- etymologie = nagaan oorsprong

- gotiek is benaming voor de architectuur/cultuur

begrip gotiek komt eerst voor in 1550

- in Italie 1550 echter al hoge renaissaince

- gotiek is geen eigentijds begrip, is er achteraf opgeplakt

- 1ste persoon die term gotiek hanteerd is giorgio vasari
- giorgio zegt: gotiek is minderwaardig, stijl van de gotiek wordt als monsterlijk beschouwd
en was eigenlk geintroduceerd in europa door een barbaars volk de goten

- filippo = spreekt over gotiek als het moderne bouwen = ‘lavori moderni’
- marvin/ hedendaagse onderzoeker = pleit voor begrip middeleeuws modernisme.

- Franse origine = ontstaan 1250 Parijs

- ontstaan tijdens verbouwing St. Denis

1ste kenmerk
Abt Suger: Schrijft 3 teksten, waarin hij bewust kiest voor totaal nieuwe architectuur = is dus
zeer bewust van het momentum van deze bouwwerf

2de kenmerk dat gotiek ontstaan is in Frankrijk

- de werfkathedraal in keulen = opus francigenum -> werkt naar frans model

3de kenmerk
- binnen domein royale ook snel andere bouwwerken -> gotiek vespreid snel internationaal,
met vele varianten

- ontwikkeling gotiek in eng is zelfde tijdstip als in frakrijk

= deel fra is oop dat moment onder eng bewind
= veel handel

- fundamenteel voor eng gotiek is het belang dat men legt aan gedecoreerde gewelven
= omgekeerde beweging
- in fra streeft men juist naar het uitpuuren van de arch

- kust gotiek, is een baksteen gotiek ten opv de 3 andere = veel klei groeven en geen
natuursteen want geen steengroeven
1 Scholastiek
- neo platonische opvatting =

1) Materiali
- de spirituele toestand kan pas bereikt worden door het materiele
= dus het materilie is een manier om het eeuwig leven te bekomen ( wat de gedachten was
van iedere persoon in de middeleeuwen )

2) vera lux
men beschouwt het eeuwig leven als het goddelijke licht

= het gebouw
Is naar voorbeeld van het hemelse jeruzalem
- gedematerialiseerde arch van het licht
- streven naar hoogte
- polychromie

= de decoratie
bijbel in beeldtaal = gotiek
- glas in lood
- beeldhouwwerk
- schoonheid, …

= liturgie - relieken zeer belangrijk

= men heeft dus een radicale vernieuwing nodig in vormentaal, constructie en stijl om dit
allemaal te bereiken

- De componenten van deze nieuwe gotiek

- plan: …
- opstand : 3 delig -> sommige delen smelten samen
= men gaat van 4 naar 2 of van 4 naar 3
- skeletbouw = zoveel mogelijk massa weg
- een typische decoratie
2 de gotiek als middeleeuws modernisme
- zeer belangrijk is het kruisribgewelf
= die niet mag te verwarren worden met het kruisgewelf
= want bestaat uit ribben die 2 punten met elkaar verbinden
- gordelbogen, scheibogen en de 4 diogonaalribben zijn de belangrijkste
= de opvulling heeft geen constructieve functie = enkel om water en wind dicht te maken
- in tegenstelling tot kruisgewelf waar dit wel een dragende functie geeft

= loopt verticaal af op een bundelpijler ( pillier cantonné )

- is een bundel van schalken
- vangt deel krachten van ribben op
= andere deel van de krachten worden opgevangen door het systeem van luchtboog en
steunbeer
- luchtboog draagt de krachten van het gewelf af via de steunbeer
- maar gewicht van steunbeur zorgt ook voor een tegenkracht voor de spatkrachten
van het gewelf, waardoor deze spatkrachten deels worden geneutraliseerd

= pinakel zorgt voor het verzwaren van de steunbeer om deze spatkrachten op te vangen

