Wykład nr 1

Anatomia jako nauka zajmuje się poznawaniem budowy ludzkiego ciała. Nazwa anatomii pochodzi od
greckiego słowa „ anatamnein”, które oznacza rozcinać, rozczłonkowywać, gdyż na tym polega
najstarsza metoda badania w tej nauce.
Rozcinanie nie jest jednak celem samym w sobie ale drogą do poznanie ludzkiej budowy.
Obecnie mamy wiele innych metod diagnostycznych prowadzących do poznania budowy ludzkiego
ciała:
 Ultrasonografia
 RTG
 Tomografia komputerowa
 Spiralna tomografia komputerowa
 Jądrowy rezonans magnetyczny
Metody te pozwalają na wydzielenie poszczególnych części ludzkiego ciała jakimi są narządy, układy
narządów, tworzące organizm czyli ustrój.
Anatomia mówi o budowie ludzkiego ciała od momentu narodzin aż do śmierci.
Naukami pokrewnymi są:
Embriologia, która charakteryzuje rozwój człowieka w obrębie łożyska.
Ontogenia lub ontogeneza ukazuje zmiany jakie zachodzą w budowie ludzkiego ciała od
zapłodnionej komórki jajowej aż do ukończenia okresu wzrastania. Embriologię można podzielić na
trzy działy:
1. Embriologię opisową – zajmującą się zmianami morfologicznymi następującymi w
przebiegu rozwoju zarodka i płodu.
2. Mechanikę rozwoju – zajmującą się przyczynami zmian rozwojowych w narządach i
układach.
3. Embriologię fizjologiczna – zajmującą się poznawaniem czynności zarodka i płodu.
Połączenie embriologii i anatomii tworzy całość nauk o budowie ludzkiego ciała – morfologię.
Przeciwieństwem nauk opisowych jest fizjologia zajmująca się zrozumieniem procesów
zachodzących w naszym organizmie. Stanowi ona zbiór praw czynnościowych, jakim podlega żywy
organizm oraz poszczególne jego układy, narządy tkanki i komórki. Wyróżniamy fizjologię roślin i
fizjologię zwierząt ze względu na istotne różnice w czynności pomiędzy organizmami roślinnymi i
zwierzęcymi.
Połączenie morfologii i fizjologii tworzy biologię.
Anatomia jest najstarszą nauką biologiczną.
W zależności od podmiotu badania rozróżnia się:
1. anatomię roślin – fitotomię
2. anatomię zwierząt – zootomię
3. anatomię człowieka – antropotomię.
W zależności od sposobu przedstawiania budowy organizmu człowieka anatomia dziali się na:
1. anatomię opisową – systematyczną - przedstawiającą budowę ludzkiego ciała według.
układów narządów, z których składa się organizm.
2. anatomię topograficzną – zajmuje się położeniem poszczególnych narządów ustroju i
wzajemnym ułożeniem ich względem siebie. Znajomość anatomii topograficznej ma
szczególnie duże znaczenie praktyczne w chirurgii.
3. anatomię plastyczną – zajmującą się kształtem ciała i proporcjami pomiędzy różnymi jego
częściami ( anatomia malarzy i rzeźbiarzy).
4. anatomię czynnościową, która opisuje budowę ciała z czynnościowego punktu widzenia.
Znajomość anatomii prawidłowej pozawala na odróżnienie tejże od stanów patologicznych –
chorobowych. Anatomia mająca za zadanie opisanie zmian chorobowych zachodzących w narządach
podczas choroby – to anatomia patologiczna.
Anatomia mikroskopowa w odróżnieniu od klasycznej anatomii posługującej się okiem
nieuzbrojonym, ten dział posługuje się mikroskopem do oceny tkanek lub komórek.
Działami anatomii mikroskopowej są:
Histologia jest nauką o rozwoju, budowie i funkcjach tkanek. Nauka o chorobach tkanek nosi nazwę
histopatologia.
Cytologia jest nauką o budowie wewnętrznej i funkcji podstawowej jednostki budulcowej
organizmów żywych jaką jest komórka.

Budowa ciała człowieka:

Człowiek zbudowany jest z tułowia, szyi, głowy i czterech kończyn: dwóch kończyn górnych i dwóch
kończyn dolnych.
Wyróżniamy następujące układy narządów:
1. Układ szkieletowy, w jego skład wchodzą:
a. układ kostny – nauka, która o nim mówi to osteologia
b. układ stawowy – artrologia
c. układ więzadłowy – syndesmologia
2. Układ mięśniowy - miologia
3. Układ pokarmowy – nauka to gastro-enterologia
4. Układ moczowo - płciowy – nauki zajmujące się tymi układami to :
a. układem wydalniczym –nefrologia ( nerki ), część dolna - urologia
b. układem płciowym żeńskim – ginekologia
c. układem płciowym męskim – andrologia
5. układ oddechowy – pulmonologia
Naukę o układach 3-5 nazywamy splanchnologią.
6. Układ gruczołów dokrewnych – endokrynologia.
7. Układ nerwowy – neurologia
8. Układ narządów zmysłów - estezjologia
9. Skóra- dermatologia

Okolice ludzkiego ciała dzielimy na okolice głowy, szyi, tułowia i kończyn.

Głowę dzielimy na mózgoczaszkę i twarzoczaszkę.
I Okolice mózgoczaszki:
A. okolice nieparzyste:
 o. potyliczna
 o. ciemieniowa
 o. czołowa
B. okolice parzyste:
 o. skroniowa
 o. podskroniowa
 o. uszna’
 o. sutkowa
II okolice twarzo-czaszki (trzewioczaszki):
C. okolice nieparzyste:
 o. nosowa
 o. ust
 o. bródkowa
D. okolice parzyste:
 o. oczodołowa
 o. podoczodołowa
 o. jarzmowa
 o. policzkowa
 o. przyuszniczo-żwaczowa
III okolice szyi:
E. o. tylna szyi – karkowa
F. o. szyi właściwa
1. o. mostkowo-obojczykowo-sutkowa
 2. o. szyi boczna – trójkąt szyi boczny
3. o. szyi przednia – trójkąt szyi przedni
a. o. pośrodkowa:
 o. podbrodkowa
 o. gnykowa
 o. podgnykowa
 o. krtaniowa
 o. tarczowa
 o. nadmostkowa
b. trójkąt tętnicy szyjnej
c. trójkąt podżuchowy
IV Okolice klatki piersiowej:
A. okolice nieparzyste:
 o. mostkowa
B. okolice parzyste
 o. obojczykowa
 o. podobojczykowa
 o. boczna klatki piersiowej
 o. pachowa
 o. sutkowa
 o. podsutkowa

V Okolice brzucha:
C. Nadbrzusze
 o. nadpępkowa
 2 x o. podżebrowa
D. Śródbrzusze
 o. pępkowa
 2x o. boczna brzucha
E. Podbrzusze
 o. łonowa
 2 x o. pachwinowa
VI. Okolice pleców:
F. okolice nieparzyste:
 o. kręgosłupowa
 o. krzyżowa
G. okolice parzyste:
 o. łopatkowa
 o. nadłopatkowa
 o. podłopatkowa
 o. międzyłopatkowa
 o. lędźwiowa
VII Okolice kończyny górnej:
4. okolica barkowa
5. okolica naramienna
6. okolica ramienia:
A. boczna
B. przyśrodkowa
C. tylna
D. przednia
7. okolica łokcia
A. boczna
B. przyśrodkowa
C. tylna
D. przednia
 8. okolica przedramienia:
A. boczna
B. przyśrodkowa
C. tylna
D. przednia
9. okolica grzbietowa ręki
10. okolica dłoniowa ręki
11. okolica grzbietowa palców ręki
12. okolica dłoniowa palców ręki.
VIII Okolice kończyny dolnej:

1. Okolica pośladkowa
2. Okolica miedniczna
3. Okolica krętarzowa
4. Okolica udowa:
a. boczna
b. przyśrodkowa
c. tylna
d. przednia
5.Okolica kolanowa:
A. przednia
B. Tylna
6. Okolica podudzia:
a. boczna
b. przyśrodkowa
c. tylna
d. przednia
7. Okolica łydkowa
8. Okolica piętowa
9. Okolica kostkowa
a. boczna
b. przyśrodkowa
10. Okolica zakostkowa:
a. boczna
b. przyśrodkowa
11. Okolica grzbietowa stopy
12. Okolica podeszwowa stopy
13. Okolica grzbietowa palców stopy
14. Okolica podeszwowa palców stop

Wyróżniamy trzy osie względem, których można opisać ciało człowieka.:

1. oś pionowa – przebiega z góry do dołu ( osie anatomiczne nie maja kierunku )
2. oś poprzeczna – przebiega z prawej strony na lewą
3. oś strzałkowa – przebiega z przodu do tyłu
Na trzech głównych osiach opisujemy trzy główne płaszczyzny;
1. Płaszczyzna poprzeczna jest opisana na osiach poprzecznej i strzałkowej.
2. Płaszczyzna czołowa jest opisana na osiach poprzecznej i pionowej.
3. Płaszczyzna strzałkowa jest opisana na osiach pionowej i strzałkowej.

BUDOWA KOMÓRKI
Komórka (łac. cellula) - najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmów żywych. Jest
zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych (takich jak przemiana
materii, wzrost i rozmnażanie).

