Granica i ciągłość funkcji rzeczywistej jednej

zmiennej rzeczywistej
Funkcja rzeczywista zmiennej rzeczywistej
Definicja
Każde odwzorowanie f:RX→R nazywamy funkcją wtedy i tylko wtedy, jeżeli każdej liczbie xX
przyporządkowuje jedną i tylko jedną liczbę yR.
Dziedzina i przeciwdziedzina funkcji rzeczywistej zmiennej rzeczywistej są podzbiorami zbioru
liczb rzeczywistych R.

Granica funkcji według Cauchy’ego

Definicja
Niech f:X→R, XR, X – zbiór otwarty.
Liczbę g nazywamy granicą funkcji f w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy zachodzi następujący
warunek:

  0   0 x  X : 0  x − x0    f ( x) − g   .

Warunek z powyższej definicji jest implikacją i czytamy ją następująco: Jeżeli dla każdego epsilon
większego od zera istnieje takie sąsiedztwo S(x0 , ) punktu x-zero o promieniu delta większym od zera, że
dla każdego x z dziedziny X funkcji f, takiego że x leży w sąsiedztwie punktu x-zero wynika, że wartości
funkcji f(x) są bliskie liczbie g. (Punkt xS(x0 , )  0 < |x – x0| < ).

Definicja granicy właściwej funkcji według Heinego

Definicja
Liczbę g nazywamy granicą funkcji f w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy zachodzi następujący
warunek:

{xn }n0 n  N , n  n0 :{xn } S ( x0 )  xn → x0  f ( xn ) → g.

Warunek z powyższej definicji jest implikacją i czytamy ją następująco: Jeżeli dla każdego ciągu {xn}
istnieje taka liczba naturalna n0 , że dla każdego naturalnego n większego od n0 wyrazy xn ciągu {xn}
należą do sąsiedztwa punktu x0 i zmierzają do punktu x0 , to wartości funkcji f (xn) zmierzają do granicy
g. (Przez sąsiedztwo S(x0) punktu x0 rozumiemy zbiór wszystkich punktów xn bliskich x0 bez punktu x0).
 Granice niewłaściwe według Cauchy’ego
lim f ( x ) = +  M  R   0 x  R : x − x 0    f ( x )  M ,
x → x0

lim f ( x ) = −  M  R   0 x  R : x − x 0    f ( x )  M .
x → x0

Definicja granic niewłaściwych według Heinego

lim f ( x ) = +  x n , n  N : [ x n  S ( x0 )  lim x n = x0 ]  lim f ( x n ) = +,
x → x0 n → n →

lim f ( x ) = −  x n , n  N : [ x n  S ( x0 )  lim x n = x0 ]  lim f ( x n ) = −.

x → x0 n → n →

Granice jednostronne(lewostronne i prawostronne) według Cauchy’ego

lim f (x ) = g    0   0, x  X  R : x0 −   x  x0  f (x ) − g   ,
x → x0−

lim f (x ) = g    0   0, x  X  R : x0  x  x0 +   f (x ) − g   .
x → x0+

Granice jednostronne według Heinego

lim f (x ) = g  xn , n  N : [ xn  S − (x0 )  lim xn = x0 ]  lim f (xn ) = g ,
x → x0− n → n →

lim f (x ) = g  xn , n  N : [ xn  S + (x0 )  lim xn = x0 ]  lim f (xn ) = g.

x → x0+ n → n →

–
(S (x0) oznacza lewostronne, a S (x0) prawostronne sąsiedztwo punktu x0).
+

Oznaczenia granic jednostronnych

Granicę lewostronną oznaczamy: lim− f ( x ) = f ( x 0 − 0).
x → x0

Granicę prawstronną oznaczamy: lim+ f ( x ) = f ( x 0 + 0).

x → x0

Twierdzenie
Funkcja f:R→R ma w punkcie x0 granicę, jeżeli istnieją równe sobie obie granice jednostronne, co
symbolicznie zapisujemy następująco:
lim f (x ) 
x → x0

1. f (x0 − 0) ,
2. f (x0 + 0) ,
3. f (x0 − 0) = f (x0 + 0) .
Granice nieskończone funkcji w nieskończoności
Definicja według Cauchy’ego
lim f (x ) = +  M k , x : x  k  f (x )  M ,
x → +

lim f (x ) = −  M k , x : x  k  f (x )  M .
x → −

Granice skończone funkcji w nieskończoności

Definicja według Cauchy’ego
lim f (x ) = g    0, k , x : x  k  f (x ) − g   .
x→+

Definicja według Heinego

 lim f (x ) = g  x n  n  N : [ x n  S (+  )  lim x n = +]  lim f (x n ) = g .
x → + n → n →

Definicje granic skończonych przy x → – formułujemy podobnie.

