisko faworyzowania
członków swojej grupy i defaworyzowania członków grupy obcej
 Ponadto w przypadku kategoryzacji zachodzi również proces akcentuacji prowadzący
do zniekształcenia obraz przeciwnej grupy
 Gaertner – dual identity model of conflict resolution
 Uprzedzenia w USA: poziom uprzedzeń etnicznych najniższy w grupie o silnej
tożsamości etnicznej (Hispanic/Afro) i jednocześnie silnej tożsamości amerykańskiej
 U grup zorientowanych etnicznie/narodowo był znacznie wyższy
  Jest problem z turnerowskim funkcjonalnym antagonizmem (gdy niższy poziom staje
się ważniejszy – wyższy mniej ważny), ale u Gaertnera i Dovidio, nie chodzi o
rekategoryzację ale o zbudowanie tożsamości podwójnej (np. Hispanic-American)
 Multikulturalizm vs tożsamość etniczna

Model podwójnej troski (dual concern) w negocjacjach (Rubin, Pruitt i Carnevale)

Można go przekształcić na model oparty na ważności tożsamości

Wysoka out Żądanie Rozwiązywanie problemów

ustępstw
Niska out Pasywność Walka
Niska in Wysoka in

b. SCT (Turner) (Self Categorisation Theory)

 Kategoria „MY” - poziom grupowy, kategorialny i atrybucyjny (różne rodzaje

konfliktów)
 Założenia:
- istnienie MY jest warunkiem koniecznych relacji międzygrupowych
- jesteśmy albo na poziomie tożsamości indywidualnej, albo grupowej
- kategorie JA mogą mieć różny poziom abstrakcyjności
- meta-kontrast: różnice między grupami są mniejsze niż pomiędzy grupami
- różnice wewnątrz są minimalizowane a różnice zewnątrz wyostrzane

c. SDT (Sidanius, Pratto) (Social Dominance Theory)

 Świat z natury hierarchiczny, organiczny model społeczeństwa

 Założenia:
- oparta na grupach hierarchia jest powszechna
- pozytywna wartość społeczna – zawsze jakaś grupa ma lepszy dostęp do niej czyli
zasobów bogactwa, statusu, edukacji, zdrowia itp.
 - dostęp do zasobów bierze się z arbitralnie ustalonych hierarchii (społeczne
konstrukty typu rasa, gender, etniczności, klasa, stan itd.)
- konflikt, dyskryminacja, uprzedzenia to sposób na podtrzymywanie danej
hierarchii
- dyskryminacja indywidualna (niechęć osobista agreguje się społecznie)
- dyskryminacja systemowa (utrudniony dostęp do zasobów)
- asymetria behawioralna (dominująca grupa „dzieli” tort, więc faworyzje swoich)
- warunkiem koniecznym jest istnienie mitów wzmacniających i legitymizujących
hierarchię (hierarchy enhancing legitimising myths - HELM)
 Przykłady: sarmatyzm – ludzie pochodzą od Chama (chłopi), Sema (Żydzi) i Jafeta
(szlachta), nazistowska teoria ras, amerykański rasizm i supremacjonizm

Rasizm jako HELM

 Stereotypizacja, uprzedzenia i dyskryminacja są z ludźmi od zawsze, jednak rasizm,

rozumiany jako dyskryminowanie czrnoskórych jest wynalazkiem amerykańskim, do
tego dość świeżym
 W XVII wieku, po klęsce rebelii Bacona, która przesądziła o ustroju gospodarczym
Południa (opartym o wielkie plantacje) potrzebna była tania siła robocza
 W rebelii Bacona farmerzy razem z niewolnikami i białą służbą walczyli przeciwko
frakcji plantatorów
 W 1705 roku Virginia Slave Codes – prawo własności posiadaczy niewolnikow,
wolny handel niewolnikami, zakaz posiadania broni przez czarnoskórych (nawet
wolnych)
 Dehumanizacja/infrahumanizacja
 Ideologia religijna (dobry chrześcijanin nie może posiadać innych ludzi, ale
niewolnicy nie są w pełni ludźmi)

d. R[G]CT (realistic group conflict theory)