Komórkę stanowi przestrzeń ograniczona błoną komórkową. U większości prokariontów, roślin i,

grzybów od strony zewnętrznej, występuje nie wykazująca metabolizmu ani własnych mechanizmów
wzrostowych struktura – ściana komórkowa. Wewnątrz tej przestrzeni znajduje się tzw. protoplazma
oraz szereg wewnętrznych organelli pełniących rozmaite funkcje życiowe komórki. Występowanie w
komórce jądra jest podstawą podziału organizmów na jądrowe (eukarionty, łac. Eucaryota) i
bezjądrowe (prokarionty, akarionty, łac. Procaryota), choć faktycznie różnice w budowie komórki
tych grup dotyczą nie tylko obecności jądra komórkowego.

Komórki różnych organizmów wykazują znaczne różnice, zarówno morfologiczne jak i biochemiczne.
Mogą one stanowić samodzielny organizm jednokomórkowy lub być elementem składowym
organizmu wielokomórkowego. Istnieją też komórki wtórnie uproszczone – takich jak np. czerwone
ciałka krwi ssaków, które nie posiadają jądra komórkowego, choć są niewątpliwie komórkami
eukariotycznymi. Budowy komórkowej nie mają wirusy, i w związku z tym nie wykazują oznak życia
poza komórkami żywicieli (i zgodnie z obecnymi poglądami systematycznymi nie są klasyfikowane,
jako organizmy żywe).

Pojęcia komórki po raz pierwszy użył Robert Hooke w 1665 roku.

Skład chemiczny komórek

Skład chemiczny komórek pod względem ilościowym jest różny u różnych grup organizmów.

Największą masę stanowi w komórkach woda, nawet do 90%. To ona stanowi środowisko reakcji
biochemicznych, a także czasami jest ich substratem.

W dalszej kolejności należy wskazać na białka (40-60% suchej masy), które w komórce pełnią różne
funkcje, od budulcowej, poprzez regulacyjne, katalityczną (większość enzymów to białka),
transportową i wiele innych. Elementem budulcowym białek są aminokwasy. Znane są dwie
izomeryczne formy aminokwasów, które różnie skręcają płaszczyznę światła spolaryzowanego: D i L,
ale tylko L-aminokwasy wchodzą w skład białek. Do aminokwasów czasem dołączane są związki
innych grup, co nadaje im specyficzne właściwości. Sytuacja taka ma miejsce np. w hemoglobinie,
gdzie do białek (podjednostek Hb) dołączane są niebiałkowe cząsteczki barwnika – hemu.

Aminokwasy budują także związki mniejsze niż białka – peptydy i polipeptydy. Pełnią one różne
funkcje, są hormonami, naturalnymi antybiotykami niektórych mikroorganizmów, itd. Pełniąc
podobne funkcje aminokwasy mogą występować też w formie pojedynczych cząsteczek. Peptydy i
polipeptydy, jak i wolne aminokwasy mogą zawierać/być D-izomerami [3].
Struktura DNA.

Kwasy nukleinowe, DNA i RNA, odgrywają najważniejszą rolę w przekazywaniu informacji

genetycznej oraz biosyntezie białek. Wyjątkami są niektóre RNA, które nie biorą udziału w
przekazywaniu informacji genetycznej, pełnią za to funkcję budulcową, wchodząc w skład
rybosomów – rRNA, czy też transportującą – tRNA, albo enzymatyczną – snRNA.

Węglowodany pełnią głównie funkcję energetyczną i zapasową, ale jako motywy, służą do
modyfikacji innych klas związków (glikozylacja), co jest podstawą procesów regulacyjnych,
transportowych, komunikacji i przekazywania sygnału.

Lipidy stanowią podstawę strukturalną błon biologicznych, ale ta szeroka klasa związków uczestniczy
także w prawie każdym procesie komórkowym, jak regulacja, transport, komunikacja, przekazywanie
sygnału, metabolizm (tłuszcze, klasa lipidów, są materiałem zapasowym i źródłem energii) i wiele
innych.

Do najważniejszych pierwiastków budujących związki chemiczne wchodzące w skład komórek

należą: tlen (wchodzi w skład m.in. cząsteczek wody; stanowi 65% masy człowieka), węgiel (jest
rusztowaniem w związkach organicznych, stanowi 18% masy człowieka), wodór (10% masy
człowieka), azot (3% masy człowieka) oraz inne pierwiastki (Ca, P, K, S, Na, Mg, Cl, Fe, J, Mn, Cu,
Zn, Co, F, Mo, Se itd.), których masa u człowieka nie przekracza 2% masy całkowitej.

Budowa komórki

Budowa komórki zwierzęcej: 1 – jąderko; 2 – błona jądra komórkowego; 3 – rybosom; 4 – pęcherzyk;

5 – szorstkie retikulum endoplazmatyczne; 6 – aparat Golgiego; 7 – mikrotubule; 8 – gładkie
retikulum endoplazmatyczne; 9 – mitochondrium; 10 – wakuole; 11 – cytoplazma; 12 – lizosom; 13 –
centriola.

Komórki eukariotyczne są większe od prokariotycznych – średnio ich długość mieści się w granicach
10-100 μm. Część komórek Eucaryota jest jednak jeszcze większa, jak np. jaja, czy niektóre neurony.

Kształt komórki u roślin i grzybów determinuje ściana komórkowa, zaś u zwierząt – organizmów,
które nie posiadają ściany komórkowej – głównie środowisko zewnętrzne (zwłaszcza ciśnienie
osmotyczne).
Błona komórkowa i mechanizmy poruszania się komórek

Błona komórkowa (plazmolemma) otacza całą komórkę. Plazmolemma zbudowana jest z dwóch
warstw fosfolipidów oraz zanurzonych w nich białek. W komórkach organizmów jądrowych
występuje przewaga nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz znaczący (5-25%) udział cholesterolu
w budowie lipidów błonowych.

Białka zanurzone w błonie komórkowej pełnią funkcje receptorów, białek kanałowych, czy
enzymatycznych, które odpowiadają za pobieranie wody, soli mineralnych i substancji odżywczych,
wydzielanie substancji na zewnątrz (np. produktów przemiany materii), czy obieranie bodźców ze
środowiska zewnętrznego. Ponadto struktury białek wraz z skoordynowanymi innymi cząsteczkami,
tak zwany glikokaliks, komórkom bardziej złożonym organizmów nadaje tożsamość antygenową, co
warunkuje m. in. występowanie różnych grup krwi.

W niektórych komórkach zwierzęcych, jak miocyty (komórki mięśniowe) i neurony komórki

nerwowe) zmiany potencjału elektrycznego błony pozwalają na przewodzenie impulsów nerwowych
w odpowiedzi na bodźce, co jest podstawą działania układów nerwowego i mięśniowego..

U części protistów (np. Amoeba spp.), jak i niektórych komórek zwierzęcych (jak np. amebocyty
gąbek, czy ssacze neutrofile i monocyty) przelewanie cytoplazmy powodujące uwypuklanie błony
umożliwia przemieszczanie się tych komórek. Nazywane jest to ruchem pełzakowatym
(ameboidalnym). Ruch ten jest możliwy dzięki występowaniu w komórkach cytoszkieletu.

Występowanie wici i rzęsek na powierzchni komórek także umożliwia ruch w środowisku wodnym.
Wici występują zwykle pojedynczo i są znacznie dłuższe od rzęsek występujących bardzo licznie
wokół całej komórki. Obie struktury zbudowane są podobnie, z mikrotubul. W "trzonku" mikrotubule
tworzą dublety, dziewięć ułożonych okrężnie i jeden w centrum. Tworzy to tzw. strukturę 9+2. U
podstawy rzęsek i wici znajduje się kinetosom (homologiczny do centrioli) zbudowany z 9 ułożonych
okrężnie trypletów mikrotubul (struktura 9x3).

Siateczka śródplazmatyczna i aparat Golgiego

Wewnątrz błony komórkowej znajdują się organella oraz cytoplazma. Cytoplazma jest białkowym
koloidem. Charakter koloidalny pozwala na utrzymywanie w cytoplazmie organelli ponad spodnią
powierzchnią błony komórkowej, tak jakby organella były swobodnie zawieszone w komórce.

Retikulum endoplazmatyczne (siateczka śródplazmatyczna, ER) i błony organelli wyznaczają

wewnątrz komórki oddzielone od siebie przestrzenie (kompartmenty), dzięki czemu możliwe jest
wytworzenie i utrzymywanie różnych warunków w różnych przestrzeniach tej samej komórki, a co za
tym idzie – przeprowadzania w jednym czasie wielu procesów wymagających odmiennych warunków
reakcji.

Pod względem budowy, błony te są podobne do plazmolemmy. Najważniejsze różnice dotyczą tego,
że są one cieńsze, zawierają więcej białek, a znacznie mniej cholesterolu oraz nie zawierają
glikokaliksu.

Samo retikulum endoplazmatyczne jest zróżnicowane – wyróżnia się dwie jego formy: jedną
zawierającą ziarnistości (siateczka śródplazmatyczna szorstka) i drugą ich pozbawioną (siateczka
śródplazmatyczna gładka). ER gładkie występuje w postaci kanalików, zaś szorstkie w postaci
cystern. Stosunek ilościowy między ER szorstkim, a gładkim jest zmienny i zależy od stanu
czynnościowego komórki.

ER gładkie jest miejscem biosyntezy lipidów, przemian sterydów, gromadzenia jonów wapniowych
Ca2+oraz detoksykacji trucizn, leków, itd Od błon siateczki śródplazmatycznej gładkiej mogą
oddzielać się pęcherzyki, które przekształcają się w wakuole i mikrociała. Retikulum zapewnia
transport substancji pokarmowych w cytoplazmie oraz wytwarza lizosomy, które biorą udział w
rozkładzie produktów pokarmowych przenikających do komórek. U roślin utrzymuje ponadto kontakt
pomiędzy sąsiednimi komórkami.

