Selous Scouts – zwiadowcy Armii Rodezji 1973-1980

W 1965 roku biali mieszkańcy kolonii brytyjskiej Rodezji Południowej, nie

chcąc oddać władzy czarnoskórej większości, ogłosili jednostronną deklarację
niepodległości, rozpoczynając niemal 15-letnią tak zwaną „Wojnę w Buszu”,
czyli działania przeciwpartyzanckie skierowane przeciwko różnym
ugrupowaniom walczącym o uwolnienie kraju od rasistowskiego reżimu pod
przywództwem Iana Smitha. Polityka swoją drogą, operacje wojskowe swoją.
Krótko mówiąc rodezyjskie formacje zbrojne nigdy nie zostały pokonane na
polu walki, wręcz przeciwnie. Ostatecznie jednak przegrana z góry sprawa, o
którą walczyli znalazła swój finał w przekazaniu władzy zbrojnej opozycji, na
której czele stanął nie kto inny jak Robert Mugabe.

Początki Selous Scouts

Selous Scouts tworzyli jednostkę liczącą 1000 żołnierzy, wchodzącą w skład Rodezyjskich Sił
Specjalnych (Rhodesian Special Forces), na które to składały się także Rodezyjskie SAS
(Special Air Service) oraz Grey’s Scouts (oddział zwiadowczy piechoty przemiesczającej się
konno, zatem prawdopodobnie można powiedzieć ostatni w historii regularny przypadek istnienia
dragonów), ten ostatni w sile około 200 ludzi. Nazwa pochodziła od nazwiska białego tropiciela
zwierzyny i podróżnika Fredericka Selousa, przyjaciela założyciela Rodezji Cecila Rhodesa. Po
dziś dzień Selous pozostaje kimś w rodzaju ludowego bohatera białej ludności południowej
części Afryki. Selous Scouts sformowano pod koniec pierwszej połowy lat 70-tych jako narzędzie
walki z przenikającymi do Rodezji z Zambii i Mozambiku bojownikami zbrojnych skrzydeł dwóch
ugrupowań walczących o obalenie białej władzy w Salisbury – ZAPU (Zimbabwe African People’s
Union) oraz ZANU (Zimbabwe African National Union). Oddziały wojskowe ZANU nosiły nazwę
ZANLA (Zimbabwe African National Liberation Army), zaś ZAPU – ZIPRA (Zimbabwe Peoples
Revolutionary Army)1. Rekrutację do Selous Scouts przeprowadzano wśród przedstawicieli
wszystkich rodezyjskich społeczności, także ludności czarnej, lojalnej wobec legalnych władz
zbuntowanej brytyjskiej kolonii.

Struktura i szkolenie

Wszyscy oficerowie Selous Scouts byli biali. Dowódcą został mianowany pułkownik Reid-Daly,
weteran walk w Malezji (w składzie SAS), gdzie armia brytyjska zmagała się z
prokomunistycznym powstaniem ludowym. Do oficerów, początkowo wywodzących się wyłącznie
z Rodezji i Republiki Południowej Afryki, dołączyli wkrótce obywatele Wielkiej Brytanii i USA,
przynosząc cenne doświadczenie z walk w Irlandii Północnej oraz Wietnamu. Bazą jednostki
zostały koszary Inkomo w Salisbury, polową kwaterą Selous Scouts stał się natomiast obóz w
Wafa Wafa niedaleko Kamby2.

Szkolenie kadr i nowych rekrutów miało wyjątkowo ostry charakter, nawet jak na standardy SAS.
Przeprowadzano je też w warunkach bardzo zbliżonych do tych na polu walki, z zadziwiającym
poziomem realizmu. Wielki nacisk kładziono na przygotowanie ludzi do przetrwania w małych
grupkach w buszu, gdzie mieli spełniać wyznaczone zadania w czasie operacji wojskowych.

Służba i taktyka rozpoznania pola walki

Podczas gdy konwencjonalne pododdziały służb bezpieczeństwa Rodezji były doskonale

