STECHIOMETRIA REAKCJI CHEMICZNYCH

OBLICZENIA CHEMICZNE
Jak wygląda Olimpiada?
Zawody Olimpiady są czterostopniowe:
Etap Wstępny - polega na samodzielnym rozwiązywaniu zadań zamieszczonych w Informatorze Olimpiady, który jest
dostępny i wysyłany do szkół począwszy od dnia uroczystego zakończenia poprzedniej Olimpiady. Zadania podzielone są
na części: A (obowiązkowa) i B (fakultatywna). Aby zakwalifikować się do I etapu nie jest koniecznym zrobienie zadań z
części B. Rozwiązane zadania przekazujecie swojemu nauczycielowi od chemii, który je sprawdza i kwalifikuje Was do I
etapu. Wraz ze zgłoszeniem nauczyciel ma obowiązek wysłać również Wasze rozwiązania do odpowiedniego Komitetu
Okręgowego.
Etap I - odbywa się pod koniec listopada i jest organizowany przez Wasz Komitet Okręgowy. Składa się tylko z części
teoretycznej, która obejmuje 5 zadań (każde za 20 punktów, łącznie do zdobycia 120 punktów), które należy rozwiązać
w określonym czasie (najczęściej jest to 300 minut - 5 godzin). Tematyka tego etapu zawodów obejmuje tematykę
chemiczną zawartą w podręcznikach szkolnych, zaś stopień trudności zbliżony jest do stopnia trudności zadań
wstępnych z części A Informatora Olimpiady. Prace Wasze sprawdzane są przez odpowiedni Komitet Okręgowy, który
kwalifikuje Was do II etapu Olimpiady. Wyniki ogłaszane są na początku grudnia.
Etap II - odbywa się w okolicach przełomu stycznia i lutego i jest organizowany również przez Wasz Komitet Okręgowy.
Składa się z dwóch części (obejmujących dwa dni): teoretycznej i laboratoryjnej. Na pierwszą przypada 5 zadań, (każde
za 20 punktów, czyli łącznie 100 punktów), na których rozwiązanie macie ściśle określony czas - zwykle 300 minut (5
godzin). Tematyka zadań może pokrywać się z zagadnieniami z części B Informatora Olimpiady. Część laboratoryjna
natomiast obejmuje analizę jakościową, którą należy wykonać w ciągu określonego czasu do 300 minut (5 godzin).
Wasze rozwiązania sprawdzane są przez odpowiednie Komitety Okręgowe. Prace tych, którzy uzyskali wyniki bliskie
granicy kwalifikacji punktowej są wysyłane do superrecenzji do Komitetu Głównego w Warszawie w celu weryfikacji i
ustalenia ostatecznych list osób zakwalifikowanych do III etapu. Listy te ogłaszane na przełomie lutego i marca.
Etap III - jest dwudniowy, organizowany na początku kwietnia przez Komitet Główny w Warszawie. Składa się z części
teoretycznej (jak zawsze 5 zadań po 20 punktów) i laboratoryjnej (dwa zadania obejmujące analizę jakościową i
ilościową). Tematyka tego etapu może pokrywać się z materiałem z części B Informatora Olimpiady lub nieznacznie ją
przekraczać. Wasze prace sprawdzane są przez Komitet Główny i na ich podstawie ustalane są listy laureatów i
wyróżnionych.
Cztery osoby, które uzyskały najlepsze wyniki obliczone wg wzoru zamieszczonego w regulaminie biorą udział w
Międzynarodowej Olimpiadzie Chemicznej (IChO).
OLIMPIADA CHEMICZNA - INFORMACJE WSTĘPNE
http://www.olchem.edu.pl/

Kalendarz 59 Olimpiady Chemicznej

Etap Wstępny
wrzesień - październik - samodzielna praca zawodników
27.10.2012 - ostateczny termin przesyłania zgłoszeń zawodników i prac etapu wstępnego do Komitetów Okręgowych
I Etap
24.11.2012 (sobota) godz. 11.00 - rozwiązywanie zadań teoretycznych w miejscach podanych przez Komitety Okręgowe
12.12.2012 - ogłoszenie wyników I etapu