Na zewnętrznej powierzchni siateczki śródplazmatycznej szorstkiej występują rybosomy (widoczne w

mikroskopie jako ziarnistości). Są one podobnie jak u bakterii zbudowane z dwóch podjednostek,
mają taki sam skład chemiczny (rRNA i białka zasadowe) oraz pełnią taką samą funkcję (są miejscem
biosyntezy białek), niemniej różnią się od nich wielkością. U Eucaryota współczynnik sedymentacji
całego rybosomu (znajdującego się na ER) wynosi 80S, jego małej podjednostki 40S, dużej – 60S.

Rybosomy w komórkach organizmów jądrowych występuję także w mitochondriach. Rybosomy

wolne (znajdujące się w cytozolu) to rybosomy 80S.

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że rybosomy z siateczki śródplazmatycznej produkują

polipeptydy wydzielane na zewnątrz lub wbudowywane w błonę komórkową, zaś rybosomy wolne
syntezują białka nieopuszczające komórki.

Inną, poza retikulum endoplazmatycznym, błoniastą strukturą komórki jest zlokalizowany najczęściej
w pobliżu jądra aparat (układ) Golgiego. Jest on zbudowany z grup spłaszczonych cystern wraz z
odpączkowującymi od nich pęcherzykami (co stanowi tzw. diktiosomy) i odpowiada głównie za
modyfikację białek i procesy ich segregacji, transportu do innych organelli lub wydzielania na
zewnątrz. Powierzchnię odpowiedzialną za syntezę nazywa się mianem cis, zaś tę odpowiadającą za
dojrzewanie i sortowanie – trans.

Mitochondria

Mitochondria, organella odpowiedzialne za oddychanie komórkowe, zbudowane są z dwóch błon,

zewnętrznej i wewnętrznej. Błona wewnętrzna jest silnie pofałdowana (wyróżnia się wpuklone części
błony, tzw. grzebienie mitochondrialne), dzięki czemu zwiększona jest powierzchnia reakcji
biochemicznych (zwłaszcza procesu utleniania końcowego, zwanego także nieformalnie łańcuchem
oddechowym). Przestrzeń międzybłonową, często bardzo wąską, wypełnia cytoplazma, zwana tutaj
macierzą mitochondrialną (matrix mitochondrialnym), w której także zachodzą reakcje oddychania
komórkowego: reakcja pomostowa oraz cykl Krebsa (kwasów trikarboksylowych).

W macierzy mitochondrialnej znajdują się rybosomy (70S) oraz mtDNA, czyli DNA niezależny od
jądrowego. Mitochondria mają kształt kulisty lub wydłużony. W komórkach występują licznie, często
jest ich kilkaset tysięcy sztuk.

U kręgowców, liczność mitochondriów jak i grzebieni mitochondrialnych regulowana jest

hormonalnie poprzez hormony tarczycy: tyroksynę i trijodotyroninę.
Jądro komórkowe

Schemat budowy jądra komórkowego

Jądro komórkowe gromadzi większość DNA komórki. Występuje zazwyczaj pojedynczo, choć
znane są komórki pozbawione jądra, jak i komórki zawierające ich po kilka [15], jak np. komórki
mięśnia sercowego, czy komórki niektórych jednokomórkowców (np. Giardia lamblia).

Jądro otoczone jest przez podwójną błonę (otoczkę) jądrową. Wewnątrz niej znajduje się chromatyna,
jąderko oraz macierz zwana kariolimfą lub nukleoplazmą.

Otoczka jądrowa zbudowana jest z dwóch błon. Błony te łączą się ze sobą, tworząc przerwy w otoczce
zwane porami jądrowymi, których występowanie umożliwia m. in. transport syntezowanego w jądrze
mRNA (matrycy w biosyntezie białek) do cytoplazmy, gdzie na rybosomach biosynteza ta ma
miejsce. Transport ten regulują białka zlokalizowane na obrzeżach prześwitu poru, tworzące tak
zwany kompleks porowy.

Błona zewnętrzna ponadto połączona jest z ER szorstkim i także na jej powierzchni zaobserwować
można rybosomy.

Wewnątrz jądra komórkowego, w kariolimfie, znajduje się chromatyna i to ona stanowi główny
magazyn informacji genetycznej. Zbudowana jest ona z nici DNA nawiniętych na oktamer histonowy
przy współudziale zespołu białek niehistonowych, co umożliwia efektywne "upakowanie" DNA w
jądrze. W czasie podziałów komórkowych chromatyna ulega kondensacji w chromosomy.

Wyróżnia się chromatynę luźną – euchromatynę, która ulega transkrypcji (czyli jest genetycznie
aktywna) oraz skondensowaną heterochromatynę, genetycznie nieaktywną. Skupiska
heterochromatyny obserwuje się przy otoczce jądrowej, w regionach nie ulegających transkrypcji oraz
wokół jąderka.

Jąderko jest kulistą, często pojedynczą, strukturą wewnątrz jądra komórkowego nie otoczoną żadną
błoną. Pod względem chemicznym zbudowane jest głównie z białek i, w mniejszym stopniu, z RNA i
DNA. Odpowiada za wytwarzania rRNA oraz składanie rybosomów.

Centriole

W cytoplazmie komórki zwierzęcej, w pobliżu jądra komórkowego zlokalizowane są dwie centriole[17]

– większa centriola matczyna i mniejsza centriola potomna – biorące udział w powstawaniu wrzeciona
kariokinetycznego i tym samym w rozdziale materiału genetycznego w telofazie mitozy i mejozy.
Centriole powstają w wyniku samoreplikacji w tym samym czasie, kiedy namnażane jest DNA (tzn. w
fazie S).

Połączenia między komórkami

Tworzenie połączeń między komórkami może mieć charakter stały lub chwilowy. Ten pierwszy
występuje najczęściej u organizmów tkankowych, drugi zaś u prokariontów i protistów.

U Eucaryota połączenia komórek umożliwiają utrzymanie zwartości tkanki oraz komunikację

międzykomórkową.

Największe znaczenie mają połączenia zamykające i zwierające. Te drugie występują powszechnie w

tkankach narażonych na urazy mechaniczne, takich jak mięsień sercowy, czy nabłonek pochwy; te
pierwsze w pozostałych.

Miejsca połączenia komórek, tzw. desmosomy, zbudowane są z wystających do przestrzeni

międzykomórkowej włókien białkowych oraz płytek adhezyjnych[22] zlokalizowanych we wnętrzu
komórki, w pobliżu jej błony. W płytkach adhezyjnych zagnieżdżone są natomiast filamenty
pośrednie, które stabilizują całość. Samo złączenie się desmosomu jednej komórki z desmosomem
drugiej jest oparte na zasadzie zamka błyskawicznego (tzn. wielu białkowych "zatrzasków"). Oprócz
tego można wyróżnić tzw. hemidesmosomy znajdujące się na powierzchni komórek nabłonka i łącząc
je z blaszką podstawną.

Połączenie typu nexus umożliwiają wymianę metaboliczną między komórkami. W wymianie tej biorą
udział substancje rozpuszczalne w wodzie o niewielkiej masie cząsteczkowej oraz jony nieorganiczne
przy współudziale białka koneksyny. Połączenia tego typu występują m.in. w tkance nerwowej, czy
nabłonkowej. Regulacja transportu związków przez połączenie typu nexus jest możliwa dzięki
zmianom konformacyjnym białek strukturalnych wchodzących w skład tego kompleksu. Białka te w
zależności od przyjętej konformacji mogą otwierać bądź zwierać kanały transportowe. Pojedynczy
kanał transportowy składa się z sześciu cząsteczek koneksyny tworzących kanał transbłonowy i
określany jest mianem koneksonu.

Transport międzykomórkowy odbywa się także na zasadzie przenikania cząstek z jednej komórki do
przestrzeni międzykomórkowej, skąd są one pobierane przez komórki sąsiednie. Podobnie jak u roślin,
substancje te mogą regulować procesy zachodzące w pewnym obszarze – dzieje się tak w przypadku
hormonów miejscowych (takich jak gastryna).

PODZIAŁY KOMÓREK

Komórki somatyczne są to wszystkie komórki ciała z wyjątkiem rozrodczych.

Każdą żywą komórkę charakteryzuje zdolność do podziału.

Każdy podział komórki składa się z 2 procesów:

 kariokinezy i
 cytokinezy.II

Podczas podziału jądra komórkowego powstają chromosomy (wyniki spiralizacji chromatyny) –

liczba chromosomów dla danego gatunku jest stała (jest cechą gatunkową) – u człowieka w
komórkach sonetycznych występują 23 pary chromosomów – w chromosomach rozrodczych są 23
pary chromosomów – pary chromosomów to chromosomy homologiczne-jądro pochodzi od matki,
drugi od ojca, są identyczne (mają taki sam kształt i wielkość ). – komórkę, która zawiera pary
chromosomów homologicznych nazywamy komórką diploidalną i oznaczamy 2n np. komórki
somatyczne człowieka 2n=46 – komórka diploidalna zawiera podwójny garnitur
chromosomów(diploidalna liczba chromosomów 2n jest charakterystyczna dla większości zwierząt
saprofitów (pokolenie bezpłciowe) roślin. 2n oznacza podwójny garnitur chromosomowy, w którym
chromosomy podobne do siebie i posiadające te same związki cech tworzą pary czyli tzw.
Chromosomy homologiczne – komórka haploidalna zawiera pojedynczy zestaw chromosomów,
oznaczamy ją 1n np. gamety u człowieka mają 1n=23 (diploidalna liczba chromosomów 1n jest
charakterystyczna dla gamet (np. komórki jądrowe i plemnikowe) dla gametofitów (pokolenie płciowe
roślin i zarodników roślin). Przed przystąpieniem do podziału w każdym chromosomie są dwie
identyczne cząsteczki DNA.