wyszkolone i wysoce wyspecjalizowane w tradycyjnej walce z wrogiem w warunkach miejskich i
terenowych, wielkie znaczenie miało uzyskanie odpowiednich informacji o położeniu i intencjach
oddziałów ZANLA i ZIPRA. Zwykle można było osiągnąć to metodą zwiadu z użyciem
przenoszenia grup zwiadu w zakładany rejon aktywności grup zbrojnych przeciwnika za pomocą
helikopterów. Jednakże mogło to zaalarmować wroga, ze względu na hałas silnika. Selous
Scouts operowali czwórkami (w wyjątkowych wypadkach Stick – czyli podstawowa jednostka
taktyczna oddziału liczył 5 żołnierzy), będąc odpowiednio przygotowanymi na długotrwałe
przebywanie na potencjalnie wrogim terenie bez pomocy z zewnątrz, co oznaczało między innymi
samodzielne zadbanie o wodę i prowiant. Sticks instalowały się na obszarze dogodnym do
obserwacji ruchu partyzantów, raportując do bazy za pomocą radia, co owocowało z kolei
interwencją regularnych oddziałów armii i policji rodezyjskiej. Poruszający się pieszo Selous
Scouts doskonale zacierali za sobą ślady, potrafili też markować przemieszczanie się grupy
tubylczej, aby uśpić ewentualną aktywność wroga w celu wykrycia zwiadu.

Tropienie i występowanie w roli „fałszywych partyzantów”

Wielu z oficerów i żołnierzy Selous Scouts pochodziło z terenów pozamiejskich, gdzie do

perfekcji opanowali sztukę łowiecką. Było więc dla nich relatywnie łatwym zadanie przestawienie
się na tropienie grup partyzanckich, przeprowadane zresztą z wielkimi sukcesami. Zdarzało się,
że Skauci pozostawali na ogonie partyzantów nawet do tygodnia, poruszając się jedynie o świcie
i zmierzchu, kiedy promienie słoneczne wyostrzały kontury hotyzontu, pozwalając lepiej
zauważyć jakikolwiek ruch.

Innym sposobem na znalezienie przeciwnika stało się przenikanie wewnątrz potencjalnie

nieprzyjaznych osad, deklarując się jako oddziały ZANLA lub ZIPRA, w zależności od rejonu
rozpoznania. Brali w tych akcjach oczywiście miejscowi czarnoskrórzy żołnierze Selous Scouts.
Jeśli istniała taka możliwość, kilka Sticks łączyło siły i po przedostaniu się do obozu wroga
atakowało z nienacka, neutralizując często ważne ogniwa w łańcuchu siatki ruchu oporu. Dla
wykonania tego arcytrudnego zadania potrzebne było kilka elementów. O ile uzyskanie
umundurowania od poległych i wziętych do niewoli partyzantów nie przedstawiało większego
problemu, podobnie jak dysponowanie zdobyczną bronią ręczną jak radzieckie karabinki
szturmowe AK-47 i samopowtarzalne SKS (i ich chińskie kopie), o tyle dysponowanie żelaznymi
nerwami było już atrybutem charakterystycznym dla oddziałów rodezyjskich.

Środki zapobiegawcze ruchu oporu

Pod koniec lat 70-tych udało się ruchowi wyzwoleńczemu pozyskać zdecydowaną większość
tubylczej ludności. Miało to katastrofalne skutki dla działalności operacyjnej Selous Scouts.
Wieśniacy rozpoczeli samodzielne patrolowanie okolicy swoich domostw, w celu wykrycia
przeszukujących dany rejon rodezyjskich sił bezpieczeństwa 3. Kiedy udawało się młodym
pasterzom wykryć punkt obserwacyjny Sticks, kierowali oni swoje stado wprost na Selous Scouts,
alarmując tym samym pozostające w pobliżu zgrupowania ruchu oporu. Na dużą skalę miejscowa
ludność stosowała też wobec Skautów metodę dezinformacji, maskując rzeczywistą lokalizację
obozów ZANLA i ZIPRA.

Inną metodą na zmylenie obserwatorów Selous Scouts było ciągłe zmienianie ubioru przez
partyzantów. Po wkroczeniu do wioski często zmieniali oni mundury na ubrania cywilne, o
jednakowym lub różnorodnych kolorach (najcześciej białym i czerwonym). Stawało się więc
praktycznie niemożliwe dokładne oszacowanie liczby oddziału ruchu oporu oraz uzbrojenia,
którym on dysponował.

Zakończenie

Selous Scouts prowadzili swoją działalność praktycznie do końca zbrojnego konfliktu i toczących
się równolegle rokowań pokojowych. 1 lipca 1979 roku rząd Iana Smitha oddał władzę
umiarkowanej opozycji pod kierownictwem metodystycznego biskupa Muzorewy, był to jednak
jedynie krok ku całkowitemu przejęciu władzy przez Roberta Mugabe, do dziś sprawującego
dyktatorską władzę w Zimbabwe4.
Z uwagi na tajny charakter wykonywanych misji, Selous Scouts stali się w czasie działań
wojennych w Rodezji obiektem przyciągającym uwagę mediów całego świata. Wrogowie określali
ich jako gang bandytów, podczas gdy zwolennicy ich metod widzieli Skautów w roli grupy
ekspertów od wojny przeciwpartyzanckiej, służących jako oczy i uszy regularnych oddziałów
rodezyjskich.

