ZAVRŠNI ISPIT MODERNIH KODFIKACIJA

1.NASTANAK MEDŽELE? U drugoj polovini 19.vijeka u Osmanskoj državi je ojačala ideja o potrebi
kodifikacije građanskog prava. Na to je uticalo više faktora. Prvi projekat moderizacije tanzimata počeo
je 1839.god proklomovao je kao jedan od ciljeva uspostavljanja principa jednakostiOsmanskih
podanika. Izrada jedne kodifikacije građanskog prava smatrala se korakom u tom pravcu. Drugo u
okviru tanzimatskih reformi osnovani su građasnki sudovi (mehakin i nizamije) koje su bile nadlžne da
presuđuju građanske stvari svih osmanskih podanika.Šerijatski sudovi postali su specijalni sudovi
nadležni samo za muslimane u stvarnim porodičnih nasljednih vakufskih poslova. Bilo je potrebno
osigurati zakonik građasnkog prava na koji se oslanjali svjetovni građanski sudovi. I treće evropski
saveznici Osmanske države tražili su da ona donese zakonik po uzoru na zakonik po uzoru na tadašnje
evropske kodifikacije,kojima će se osigurati jednak tretman svih podanika.Kada je u osmanskim
vladajućim krugovima postigunuta saglasnot u potrebi izrade građasnkog zakonika postavilo je pitanje
njegovih izvora. Jeda struja se zalagala za recepciju Francuskog građasnkog zakonika. Druga grupa
predlegala kodifikaciju šerijatskih propisa imovinskog prava koji su saglasni zahjtevima vremena. Ova
druga opcija je preovladavala. Godine 1867.carskom naredbom je formirana sedmočlani odbor za
izradu kodifikacije. Na čelu odbora bio je Ahmed Dževad-paša (1822-1895) poznati pravnik i historičar i
državnik. On je između ostalog 1864. Boravio u BIH i nadgledao provođenje Tanzimata. Rad odbora za
kodifikacije bio je zamišljen tako da se po unaprijed zamišljenom planu izrade određene knjige
zakonika i postupno podene na odborenje Visokom Savjetu za reformu. Prve knjige su podnese na
odobrenje 11. Aprila 1869. A posljednja kniga 17. Septembra 1867 nakon toga je ozakonjena
posljednje knjige su objavljene u službenom glasniku Osmanske države „Dustur“. U konačnom obliku
kodifikacije je dobila ime Medželle-i ahkani aduijje (zbornik pravednih propisa) Izvor je bio na
osmansko turskom jeziku.

2. KARAKTER MEDŽELLE? Medžella predstavlja prvu službenu kodifikaciju šerijatskog prava u historiji.
Sve do tada je ovo pravo bilo predmet tumačenja i razvoja koji se odvijao u okvirima pravne nauke.
Uloga države bila da izvršnu sankciju tako formulisanom pravu a ne da izvršnu zakondavnu funkciju.
Ideja kodifikacija (tankin) daje državi ulogu u autorativnom formuliranju prava-izradi jedng zakonika
koji će biti glavni referenti okvir za odgovorajuće sudove i pravne subjekte. U osmanskom društvu su
takođe su takođe bile prisutne ideje prosvjetiteljstva i postojao je sloj prosvijećene inteligencije
(munevver) koja je bila nosilac kodifikacije. Ono što razlikuje Medželuu od evropskih kodifikacije jeste
nedostak uticaja modernih pravnih škola mišljenja. Te škole kao što je škola prirodnog prava i
historijska pravna škola uticale su na pravne kodifikacije, U doba nastanka Medželle pokret za obnovu
samostalnog tumačenja Šerijata (idžihad) koji je bio predstavljao muslimanski ekvivalenat spomenut
evropskim pravnim školama nije bio dovoljno jak u Osmanskoj državi. Zato Medžella predstavlja
kodfikaciju tradicionalnog Fikha a prilogođavanje modernom dobu izvršeno je putem prakse redaktora
da je slučaju razlika u mišljneju vodećih hanefijskih autoriteta izabru ono mišljenje koje je u skladu sa
potrebema vremenom i opštim intereosim. Medžella je slijedila evropske kodifkacije, to je vidljivo iz
njene podjele na kknjige poglavlja odsjeke paragrafe.Medžella je sadržala kauzistički meto d navođenja
primjera uz opšte navođenje propisa.