PODZIAL KOMORKI

Na podział komórki składają się dwa procesy:

 podział jądra, czyli kariokineza i

 podział cytoplazmy czyli cytokineza.

Istnieja dwa typy podziału

MITOZA- substancja chromatynowa zawarta w jądrze zaczyna zmieniać swoja postać, przyjmując
formę coraz silniej skręcających się i grubiejących nici aż do wytworzenia specyficznych tworów,
zwanych chromosomami; liczba chromosomów jest stała u osobników danego gatunku, lecz różnica
dla rożnych gatunków.

 II okres formowania się chromosomów z substancji chromatynowej nosi nazwę PROFAZY-

chromatyna skupia się tworzy chromosomy. Każdy chromosom podzielony jest na dwie
chromatydy. Zanika błona jądrowa i jąderko. Powstaje wrzeciono kariokinetyczne.
 METAFAZA-chromosomy podzielone na chromatydy układają się w płaszczyźnie
równikowej wrzeciona kariokinetycznego. Nitki wrzeciona z jednej strony przyczepione są do
centrów chromosomów z drugiej skupiają się na biegunach komórki.
 ANAFAZA- Nitki wrzeciona kariokinetycznego kurczą się do przeciwległych biegunów
komórki po pęknięciu centromerów wędrują chromatydy. Powstaje wrzeciono
kariokinetyczne. Rozpoczyna się podział cytoplazmy.
 TELOFAZA-chromatydy staja się chromosomami potomnymi. Odtwarza się błona jądrowa i
jąderko. Powstają dwa jądra komórkowe, z których każde zawiera te sama liczbę
chromosomów, co jądro wyjściowe i pełną informację genetyczną. Dokończony zostaje
podział komórki, Powstają dwie komórki potomne.

WNIOSEK: mitoza jest podziałem zachowującym taka sama liczbę chromosomów. Znaczenie mitozy
– prowadzi do wzrostu całego organizmu –umożliwia przekazywanie identycznej informacji
genetycznej do komórek potomnych.

MEJOZA- jest podziałem redukcyjnym gdyż ilość chromosomów w komórkach potomnych jest o
połowę mniejsza niż w komórce macierzystej (komórki potomne mimo redukcji ilości chromosomów
zwierają pełną informację genetyczną)

 I PODZIAL
 I PROFAZA-chromatyna ulega spiralizacji, powstają chromosomy. Chromosomy
homologiczne ustawiają się parami. Każdy z chromosomów podzielony jest na dwie
chromatydy. Pary chromosomów homologicznych tworzą tzw. biwalenty. Następuje
silne skręcenie chromosomów homologicznych. Może nastąpić pękanie i wymiana
chromatyd miedzy chromosomami homologicznymi. Takie zjawisko nazywamy
 crossing-over. W czasie profazy I zanika błona jądrowa jąderka, powstaje wrzeciono
kariokinetyczne.
 I METAFAZA-biwalenty ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona
kariokinetycznego. Każdy z nich zawiera dwa chromosomy podzielone na
chromatydy. Nitki wrzeciona kariokinetycznego przyczepione są do centromerów
chromosomów z drugiej skupiają się na przeciwległych biegunach komórki.
 I ANAFAZA- Nici wrzeciona kariokinetycznego kurczą się. Chromosomy wędrują do
przeciwległych biegunów komórki (po jednym z każdej pary) powstaje wrzeciono
cytokinetyczne.
 I TELOFAZA- powstają dwa jądra komórkowe posiadające o połowę mniejszą liczbę
chromosomów, niż jądro macierzyste, lecz zawierające pełną informację genetyczną.

 II PODZIAL-

 PROFAZA II- powstaje wrzeciono kariokinetyczne. Zanika błona jądrowa jąderka.

Chromosomy podzielone są na chromatydy.
 METAFAZA II-chromosomy podzielone na dwie chromatydy ustawiają się w płaszczyznach
równikowych wrzeciona kariokinetycznego. Nitki wrzeciona kariokinetycznego z jednej strony
skupione są na biegunach komórki z drugiej doczepione do centromerów chromosomów.
 ANAFAZA II- Nitki wrzeciona kariokinetycznego kurczą się. Chromosomy zostają rozerwane.
Do przeciwległych biegunów komórki wędrują chromatydy. Powstaje wrzeciono
cytokinetyczne.
 TELOFAZA II- powstają cztery jądra komórkowe, zawierające o połowę mniejszą liczbę
chromosomów niż jądra przed mejozą. Następuje podział komórki. Powstają cztery komórki
potomne. W każdej z nich występuje jedno jądro.

WNIOSKI: Mejoza to podział redukcyjny w którym z komórki diploidalnej (2n chromosomów)

powstają 4 komórki haploidalne (1n rybosomów). Podział mejotyczny zachodzi przy powstaniu
gamet (komórki płciowe np. jajowe, plemnikowe) u zwierząt oraz zarodników u roślin. Dzięki temu
podziałowi z pokolenia na pokolenie organizmy określonego gatunku mają tę samą liczbę
chromosomów.

Znaczenie mejozy – zapewnia zmienność informacji genetycznej, bo zachodzi crossing-over, i

zachodzi niezależna segregacja chromosomów ojcowskich i matczynych w anafazie I. –umożliwia
utrzymanie stałej liczby chromosomów w kolejnych pokoleniach u organizmów rozmnażających się
płciowo.

Wykład trzeci

Temat: Budowa powłoki zewnętrznej t.j. skóry i tkanki podskórnej. Budowa przydatków skóry :
włosów, paznokci, gruczołów łojowych, potowych dużych i małych.

Skóra jest zbudowana z trzech głównych warstw.

Pierwszą z nich jest naskórek, zbudowany z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego.
Naskórek leży na błonie podstawnej, która łączy go ze skórą właściwą poprzez włókna kolagenowe i
przez, którą otrzymuje substancje odżywcze.
Na błonie leży warstwa podstawna naskórka (najgłębiej położona warstwa naskórka) zbudowana z
komórek macierzystych. Mają one zdolność do podziałów mitotycznych, w wyniku których powstają
dwie komórki potomne, z których jedna pozostaje w warstwie podstawnej a druga wędruje do góry
powodując przesuwanie się warstw naskórka.
Kolejna warstwa to warstwa kolczysta. Nazwa jej pochodzi stąd, że komórki po wypreparowaniu są
w mikroskopie świetlnym podobne do gwiazdek. Komórki tej warstwy łączą się ze sobą połączeniami
międzykomórkowymi – desmosomami, przez które przekazują sobie substancje odżywcze. W tej
warstwie rozpoczyna się produkcja włókien keratynowych.
W kolejnej warstwie – komórek ziarnistych – oprócz dalszej produkcji keratyny, tworzone są
ziarnistości wydzielnicze z białkami profilagryną i inwolukryną oraz ciała blaszkowate z lipidem –
acyloglukozyloceramidem.
W następnej warstwie – jasnej dochodzi do odcięcia fragmentu białka od profilagryny i powstaje
filagryna. Nazwa jej pochodzi od angielskich słów „ filaments aggregation”. Białko to służy do
łączenia w sieć włókien keratynowych. Warstwa jasna występuje tylko w skórze grubej to jest na
podeszwie stóp i dłoniach rąk. W tej warstwie też są uwalniane zapasy jonów wapniowych. Aktywują
one inwolukrynę. Ceramid jest wyrzucany na zewnątrz komórek.
W następnej warstwie – zrogowaciałej rdzeń płytki rogowej utworzony jest z keratyny i filagryny,
otoczka ze stwardniałej inwolukryny. Pomiędzy poszczególnymi warstwami komórek układa się
ceramid.
Ostatnia warstwa to warstwa komórek złuszczających się.

W warstwie komórek podstawnych występują też:

1. Melanocyty – są to komórki pochodzenia nerwowego. Produkują czarny barwnik melaninę,
pochłaniająca promieniowanie UV. Pod wpływem dłuższego intensywniejszego działania
promieni słonecznych melanocyty początkowo wnikają głębiej swoimi wypustkami pomiędzy
komórki naskórka, następnie uwalniają wyprodukowaną już melaninę do keratynocytów.
Zwiększona produkcja następuje po pobudzeniu melanocytów hormonami szyszynki-
melatoniną i przysadki – hormonem melanotropowym.
2. Komórki Merkla – będąca przekształconymi w receptory dotyku – keratynocytami. Do
komórki warstwy podstanej wniknęło nagie włókno nerwowe.
3. Komórki Langerhansa przywędrowały do naskórka ze szpiku. Są pierwszą linia obrony
naszego układu odpornościowego. Zjadają bakterie, trawią je i eksponują na swojej
powierzchni jej fragment, który pokazują w okolicznych węzłach chłonnych.

