P o lite c h n ika W a rsza w ska

W y d z ia ł In s ta la c ji B u d o w la n y c h
H y d ro te c h n ik i i In ż y n ie rii Ś ro d o w is k a

Studia niestacjonarne II stopnia

Inżynieria Środowiska

PRZEDMIOT: Biologia środowiska

Grupy fizjologiczne mikroorganizmów biorących udział w procesie
kompostowania odpadów komunalnych

Wykonujący ćwiczenie: Prowadzący ćwiczenie

Jakub Lechowski dr hab. inż. Agnieszka Tabernacka
Marlena Myszczyńska dr Katarzyna Affek
Justyna Przybysz
Dorota Puc
Arkadiusz Radomski
Marta Rogalska
Andrzej Rogalski
Bartłomiej Seta
Natalia Starzec
Anna Stefańczyk
Marika Zasowska
Michał Zugaj
1. Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia było zapoznanie się z biologicznymi metodami kontroli procesu
unieszkodliwiania odpadów komunalnych za pomocą metody kompostowania.
2. Zakres ćwiczenia
Zakres ćwiczenia obejmował:
 Określenie stopnia rozkładu odpadów na podstawie analiz mikrobiologicznych próbek
kompostu, które pobrane zostały z dwóch pryzm o różnym stopniu zaawansowania
procesu kompostowania;
 Określenie stopnia unieszkodliwienia kompostów na podstawie wskaźników
mikrobiologicznych pod względem sanitarnym;
 Ocenę efektywności procesu kompostowania na podstawie przeprowadzonych analiz
kompostów.

3. Wstęp teoretyczny
Kompostowanie to jedna z metod biologicznego przetwarzania odpadów
komunalnych. Polega ona na tym, że w kontrolowanych warunkach tlenowych materia
organiczna w odpadach podlega mineralizacji i częściowej wtórnej syntezie do stabilnych
form. Kompostowanie umożliwia usunięcie patogenów, zmniejszenie masy i objętości
opadów oraz ich stabilizację. Końcowy produkt jest stabilny biologicznie, może być
wykorzystywany do poprawy struktury gleby (jako nawóz), materiał wypełniający
w biofiltrach lub paliwo.

Metody kompostowania można podzielić na dwie kategorie:

 kompostowanie w systemach otwartych:
 bez przemieszczania kompostowanej biomasy (kompostowanie w pryzmach
statycznych, kompostowanie w pryzmach z napowietrzaniem, kompostowanie w
brykietach),
 przeprowadzane z przemieszczaniem kompostowanej biomasy (kompostowanie w
pryzmach przerzucanych, kompostowanie w pryzmach przerzucanych
z napowietrzaniem),
 kompostowanie w systemach zamkniętych (bioreaktory):
 wieże (reaktory o przepływie pionowych: półkowe i bezpółkowe,
 reaktory o przepływie poziomym (kompostowanie tunelowe, komorowe
i kontenerowe, bębnowe)

Proces kompostowania można podzielić na trzy fazy:

• Faza I – jest to faza początkowa. Dominują tu organizmy mezofilne tj. bakterie
heterotroficzne, promieniowce, oraz grzyby, które zajmują się degradacją substancji
łatwo rozkładalnych: cukrów, tłuszczy, białek i skrobi. Mające miejsce intensywne
procesy biochemiczne, zachodzą z wydzieleniem ciepła, w wyniku czego wzrasta
temperatura kompostu, aż do 40 ℃ .
 • Faza II – Gdy temperatura osiągnie wartość 40 ℃ następuje zamiana dominującej
grupy organizmów mezofilnych na bakterie i grzyby termofilne. Zadaniem tych
organizmów jest dalsza degradacja organizmów łatwo rozkładalnych. Temperatura
pryzmy rośnie dalej i może osiągnąć wartość nawet 80 ℃ . W temperaturze powyżej
60 ℃ termofilne grzyby giną, a reakcje rozkładu są prowadzone głównie przez
promieniowce i bakterie przetrwalnikujące. Wraz z wyczerpywaniem się łatwo
rozkładalnych substancji organicznych, spada szybkość reakcji biochemicznych w
konsekwencji czego temperatura kompostu zmniejsza się.
Faza III – Najdłuższy etap kompostowania, polegający na degradacji trudno
rozkładalnych substancji organicznych. W kompoście rozwijają się bakterie
celulolityczne, nitryfikacyjne oraz promieniowce, a także niektóre rodzaje grzybów
rozkładające celulozę i ligniny. Zwiększeniu ulega liczba form przetrwalnych bakterii.