3.RECEPCIJA MEDŽELLA?Medžella je primjenjivala na cijeloj teritoriji tadašne Osmanke države. Nakon

proglašenja republike u Turskoj važila je sve do 1926. Kada je recepiran Švicarski građasnki zakonik. -
Medžella je nastavila da važi u Palestini, Siriji, Libanu,Transjordaniji i Iraku sve do
donošenjanacionalnih građ.zakonika nakon Drugog sv. rata u tim zemljama. U Izraelu je važila sve do
1972. kao "zemaljsko pravo",naslijeđeno iz vremena britanskog mandata i osmanske uprave nad
Palestinom. Takođe je važila i na Kipru, a uvažavali su je sudovi usultanatu Džohor (Malezija), Indiji i
Pakistanu. - Prevedena na farsi jezik, primjenjivana je i dalje se primjenjuje u Afganistanu. U BiH je
važila u vrijeme austro-ugarske uprave kao „zemaljskopravo“.- Međutim, nemogućnost sudskih
službenika da se služe izvornimtekstom Medželle i njenim komentarima, te tež-nja zaevropeizacijom
prava u Bosni i Hercegovini, doveli su do potiskivanja Medželle i do recepcije austrijskog Opšteg
građanskog zakonika. - O takvom stanju govorila je poslovica da u BiH kotarski sudovisude po zdravom
ljudskom razumu, okružni sudovi poaustrijskom Opštem granskom zakoniku, a vrhovni sud po
Medželli. - Šerijatski sudovi u Bosni i Hercegovini primjenjivali suMedžellu sve do njihovog ukidanja
1946. Medžella je bila predmet brojnih komentara na turskom iarapskom jeziku- Najpoznatiji
komentar je onaj koji je napisao Ali Haydar pod naslovom Durer el-hukkam šerh Medželleti l- ahkam
(Istanbul,1330 H.). - Prevedena je na glavne svjetske jezike.- Prevod na bosanski sačinio je Asim Škaljić -
štampan je podnaslovom Medželle i ahkjami šerije (Otomanski građ. zakonik) u Saraj. 1906. -Tisak i
naklada Daniela A. Kajona. Prof. Mehmed Begović ukazao je na sličnosti Medželle i Opšteg imovinskog
zakonika za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888., kako u pogledu nekih instituta tako i u pogledu uključivanja
pravnih pravila u zakoniku; Naime, Valtazar Bogišić je, slično Medželli, uključio u Opštiimovinski
zakonik 44 pravna pravila (od čl. 987 do č1.1031) podnaslovom „Neke zakonjačke (pravničke) izreke i
postavke koje, iakone mogu zakona ni preinačiti ni zamijeniti, mogu mu, ipak, objasniti razum i
smisao.“

4.IZVORI OIZ za CG? Bogišićeva osnovna ideja bila je da je za CG. opravdano izraditi zakonik građanskog
prava, koji bi izražavao prav-nu autentičnost ove zemlje i njenog narodaTime je Bogišić nastojao da
premosti razliku između:- Historijske škole prava, koja je naglašavala važnost obi-čajnog
pravapojedinih naroda, ali bila protiv kodifikacije I- Škole prirodnog prava, koja je naglašavala
univerzalnost prava i podržavala njegovu kodifikaciju.Običaj koje je redaktor ustanovio naučnom
metodom ankete koje su uključeni poznavao crnogrske tradicije, Upitnik za opisivanje pravnih običaja
kojim se Bogišić koristio objavljaen je i uticao je na slična iistraživanja u Rusiji,Austriji Rumuniji.
Koncept Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru (OIZ), određen je Bogišićevim shvatanjem
građaskog prava, koje je ograničio na imovinsko pravo i iz zakonika isključio porodične odnose. -
Smatrao je da se porodični odnosi zasnivaju na različitim socijalnim i vjerskim razlikama, pa ih je
nemoguće unijeti u jedinstven zakon;- Kasnije se bavio idejom izrade zakona o braku i zakona o
nasljeđivanju, ali to nikada nije dobilo zakonsku formu.- Po svom konceptu građanskog prava, Bogišić
je bio sličanredaktorima Medželle, koji su takođe građansko pravo sveli na imovinsko pravo. -
Poglavlja: Državno pravo, Uža familija, Šira familija (zadruga),Rodstvo izvan kuće, Dioba familije i
zadruge, Nasljedstvo, Stvari,Obveze, Finansije, Građansko pravo, Zaštita sirota, Crkveniodnošaji,
Razredi i slojevi naroda, Odnošaji seljaka i gospodarazemlje, Čete-hajduci-uskoci, Kazneno pravo, Krvna
i uopćeosveta i mirenje, Postupak u sudu, Postupak izvan suda, Međunarodno pravo i Opaske o
Danilovom zakoniku.- Kao što se vidi, upitnik je bio namijenjen potencijalnoj kodifikaciji cjelokupnog
prava, ali je Bogišić praktično kodifikovao samo imovinsko pravo.