Kolejną warstwą skóry jest skóra właściwa. Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej wiotkiej. W
jej skład wchodzą dwie warstwy:
 1. Warstwa brodawkowata. W niej leżą brodawki skóry właściwej utworzone przez sieć naczyń
włosowatych, ich główną funkcja jest odżywianie naskórka. Regularny układ tych bladawej
jest widoczny na opuszkach palców jako linie papilarne.
2. Warstwa siateczkowata. Zbudowana jest z zawieszonych w substancji międzykomórkowej z
proteoglikanów włókien kolagenowych, retikulinowych i elastylowych oraz nielicznych
elementów komórkowych.
Włókna kolagenowe nie rozciągają się, są odporne na uszkodzenia mechaniczne. Włókna
elastynowe można odkształcać i mają zdolność do powrotu do poprzedniego kształtu nawet po
odkształceniu o 150 %.
W skórze właściwej znajdują się także liczne naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe. Te
ostatnie zapewniają między innymi uczucie dotyku, ucisku, zimna, ciepła oraz bólu.

Ostatnia warstwa to tkanka podskórna. Zbudowana jest z tkanki tłuszczowej żółtej.

Przydatki naskórka to włosy, paznokcie, gruczoły potowe małe i duże i gruczoły łojowe.

Paznokieć jest tworem naskórka. Zbudowany jest z części zewnętrznej płytki paznokcia i części
wewnętrznej ukrytej w fałdzie skóry właściwej – korzenia paznokcia. Płytka paznokcia toczona
jest wałami bocznymi i wałem tylnym. Wał tylny jest fałdem skóry właściwej pokrytym ze
wszystkich stron naskórkiem. Na zewnętrznej powierzchni wału leży obrąbek naskórkowy nad
paznokciowy. Pod wałem bezpośrednio z paznokciem kontaktuje się naskórek wewnętrzny
paznokcia. Do tyłu przechodzi on w macierz paznokcia, czyli miejsce odpowiadające budową
warstwie podstawnej naskórka. Macierz do przodu przechodzi w obrąbek naskórkowy
podpaznokciowy, który tworzy łożysko paznokcia. Ono przechodzi do przodu w naskórek opuszki
palca. Na płytce paznokciowej widoczny jest biały półksiężyc. Jest to obłączek paznokcia. Pod
płytkę do tego miejsca zachowane są podziały komórkowe. Biały kolor powstaje przez inne
załamanie światła.
Włos jest również tworem naskórka. Zbudowany jest z części zewnętrznej, czyli łodygi i części
wewnętrznej, czyli korzenia włosa. Łodyga w przekroju od zewnątrz do wewnątrz ma:
1. Powłoczkę zbudowaną z jednej warstwy zrogowaciałych łusek rogowych, zachodzących
dachówkowato na siebie.
2. Korę włosa – zbudowaną z komórek pozbawionych jąder
3. Rdzeń włosa z komórek żywych.
Korzeń otoczony jest przez mieszek włosowy, który na dole rozszerza się tworząc cebulkę włosową.
Do niej pukla się brodawka włosa będą ca źródłem jej odżywiania. Na przekroju poprzecznym rdzenia
zobaczymy:
1. łącznotkankową torebkę włosa
 2. błonę szklistą
3. powłoczkę zewnętrzną utworzona przez komórki nabłonkowe mieszka włosowego.
4. powłoczkę wewnętrzną z keratynocytów włosa. A ona dwie warstwy:
a. w-wa Henlego
b. w-wa Huxley’a
5. korę
6. rdzeń
Włosowi towarzyszy aparat przywłośny zbudowany z gruczołu łojowego przywłośnego mięśnia
włosowego.
Gruczoły potowe dzielimy na małe i duże.
Gruczoły potowe małe o wydzielaniu ekrynowy są proste i cewkowe. Zbudowane z części
wydzielniczej i wyprowadzającej. Pot produkowany przez te gruczoły na skład:
 woda – 98%
 NaCl
 Mocznik
 Kwas moczowy
 Amoniak
 Witamina C
Występują wszędzie szczególnie gęsto na powierzchniach dłoniowych rąk i podeszwach stóp.
Gruczoły potowe duże – apokrynowe – występują pod pachami, w okolicach płciowych w
przewodach zewnętrznych ucha. Produkują pot o większej zawartości proteoglikanów. Pot małych i
dużych gruczołów jest wydzielina bezbarwną i bezwonną. Na naszej skórze bytują bakterie,
organizmy nie zakaźne, charakterystyczne dla naszej skóry. One powodują rozkład potu i nadają mu
charakterystyczny zapach. Dlatego stosowanie dezodorantów ma sens tylko, gdy nasza skóra jest
czysta ( po kąpieli) to jest pozbawiona zapachu rozłożonego potu. Wtedy dezodorant jako środek
bakteriobójczy hamując rozwój bakterii hamuje też rozkład potu i związane z tym powstawanie
przykrego zapachu. Antyperspiranty działają na poziomie samych gruczołów potowych blokując ich
wydzielanie. Dlatego nie powinno się ich stosować częściej niż 2 x w tygodniu.
Gruczoły łojowe są w 90 % związane z włosami. Produkują łój w skład, którego wchodzą:
 Wyższe kwasy tłuszczowe
 Woski
 Triglicerydy
Triglicerydy związku z tym pH łoju jest kwaśne. Temu też zawdzięcza łój jedną ze swoich ról. Uważa
się, że ma on działanie bakteriobójcze i grzybobójcze. Pełni też pewną rolę przy odżywianiu włosa.
Gruczoły łojowe są pojedyncze, pęcherzykowe. Nie mają dróg wyprowadzających. Wydzielina jest
uwalniana do mieszka włosowego.
Wykład nr 4
Temat: Wstęp do osteologii. Budowa, funkcje i typy kości. Budowa i rodzaje połączeń kości.
Kręgosłup.

Osteologia jest nauką o kościach. Kości tworzą układ szkieletowy – układ ruchu bierny.
Pierwotnie u niższych organizmów powstaje on na podłożu łączno-tkankowym. Później w dalszych
etapach rozwoju u człowieka lub wyższych organizmów powstają kości chrzęstne. U człowieka
pojawiają się one w czwartym tygodniu życia. U zwierząt utrzymują się przez całe życie u ryb
chrzęstno- szkieletowych. U człowieka część kości powstaje od razu na podłożu łącznotkankowym a
część poprzez etap chrzęstny. Poprzez etap chrzęstny powstają wszystkie kości długie np. kość
piszczelowa lub strzałka. Na podłożu łącznotkankowym rozwijają się przykładowo kości pokrywy
czaszki.
Pozostałością– są żebra chrzęstne lub chrząstki na końcach bliższym i dalszym kości długich (
po pochodzeniu chrzęstnym) a także łącznotkankowa otoczka kości i chrząstek to jest okostna lub
ochrzęstna.
Tkankę kostną zaliczamy do tkanej grupy tkanki łącznej. Stąd w budowie ich dominuje
substancja międzykomórkowa, przy niewielkiej ilości komórek. Substancja międzykomórkowa kości
–osseina jest całkowicie zmineralizowana. Ma ona w swoim składzie oprócz mukopolisacharydów
duże ilości soli mineralnych głównie węglanu wapnia. Nadaje to osseinie twardość. Komórki kości
osteocyty – leżą w jamkach, które łączą się ze sobą kanałami Haversa. Dzięki temu wszystkie
komórki mają stale zapewniony dopływ substancji odżywczych.
Na tkankę tą składa się istota międzykomórkowa tworząca blaszki kostne oraz trzy rodzaje komórek
kostnych: osteocyty, osteoblasty i osteoklasty.

Osteocyt, komórka kostna, główna komórka całkowicie ukształtowanej kości, położona w jamce
kostnej. Powstaje z osteoblastu, który tworzy wokół siebie kość. Po śmierci osteocytu zajmowany
przez niego region ulega resorbcji a następnie odbudowie. Proces ten leży u podstawy stałej
przebudowy kości.

Osteoblast, komórka kościotwórcza, syntetyzuje i wydziela niezmineralizowane podścielisko

kostne. Bierze udział w wapnieniu kości (mineralizacja) oraz reguluje dopływ i wypływ wapnia i
fosforu do i z kości. Komórki kształtu sześciennego z widocznymi wypustkami komórkowymi.

Osteoklast, komórka kościogubna, komórka wielojądrzasta wywodząca się z układu

hemopoetycznego, odpowiedzialna za resorpcję kości (osteoliza może zachodzić także bez udziału
osteoklastów).
Tkankę kostną dzieli się na tkankę kostną zbitą (znajdującą się w części zewnętrznej kości) oraz
tkankę kostną gąbczastą (znajdującą się wewnątrz).

Tkankę kostną zbitą charakteryzuje bardzo zwarty układ blaszek, tworzący jednostkę strukturalną
kości zbitej: osteon (system Haversa), na który składa się kanał z naczyniem krwionośnym w środku i
blaszki kostne - cienkościenne rury nałożone jedna nad drugą. Komórki kostne leżą zarówno
wewnątrz blaszek jak i poza nimi - w specjalnych jamkach kostnych.

