ივანე ჯავახიშვილის სახელობის

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის

ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის

სტუდენტი

მარიამ წიკლაური

რ ე ფ ე რ ა ტ ი
მეტაფიზიკა და ონტოლოგიაში თემაზე

“მეტაფიზიკური დიალოგები: პლატონისა და არისტოტელეს

ფილოსოფიური საფუძვლების ამოხსნა“

ხელმძღვანელი: ვალერიან რამიშვილი

1. შესავალი

2. ძირითადი ნაწილი
2.1 პლატონის მეტაფიზიკა

2.1.1 ფორმების თეორია

2.1.2 გამოქვაბულის ალეგორია

2.1.3 სულის უკვდავება

2.2 არისტოტელეს მეტაფიზიკა

2.2.1 სუბსტანცია და არსი

2.2.2 ოთხი მიზეზის თეორია

2.2.3 აქტი და პოტენცია

2.3 არისტოტელესა და პლატონის შედარება

3. დასკვნა
 1. შესავალი
მეტაფიზიკა არის ფილოსოფიის ფილიალი, რომელიც იკვლევს ფუნდამენტურ
კითხვებს რეალობის ბუნების, არსებობისა და გონებასა და მატერიას შორის
ურთიერთობის შესახებ. ის იკვლევს კითხვებს, რომლებიც სცილდება ფიზიკური
მეცნიერებების ფარგლებს და მიზნად ისახავს არსებისა და სამყაროს ფუნდამენტური
ბუნების გაგებას. მეტაფიზიკის ძირითადი თემებია: ონტოლოგია: ონტოლოგია არის
მეტაფიზიკის ფილიალი, რომელიც ეხება ყოფიერების ბუნებას და არსებობას. ის
იკვლევს კითხვებს იმის შესახებ, თუ რა არსებობს, არსებობის კატეგორიები და
ურთიერთობები სხვადასხვა ერთეულებს შორის. ეპისტემოლოგია: მიუხედავად
იმისა, რომ ეპისტემოლოგია ხშირად განიხილება ფილოსოფიის ცალკეულ დარგად,
ის მჭიდროდ არის დაკავშირებული მეტაფიზიკასთან. ეპისტემოლოგია ეხება
ცოდნის, რწმენისა და გამართლების ბუნებას. მეტაფიზიკა ხშირად სვამს კითხვებს
რეალობის ბუნების შესახებ და როგორ შეგვიძლია მისი ცოდნა და გაგება.
კოსმოლოგია: კოსმოლოგია მეტაფიზიკაში ეხება სამყაროს ბუნებას, წარმოშობას და
მთლიან სტრუქტურას. ის იკვლევს კითხვებს სივრცის ბუნების, დროის,
მიზეზობრიობისა და ფუნდამენტური პრინციპების შესახებ, რომლებიც მართავს
კოსმოსს. გონების ფილოსოფია: გონების ფილოსოფია მეტაფიზიკაში იკვლევს
ცნობიერების ბუნებას, ფსიქიკურ პროცესებს და გონებასა და სხეულს შორის
ურთიერთობას. ის იკვლევს კითხვებს პიროვნული იდენტობის ბუნების,
თავისუფალი ნებისა და გონების ფიზიკურ სამყაროსთან ურთიერთქმედების
შესახებ. არსებობა და იდენტობა: მეტაფიზიკა იკვლევს კითხვებს იმის შესახებ, თუ
რას ნიშნავს არსებობა და იდენტობის ბუნება. ეს მოიცავს კვლევებს ობიექტების
მდგრადობის შესახებ დროში, ინდივიდების იდენტურობაზე და ცვლილებისა და
უწყვეტობის მეტაფიზიკურ შედეგებზე. მიზეზობრიობა: მეტაფიზიკა იკვლევს
მიზეზობრიობის ბუნებას და მიზეზსა და შედეგს შორის კავშირს. ის იკვლევს
კითხვებს დეტერმინიზმის, ინდეტერმინიზმისა და ფუნდამენტური პრინციპების
შესახებ, რომლებიც მართავენ მოვლენებს შორის ურთიერთობას. რეალობა და
გარეგნობა: მეტაფიზიკა ეჭვქვეშ აყენებს რეალობის ბუნებას და განსხვავებას
გარეგნობასა და რეალობას შორის. ის იკვლევს, არის თუ არა ის, რასაც ჩვენ
აღვიქვამთ და განვიცდით, არის თუ არა საგნების საბოლოო ბუნების ნამდვილი
ასახვა. დრო და სივრცე: დროისა და სივრცის ბუნების შესახებ კითხვები
მეტაფიზიკის სფეროს ექვემდებარება. ეს მოიცავს კვლევებს დროითი და სივრცითი
ურთიერთობების ბუნების შესახებ, არის თუ არა დრო და სივრცე აბსოლუტური თუ
ფარდობითი და როგორ უკავშირდება ისინი რეალობის ფუნდამენტურ
სტრუქტურას. შესაძლო სამყაროები: მეტაფიზიკა იკვლევს შესაძლო სამყაროების
კონცეფციას - ჰიპოთეტური ალტერნატიული გზების შესახებ, თუ როგორ შეიძლება
იყოს სამყარო. ეს გულისხმობს შესაძლებლობის, აუცილებლობისა და
შემთხვევითობის ბუნების გამოკვლევას სხვადასხვა ვითარებაში. უნივერსალი და
დეტალები: მეტაფიზიკა განიხილავს უნივერსალურებს (ზოგადი თვისებებს ან
თვისებებს, რომლებსაც მრავალი რამ იზიარებს) და დეტალებს (ამ თვისებების
ცალკეული შემთხვევები) შორის ურთიერთობას. ეს მოიცავს დისკუსიებს
აბსტრაქტულ ერთეულებზე და მათ არსებობაზე. მეტაფიზიკა იყო ფილოსოფიის
ფუნდამენტური დისციპლინა, რომლის ფესვები ძველ საბერძნეთშია. სხვადასხვა
ფილოსოფოსი ამ მეტაფიზიკურ კითხვებს სხვადასხვა გზით მიუდგა, რამაც
გამოიწვია ამ სფეროში აზროვნების მდიდარი და მრავალფეროვანი ტრადიცია.

მეტაფიზიკის მნიშვნელოვანი წახნაგია არისტოტელესეული მეტაფიზიკა.

