ZEL ELKLER

DIN EN 10020e GRE ELK GRUPLARI

Ayrm Kriteri Alamsz elikler T emel elikler Kaliteli elikler Asil elikler Kaliteli elikler Asil elikler Alaml elikler Kimyasal Analiz Kullanm yeri ve zellikler (r. Mekanik zellikler)

Temel elikler
Genel elik tr zellikler iin retim ynteminde snrlama yok Bu tr elikler sl ileme uygun deil Mn ve Si elementleri dnda dier elementlerde herhangi bir kstlama yok

Alamsz Kaliteli elikler

NMI asndan snrlama yok Temel eliklerden fark daha stn rnein mekanik zelliklerin veya daha ince tane boyutu isteniyor Kaliteli elikler ile temel eliklerin retim prosesleri birbirlerinden farkllk gsterir.

Alamsz Asil elikler

NMI asndan snrlama var Mikroyapda yksek temizlik Islah veya yzey sertletirilmesi iin uygun Mukavemet, kaynak gibi zellikler ok dar snrlarda ok dk P ve S oranlar var -50 C'de 27 J darbe enerjisi

Alaml Kaliteli elikler

Alamsz eliklere benzer kullanm alanlar
yksek zellikler iin alaml

Islah veya yzey sertletirme iin retilmez. Bu elik grubunda

Si- ve Al- snrlamalar ince taneli kaynaklanabilir yap elikleri Ferro manyetik zelliklere sahip elikler Ray elikleri Kompleks souk ekillendirme iin saclar Dual fazl elikler

Alaml Asil elikler

Bileim hassas ayarlanyor
Yeni kullanm alanlar var

Bu elik grubuna
paslanmaz elikler, yksek scakla dayankl elikler yksek scaklkta yksek mukavemet rulman elikleri zel fiziksel iletkenlik v.b

Kullanlan 1928 elik tr

21'i alamsz temel elikler. 335'i alamsz kaliteli elikler. 98'i alaml kaliteli elikler. 159'u alamsz asil elikler. 1315'i alaml asil eliklerdir.

Cast iron and cast steel (elik dkm) Nickel base alloy and high nickel containing steels (Ni-Bazl) Cementation steels (sementasyon) Free-cutting steels (otomat) Cold extrusion steels (souk ekillendirilebilir) Nitriding steels (nitrrl) Chain steels (zincir) Steels for surface hardening (indksiyon veya alevle yzey sertletirilebilir) Structural steels (yap) AFP-Steels (precipitation hardening ferritic-pearlitic steel) Heat-treatable steels (slah) Anti-friction bearing steels (rulman) Carbon tool steels (alamsz takm) Tool steels for cold working (souk i takm) Tool steels for hot working (scak i takm) High-speed steels (yksek hz takm) Spring steels (yay) Stainless steels (ferritic) Stainless steels (martensitic) Stainless steels (ferritic-austenitic) Physical steels (zel fiziksel zelliklere sahip, lm) Amagnetic steels (non-magnetizable steel) Heat resisting steels and valve steels (scaa dayankl, ventil) Welding filler metals (kaynak elektrotlar)

Al (Alum inyum ) B (Bor) Bi (Bizm ut) Co (Kobalt) Cr (Krom) Cu (Bakr) L (Lantanit) a Mn (Mangan) Mo (Molibden) Nb (Niobyum) Ni (Nikel) Pb (Kurun) Se (Selen) Si (Silisyum ) T (T e ellr) T (Titanyum) i V (Vanadyum) W (Wolfram ) Zr (Zirkonyum ) Dier (C, P S N harici) ve herbiri , ,

0.10 0.0008 0.10 0.10 0.30 0.40 0.05 1.65 0.08 0.06 0.30 0.40 0.10 0.50 0.10 0.05 0.10 0.10 0.05 0.05

Kullanlan kavramlar
Alamsz elik
nceki tablodan daha az alam elementi ierir

Alaml elik
Toplam alam elementi < % 5

Yksek alaml elik

Toplam alam elementi > % 5

 Genel yap elikleri

Levha, sac, profil eklinde elik kontrksiyon, bina, kpr, makina, gemi yapm St-33 ile St-70-2 arasndaki tm elikler bu snftadr.

GENEL YAPI ELKLER

Karbon Kopma Dayanm Akma Dayanm kg/mm miktar kg/mm DIN % Kalnlk Kalnlk Sim ge Malz. Nr. yaklak < 3 m m 3-100 m m .. 16 m m 16 - 40 40 - 63 63 - 80 80-100 Simge St33-2 St34-2 St37-2 Ust37-2 St37-2 St42 St42-2 St50-2 St52 St52-3 St60-2 St70-2 1.0570 1.0060 1.0070 1.0037 1.0036 1.0035 0.15 0.20 0.20 0.25 0.25 0.30 0.20 0.20 0.40 0.50 33 - 55 29 19 21 24 24 26 28 30 36 36 34 37 35 33 36 34 32 35 33 31 34 32 30 33 27 29 26 28 25 27 24 26 23 22 21 20 18
-

DIN 17100

zellikleri

34 - 42 37 - 45 37 - 52 35 - 47

Semente edilebilir, kaynak edilebilir Genel amal boru imalaltna uygun, semente ve kaynak edilebilir Genel olarak kaynak edilebilir Genel olarak kaynak edilebilir Islah edilebilir Kaynak edilebilir Kaynak edilebilir Serletirilebilir, Islah edilebilir Serletirilebilir, Islah edilebilir

42 - 50 44 - 59 50 - 67 42 - 55 48 - 62

52 - 62 52 - 69 60 - 78 70 - 91 50 - 64 58 - 72 68 - 84

 malat elikleri
Sade karbonlu elikler, alamsz makina yapm elii olarak da ifade edilirler SAE 1040 (C 35), Makina - aparat yapmnda mukavemet gerektiren paralarn imalinde, hidrolik silindirlerin piston millerinde, g aktaran millerde (preslerin eksantrik mili gibi), Dili ve civata imalinde yaygn olarak kullanlr. Sertlii 55 HRC ye kadar kabilir, indksiyonla da sertlik alr. Kaynak yapmaya pek uygun deildir.

 SAE 1040 (C 35)

Makina - aparat yapmnda hidrolik silindirlerin piston millerinde, g aktaran millerde (preslerin eksantrik mili gibi), Dili ve civata imalinde yaygn olarak kullanlr.

SAE 1050 (C 45)

toprak ve kmr sektrnde krc ve kazc

SAE 1060 (C 60)

toprak ileme makinalarnn ( pulluk, apa vb ) yapmnda

 Islah elii
Sertletirilmi ve temperlenmi elik
0.3-0.6 C ierir, sertlik yannda tokluk istenir Genel makina elii Takm elii deil

 Takm elii
Kullanm yerine gre farkl zellikler
Scak
Yksek scaklkta mukavemet

Souk
Normal (max150 C) ve oda scaklklarnda yksek sertlik

Hz
Yksek kesme hzlarnda yksek sertlik

Mukavemet = dayanm (kesitte tanabilir yk) Sertleme = yksek sertlii dk soutma hzlarnda kazanabilme Kritik souma hz = en yksek sertlik iin en dk soutma hz Sertleme derinlii = en byk para geometrisinde en yksek merkez sertlik

Desoksidasyon= oksijen giderme Durgun elik = dk Okisijen ieren elik Kaynar = yksek oksijen ieren elik

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

elik Standartlarnda Kullanlan Semboller: (elik Kullanm Yeri ve zelliklerine Gre) S = Genel Yap elii P = Basnl Borularn malinde Kullanlan elikler L= Makina Motor Yap elikleri Bu Sembolleri bir say takip eder ve eliin en kk kalnlk veya apta llen min. Akma Mukavemetini MPa olarak verir. rnek S355, Genel yap elii Re>= 355 MPa. E295, Makina Yap elii Re>= 295 MPa

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

B = Beton elii, bu iareti karakteristik akma mukavemeti takip eder. Y = Gerdirme in Kullanlan elikler bu iareti min. ekme mukavemeti takip eder. R = Ray elikleri bu iareti min. ekme mukavemeti takip eder. H = Derin ekillendirme iin kullanlan souk hadde rn saclar, bu iareti min. akma mukavemeti takip eder. D = Souk ekillendirme iin kulanlan yumuak sac veya levhalar, bu iareti ayrca u semboller takip eder: (1) C = souk hadde mamulleri iin (2) D = souk haddelenecek scak mamuller iin (3) X = scak veya souk hadedlendii belirtilmeyen mamller iin. T = ok ince taneli ve kalay veya krom kaplanm saclar iin M = Trafo Sac, bu iareti maks. manyetik kayp miktar takip eder.

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

Kimyasal Kompozisyona Gre) 1. Alamsz elikler a) C semboln b) Bir say takip eder ve elikteki karbon miktarnn 100 katn ifade eder. rnek : C35, C : Karbonu, 35 : % 0.35 karbon ierdiini gsrerir.