- kruisribgewelf was nieuw in de west europese arch, niet bij de moslimarch

- skelet in het algemeen zagen we ook al in de klassieke oudheid maar was hier ook nieuw
= in gotiek is het skelet zichtbaar en autonoom
= vroeger werd het echter aan het oog ontrokken

= bij skeletbouw zien we ook het gebruik van spitsbogen en lancetbogen

- want de krachten worden gecentraliseerd in de hoeken of buiten het gewelf

- onderste luchtboog komt uit net boven de tas de charge

= om de krachten op het zwakke punt op te vangen ( plaats waar onderste gewelfrib
loskomt)
= belangrijk voor tekenen op examen!! Als je doorsnede moet tekenen

- bovenste luchtboog is om de beweging van het gebouw door winddruk op de vangen

- inkapselen van klassiek zuil met schalken of colonetten ( detail )

- 4 of 6 delig kruisribgewelf -> bij engelse kan dit soms vervangen worden door stergewelf
- skelet loopt van travee tot travee
2.2 evolutie

- evolutie van de opstand, maar de verdiepingen in de opstand gaat men reduceren

- perfectioneren constructieve skelet. Met een verfijnder kantwerk = maaswerk
- flamboyante gotiek, met een flamboyante torenspits

3 gotsiche arch als symbolische interpretatie van de wereldorde

- belangrijke namen = tomas van aquino en durandus
-> materali manductione

- docterrine van de transsubstantiatie

= het veranderen van subtantie

-> men gelooft fundamentieel, dat de wijn echt het bloed word en de hostie het lichaam van
jezus = jezus is fysiek aanwezig in de kerk.

= de kerk wordt een sacrale ruimte ( met in het belang het koor )
= belangrijk om de functie van de kerk binnen de gotiek te begrijpen
- sacraliteit zichtbaar maken

Damain royal:

- westportaal is het einde ter tijden bij vele kerken = waar je binnenkomt wordt je er mee
geconfronteerd + het sculptuurprogramma = stenen bijbel
- de gargouilles / waterspuwers
- symbool van de flêche
- vera lux, het schrijn, roosvenster en grote raampartijen ( veel kleurig ) met bijbelse
taferelen
- max hoogte gecombineerd met max diepte
- koor wordt belangrijker ( 8 traveeen vs het middenschip met maar 6 traveeen )
- koor gaat men afsluiten met een hekkenwerk van het middenschip
= middenschip is betrokken tot het aardse ( voor de bezoekers )
= het heilige sacrament wordt bewaard in het koor dus is de meest sacrale ruimte
- de oorspronkelijke betegeling van de vloer ( labyrint patroon )
= kon gebruikt wordt voor een oefening om het aardse los te laten

- detail uit koningsgalerij = kerk van reims is de kerk waar franse vorsten worden gedoopt en
gezalfd
Sainte Chapel:

Onderste kapel/kerk voor de monarchien

Bovenste kapel/kerk als schrijn voor de relieken

= typische 2 delige opbouw

-> altaar in bovenkapel = cuasi replica van de paleisstructuur zelf = ook 2 delig
-> Steunberen buiten lopen door naar steunberen binnen, deze komen op bundelpijlers.
= is om een stevige basis te hebben voor de bovenkerk die bestaat uit bijna uitsluitend
glas. De steunberen worden met elkaar verbonden door 2 concentrische metalen ‘ringen’

- louis IX komt parijs binnen met reliek + op de achtergrond afbeelding van de betreffende
sainte chapel = hiervoor is deze kerk gebouwd

4 gotiek in de zuidelijke nederlanden

- vroege gotiek ( schelde gotiek )
- brabantse hoge gotiek
( maasgotiek en kustgotiek met een onderscheiding in materiaalkeuze )

Bouwmeesters hadden vaak meerdere projecten tergelijk, we zien overeenkomsten in de

elementen

- Van 3 naar 4 bouwlagen ( arcade en tribune is 1 geheel )