Proces kompostowania ma na celu intensyfikację przemian biochemicznych,

prowadzących do częściowej mineralizacji i humifikacji związków organicznych
występujących w odpadach komunalnych. W wyniku mineralizacji temperatura wzrasta
początkowo do temperatury optymalnej dla rozwoju mikroorganizmów mezofilnych (25-
40°C), a następnie termofilnych (50-60°C). W procesach humifikacji tworzy się
próchnica, czyli humus, zawierająca kwasy fulwowe oraz huminy. Związki humusowe
mają właściwości jonowymienne i wprowadzone do gleb uprawnych wpływają
korzystnie na ich strukturę, zwiększenie pojemności wodnej i sorpcyjnej, a kompost
ulegając mineralizacji jest źródłem substancji pokarmowych dla roślin.

Jednym z efektów działalności grup mikroorganizmów są charakterystyczne zmiany

temperatury w czasie. Początkowo temperatura rośnie bardzo szybko, następnie przy
około 40°C obserwuje się krótki okres adaptacji, który jest związany ze zmianą grupy
dominującej z organizmów mezofilnych na termofilne. Po osiągnięciu maksimum
temperatura obniża się do poziomu temperatury otoczenia. Poniżej przedstawiony został
wykres zmiany temperatury w pryzmie podczas procesu kompostowania.
 Do czynników wpływających na intensywność przemian biochemicznych w procesie
kompostowania należą: skład odpadów, porowatość, struktura, wielkość cząstek,
stosunek C:N:P, wilgotność, odczyn (pH), temperatura, ilość i skład gatunkowy
mikroorganizmów, stopień natlenienia, prawidłowe napowietrzanie, mieszanie odpadów
oraz warunki klimatyczne.

Czynnikiem niezwykle istotnym dla właściwego przebiegu procesu kompostowania

jest napowietrzanie, które spełnia trzy funkcje:
 umożliwia wymianę gazową, zapewniając utrzymanie warunków tlenowych w
pryzmie kompostowej,
 powoduje usunięcie nadmiaru wody
 powoduje usunięcie nadmiaru ciepła, obniżając temperaturę.

Zalety metody kompostowania, stanowiące o jego znaczeniu w nowoczesnym

systemie gospodarowania odpadami to:
 umożliwienie recyrkulacji znaczących ilości odpadów ulegających biodegradacji
(zapewnienie uzyskania odpowiednich poziomów recyklingu organicznego),
 zapewnienie unieszkodliwiania odpadów pod względem sanitarno-
epidemiologicznym,
 technologie kompostowania są sprawdzone w skali techncznej, dostępne i stosunkowo
łatwe w eksploatacji,
 kompostowanie jest „akceptowalne” pod względem ekonomicznym – zarówno z
punktu widzenia kosztów inwestycyjnych, jak i eksploatacyjnych,
 produkt kompostowania jest (może być) wartościowym materiałem, przydatnym do
wielu celów, jest m.in. bazą substancji humusowych, niezbędnych dla zapewnienia
urodzajności gleb,
 kompostowanie stanowi podstawowy element każdego zintegrowanego systemu
gospodarowania odpadami.

4. Przebieg ćwiczenia
Otrzymano próbkę kompostu pobranego ze świeżo usypanej pryzmy (kompost
surowy) oraz próbkę z kompostem dojrzałym z pryzmy o identycznych rozcieńczeniach
10-1. Dla obydwu próbek wykonano szereg rozcieńczeń od 10-2 do 10-8 przenosząc
każdorazowo do kolejnego rozcieńczenia po 10cm 3 otrzymanego kompostu do 90cm3
jałowej wody buforowej i dokładnie mieszając.