Tkanka kostna gąbczasta zbudowana jest natomiast z beleczek kostnych, na które składają się blaszki
kostne. Beleczki te łączą się ze sobą tworząc jamki szpikowe, w której znajduje się tkanka
siateczkowa. Układ przestrzenny beleczek kostnych zapewnia kościom maksymalną sztywność i
odporność na działanie sił odkształcających.
Kość jest więc tkanką żywą i plastyczną. Kości mogą ulegać zrośnięciu po złamaniu, mogą też po
przebytej krzywicy wrócić do niemalże prawidłowego kształtu. W miejscach gdzie na kościach
znajdują się przyczepy mięśniowe pojawiają się na nich guzy, guzki, trochantery, kłykcie, kolce i
wyrostki. Naczynia przebiegające na powierzchni kości mogą żłobić ich powierzchnię tworząc
bruzdy, kresy chropawe, doły i kanały.
Funkcje kości:
1. Funkcja ochronna – kości pełnią funkcje ochronne np. kości czaszki ochraniają mózg,
kręgosłup ochrania rdzeń kręgowy, żebra i mostek ochraniają leżące w klatce piersiowej płuca
i serce.
2. Tworzenie przyczepu dla mięśni, taką funkcję pełnią przykładowo kości kończyn.
3. Bardzo ważną funkcją kości jest tworzenie szpiku, w którym powstają elementy morfotyczne
krwi. Szpik tworzy erytrocyty, megakariocyty, z których powstają płytki krwi, granulocyty
obojętno-, kwaso- i zasadochłonne. Produkcja limfocytów i monocytów rozpoczyna się w
szpiku a kończy w grasicy.
Pod względem kształtu kości dzielimy na:
1. Kości długie, w których jeden wymiar dominuje nad dwoma pozostałymi np. Długość na
szerokością i grubością. Ich główną funkcją jest tworzenie miejsc przyczepu dla mięśni. Mają
trzon, koniec bliższy i koniec dalszy. W trzonie znajduje się jama szpikowa wypełniona
szpikiem.
2. Kości płaskie, w których dwa wymiary dominują nad trzecim, np. kości czaszki, kość
mostkowa, miednica, łopatka. Pełnią one funkcje ochronne lub stanowią miejsce przyczepu
szerokich mięśni.
3. Kości krótkie, w których wszystkie trzy wymiary są zbliżone do siebie, np. kości nadgarstka.
4. Kości różnokształtne, np.: kręgi, pełnią funkcje ochronne (dla rdzenia kręgowego) i
stanowią miejsce przyczepu mięśni grzbietu.
5. Kości pneumatyczne – mają przestrzenie powietrzne wyścielone błoną śluzową, np.: kość
szczękowa, część sutkowa kości skroniowej.
Połączenia kości:
I. Połączenia ścisłe.
1. Więzozrosty:
A. Więzozrost włóknisty – główną składową jego włókien jest kolagen.
Tworzy błonę międzykostną przedramienia lub więzadła śród-stawowe
między kośćmi nadgarstka.
B. Więzozrost sprężysty, zbudowany jest w głównej mierze z włókien
elastynowych, przykładem takiego więzozrostu są więzadła żółte w
kręgosłupie, lub więzadła w obrębie chrząstek krtani – aparat głosowy.
C. Szwy – są rodzajem więzozrostu tworzącego połączenia kości w czaszce:
a. Szew prosty – jest najsłabszym rodzajem połączenia – łączy wyrostki
podniebienne kości szczękowych.
b. Szew łuskowy – jest nieco silniejszym połączeniem – łączy łuskę
kości skroniowej z otaczającymi ją kośćmi.
c. Szew zębaty – jest najsilniejszą odmianą tego typu połączenia –
występuje w pozostałych połączeniach międzykostnych czaszki.
D. Wklinowanie – jest silnym łącznotkankowym połączeniem zęba w
zębodole.
2. Chrząstkozrosty – przykładem na tego typu połączenia mogą być połączenia żeber
chrzęstnych z kostnymi, lub połączenie pomiędzy kręgami utworzone poprzez krążki
międzykręgowe.
3. Kościozrosty – są najmniej ruchomym rodzajem połączenia – powstają przez
zrośniecie (skostnienie) chrząstkozrostu lub więzozrostu.
II. Połączenia wolne czyli stawy:
1. Stałe elementy stawu:
a. Wolne końce kości wchodzących w skład stawu pokryte chrząstką.
b. Torebka stawowa
c. Jama stawowa
2. Niestałe elementy stawu:
a. Więzadła stawowe
b. Łękotki i krążki stawowe
c. Obrąbki stawowe.
Ad. 1.A. Chrząstka jest mniej wytrzymałą tkanką od kości, ale nie na tym polega jej rola.
Powierzchnie chrząstki są bardzo śliskie szczególnie jeśli dodatkowo są pokryte mazią stawową.
Ad. 1.B. Torebka stawowa ma dwie warstwy. Pierwsza z nich to torebka zewnętrzna zbudowana z
tkanki łącznej właściwej zbitej. W pewnych miejscach jej ściana tworzy zgrubienia- więzadła. Jeśli
przebiegają one w obrębie torebki to nazywamy je więzadłami śród-torebkowymi. Często w rozwoju
ewolucyjnym przesuwają się do wnętrza jamy stawowej – nazywamy je wtedy więzadłami wewnątrz
torebkowymi. Jeśli zaś przesuwają się na zewnątrz torebki mówimy o więzadłach zewnątrz
torebkowych. W torebce oprócz zgrubień występują też ścieńczenia ściany. W miejscach tych
pojawiają się kaletki maziowe będące uwypukleniami jamy stawowej na zewnątrz. Chronią one
mięśnie przed ocieraniem się o kości. Wewnętrzna warstwa torebki stawowej to torebka maziowa.
Odpowiedzialna jest za produkcję mazi stawowej. Do wnętrza torebki wpuklają się fałdy wewnętrznej
torebki stawowej. Zwiększają powierzchnię wydzielania mazi stawowej. Maź jest zbudowana w 95%
z wody. Pozostałe składniki to mucyna, elementy złuszczonych komórek, lipidy, sole mineralne.
Mucyna nadaje mazi charakter śluzu co decyduje o jej właściwościach poślizgowych.
Ad. 1.C. Jama stawowa wypełniona jest mazią stawową . Fizjologicznie jama stawowa ma znikomą
objętość, jednak w stanie zapalnym torebka maziowa zwiększa swoją produkcję i zmienia ją na
bardziej surowiczą wtedy jama stawowa może osiągnąć objętość do 200 ml.
Ad 2.A. Więzadła stawowe zaliczamy do niestałych elementów stawu. Ze względu na położenie
wyróżniamy więzadła wewnątrz stawowe, śród-torebkowe, i zewnątrz stawowe.. Pełnią one funkcję
zbliżającą kości w stawie, ochraniająca staw przed nadmiernym wychyleniem w stawie. Stawem o
zabezpieczeniu więzadłowym jest kolano.
Ad 2.B. Krążki stawowe uzupełniają powierzchnie stawowe ze strony głowy lub panewki w stawie.
Swoją powierzchnią obwodową zrastają się z torebką stawową, przez co dzielą jamę stawową na dwa
przedziały, w których wykonywane są ruchy w stawie. Poprawiają przez to mechanikę ruchów.
Amortyzują połączenie kości w stawie.
Występują w stawach: żuchwowym, obojczykowo-mostkowym, nadgarstkowym bliższym od strony
łokciowej.
Łękotki stawowe – mają kształt półksiężyców, których zewnętrzny brzeg jest wyższy a wewnętrzna
krzywizna jest niska. Swoją powierzchnią obwodową zrastają się z torebką stawową. Poprawiają
mechanikę ruchów w stawie, i zwiększają zakres ruchów. (podobnie jak krążki).Występują w stawie
kolanowym.
Ad 2.C.Obrąbki stawowe są chrzęstną nadbudową panewki stawowej. Pogłębiają panewkę przez co
zabezpieczają połączenie w stawie.

Rodzaje stawów

Kryterium podziału:
  Liczba kości łączących w stawie:
o staw prosty - w budowie biorą udział tylko dwie kości.
o złożony - w budowie bierze udział więcej niż dwie kości np. staw łokciowy

Rodzaje stawów: 1 - kulisty, 2 - eliptyczny, 3 - siodełkowaty, 4 - zawiasowy, 5 - obrotowy.

Staw zawiasowy - łokieć

 liczba osi
o stawy jednoosiowe
 staw zawiasowy - staw łokciowy
 staw obrotowy - staw promieniowo-łokciowy
 staw śrubowy - staw zęba kręgu obrotowego
o stawy dwuosiowe
 staw eliptyczny - staw promieniowo-nadgarstkowy
 staw siodełkowaty - staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka
o Stawy wieloosiowe
 staw kulisty wolny - staw ramienny
 staw kulisty panewkowy - staw biodrowy
o stawy nieregularne
 staw płaski - staw krzyżowo-biodrowy
 staw mostkowo-obojczykowy chociaż ma on raczej charakter stawu kulistego
Staw zawiasowy (articulatio ginglymus) - rodzaj stawu, w którym jedna powierzchnia stawowa jest
wykształcona w formie bloczka, druga jest jego negatywem (wcięcie). Oś ruchu jest ustawiona
poprzecznie do długiej osi kości. W stawie zawiasowym występują zawsze więzadła poboczne
(ligamenta colliteralia), które ustalają staw i zabezpieczają przed bocznymi przesunięciami. Ruchy w
tym stawie to zginanie i prostowanie (np. stawy międzypaliczkowe).

Staw obrotowy (articulatio trochoidea) - rodzaj stawu, w którym jedna powierzchnia stawowa w
kształcie walca obraca się w stosunku do drugiej. Oś ruchu w takim stawie biegnie wzdłuż długiej osi
kości. Wykonywane ruchy to rotacja (ruch obrotowy) w obie strony (np. staw promieniowo-łokciowy
bliższy).