5. KARAKTER OIZ U CR? (1) Kako je OIZ ocijenjen u nauci: - kao remek-djelo zakonodavstva kod Južnih
Slavena, a - visoku ocjenu ima i u uporednom pravu (2) U okviru uporedn. prava svrstava se u red
najcjenjenih zakonika modernog doba, zbog okolnosti da su u njegovoj izradi primijenjena "najnovija
učenja, načela i pravila, izgrađena upravnoj nauci onoga doba i oboga-ćena Bogišićevim
vlastitimkoncepcijama, što daje po-sebnu vrednost zakoniku" (prof. dr.Jelena Danilović). (1)
Formulacije zakonika su sažete, a jezik narodni; - Koristio je riječi iz naroda, a ako su neke riječi u
različitimkrajevima imale različito značenje, autor ih je izbjegavao; Tuđice je koristio ako su bile
uobičajene kod naroda;(2) Nekada je i sam kovao nove riječi, kao što su: docnja, imaonik,dužitelj,
dugovinski odnos, svojevlasnost imo-vinska, uzajamni ugovor;(3) Ostale karakteristike proizlaze iz dva
glavna cilja OIZ: da je uskladu sa odnosima u CG i da CG pravo uzdigne na evropski nivo; To
podrazumijeva:(1) poštovanje osnovnih normi običajnog prava kojima su biliregulisani imovinski
odnosi i društvena struktura većine stanovništva Crne Gore i (2) Ostavljanje porodičnog i nasljednog
prava izvan okvi-ra zakonika, te(3) prilagođavanje Zakonika ondašnjem stanju u sudstvu ipravničkom
obrazovanju u CG. (ovo posljednje je bilo vidljivo udijelu zakonika naslovljenom "Objašnjenja, od-
ređenja, dopune“) - Za to su postojale dvije osnovne pretpostavke: - (1) OIZ je sadržavao sve osnovne
institute i pravila gra-đanskogprava, suženog na imovinskopravne odnose, te - (2) OIZ je sadržavao i
odredbe međunarodnog privat-nog prava,koje su trebale da omoguće Crnoj G. pravni saobraćaj sa
Evropom.

6.RECEPCIJA OIZ ZA CG? OIZ je bio zakonik jedne male države na balkanu. Ona nije doživjela recepciju
izvan granica CG. Ali je privukao pažnju pravne nauke. Za prvi deset godina svog postojanja preveden
je na pet jezika: Francusku,Njemački, Italijanski,Španski, Ruski. Neki autori kao što je Karl Dikel opisali
su ga kao najorginalniji kodifikatorsko djelo.