- Spitbogen gebruiken
- En grotere scheibogen toevoegen
- Horizontaal het travee weizigen ( van romaans travee naar frans travee )
- Zijkappellen toevoegen en het koor uitbreiden ( van vlak koor naar halfronde absis met
kranskapel )
- Polychromie
- pijlers die van travee naar travee gaan worden gevormd door massieve zuilen, en deze
worden bekroond met knopkapitelen = kenmerk van de schelde gotiek
- typisch ook voor scheldegotiek is werken met drieligten boven zuil

- Vanaf fase 3 = hooggotiek

Sint rombouts ( mechelse model )

- kruisbasiliek met diep koor, kooromgang en 7 kranskapellen

- 4 delige kruisringewelf, later netgewelf
- belangrijke westtoren
- 2de zijbeuk in het noorden
- fleche of vieringstoren
- frans travé
- rijk maaswerk
- 3delige opstand

Brabantese gotiek = koolbladkapiteel

= het fijne maaswerk
= kerk is afgebrand, en de combinatie van de bundelzuilen en massieve
zuilen worden dan een model van de brabantse gotiek
= triforium en celstorium lijken in elkaar over te lopen door het typerende
raamwerk

= typerend is ook de dakrand

= verschillende soorten natuursteen aan de buitenkant
- doordat witte uitgeput was

- de kerk is maar tot 1/3de hoog gebouwd, oorspronkelijk was hij hoger voorzien

Olv kathedraal, antwerpen ( ook brabantse hoogbouw )

- 7 beukig
- combinatie van 4 delig kruisribgewelf en stergewelf
- drieledig westportaal
- 8 hoekige vieringstoren
- kranskapellen
- kruisbasiliek met koor, kooromgang en 5 kranskapellen

- arcade heeft niet enkel tribune opgeslokt, maar clestorium heeft ook triforium opgeslokt =
2 ledige opbouw

- complexe gewelfribstructuur uit engelse gotiek.

- abstracte bundelpijlers
- maaswerk loopt door van ramen over ballustrade en boogzwikken

- 4 ribben in kleur kennen

= tierceron en lierne zijn de hene die de sterstructuur vormen
5 organistatie van de werf en bouwmeester
- patroenen = patronen beweerp = tekeningen = van hoe alles er moest uitzien
- formeel = een houten skelet profielen = tekeningen die gebruikt worden op de werf zelf
- machines die in situ zijn bewaard, bij werven die niet afgewerkt zijn
- stadsrekeningen = niet door de kerk betaald maar door stad -> prestige project

- meestal begint men bouwen bij het koor

- men schuift op trave per trave

- men maakt verschillende tekeningen van snedes, die samen een volledig vlak vormen
= zo werkte men op de werf
= er zijn zijn geen gedaieerdde grondplannen of details, men bouwde gewoon naar een
tekening

= bouwmeester en geen arch, hij zal rondreizen omdat hij meerdere werven heedt
In tegenstelling tot ambachtslieden die vastzitten aan een gilde in een bepaalde stad/gebied

- men werkte ook met geprefabriceerde onderdelen wanneer men iets mooi vond, zorgt
voor een verspreiding in vormentaal ( succesvolle ontwerpen )

= hele familie vaak in zelfde gilde: halen hun stenen uit dezelfde groeve dus ziet dezelfde
stenen in verschillende projecten en generaties

- matthys II keldermans
- maththeus de layens = deze 2 namen moet je kennen

Mons en leuven, interieur is identiek dezelfde = zelfde bouwmeester ( mattheus de layens )

- belang van de meester timmerman = formelen en profielen

= fout in het formeel is instorting van het gebouw
= formeel is het houtskelet en wordt verplaatst mee met de werf
- meeste duurzame en stevigste ( ook duurste ) houtsoort wordt gebruikt = eik
- alles wordt eerst op de grond gemaakt
- markeringen op muren = om hoe formelen in elkaar passen

Profielen:
- klein profiel dat in lood/hout is uitgevoerd en is gerealiseerd in steen
- op steen gelegd en volgens profiel uitgehouwen
- kan meerdere keren hergebruikt worden