Staw śrubowy - stanowi połączenie I i II kręgu szyjnego - jest to tzw. staw dolny głowy (staw
szczytowo-obrotowy) Staw ten zaliczany jest do stawów jednoosiowych. Ruch obrotowy wokół osi
podłużnej łączy się w tym stawie z równoczesnym ruchem posuwistym wzdłuż tej osi - podobnie jak
przy wkręcaniu śruby.

Staw eliptyczny (articulatio elipsoidea), inaczej kłykciowy (articulatio con-dylaris) - rodzaj stawu, w
którym na przekroju jedna powierzchnia ma kształt eliptyczny, wypukły w stosunku do swojej osi
długiej i krótkiej, a druga powierzchnia jest wklęsła. Wykonywane ruchy to: zginanie i prostowanie,
odwodzenie i przywodzenie oraz ruch wypadkowy - obwodzenie. Przykładem stawu eliptycznego jest
staw promieniowo-nadgarstkowy.

Staw siodełkowaty (articulatio sellaris) - rodzaj stawu, w którym obie powierzchnie stawowe są
wklęsłe, w kształcie siodełek. Taki układ występuje tylko w stawie śródręczno-nadgarstkowym
kciuka. Wykonywane ruchy to: przywodzenie i odwodzenie, przeciwstawianie i odprowadzanie oraz
ruch wypadkowy - obwodzenie.

Staw kulisty wolny (łac. articulatio spheroidea; sfajra = kula), przykładem stawu kulistego wolnego
jest staw ramienny, w którym możliwe do wykonania są ruchy we wszystkich płaszczyznach, wokół
nieskończonej liczby osi. Głowę stawu tworzy powierzchnia o kształcie odcinka kuli, której
odpowiada mała wklęsła panewka.
 Staw biodrowy.

Staw kulisty panewkowy- rodzaj stawu charakteryzujący się kulistymi powierzchniami stawowymi
(wklęsłą panewką i wypukłą główką), promień krzywizny jest nieduży. Z jednej strony kulistość
przyczynia się do dużej ruchomości takiego stawu, z drugiej jednak duża część główki znajduje się w
panewce, co nieco zmniejsza możliwości ruchowe. W efekcie jest to jeden z najbardziej ruchliwych
stawów, wyprzedza go tylko zwykły staw kulisty wolny. Przykłady:

 staw biodrowy
 staw barkowy

Staw płaski (articulatio planae) - rodzaj stawu, w którym powierzchnie stawowe są prawie płaskie,
równe lub guzkowate, przeważnie tej samej wielkości. Ruchomość jest bardzo ograniczona, jednak ma
duże znaczenie, ponieważ powoduje lepsze dopasowanie kości do podłoża lub uchwyconego
przedmiotu. Rozluźnienie aparatu więzadłowego i torebki stawowej minimalnie zwiększa zakres
ruchów. Przykładami stawów płaskich są stawy kości nadgarstka czy stępu.
Wykład 5,6
Temat: Kręgosłup. Czaszka. Mostek, żebra. Połączenia mostka i żeber. Kości obręczy kończyny
górnej i części wolnej kończyny górnej. Kości obręczy kończyny dolnej i części wolnej kończyny
dolnej.

Kręgosłup jest zbudowany z 33-34 kręgów. Można je podzielić na kręgi leżące w części szyjnej -
7, piersiowej – 12, lędźwiowej – 5, krzyżowej – 5 i guzicznej 4-5. Kręgosłup pełni funkcję
 ochronną w stosunku do rdzenia kręgowego, jest szkieletem osiowym naszego ciała, jest miejscem
przyczepu mięśni grzbietu.
W kręgosłupie wyróżniamy następujące krzywizny:
 Lordoza szyjna
 Kyfoza piersiowa
 Lordoza lędźwiowa
 Kyfoza krzyżowa.
Skoliozy są zawsze patologicznymi przegięciami kręgosłupa.

Kręgi szyjne
Standardowy kręg szyjny. Na dole rozdwojony wyrostek poprzeczny. Duży otwór w środku to otwór
kręgowy dla rdzenia kręgowego - dwa małe otwory to otwory wyrostków poprzecznych dla tętnicy
kręgowej. Pomiędzy nimi jest trzon kręgu

Kręgi szyjne (łac. vertebrae cervicales) występują w odcinku szyjnym kręgosłupa. U ssaków
zasadniczo występuje 7 kręgów, istnieją jednakże wyjątki od tej reguły. Leniwce trójpalczaste mają aż
9 kręgów szyjnych, zaś nieliczne inne ssaki - tylko 6. Kręgi te są najmniejszymi ze wszystkich.

Charakterystyka

Za wyjątkiem dwóch pierwszych i ostatniego (siódmego) kręgi szyjne mają podobną do siebie
budowę. Ich też jedynie dotyczy poniższy akapit. Posiadają, podobnie jak kręgi lędźwiowe, trójkątny
otwór kręgowy (foramen vertebrale), podczas gdy np. kręgi piersiowe mają otwór owalny. Wyrostek
kolczysty (processus spinosus) jest rozdwojony na końcu. Parzyste wyrostki poprzeczne (processus
transversi) obejmują otwór wyrostka poprzecznego (foramen transversarium) - przebiega w nim
tętnica kręgowa z żyłami oraz splotem nerwowym.

Kręgi szyjne nietypowe

Najbardziej nietypowe są dwa pierwsze oraz kręgi odcinka szyjnego: dźwigacz (atlas) oraz obrotnik
(axis). Ten pierwszy nie ma trzonu i tworzą go jedynie łuki kręgowe. Od strony czaszki dźwigacz
tworzy powierzchnie stawowe umożliwiające potakujące ruchy głowy, natomiast z obrotnikiem
tworzy połączenie umożliwiające przeczące ruchy głowy.
Nietypowy jest również ostatni kręg nazywany czasami kręgiem wystającym (łac. vertebra
prominens) ponieważ jest to pierwszy wyczuwalny kręg na ludzkiej szyi. Ma masywniejszy wyrostek
kolczysty bez rozdwojenia na końcu, a przez otwory wyrostków poprzecznych nie przechodzi tętnica
kręgowa.

Dźwigacz (łac. atlas) - kręg szczytowy, pierwszy kręg kręgosłupa kręgowców, począwszy od płazów,
zestawiający się z czaszką. Dźwigacz podtrzymuje czaszkę (nazwa wywodzi się od mitycznej postaci -
Atlasa, który miał podtrzymywać niebo nad ziemią) oraz decyduje o jej ruchomości.

Kręg szczytowy, który dźwiga głowę bezpośrednio, nie ma w swej budowie trzonu, zamiast którego
jest łuk przedni (łac. arcus anterior), oraz właściwego wyrostka kolczystego kręgu, tylko mały guzek
tylny (łac. tuberculum posterius). Dwa łuki kręgu, przedni i tylny, połączone są w obrębie
symetrycznych części bocznych kręgu (łac. massae laterales). Na stronie górnej części bocznych
znajdują się dołki stawowe górne (łac. foveae articulares superiores) do połączenia z kością
potyliczną czaszki, a na stronie dolnej dołki stawowe dolne (łac. foveae articulares inferiores) do
połączenia z kręgiem obrotowym (łac. axis). Na tylnej powierzchni łuku przedniego leży mała
powierzchnia stawowa - dołek zębowy (łac. fovea dentis), dla połączenia z zębem kręgu obrotowego.
Na powierzchni przedniej łuku znajduje się mały guzek przedni (łac. tuberculum anterius).

Kręg obrotowy, obrotnik (łac. axis) - drugi kręg szyjny, posiada tzw. ząb (dens) odchodzący od
trzonu ku górze, w którym obraca się pierwszy kręg szyjny - dźwigacz. Obrotnik posiada grube i silne
blaszki, a jego otwór kręgowy jest duży, lecz mniejszy niż dźwigacza.

Ząb (dens) z punktu widzenia pochodzenia nie jest częścią obrotnika, homologicznie stanowi on trzon
wyżej leżącego kręgu szczytowego- atlasa. Zrasta się on z obrotnikiem dopiero po narodzeniu dziecka.
Wystaje on znacznie ponad obrotnik, wchodząc w otwór kręgowy atlasa, a ściślej w jego przednią
część. Ząb ten posiada wierzchołek (apex dentis), który jest dość tępy. Na nim z kolei wyróżnić można
2 powierzchnie stawowe- przednią i tylną. Ta pierwsza (facies articularis anterior), łączy się z tylną
powierzchnią stawową łuku przedniego kręgu szczytowego zwaną dołkiem zębowym (fovea dentis).
Druga natomiast (facies articularis posterior) przylega do więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.
To ważne więzadło zabezpiecza ząb obrotnika przed przesunięciem się w tył pod wpływem nacisków
mechanicznych i zniszczeniem w ten sposób znajdujących się w obrębie otworu kręgowego atlasa
struktur OUNu.

Wyrostek kolczysty (processus spinosus) długi, rozdwojony (cecha ta łączy go z takowymi

wyrostkami większości kręgów szyjnych).

Wyrostki stawowe górne nie występują, istnieją tylko powierzchnie stawowe górne (facies articulares
superiores). Są nieco wypukłe i służą do połączenia z atlasem, przy czym pozwalają mu na bardzo
swobodne ruchy w płaszczyźnie horyzontalnej. W miarę przechodzenia od środka ku bokom
nieznacznie się opuszczają. Krzyżuje ją drugi nerw rdzeniowy.