II Etap (zawody organizowane przez Komitety Okręgowe)

01.02.2013 (piątek) godz. 12.00 - część teoretyczna
02.02.2013 (sobota) godz. 9.00 - część laboratoryjna
22.02.2013 - ogłoszenie wyników II etapu

III Etap (zawody organizowane przez Komitet Główny w Warszawie)

22.03.2013 (piątek) godz. 14.00 - część laboratoryjna
23.03.2013 (sobota) godz. 8.30 - część teoretyczna
10.04.2013 - ogłoszenie wyników III etapu
Zalecana literatura
1) Podręczniki CHEMII i BIOLOGII do L.O. (zakres rozszerzony)
2) A. Bielański, “Podstawy chemii nieorganicznej”, PWN, Warszawa 2002, lub 2005;
3) J. McMurry, “Chemia organiczna”, PWN, Warszawa 2003 lub t.1-5, 2005;
4) S. McMurry, “Chemia organiczna - rozwiązania problemów”, PWN, Warszawa 2005;
5) R.T. Morrison, R.N. Boyd "Chemia organiczna", PWN Warszawa 1985;
6) P. W. Atkins, “Podstawy chemii fizycznej”. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002;
7) Z. Galus (red.), ”Ćwiczenia rachunkowe z chemii analitycznej” PWN Warszawa 2005;
8) A. Hulanicki, "Reakcje kwasów i zasad w chemii analitycznej”, PWN Warszawa 1992;
9) Polskie Towarzystwo Chem., “Nomenklatura związków nieorganicznych”, Ossolineum 1988;
10) Z. Szmal, T. Lipiec, “Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej” PZWL,
Warszawa 1988;
11) J. Woliński, J. Terpiński, “Organiczna analiza jakościowa”, Warszawa 1985;
12) A. Vogel, „Preparatyka Organiczna”, Rozdział VII, WNT, Warszawa 1984 lub 2006;
13) S.T. Stryer, "Biochemia" PWN 2002, lub 2005;
14) B. Filipowicz, W. Więckowski "Biochemia", t. 1,2 PWN 1990;
15) „Obliczenia chemiczne. Zbiór zadań z chemii ogólnej i analitycznej nieorganicznej”, Praca
zbiorowa pod red. A. Śliwy, Wydanie II, PWN, Warszawa 1987;
16) J. Minczewski, Z.Marczenko, „Chemia Analityczna”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2001,
2005;
17) A. Kołodziejczyk, „Naturalne Związki Organiczne”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003;
18) K. Pigoń, Z. Ruziewicz, „Chemia Fizyczna”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005;
19) Clayden, Greeves, Warren, Wothers, Chemia organiczna, WNT, 2010
Mol
określa porcję substancji, czyli jest jednostką liczebności materii. Jeden mol zawiera taką liczbę
atomów lub innych cząstek, ile atomów węgla zawartych jest w 0,012 kg węgla izotopu 12C.
Można tu zauważyć analogię do tuzina:
1 tuzin zawiera 12 sztuk
1 mol zawiera 6,023.1023 cząstek

Liczba cząstek znajdujących się w jednym molu substancji nazywa się liczbą Avogadra
i oznacza się symbolem NA.
NA=6,023.1023cząstek

Masa molowa
jest to masa 1 mola elementów, czyli 6,023.1023 elementów wyrażona w gramach na mol. Jest
ona liczbowo równa masie atomowej lub cząsteczkowej wyrażonej w jednostkach masy
atomowej [u].
Masę molową oznaczamy symbolem M.
Liczbę moli oznaczamy symbolem n. Wyraża się ona wzorem:

= = =

(n – liczba moli, N - liczba atomów lub cząsteczek)

Molowa objętość substancji (Vm)
to objętość zajmowana przez jeden mol substancji.
Jest wielkością charakterystyczną dla danej substancji i zależy od temperatury.
Objętość molowa gazu w warunkach normalnych ( T=273 K, p=1,013 atm) wynosi
V0 = 22,4 dm3/mol.