2. Alamsz ve dk alaml elikler: Maksimal alam elementi miktar % 5. a) Bir say, karbon miktarnn 100 katn ifade eder, b) Alamlanm elementlerin kimyasal sembolleri, eer ayn oranda birden fazla element varsa bu elementler alfabetik sraya gre dizilir, er farkl oranlar varsa yksek orandan de doru sralama yaplr. c) Alam elementlerinin miktar, kimyasal sembol srasna gre, bu miktarlar aadaki tablodaki faktrlere blnerek hesaplanr:

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

Elem ent

Faktr 4 10 100 1000

Cr, Co, Mn, Ni, S W i, Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, T Ti, V, Zr a, Ce, N, P S , B rnek : 13CrMo4-4

C-Miktar % 0.13

Cr-Miktar % 1

Mo-Miktar % 0.4

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

Alaml elikler (Yksek Hz elikleri hari) alam elementi miktar % 5'den fazla ise
a) nce bir X iareti b) sonra bir say, bu say karbon orannn 100 katn ifade eder. c) sonra alam elementlerinin kimyasal sembolleri, miktarlarna gre sraldr d) sonra birbirlerinden '-' ile ayrlm saylar yukarsdaki kimtasal elementlerin alamdaki miktarlarn verir.

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

rnek X5CrNi 18-10

Alam elemti miktar bir element iin % 5'den byk

Cr = % 18

Ni = % 10

Karbon Oran = % 0.05

eliklerin Sistematik Snflandrlmas ve elik Normlar

Yksek Hz elikleri: Bu elikler bir dizi sembol ile adlandrlr:
a) nce HS sembol (High Speed = yksek hz) b) Saylar dizisi sras ile aadaki elementlerin miktarn verir: - Wolfram (W) - Molibden (Mo) - Vanadin (V) - Kobalt (Co)

elik Malzemelerde Mikroyap eitleri

 Ferrit
n tektoid, tanesel, inesel, delta, kalnt

stenit
Paslanmaz, kalnt

Sementit
Tane snr, kresel tavl

Perlit
eitleri

Beynit
Alt ve st beynit

Martenzit
Kubik, masif, tabaka, inesel

Alam Elementleri ve Etkileri

KARBON

Mukavemeti arttrr Sertlemeyi kolaylatrr Kritik soutma hzn drr Sertleme derinliini arttrr

SLSYUM

 Mn- ve Al- ile desoksidasyon elementi Min Si oran % 0.2 olmal

 Si znrl yak. % 14dr. % 6.5 Si ve zerinde st konumda krlgan bir alam oluur. % 3 Si zerinde souk ekillendirme ve % 7 zerinde de scak ekillendirme mmkn deildir.

Si katks ile feritte karbon znrl artar ve dolaysyla karbr oluumu engellenir. Si katlamann denge koullarna uygun gereklemesini salar. Bu nedenle tavlama srasnda sementit demir ve grafite ayrr (Burada Sielementinin grafiti stabilize etkisi vardr)

Si akma ve ekme dayanmlarn arttrrken uzamay ok fazla etkilemez. Bunun dnda kritik souma hzn drerek sertleme derinliini arttrr. Si alaml eliklerde yksek akma dayanm elde edilmesi nedeni ile yay eliklerinde kullanlr.

Si demirin elektrik direncini arttrd ve manyetik kayplar da azaltt iin %4 Si alam ile trafo eliklerinde kullanlr. Tavlama srasnda bilinli olarak oluturulan SiO2 asitli ortamlarda korozyona kar diren salar.

Si ile Alaml rnek Malzemeler

Yay elikleri Si-Etkisi : Sertleme derinliinin, akma ve ekme mukavemetlerinin slah durumunda artmas Si Miktar : % 0.6-1.8 rnek : 38Si7, 60SiCr7

Takm elikleri Si-Etkisi : Anmaya kar diren ve temper dayanm. Si Miktar : % 0.7-2.0 rnek : 70Si7, 60MnSiCr4

Transformatr elikleri Si-Etkisi : Diren art ve manyetik kayplarn azalmas. Si Miktar : % 4.3 ekadar rnek : 5Si 17

Paslanmaz ve Scakla Dayankl elikler Si-Etkisi : SiO2 ierikli katman oluumu ile korozyona kar diren. Si Miktar : % 0.7-2.5 rnek :X8CrNiSiN21-11, X10CrAlSi13

MANGAN

etkili bir desoksidasyon elementi %10 miktarnda Mn oda scaklnda ferrit iersinde znr. Mn kalnt oluumlarnda etkilidir MnO.MnS 2MnO.SiO2 gibi kalntlar oluturur.

Bu kalntlar deformasyonun etkisi ile uzar ve yapda anizotropi oluturur. Yksek Mn/S oranlarnda (Mn/S > 1.7) elikte scak yrtlma ortadan kalkar. Sertletirme ve kritik souma hzn drmek iin Mn en ucuz alam elementlerinden biridir. Mn alaml elkiklerde bir yandan Mukavemet art salanrken dier yandan toklukta da art gzlenir.

% 2-10 arasnda Mn ieren martenzitik Mn elikleri ok krlgandr. Mangan sert elii olarak anlan %12-14 Mn ve % 1.2-1.4 C ieren eliklerde yap oda scaklnda ostenitik olarak kalr (Mn:C = 10:1). Bu eliklerin anmaya kar direnleri yksektir, sertlikleri ve mukavemetleri dktr. Anmaya kar diren darbe etkisi ile yapnn ostenitten martenzite lokal dnm ile salanr.

Mn ile Alaml rnek Malzemeler

Yap elikleri Mn-Etkisi : S ile MnS oluumu. Akma ve ekme dayanmlarnn art. Mn Miktar : % 1.7e kadar rnek : S355J2G3 (St 52-3N)

Islah elikleri Mn-Etkisi : Kritik souma hznn drlmesi ile sertleme derinliinin art. Mn Miktar : % 1.7e kadar rnek : 28Mn6

Sementasyon elikleri Mn-Etkisi : Karbr oluumu olmadan sertleme derinliinin art. Mn Miktar : % 0.9-1.4 rnek : 16MnCr5

FOSFOR

 Demir ierisinde ok dk difuzyon hzlarna sahiptir fosfor genelde istenmez ve segregasyon gsterir. Segregasyon blgelerinde fosfor birikimi normal analizde bulunan fosforun ok zerindedir. Bu nedenle fosfor S gibi scak atlak oluumuna neden olur ve elik retiminde mutlaka giderilmesi gerekir.

 Mn ve Cr-Mn eliklerinde % 0.01in zerinde fosfor oran temper gevrekliine neden olur. Cu ile fosforun beraber kullanm korozyona kar diren salar.

P ile Alaml rnek Malzemeler

Mevsim Deiikliine Dayankl elikler: P-Etkisi : Atmosferik korozyona kar diren. P-Miktar : % 0.06-0.15 rnek : S355J2WP (9CrNiCuP 3-2-4)

KKRT

 S, elikte yksek segregasyon gsteren elementlerden biridir. 1356 Cda ostenitte % 0.06 1365 Cda delta ferrit iersinde % 0.18 910 Cda ferrit iersinde % 0.02 orannda znr Bu nedenle alamda ok az miktarda bulunan S ile FeS oluur

 znm O ile reaksiyona girer ve 856908 C arasnda FeO-FeS tektiini oluturur. Bunun yannda Fe-FeS tektii de 988 Cda oluur. Dk scaklklarda 800-1000 C (scak haddeleme scaklklar) scak yrtlmalara neden olur.

 Ergime scakl 1610 C olan MnS kalntlarnn Mn ilavesi ile oluturulmas scak yrtlmay nler. Alamda bulunan dier metallerle de reaksiyona giren MnS, Me Mn S tipinde kompleks kalntlarn oluumunu salar.

 otomat eliklerinde S alam elementi olarak kullanlr. Otomat eliklerinde arttrlm Mn ve Pb oranlar vardr bunun yannda % 0.15-0.3 arasnda S de bulunur. S ierikli kalntlarn tala kaldrma srasnda ksa boylu tala oluturmas ile takm mr artar.

S ile Alaml rnek Malzemeler

Otomat elikleri S-Etkisi : Ksa boylu tala oluumu S-Miktar : % 0.15-0.3 rnek : 9SMnPb28

Asil Yap elikleri S-Etkisi : Ksa boylu tala oluumu S-Miktar : % 0.02-0.035 rnek : 16MnCr 5 S

KROM

Cr akma dayananmn arttrrken uzamay ok fazla drmez. Kritik souma hzn drr ve sertleme derinliini nemli lde arttrr.

Sertlik art sertleme derinliinin yansra Crnun karbr oluturucu etkisine de baldr. Yksek Cr miktarlar scak dayan ve temper stabilitesini getirir. >%12.2 Cr ile alamlanm eliklerde yzeyde korozyona dayankl pasif bir tabaka oluur bu nedenle paslanmaz eliklerin en nemli alam elementidir.