Następnie wykonano oznaczenia:

1) Ogólna liczba bakterii mezofilnych
W celu jej oznaczenia wykorzystano metodę płytkową Kocha na podłożu agarowym
odżywczym, stosując posiew głębinowy. Użyto do tego po 1cm 3 rozcieńczeń 10-6, 10-7,
10-8 kompostu surowego, oraz po 1cm3 rozcieńczeń 10-5, 10-6 i 10-7 kompostu dojrzałego,
które za pomocą pipety naniesiono na płytki Petriego i zalano pożywką agarową
odżywczą. Powstałe hodowle inkubowano w termostatach w temperaturze 28 oC przez 48
godzin. Po inkubacji policzono wyrosłe kolonie i określono liczbę bakterii mezofilnych
wyrażoną jako jtk w przeliczeniu na 1g suchej masy kompostu.

2) Ogólna liczba bakterii termofilnych

Oznaczenie wykonano również metodą płytkową Kocha na podłożu agarowym
odżywczym, stosując posiew głębinowy. Do posiewu użyto po 1cm 3 rozcieńczeń od 10-3
do 10-5. Hodowle inkubowano 24 godziny w temperaturze 55oC. Po inkubacji policzono
wyrosłe kolonie i określono liczbę bakterii termofilnych wyrażoną jako jtk w przeliczeniu
na 1g suchej masy kompostu.

3) Ogólna liczba bakterii sporowych

Pobrano 1cm3 z rozcieńczeń 10-4, 10-5, 10-6 i wprowadzono do sterylnych próbówek
z korkiem, które na 15 minut wstawiono do łaźni wodnej oraz ogrzewano w temperaturze
80oC. Wykonano powiem metodą głębinową – zawartość próbówek przelano do pustych
płytek Petriego i zalano podłożem agarowym odżywczym. Hodowle inkubowano w 28 oC
przez 24 godziny. Po inkubacji policzono wyrosłe kolonie i określono liczbę bakterii
sporowych wyrażoną jako jtk w przeliczeniu na 1g suchej masy kompostu.

4) Ogólna liczba promieniowców

Oznaczenie wykonano dla rozcieńczeń 10 -1 ÷ 10-4 metodą płytkową Kocha poprzez
posiew powierzchniowy na podłoże Pochona. Po posiewie hodowle inkubowane były
przez 7 dni w temperaturze 26oC. Po inkubacji policzono kolonie charakterystyczne dla
promieniowców. Kolonie te były drobne, okrągłe, suche, białe matowe oraz
o nieprzyjemnym ziemnym zapachu. Liczbę promieniowców wyrażono jako jtk
w przeliczeniu na 1g suchej masy kompostu.

5) Ogólna liczba grzybów

Oznaczenie wykonywane również metodą płytkową Kocha wykorzystując posiew
powierzchniowy na podłoże Sabourad. Posiew ten wykonywany był dla rozcieńczeń od
10-2 do 10-5. Następnie hodowle musiały być inkubowane przez 3-5 dni w temperaturze
26oC. Po inkubacji policzono wyrosłe kolonie grzybów drożdżopodobnych oraz pleśni.
Ich łączną liczbę wyrażono jako jtk w przeliczeniu na 1g suchej masy kompostu.

6) Miano bakterii amonifikacyjnych

Oznaczenie miana bakterii amonifikacyjnych wykonano stosując posiew na podłoże
płynne według Skermana dla rozcieńczeń 10-1 ÷ 10-6. Pobrano 1cm3 każdego z nich
i przeniesiono do próbówek. Hodowle inkubowane były przez 7 dni w temperaturze
26oC. Po okresie inkubacji zaobserwowano zmętnienie zawiesiny. Wynik oznaczenia
podano jako miano bakterii, przyjmując za wynik dodatni te hodowle, w których
zaobserwowano pomarańczowe zabarwienie o dodaniu odczynnika Neslera.
 7) Miano bakterii nitryfikacyjnych
Z uzyskanych rozcieńczeń 10-2, 10-3, 10-4, 10-5 oraz 10-6 pobrano 1cm3 zawiesiny, który
umieszczono na podłożu płynnym Winogradskiego. Inkubowano hodowle w
temperaturze 26oC przez 14 dni. Wynik oznaczenia podzielony został na dwie fazy.
Wytworzenie azotynów świadczy o zajściu fazy I, natomiast azotanów – o zajściu fazy II.
Za pomocą dodania odczynnika Griessa zaobserwowano w próbkach, w których obecne
były azotyny zmianę zabarwienia próbek na kolor czerwono-różowy (faza I), natomiast
po dodaniu odczynnika z brucyną próbki, w których występowały azotany (faza II)
zmieniły swoje zabarwienie na kolor czerwono-pomarańczowy.