Po perturbacjach związanych z przekazaniem władzy niedawnemu wrogowi w 1980, większość

żołnierzy Selous Scouts zmuszona była do opuszczenia swojej ojczyzny. Część znalazła się w
pozostającej w systemie apartheidu Republice Południowej Afryki, gdzie weszli w skład 5.
Reconnaissance Commando (5. Komando Rozpoznawczego) tamtejszej armii (South African
Defence Force – SADF; Siły Obronne Afryki Południowej). Od 23 kwietnia do 30 września
szczątki Selous Scouts, które pozostały w Zimbabwe wchodziły w skład „rezerwowego” 4.
Batalionu, który następnie wcielono w całości do jednostki do dziś znanej pod nazwą 1.
Zimbabwe Parachute Battalion/Group (1. Grupy/Batalionu Spadochronowego Zimbabwe).

Przypisy:

1. ZAPU/ZIPRA korzystała z pomocy Związku Radzieckiego i innych krajów Układu

Warszawawskiego, zaś ZANU/ZAPLA otrzymywała broń i inne wyposażenie wojskowe z
komunistycznych Chin.
2. Pod koniec wojny, także w szeregach Selous Scouts, nawet do ¼ składu osobowego
stanowili cudzoziemscy ochotnicy, głównie z takich krajów jak RPA, Stany Zjednoczone,
Wielka Brytania, Australia i Nowa Zelandia.
3. Rząd białej mniejszości przez cały okres istnienia samozwańczej republiki w wielkim
stopniu przeceniał poparcie, którym rzekomo cieszył się wśród teoretycznie neutralnej
czarnej ludności Rodezji. Jednakże wśród samej opozycji, zarówno zbrojnej jak i
politycznej, także dochodziło do poważnych tarć, które zaowocowały zmarginalizowaniem
po wolnych wyborach najstarszego ugrupowania ZAPU, na rzecz kierowanego przez
Roberta Mugabe ZANU.
4. Biskup Muzorewa natychmiast po wygraniu wyborów 1980 przez Mugabe, usunął się w
cień i stracił praktycznie wpływy w nowym państwie, będąc w oczach większości
partyzantów „kolaborantem” reżimu Iana Smitha.

Wybrana bibliografia:

Peter Abbott Modern African Wars (1): Rhodesia 1965-80

John W. Turner Continent Ablaze – The Insurgency Wars in Africa 1960 to the Present

J.I.H. Owen Infantry Weapons of the Armies of Africa, The Orient and Latin America

James Alport The Sudden Assignment – Central Africa 1961-63

Helmoed-Romer Heitman South African War Machine

Neil Grant Rhodesian Light Infantryman 1961-80

Chris Chant Armies of the World

Dodatek do tekstu:

Armia Rodezji w roku 1977

Siły regularne:
Rhodesia Regiment (Pułk Rodezyjski) – 8 batalionów (600-700 żołnierzy, wszyscy biali) od roku
1977 z dodatkowym poborem wśród „kolorowej” ludności Rodezji oraz obywateli pochodzenia
południwo-azjatyckiego

Rhodesian Light Infantry (Rodezyjska Piechota Lekka) – 3 oddziały komando oraz pojedyncza
grupa wsparcia ogniowego (około 1000 żołnierzy, wszyscy biali); z tego pomiędzy 25-30%
cudzoziemscy ochotnicy

Rhodesian African Rifles (Rodezyjscy Strzelcy Afrykańscy) – 3 bataliony (600-700 żołnierzy,

wszyscy czarni) z białymi oficerami

Rhodesian Field Artillery (1st Field Regiment; 1. Pułk Artylerii Polowej) – 1 regularna bateria
haubic 105 mm oraz 1 rezerwowa bateria przestarzałych „25-cio funtówek”; z białymi oficerami

Rhodesian Armoured Car Regiment (Rodezyjski Pułk Samochodów Pancernych) – około 400
zołnierzy, zarówno białych, jak i czarnych), zadania obejmowały patrole rozpoznawcze, eskortę
konwojów, kontrolę nad demonstracjami w miejscach publicznych, kierowanie blokadami
drogowymi

Siły nieregularne:

Special Air Service (Komandosi) – 3 szwadrony (po 60 żołnierzy każdy, wszyscy biali);
wyspecjalizowany w zasadzkach przeciwpartyzanckich

Selous Scouts – około 1000 żołnierzy, duża większość czarna, spora ilość najemników

Grey’s Scouts („Dragoni”) – 150-200 żołnierzy poruszających się konno, białych i czarnych;
zadania obejmowały tropienie, pogoń za partyzantami oraz patrole w terenie