Cr ile Alaml rnek Malzemeler

Islah elikleri Cr-Etkisi : Sertleme derinliinin art Cr-Miktar : % 2e kadar rnek : 41Cr4

Scakta Dayanl elikler: Cr-Etkisi : Kat zelti ve karbr oluumlar ile scak dayancn art Cr-Miktar : % 2.5a kadar rnek : 21CrMoV 5 7

Nitrrl elikler Cr-Etkisi : Nitrr oluum ile yzeyde sert tabaka oluumu rnek : 34CrAlMo5

Takm elikleri Souk Takm elikleri Cr-Etkisi : Temper dayanmn arttrc ve sertletirme derinlii arttrc Cr-Miktar : alt ve st tektoid eliklerde %1.5; ledebritik eliklerde % 12; Paslanmaz takm eliklerinde % 15-17 rnek : X210Cr12, X36CrMo17, 105WCr6

Scak Takm elikleri Cr-Etkisi : Sertletirme derinliinin arttrlmas Cr-Miktar : % 1.0-1.5, ok yksek zorlamalar iin % 13 rnek : X38CrMoV 5-1; 60WCrV7 ;X50NiCrWV13-13

Yksek Hz Takm elikleri Cr-Etkisi : Sertliin zeltiye kolay alnabilir ince karbrler ile arttrlmas Cr-Miktar : % 4 rnek : S6-5-2, S18-1-2-5

Paslanmaz elikler Cr-Etkisi : Pasif tabakann oluumu Cr-Miktar : % 28 e kadar rnek : X20Cr13; X5CrNi18-10; X1CrNiMo28-4-2

Scaa Dayankl elikler Cr-Etkisi : Stabil Cr2O3 tabakasnn oluumu Cr-Miktar : % 30a kadar rnek : X10CrAl18; X20CrNiSi25-4

NKEL

 Nikel Fe-C denge diyagramnda katlamay stabilize eder Kritik souma hzn drr Sertleme derinliini arttrr.

 dk scaklk tokluunu arttrr. Tane inceltici etkisi vardr ostenitleme srasnda yksek scaklklarda tane kabalamasn engeller.

 paslanmaz eliklerde kullanlr Isl genleme %36 Ni ieren bir elikte minimuma iner ve Invar ad verilen malzemelerde kullanlr. Elektriksel direnci arttran Ni stc rezistanslarnda kullanlr.

Ni ile Alaml rnek Malzemeler

Suda Sertleen Kaynaklanabilir Yap elikleri Ni-Etkisi : Kritik souma hznn dmesi ve sertleme derinliinin art Ni-Miktar : % 1.0 rnek : S 460N (StE 460)

Sementasyon elikleri Ni-Etkisi : Tane incelmesi ile tokluk art Ni-Miktar : % 1.4-1.7 rnek : 15 CrNi 6, 17 CrNiMo 6

Islah elikleri Ni-Etkisi : Kritik souma hznn dmesi ve sertleme derinliinin art, zellikle dvme ile retilen boyutlar byk malzemeler. Ni-Miktar : % 1.0-4.5 rnek : 36 NiCrMo 16, 36 CrNiMo 4

Scaa Dayanl elikler Ni-Miktar : % 1.3e kadar rnek : 20 MnMoNi 4-5, 28 NiCrMo 4

Souk Takm elikleri Ni-Miktar : % 4 e kadar rnek : X 45 NiCrMo 4

Souk ekillendirilebilir elikler Ni-Etkisi : Dk scaklklarda yksek tokluk zellikleri Ni-Miktar : % 4 rnek : 10 Ni 14, X 8 Ni 9

Ostenitik Cr-Ni elikleri Ni-Etkisi : Kat zelti ile mukavemet art Ni-Miktar : % 8den fazla rnek : X 5 CrNi 18-10

Martenzitik kelti Sertleen elikler (Maraging elikleri) Ni-Etkisi : ntermetalik faz oluumu (Ni3Mo) Ni-Miktar : % 18 rnek : X2 NiCoMo 18-8-5

Invar elii Ni-Etkisi : ok dk sl genleme katsays Ni-Miktar : % 36 rnek : Ni36

MOLBDEN
Mo sertleme derinliini ve scak mukavemeti arttrr Cr ve Mn ieren slah eliklerinde temper gevrekliini azaltr. Islah eliklerinde bu nedenle % 0.2-0.4 arasnda kullanlr. % 1 Monin sertleme derinliine etkisi % 2 Cr ile edeerdir.

 Mo karbr oluturur ve anmaya dayanm ve temper dayanmn arttrr bu nedenle Mo dk alaml scak i takm eliklerinde kullanlr. Yksek alaml scak i ve yksek hz takm eliklerinde Mo yerine daha stabil karbrleri ve yksek sertlii nedeniyle W kullanlr.

 Sementasyon eliklerinde Mo karbon difzyonunu engeller ve bu nedenle yksek kabuk karbon oranlar iin kullanlr. Ostenitik eliklerde korozyona kar diren ve yksek scak dayan iin kullanlr.

Mo ile Alaml rnek Malzemeler

- Islah elikleri Mo-Etkisi : Kritik souma hznn dmesi ve sertleme derinliinin art, temper gevrekliinin azaltlmas Mo-Miktar : % 0.5e kadar rnek : 42 CrMo 4

- Scaa Dayankl elikler Mo-Etkisi : Kat zelti ve karbr oluumu ile srnme direncini arttrmas. Mo-Miktar : % 1.0e kadar. rnek : 15 Mo 3, 21 CrMoV 5-11

- Nitrrl elikler Mo-Etkisi : Mo-Nitrr oluumu ile nitrr tabakasnn sertiini arttrmas. Mo-Miktar : % 0.15-1 rnek : 34 CrAlMo 5, 31 CrMo 12

Paslanmaz elikler Mo-Etkisi : Cl-iyonu ieren ortamlarda pin hole oluumunu engellemesi Mo-Miktar : % 2e kadar. rnek : X12 CrNiMo 17-12-2

BAKIR
Fosfor ile birlikte % 0.07-0.15 Cu atmosfer korozyonuna dayanm arttrr Bu eliklerde % 0.2-0.3 arasnda Cu alamlanmas oksit oluumuna kar direnci arttrr.

 Cu serleme derinliini, akma ve ekme dayanmlarn arttrr. Takm eliklerinde kullanlan alam elementlerinin sertlemeye etkisi Cudan ok daha fazla olduundan Cu iin bu elik grubunda kullanm alan yoktur

 Dvme ile ekillendirilen eliklerde Cu yzey hatalarna neden olur. Ostenitik paslanmaz eliklerde % 3e kadar alamlanan Cu Mo varl ile birlikte korozyona kar direnci arttrr.

Cu ile Alaml rnek Malzemeler

Yamura Dayankl Yap elikleri Cu-Etkisi : P, Slfat kompleksleri ve Cr ile birlikte koruyucu pasif tabaka oluumu ve korozyona kar diren Cu-Miktar : % 0.25-0.55 rnek : S355J2WP (9 CrNiCuP 3-2-4)

Ostenitik Paslanmaz elikler Cu-Etkisi : Slfrik asit ve hidroklorik asit ortamlarnda korozyona kar diren Cu-Miktar : % 1-2 rnek : X 2 NiCrMoCu 25-20-5

KOBALT
Co Ostenit fazn stabilletirir en yksek Curie scaklna (1121 C) sahiptir. Yksek hz ve Maraging eliklerinde kullanlr.

Co ile Alaml rnek Malzemeler

Maraging elikleri Co-Etkisi : Matrikste znr ve Nimartenzitte yksek dislokasyon younluu salar. Karbr oluturucu elementlerin znrln azaltr. Co-Miktar : % 8-12 rnek : X2 NiCoMo 18-8-5

Yksek Hz Takm elikleri (Yksek Alaml Scak Takm elikleri) Co-Etkisi : Kat zelti ile scak sertlik ve temper dayanmnn arttrlmas, karbon difzyonun engellenmesi. kincil sertlik artnn yksek scaklklara kaydrlmas. Co-Miktar : % 5-10 rnek : S 18-1-2-5, X 20 CrCoWMo 10-10

Manyetik Malzemeler Co-Etkisi : Manyetik zelliklerin arttrlmas. Co-Miktar : % 50e kadar rnek : AlNiCo 30/10

Yksek Scakla Dayanl elikler Co-Miktar : % 20 rnek : X12 CrCoNi 21 20, NiCr 20 CoMo

Scak Takm elikleri Co-Miktar : % 10 rnek : X 20 CoCrWMo 10-9

TUNGSTEN (WOLFRAM)
W karbr ve ferrit oluturucu bir alam elementidir stenit alann daraltr.

 Yksek scaklk dayancn temper dayanmn anmaya kar direnci arttrr.