არისტოტელე, ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ფილოსოფოსი მეტაფიზიკის
ისტორიაში, ვრცლად წერდა ამ თემაზე. მისი ნაშრომი, რომელსაც ხშირად
არისტოტელესურ მეტაფიზიკას უწოდებენ, მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა
სუბსტანცია, პოტენციალი და აქტუალობა, მიზეზობრიობა და არსების ბუნება.
არისტოტელეს იდეებმა ღრმა და ხანგრძლივი გავლენა მოახდინა დასავლურ
ფილოსოფიაზე.მეტაფიზიკის სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორებია: ანალიტიკური და
კონტინენტური მეტაფიზიკა: მე-20 საუკუნეში მეტაფიზიკამ განიცადა დაყოფა
ანალიტიკურ და კონტინენტურ ტრადიციებს შორის. ანალიტიკური მეტაფიზიკა,
რომელიც დაკავშირებულია ფილოსოფოსებთან, როგორიცაა ბერტრანდ რასელი და
ლუდვიგ ვიტგენშტაინი, ყურადღებას ამახვილებს მკაცრ ლოგიკურ ანალიზსა და
ენაზე. კონტინენტური მეტაფიზიკა, რომელიც დაკავშირებულია ისეთ
მოაზროვნეებთან, როგორიცაა მარტინ ჰაიდეგერი და ჟან-პოლ სარტრი, უფრო
ფენომენოლოგიური და ეგზისტენციალურია, იკვლევს ცოცხალ გამოცდილებას და
ეგზისტენციალურ კითხვებს. მოდალური მეტაფიზიკა: მოდალური მეტაფიზიკა
ეხება შესაძლებლობის, აუცილებლობისა და შემთხვევითობის ცნებებს. ის იკვლევს
კითხვებს იმის შესახებ, თუ რა არის შესაძლებელი ან აუცილებელი სხვადასხვა
გარემოებებში და განიხილავს ალტერნატიულ გზებს, თუ როგორ შეიძლება იყოს
სამყარო. მოდალური მეტაფიზიკა ხშირად ასოცირდება შესაძლო სამყაროების
შესწავლასთან. დროის მეტაფიზიკა: დროის ბუნება იყო მეტაფიზიკური კვლევის
მნიშვნელოვანი აქცენტი. კითხვები წარსულის, აწმყოსა და მომავლის რეალობის,
დროითი გახდომის ბუნებისა და ობიექტური დროითი წესრიგის არსებობის შესახებ
დროის მეტაფიზიკაშია შესწავლილი. სივრცის მეტაფიზიკა: დროის მეტაფიზიკის
მსგავსად, სივრცის მეტაფიზიკა იკვლევს კითხვებს სივრცის ბუნების შესახებ. ის
იკვლევს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა სივრცითი ურთიერთობების ბუნება,
აბსოლუტური ან ფარდობითი სივრცის არსებობა და ურთიერთობა სივრცესა და
მასში არსებულ ობიექტებს შორის. პროცესის მეტაფიზიკა: პროცესის მეტაფიზიკა,
რომელიც ასოცირდება ფილოსოფოსებთან, როგორიცაა ალფრედ ნორთ უაითჰედი,
ეჭვქვეშ აყენებს რეალობის ტრადიციულ სტატიკურ შეხედულებას. ის ხაზს უსვამს
ცვლილებას, გახდომას და სამყაროს დინამიურ ბუნებას. პროცესის მეტაფიზიკა
იკვლევს აზრს, რომ რეალობა არის მუდმივი ნაკადის და გახდომის პროცესი.
იდენტობის მეტაფიზიკა: იდენტობის მეტაფიზიკა განიხილავს საკითხებს,
რომლებიც დაკავშირებულია საგნების მდგრადობასთან და იდენტობის ბუნებასთან
დროში. ის იკვლევს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა თესევსის გემის პრობლემა
(აზროვნების ექსპერიმენტი საგნის იდენტურობის შესახებ, როდესაც მისი ნაწილები
იცვლება) და პიროვნული იდენტურობა. გონებისა და ცნობიერების მეტაფიზიკა:
მეტაფიზიკის ეს ფილიალი იკვლევს გონების, ცნობიერების და ფსიქიკური
მდგომარეობის ბუნებას. ის იკვლევს კითხვებს გონებასა და სხეულს შორის
ურთიერთობის, სუბიექტური გამოცდილების ბუნებისა და კვალიების (ცნობიერი
გამოცდილების სუბიექტური თვისებების) არსებობის შესახებ. კვანტური
მეტაფიზიკა: ფიზიკაში, განსაკუთრებით კვანტურ მექანიკაში მიღწევებთან ერთად,
მეტაფიზიკა ჩართულია კვანტური ფენომენების ბუნებიდან წარმოშობილ
კითხვებთან. გაურკვევლობასთან, ტალღურ-ნაწილაკთა ორმაგობასთან და კვანტურ
დონეზე რეალობის ბუნებასთან დაკავშირებული საკითხები გახდა მეტაფიზიკური
კვლევის საგნები. მეტაფიზიკა და ეგზისტენციალიზმი: ეგზისტენციალისტი
ფილოსოფოსები, მათ შორის ჟან-პოლ სარტრი და ალბერ კამიუ, ხშირად ეხებიან
მეტაფიზიკურ კითხვებს ადამიანის არსებობის, თავისუფლებისა და არსების ბუნების
შესახებ. ეგზისტენციალისტური მეტაფიზიკა იკვლევს ინდივიდუალური არსებობის
უნიკალურ გამოცდილებას და პასუხისმგებლობებს. მეტაფიზიკა აგრძელებს
ფილოსოფიური კვლევის დინამიურ და განვითარებად სფეროს, სადაც თანამედროვე
ფილოსოფოსები იკვლევენ ახალ კითხვებს და ათვალიერებენ ტრადიციულ
საკითხებს მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და სხვა დისციპლინების მიღწევების
ფონზე. მეტაფიზიკის პერსპექტივების მრავალფეროვნება ასახავს ადამიანის
აზროვნების სიმდიდრეს და რეალობის ბუნების გაგების ჩვენს მუდმივ სწრაფვას.
 2. ძირითადი ნაწილი
პლატონი და არისტოტელე, ძველი ბერძენი ფილოსოფოსები, ორი ყველაზე
გავლენიანი ფიგურაა ფილოსოფიის ისტორიაში. მათმა იდეებმა ჩამოაყალიბა
დასავლური აზროვნების კურსი და განაგრძობს შესწავლას და დებატებს
ფილოსოფიის კურსებზე მთელს მსოფლიოში. გადავხედოთ პლატონისა და
არისტოტელეს ცალკეულ მოღვაწეობას. პლატონს (დაახლოებით ძვ. წ. 428/427–
348/347) ეკუთვნის ფორმების თეორია, რომელიც მისი ფილოსოფიის ცენტრალური
ასპექტია. მან თქვა, რომ ფიზიკური სამყარო არის აბსტრაქტული, მარადიული
ფორმებისა თუ იდეების უმაღლესი სფეროს არასრულყოფილი ასახვა. ამ თეორიამ
გავლენა მოახდინა შემდგომ ფილოსოფიურ დისკუსიებზე მეტაფიზიკასა და
ეპისტემოლოგიაზე. თავის ცნობილ ალეგორიაში, რომელიც ნაპოვნია
"რესპუბლიკაში", პლატონი ასახავს მოგზაურობას უმეცრებიდან
განმანათლებლობამდე. იგი ხაზს უსვამს განათლების ტრანსფორმაციულ ძალას და
ფილოსოფოსის როლს საზოგადოების ჭეშმარიტებისა და სამართლიანობისკენ
წარმართვაში. პლატორნმა მას გამოქვაბულის ალეგორია უწოდა. პლატონის
"რესპუბლიკა" ასახავს მის ხედვას იდეალური სახელმწიფოს შესახებ, რომელსაც
ხელმძღვანელობენ ფილოსოფოს-მეფეები - როგორც ფილოსოფიური სიბრძნის, ასევე
პოლიტიკური ძალაუფლების მქონე ინდივიდები. მან გამოიკვლია სამართლიანობის
ბუნება, ეთიკა და ინდივიდების როლი ჰარმონიულ საზოგადოებაში. პლატონის
ფილოსოფიური იდეები, პირველ რიგში, გადმოცემულია მისი დიალოგებით,
რომლებიც დაწერილია სოკრატესა და სხვა პერსონაჟებს შორის საუბრის სახით. ეს
დიალოგები მოიცავს თემების ფართო სპექტრს, მათ შორის ეთიკას, მეტაფიზიკას,
ეპისტემოლოგიას და პოლიტიკას. პლატონის მასწავლებელს, სოკრატეს, არ
დაუტოვებია წერილობითი ჩანაწერები მისი მოძღვრების შესახებ. თუმცა, პლატონმა
შეინარჩუნა სოკრატული იდეები და სოკრატული მეთოდი - კოოპერატიული
არგუმენტირებული დიალოგის ფორმა, რომელიც რჩება გავლენიანი ფილოსოფიურ
კვლევასა და განათლებაში.