8) Miano bakterii denitryfikacyjnych

Oznaczenie wykonano dla rozcieńczeń 10-1 ÷ 10-6 w próbówkach z podłożem Giltaya.
Hodowle inkubowano w temperaturze 26oC przez czas 7 dni. Po okresie inkubacji
wykonano obserwację wzrostu bakterii, co rozpoznano po zmętnieniu zawiesiny,
wystąpieniu kożucha oraz gazu w rurce Durhama.

9) Miano bakterii Proteus vulgaris

Z każdego z rozcieńczeń w przedziale 10 -1 ÷ 10-6 pobrano 0,1cm3 i wprowadzono do
wody kondensacyjnej znajdującej się w próbówkach ze skosem agarowym, uważając
przy tym, aby nie dotknąć powierzchni skosu. Posiew inkubowano przez 24-48 godzin
w temperaturze 37oC. Za próbki dodatnie zostały uznane te, w których zaobserwować
można było wzrost obecność bakterii na całej powierzchni skosu, czyli nad powierzchnią
wody kondensacyjnej.

10) Miano bakterii grupy coli i Escherichia coli

Dla oznaczenia bakterii coli wykorzystano zawiesinę z rozcieńczeń 10 -1 ÷ 10-6 na
podłoże płynne Kesslera-Swenartona. Inkubowano w temperaturze 37 oC przez 24-48
godzin. Następnie przesiano próbki na podłoże laktozowe z TTC i tergitolem metodą
posiewu powierzchniowego, w których zauważono obecność gazu w rurce Durhama.
Hodowle te ponownie inkubowano przez 44 godziny w temperaturze 37 oC. Próbki,
w których stwierdzono charakterystyczne kolonie przyczyniające się do żółtego
zabarwienia podłoża przyjęto jako wynik dodatni. W celu wyznaczenia miana bakterii
Escherichia coli próbki z wynikiem dodatnim przesiano ponownie, tym razem na podłoże
laktozowe z zielenią brylantową oraz na podłoże peptonowe z tryptofanem. Inkubowano
przez 24 godziny w 44oC. W podłożu laktozowym z zielenią brylantową obserwowano
wzrost bakterii przejawiający się zmętnieniem zawiesiny oraz obecnością gazu w rurce
Durhama. W podłożu peptonowym z tryptofanem zbadano obecność indolu
wprowadzając do podłoża po ściance próbówki 0,5cm3 odczynnika Ehrlicha-Böhme’a,
pod którego wpływem w przypadku obecności indolu powstaje różowoczerwone
zabarwienie.
 11) Miano bakterii Clostridium perfringens
Oznaczenie wykonano dla rozcieńczeń 10-1 ÷ 10-6 pobierając po 1cm3 zawiesiny
z każdego z nich i wprowadzając do pustych sterylnych próbówek z korkiem, które
następnie umieszczono w łaźni wodnej i ogrzewano w temperaturze 80 oC przez 15 minut.
Do około 2/3 objętości próbówek wlano rozpuszczone podłoże Wilsona-Blaira, a
następnie wymieszano i odczekano aż zastygnie. Hodowle były inkubowane przez 24
godziny w temperaturze 37oC. O wyniku dodatnim na obecność baterii Clostridium
perfringens wskazywało zaczernienie podłoża.
 5. Wyniki

Tabela 1 Wyniki oznaczeń dla kompostu surowego.

Rozcieńczenia – kompost surowy

Oznaczenie jtk/g Miano
10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8
Ogólna liczba bakterii mezofilnych x x x x x np 290 35 3,2 ∙ 1010
Ogólna liczba bakterii termofilnych x x np np 272 x x x 2,72 ∙ 108
Ogólna liczba bakterii sporowych x x x np 94 11 x x 1,02 ∙ 108
Ogólna liczba promieniowców x 0 0 0 x x x x 0
Ogólna liczba grzybów x np 230 42 3 x x x 3,25 ∙ 106
Ogólna liczba bakterii
+ + + + + + x x ≤ 10-6
amonifikacyjnych
Bakterie nitryfikacyjne I fazy x + - + - - x x 10-4
Bakterie nitryfikacyjne II fazy x + + + - - x x 10-4
Bakterie denitryfikacyjne + + + + + + x x ≤ 10-6
Proteus vulgaris + + + + - - x x 10-4
Bakterie grupy coli + + + + + + x x ≤ 10-6
Bakterie grupy esterichia coli + + + + + + x x ≤ 10-6
Clostridium perfringens + + + - - - x x 10-3
Tabela 2 Wyniki oznaczeń dla kompostu dojrzałego.