W ile Alaml rnek Malzemeler

Souk Takm elikleri W-Etkisi : Karbr keltileri ile anmaya kar direncin arttrlmas W-Miktar : % 2e kadar rnek : 105 WCr 6, X 210 CrW 6

Scak Takm elikleri W-Etkisi : kincil karbr keltileri ile temper dayanmn ve anmaya kar direncin arttrlmas W-Miktar : % 8e kadar rnek : X 30 WCrV 5-3

Yksek Hz Takm elikleri W-Etkisi : kincil karbr keltileri ile temper dayanmn ve anmaya kar direncin arttrlmas W-Miktar : % 2-18 rnek : S 2-9-1, S 6-5-2, S 18-1-2-5

NOBYUM
Nb, Ti ve V termomekanik ilemlerde mikroalam elementleridir. C ve Na afiniteleri ok yksek olup ok ince karbr ve nitrr keltileri oluturarak dayanm arttrr.

Nb ile Alaml rnek Malzemeler

nce Taneli Yap elii (T-lemli) Nb-Etkisi : nce taneli yap, rekristalizasyonu nlemesi, kelti sertletirmesi, yksek akma ve ekme dayanm Nb-Miktar : % 0.1den az rnek : FeE 420 KGTM (StE420TM)

Stabilize Ostenitik Paslanmaz elikler Nb-Etkisi : Srnme direncinin arttrlmas, Cnun NbC eklinde balanmas ile Crkarbrlerin oluumunun engelenmesi Nb-Miktar : % Cnun 10 kat ancak maks. %1 rnek : X 6 CrNiNb 18-10

Stabilize Ferritik Paslanmaz elikler Nb-Miktar : % Cnun 10 kat ancak maks. %1 rnek : X 1 CrNiMoNb 28-4-2

Yksek Dayanl Nikel Alamlar Nb-Etkisi : Nbun Ni3Al intermetalinden Alnun yerine gemesi Nb-Miktar : % 5 rnek : Inconel 718

TTANYUM
nce Taneli Yap elikleri Ti-Etkisi : Rekristalizasyonu engellemesi ve ostenit tane bymesini engellemesi ile tane inceltici etki, TiC oluumu ile mukavemet art ve yksek tokluk. Ti-Miktar : % 0.2den az

Stabilize Ostenitik Paslanmaz elikler Ti-Etkisi : Srnme dayanmnn artmas, TiC olarak balanan karbon ile Cr-karbr oluumunun engellenmesi Ti-Miktar : % Cnun 5 kat, maks % 0.8 rnek : X 6 CrNiTi 18-10

Stabilize Ferritik Paslanmaz elikler Ti-Etkisi : Srnme dayanmnn artmas, TiC olarak balanan karbon ile Cr-karbr oluumunun engellenmesi Ti-Miktar : % Cnun 7 kat. rnek : X 6 CrTi 17

VANADYUM
nce Taneli Yap elii (T-lemli) V-Etkisi : kelti sertlemesi. znm V ferrit dnmn geciktirir. Tane inceltici etkisi Nb ve Ti elementlerine gre daha azdr. V-Miktar : % 0.22den daha az.

Yksek Hz Takm elikleri V-Miktar : % 1.0-4.0 rnek : S 6-5-2

Scak Takm elikleri V-Etkisi : Sertlik art, anmaya kar diren ve temper dayanm. V-Miktar : % 1den daha az. rnek : X 40 CrMoV 5-1 X 20 CrMoV 12-1

ALUMNYUM
Silisyum yannda nemli desoksidasyon elementlerinden biri olan Al durgun eliklerde % 0.01 orannda bulunur.

nce Taneli Yap elikleri Al -Etkisi : Al ve N- miktarlarnn ayarlanmas ile ferrit/ostenit dnm iin ekirdek oluumu salanr ve tane bymesi engellenir. Al-Miktar : > % 0.02, ancak eer N Ti, Nb veya N tarafndan bal deilse. rnek : FeE 460 KGTM (StE 460 TM)

Dk Alaml Yap elikleri

Malzeme Gruplar
Makine Yap elikleri Konstrksiyon elikleri
Kpr Bina v.b.

Birletirme Yntemi
Kaynak Lehim Perin Vida

Kullanm zellikleri
Kullanm zellikleri
Mukavemet Tokluk Konstrksiyonlar iin akma mukavemeti

 Yksek mukavemet ile daha hafif konstrksiyonlar (statik yklenme) Mukavemet yannda yorulma dayanm (dinamik yklenme, kprler, titreim ile alan kons.)

Gerilme

ekme numunesi B8x8 l boyu=100 mm Deney scakl : Oda Sc.

ekil Deitirme

 Yksek Mukavemetli elikler daha dk yorulma mukavemetine sahiptir.

Yorulma Mukavemeti

Akma snr

evrim Says (N)

Tokluk zellikleri
Yap eliklerinde tokluk gei scaklna gre deiir. Dier yandan dk scaklkta yksek ekil deitirme zellii olmal
Souk ekillendirme iin Blgesel gerilim artlarn dk bir plastik ekil deitirme ile gidermek iin

 ekil deitirme ltleri

Kopma ekil deitirmesi Kopma kesit daralmas

malat (ekillendirme) zellikleri

malat (ekillendirme)
ekil deitirme ile Birletirme ile Yzey kaplama ile

ekil deitirme
Snrl boyut toleranslarnn eldesi iin genelikle souk ekillendirme gerekli Souk ekillendirme srasnda sertleme meydana gelir ve tokluk der. Bu durum ksmen gerilim giderme tavlamas ile (600 C) giderilebilir

ekil Deitirme
Eski zelliklerin geri kazanm sadece normalizasyon ile olabilir Bu ancak tavlama sonras boyut deiimi olacandan hi uygulanmaz. Eer ekil deitirme scak uygulanm ise ileme sonras istenilen zellikler ek sl ilemler ile salanabilir.

Birletirme
elik iin en nemli yntem kaynak Kaynaklanabilirlik en nemli zellik Bir malzemenin kaynak yatknl kaynakl blge zelliklerinin ana malzeme zelliklerine ok yakn olmas ile belirlenir. Ayrca kaynak sonras malzeme zelliklerini etkiler ekilde hata olumamas gerekli

Birletirme
Kaynak hatalar
Ani sertlik klar ve gevreklik Diki alt atlak oluumlar atlak olumamas iin <%0.22 C Eer karbon yksekse kaynak sonras hzl souma kaynak ncesi veya sonras ek stma ile nlenmeli

Dikialt atlaklar Kaynak hz

Sertlik

Dikialt sertlik profili

Kaynak hz

Max. Sertlik

Verilen s enerjisi Sertlik lm ITAB

 Karbon dnda dier alam elementleri de dnm davranlarn etkiliyor C-Edeeri

Malzeme Mukavemeti

atlak skl

 Byk segregasyon blgeleri de kaynak balantlarnda segregasyon oluturabilir

 Kimyasal bileim byk apta zellikleri etkiliyor Bu nedenle yap elikleri mukavemeti ve kullanm yerine gre snflanr Bu snflamada alamsz yap elikleri min. 355 Mpa akma mukavemeti gsterir Dier bir grup kaynaklanabilir ince taneli yap elikleridir ve yksek tokluk zelliklerine sahiptir. Dier gruplar Gemi elikleri ve beton elikleridir.

Yap eliklerinin zellikleri

Kimyasal bileim ile Isl ilem koullar ile Isl ilem ve deformasyon kombinasyonu ile Deitirilebilir ve gelitirilebilir

Kimyasal Bileim le zelliklerin Deiimi

Karbon
Artan karbon oran ile mukavemet artar Bu art perlit veya martenzit orannn art ile gerekleir.

 Her iki mikroyap bileeni de ancak tokluk zelliklerini drr % 0.3 Karbon orannn zerinde kaynak dikilerinde atlak oluum riski byk oranda artar n stma olmakszn % 0.22 Karbon oranna kadar kaynak uygulanabilir. Bu nedenle kimyasal bileim ile zelliklerin deiimi iin baka alam elementleri kullanlr

 Mangan ilavesi ile azalan karbon oranlarnda sabit mukavemet salanabilir Ayrca mangan ilavesi ile tane boyutu azalr, tokluk artar

 Molibden ilavesi ile de mukavemet arttrlabilir

 Krom mukavemeti arttrr Mn ve Mo gibi yksek tokluk art salamaz % 1 zerindeki Cr deerlerinden kanlmaldr (toklukta ar d)

 V, Ti ve Nb mikroalam elementleri Mukavemet, tokluk ve kaynak yeteneini byk lde etkiler >% 0.2 orannn altnda bile kuvvetli etkileri bulunur. Bu elemetler ile az perlitli veya perlitsiz ince taneli yap elikleri gelitirilmitir.