რაც შეეხება არისტოტელეს (ძვ. წ. 384–322),მისი მიდგომა ფილოსოფიისადმი

ღრმად ემპირიული იყო. მას სჯეროდა ბუნებრივ სამყაროზე დაკვირვებისა და მისი
ფენომენების კატეგორიზაციის მნიშვნელობაში. ამ მიდგომამ საფუძველი ჩაუყარა
ემპირიულ მეცნიერებებსა და ტაქსონომიას. არისტოტელეს მიზეზობრიობის
კონცეფცია მოიცავს ოთხ მიზეზს: მატერიალურს, ფორმალურს, ეფექტურს და
საბოლოოს. ამ ჩარჩომ გავლენა მოახდინა შემდგომ დისკუსიებზე მეტაფიზიკასა და
მეცნიერების ფილოსოფიაში, რაც უზრუნველყოფდა სისტემურ გზას ცვლილებისა
და მიზეზობრიობის ბუნების გასაგებად. არისტოტელემ შემოიტანა ტელეოლოგია,
იდეა, რომ ბუნებაში ყველაფერს აქვს მიზანი ან საბოლოო მიზანი. მიუხედავად
იმისა, რომ ეს კონცეფცია გამოწვეულ იქნა თანამედროვე მეცნიერებაში, მან ღრმა
გავლენა მოახდინა შუა საუკუნეების ფილოსოფიასა და თეოლოგიაზე. არისტოტელეს
"მეტაფიზიკა" არის ფუნდამენტური ნაშრომი მეტაფიზიკურ კვლევაში. ის იკვლევს
ისეთ თემებს, როგორიცაა ყოფნა, სუბსტანცია, პოტენციალი, აქტუალობა და
რეალობის ბუნება. ამ ნაშრომმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა შემდგომ
მეტაფიზიკურ დისკუსიებზე. არისტოტელეს „ნიკომაქეს ეთიკა“ არის საკვანძო
ტექსტი მორალურ ფილოსოფიაში. მან შეიმუშავა სათნოების ეთიკა, ხაზს უსვამდა
სათნო ხასიათის თვისებების განვითარებას, როგორც აყვავებული და ეთიკური
ცხოვრების გზას. მისი ეთიკის კვლევა განაგრძობს გავლენას მორალის შესახებ
თანამედროვე დისკუსიებზე. არისტოტელეს „პოლიტიკა“ არის მთავარი ნაშრომი
პოლიტიკურ ფილოსოფიაში. მან შეისწავლა მმართველობის სხვადასხვა ფორმა,
განიხილა საუკეთესო სახელმწიფოს (პოლისის) კონცეფცია და გამოიკვლია
მოქალაქეებისა და მმართველების როლი. მის იდეებს პოლიტიკური ორგანიზაციისა
და მმართველობის შესახებ მუდმივი მნიშვნელობა ჰქონდა. არისტოტელეს
სისტემური მიდგომა ფილოსოფიისადმი, რომელიც მოიცავდა დისციპლინების
ფართო სპექტრს, მეტაფიზიკიდან და ეთიკით დაწყებული ბიოლოგიით და
რიტორიკით დამთავრებული, შემდგომი ფილოსოფოსებისთვის პრეცედენტი გახდა.
მისი ნამუშევრები ფართოდ იქნა შესწავლილი შუა საუკუნეებში და რენესანსის
პერიოდში.

2.1 პლატონის მეტაფიზიკა

პლატონი, ცნობილი ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი, დაიბადა ათენში,
საბერძნეთში, დაახლოებით ძვ. წ. 428 ან 427 წელს, არისტოკრატულ ოჯახში. მისი
დაბადების სახელი იყო არისტოკლე და მან მიიღო მეტსახელი "პლატონი", რაც
ნიშნავს "ფართო", შესაძლოა მისი ძლიერი აღნაგობის ან ფართო ინტელექტის გამო.
პლატონი ახალგაზრდობაში ფილოსოფოს სოკრატეს სტუდენტი გახდა. მათი
ურთიერთობის ზუსტი ბუნება ბოლომდე არ არის ნათელი სოკრატეს წერილობითი
ჩანაწერების არარსებობის გამო. თუმცა, პლატონის ადრეული დიალოგები,
როგორიცაა "აპოლოგია", "ევთიფრონი" და "კრიტონი", ასახავს მის აღტაცებას და
ჩართულობას სოკრატული ფილოსოფიით. მისი სიცოცხლის განმავლობაში ათენმა
განიცადა პოლიტიკური ტურბულენტობა, მათ შორის პელოპონესის ომი და ათენის
დემოკრატიის დაცემა. პლატონი შეესწრო სოკრატეს სასამართლო პროცესს და
სიკვდილით დასჯას ძვ. წ. 399 წელს, მოვლენა, რომელმაც ღრმად იმოქმედა მის
აზროვნებაზე და გავლენა მოახდინა მის დიალოგებში შესწავლილ თემებზე.
სოკრატეს გარდაცვალების შემდეგ პლატონი ბევრს მოგზაურობდა, მათ შორის
ეგვიპტეში, იტალიასა და სიცილიაში. ამ მოგზაურობამ, სავარაუდოდ, გავლენა
მოახდინა მის ინტელექტუალურ განვითარებაზე და სხვადასხვა კულტურული
გავლენის ჩართვაზე მის ფილოსოფიურ ნაშრომში. ათენში დაბრუნების შემდეგ
პლატონმა დააარსა აკადემია დაახლოებით ძვ. აკადემია აძლევდა ადგილს
ფილოსოფიური კვლევისა და სწავლებისთვის და იგი მუშაობდა რამდენიმე
საუკუნის განმავლობაში.

2.1.1 ფორმების თეორია

ფორმების თეორია პლატონის ფილოსოფიის ერთ-ერთი ცენტრალური და
ყველაზე გავლენიანი ასპექტია. ეს თეორია არტიკულირებულია პლატონის
რამდენიმე დიალოგში, განსაკუთრებით "ფედონში", "სიმპოზიუმში" და
"რესპუბლიკაში". ფორმების თეორია მიმართავს ფუნდამენტურ კითხვებს რეალობის,
არსებობისა და ცოდნის ბუნების შესახებ. პლატონის ფორმების თეორიის ძირითადი
კომპონენტებია: 1. განსხვავება ფორმათა სამყაროსა და გრძნობადი სამყაროს შორის:
პლატონმა დაადგინა ორი განსხვავებული სფეროს არსებობა: ფორმების (ან იდეების)
სამყარო და გრძნობადი (ფიზიკური) სამყარო. ფორმების სამყარო არის
არამატერიალური, მარადიული და უცვლელი სფერო, რომელიც შეიცავს
სრულყოფილ და უნივერსალურ ფორმებს ან იდეებს, როგორიცაა სილამაზე,
სამართლიანობა, თანასწორობა და სიკეთე. ამის საპირისპიროდ, გრძნობადი სამყარო
არის კონკრეტული საგნების სამყარო, რომელსაც ჩვენ აღვიქვამთ ჩვენი გრძნობების
საშუალებით - სამყარო, რომელიც ხასიათდება არასრულყოფილებით, ცვლილებით
და ცვალებადობით. 2. ფორმების ბუნება: ფორმები, პლატონის მიხედვით, არის
სრულყოფილი, აბსტრაქტული არსებები, რომლებიც არსებობენ ფიზიკური
სამყაროსგან დამოუკიდებლად. ისინი არ არიან განლაგებულნი სივრცეში და დროში
და არ ექვემდებარებიან ცვლილებას ან დაშლას. თითოეული ფორმა არის სუფთა და
იდეალური არსი, რომელიც წარმოადგენს რეალობის უმაღლეს დონეს. 3.
მონაწილეობა: პლატონმა შემოიტანა მონაწილეობის კონცეფცია, რათა აეხსნა
ურთიერთობა ფორმათა სამყაროსა და გრძნობადი სამყაროს შორის. ის ამტკიცებდა,
რომ გონივრული სამყაროს კონკრეტული ობიექტები მონაწილეობენ ან „მიიღებენ“
ფორმებს. მაგალითად, სილამაზის ცალკეული შემთხვევები ფიზიკურ სამყაროში
მონაწილეობენ სილამაზის ფორმაში. 4. ფილოსოფოსის როლი: პლატონის აზრით,
ფილოსოფოსის ამოცანაა ცოდნისა და სიბრძნის ინტელექტუალური ძიება.
ფილოსოფოსებს, დიალექტიკური მსჯელობისა და ჭვრეტის საშუალებით,
შეუძლიათ წვდომა ფორმების სამყაროში და მიიღონ ცოდნა რეალობის ჭეშმარიტ
ბუნებაში. ფილოსოფოსის მიზანი გარეგნობის სამყაროდან უცვლელი ფორმების
სფეროში ასვლაა. 5. ეპისტემოლოგიური შედეგები: ფორმების თეორიას აქვს
მნიშვნელოვანი ეპისტემოლოგიური გავლენა. პლატონი ამტკიცებდა, რომ ჭეშმარიტი
ცოდნა არის ფორმების ცოდნა, რომლებიც მარადიული და უცვლელია. გრძნობათა
მეშვეობით შეძენილი ცოდნა გრძნობათა სამყაროში ნაკლებად საიმედოდ ითვლება,
რადგან ის ექვემდებარება ცვლილებას და შეიძლება მოიცავდეს უბრალო აზრს. 6.
უცვლელობა და სრულყოფილება: ფორმებს ახასიათებთ უცვლელობა და
სრულყოფილება. ისინი ემსახურებიან როგორც საბოლოო სტანდარტს ან არქეტიპს
არასრულყოფილი და ცვალებადი საგნებისთვის, რომლებსაც ფიზიკურ სამყაროში
ვხვდებით. ფორმები იძლევა საფუძველს კონკრეტული ობიექტების თვისებების
გაგებისა და შეფასებისთვის. 7. გამოქვაბულის ალეგორია: "რესპუბლიკაში" პლატონი
იყენებს გამოქვაბულის ცნობილ ალეგორიას თავისი ფორმების თეორიის
საილუსტრაციოდ. ალეგორია აღწერს პიროვნებებს, რომლებიც მიჯაჭვულნი არიან
ბნელ გამოქვაბულში და მხოლოდ კედელზე ჩრდილების დანახვა შეუძლიათ. ეს
ჩრდილები წარმოადგენს გრძნობადი სამყაროს ილუზიებს. როდესაც ადამიანი
თავისუფლდება და ამაღლდება გარე სამყაროში, ის ხვდება ფორმების ნამდვილ
რეალობას. 8. კრიტიკა და ინტერპრეტაციები: ფორმების თეორია ფილოსოფიის
ისტორიის მანძილზე სხვადასხვა კრიტიკასა და ინტერპრეტაციას განიცდიდა.
კრიტიკოსებმა გამოთქვეს შეშფოთება ფორმების სამყაროს ბუნების, მონაწილეობის
პროცესისა და ფორმების ხელმისაწვდომობის შესახებ. ზოგიერთმა ფილოსოფოსმა,
თეორიის გავლენის აღიარებისას, შესთავაზა ალტერნატიული მეტაფიზიკური
სისტემები.

