ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

Επιμέλεια: Γ. Σόφη

ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

 Επιστήμη (<ἐπίσταμαι=γνωρίζω καλά) είναι το σύνολο συστηματικών και

επαληθεύσιμων γνώσεων, καθώς και η έρευνα αυστηρώς καθορισμένων πεδίων του
επιστητού, με συγκεκριμένες και ορθολογικές μεθόδους.

 Κλωνοποίηση (κλωνισμός) είναι η δημιουργία και η επιτυχής ανάπτυξη κλώνου,

πανομοιότυπου δηλαδή οργανισμού με αυτόν τον οποίο γίνεται η λήψη του σωματικού
κυττάρου. Μορφές της η αναπαραγωγική και η θεραπευτική. Αποτελεί εξέλιξη της
βιοτεχνολογίας και αναμφίβολα είναι κορυφαίο επίτευγμα της επιστημονικής κοινότητας. Η
ιδέα της θεραπευτικής κλωνοποίησης γεννήθηκε το 1996, όταν επιστήμονες κλωνοποίησαν
ένα πρόβατο, που ονομάστηκε Dolly. Τότε οραματίστηκαν την παραγωγή ανθρώπινων
εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων που θα προσέφεραν πολύτιμη αρωγή στη θεραπεία
ασθενειών.

 Οικολογία: Επιστήμη που μελετά τις σχέσεις ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και
στο περιβάλλον τους. Η φοβερή οικολογική κρίση, που απειλεί τον πλανήτη, καθιστά
αυτονόητη τη μεγάλη σημασία αυτής της επιστήμης.

 Οικολογικό πρόβλημα: Η προϊούσα καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, ο

επικίνδυνος κλονισμός των φυσικών ισορροπιών, που απειλεί τη ζωή στον πλανήτη. Δεν
πρόκειται για φυσική εξέλιξη (αυτοκαταστροφή της φύσης) ούτε για σύνδρομο της εξέλιξης
1
του ανθρώπινου πολιτισμού, αλλά για μοιραίο παρεπόμενο της συγκεκριμένης εξέλιξής του
και των πολιτικοκοινωνικών της όρων, που αρχίζει με τη βιομηχανική και κορυφώνεται με την
επιστημονικοτεχνική επανάσταση.

 Περιβαλλοντική ηθική: Το σύνολο των αξιών που πρέπει να διαπνέουν τη σχέση του
ανθρώπου με τη φύση και να διέπουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό
περιβάλλον. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε την καταστροφή του φυσικού
περιβάλλοντος είναι να διαμορφώσουμε μια νέα περιβαλλοντική ηθική. Η οικολογική
συνείδηση επιβάλλει την πρόκριση πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης, δηλαδή τη λήψη πολιτικών
αποφάσεων που θα συνυπολογίζουν το οικολογικό κόστος και δε θα υποθηκεύουν το μέλλον
των επόμενων γενεών. Η νέα ηθική επιτάσσει μεταξύ άλλων την αξιοποίηση ανανεώσιμων
πηγών ενέργειας, την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας, την πράσινη κατανάλωση και
την αναγωγή της φύσης σε αξία.

 Βιώσιμη / αειφόρος ανάπτυξη: Το σύνολο των μορφών ανάπτυξης που συντελούνται με

σεβασμό στο περιβάλλον. Πρόκειται, δηλαδή, για την ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του
παρόντος, χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές
τους.

~1~
 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη

ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Θετικά αποτελέσματα επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης

 Αύξηση γνώσεων, άνοδος του πνευματικού επιπέδου, απαλλαγή από προλήψεις και
παρωχημένες αντιλήψεις, νέα αντίληψη της πραγματικότητας
 Κατακτώντας την αλήθεια ο άνθρωπος νιώθει ασφάλεια και αποκτά ψυχική ισορροπία,
νιώθει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον
 Η διαμόρφωση μιας συγκροτημένης εικόνας για τον κόσμο βοήθησε τον άνθρωπο να
ωριμάσει ηθικά και να βελτιώσει τη λειτουργία των κοινωνικών θεσμών.
 Δίνεται η δυνατότητα να απελευθερωθεί ο άνθρωπος από τους φυσικούς περιορισμούς
και τα εμπόδια. Έτσι η ευημερία του ανθρώπου εμπεδώνεται.
 Μειώθηκε ο μόχθος του ανθρώπου και αυξήθηκαν τα παραγόμενα αγαθά.
 Καταπολεμήθηκαν ασθένειες, αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής λόγω της τεχνολογικής
προόδου στην ιατρική.
 Ταχύτατη ενημέρωση και συνεργασία των λαών, ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, νέα
ρεύματα στην τέχνη.