 Cr, Mn ve Mo karm kristali ierisinde sertlik salarlar Nb, V ve Ti elemetleri keltiler ve ince tane oluumu ile yksek sertlik ve tokluk salarlar

 Mikroalam elementleri Nb, V ve Ti stenit tane bymesini engellerler Scak deformasyon srasnda oluabilecek rekristalizasyonu engellerler Dnm zelliklerini etkilerler kelti olutururlar

Termomekanik lemler ile Malzeme zelliklerinin Gelitirilmesi

Optimum mukavemet-tokluk kombinasyonu Yksek dananml kaynaklanabilir yap elikleri gelitirildi

TM parametreleri
Deformasyon scakl stenitleme scakl Son deformasyon scakl Toplam deformasyon oran Deformasyonun pasolara dalm Deformasyon hz Son deformasyon hz Paso aras bekleme zamanlar Soutma hz

V, Nb ve Ti elementleri
Karbr ve nitrr olutururlar V (CN) 1150 C znr Nb(CN) >1250 C znr Ti(CN), Ti(CS) svlatktan sonta znr Ti(C,N) 1200-1300 C znr znrlk artar
stenitleme Scakl Dk C ve N oranlar

 Baarl bir TM iin

stenitleme
Kaba tane oluumu engellenmeli stenitleme scakl optimum olmal stenitleme sresi optimum olmal Yeterli miktarda mikroalam elementi zeltiye alnmal

 stenit taneleri kabalaabilir

engeller kalknca
stenit tane snrlarnda ince keltiler kabalanca

keltiler kabalar
uzun stenitleme srelerinde yksek stenitleme scaklklarnda

 stenit tane boyutunu

Nb ve Ti kontrol eder V kontrol edemez zira 1150 Cda znr

Ferrit tane boyutunu

stenit tane boyutu stenitin rekristalizasyonu stenit dnm belirler

 Statik veya dinamik rekristalizasyon

Scak deformasyon srasnda > kritik def. Oran

V, Nb ve Ti
zeltiye girmeli Kritik def. Oran Kuluka zamanlar Rekristalizasyonu nlyor

kelti oluumu hzlanr ve kolaylar

Yksek kafes distorsiyonu stenitin yksek dislokasyon younluu

 nce taneli ferrit

nce keltiler stenitte dislokasyon hareketlerini engeller Bylece stenitin toparlanmas engellenir. nce taneli stenit
Uzun tane snrlarna Yksek dislokasyon younluu nce keltiler Ferrit iin yksek miktarda ekirdek says Ancak stenit rekristalize olmad iin tekstr kalr

 Ferrit dnm hzlanr

stenitleme scakl C oran kelti miktar ekirdek says

 Ferrit dnm zorlar, martensit veya beynit oluur

stenitleme scakl yksek Matrix C znrl kelti miktar ekirdek says

 Yksek mukavemet ve tokluk

scaklk-deformasyon kombinasyonu keltiler boyut ve dalmlar En ince ve yksek miktarda kelti ekirdek younluu artyor Ferrit tane boyutu dyor

 Mukavemet art keltilerin hacim miktarndan bamszdr

nce Ds dyor Sonra 800-900 C aras max. kelti miktar (ama inkoherent uyumsuz-) 800 C altnda kelti miktar azalyor buna karn Ds artyor Ds 600 Cda max. (zira koherent veya yar koherent)

Termomekanik ilem parametreleri (sac scak hadde rnei)

Yass ktk Scakl
Hareketli frnda (stenitleme scakl) Ama: keltileri zmek, deformasyon scakln salamak Tg iri tane, Tg hadde kuvvetleri

 Son hadde scakl (Tj)

Tj dislokasyon younluu Tj stenit rekristalize oluyor Tj ekirdek says dk Tj ferrit tane boyutu yksek

 Son deformasyon oran

j dislokasyon younluu ve tane yzey alan ekirdek says nce taneli ferrit

 Soutma hz .

T ar souma nce taneli ferrit

 Sarlma scakl
nce keltilerin oluumu iin 600 C civarnda olmal

Yap eliklerinde sl ilem

Scak hadde sonucu zellikler yeterliyse sl ilemsiz -20 Cda 27J gibi belli bir tokluk deeri isteniyorsa normalizasyon veya normalize hadde (son hadde scakl 850-900C) Daha yksek mukavemet isteniyorsa suda soutma ve slah (akma mukavemeti >900 MPa) TM ilem

 Daha yksek mukavemet isteniyorsa yksek souk deformasyon uygulanr

n gerilmeli beton elikler (Akma/ekme oran 1 deerine ok yakn) Akma mukavemetleri 1700 Mpa deerine kadar kyor

Yap elikleri eitleri

 Genel Yap elikleri

C<0.22 Scak hadde veya normalize tavlanm

 Kaynaklanabilir ince taneli yap elikleri

Temel elik serisi -50 C scaklklara kadar tok elik serisi

 Gemi elikleri
Normal mukavemetli Yksek mukavemetli

 Su ile slah edilmi ince taneli yap elikleri (Akma mukavemeti>500 Mpa)

 naat elikleri
Beton elikleri n gerdirmeli elikler

 Yeni normlar Ek notasyonlar

Otomotiv Sektrnde Kullanlan elik Malzemeler

 retilen elik malzemelerin % 70i otomotiv sanayinde kullanlyor (%75i sac)

ase ve jantlar
Scak haddelenmi yksek mukavemetli elik sac

Karoser
Souk haddelenmi ince taneli sac Galvanizli veya kompleks kapl

Yakt deposu ve eksoz

nce taneli yzey kaplanm elik sac

G aktarm
Yksek dayanml elikler ve dvme malzemeler

Lastikler
Yksek dayanml patentlenmi ince elik tel

 Otomotiv iin malzeme kriterleri

Ekonomik Bulunabilirlik Dnme (Recycling) uygunluk

Malzeme zellik Profili

malat zellikleri
ekil deitirme Kesme ve ileme Kaynak Isl ilem Yzey kaplama

Kullanm zellikleri
Mukavemet Tokluk Kaza srasnda deformasyon Yalanma direnci Korozyon dayanm

Kullanm zellikleri
Dayanm
Yksek olmal Uzun yllar ayn kalmal Artan dayanm ile daha hafif aralar

Dayan arttrc mekanizmalar

Karm kristali, dislokasyonlar, tane snr dayanm, keltiler, dual faz, pekleme

 Tokluk (gevrek krlma direnci)

D etkenler ve malzeme et kalnl Tayc komponentler (ase, aks v.b.) Yalanma direnci nce taneli yap Kuvvetli kelti oluumundan kanmak

 Korozyon Direnci
Daha yksek korozyon direnci Daha yksek mr
Souk haddelenmi ince taneli sac yerine Yzeyi kaplanm (r. Zn) ince taneli sac

Gnmzde kaplamal sac kullanm %40-100

malat zellikleri
ekil Alma Yetenei
Band ve saclar son ekillerini souk ekillendirme ile kazanyor
Derin ekillendirme Germe Katlama, bkme

ekil alma iin genel kriterler

Kopma ekil deimesi Kopma kesit daralmas

 Yksek souk ekil deitirme iin

Yksek saflk
Ferrit matriks ile birlikte mmkn olduunca dk kalnt Ynlenmi, uzam kalntlarn olumunun engellenmesi Mmkn olduu kadar dk segregasyon Modern alternatif elik retim teknikleri

e1 ln Uygun tekstr (derin ek. in) je e0 Yksek dik anizotropi (r) r jk ln k1 Dk karbon oranlar k0 Kimyasal bileim

zel souk hadde-tavlama prosedrleri Karbon ve azotun keltilmesi (yalanma direnci iin) Lders engellenmi Anma izleri yok Tanml yzey przl

zellikler yannda yksek yzey zellikleri

 IF elikleri
Bu grup ierisinde ok yksek ekillendirme
C ve N Nb veya Ti ile bal Yap saf ferrit (hi perlit yok) ok yksek r deerleri ok dk akma mukavemeti Kuvvetli sertleme

 Otomotiv sanayinde kullanlan ince taneli souk hadde saclar

<500 Mpa Akma <% 50 A80

 TRIP elikleri (Transformation Induced Plasticity)

Tanml miktarda kalnt stenit ieriyor

SULC elikleri (Super Ultra Low Carbon Steel)

ok dk C ve N Mikroalam elementleri le kombinasyon Yksek mukavemet veya ekil alma

 Kaynaklanabilirlik
ITABde dk sertlik Dk karbon edeeri
Mikroalam elementleri TM haddeleme

 Kullanlan kaynak yntemleri

Punto kayna
Uygun C+P deerleri

Laser kayna
Kompleks kaynak dikileri mmkn
Farkl malzemeler Farkl malzeme kalnlklar Yzey kapl malzemeler

 Yzey kaplamaya yatknlk

Zn, Zn-alamlar veya Al ve alamlar ile kaplama
Kaplama metali ile sk ba oluumlar Temiz Reaksiyon yetenei yksek