პლატონის ფორმების თეორია კვლავ რჩება მეცნიერული დებატების საგანი და

გავლენა მოახდინა შემდგომ ფილოსოფიურ ტრადიციებზე, მათ შორის
ნეოპლატონიზმსა და ქრისტიანული თეოლოგიის ასპექტებზე. მიუხედავად იმისა,
რომ იგი შეხვდა გამოწვევებს, თეორია რჩება პლატონის ფილოსოფიური
მემკვიდრეობის ფუნდამენტურ და მუდმივ კომპონენტად.

2.1.2 გამოქვაბულის ალეგორია

გამოქვაბულის ალეგორია ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი პასაჟია პლატონის
ნაშრომებში, რომელიც კონკრეტულად გვხვდება "რესპუბლიკის" VII წიგნში. ის
ემსახურება როგორც მეტაფორულ ნარატივს, რომელიც ასახავს პლატონის
ფილოსოფიას, განსაკუთრებით მის ფორმათა თეორიას და ეხება განათლებას,
ცოდნას და რეალობის ბუნებას.

ალეგორიის ადგილი ბნელი მღვიმეა. პატიმრები დაბადებიდანვე არიან

მიჯაჭვულები გამოქვაბულში და ხედავენ მხოლოდ მათ წინ კედელზე არსებულ
ჩრდილებს. პატიმრები წარმოადგენენ პიროვნებებს, რომლებმაც არ იციან რეალობის
ნამდვილი ბუნება. ისინი შემოიფარგლებოდნენ მღვიმეში და მათი აღქმა
შემოიფარგლება გამოქვაბულის კედელზე მიყენებული ჩრდილებით. გამოქვაბულის
კედელზე ჩრდილები იქმნება პატიმრების უკან არსებული ობიექტებით, რომლებიც
განათებულია ცეცხლით. ეს ჩრდილები წარმოადგენს პატიმრების ერთადერთ
რეალობას, რადგან მათ არასოდეს უნახავთ ჩრდილების გამომწვევი რეალური
ობიექტები. გამოქვაბულში ცეცხლი წარმოადგენს განათების წყაროს, რომელიც
ჩრდილებს აყენებს კედელს. ეს სიმბოლოა იმ შეზღუდულ და დამახინჯებულ
გაგებას, რაც პატიმრებს აქვთ რეალობის შესახებ. მზის მიერ განათებული გარე
სამყარო პლატონის ფილოსოფიაში ფორმების სამყაროს სიმბოლოა. ეს არის
ჭეშმარიტი რეალობის სფერო, რომელიც შეიცავს სრულყოფილ და მარადიულ
ფორმებს. გამოქვაბულში მყოფი პატიმრები წარმოადგენენ ადამიანებს, რომლებმაც
არ იციან რეალობის ნამდვილი ბუნება. ისინი დაბადებიდან იმყოფებოდნენ
გამოქვაბულში და იციან მხოლოდ კედელზე არსებული ჩრდილები, შეცდომით მათ
რეალურ ობიექტებში. წარმოიდგინეთ, რომ ერთ-ერთი პატიმარი გაათავისუფლეს
და იძულებული გახდა კედელს მოშორდეს გამოქვაბულის შესასვლელისკენ.
თავდაპირველად, გათავისუფლებული პატიმარი დაბრმავდებოდა მზის შუქით და
უჭირდა ჩრდილების გამომწვევი რეალური საგნების დანახვა. ნელ-ნელა
გათავისუფლებული პატიმარი მიეჩვია სინათლეს და მიხვდებოდა, რომ
გამოქვაბულის კედელზე არსებული ჩრდილები უბრალო ილუზიები იყო. ამის
შემდეგ პატიმარი ავიდა გარესამყაროში და მზით განათებულ ჭეშმარიტ რეალობას
მოესწრო. თანაგრძნობის გამო, განათლებული ინდივიდი ბრუნდებოდა
გამოქვაბულში, რათა გაეთავისუფლებინა სხვა პატიმრები. თუმცა, პატიმრები
წინააღმდეგობას გაუწევდნენ განმათავისუფლებელს და უარს ამბობდნენ ნაცნობი
ჩრდილების დატოვების იდეაზე, რაც წარმოადგენს ახალი ჭეშმარიტების მიღების
სირთულეს. ალეგორია ასახავს პლატონის იდეალს ფილოსოფოს-მეფის შესახებ.
ფილოსოფოსი, რომელიც ამაღლდება ფორმების სამყაროში და მოიპოვებს ჭეშმარიტ
ცოდნას, ვალდებულია დაბრუნდეს გამოქვაბულში და წარმართოს სხვები
განმანათლებლობისკენ. რაც შეეხება ინტერპრეტაციას და სიმბოლიზმს, მზით
განათებული გარე სამყარო პლატონის ფილოსოფიაში წარმოადგენს ფორმათა
სამყაროს. ეს არის სრულყოფილი და მარადიული ფორმების სამეფო, გამოქვაბულის
შეზღუდული და ცვალებადი რეალობისგან განსხვავებით. კედელზე ჩრდილები
სიმბოლოა გრძნობადი სამყაროს არასრულყოფილ და გარდამავალ ბუნებაზე.
პატიმრები შეცდებიან ჩრდილებს რეალობად, ისევე როგორც ფიზიკურ სამყაროში
მყოფმა ადამიანებმა შეიძლება შეაფასონ გარეგნობა საბოლოო ჭეშმარიტებად. მზე
სიმბოლოა ჭეშმარიტებისა და განმანათლებლობის საბოლოო წყაროს. ის
წარმოადგენს უმაღლეს ფორმას, რომელიც არის სიკეთის ფორმა. მზის განათება
საშუალებას აძლევს ადამიანებს აღიქვან რეალობის ნამდვილი ბუნება. ალეგორია
ხაზს უსვამს განათლებული პიროვნებების პასუხისმგებლობას, წარმართონ სხვები
ცოდნისა და სიბრძნისკენ. ფილოსოფოს-მეფეს, რომელსაც აქვს ფორმების ცოდნა,
მოვალეა დაეხმაროს სხვებს უმეცრებისგან თავის დაღწევაში.