Αρνητικά αποτελέσματα

 Προσκόλληση στην ειδίκευση, πνευματική μονομέρεια, χρησιμοθηρική αντίληψη για τη

ζωή
 Υποδούλωση του ανθρώπου στην τεχνολογία, καθώς η παρουσία των τεχνικών μέσων
είναι κυρίαρχη. Η εφαρμογή της επιστήμης τυποποιείται.
 Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος μέσω αποβλήτων και επιστημονικών 2
πειραμάτων
 Παραγκωνισμός ανθρώπινου παράγοντα, μείωση θέσεων εργασίας
 Στείρος ανταγωνισμός για τον προσεταιρισμό των αγαθών της επιστήμης και της
τεχνολογίας, κερδοσκοπική διαχείριση του επιστημονικού πλούτου (π.χ. κλωνοποίηση: η
εξάπλωση των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων εξασφαλίζει τεράστια κέρδη στις
επιχειρήσεις)
 Άγχος στον άνθρωπο να «προλάβει» τη ραγδαία επιστημονική ανάπτυξη
 Διεύρυνση χάσματος μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών που ελέγχουν την επιστήμη και
των υπανάπτυκτων. Πολιτιστική διείσδυση και επεκτατισμός στις λιγότερο ανεπτυγμένες.
 Επικράτηση τεχνοκρατικού πνεύματος, προτεραιότητα δίνεται στους δείκτες οικονομικής
ανάπτυξης, στα τεχνολογικά επιτεύγματα, στην ανταγωνιστικότητα και την εξειδίκευση,
παραγκωνίζονται οι ποιοτικές παράμετροι της ζωής.

Η ευθύνη του επιστήμονα

1. Στον τομέα της επιστήμης

 Άριστη κατάρτιση στο αντικείμενό του, ευρύτερη καλλιέργεια και παιδεία, ώστε να
αποφύγει την πνευματική μονομέρεια.
 Ανανέωση γνώσεων μέσα από αδιάλειπτη ενημέρωση
 Δεκτικότητα στο καινούργιο, αποφυγή δογματιμού και απολυτότητας
 Πνεύμα αναζήτησης και αμφιβολίας ως προς την ορθότητα των γνώσεων
 Συνεργασία και όχι ανταγωνισμός με άλλους επιστήμονες για την επίλυση των
σύγχρονων προβλημάτων σε προγράμματα που υπηρετούν την ειρήνη και την ευημερία

~2~
 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη

2. Στη χρήση των επιστημονικών πορισμάτων

 Να αντιστέκεται στη στράτευση και στο δόγμα «επιστήμη για την επιστήμη»
 Ανάληψη ευθύνης για την παραγόμενη γνώση. Οφείλει να αναλογίζεται σε ποιον
παρέχει τη γνώση, με ποια μέσα την παράγει και για ποιο σκοπό θα χρησιμοποιηθεί.
 Αντίσταση στην κερδοσκοπία, στις οικονομικές πιέσεις.
 Διαφώτιση της κοινής γνώμης για τη συνετή χρησιμοποίηση των επιτευγμάτων της
επιστήμης, εκλαίκευση των γνώσεών του.
 Καθορισμός φραγμών και οριων στην επιστημονική έρευνα με γνώμονα την
προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, του περιβάλλοντος και της ζωής.

Εγγενή εφόδια του επιστήμονα:

 Χρειάζεται να έχει ανθρωπιστικό πνεύμα, για να υπηρετήσει τον άνθρωπο με δράσεις

που δικαιώνουν την αποστολή του στη ζωή.
 Κριτική ματιά, ανήσυχο πνεύμα, για να ξεχωρίζει το αληθές από το αληθοφανές, ώστε
να προχωρά σε νέες κατακτήσεις και να μην εφησυχάζει στην αυθεντία.
 Εντιμότητα και αξιοπρέπεια, για να μην υπηρετεί συμφέροντα και να μην εγκλωβίζεται
στην ανθρώπινη ματαιοδοξία.
 Ψυχική καλλιέργεια, δηλαδή ευγένεια, θάρρος και τόλμη.
 Λόγο υπεύθυνο, αρθρωμένο και τεκμηριωμένο.
 Συνέπεια λόγων και έργων, γιατί έτσι θα κερδίζει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων. 3
 Υψηλή αίσθηση καθήκοντος στον αγώνα για το κοινό καλό μέσα από την επιστήμη του.