 Min 4 farkl kaplama katman

Sac rnlerin retim prosesi

elikhane Scak Hadde Souk Hadde Yzey Kaplama

retim Sreci ve Etki Parametreleri

Scak Haddeleme
Proses admlar
Yass ktk tavlama (stenitleme)
stif veya hareketli Genellikle 1200 C civar Enerji tasarrufu, dk scaklklarn seimi Mikroalamllar iin optimal sc. Karbr zmek TM haddeleme iin uygun

 n ve son hadde
n hadde scaklklar tavlama scaklna ok yakn Son hadde scakl genelde 850 C civar Gelime daha dk scaklklara doru
rnein ferrit blgesinde

Gnmzde en dk 600 C civarnda

 Soutma
Hava ve su karm ile Pskrtme ile daha geni yzeyde Banda yakn ve geni yzeylerde Su debisi ile soutma gcnn kontrol Gelime otomasyon ynnde

Souk Haddeleme
4 Proses Adm var
Scak sacn oksit tabakasnn giderimi
Demiroksit birka mm kalnlnda Scak H2SO4 veya HCl ile

Souk hadde
4 veya 6 l tandem haddeler ok yksek band hzlar ile farkl hadde admlar Hadde emlsiyon (su ve ya karm)

 Tavlama
Rekristalizasyon stenilen tane boyutu stenilen tane ekli Karbr ve nitrrlerin
Boyut Dalmlar

Dislokasyon younluu Tekstr

 Teknolojik olarak
Sreksiz (frnda)
Dk stma ve soutma hzlar Tekstr arlkl rekristalizasyon ve AlN keltileri Kontrolsz atmosferde yzeyde C kayb stifte yksek konveksiyon iletimi H2 atmosferi ile daha yksek verim

 Srekli
Yksek soutma hz nedeniyle
Yalanma problemi var Bu nedenle tm keltiler oluacak ekilde tavlama IF-eliklerinde bu problem mikroalam nedeniyle yok Avantaj yksek dayanml ince taneli sac Tane boyutu Yksek dislokasyon yo. Beynit veya martenzit ile geni bir akma mukavemeti paleti

 Son hadde (% 1 ekil deitirme oran)

Lders ekil deitirmesini ortadan kaldrmak stenilen yzey topografisini elde etmek
Derin ekillendirme Boyama Laser veya tel erozyon ile hadde motifleri

Dik Anizotropi
r deeri
Kristallografik tekstr
AlN keltileri

Rekristalizasyon Tane bymesi Kimyasal bileim Scak hadde Souk Hadde

Yzey Kaplama
Kaplama metalleri
Zn, Zn-Fe, Zn-Al, Zn-Ni (elektrolitik) Al, Al-Si, Al-Zn-Si Pb-Sn (Elektrolitik)

Kaplama kalnl (10-25 mm)

 Kaplama zellikleri
Elektrolitik
Son tavlama isleminden sonra, i deiim yok

Scak daldrma
Kimyasal olarak yzey temizleme Termik yzey temizleme (frnn ilk blgesinde) Rekristalizasyon tavlamas Scak metal banyosuna daldrma ve kaplama Soutma Son Hadde (dres hadde)

 Kaplama kalitesi
Kaplama metalinin ba zelliklerine bal yi bir ba iin
Sac yzeyinde oksit v.b. Difzyon nleyici maddelerden arnm olmas

Kaln ve krlgan intermetalik bileikler Kaplama kalnl hassas ayarlanabilmeli Kaplama kalnl homojen olmal Byk inko taneleri olmamal
Kaplama banyo kimyasal bileimi ile (min Pb oranlar) Band yzeyine ekirdeklenme iin kat partikl pskrtme

 Kaplama kalitesi (devam)

Galvanneal kaplamalar (Zn-% 10 Fe)
Boya ve kaynak ilemlerine yatkn Yksek sertlik ve krlgan kaplama tabakas (ekillendirme hz dk olmal)

Al kaplamalar
Sv Al banyosu Yksek korozyon direnci Boru, egzoz susturucu paralarnda %10 Si ilavesi ile Fe2Al5 intermetaliinin bastrlmas

Yzey Sertletirilebilir elikler

 Yzey
Anma Bask Titreim ile yklenmeler Sert

Merkez
Krlma direnci yksek (tok) Titreim sndrebilmeli) Yumuak

 Yzey sertletirme
Metalik, anorganik veya organik ilave kaplamalar Malzemenin yzeyinin modifikasyonu

Termik Yntemler
Kimyasal bileim deimiyor Buna karn mikroyap deiiyor

 ndksiyon Sertletirme Alev ile sertletirme Ksa sreli sertletirme

ndksiyon sertletirme
stenitleme endktif stma ile
Bir sargdan akm geiyor Sarg ierisinde akm ile manyetik alan oluuyor Bu sargnn ierisinden de metal geiriliyor Bylece metal ierisinde bir elektrik gerilimi endkleniyor Bu gerilim akm oluturuyor Bu ekilde oluan s
diren kayb ferromanyetik malzemelerde histeri kayplarna bal

 Endksiyon ile stmada

Yzey stma mmkn Bu ekilde ksmi stma DC stma
Kesitte akm younluu sabit

AC stma
Yzeyden merkeze doru azalan akm younluu

ix i0 e
Akm yo. X mesafede yzeyde

Yzeyden mesafe (mm) Akm yo. 0.37e dt dalma derinlii

Akm yo.

 toplam akmn % 63 ierisinde

Toplam snn % 86s ierisinde

K f m
Sabit Frekans

z diren

Relatif Permeabilite

 Dalma derinlii () frekansa bal (elik malzemeler iin)

Orta frekans (3-10 kHz, =5-8 mm) Yksek frekans (400-2500 kHz, =1-0.4 mm) Yksek frekans (27 MHz, =0.1 mm)

 Endksiyon stma teknikleri

Sabit malzeme ile
Tm malzeme sarg ierisine sokuluyor Sonra alnp soutuluyor

Hareketli malzeme veya sarg ile

Sarg sabit bir hz ile malzemeyi starak hareket ediyor, kta su veriliyor Malzeme sabit bir hz ile sargnn iinden geerek hareket ediyor, kta su veriliyor

Alevde Sertletirme
Is alev ile malzemeye veriliyor
Daire, geni ve elek eklinde nozullar Yzeyde enerji girdisi>Malzemede iletilen

 Istcnn ekli malzemeye uygun olmal

 Istma iin gaz karmlar

O2+gaz
Doal gaz Asetilen Propan Patlama riski olan gaz karmlar

 Alev ile sertletirme ile

2-10 mm kalnlkta sert katman oluturulabilir Alev ile stma uygulanabilen yzeylere uygun Soutmada ya kullanlyorsa yanma tehlikesi Hareketli serletirme iin zel karmlar

Ksa zamanl sertletirme

ok ksa stenitleme zaman
Normal Tg scaklndan daha yksek Soutma ortanma gerek yok malzeme kendi s iletimi ile souyor Istma srekli yerine
mpuls (zaman aralkl)
Endksiyon Srtnme Deformasyon e- veya laser nm ile

Termokimyasal Yzey Sertletirme Yntemleri

Sementasyon
Yzeyde karbon emdirerek karbon orann arttrmak Yzeye yakn blgede sertletirme iin sl ilem uygulamak

 Sertlik=f(%C) %C>0.7, Mf
Max. Sertlik yzeyde deil g+Fe3C blgesinden

 C Difzyon katsays a blgesinde daha yksek Buna ramen g blgesinde semente ediliyor Nedeni g daha yksek znrle sahip a ise sadece %0.02

 Sementasyon gaz ile (CO+CO2 karm) Bu nedenle Boudouard Dengesi meydana geliyor CO2 + C = 2CO

rnek, %C=0.1 Denge 900C, %75 CO CO %90, yeni denge %0.4 C T 800C ve %75 CO ile yeni denge %0.4C 800C, CO %90, yeni denge %0.8 C T 1000C ve %75 CO ile yeni denge %0.05C, C azalr T 1050C ve %90 CO ile yeni denge %0.1C, C ayn kalr CO %65 oksitlenme olur

 C yzeyden malzemeye tanm difzyon ile

Bunun itici gc C veren ile C alan ortamlarn aktivite fark Sementasyon iin gaz ortamnda C aktivitesinin malzemedeki C aktivitesinden daha fazla olmas gerekir. Sementasyon her iki aktivite ayn olduunda sona erer.