2.1.3 სულის უკვდავება

სულის უკვდავების კონცეფცია არის ფილოსოფიური და რელიგიური იდეა,
რომელიც გვთავაზობს ინდივიდის ცნობიერების ან არსის მუდმივ არსებობას
სხეულის ფიზიკური სიკვდილის მიღმა. ეს ცნება გამოიკვლია სხვადასხვა
ფილოსოფიური ტრადიციებით, მათ შორის ძველი ბერძნული ფილოსოფია,
რელიგიური სწავლებები და ზოგიერთი თანამედროვე ფილოსოფიური პერსპექტივა.
პლატონის ფილოსოფიაში, განსაკუთრებით როგორც მის დიალოგში "ფედონი" არის
გამოკვლეული, სულის უკვდავების კონცეფცია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს.
"ფედო" სოკრატეს სიკვდილით დასჯის დღეს ვითარდება და ასახავს დისკუსიას
სულის ბუნებაზე, მის უკვდავებაზე და ადამიანურ ცხოვრებაზე.

პლატონი წარმოგიდგენთ არგუმენტს, რომელიც ცნობილია როგორც Affinity

Argument სულის უკვდავების იდეის მხარდასაჭერად. არგუმენტი ემყარება
დაკვირვებას, რომ სული, უხილავი, მარტივი და უცვლელი, უკვდავსა და
მარადიულს უზიარებს მახასიათებლებს. არგუმენტი შემდეგნაირად ვითარდება: ა.
სიმარტივე: სული მარტივია და არ შედგება ნაწილებისგან, რაც მას ნაკლებად
ექვემდებარება კორუფციას. ბ. უხილავობა: სული უხილავია, უხილავი კი უფრო
რეალური და ღვთაებრივია, ვიდრე ხილული. ღვთაებრივი ურღვევია და მაშასადამე,
სულიც ურღვევია. გ. უცვლელობა: სული მონაწილეობს ფორმებში, რომლებიც
უცვლელი და მარადიულია. ვინაიდან სული მონაწილეობს მარადიულში, ის ასევე
მარადიული უნდა იყოს. პლატონს შემოაქვს გახსენების თეორია (ანამნეზი), როგორც
სულის წინასწარი არსებობისა და უკვდავების მტკიცებულება. სოკრატე ამტკიცებს,
რომ როდესაც ინდივიდები რაღაცას სწავლობენ, ისინი არ იძენენ სრულიად ახალ
ცოდნას, არამედ იხსენებენ იმას, რაც მათმა სულმა იცოდა დაბადებამდე. ეს თეორია
გულისხმობს, რომ სული არსებობდა ცოდნის მდგომარეობაში მის განსახიერებამდე,
რაც მიუთითებს მის წინა არსებობაზე და აძლიერებს იდეას მისი უკვდავების
შესახებ. ფილოსოფოსი, პლატონის მიხედვით, ცოდნისა და სიბრძნის ძიებაშია
დაკავებული. დიალექტიკური მსჯელობისა და ფორმების ჭვრეტის მეშვეობით
ფილოსოფოსს შეუძლია წვდომა მარადიულ და უცვლელ ჭეშმარიტებებზე,
რომლებიც ქმნიან ფორმათა სამყაროს. ფილოსოფოსის როლი არის გამოკვლეული
ცხოვრების წარმართვა, ცდილობს გაათავისუფლოს სული მატერიალური სამყაროს
ყურადღების გადატანისა და ილუზიებისგან და მოამზადოს იგი სიკვდილის
შემდგომი მოგზაურობისთვის. პლატონის შეხედულება სულის შესახებ
დუალისტურია, განასხვავებს უკვდავ, არამატერიალურ სულსა და მოკვდავ,
მატერიალურ სხეულს. სხეული განიხილება, როგორც ჭეშმარიტი ცოდნის
დაბრკოლება, ხოლო სული არის გონების, გონების და სათნოების ადგილი. სხეული
ექვემდებარება ფიზიკური სამყაროს შეზღუდვებს, მათ შორის გახრწნას და
მოკვდავობას, ხოლო სულს, როგორც არამატერიალურს, შეუძლია გადალახოს ეს
შეზღუდვები. სულის უკვდავების რწმენას პლატონის ფილოსოფიაში აქვს ეთიკური
მნიშვნელობა. სულის მარადიული ბუნება გვთავაზობს, რომ ინდივიდებმა
უპირატესობა მიანიჭონ სათნოებისა და სიბრძნის განვითარებას, ვიდრე
მატერიალურ მისწრაფებებს. შესწავლილი ცხოვრება, რომელსაც ხელმძღვანელობს
მიზეზი და ზნეობრივი ბრწყინვალებით, ამზადებს სულს ფიზიკური სფეროს მიღმა
უკეთესი არსებობისთვის. სხვა დიალოგებში, როგორიცაა "სიმპოზიუმი" და
"ფედროსი", პლატონი იკვლევს სიყვარულისა და სილამაზის გარდამქმნელ ძალას.
სიყვარული განიხილება ძლიერ ძალად, რომელსაც შეუძლია სული წარმართოს
მარადიულ და ღვთაებრივ რეალობებზე ჭვრეტისკენ, წვლილი შეიტანოს მის
განწმენდასა და საბოლოო აღზევებაში.

პლატონის სულის უკვდავების კვლევა რთულად არის ჩაქსოვილი მის ფართო

მეტაფიზიკურ და ეთიკურ ფილოსოფიაში. "ფედონი" ემსახურება როგორც საკვანძო
ტექსტს, სადაც პლატონი ასახავს თავის არგუმენტებსა და იდეებს სულის
ბუნებასთან, მის მარადიულ არსებობასთან და გარდამქმნელ მოგზაურობასთან
სიბრძნისა და სათნოებისკენ.

2.2 არისტოტელეს მეტაფიზიკა

არისტოტელე დაიბადა 384 წელს მაკედონიის ბერძნულ კოლონიაში, სტაგირაში.
მისი მამა, ნიკომაქე, იყო მაკედონიის მეფე ამინტას II-ის კარის ექიმი.17 წლის
ასაკში არისტოტელე გახდა ათენის პლატონის აკადემიის სტუდენტი. იგი იქ
სწავლობდა თითქმის 20 წლის განმავლობაში, ეწეოდა პლატონის ფილოსოფიას და
ფართო სწავლის გამო გახდა ცნობილი როგორც "მკითხველი". ძვ. წ. 343 წელს
არისტოტელემ მიიღო მაკედონიის მეფის ფილიპე II-ის მოწვევა, რათა დაერიგებინა
მისი ვაჟი ალექსანდრე (მომავალი ალექსანდრე მაკედონელი). არისტოტელემ
ალექსანდრე ასწავლა სხვადასხვა საგნებში, ჩაუნერგა მას სწავლისა და ფილოსოფიის
სიყვარული. მას შემდეგ, რაც ალექსანდრე გამეფდა ძვ. წ. 336 წელს, არისტოტელე
დაბრუნდა ათენში და დააარსა საკუთარი სკოლა, ლიცეუმი, სადაც განაგრძო
სწავლება და წერა. ლიცეუმი გახდა სწავლის მთავარი ცენტრი და არისტოტელეს
მიმდევრები ცნობილი იყვნენ, როგორც პერიპატეტიკოსები, სახელწოდებით
დაფარული ბილიკები (peripatoi), სადაც ისინი აწარმოებდნენ დისკუსიებს.