7. IZOVRI EGIPATSKOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA? U pogledu izvora Egipatski građasnki zakonik

zasniva se na:ranijem egipatskom zakonodavstvu i sudskj praksi. Riječ je propisima koji su porijeklom iz
šerijatskog prava ili muslimanskog savjetovnog zakonodavstva (kanuna) ili praksa Egipatski sudova.
Evropska kodifikacije građasnkog prava prvenstvo Francuskih građasnkih zakonika. Kriterijum za
prihvatanje pojedinih propisa iz ovih kodifikacija bio je saglasnot tih rješenja sa principa šerijeta. Na taj
način prihvaćeni su: objektvina teorija o nastanku obligacija teorija zloupotrebe prava, propis o
prenosu duga i slično. Treći izvor je šerijatsko pravo. Pojedini princip ili propisi šerijatskog prava unijeti
su u cjelini djelimično u zakonik. Npr i pravnoj sposobnosti zaključenju ugovora i dugoročnom zakupu
zemlje.

8.RECEPCIJA EGIPATSKOG GRAĐSNKOG ZAKONIKA? Egipatski građasnki zakonik bio je pogodan za

recepciju u drugim arapskim zemljama koji su odlučili za put modernizacije. Sa neznatnim izmjenama
prihvaćen je u Siriji 1949. Uticao je na pravne reforme u protektoru zapadnih Aden proglašen 1949.god
1953.god recpiran je u tadašnij kraljevini Libiji sa izmjenama u pogledu popunjavanja pravnih praznina.
U Sudanu 1970 uveden je građasnki zakonik izrađen po uzoru njega. Međutim slabljenje političkih veza
između dvije zemlje kao i okolnosti da se Egipatski zakonik nastao u duhu evropskog kontinetalnog
prava nije mogao primjenjivati u Sudanu koji je bio pod uticajem tradicije commmon law doveli su
1973 do napuštanja ove kodifikacije. Izradom Egipatskog zakonika Abdurrezak Senhuri je koristio u
svom kasnijem kodifikatorskom radu u Arapskim zemljama bliskog istoka. On je na poziv Iračke vlade
izradio Irački zakonik koji je usvje 1951. I tako je zamijenio Medžellu. Za razliku od Egipatskog
građasnkog zakonika Irački zakonik se više oslanja na Šerijatsko pravo Egipatski zakonik korišten je kao
uzor za zakonike Jordana 1952. Izmijenjen 1976,Somalije 1973 Kuvajta 1980. I drugi Arapskih zemalja.

9. BUDUĆNOST KODIFIKACIJA? Kako smo vidjeli kodifikacija je poseban historisjki fenomen koji ima
dugu historiju a koji je poseban prisutan u Evropi od kasnog 17 i 18 vijeka. Od tada pa do naših dana
ideja kodifikacije uspjela da nastavi neizbirisivi pečat na pravnim kulturama kontinetalne Evrope.
Širenje ideje kodifikacije daleko izvan evr. kontinenta: više od 50 zem. u svij. od 1945. kodifik. svoje
priv.pravo. b) Kritika kodifikacije kao pravno-tehničke metode te pesimizam u pogledu buduć.
kodifikacije kao fenomena (greške, nesaglasnosti, tumačenje),c) Dekodifikacija – ili napuštanje ideje da
se cijeli aspek. društv. odnosa mogu obuhvat. pojedinač. kodeksima;d) Određeni pesimizam u pogledu
budućnosti kodifikac. proizlazio je iz pretjeranih i nerealističnih očekivanja (sve-obuhvatnost,
dostpnost građanima.) Uočene su, dakle, greške u pojedinim kodeksima, unu-trašnje nesaglasnosti,
problem tumačenja odredaba za-konika, prilagođavanje apstraktnih odredaba konkretnoj stvarnosti i
sl. - Razvoj ekonomskog i društvenog života zahtijevao je nova rješenja koja se nisu mogla naći u
kodeksima donijetim decenijama, pa i stotinama godina u prošlosti. Kompleksnost društv. života
dovela je u pitanje i samu ideju kodifikacijeU nauci se čak javio i termin "dekodifikacija", koji je uveo
Natalino Irti, da označi tendenciju napuštanja kodeksa koja bi mogla prevladati u savremeno doba.
Detaljno sagledavanje argumentacije, ponuđene da os-naži ideju "dekodifikacije" pokazalo je, kao što
je to ura-dio Reinhard Zimmermann, da kodifikacija, ipak, nije istrošena pravna tehnika.