Twierdzenie o działaniach na granicach

Twierdzenie
Jeżeli istnieją granice: lim f1 (x ), lim f 2 (x ), to:
x → x0 x → x0

1. lim ( f1 (x )  f 2 (x )) = lim f1 (x )  lim f 2 (x ) .

x → x0 x → x0 x → x0

2. lim ( f1 (x )  f 2 (x )) = lim f1 (x )  lim f 2 (x ) .

x → x0 x → x0 x → x0

f1 (x ) xlim f1 ( x )
3. Gdy : f 2 (x )  0 i lim f 2 (x )  0, to : lim
→ x0
= .
x → x0 x → x0 f 2 (x ) lim f 2 (x )
x → x0

Twierdzenie powyższe jest prawdziwe również dla granic jednostronnych.

Twierdzenie o trzech funkcjach

Twierdzenie
Jeżeli:
lim f1 (x ) = q  lim f 2 (x ) = q
x → x0 x → x0

oraz : S (x0 ) : x  S (x0 ) : f1 (x )  h(x )  f 2 (x )  lim h(x ) = q.

x → x0

Przykłady obliczania granic funkcji

Przykład 1
Korzystając z definicji granicy funkcji wg Heinego oraz z definicji granicy wg Cauchy’ego wykazać,
x3 − 8
że: lim = 12.
x→2 x − 2

Rozwiązanie
a. Korzystamy z definicji granicy funkcji wg Heinego. Zgodnie z tą definicją należy pokazać, że
jeżeli xn  jest dowolnym ciągiem liczbowym zbieżnym do
2 i xn  2 , to odpowiadający mu ciąg wartości funkcji  f ( xn ) jest zbieżny do liczby 12. Niech xn 
będzie dowolnym ciągiem zbieżnym do 2 i o wyrazach xn  2 . Wtedy
xn − 8 ( x − 2)( xn2 + 2 xn + 4)
3

lim f ( x) = lim = lim n = lim ( xn2 + 2 xn + 4) = 12

xn →2 n→ xn − 2 n→ xn − 2 n→

na mocy elementarnych twierdzeń z teorii granic ciągów.

b. Korzystamy z definicji granicy funkcji wg Cauchy’ego. Zgodnie z tą definicją należy pokazać, że
dla dowolnej liczby   0 istnieje taka liczba   0 , że z warunku
0 x−2 
wynika nierówność
x3 − 8
− 12   .
x−2
W tym celu weźmy dowolne   0 i zbadajmy wartość wyrażenia
 x3 − 8
− 12
x−2
dla każdego x należącego do sąsiedztwa punktu x0 = 2 . Ponieważ promień sąsiedztwa punktu może być
wybrany dowolnie, więc bez zmniejszenia ogólności rozważań można założyć, że np.
x  S (2, 1)  0  x − 2  1 . Stąd oraz z nierówności 0  x − 2   otrzymujemy, że

x3 − 8
− 12 = x 2 + 2 x + 4 − 12 = ( x − 2)( x + 4) = x − 2 x + 4  7 .
x−2

Zauważmy, że przyjmując  = mamy zapewnione spełnienie nierówności
7
x3 − 8
− 12   , jeżeli tylko x  S (2, 1) .
x−2
Reasumując, wykazaliśmy, że
  x3 − 8 
  0  = x  S (2, 1) 0  x − 2    − 12    .
7  x−2 
Przykład 2
x2 − 5x + 6
Obliczyć granicę lim .
x→+ x 2 − 7 x + 10

Rozwiązanie
x2 5x 6 5 6
2 − 2 + 2 1− + 2
x2 − 5x + 6 : x 2
x x = 1 − 0 + 0 = 1.
lim = lim x2 x x = lim
x→+ x 2 − 7 x + 10
1− + 2 1− 0 + 0
:x 2 x→+ x 7 x 10 x →+ 7 10
2
− 2 + 2
x x x x x
Przykład 3
x2 − 5x + 6
Obliczyć granicę lim .
x →2 x 2 − 7 x + 10