Τεχνολογία
Η προσφορά της:

 Βελτίωση βιοτικού επιπέδου ατόμων και λαών, αύξηση μέσου όρου ζωής.
 Διευρύνθηκε το γνωστικό πεδίο σε κάθε τομέα γνώσης και δόθηκε η δυνατότητα στον
άνθρωπο να μορφωθεί σε ανώτερο επίπεδο.
 Αυξήθηκε η παραγωγικότητα της εργασίας, βελτιώθηκε η ποιότητα των παραγόμενων
αγαθών και υπηρεσιών, μειώθηκε ο ανθρώπινος μόχθος.
 Αμβλύνθηκαν οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες που χώριζαν άλλοτε άτομα και
λαούς, γιατί τα τεχνολογικά αγαθά γίνονται προσιτά σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και
μειώνεται η κοινωνική αδικία.
 Διευκολύνεται η επικοινωνία και η γόνιμη ανταλλαγή σε πολιτιστικό επίπεδο με
συνέπεια την προαγωγή των τεχνών, των Γραμμάτων και του αθλητισμού.
 Καταπολεμήθηκαν δεισιδαιμονίες, προλήψεις και προκαταλήψεις, γιατί ενισχύθηκε η
κρίση και ο προβληματισμός του ατόμου.
 Κατανοώντας την απεραντοσύνη του κόσμου, ο άνθρωπος διαπιστώνει την ανθρώπινη
ανεπάρκεια και γίνεται πιο ανεκτικος στα ανθρώπινα λάθη.

~3~
 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη

Αρνητικές συνέπειες της τεχνολογίας

 Ο άνθρωπος αλλοτριώνεται: Η τεχνολογική πρόοδος δεν επένδυσε στην πνευματική

υπόσταση του ατόμου, με αποτέλεσμα μια επίπλαστη ποιότητα ζωής, ενώ η χειραγώγηση και
η μαζοποίηση του στερούν την ελευθερία βούλησης και την αίσθηση ταυτότητας. Το άτομο
απομακρύνεται από τη φύση και το φυσικό τρόπο ζωής, με δυσμενείς επιπτώσεις για την
υγεία του λόγω του άγχους και της πίεσης που δέχεται σε καθημερινή βάση.
 Καλλιεργείται ένα αίσθημα αλαζονείας και παντοδυναμίας: Ο άνθρωπος, βιώνοντας
μια πραγματικότητα που μοιάζει με θέατρο του παραλόγου, δημιουργεί μία στρεβλή εικόνα
για τις δυνάμεις του, ενώ μέσα του μεγαλώνει η υπαρξιακή αγωνία. Λόγω της πνευματικής
μονομέρειας που δημιουργεί η τεχνολογική εξειδίκευση, το άτομο συρρικνώνεται ηθικά και
συναισθηματικά.
 Κυριαρχεί το καταναλωτικό όραμα μέσα από τους μηχανισμούς υπερκατανάλωσης.
 Η δημοκρατία απειλείται: Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται και το προσωπικό
απόρρητο καταστρατηγείται από τα σύγχρονα επικοινωνιακά συστήματα.
 Η πλανητική ομοιομορφία εντείνει τον κίνδυνο αλλοίωσης της ταυτότητας των
αναπτυσσόμενων λαών.
 Εξαπλώνονται οι βιομηχανίες ολέθρου, αναπτύσσεται η πολεμική τεχνολογία,
πολλαπλασιάζονται τα όπλα μαζικής καταστροφής.
 Διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία, υποθηκεύεται το μέλλον του πλανήτη.
 Διαμορφώνεται μια παγκόσμια κοινωνία πολλών ταχυτήτων: Οι ισχυροί έχουν τη
γνώση και την τεχνογνωσία, με αποτέλεσμα τη διόγκωση των ανισοτήτων, τη διαιώνιση της
κυριαρχίας των ισχυρών κρατών και την εκμετάλλευση των φτωχών.