Sementasyon etki parametreleri

Malzeme bileimi, malzeme geometrisi ve boyutlar Sementasyon scakl (18CrNi8 rnei)
Scaklk tm malzeme iin sabit Scaklk , x Scaklk , C-pot. Scaklk , t Scaklk > 950C kullanlmyor

 C-Potansiyeli
Sabit T, t ve malzeme iin ortam C-pot. belirleyici C-potansiyeli kadar semente etmek mmkn Daha yksek C-pot mmkn deil

 Sementasyon sresi
Sementasyon difzyon kontroll

xk t
k ieriinde T, C-Pot., Cnun Diff. Katsays var

 Soutma hz
En uygun soutma ile
Optimum yzey sertlii Optimum sert tabaka kalnl ekme ve dnm hacim deiimleri ile atlak oluum riski

Soutma ortamlar
Su Mineral yalar Tuz banyolar Katklar ile modifike banyolar (r. Tuzlu su v.b.)

Sementasyon Yntemleri
Kat, sv veya gaz sementasyon ortamlar Scaklk 800-900C arasnda Ortama gre deien sreler
Kat : 8-12 h Sv : 2-6 h

 Kat (Toz veya granl) sementasyon

Kmr
Kok, Odun veya takmr

Aktivatr
Toprak alkali veya alkali karbonatlar (BaCO3, NaCO3)

Balayc Scakla dayankl kutu ierisinde ve kapal 870-930 C arasnda Sadece sertlik art istenilen yzeyler

 Sv (Tuz banyosu)
Sv tuz banyosu (NaCN veya KCN) Zehirli (su, buhar veya duman ile) ancak alternatifi yok Basit, hzl, homojen sementasyon Aktivasyon Toprakalkali klorrler (SrCl2), ve vizkosite iin BaCl2 (CN)2 paralanyor, Fe katalizr Hem C hem de N yaynyor (A1 sc. ) Sementasyon sresi 900-950 C 2-6h

 Gaz sementasyonu
CO ve CH4 (r. doalgazdan) Tanml C-pot. veya tayc gaz iin H2 , N2 Temel reaksiyonlar
2CO = [C] + CO2 CO + H2 = [C] + H2O CH4 = [C] + 2H2

Sementasyon Sonras Sertletirme

Sertletirme slah ileminin ayns
stenitleme + Soutma + Temperleme Modifikasyonlar malzeme ve geometriye bal

 Dorudan sertletirme
Sementasyon scaklndan soutma En dk ekme ve atlak riski Sadece belli malzemeler iin kullanlabilir
Cr ve Mo ierii
ri znmemi karbrler

ri taneli malzemeler
ri taneli g

Sertletirme sonras ileme yaplmyor sadece zmparalama

 Tek kademeli sertletirme

Sementasyon sonras merkez A3 zerinde Araya gerilim giderme tavlamas konulabilir Avantajlar
Sementasyon sonras ek stenitleme ile
Kaba yap ortadan kalkabilir Tokluk ekme ile boyut deiimi

Oda scaklna kadar soutma ile malzeme ilenebilir (fazla karbon ieren yerler, oksidasyon v.b.)

 ift kademeli sertletirme

nce merkez Sonra yzey sertletiriliyor Merkez de sert olabiliyor Dezavantajlar
ekme Uzun sreler Fazla enerji

 Temperleme
150-200 C Tetragonal martenzit kubik martenzit Yzeyde basma gerilimleri ve sertlik kalmal

 Sementasyon uygun
Yzey sertlii Titreimli yorulma dayanm alma scakl max. 200C

Bunun dnda Nitrrleme veya borrleme kullanlabilir

Nitrasyon (Nitrrleme)
Nitrrleme ile termokimyasal olarak yzeyde N art salanr.
Nitrrleme ile Nitrr tabakas oluur
Yksek sertlik Yksek anma direnci zellikle yksek basn altnda alan yzeyler iin Yksek scaklkta yksek sertlik
Dnm yok alma scakl nitrrleme scaklna kadar kabilir

Adhezif (srtnme) anmaya kar direnli

 N g blgesini aar Braunit (N-perlit) 592 C ve %2.4 N a-ferrit ierisinde max z. %0.1

 Nitrr katman yaps

Ferrit blgesinde, braunit altnda ok kullanlan scaklklar 500-550C
Bu scaklklarda 0.2-0.5 mm kalnlk

Scaklk art ile daha kaln katman elde edilemez

 Yaynan N
Kafeste arayer olarak yerleir, yani ferrit ierisinde znr Fe ve zellikle Al, Cr, Mo ve Ti ile nitrr oluturur Karbrlere yaynr ve karbonitrr oluturur

Bileik katman

Difuzyon katman

 Bileik katman
5-30 mm kalnlnda Fe2-3N (e-nitrr, hegzagonal) Fe4N (g-nitrr, kym) Karbonitrr (FexCyNz) Alaml eliklerde alam elementleri de bileiklere giriyor Katmanda N %5-6 Sngersi porz
e faz metastabil N atomlar cottrel atmosferinden N2 molekl hale geiyor Alamsz elikler, dkme demir, kaba ilenmi yzeylerde yi bir anma direnci iin porozite veya hi yok

 Difzyon katman
N % 0.2-5 arasnda yzeyden balyor e doru azalarak devam ediyor Burada N
a ierisinde znm nce nitrr keltileri halinde

Alam elementleri
Sertlik Katman kalnl

 Nitrrleme yntemleri
Gaz nitrasyon
500 C scaklkta amonyak ile Kalnla ve malzeme boyutlarna gre 40-100 h Yeni yntemlerde nico-nitrrleme ile 2-4 h Amonyak yzeye yakn paralanyor

 Tuz banyosunda nitrasyon

Banyo sv KCN, NaCN gibi siyanr tuzlar Ak stmal demir veya titanyum potada sv Havalandrma ile tuz oksitleniyor Oluan siyanat bileikleri 570 C scaklkta paralanyor veya karbonat bileiklerine dnyor Bu reaksiyonlar ile C ve N serbest ve malzemeye yaynyor 3-4 h sonra 15-20 mm kalnlnda porz bileik katman oluuyor Max sertlik gaz nitrasyondan 100-200 HV daha dk

 Borrleme
B yaynyor ve Fe ile intermetalik oluturuyor Borid (Fe2B -%8.8 B- ve FeB -%16.2 B % 3.8 B ile tektik (1149 C)

 Borrleme yntemleri
Pratikte sv (borax bazl ergiyikler) veya gaz (Hidrobor bileikleri) kullanlmyor Gaz ortam zehirli Sv banyoda bor katman heterojen

 Pratikte kullanlan kat toz halindeki B ortamlar

Kompleks paralar iin Ksmi borrleme iin macun eklinde Toz bileimi
Borkarbr+dolgu tozu+aktivatr

Kaplanacak malzeme ilenmi olmal Bor ile yzeyde yeni bir tabaka oluaca iin dk toleranslarda ilenmi olmal

 Yzeyi kaplanacak malzeme

lenmi olmal Kaplama gelei iin dk boyutta olmal ekme varsa
Kaplama ncesi gerilim giderme tavlamas

Yzeyler
Przsz, oksitsiz, parlatlm

 Kaplama kutusu (scaa dayankl elik)

Malzeme yerletirilir zerine 10 mm kalnlnda bor kaplama tozu Kapak hareketli n stlm frna Kaplama sonras yava soutma Vakum veya korumal atmosfer yok Scaklk 850-1000 C (tektik altnda) Kaplama sresi 1-8 h

 Kaplama kalnl
Kaln (300-400 mm)
Erozif anma (seramik iin kalplar)

nce (20 100 mm)

Adhezif anma (talasz ekillendirme)

 Avantajlar
Kaplama sonras merkez slah edilebiliyor
Nedeni bor tabakasnn termik genleme katsaysnn elik alamlarna ok benzemesi

Yksek alaml elikler

Kaplama sonras ya veya hava ile sertletirilebilir Ya da inert atmosfer (ntr tuz banyosu)

Kaplama yaps

atlak

 Yksek bor potansiyelinde

ki fazl kaplama
D FeB, daha sert ve krlgan (ekme gerilmeleri) Fe2B (Basma gerilmeleri) Bu ekilde atlak oluumlar (resimde)

Bu nedenle tek fazl kaplama (Fe2B) (E tipi)

 Ynlenmi byme ile

Kaplama krlmyor

 Ynlenmi byme nedeni

Bor difzyonu yne bal Alam elementlerine bal
Dk alaml slah eliklerinde kuvvetli ynlenme Yksek alam ile dz yzeyler

Artan alam elementi ile dk kaplama kalnl

 Bor katmanlar
Yksek anma dayanm Yksek sertlik (1800-2200 HV0.2) Yksek scaklk sertlii Yapmaya kar diren Alkali ve asitlere dayanm yi kaynak yetenei

Islah elikleri
En geni kullanlan (alamsz dnda) elik grubu
Kullanm oran yaklak % 40

Tanm
Makine yap elii Sertletirmeye uygun Yksek mukavemet Ve Yksek tokluk

 Islah elikleri
Makine yap elikleri olarak
Vida, dili ve mil, yay malzeme olarak kullanlmaktadr.