Interpretacja molowa wzorów związków chemicznych:

1 mol cząsteczek H2SO4........................... 6,023.1023 cząsteczek

2 mole atomów wodoru..............................2.6,023.1023 atomów
1 mol atomów siarki............................ 6,023.1023 atomów
4 mole atomów tlenu........................... 4.6,023.1023 atomów
Prawo stałości składu (Proust, ok. 1800)
Każdy związek chemiczny niezależnie od jego pochodzenia albo metody
otrzymywania ma stały skład jakościowy i ilościowy.

SO2 zawiera 50 % wag. siarki

SO3 zawiera 40 % wag. siarki

Wyznaczanie wzoru związku chemicznego

Przykład
Oblicz skład procentowy związku chemicznego o wzorze AxBy.

Rozwiązanie:
Skład procentowy tego związku wyraża się następującymi wzorami:

xMA yMB
%A  100% %B  100%
M Ax B y M Ax B y
Prawo zachowania masy (Łomonosow, 1748; Lavoisier, ok. 1780)
W układzie zamkniętym masa powstałych produktów jest równa masie substratów
zużytych podczas reakcji.

Zapisem prawa zachowania masy jest zbilansowane równanie reakcji

C3H8 + 5 O2 = 3 CO2 + 4 H2O

Współczynniki stechiometryczne oddają molowe stosunki ilości reagentów

Wyznaczanie wzoru związku chemicznego

Przykład
Związek o masie molowej 108 g/mol zawiera 25,9% azotu i tlen. Obliczyć wzór
tego związku.
Dane:
MN = 14 g/mol MO = 16 g/mol
%N = 25,9% MNxOy = 108 g/mol
Rozwiązanie:
Związek zawiera 25,9% masowych azotu co odpowiada 28 g. Masę tą można
przeliczyć na liczbę moli azotu:

m 28 g
n   2 mole
M 14 g
mol
Pozostałą masę związku, czyli 80 g, stanowi tlen. Masa ta stanowi
80 g
n  5 moli atomów tlenu.
16 g
mol

Stosunek molowy pierwiastków w tym związku wynosi zatem 2:5. Związkiem

tym jest N2O5.
Problemy obliczeniowe związane ze stechiometrią reakcji chemicznych obejmują:

• analiza elementarna (wyznaczanie wzoru empirycznego)

• obliczenia oparte na molach

• obliczenia oparte na masach
• obliczenia dla mieszanin niestechiometrycznych, związane ze identyfikacją
substratu limitującego i substratu występującego w nadmiarze
• obliczenia dotyczące reakcji mieszanin substancji, wymagające rozwiązania
układu równań
• obliczenia dotyczące względnego ubytku masy obserwowanego podczas
rozkładu termicznego
• wydajność reakcji
Przykład
W reakcji termicznego rozkładu węglanu wapnia wydzieliło się 2,3∙1021 cząsteczek
dwutlenku węgla. Oblicz masę węglanu wapnia użytego w reakcji.
Dane:
NCO2 = 2,3∙1021 cząsteczki MCaCO3 = 100 g/mol

Rozwiązanie:
Liczbę cząsteczek powstałego CO2 można przeliczyć na liczbę moli, dzieląc ją przez
liczbę Avogadro:

N CO2 2,3 10 21

nCO2   23 1
 3,82 10 3 mol
NA 6,02 10  mol

Należy skorzystać ze stechiometrii reakcji CaCO3 = CaO + CO2, z której wynika,

że podczas rozkładu 1 mola CaCO3 powstaje 1 mol CO2, Liczba moli CaCO3
użytego w reakcji jest równa liczbie moli powstającego CO2 nCaCO3 = nCO2
Można zatem policzyć masę CaCO3 mnożąc liczbę jego moli przez masę molową:

mCaCO3  nCaCO3  M CaCO3  3,82 10 3 mol 100 g  mol 1  0,382 g

 Przykład
Powietrze składa się w 78% objętościowych z azotu. Oblicz liczbę cząsteczek N2
znajdującą się w 1 cm3 powietrza w warunkach normalnych.