Rozcieńczenia – kompost dojrzały Liczba

Oznaczenie Miano
10 -1
10 -2
10 -3
10 -4
10 -5
10 -6
10 -7
10 -8 bakterii
Ogólna liczba bakterii mezofilnych x x x x 290 33 3 x 3,1 ∙ 108
Ogólna liczba bakterii termofilnych x x np 148 12 x x x 1,34 ∙ 107
Ogólna liczba bakterii sporowych x x x 133 12 0 x x 1,27 ∙ 107
Ogólna liczba promieniowców x np np 45 x x x x 4,5 ∙ 106
Ogólna liczba grzybów x np 34 2 0 x x x 2,7 ∙ 105
Ogólna liczba bakterii amonifikacyjnych + + + + + + x x ≤ 10-6
Bakterie nitryfikacyjne I fazy x + + + + - x x 10-5
Bakterie nitryfikacyjne II fazy x + + + + + x x ≤ 10-6
Bakterie denitryfikacyjne + + + + + + x x ≤ 10-6
Proteus vulgaris + + - - - - x x 10-2
Bakterie grupy coli + + - - - - x x 10-2
Bakterie grupy esterichia coli + + - - - - x x 10-2
Clostridium perfringens + - - - - - x x 10-1
6. Wnioski
Badane próbki kompostu surowego pochodziły z otwartej pryzmy kompostowej.
Ogólna liczba bakterii mezofilnych równa 3,2 ∙ 10 10 świadczy o dużej zawartości łatwo
dostępnych związków organicznych poddawanych procesowi mineralizacji, natomiast
ogólna liczba bakterii termofilnych równa 2,72 ∙ 10 8 wskazuje na wejście w II fazę
procesu kompostowania lub wzrost temperatury pod koniec pierwszej fazy. Ogólna liczba
bakterii sporowych - 1,02 ∙ 108 oznacza, że ilość bakterii sporowych w ogólnej liczbie
bakterii mezofilnych wynosi około 0,5%, a to wskazuje na przebieg I fazy procesu
kompostowania. Dzięki ogólnej liczbie grzybów wynoszącej 3,25 ∙ 10 6 jesteśmy w stanie
stwierdzić, że w badanych próbkach kompostu następuje II faza procesu kompostowania.
Brak promieniowców w badanym kompoście sygnalizuje I fazę procesu kompostowania
Najmniejsza objętość próbki, w jakiej wykrywa się mikroorganizmy to miano, które
wyznaczane jest dla podłoży płynnych, znajdujących się w kolbkach lub próbówkach. I
tak, dla bakterii amonifikacyjnych miano wynosi 10 -6. Można z tego wywnioskować, że
w pryzmie bardzo intensywnie zachodzą procesy amonifikacji, jest to właściwe dla I lub
II fazy procesu kompostowania, kiedy w kompoście występuje duża ilość materii
organicznej i jest ona intensywnie rozkładana. Miano bakterii nitryfikacyjnych fazy I, jak
i również fazy II równe było 10-4. Taka ilość bakterii nitryfikacyjnych wskazuje na to, że
proces nitryfikacji zachodził bardzo intensywnie w próbkach, co jest właściwe dla III
fazy procesu kompostowania. Miano bakterii denitryfikacyjnych wynosił ≤ 10 -6. Ilość
tych bakterii wskazuje na trzecią fazę procesu kompostowania oraz istniejący potencjał
do zachodzenia tego procesu, co jest niekorzystne ze względu na usuwanie azotu z
kompostu.
Proteus vulgaris - ich miano wynosi 10-4, co świadczy o dominacji warunków
beztlenowych, (jest to charakterystyczne dla końca II fazy cyklu) oraz o niewłaściwym
prowadzeniu procesu kompostowania. Natomiast kolejno miano Escherichia coli oraz
bakterii coli wynosi ≤ 10-6, a miano Clostridium perfingens miano wynosi 10-3.
Powyższe wyniki wskaźników sanitarnych oznaczają, że pryzma nie jest
ustabilizowana pod względem biologicznym i bezpieczna pod względem sanitarnym, co
więcej na podstawie otrzymanych wyników nie można jednoznacznie wskazać fazy
procesu kompostowania kompostu surowego. Otrzymane wyniki badanego kompostu
surowego mogą wskazywać na to, że proces kompostowania przechodzi z fazy pierwszej