2.2.1 სუბსტანცია და არსი

ფილოსოფიური თვალსაზრისით, "სუბსტანცია" და "არსი" არის ფუნდამენტური
ცნებები, რომლებიც გამოიკვლიეს სხვადასხვა ფილოსოფოსებმა მთელი ისტორიის
განმავლობაში. ეს ცნებები განსაკუთრებით თვალსაჩინოა არისტოტელეს ნაშრომებში
და გავლენა იქონია მეტაფიზიკური და ონტოლოგიური აზროვნების განვითარებაზე.

არისტოტელე განსაზღვრავს სუბსტანციას (ბერძნულად ousia), როგორც ნივთის

ფუნდამენტურ, ფუძემდებლურ რეალობას. ეს არის ის, რაც აქცევს ნივთს იმად, რაც
არის და განასხვავებს მას სხვა ნივთებისგან. ნივთიერება ხშირად უპირისპირდება
უბედურ შემთხვევებს, რომლებიც წარმოადგენს ნივთიერების არაარსებით
თვისებებს ან მახასიათებლებს. მაგალითი: ადამიანის შემთხვევაში,
ინდივიდუალური ადამიანი (კონკრეტული ადამიანი) არის სუბსტანცია, ხოლო
ისეთი თვისებები, როგორიცაა თმის ფერი ან სიმაღლე არის უბედური შემთხვევა.
არისტოტელე განასხვავებს პირველად და მეორად ნივთიერებებს: პირველადი
სუბსტანცია (ინდივიდულები): ეს არის ცალკეული ერთეულები, რომლებიც
არსებობენ დამოუკიდებლად, როგორიცაა კონკრეტული ადამიანი, ხე ან ცხოველი.
მეორადი ნივთიერება (ჯიშები ან სახეობები): ეს არის უნივერსალური კატეგორიები
ან სახეობები, რომლებსაც მიეკუთვნება ცალკეული ნივთიერებები, როგორიცაა
ადამიანის სახეობა ან კონკრეტული ხის სახეობები. არისტოტელესთვის ნივთიერებას
აქვს გარკვეული დამოუკიდებლობა. მისი არსებობა სხვაზე არაფერზეა
დამოკიდებული. ავარიებისგან განსხვავებით, რომლებიც შეიძლება შეიცვალოს ან
მოვიდეს და წავიდეს, ნივთიერება უძლებს ცვლილებას. ნივთიერება არის ის, რაც
გრძელდება და იგივე რჩება სხვადასხვა ცვლილებების გამო. არისტოტელეს მიერ
სუბსტანციის გაგება მოიცავს ფორმისა და მატერიის ერთობლიობას. ფორმა არის
ნივთის სპეციფიკური ბუნება ან არსი, ხოლო მატერია არის ძირითადი მასალა,
რომელიც იღებს ამ ფორმას. ნივთიერება არის ამ ორი კომპონენტის ერთიანობა.
ნივთიერება დაკავშირებულია აქტუალობასთან. ეს არის მატერიაში კონკრეტული
ფორმის რეალიზაცია. არისტოტელეს პოტენციალის კონცეფცია ასევე აქტუალურია,
რადგან სუბსტანცია მოიცავს სხვადასხვა ცვლილებების პოტენციალს მისი
იდენტობის შენარჩუნებისას.

არსი, არისტოტელესეული თვალსაზრისით, გულისხმობს იმ შინაგან და

აუცილებელ მახასიათებლებს, რომლებიც განსაზღვრავენ რა არის ნივთი. ის
წარმოადგენს ნივთიერების ფუნდამენტურ ბუნებას ან იდენტურობას. არსი შეიძლება
გავიგოთ როგორც უნივერსალური, ასევე კონკრეტული ტერმინებით:
უნივერსალური არსი: ეს ეხება საერთო მახასიათებლებს, რომლებიც იზიარებენ
ყველა სახის ან სახეობის წევრს. ის განსაზღვრავს კატეგორიის არსებით ბუნებას.
განსაკუთრებული არსი: ეს ეხება მახასიათებლების უნიკალურ კომპლექტს,
რომელიც კონკრეტულ ინდივიდს აქცევს ისეთს. იგი ითვალისწინებს
ინდივიდუალობას სახეობის შიგნით. არისტოტელეს ფილოსოფიაში სუბსტანცია და
არსი ურთიერთკავშირშია. სუბსტანციის არსი არის ის, რაც მას აქცევს ისეთ საგანს,
როგორიც არის, და სუბსტანცია არის ამ არსის კონკრეტული რეალიზაცია. არსი
უზრუნველყოფს სპეციფიკურ ფორმას ან ბუნებას, რომელიც აცნობს სუბსტანციას და
სუბსტანცია, თავის მხრივ, განასახიერებს ამ არსს. არსი განსაზღვრავს ნივთიერების
იდენტურობას, იპყრობს მის მდგრად და აუცილებელ თვისებებს. სუბსტანცია და
არსი ერთად ხელს უწყობს არისტოტელეს რეალობის მეტაფიზიკური სტრუქტურის
გაგებას, ხაზს უსვამს ცალკეული ერთეულების მნიშვნელობას და მათ არსებით
ბუნებას.

2.2.2 ოთხი მიზეზის თეორია

არისტოტელეს ოთხი მიზეზის თეორია მისი მეტაფიზიკური და ფილოსოფიური
ჩარჩოს ფუნდამენტური ასპექტია. ეს ოთხი მიზეზი არის ახსნა-განმარტებადი
ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობენ საგნების არსებობისა და ბუნების გარკვევას.
არისტოტელე ამ მიზეზებს თავის ნაშრომში „ფიზიკა“ შემოაქვს და შემდგომ
„მეტაფიზიკაში“ ავრცელებს მათ. ოთხი მიზეზია: 1. მატერიალური მიზეზი:
განმარტება: მატერიალური მიზეზი ეხება ნივთიერებას ან მასალებს, საიდანაც
შედგება ობიექტი. ის პასუხობს კითხვას "რისგან არის დამზადებული?" მაგალითი:
ხის მაგიდისთვის მატერიალური მიზეზი არის ხე, საიდანაც იგი აშენებულია. 2.
ფორმალური მიზეზი: განმარტება: ფორმალური მიზეზი არის არსებითი
სტრუქტურა, ნიმუში ან დიზაინი, რომელიც აძლევს ნივთს მის იდენტურობას. ის
პასუხობს კითხვას, "როგორია მისი ფორმა ან ფორმა?" მაგალითი: ქანდაკების
შემთხვევაში, ფორმალური მიზეზი არის მასალის სპეციფიკური განლაგება,
რომელიც აძლევს მას კონკრეტულ ფორმას ან სტრუქტურას. 3. ეფექტური მიზეზი:
განმარტება: ეფექტური მიზეზი არის აგენტი ან პროცესი, რომელიც იწვევს ნივთის
ცვლილებას ან შექმნას. ის პასუხობს კითხვას "რამ გამოიწვია ეს?" მაგალითი: თუ
სახლი შენდება, ეფექტური მიზეზია მშენებლები, ხელსაწყოები და მშენებლობის
პროცესი. 4. საბოლოო მიზეზი: განმარტება: საბოლოო მიზეზი არის მიზანი, მიზანი
ან დასასრული, რომლისთვისაც არსებობს ნივთი. ის პასუხობს კითხვას "რა არის
მისი მიზანი?" მაგალითი: საათის საბოლოო მიზეზი არის დროის მითითება. მიზანი
ან დასასრული ხელმძღვანელობს საათის შექმნას და გამოყენებას.

2.2.3 აქტი და პოტენცია

არისტოტელეს ცნებები "აქტუალურობა" (აქტი) და "პოტენციალი" (პოტენცია)
ცენტრალურია მისი მეტაფიზიკური და ფილოსოფიური ჩარჩოსთვის. ეს ცნებები
ხელს უწყობს ცვლილების ბუნების ახსნას, ერთეულების განვითარებას და
განსხვავებას იმას შორის, თუ რა არის არსებითად და რა შეიძლება გახდეს.

აქტუალობა ეხება რეალურ არსებობას ან რეალიზაციაში ყოფნის მდგომარეობას.