 Teoria rzeczywistego konfliktu (realistyczność)

 Źródło: rozbieżności między interesami
 Badania schemat
 Swobodne zawieranie przyjaźni, podział na grupy, tworzenie się grup,
współzawodnictwo, kooperacja w realizacji w celu nadrzędnego
 Eksperyment Robber’s Cave Sherif
 Konflikt jawny i konflikt interesów (u podstaw konfliktu jawnego leży konflikt
interesów); część z tych sporów jest latentna
 Podłoże konfliktu – niezgodności interesów, podział zasobów, inne wartości
 W sytuacji rywalizacji następuje modyfikacja funkcjonowania grupy: wzrost
egocentryzmu i spójności grupy, narasta też wrogość
 Jeżeli pomiędzy grupami istnieje zależność rywalizacyjna sytuacja będzie się
zaostrzać
 Jeżeli pomiędzy grupami zachodzi zależność kooperacyjna wtedy wrogość będzie się
zmniejszać
 e. RDT (relative deprivation theory)

 Teoria względnego niezaspokojenia

 Poczucie niesprawiedliwości w wyniku porównań społecznych
 Badania nad morale żołnierzy pokazały, że frustracja ma związek z szansami awansu
w danej jednostce (Sam Stouffer)
 Przyczyny: w lepszych warunkach oczekiwania były wyższe i to powodowało
frustrację
 Czasem konflikty pojawiają się bez rzeczywistych, obiektywnych przyczyn (ale jeśli
ludzie uważają jakąś sytuację za rzeczywistość, to jej konsekwencje są rzeczywiste)
 Ludzie porównują swoje położenie z innymi grupami (z reguły wyższymi pod
względem statusu)
 Teoria wymiany społecznej – ocena swojego wkładu i swoich zysków (jeśli okaże
się, ze zyski są zbyt małe, a wklad zbyt duży, a nie można tego uzasadnić
spostrzeganą niższością swojej grupy, to rodzi się silne poczucie krzywdy
 Pozytywny związek między mierzoną względną deprywacją (RD) a liczbą
opisywanych niepokojów społecznych (Gurr)
 W psychologii organizacji – teoria sprawiedliwości wynagrodzeń Adamsa
 Deprywacja: na poziomie indywidualnym (oczekiwania vs sytuacja jednostki) –
egoistyczna i na poziomie grupy (ważna w organizacjach i polityce sytuacja grupy
własnej vs. gdzie powinna się znajdować) – fraternalistyczna (Runciman)
 Prównania społeczne (Runciman) white collars vs blue collars
 Uczenie się trendów – rewolucje są bardziej prawdopodobne w okresie dobrobytu i
kończą się nagłym kryzysem (Davies)

KONFLIKT SPOŁECZNY

 sytuacja, w której ludzie są przekonani, że niespełnienie ich ważnych dążeń jest

skutkiemdziałań innych ludzi; do wystąpienia konfliktu wystarcza samo przekonanie o
sprzeczności z działaniamiinnych (sprzeczność nie musi być rzeczywista)
 2 lub więcej osób/grup wzajemnie od siebie zależnych spostrzega niemożliwe do
pogodzenia różnice interesów, niemożność realizacji ważnych potrzeb/wartości

 zjawisko nieuniknione dla wszystkich grup społecznych

 przyczyny: sprzeczność przekonań lub działań, krzywda, profanacja
 jest rezultatem nagromadzonych emocji  wybuch wrogich i antagonicznych
postaw
 konflikty zimne i gorące