Islah eliklerinin zellikleri

Kimyasal bileim Yap
Tokluk

 zellikler
Kimyasal bileim Sertletirme sonras mikroyap (zellikle tokluk)

Islah elikleri ayrm

Boyut Max. Sertlik Mikroyap

 Sertletirilebilirlik
Malzeme merkezinde oluan % martenzit stenen sertlik % martenzit Alamsz slah eliinde % 50 olmal Yay eliinde % 80 Otomotivde kullanlan paralarda % 90 ve zeri f(C, Cr, Mn, Ni ve Mo)

 Tipik bileim
C:% 0.3-0.8 Mn: % 0.5-1.6 Cr: % 2 max Mo: % 0.5 max Ni: %4.1 max

elik Normu 2 C 45 3 C 60 28 Mn 6 41 Cr 4 51 CrV 4

C 0.42-0.45 0.57-0.65 0.38-0.45 0.47-0.55

Mn 0.5-0.8 0.6-0.9 0.6-0.9 0.7-1.1

Cr

Mo

Ni

V 0.1-0.25 -

0.4 max 0.1 max 0.4 max 0.4 max 0.1 max 0.4 max 0.9-1.2 0.9-1.2 -

0.25-0.32 1.3-1.65 0.4 max 0.1 max 0.4 max

YKSEK SICAKLIA DAYANIKLI ELKLER

 Bu elik grubu enerji retim santrallerinde kullanlan malzemeleri oluturur. alma artlarnda
Yksek scaklk Yksek basn bulunur

Konstrksiyon malzemesi olarak

Scak ve yksek scakla dayankl elikler

 Kullanm rnekleri
Buhar kazanlar Boru balantlar Buhar veya gaz trbin aftlar Trbin kasalar Ventil Armatur Vida ve somunlar

 alma scaklklar
min 500 max. 1350 C

alma sreleri
200.000 saat (olaan) (22 yl) 350.000 saat max. (39 yl)

 Malzeme davranlar yksek scaklkta ok farkl Oda sc. elik akma snrnn zerinde zorlanrsa
Deforme olur ama yk malzeme zerinde kalsa dahi deformasyon devam etmez, durur Def. Devam iin yk arttrmak gerekir.

 Yksek scaklkta (400 C), sabit ekme gerilmesi altnda

e-zaman diyagram (srnme diyagram)
Yksek scaklkta sabit ykte zamanla ekil deitirme artyor
Bu olaya srnme ad veriliyor

 blge var (srnme hzna gre (de/dt)

I. Blge: Primer (srnme hz dyor) II: Blge: Sekunder (srnme hz sabit)
Malzeme mrn bu blge belirliyor

III. Blge: Krlmaya kadar Tersiyer (srnme hz artyor)

 Yksek scakla dayankl malz. Seimi

Sekunder blgede dk srnme hz olmal

Yksek scaklkta deformasyon

Dislokasyonlar durduran
Tane snrlar keltiler

Bylece malzeme sertleir (pekleir) Yksek scaklkta ve ekme yk altnda

Kilitlenen dislokasyonlara yaynan boluklar Bylece dislokasyon trmanabilir zellikle normal gerilmeye dik tane snrlarnda

 Boluklar
Normal gerilmeye dik tane snrlarnda younlar lerleyen srnme ile por zincirlerine dnr Bylece ok yava da olsa malzeme ekil deitirir Artan boluklar ile
Tayc kesit azalr Gerilme artar ve yeni dislokasyonlar hareket eder Bylece III. Blge balar

 Srnme iin belirleyici olan boluk difzyonudur Srnmeye ve yksek scaklk dayanm iin
Boluk difzyonunun engellenmesi gerekir
Kafes yaps Karm kristalleri Dislokasyon hareketini engelleyen keltiler

 Kafes yaps
Kym kafeste boluk difzyon hz ok dk stenitik elikler daha dayankl
Ferritik 600 Ca kadar

 Karm kristalleri
Yeralan veya arayer elementleri
Kafes distorsiyonu Boluk difzyonu azalr Hem ferrit ve hem stenit iin
Mo

 Dislokasyon hareketini engelleyen keltiler

nce kelti oluumu
V, Nb, Ti

Scaa Dayankl Ferritik elikler

Cr, Mo ve V St35.8 ve St45.8 Boru malzemesi Mo katksnn srnme srelerine etkisi Mo ilave olarak V etkisi Paslanmaz (slah)

Mo etkisi

Scaa Dayankl Martenzitik elikler

600 C civarnda modern santraller iin % 9-12 Cr ierir

s B 100.000, 600 C>100MPa

Kaynak ile ileme uygun olmal Yksek tokluk 750 MPa akma (Oda sc.)

C (% 0.08-0.2) Mo (% 1-2) V (% 0.5 max) Nb (% 0.05-0.1) B ve N nitrr iin- (ppm civar)

Scaa Dayankl stenitik elikler

Difzyon hz khme gre 20 kat daha dk Dk istif hata enerjisi
dislokasyonlar Blnebiliyor

Yksek scak mukavemet Scaklk art ile dk deiim

 Temel malzeme
18/8 CrNi paslanmaz
550 C zerinde sigma faz ile gevreklik

Fark stenit stabil

Cr drlyor Ni arttrlyor

Nb ilavesi ile inter. Kris. Korozyon direnci (buhar kazanlarnn durgun zamanlarnda)

 Mo ilavesi var (% 2 civar)

Mo ferrit yapc
Bu nedenle Ni % 13-16 daha yksek

Daha fazla Mo gevreklik yaratyor Yksek Mo ierikli karbr oluumu

Hacim azalmas Negatif srnme

 W ilavesi de var (% 3 ) V ilavesi de var (% 0.6)

Scaa dayankl Ni-bazl alamlar

Ni-bazl alamlar
Yksek scaklklarda (>750 C) Yksek ekme gerilmeleri ok dk srnmeler

Bunu salayan
Dk boluk difzyonu Ni oran ile artan rekrist. Sc.

Ni yanna Cr da var (yk. Sc. Oksidas.)

 NiCr alam (inconel 600)

800 Ca kadar ekonomik olarak kullanlabilir. Al ve Ti ile alamlama var
Koherent Me3(Al,Ti) intemetalik keltileri
(ok ince)

NiCr 20TiAl (Nimonic 80A)

Co ile alamlama da var

Ni gre daha dk dif. Rekris. Sc. NiCr 20 CoTiAl (Nimonic 90)

Soukta Tok elikler

Bu elik grubu -60 C da 27 J tokluk Ayrca mekanik zellikler Ve kaynak yetenei de nemli malz. zellikleri

 Kullanm
Souk hava depolarnda aparat Souk tama depolar Boru balantlar Dk scaklk uygulamalar (sv gazlar) v.b.

Akma ve ekme Mukavemeti ile Darbe Tokluk Enerjisinin Scaklk ile deiimi

 Malzemelerin dk scaklk davranlar

Kristal yapsna
Khm (ferrit martenzit) darbe gei scaklna sahip Kym (stenit) sadece snek krlyor

Kimyasal bileimine
N, Mn ve Ni ile kym davran artyor

Isl ilem durumuna bal

 Bu ekilde stenitik elikler en dk scaklklara kadar kullanlabilir. Ekonomik olarak ferritik elikler
Isl ilem ve Alamlama ile Tg

Soukta Tok eliklerin Kimyasal Bileimleri

Darbe gei scakln dk tutmak iin ferritik eliklerde C oran dk seiliyor

% 2 oranna kadar ilave edilen Mn dk dnm scakl yksek ar souma ve bu ekilde oluan dk tane boyutu % 2 zeri Mn ise beynit dnmn kolaylatryor

Mekanik zelliklere Ni etkisi

 Ni etkisi olumlu
Dk oranlarda Ni (<% 2)
Dnm sc. Ferrit tane boyutu

Yksek Ni oran (>%2)

Otomat elikleri

Yay elikleri

Kullanm Koullar ve Malzeme zellikleri

Geni elastik deformasyon aral Dk elastik kayplar
Ar zorlanmada krlma direnci

Yksek Re
Yksek Rp/Rm > 0.9 Yksek kullanm tokluu A5>%6, Z>%30 Yksek yorulma mukavemeti

Uzun kullanm mr

Malzeme dizayn
Kimyasal bileim
Si, Mn, Cr, V ve Ni Korozyon iin ayrca Cr, Ni, Mo ve Al

retim ekli
Eritme ve izabe (kalntlar) Scak ve souk ekillendirme

Isl ilem
Islah Patentleme Termomekanik ilem

 Yap martenzitik (>58HRc)

Genel kriter % 50 merkez martenzit Yay malzemelerde merkezde min % 80

Yksek sertletirme iin ayrca Cr, Si, Mn, Mo, V ve Ni kullanlyor Ayrca
Korozyon Paramanyetik zellikler nemli olabiliyor.

Yay malzemelerde Rm 1000-1900 N/mm2 Souk deforme yaylarda 3500 N/mm2 olabiliyor Artan Rm ile tokluk dyor

Ray elikleri