ეს არის პოტენციალის რეალიზება ან განხორციელება. აქტი არის ნივთის
მდგომარეობა, როდესაც მან მიაღწია თავის მიზანს ან სრულად მოახდინა მისი
თანდაყოლილი შესაძლებლობების აქტუალიზაცია. მწიფე ხეში გაზრდილი თესლი
წარმოადგენს თესლის თანდაყოლილი პოტენციალის აქტუალიზაციას. სრულად
გაზრდილი ხე არის აქტუალურ მდგომარეობაში, აცნობიერებს თესლში შემავალ
პოტენციალს. აქტუალობა არის შესაძლებლობების ან შესაძლებლობების რეალიზება.
ეს არის პროცესი, რომლითაც პოტენციალი ხდება აქტუალობა. არისტოტელესთვის
ეს ხშირად ასოცირდება ენტელექიის ცნებასთან, სადაც ერთეულები ცდილობენ
მიაღწიონ თავიანთ თანდაყოლილ მიზნებს ან მიზნებს.

პოტენციალი ეხება უნარს ან პოტენციალს, რომ ნივთი სხვაგვარად იქცეს ან

განვითარდეს სხვა მდგომარეობაში. ეს არის ცვლილებისა და განვითარების
თანდაყოლილი შესაძლებლობა ან შესაძლებლობა. მუხის ხედ გადაქცევის
პოტენციალი სიმძლავრის მაგალითია. მუწუკს აქვს პოტენციალი გადაიზარდოს
სრულყოფილ ხედ შესაფერის პირობებში. პოტენციალი ხშირად დამოკიდებულია
გარე პირობებზე, გარემოებებზე ან გარკვეული ფაქტორების არსებობაზე. ის
წარმოადგენს არარეალიზებულ ასპექტებს ან შესაძლებლობებს, რომლებიც ელის
აქტუალიზაციას. პოტენცია ასახავს ერთეულების დინამიურ და განვითარების
ასპექტს. ეს გულისხმობს შესაძლებლობების გაჩენას ან გაშლას დროთა
განმავლობაში.

2.3 არისტოტელესა და პლატონის შედარება

პლატონმა და არისტოტელემ, ორმა ყველაზე გავლენიანმა ფილოსოფოსმა
დასავლურ აზროვნებაში, მნიშვნელოვნად ჩამოაყალიბეს მეტაფიზიკური კვლევა.
მიუხედავად იმისა, რომ მათ აქვთ საერთო საფუძველი, მათ ასევე აქვთ მკაფიო
განსხვავებები მეტაფიზიკურ შეხედულებებში.

შემდეგში მდგომარეობს პლატონისა და არისტოტელეს შორის მსგავსება: 1.

ფორმების/იდეების რეალობა: პლატონი: პლატონმა დაადგინა ფორმებისა თუ
იდეების მარადიული, უცვლელი სამეფოს არსებობა. ეს ფორმები წარმოადგენს
საგნების სრულყოფილ და უნივერსალურ არსს და ემსახურება როგორც ჭეშმარიტ
რეალობას არასრულყოფილი და ცვალებადი გარეგნობის სამყაროს მიღმა.
არისტოტელე: არისტოტელე, თავდაპირველად პლატონის სტუდენტი, ასევე
აღიარებდა უნივერსალთა რეალობას. თუმცა, მან ისინი სხვაგვარად განმარტა. ცალკე
სფეროს ნაცვლად, არისტოტელეს სჯეროდა, რომ უნივერსალი არსებობს ცალკეულ
საგნებში. ისინი იმანენტურნი არიან სუბსტანციებში, ვიდრე ტრანსცენდენტური. 2.
სხეულისა და სულის დუალიზმი: პლატონი: პლატონმა მიიღო რეალობის
დუალისტური შეხედულება, განასხვავა ფიზიკური სამყარო (გამოჩენის სამყარო) და
ფორმების არაფიზიკური სამყარო. ის ასევე მხარს უჭერდა სხეულისა და სულის
დუალიზმს, სული უკვდავია და ადრე არსებობდა დაბადებამდე. არისტოტელე:
არისტოტელემ ასევე აღიარა განსხვავება ფორმასა და მატერიას შორის, მაგრამ მან
უარყო პლატონის დუალიზმი. ამის ნაცვლად, მან შემოგვთავაზა ჰილომორფული
შეხედულება, სადაც ფორმა და მატერია ერთი და იგივე ნივთიერების განუყოფელი
ასპექტებია. არისტოტელეს სულის წარმოდგენა უფრო მჭიდროდ არის მიბმული
სხეულთან და მან არ დაადგინა წინასწარ არსებული, უკვდავი სული. 3.
ტელეოლოგია: პლატონი: პლატონის ტელეოლოგია იგულისხმება იდეალურ
ფორმებზე მის აქცენტში. მატერიალური სამყარო განიხილება, როგორც
არასრულყოფილი ასლები, რომლებიც ცდილობენ მონაწილეობა მიიღონ ფორმების
სრულყოფაში. მიზანი არის უმაღლესი სიკეთის მიღწევა, რომელიც წარმოდგენილია
სიკეთის ფორმით. არისტოტელე: არისტოტელეს ტელეოლოგია აშკარაა მის
ფილოსოფიაში. მას სჯეროდა, რომ ბუნებაში ყველაფერს აქვს თანდაყოლილი მიზანი
ან საბოლოო მიზეზი (ტელოსი). სუბიექტები იბრძვიან თავიანთი პოტენციალის
აქტუალიზაციისკენ და მათი მიზნების რეალიზაციისკენ. პოტენციალის
რეალიზაციას მივყავართ სრულყოფილებამდე.

რაც შეეხება განსხვავებებს პლატონისა და არისტოტელეს იდეოლოგიებს შორის: 1.

რეალობა და ეპისტემოლოგია: პლატონი: პლატონის ფორმების თეორია აყალიბებს
სრულყოფილი, მარადიული ფორმების ტრანსცენდენტურ რეალობას. ცოდნა,
პლატონისთვის, გახსენების პროცესია, სადაც სულს ახსოვს ჭეშმარიტება, რომელიც
მან იცოდა ფორმების სფეროში დაბადებამდე. არისტოტელე: არისტოტელემ უარყო
პლატონის თეორია ფორმების შესახებ, როგორც ცალკეული სფერო. ის ამტკიცებდა,
რომ ფორმები იმანენტურია ცალკეულ ნივთიერებებში. არისტოტელესთვის ცოდნა
მიიღება ემპირიული დაკვირვებით, გამოცდილებით და დეტალებისგან აბსტრაქციის
პროცესით. 2. უნივერსალი: პლატონი: პლატონი თვლიდა, რომ უნივერსალიები
(ფორმები) არსებობს ცალკეული შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად.
ინდივიდუალური ინსტანციები მონაწილეობენ უნივერსალებში, მაგრამ თავად
უნივერსალებს აქვთ ცალკე არსებობა. არისტოტელე: არისტოტელემ უარყო
უნივერსალებისთვის ცალკეული სფეროს ცნება. ის თვლიდა, რომ უნივერსალი
არსებობს ცალკეულ ნივთიერებებში. არსი ან ფორმა იმანენტურია კონკრეტულ
ერთეულებში. 3. მიდგომა ცვლილებისადმი: პლატონი: პლატონს აწუხებდა
ცვლილების პრობლემა და მატერიალური სამყაროს განუყოფლობა. გარეგნობის
სამყარო მუდმივ ნაკადშია და სტაბილური ფორმები იძლევა ცოდნისა და რეალობის
საფუძველს. არისტოტელე: არისტოტელემ მიიღო ცვლილება, როგორც რეალობის
ფუნდამენტური ასპექტი. მან ცვლილება განმარტა აქტუალურობისა და
პოტენციალის შესახებ მისი კონცეფციით. ცვლილება არის პოტენციალის
რეალიზაცია სუბსტანციის შიგნით და ეს არის ბუნებრივი სამყაროს არსებითი
ასპექტი. 4. ეთიკა: პლატონი: პლატონის ფილოსოფიაში ეთიკა მჭიდროდ არის
დაკავშირებული მეტაფიზიკასთან. სიკეთისკენ სწრაფვა გულისხმობს აღმართს
სიკეთის ფორმისკენ. ფილოსოფოს-მეფე, პლატონის იდეალურ მდგომარეობაში, არის
ის, ვინც ესმის ფორმებს და წარმართავს საზოგადოებას. არისტოტელე:
არისტოტელეს ეთიკა უფრო მეტად ემყარება პრაქტიკულ და ემპირიულს. უმაღლესი
სიკეთე აყვავებულ ცხოვრებაშია და სათნოება ვითარდება ჩვევისა და ხასიათის
კულტივირებით. არისტოტელეს ეთიკა არის ადამიანის ბუნებისა და ბუნების
სამყაროს უფრო ფართო ფილოსოფიის ნაწილი.