Modele konfliktu

 Gra o sumie zerowej/stałej – sytuacja skonstruowana w taki sposób, by

zysk strony wygranej odpowiadał każdorazowo stracie poniesionej przez stronę
przegraną (zysk – strata = zero); np. graultimatum (dawca dzieli sumę między
siebie i biorcę; biorca może podział zaakceptować lub odrzucić jako np. uwłaczający
jego godności
  Gra o sumie niezerowej – sytuacja, w której obie strony mogą wygrać, o ile
zdecydują się na współpracę, a nie wykorzystywanie innych
- dylemat więźnia – za najlepszą uchodzi tu strategia „wet za wet”, a więc przy
pierwszym ruchu współpraca, następnie zaś naśladownictwo partnera
 Dylematy społeczne – sytuacje, w których dostępny jest wybór pomiędzy rywalizacją
(opcją egoistyczną, dającą jednostce natychmiastowe zyski, lecz z czasem prowadzącą
do zbiorowej katastrofy), a współpracą (opcją prospołeczną)
- dylemat ograniczonych zasobów (czerpanie ze wspólnych zasobów, które mają
ograniczony charakter, w związku z czym może ich zabraknąć)
- dylemat dóbr publicznych (dokładanie się do wspólnej puli, dzięki czemu wszyscy
mogą z niej skorzystać)

Fazy konfliktu

1. „Coś jest nie tak” - przeczucie, że relacje przebiegają nie tak jak dotychczas, okres
drobnych napięć, przy których mogą współwystępować objawy złego samopoczucia;
pojawiają się zachowania, które zostały opisane jako detektory konfliktu
2. Wzajemna wrogość – wzajemne zarzuty, negatywne uwagi, ocenianie, coraz większa
ilość i intensywność stosowanych detektorów
3. Kulminacja – rozładowanie napięcia, silne awantury, ogromne emocje, mała
zdroworozsądkowość – żadna ze stron nie przyjmuje argumentów przeciwnika; może
dochodzić do agresji; faza krótka – nienaturalny i nieprzyjemny stan silnego napięcia
4. Wyciszanie – jeśli strony utrzymają komunikację – próby rozważenia problemu,
oddzielenie emocji od faktów
5. Porozumienie – skonfrontowanie stanowisk, rozpatrzenie wzajemnych interesów,
możliwość współpracy

Wiele jest takich konfliktów, w których komunikacja została zerwana w fazie kulminacji, a jej
kontynuowanie jest możliwe tylko w sali sądowej. Wiele też takich, w których następuje
"ostateczne zerwanie" w fazie kulminacyjnej. Ważne jest więc wypracowanie gotowości do
dialogu, co daje szansę na rozwiązanie.

Czynniki sprzyjające współpracy: komunikacja, wielkość grupy (mniejsze grupy są bardziej

skłonne do współpracy - subiektywne przekonanie jednostki, iż jej zachowanie ma wpływ na
losy grup) i sankcje

Rodzaje zachowania w konflikcie

 zależą głównie od cech osobowości, temperamentu, ważności przedmiotu konfliktu oraz

znajomych i preferowanych sposobów radzenia sobie w takiej sytuacji
 a. Rywalizacja

o Maksymalizowanie interesów własnych wbrew cudzym

o Przekonanie o całkowitej sprzeczności interesów
o Prowadzi do antagonistycznych negocjacji – przetargu
o Niekorzystna – chyba że cele stron są niemożliwe do pogodzenia
o Zapewnia natychmiastową korzyść, lecz kosztem straty większej, odroczonej w czasie

b. Współpraca/kooperacja

o Równoczesne maksymalizowanie interesów obu stron

o Koncentracja na rozwiązaniu problemu
o Rzadko spotykana – wymaga rezygnacji z początkowo pożądanej opcji
o Szczególnie pożądana, gdy obie strony pozostają w stałej relacji

c. Kompromis

o Częściowe uwzględnienie interesów własnych i partnera – ale również częściowa

rezygnacja z nich
o Każda strona dostaje trochę, ale żadna nie dostaje tego, co chciała
o Rozwiązanie tymczasowe

d. Dostosowanie/łagodzenie

o Maksymalizowanie interesu drugiej strony przy ignorowaniu własnego

o Rozwiązanie niestabilne
o Tymczasowe zażegnanie konfliktu
o Utrzymanie dobrych relacji

e. Unikanie

o Zaniechnie realizacji dążeń zarówno własnych jak i cudzych

o Odkłdanie rozstrzygnięcia na potem

Teoria naiwnego realizmu – „ja widzę sprawy takimi jakimi są” „inne racjonalne osoby
będą podzielały moje zdanie” „jeśli widzą sprawę inaczej to: nie mają dostępu do wszystkich
informacji, są leniwi i irracjonalni, są tendencyjni i zaślepieni”