w fazę drugą. Prawdopodobnie temperatura w pryzmie zaczęła rosnąć, na co wskazuje
duża ilość bakterii termofilnych oraz znaczna liczba bakterii sporowych. Badana pryzma
nie została unieszkodliwiona pod względem sanitarnym.
Dość niskie miano bakterii Proteus vulgaris może świadczyć o niewłaściwym
prowadzeniu procesu kompostowania, braku odpowiedniego napowietrzania, a w
konsekwencji dominacji procesów beztlenowych. Ponadto jedoczesne występowanie
procesu nitryfikacji i denitryfikacji wskazuje na zaburzenie prawidłowego przebiegu
procesu kompostowania i prawdopodobieństwo usuwania azotu z kompostu.
 Otrzymane wyniki można po części wytłumaczyć warunkami atmosferycznymi
panującymi w województwie mazowieckim w okresie poboru próbek – duża amplituda
temperatury nie sprzyjała utrzymywaniu warunków temperaturowych
charakterystycznych dla danego procesu, natomiast brak opadów i nawilżania pryzmy
przyczynił się do wysuszenia jej i zachwiania postępujących w niej procesów.
W badanej próbce kompostu dojrzałego oznaczono mniejszą ilość bakterii
mezofilnych 3,1×108 jtk/g s.m. Bakterie mezofilne są bowiem charakterystyczne dla
wstępnego procesu kompostowania (faza I). W badanej próbce oznaczono bakterie
termofilne w ilości 1,34×107 jtk/g s.m., co wskazuje na wejście w II fazę procesu
kompostowania lub wzrost temperatury pod koniec pierwszej fazy. Ogólna liczba bakterii
sporowych - 1,27 ∙ 107 jtk/g s.m – wskazuje na fazę III.
Promieniowce pojawiają się głównie w ostatniej fazie procesu kompostowania
i rozkładają związki trudno rozkładalne (wraz z grzybami). W kompoście dojrzałym
należałoby się spodziewać ich znacznie więcej niż w kompoście surowym, co
potwierdzają wyniki.
Występująca duża ilość grzybów w procesie kompostowania (2,7x105 jtk/g) może
świadczyć o zbyt małym napowietrzeniu pryzmy kompostu.
W badanej próbce kompostu dojrzałego oznaczono występowanie bakterii
amonifikacyjnych mianem ≤10-6, takie samo miano bakterii amonifikacyjnych znajduje
się w kompoście surowym. To świadczy o intensywnych procesach dotyczących rozkładu
związków łatwo rozkładalnych (białka) charakterystycznych dla fazy I. Przedstawione
wyniki wskazują na mniejszą ilość bakterii nitryfikacyjnych w kompoście dojrzałym,
natomiast wskazane jest, aby tendencja dla bakterii nitryfikacyjnych wraz z procesem
kompostowania była rosnąca, wówczas proces mineralizacji związków organicznych
przebiega prawidłowo. Miano bakterii denitryfikacyjnych wynosi ≤ 10 -6, czyli tyle samo,
co w kompoście surowym. Ilość tych bakterii wskazuje na trzecią fazę procesu
kompostowania oraz istniejący potencjał do zachodzenia tego procesu, co jest
niekorzystne ze względu na usuwanie azotu z kompostu.
Występowanie bakterii gnilnych Proteus vulgaris świadczy o znajdujących się
strefach beztlenowych, niewskazanych w procesie kompostowania i jest wskaźnikiem
zachodzących procesów gnilnych, świadczących o nieprawidłowym przebiegu
kompostowania. Miano ≤10-2 świadczy o słabym napowietrzaniu kompostu dojrzałego
i powolnym procesie kompostowania. Większa ilość bakterii grupy coli i Escherichia
coli występująca w kompoście surowym świadczy o unieszkodliwieniu badanego
kompostu, stabilizację pod względem biologicznym oraz bezpieczeństwo pod względem
sanitarnym.