Dane:
Cp N2 = 78% V = 1 cm3 = 0,001 dm3 Vmol = 22,4 dm3/mol NA = 6,02∙1023 mol-1

Rozwiązanie:
Znając zawartość procentową N2 w mieszaninie można wyliczyć objętość, jaką
zajmowałby czysty azot w tych warunkach:
78%  0,001 dm 3
VN 2   7,8 10 4 dm 3
100%
Liczbę moli N2 można obliczyć dzieląc tę objętość przez objętość molową gazu:

VN 2 7,8 10 4 dm 3
nN2   3
 3,48 10 5 mol
Vmol 22,4 dm / mol

Liczbę cząsteczek azotu zawartą w takiej ilości moli można obliczyć mnożąc
ją przez liczbę Avogadro:

N N 2  nN 2  N A  3.48 10 5 mol  6,02 1023 mol 1  2,10 1019 cz.

Nadmiar i substrat limitujący
Gdy stosunek molowy substratów nie odpowiada stechiometrii reakcji,
jeden z nich przereaguje w całości, natomiast inne pozostaną

Przykład
Reakcja mieszaniny azotu i wodoru 1 : 1
N2 + 3 H2 = 2 NH3

Przykład
Oblicz ile gramów osadu powstanie w wyniku reakcji 40 cm3 0,25 M
roztworu siarczanu(VI) glinu z 50 cm3 0,5M roztworu chlorku baru.
Dane:
VAl2(SO4)3 = 0,04 dm3 CAl2(SO4)3 = 0,25 M
VBaCl2 = 0,05 dm3 CBaCl2 = 0,5 M
MBaSO4 = 233,393 g/mol

Rozwiązanie:
Należy skorzystać ze stechiometrii reakcji

Al2(SO4)3 + 3BaCl2 = 3BaSO4↓ + 2AlCl3

Najpierw należy wyznaczyć liczbę moli obydwu użytych soli, mnożąc objętości
roztworów przez ich stężenia korzystając ze wzoru na stężenie molowe:

n Al2 ( SO4 ) 2  C Al2 ( SO4 ) 2 V Al2 ( SO4 ) 2  0,25 mol / dm 3  0,04 dm 3  0,010 mol
n BaCl2  C BaCl2 VBaCl2  0,5 mol / dm 3  0,05 dm 3  0,025 mol

Korzystając ze stechiometrii reakcji należy wyliczyć liczbę moli BaCl2 potrzebną do

strącenia danej w zadaniu ilości jonów siarczanowych i określić, który substrat
występuje w niedomiarze:
t
nBaCl2
 3  n Al2 ( SO4 )2  3  0,010  0,030 mol

Zatem BaCl2 jest substratem w niedomiarze i dlatego w oparciu o jego ilość należy
obliczyć ilość powstającego osadu siarczanu(VI) baru.
Korzystając ze stechiometrii reakcji liczba moli powstającego BaSO4 jest równa:
nBaSO4  nBaCl2  0,025 mol

Masę osadu można policzyć ze wzoru:

mBaSO4  nBaSO4  M BaSO4  0,025 mol  233,393 g  mol 1  5,835 g

 Mieszaniny
Przykład
W wyniku reakcji 20 g mieszaniny NaCl i BaCl2 z azotanem(V) srebra otrzymano 31,4 g
osadu chlorku srebra. Jaki był skład masowy mieszaniny przed reakcją?
Dane:
mmieszaniny = 20 g mAgCl = 20,82 g MNaCl = 58,5 g/mol MBaCl2 = 208,3 g/mol
MAgCl = 143,37 g/mol

Rozwiązanie:
Poprawny zapis zachodzących reakcji chemicznych to:
NaCl + AgNO3=NaNO3 + AgCl↓ oraz BaCl2 + 2AgNO3=Ba(NO3)2 + 2AgCl↓
m AgCl
Liczba moli powstającego AgCl dana jest wzorem: n AgCl 
M AgCl
31,4 g
Zatem: n AgCl  1
 0,2190 mol
143,37 g  mol