4
Η τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου

 Δεν αποτελεί λύση η απάρνηση της τεχνολογίας ούτε η απόδοση της ευθύνης στη
μηχανή.
 Εφαρμογή τεχνολογικών επιτευγμάτων στην επίλυση μεγάλων κοινωνικών
προβλημάτων και μόνο για ειρηνικούς σκοπούς.
 Ηθικοποίηση της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής προόδου.
 Συνειδητοποίηση του μεγέθους του προβλήματος και των δραματικών του
επιπτώσεων, αντίσταση στη μοιρολατρική αποδοχή της πραγματικότητας.
 Με κριτική ματιά να εντοπίσουμε τη ρίζα της κακοδαιμονίας: η μονομέρεια της
ανάπτυξης και η ηθικοπνευματική καθίζηση. Η λύση είναι η βαθιά μεταβολή της δομής του
κοινωνικού μας συστήματος, ώστε το κέντρο της προόδου να αποτελέσει ο άνθρωπος και η
ευτυχία του.

Τεχνολογία και ηθική

Βιοηθική: Η μελέτη των ηθικών προβλημάτων που γεννά η σύγχρονη τεχνολογία (π.χ. σε
επιστήμες όπως η βιολογία και η ιατρική) εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης στη βιολογική
διαδικασία (κλωνοποίηση, ευθανασία, έλεγχος γεννήσεων κ.ά.)
Εφόσον η επιστήμη έχει τη δυνατότητα να ωφελήσει αλλά και να βλάψει, καθίσταται
αντικείμενο ηθικού ενδιαφέροντος και προβληματισμού. Σε αυτό το πλαίσιο οι φιλόσοφοι
θεωρούν ότι η καλλιέργεια και η άσκηση των επιστημών πρέπει να καθορίζεται και να
περιορίζεται από αξίες, αρχές και κανόνες που αποσκοπούν στην επίτευξη συγκεκριμένων

~4~
 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη

ηθικά επιθυμητών στόχων. Διακρίνονται για μεθοδολογικούς λόγους τέσσερις σφαίρες

ευθύνης:
 Η ευθύνη του επιστήμονα για πράξεις, παραλείψεις κατά τη διάρκεια της έρευνας.
 Η ευθύνη του επιστήμονα για τη χρήση του τελικού προϊόντος από τρίτους.
 Η ευθύνη του επιστήμονα ως επαγγελματία που προσφέρει υπηρεσίες.
 Η ευθύνη της συντεταγμένης πολιτείας για την κατάσταση και την πορεία της
επιστήμης.

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
Επιχειρήματα υπέρ της εφαρμογής της
1. Στον τομέα της κτηνοτροφίας και της φυτικής παραγωγής
 Δημιουργία ανθεκτικών και αποδοτικών κλώνων για τη βελτίωση της παραγωγης των
ζωικών και φυτικών ειδών
 Καταπολέμηση υποσιτισμού
 Βιοποικιλία: στροφή της επιστήμης σε ποικιλία ειδών που δεν προσφέρει η φύση (π.χ.
φυτόζωα, που θα παράγουν γάλα με φωτοσύνθεση)
 Διάσωση φυτών που απειλούνται με αφανισμό, επαναδημιουργία είδών που έχουν
εξαφανιστεί

2. Στον τομέα της βιοϊατρικής

 Χρησιμοποίηση κλωνοποιημένων κυττάρων για την καταπολέμηση ανίατων ασθενειών.
 Παραγωγή θεραπευτικών ουσιών για τον άνθρωπο από κλωνοποιημένα πειραματόζωα
5
σε συνδυασμό με γενετική τροποποίηση
 Καταπολέμηση των αιτιών της γήρανσης
 Μεταμόσχευση οργάνων από διαγονιδιακά θηλαστικά

Επιχειρήματα εναντίον της εφαρμογής της κλωνοποίησης

 Πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων στην υγεία, γιατί οι κλώνοι παράγονται από
ενήλικα κύτταρα που έχουν γερασμένο γενετικό υλικό.
 Η ίδια η τεχνική της κλωνοποίησης εγκυμονεί κινδύνους, γιατί απαιτεί λεπτούς
χειρισμούς, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης βλαβών στο DNA, ενέχει τον κίνδυνο
θνησιγένειας ή γενετικών ανωμαλιών.
 Εισβάλλει με βίαιο τρόπο στη φύση, με καταστροφικές συνέπειες για οποιαδήποτε
μορφή ζωής. Ενδεχόμενη η εξάλειψη της ποικιλομορφίας και της βιοποικιλότητας
 Η κατανάλωση πιθανά επιβλαβών τροποποιημένων τροφών διαταράσσει το οικοσύστημα
 Ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί από ανήθικους επιστήμονες με ανυπολόγιστες επιπτώσεις
για το μέλλον της ανθρωπότητας.
 Χρήση της για πολεμικούς σκοπούς (π.χ. ευγονική, αρία φυλή)
 Μια πιθανή παραγωγή πανομοιότυπων γενετικά αντιγράφων θα προκαλέσει κατάρρευση
και αφανισμό πολλών παραδοσιακών αξιών, ενώ είναι σαφής ο κίνδυνος ελέγχου των
αντιδράσεων και της συνείδησης των κλωνοποιημένων ανθρώπων.