KONFLIKTY NIEROZWIĄZYWALNE

Właściwości konfliktów nierozwiązywalnych (Bar-Tal)

  Totalne – toczone w imię fundamentalnych zasad
 Nierozstrzygalne – nie ma akceptowanej przestrzeni zgody
 Brutalne – przemoc
 Gra o sumie zerowej
 Centralne – zajmują ważne miejsce indywidualne i zbiorowe
 Wymagają poświęceń/inwestycji
 Przewlekłe

Infrastruktura dla konfliktów nierozwiązywalnych

1. Pamięć zbiorowa: czarno-biały zestaw mitów

2. Etos konfliktu: kolektywny narcyzm, in-group bias, wiktymizacja, mesjanizm,
przekonania na temat bezpieczeństwa, zagrożenia, pokoju, jedności itd.
3. Kolektywna orientacja emocjonalna (strach, duma itd.)

Sprawiedliwość

 Dystrybutywna i proceduralna
 Brak równości dystrybutywnej nie oznacza frustracji o ile zachowana jest
sprawiedliwość proceduralna, czyli: punkt widzenia pracowników ma znaczenie,
management jest bezstronny, nie ma wyjątków od zasad, dostęp do rzetelnych
informacji

Teoria sprawiedliwości wynagrodzeń (Adams)

 Pracownik porównuje bilans wkładów i efektów (wypłaty) własnych działań w

organizacji z relacjami wkładów i efektów (wypłat) innych osób
 Jeżeli bilans jest równy – podtrzymanie motywacji, jeżeli nie – działanie na rzecz
zredukowania nierówności
 Nieodpłacanie i nadpłacanie akordowe i godzinowe

WKŁAD ZYSK
Lojalność Odpowiedzialność (niematerialny)
Umiejętności społeczne Wyzwanie (niematerialny)
 Doświadczenie Uznanie (niematerialny)
Wiedza Wyższa stawka (finansowy)
Umiejętności Bonus (finansowy)
Wysiłek Wynagrodzenie (finansowy)

Teoria oczekiwań Vrooma

 Wypłaty: ludzie oczekują nagrody za swoje działania

 Wartość – subiektywna wartość wypłaty + instrumentalność – prawdopodobieństwo
 Siła motywacji zależy od wartości oczekiwanej (=wartość x instrumentalność)
 Przekonania: działanie prowadzi do celu, a osiągnięcie celu oznacza nagrodę

WYKŁAD 6
Ludzie tworzą grupy ze względu na:

1. Silną potrzebę afiliacji (przebywania z innymi) i przynależności społecznych –

łatwe i chętne tworzenie więzi z innymi nawet w niesprzyjających warunkach,
utrzymywanie ich pomimo kosztów, źle znosząc ich brak; wiele myśli i uczuć
koncentruje się na relacjach z innymi (przywiązanie + bliskość + bezpieczeństwo +
afiliacja)
2. Wsparcie społeczne od członków grupy (interakcje, dzięki którym ludzie nawzajem
sobie pomagają, tworząs sieć kontaktów i związków postrzeganych jako źródło
 akceptacji, troski i ewentualnej pomocy w razie potrzeby); dużo lepsze znoszenie
stresu, rzadsze popadanie w depresję i inne zaburzenia psychiczne, lepsza odporność,
duży poziom satysfakcji z życia
3. Umożliwienie realizacji złożonych przedsięwzięć których jednostka nigdy nie
byłaby wstanie zrealizować z powodu ich rozmiarów i stopnia komplikacji np.
piramida Cheopsa, Internet oraz uwarunkowania socjobiologiczne, które
umożliwiają jednostce przetrwanie, dzięki obecności innych członków grupy
4. Potrzeby społeczne: informacje i porównania społeczne

Grupa społeczna to 2 lub więcej osób, które

 Komunikują się ze sobą wzajemnie i wpływają na siebie zwłaszcza w kontaktach

„twarzą-w-twarz”
 Mają wspólny cel
 Mają poczucie przynależności nawzajem do siebie

Grupa niespołeczna to z kolei 2 lub więcej osób niewspółpracujących ze sobą.