Ze stechiometrii reakcji wynika, że z 1 mola NaCl powstaje 1 mol AgCl a z 1 mola BaCl2
powstają 2 mole AgCl. Zatem powstająca w zadaniu liczba moli AgCl jest równa:
x  2 y  0,2190 mol gdzie: x=nNaCl, y=nBaCl2
Znana jest w zadaniu także suma mas obydwu soli:

x  M NaCl  y  M BaCl2  20 g

Otrzymuje się w ten sposób układ równań z dwoma niewiadomymi:

 x  2 y  0,2190

 x  58,5  y  208,3  20

Rozwiązanie powyższego układu równań stanowi para liczb: x = 0,0616

i y = 0,0787. Zatem nNaCl=0,0616 mol i nBaCl2=0,0787 mol.

Na podstawie wyliczonych liczb moli składników mieszaniny można policzyć ich

masy i następnie skład procentowy:

mNaCl  0,0616 mol  58,5 g  mol 1  3,6 g

mBaCl2  20 g  3,6 g  16,4 g

Skład procentowy jest zatem następujący:

mNaCl 3,6 g
% mNaCl  100%  100%  18%
mmieszaniny 20 g

Zatem % mBaCl2  82%

Względny ubytek masy
Przykład
20 g wodorotlenku chromu(III) poddano prażeniu. Oblicz procentowy ubytek masy
jeżeli 85% wodorotlenku uległo rozkładowi.
Dane:
mCr(OH)3 = 20 g %mCr(OH)3 = 85% MCr(OH)3 = 103 g/mol MH2O = 18 g/mol

Rozwiązanie:
W wyniku ogrzewania wodorotlenku chromu(III) powstaje tlenek chromu(III) i para
wodna zgodnie z równaniem reakcji:

2Cr(OH)3=Cr2O3 + 3H2O↑

Ubytek masy jest związany z wydzielaniem się pary wodnej. Znając masę
poddanego ogrzewaniu wodorotlenku i wiedząc ile % ulega rozkładowi można
policzyć ile gram Cr(OH)3 się rozkłada:
roz
mCr ( OH )3  0,85  20 g  17 g

Następnie korzystając ze stechiometrii reakcji chemicznej można policzyć masę

powstającej pary wodnej (ubytek masy):
roz
mCr ( OH ) 3 2  M Cr (OH ) 3 17 g 2  103
 Zatem: 
mH 2 O 3  M H 2O mH 2 O 3  18
czyli mH2O = 4,46 g

Ostatnim krokiem jest policzenie jaki procent masowy poddanego ogrzewaniu

wodorotlenku chromu stanowi wyliczony ubytek masy:

4,46 g
% mH 2 O   100%  22,3%
20 g
Wydajność
Przykład
Gdy praży się wapień, CaCO3, następuje jego rozkład na ditlenek węgla
i wapno palone, CaO. Jaka jest procentowa wydajność reakcji, jeżeli w wyniku
termicznego rozkładu 30,7 g CaCO3 powstaje 11,7 g CO2

Rozwiązanie:
Należy skorzystać ze stechiometrii reakcji CaCO3 = CaO + CO2, z której wynika,
że podczas rozkładu 1 mola CaCO3, czyli 100 g, powstaje 1 mol CO2, czyli 44 g.
Ze stechiometrii reakcji wynika zatem, że z 30,7 g CaCO3 powinno powstać:

30,7 ∙ 44
= = 13,5
100

Wydajność reakcji wynosi zatem:

11,7
= ∙ 100% = 86,7%
13,5
SPOSOBY WYRAŻANIA STĘŻEŃ
Stężenie procentowe przedstawia w postaci procentowej masę substancji
rozpuszczonej, zawartą w 100 g roztworu. Można je wyznaczyć korzystając ze
wzoru:
ms
Cp   100% mr  r  ms  mr
mr r
gdzie:
ms – masa substancji [g], mr-r – masa roztworu [g],
mr – masa rozpuszczalnika [g]
Przykład
Oblicz stężenie procentowe roztworu powstałego w wyniku rozpuszczenia 15 g
węglanu amonu w 150 g wody.
Dane:
ms = 15 g, mr = 150 g, Cp = ?
Rozwiązanie:
Należy bezpośrednio skorzystać ze wzoru na stężenie procentowe

15 g
mr r  15 g  150 g  165 g Cp  100 %  9,1%
165 g
Stężenie molowe określa liczbę moli substancji rozpuszczonej zawartą w 1 dm3
roztworu. Można je wyznaczyć korzystając ze wzoru:
n
Cm 
Vr  r
gdzie:
n - liczba moli substancji rozpuszczonej [mol].
Vr-r - objętość roztworu [dm3].