Προβλήματα ηθικής φύσης

 Η ανθρώπινη φιλοδοξία να υπερκεράσει τη φύση

~5~
 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη

 Απομυθοποιείται το μυστήριο της ζωής και από θαύμα μεταβάλλεται σε φυσικοχημική

διεργασία
 Απώλεια της μοναδικότητας, της διαφορετικότητας και της ελευθερίας του ανθρώπου,
με σκοπιμη δημιουργία ανθρώπων π.χ. με υψηλό δείκτη νοημοσύνης κ.λπ.
 Δημιουργία ανθρώπινων κλώνων με σκοπό να χρησιμοποιηθούν τα όργανά τους για
μεταμόσχευση. Κίνδυνος για εμπορία οργάνων, κατάρρευση ηθικών φραγμών
 Αν δημιουργηθεί ανθρώπινος κλώνος παραβιάζονται κλασικοί όροι της ζωής και του
θανάτου. Οδηγούμαστε σε νέες μορφές ζωής που δεν είχαν προβλεφτεί από τη φύση και
ενδέχεται να αναταράξουν την ισορροπία της
 Επειδή η ανθρώπινη ψυχή δεν κλωνοποιείται, δεν είναι δυνατή η αναπαραγωγή
ολοκληρωμένων ανθρώπων.

Προτάσεις αντιμετώπισης των προβλημάτων της κλωνοποίησης

Η κλωνοποίηση θα συντελέσει στην πρόοδο, μόνο αν συμπορευτεί με τον ανθρωπισμό.

Οπωσδήποτε επιβάλλεται η υπεύθυνη στάση όλων και ιδιαίτερα των επιστημόνων και της
πολιτείας.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ
 Επιβεβλημένη η ηθική ευθύνη των επιστημόνων απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, καθώς
και η συναίσθηση της κοινωνικής αποστολής, ώστε οι ενέργειες τους να μην υπονομεύουν την
ευδαιμονία της κοινωνίας.
 Χρειάζεται να διαφυλάττουν την ανεξαρτησία του λειτουργήματός τους από
οικονομικούς κύκλους και πολιτικά συμφέροντα. 6
 Απαιτείται η συνεργασία των μελών της επιστημονικής κοινότητας και η κοινοποίηση
των πορισμάτων της έρευνάς τους, με στόχο τον έλεγχο των επιτευγμάτων τους και των
περιορισμό των εσφαλμένων ενεργειών.
 Η προοδοπληξία και το πάθος για το κυνήγι της δόξας και της υστεροφημίας πλήττουν
την αντικειμενικότητα και την αξιοπιστία τους στο κοινό. Χρειάζεται αυτοσυγκράτηση,
σύνεση και ορθολογισμός, ειδικά σε θέματα όπως η αναπαραγωγική κλωνοποίηση, που
μπορεί να αλλάξουν την πορεία της ανθρωπότητας.

ΠΟΛΙΤΕΙΑ
 Ο πολίτης μπορεί να γίνει κοινωνός της γνώσης και να είναι σε θέση να την ελέγχει,
όταν η δημοκρατία λειτουργεί εύρυθμα και με διαφάνεια
 Για τη διασφάλιση της ορθολογικής χρήσης των επιστημονικών εφευρέσεων χρειάζεται
να θεσπιστούν νόμοι και αρχές από την πολιτεία (κανόνες βιοηθικής), γιατί μόνον η
εφαρμογή συγκεκριμένης δεοντολογίας μπορεί να εμποδίσει τη γενετική ανισορροπία
στη φύση λόγω της κλωνοποίησης.
 Οι ερευνητικές προτάσεις, καθώς και οι έρευνες που διεξάγονται στα εργαστήρια
γενετικής επιβάλλεται να ελέγχονται από αρμόδιες αρχές και να δημοσιοποιούνται τα
πορίσματά τους.
 Η θεραπευτική κλωνοποίηση να γίνεται υπό την εποπτεία του κράτους και όχι
ανεξέλεγκτα.

~6~