 Pozycja społeczna – miejsce w grupie związane z funkcją, jaką osoba je zajmująca

spełnia wobec całej grupy
 Rola społeczna – pewne zachowania, których grupa ocekuje od osób zajmujących
określoną pozycję w grupie (role są zróżnicowane nie tylko z uwagi na specjalizację
zajęć, ale także z uwagi na status, czyli prestiż jakim obdarzone są w grupie i poza
nią)
 Normy grupowe – reguły określające właściwe i niewłaściwe sposoby zachowania
członków grupy; podzielane przez grupę nakazy i zakazy co do sposobu
postępowania, myślenia i odczuwania charakteryzujące się dużą trwałością

Funkcje norm:

- przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę założonych celów

- decydują o trwaniu grupy
- są tworzywem rzeczywistości społecznej
- określają relacje grupy z jej otoczeniem społecznym
Spójność grupy

Spójność – suma sił skłaniających jednostkę do pozostania w grupie (cecha dobrego

zespołu); siły te wynikają m.in. z
a. atrakcyjności innych członków
b. atrakcyjności wykonywania wspólnego zadania (zaangażowanie) – najważniejszy
aspekt!
c. atrakcyjności całej grupy – jej prestiżu (duma grupowa)

Facylitacja społeczna
Napięcie wynikające z obecności innych ludzi i możliwości oceny przez nich naszego
zachowania, czego rezultatem jest
a. lepsze wykonanie zadań łatwiejszych
b. gorsze wykonanie zadań trudniejszych

Obecność innych powoduje pobudzenie, co ułatwia wykonywanie wyuczonych zadań, a

utrudnia wykonywanie tych niewyuczonych (Robert Zajonc)
 czujność - gotowość, lęk przed oceną, dystrkacja (nadmiar motywacji)

Efekt próżniactwa społecznego

o Im więcej ludzi równocześnie wykonuje jakąś pracę, tym gorszy rezultat

uzyskają w porównaniu z tym co wynikałoby z dodawania ich rezultatów
uzyskiwanych indywidualnie
o Skuteczności działań grupowych decyduje jej skład (m.in. liczebność – im więcej osób
tym gorzej i rodzaj osób – suma umiejętności i zdolności)

Grupowe vs samodzielne śpiewanie „sto lat” – Latane, Williams i Harkins (słuchawki i

zasłonięte oczy)

Badanie Ascha

Badanie w grupach 7 współpracowników eksperymentatora + 1 badany odpowiadający

jako ostatni lub przedostatni: odcinek wzorcowy i 3 odcinki porównawcze – wybór tego,
który jest takiej samej długości jak pierwszy)

Wpływ mniejszości

Choć wpływ większości na mniejszości jest oczywisty, istnieje również zjawisko

odwrotne. Wpływ mniejszości na większość może być skuteczny dzięki dwóm strategiom:
- konsekwentne odstępstwo - mniejszość wywiera skuteczny wpływ, jeżeli jest silnie
zaangażowana w swoje poglądy i konsekwentnie ich broni
- dwufazowa strategia - w pierwszej fazie odstępcy zachowują swoje poglądy dla
siebie, a na zewnątrz ulegają większości, celem zyskania zaufania i akceptacji. Dopiero
później ujawniają poglądy sprzeczne z opiniami większości, którą łatwiej będą mogli
przekonać dzięki uprzednio uzyskanemu zaufaniu

Wg Moscovici (1980) wpływy większości wywołują uleganie – konformizm

zewnętrzny, czyli publiczne powtarzanie opinii większości przy niekoniecznej
prywatnej ich akceptacji. Natomiast wpływ mniejszości wywołują konwersję
(nawrócenie) – rzeczywistą zmiany poglądów, niekoniecznie jednak ujawnione w
opiniach publicznie głoszonych przez jednostkę.