Jeżeli znana jest masa substancji rozpuszczonej należy ją przeliczyć na liczbę moli.
Można tego dokonać korzystając ze wzoru:

ms
n
Ms
gdzie:
ms – masa substancji rozpuszczonej [g]
Ms – masa molowa substancji rozpuszczonej [g/mol]
Jednostkę stężenia molowego [mol/dm3] często oznacza się dużą literą M.
Dodatkowo warto pamiętać, że gęstość roztworu (d) wyraża się wzorem:

mr  r
d
Vr  r

gdzie:
mr-r – masa roztworu [g]
Vr-r - objętość roztworu [cm3].

Gęstość najczęściej wyrażana jest w g/cm3,

co pociąga za sobą konieczność zmiany jednostek w przypadku obliczeń dotyczących
stężeń molowych.
Przykład
Oblicz stężenie molowe 350 cm3 roztworu powstałego przez rozpuszczenie 18 g
azotanu(V) potasu w wodzie.
Dane:
ms = 18 g Vr-r = 350 cm3=0,35 dm3 MKNO3 = 101 g/mol Cm = ?

Rozwiązanie:
Należy skorzystać ze wzoru na stężenie molowe, uprzednio należy obliczyć liczbę
moli substancji rozpuszczonej.

Liczba moli azotanu(V) potasu wynosi:

18 g
n  0,18 mol
101 g / mol

Stężenie molowe otrzymanego roztworu wynosi zatem:

0,18 mol 3
Cm  3
 0,51 mol / dm  0,51 M
0,35 dm
Przykład
Oblicz stężenie molowe stężonego kwasu siarkowego(VI) o gęstości 1,84 g/cm3
i stężeniu 95,0%.
Dane:
Cp = 95,0% d = 1,84 g/cm3 Cm = ?

Rozwiązanie:
Obliczenia prowadzi się dla pewnej ilości tego roztworu np. 100 g.
Najpierw należy obliczyć masę substancji rozpuszczonej (czystego kwasu)
korzystając ze wzoru przekształconego do postaci:

mr r  C p 100 g  95%
ms    95 g
100% 100%

Następnie należy obliczyć liczbę moli ms 95 g

n   0,969 mol
substancji rozpuszczonej: M s 98 g / mol

mr r 100 g
Kolejno należy obliczyć objętość roztworu: V   3
 54,4 cm 3  0,0544 dm3
d 1,84 g / cm

Stężenie molowe otrzymanego roztworu ns 0,969 mol 3

Cm    17,8 mol / dm
wynosi zatem: V 0,0544 dm 3
 Przykład
Oblicz stężenie molowe roztworu otrzymanego przez rozcieńczenie wodą 50 g 20%
roztworu kwasu azotowego(V) do objętości 200 cm3.

Dane:
mr-r = 50 g Vr-r = 200 cm3=0,20 dm3 Cp = 20% MHNO3 = 63 g/mol
Cm = ?