მიუხედავად იმისა, რომ პლატონი და არისტოტელე იზიარებენ რამდენიმე

ფუნდამენტურ კონცეფციას, როგორიცაა უნივერსალთა რეალობა და
ტელეოლოგიური პერსპექტივა, ისინი განსხვავდებიან ძირითად მეტაფიზიკურ
საკითხებში. პლატონის დუალიზმი, ფორმების თეორია და გახსენებაზე აქცენტი
განასხვავებს მას არისტოტელეს უფრო იმანენტური, ჰილომორფული ჩარჩოსგან,
რომელიც დაფუძნებულია ემპირიულ დაკვირვებასა და აქტუალობა-პოტენციალის
დინამიკაზე. ამ ორ დიდ ფილოსოფოსს შორის განსხვავებამ ხელი შეუწყო
დასავლური ფილოსოფიური აზროვნების სიმდიდრესა და მრავალფეროვნებას.

3. დასკვნა
დასასრულს, პლატონისა და არისტოტელეს მეტაფიზიკური ფილოსოფია
წარმოადგენს ღრმა და გრძელვადიან წვლილს დასავლური აზროვნების ისტორიაში.
ორივე ფილოსოფოსი ებრძოდა ფუნდამენტურ კითხვებს რეალობის ბუნების,
არსებობის სტრუქტურისა და ცოდნის საბოლოო საფუძვლების შესახებ. გარკვეული
საერთო საფუძვლის გაზიარებისას, განსაკუთრებით უნივერსალურებისა და
ტელეოლოგიური პერსპექტივების აღიარებისას, პლატონი და არისტოტელე
განსხვავდებოდნენ გადამწყვეტ ასპექტებზე, აყალიბებდნენ მეტაფიზიკური კვლევის
ტრაექტორიას. პლატონის მეტაფიზიკა, რომელიც ემყარება მის ფორმათა თეორიას,
წარმოადგენდა სრულყოფილი და მარადიული იდეალების ტრანსცენდენტურ
სფეროს. პლატონისთვის მატერიალური სამყარო არასრულყოფილი ასლების სფერო
იყო, ხოლო ცოდნისკენ სწრაფვა იყო დამახსოვრების აქტი, რომელიც აბრუნებდა
ფორმების სფეროში არსებულ ჭეშმარიტებებს. პლატონის აზროვნებაში
თანდაყოლილი დუალიზმი ვრცელდებოდა სხეულისა და სულის განცალკევებამდე,
სული უკვდავი იყო და ადრე არსებობდა დაბადებამდე. ამ დუალისტურმა ჩარჩომ
პლატონს საშუალება მისცა განეხილა ცვლილებების, განუყოფლობისა და უმაღლესი
სიკეთისკენ სწრაფვის საკითხები. არისტოტელე, პლატონის მოწაფე, გამოირჩეოდა
განსხვავებული მიდგომით თავის მეტაფიზიკურ კვლევებში. უარყო ფორმების
ცალკეული სფეროს ცნება, არისტოტელე ამტკიცებდა უნივერსალთა უფრო
იმანენტურ გაგებას. მის ჰილომორფულ ჩარჩოში ფორმა და მატერია ერთი და იგივე
სუბსტანციის განუყოფელი ასპექტები იყო, რაც გამოწვევას უქმნიდა პლატონის
დუალიზმს. არისტოტელეს ფილოსოფია მოიცავს ცვლილებას, როგორც რეალობის
ფუნდამენტურ ასპექტს, ხსნიდა მას აქტუალურობისა და პოტენციალის ცნებებით.
მისი აქცენტი ემპირიულ დაკვირვებაზე და გამოცდილების მეშვეობით ცოდნის
განვითარებაზე მიუთითებდა პლატონის ხაზგასმა ტრანსცენდენტურზე და
აპრიორზე. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე ფილოსოფოსი იზიარებდა ინტერესს
ტელეოლოგიით, ანუ თანდაყოლილი მიზანი და საბოლოო მიზეზი ერთეულებში,
მათი ტელეოლოგიური პერსპექტივები განსხვავდებოდა. პლატონის ტელეოლოგია
იგულისხმებოდა სიკეთის ფორმისკენ სწრაფვაში, ხოლო არისტოტელეს
ტელეოლოგია იყო აშკარა, არსებებით, რომლებიც ცდილობდნენ თავიანთი
პოტენციალის აქტუალიზაციას და მათი თანდაყოლილი მიზნების შესრულებას.
ეთიკა მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ორივე ფილოსოფოსის მეტაფიზიკურ
სისტემაში. პლატონის ეთიკა რთულად იყო დაკავშირებული მის მეტაფიზიკასთან,
სიკეთისკენ სწრაფვასთან, რომელიც გულისხმობს აღმასვლას ტრანსცენდენტური
ფორმებისკენ. ამის საპირისპიროდ, არისტოტელეს ეთიკა უფრო მეტად ეფუძნებოდა
ადამიანის ცხოვრების პრაქტიკულ და ემპირიულ ასპექტებს, ხაზს უსვამდა
სათნოებას, როგორც ჩვევისა და ხასიათის განვითარების პროდუქტს. პლატონისა და
არისტოტელეს მემკვიდრეობა მეტაფიზიკაში სცილდება მათ ინდივიდუალურ
წვლილს. მათი დიალოგები და ტრაქტატები იყო დასავლური ფილოსოფიის
განვითარების ფუნდამენტური ტექსტები, რომლებიც აყალიბებდნენ შემდგომ
ფილოსოფიურ მოძრაობებს და კვლევებს. მათ მეტაფიზიკურ იდეებს შორის
მდიდარმა ურთიერთქმედებამ, უნივერსალთა რეალობიდან დაწყებული
ცვლილებების ბუნებამდე, გამოიწვია მიმდინარე დებატები და ინტერპრეტაციები
ფილოსოფიურ ტრადიციაში. არსებითად, პლატონისა და არისტოტელეს
მეტაფიზიკური სისტემები ასახავს ადამიანის მუდმივ ძიებას არსებობის ბუნების
გასაგებად. ამ ორმა ფილოსოფოსმა, განიხილავს თუ არა ტრანსცენდენტურ ფორმებს,
თუ იკვლევს ბუნებრივი სამყაროს იმანენტურ დინამიკას, წარუშლელი კვალი
დატოვა ინტელექტუალურ ლანდშაფტზე, აიძულებს მომდევნო თაობებს
შეებრძოლონ მეტაფიზიკური კვლევის სირთულეებს. პლატონისა და არისტოტელეს
მეტაფიზიკურ ხედვებს შორის დიალექტიკური ჩართულობა განაგრძობს
ფილოსოფიურ დისკურსს და რეფლექსიას, რაც ადასტურებს მათი იდეების მუდმივ
სიცოცხლისუნარიანობას.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. Aristotle vs. Plato
(https://www.diffen.com/difference/Aristotle_vs_Plato#:~:text=Aristo
tle%20and%20Plato%20were%20philosophers,to%20science%20and
%20logical%20reasoning.)

2. Plato’s Theory of Forms (https://www.thecollector.com/what-is-

plato-theory-of-forms/)

3. პლატონის ნაშრომი „გამოქვაბულის ალეგორია“

4. არისტოტელეს ნაშრომი „მეტაფიზიკა“