 Moscovici, Lage i Naffrechoux – kilkuosobowe grupy, ustalanie intensywności

koloru niebieskich slajdów
 Eksperymentatorzy wprowadzili 2 osoby, które w ustalonych momentach
podawały pewną niezgodną z rzeczywistością ocenę – slajd nie jest niebieski, lecz
zielony
 32% badanych co najmniej raz uległa opinii zorganizowanej mniejszości i
potwierdzała, że slajd był koloru zielonego
 Skuteczność wpływu zorganizowanej mniejszości jest bardzo czuła na zgodność
wewnątrz mniejszości; gdy mniejszość się nie zgadzała i wprowadzone osoby w
różnych momentach widzą kolor zielony, to takie zachowanie nie wpływało na
ocenę osób badanych

Zadania grupy

 Addytywne  wyniki indywidualne dodawane do siebie

 Dysjunktywne  najlepszy wynik indywidualny wśród wyniku grupowego
 Koniunktywne  uśrednienie wyników indywidualnych
 Dyskrecjonalne  grupa sama decyduje o regule kombinowania indywidualnych
wkładów w wynik grupowy

Decyzje grupowe

 Zjawisko polaryzacji grupowej – zajmowanie przez grupę stanowiska bardziej

skrajnego od stanowisk jednostek
 Koncepcja argumentacji perswazyjnej - upatruje powody polaryzacji w
uzyskiwaniu przez jednostki od innych stałego wsparcia dla poglądu
początkowego i nowych przekonujących argumentów na jego rzecz; członkowie
grupy przekonują siebie nawzajem o słuszności wyznawanych poglądów
 Koncepcja porównań społecznych - upatruje powody polaryzacji w
porównaniach, jakich między sobą dokonują członkowie grupy; ludzie na wstępie
zakładają, że ich zdanie jest lepsze i bardziej trafne od cudzych
 Syndrom grupowego myślenia – zjawisko podejmowania błędnych decyzji przez
zespół, w skutek tego, że wewnętrzna dynamika grupowa przeważa nad
motywacją do podjęcia decyzji merytorycznie zasadnych

Myślenie grupowe
 o Oryginalna formuła Janisa: spójność grupy, izolacja grupy, silny stres i brak reguł
działania, silne kierownictwo
o Modyfikacja Barona: tożsamość grupowa, aktywne normy grupowe, niska
spostrzegana efektywność własna
o Efekt: akceptowane przez grupę (choć nie zawsze przez członków grupy) decyzje
podjęte bez analizy alternatyw z założeniem nietykalności, bez planów „b” oparte na
stereotypizacji klientów/przeciwników
o Zatoka świń, ewakuacja zakładników z Iranu, stan wojenny, Ford Edsel (najlepszy
samochów świata lat 50.), odrzucenie idei SMS przez Ericssona (koniec marki)
Narcyzm kolektywny - podbudowane silnymi emocjami, nierealistyczne przekonanie o
wielkości i wybitności własnej grupy, np. narodowej lub rasowej

METODA ZALETY OGRANICZENIA

eksperyment o Wykrywanie zależności
przyczynowo – skutkowych
o Kontrolowanie wpływu wielu
zmiennych (wyizolowanie)
o Duża powtarzalność (spoleczna
kontrola procesu badawczego)
obserwacja o Naturalny bieg wydarzeń
o Przy dobrym systemie
kodowania i obserwatorach
umożliwia pomiar zmiennych
niemożliwych do mierzenia w
inny sposób
o Nie wymaga dużej wiedzy
badacza i dużych nakładów
finansowych
metody korelacyjne o Równoczesny pomiar wielu
zmiennych
o Duża powtarzalność
o Nie wymagają dużej wiedzy
badacza
o Stosunkowo małe nakłady
finansowe
symulacje komputerowe o Badanie zjawisk
długotrwałych, powtarzalnych,
trudnych do obserwacji
o Przewidywanie zachowań
układów złożonych
o Precyzyjne sprzężenie zwrotne
o Konstruktorem sytuacji jest
badacz, a nie badany
o Badanie tylko niewielu
zmiennych równocześnie
o Wymaga dużej wiedzy
badacza i znacznych nakładów
finansowych
o Ograniczone zależności
(przyczyny, którymi można
manipulować
o Nie wykrywa zależności
przyczynowo – skutkowych
o Mała powtarzalność
o Ograniczony zakres zjawisk
obserwowalnych
o Niewrażliwość na pozorność
wykrywanych związków i
tendencyjność obserwatora
o Nie wykrywa kierunku
zależności przyczynowo –
skutkowych
o Niewrażliwość na pozorność
wykrywanych związków
o Słaba kontrola nad zmiennymi
zakłócającymi
o Podatność na stwierdzenie
zależności przypadkowych
o Nie są rzeczywistym
dowodem empirycznym, tylko
argumentem myślowym
o Wymagają dużej wiedzy
badacza
o Wymagają precyzyjnego
 o trafności stwierdzeń (ilościowego) sformułowania
o Zniesienie ograniczeń teorii
etycznych i technicznych
neuroobrazowanie o Obiektywizm, niezależność od o Inwazyjność w sensie
świadomości badanych psychicznym
o Badanie procesów na bieżąco, a
nie tylko ich skutków
o Badanie procesów
nieobserwowalnych w
zachowaniu