Rozwiązanie:
Należy skorzystać ze wzoru na stężenie molowe, obliczając uprzednio liczbę moli
substancji rozpuszczonej. Masę substancji można wyznaczyć przekształcając
wzór na stężenie procentowe do postaci:

mr  r  C p
ms 
100%
Łącząc powyższe wzory uzyskuje się końcowy wzór na stężenie molowe:

mr r  C p
Cm 
M HNO3  100%  Vr r

Stężenie molowe otrzymanego roztworu wynosi zatem:

50 g  20%
Cm  3
 0,79 mol / dm3  0,79 M
63 g / mol 100%  0,20 dm
Zmiana stężenia roztworu na drodze rozcieńczania lub zatężania roztworu
W wyniku rozcieńczania roztworu jego stężenie maleje z C1 (stężenie
początkowe) do C2 (stężenie końcowe). Najprostszym sposobem rozcieńczenia
roztworu jest dodanie rozpuszczalnika, co powoduje zwiększenie objętości
roztworu z V1 (objętość początkowa) do V2 (objętość końcowa). W wyniku
dodania rozpuszczalnika ilość substancji rozpuszczonej nie ulega zmianie
(n = const.), zatem:

n  C1  V1  C2  V2

W wyniku zatężania roztworu jego stężenie rośnie. Zatężania można dokonać

dodając substancji rozpuszczonej lub odparowując część rozpuszczalnika.
Przykład
Z 200 g roztworu chlorku sodu o stężeniu 8% odparowano 50 g wody.
Obliczyć stężenie procentowe powstałego roztworu.

Dane:
mr-r = 200 g Cp = 8 % mwody = 50 g
Rozwiązanie:
Należy wyliczyć masę substancji rozpuszczonej, przekształcając wzór na
stężenie procentowe do postaci:
mr  r  C p 200 g  8%
ms    16 g
100% 100%
Następnie należy wyznaczyć mr  mr  r  ms  200 g  16 g  184 g
masę rozpuszczalnika:

Odparowanie wody z roztworu powoduje zmniejszenie masy rozpuszczalnika,

należy więc wyznaczyć nową masę rozpuszczalnika, pomniejszając wyliczoną
wartość (184 g) o masę wody:

mr1  mr  mwody  184 g  50 g  134 g

ms 16 g
zatem: Cp  100%  100%  10,66%
mr  r (16 g  134 g )
Mieszanie roztworów o różnych stężeniach wymaga zastosowanie
tzw. reguły mieszania, która mówi o tym, że ilości roztworów mieszanych są
odwrotnie proporcjonalne do różnicy pomiędzy stężeniami roztworów
wyjściowych i stężeniem otrzymanego roztworu.
Po zmieszaniu roztworów tej samej substancji, ale o różnych stężeniach
otrzymuje się nowy roztwór, w którym ilość substancji rozpuszczonej jest sumą
jej ilości w roztworach wyjściowych, natomiast końcowe stężenie jest odwrotnie
proporcjonalne do objętości lub masy roztworu końcowego. Gdy szukane
stężenia podawane są w procentach, ilości roztworów wyrażane są
w jednostkach wagowych, a gdy w mol/dm3 to w jednostkach objętościowych.
Z reguły mieszania wynika tzw. metoda krzyżowa:

Po zmieszaniu ilości a1 (g lub dm3) roztworu o stężeniu

C1 z ilością a2 (g lub dm3) roztworu o stężeniu C2
otrzymano a1 + a2 (g lub dm3) roztworu o stężeniu
pośrednim C3. Gdy C1 > C2 to można zapisać
powyższą zależność w formie wzoru

C1  C3 a1

C3  C 2 a2
Przykład
Obliczyć ile gramów 15% roztworu kwasu siarkowego(VI) należy dodać do 80 g 10%
roztworu tego kwasu, aby otrzymać roztwór o stężeniu 12%?
Dane:
C1 = 15% C2 = 10% a2 = 80 g C3 = 12%

Rozwiązanie:
Należy skorzystać z zależności wynikającej z metody krzyżowej. Obliczenia dotyczą roztworów
o stężeniach wyrażonych w procentach, więc otrzymane wartości będą wyrażone w gramach.

W celu obliczenia masy roztworu o stężeniu 15% należy przekształcić wzór:

C1  C3 a1

C3  C 2 a 2
C1  C3 15%  12%
do postaci: a1   a2   80 g  120 g
C3  C2 12%  10%
Rozpuszczalność jest to maksymalna ilość substancji rozpuszczonej (liczba gramów),
zawartej w określonej ilości rozpuszczalnika (najczęściej 100 g) w określonej
temperaturze i ciśnieniu (roztwór nasycony).