Rozwiązanie
x2 − 5x + 6 ( x − 2)( x − 3) ( x − 3) 2 − 3 1
lim = lim = lim = = .
x→2 x − 7 x + 10 x→2 ( x − 2)( x − 5) x→2 ( x − 5) 2 − 5 3
2

Ciągłość funkcji w punkcie

Definicja
Jeżeli f:X → R, X  R, to mówimy, że funkcja f jest ciągła w punkcie x0  X 
1.  lim f (x ) ,
x→ x0

2. f (x0 ) ,
3. lim f (x ) = f (x0 ) .
x → x0
 Definicja ciągłości według Cauchy’ego
Definicja
Funkcja f:X → R, X  R, jest ciągła w punkcie x0 

  0   0 x  X  R : x − x0    f (x ) − f (x0 )   .

Definicja ciągłości według Heinego

Definicja
Funkcja f:X → R, X  R, jest ciągła w punkcie x0 


xn  n  N : xn  S (x0 )  lim
n → 
xn = x0  lim f (xn ) = f (x0 ) .
n →

Punkt nieciągłości
Definicja
Jeżeli funkcja w punkcie x0 nie jest ciągła, to punkt x0 nazywamy punktem nieciągłości funkcji.
Twierdzenie
Suma, różnica, iloczyn i złożenie funkcji ciągłych w punkcie x0 jest funkcją ciągłą w tym punkcie.
Natomiast iloraz funkcji ciągłych w punkcie x0 jest funkcją ciągłą przy założeniu, że jest on określony
w tym punkcie.

Ciągłość jednostronna
Definicja
Funkcja f:X → R, X  R, jest ciągła prawostronnie w punkcie x0 
1.  lim+ f (x ) ,
x→ x0

2. f (x0 ) ,
3. lim+ f (x ) = f (x0 ) .
x→ x0

Definicja
Funkcja f: X → R, X  R, jest ciągła lewostronnie w punkcie x0 
1.  lim− f (x ) ,
x → x0

2. f (x 0 ) ,
3. lim− f (x ) = f (x 0 ) .
x → x0

Funkcja ciągła w przedziale

Definicja
1. Funkcja jest ciągła w przedziale (a, b), jeżeli jest ciągła w każdym punkcie tego przedziału.
2. Funkcja jest ciągła w przedziale [a, b], jeżeli jest ciągła w każdym punkcie wewnętrznym tego
przedziału oraz ciągła prawostronnie w punkcie a i lewostronnie ciągła w punkcie b.

Twierdzenie o lokalnym zachowaniu znaku przez funkcję ciągłą

Twierdzenie
Jeśli funkcja w pewnym punkcie jest ciągła i dodatnia (albo ujemna), to jest ona również dodatnia
(albo ujemna) w otoczeniu tego punktu.
 Twierdzenie Darboux o przyjmowaniu wartości pośrednich
Twierdzenie
Jeżeli funkcja f: [a, b]→R jest ciągła w przedziale [a, b] oraz f (a)  f (b) i punkt w zawiera się w
przedziale (f (a), f (b)), to istnieje co najmniej jeden punkt c taki, że f (c) = w.
Istota powyższego twierdzenia jest następująca:
Funkcja ciągła w przedziale domkniętym przyjmuje każdą wartość pośrednią między wartościami z
końca przedziału.
Twierdzenie
Jeżeli funkcja f: [a, b] → R jest ciągła w [a, b] oraz jeżeli f (a)  f (b) < 0, to istnieje co najmniej jeden
punkt c(a, b) : f (c) = 0.

Twierdzenie Weierstrassa
Twierdzenie
Jeżeli funkcja f: [a, b] → R jest ciągła w [a, b], to istnieje w tym przedziale punkt c1 taki, że f (c1)
jest najmniejszą wartością funkcji w [a, b] oraz istnieje punkt c2 taki, że f (c2) jest największą wartością
funkcji w tym przedziale.
Istota powyższego twierdzenia jest następująca:
Każda funkcja ciągła w przedziale domkniętym osiąga swoje kresy. Stąd wynika, że każda funkcja
ciągła w przedziale domkniętym jest ograniczona.