SCHEMATY

 schematy osób, ról, siebie (autoschematy), zdarzeń (skrypty), proceduralne, teoria

Schemat:

- proces poznawczy według którego ludzie organizują swoją wiedze na różne tematy
- spójny zasób wiedzy
- pozwala na kategoryzowanie bodźców, przewidywanie zachowań innych ludzi
- porządkuje i ułatwia kodowanie a następnie przetwarzanie danych
- uruchamia się automatycznie
- trudny do zmiany
- zasady: hierarchiczność i prototypowość

a. Schematy osób

 reprezentacje ludzki, konkretnych osób, postaci ich rodzaju i kategorii

 m.in. stereotypy i role społeczne
 b. Autoschemat

 otwarcie się na samego siebie

 znajomość swoich emocji, potrzeb i doświadczeń

c. Skrypt

 umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań lub ich ciągów

 typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i
powtarzające się w większości jego wykonań

d. Schematy cech

 odzwierciedlają pewne rodzaje zmienności ludzi lub zdarzeń

 główną podstawę wnioskowania o cechach człowieka stanowią jego
zachowania

Schematy jako narzędzie radzenia sobie w skomplikowanym świecie

Zdolność umysłu do:

- oszczędnego funkcjonowania
- szybkiego decydowania
- przetwarzania „ubogich” bodźców
- łagodna degradacja wyniku

Założenia koncepcji schematowej:

 konstrukcjonizm – reprezentacja obiektów i zjawisk jest aktywnie tworzona (jest

interpretacją bodźca)
 argument ubóstwa bodźca – gdy bodźce są zbyt słabe by je rozpoznać jako obiekty,
umysł „zaczytuje” dane domyślne i uzupełnia braki
 hipoteza wykorzystywania – przywołania z pamięci są różne (rekonstrukcyjny
charakter pamięci długotrwałej)
 stereotypizacja pamięci – regresja informacji z pamięci długotrwałej do prototypu
 łagodna degradacja wyniku – umysł przy braku wszystkich przesłanek tworzy tzw.
zdegradowany wynik oparty na niekompletnych informacjach
 oszczędność poznawcza – struktura pamięci ma zapewnić szybkie przetwarzanie dużej
ilości danych

Heurystyki podejmowania sądów:

Heurystyki = uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy

większości informacji, na których sąd ten powinien się opierać

a. heurystyka dostępności
- ocena częstotliwości lub prawdopodobieństw zdarzeń w oparciu o łatwość, z jaką
przychodzą nam na myśl ich przykłady, czy egzemplarze
- często prowadzi do formułowania trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są łatwo
dostępne pamięciowo

b. heurystyka zakotwiczenia/dostosowania

- oceniając jakąś wartość liczbową (liczbę przypadków, częstość, prawdopodobieństwo)

bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną (np.podawaną przez innych liczbę), a
następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu swojej wiedzy

c. heurystyka symulacji

- wydawanie sądów w oparciu, o umysłową symulacje (wyobrażenie) przebiegu zdarzeń

- łatwość symulacji wpływa na treść sądu, np. zdarzenia które łatwo jest nam sobie wyobrazić
wydają się bardziej prawdopodobne

d. heurystyka reprezentatywności

- ocena przynależenia obiektu do kategorii (klasy, rodzaju) na podstawie podobieństwa do

typowych egzemplarzy tej kategorii