Przykład
Jaka ilość substancji rozpuszczonej znajduje się w 150 g roztworu nasyconego,
jeżeli jej rozpuszczalność wynosi 35 g/100 g wody?

Dane:
L = 35 g/100 g wody mr-r = 150 g

Rozwiązanie:
Rozpuszczalność substancji wynosi 35 g/100 g wody, więc w 135 g roztworu
znajduje się 35 g substancji.
W celu obliczenia ilości substancji rozpuszczonej w 150 g
można skorzystać z zależności:

35 x 35 150
 x g  38,9 g
135 150 135
Miareczkowanie – metoda wyznaczania stężenia substancji rozpuszczonej.
Oznacza się ilość substancji w roztworze na podstawie pomiarów objętości i stężenia.

Miareczkowanie alkacymetryczne (kwasowo-zasadowe).

Analit – roztwór analizowany, jest w tym przypadku zasadą a titrant, czyli roztwór
w biurecie - kwasem, lub odwrotnie.

W miareczkowaniu redoks jeden z reagentów jest redukowany przez reduktor lub

utleniany przez utleniacz
Przykład
Kwas szczawiowy, związek toksyczny zawarty w liściach rabarbaru, stanowi użyteczny
reduktor laboratoryjny. Przypuśćmy, że 25,0 ml kwasu szczawiowego miareczkuje się
0,500-molowym roztworem NaOH(aq) i że punkt równoważnikowy zostaje osiągnięty
po dodaniu 38,0 ml roztworu zasady. Jaka jest molowość roztworu kwasu szczawiowego?
Dane:
VH2C2O4 = 25,0 ml CNaOH = 0,500 mol/dm3 VNaOH = 38,0 ml CH2C2O4 = ?

Rozwiązanie:
Równanie zachodzącej reakcji chemicznych to:
H2C2O4(aq)+ 2 NaOH(aq) = Na2C2O4(aq) + 2 H2O(aq)

Liczba moli dodanego NaOH jest równa:

nNaOH = CNaOHVNaOH = 0,500 mol/dm30,038 dm3 =0,019 moli

Ze stechiometrii reakcji wynika, że aby zobojętnić 1 mol kwasu potrzeba 2 mole zasady
sodowej. Liczba moli NaOH użytego w reakcji jest równa 0,019 mol i pozwoli na zobojętnienie
0,0095 mol kwasu.

Stężenie miareczkowanego kwasu n 0,0095 mol

Cm   3
 0,380 mol / dm3
można zatem policzyć ze wzoru: Vr r 0,025 dm
GAZY
Prawo Daltona (1801)
Całkowite ciśnienie mieszaniny gazów równe jest sumie ciśnień
cząstkowych jej składników
p=pi
Hipoteza Avogadro (1811)
Równe objętości gazów w tej samej temperaturze i pod takim samym ciśnieniem
zawierają taką samą liczbę cząsteczek
p,T = const V~n

Równanie Clapeyrona
pV = nRT
Uogólnienie empirycznych praw gazowych

Jednostki SI
p [Pa], V [m3], T [K], c [mol/m3]
R = 8,314 J/(mol・K)
1 atm = 760 Torr = 1,01325・105 Pa
1 bar = 105 Pa
Przykład
Ile kg gazu zawiera butla ze sprężonym powietrzem o pojemności 50 dm3,
jeśli w 20˚C ciśnienie wewnątrz wynosi 150 bar?

Jednostki z układu SI
150 bar = 150 ・ 105 Pa = 1,5・107 Pa
20˚C = 20 + 273,15 K ≈ 293 K
50 dm3 = 50・10-3 m3 = 5・10-2 m3
Liczba moli z równania Clapeyrona

n = pV/(RT) = 307,9 mol

Średnia masa cząsteczkowa powietrza (średnia ważona)

Mpow = 0.78・MN2 + 0.21・MO2 + 0.01・MAr = 28,97 g/mol

mpow = n ・ Mpow = 307,9 mol ・ 28,97 g/mol = 8919 g ≈ 8,92 kg