Wyrostki stawowe dolne (processus articulares inferiores) do połączenia z trzecim kręgiem szyjnym
przypominające homologiczne wyrostki niższych kręgów szyjnych.

Pozostałe kręgi odcinka szyjnego różnią się nieco rozmiarem i kształtem - niższe są nieco większe -
ale zawsze mają trzony i łuki kręgowe.

Kręgi piersiowe - vertebrae thoracicae - 12 kręgów należących do odcinka piersiowego kręgosłupa

człowieka. Kręgi odcinka piersiowego mają powierzchnie stawowe, którymi łączą się z żebrami. Na
wyrostkach poprzecznych mają tzw. dołki żebrowe służące do połączenia z żebrami (dokładniej z
guzkiem żebra znajdującym się na jego tylnym końcu), dołki stawowe znajdują się również na
krawędziach trzonów. Dołki żebrowe sąsiadujących ze sobą trzonów tworzą połączenie stawowe z
główką żebra. Kolejną charakterystyczną cechą kręgu piersiowego jest długi, nierozdwojony na końcu
wyrostek kolczysty, który skierowany jest ku dołowi, dzięki czemu wyrostki kolejnych kręgów
nachodzą na siebie dachówkowato.

Kręgi lędźwiowe - vertebrae lumbales - kręgi w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. U człowieka jest
ich 5, odznaczają się bardzo masywną budową. Łączą się z kością krzyżową na wysokości pośladków.
Kręgi te mają duże trzony o kształcie nerkowatym. Wyrostki są nieco odgięte do tyłu. W miejsce
wyrostków poprzecznych wchodzą wyrostki żebrowe. Wysokie i spłaszczone wyrostki kolczyste
zwrócone są ku tyłowi. Otwór kręgów ma kształt trójkąta.

Kość krzyżowa - os sacrum powstaje przez zrośnięcie 5 kręgów krzyżowych. Wyróżniamy w niej
powierzchnie grzbietową i miedniczną, podstawę oraz wierzchołek.

Jest to kość kształtu trójkątnego, zbudowana z podstawy, dwóch krawędzi bocznych oraz wierzchołka.
Posiada również 2 powierzchnie: brzuszną i grzbietową.

 na powierzchni brzusznej znajdują się kresy poprzeczne kości krzyżowej, które występują w
miejscach zrośnięcia się sąsiednich kręgów krzyżowych.
 na powierzchni grzbietowej znajduje się 5 podłużnych grzbietów.

Podstawa kości krzyżowej jest odzwierciedleniem rzutu górnego kręgu lędźwiowego. Znajduje się tam
powierzchnia stawowa trzonu. Do tyłu od tej powierzchni znajduje się wejście kanału kręgowego
nazywane kanałem krzyżowym. Znajdują się tam też dwa wyrostki stawowe górne, u podstawy
których znajdują się zagłębienia.
Części boczne kości krzyżowej utworzone są ze zrośniętych wyrostków poprzecznych i żebrowych.
Na krawędziach bocznych części górnej znajdują się po obu stronach kości 2 powierzchnie uchowate,
które z analogicznymi powierzchniami na kościach biodrowych tworzą staw krzyżowo-biodrowy.

Kość krzyżowa, powierzchnia miednicza.

Czaszka – wyróżniamy w niej część mózgową, której funkcja to budowa puszki kostnej stanowiącej
ochronę dla mózgu i część twarzową czyli trzewną.
Kości części mózgowej czaszki:
1. Kość potyliczna
a. Łuska potyliczna – miejsce przyczepu mięśni, zamyka od tyłu otwór wielki.
b. Części boczne – na ich dolnej powierzchni znajdują się kłykcie potyliczne czaszki,
zamykają od boków otwór wielki.
c. Część podstawna – zamyka otwór wielki od przodu.
2. Kość klinowa
a. Trzon – ma dwie – prawą i lewą zatoki klinowe, na grzbietowej powierzchni leży
siodło tureckie – miejsce dla przysadki mózgowej.
b. Skrzydła większe
c. Skrzydła mniejsze
d. Wyrostki skrzydłowate.
3. Kość czołowa
a. Łuska czołowa.
b. Część nosowa – nieparzysta.
c. Dwie części oczodołowe.
4. Kość skroniowa x2
 a. Część skalista – wewnątrz, której leży aparat ucha wewnętrznego
b. Część bębenkowa – budująca ucho środkowe i zewnętrzne
c. Łuska kości skroniowej
d. Wyrostek sutkowy kości skroniowej.
5. Kość ciemieniowa x2
Kości trzewioczaszki
6. Kość sitowa
a. Blaszka sitowa
b. Błędnik sitowy
c. Blaszka pionowa
7. Kość nosowa x2
8. Lemiesz
9. Małżowina nosowa dolna x 2
10. Kość łzowa x 2
11. Szczęka x 2
a. Trzon
b. Wyrostek jarzmowy
c. Wyrostek zębodołowy
d. Wyrostek podniebienny
e. Wyrostek czołowy
12. Kość podniebienna x 2
13. Kość jarzmowa x 2
14. Żuchwa
a. Trzon
b. Gałąź żuchwy – parzysta.
15. Kość gnykowa
Połączenia kości czaszki:
1. Chrząstkozrosty
 chrząstkozrost skalisto- potyliczny
 chrząstkozrost klinowo- potyliczny
2. Więzozrosty – szwy czaszki – np. klinowo-ciemieniowy, łuskowy, nosowo-szczękowy.
Stawy – staw skroniowo-żuchwowy.
Możliwe ruchy w tym stawie to:
 Ruchy wysuwania żuchwy i cofania
 Ruchy mielenia czyli na boki
 Ruchy otwierania i zamykania ust czyli do dołu i do góry
Mostek jest zaliczany pod względem kształtu do kości płaskich. Złożony jest z trzech części:
 Rękojeści mostka
 Trzonu mostka
 Wyrostka mieczykowatego.
Te trzy części połączone są ze sobą chrząstkozrostami dzięki czemu jest on do pewnego stopnia
elastyczny;
Rękojeść mostka – na jej górnym brzegu pośrodkowo znajduje się wcięcie szyjne, po jego bokach
leżą symetrycznie wcięcia dla pierwszego żebra. Częściowo na rękojeści i częściowo na trzonie leży
wcięcie – powierzchnia stawowa dla drugiego żebra.
Na trzonie leżą też wcięcia i odpowiednie powierzchnie stawowe dla trzeciego do siódmego zebra.

Żebra są to sprężyste listewki częściowo kostne, a w części zbudowane z tkanki chrzęstnej. Kość
żebrowa czyli żebro kostne ma dwa końce – koniec tylny czyli kręgosłupowy i koniec przedni czyli
mostkowy. Na końcu kręgosłupowym żebro ma głowę z grzebieniem, szyjkę i guzek. Na głowie i
guzku znajdują się powierzchnie stawowe dla połączenia odpowiednio z powierzchniami stawowymi
na trzonie i wyrostku poprzecznym jednego z kręgów piersiowych. ( głowa łączy się z trzonem a
guzek z powierzchnią stawową na wyrostku poprzecznym kręgu) Trzon żebra czyli część leżąca
między oboma końcami ma powierzchnię zewnętrzną – wypukłą, leżącą bocznie i powierzchnię
wewnętrzną, leżącą przyśrodkowo. Koniec przedni kości żebrowej jest chropowaty i łączy się z
chrząstką żebrową.
Chrząstka żebrowa czyli żebro chrzęstne zwiększa sprężystość klatki piersiowej. Chrząstki żeber 1-
7 łączą się bezpośrednio z mostkiem. Chrząstki żeber 8,9,10 tworzą łuk żebrowy. Ostatnie dwa żebra (
11, 12) nie łączą się ani z ze sobą , ani z innymi żebrami, zakończone są krótkimi chrząstkami i leżą
swobodnie zawieszone między mięśniami brzucha. Pierwszych 7 par żeber nazywamy żebrami
prawdziwymi. Żebra od 8 do 12 nazywamy rzekomymi. Ostatnim 2 parom przysługuje oddzielna
nazwa żeber wolnych.
Połączenia żeber i mostka.
Dzielimy je na połączenia:
1. żeber z kręgosłupem
2. żeber z mostkiem
3. żeber kostnych z chrząstkami
4. chrząstek żebrowych ze sobą
5. połączenia poszczególnych części mostka ze sobą
Ad. 1. Jak powiedziano wcześniej głowa żebra łączy się z powierzchnią stawową na trzonach
sąsiadujących ze sobą kręgów a guzek żebra łączy się z powierzchnią stawową na dolnym z dwóch
kręgów tworzących powierzchnię dla główki. Połączenie to jest wzmocnione przez następujące
więzadła:
  więzadło promieniste głowy żebra
 więzadło śródstawowe głowy żebra
dla guzków i wyrostków poprzecznych:
 więzadło żebrowo poprzeczne
 górne
 boczne

 więzadło guzka żebra

Ad. 2. Połączenia żeber z mostkiem:
Zebro pierwsze ( jego chrząstka) zrasta się z mostkiem – tworząc tym samym chrząstkozrost.
Chrząstki żeber 2-7 łączą się z mostkiem stawowo. Stawy te wzmocnione są:
 więzadłem promienistym mostkowo żebrowym
 więzadłem śródstawowym mostkowo żebrowym
Ad. 3. Połączenia żeber kostnych z chrzęstnymi;
Zebra kostne łączą się ściśle z częściami chrzęstnymi, tak, że łatwiej jest o złamanie żebra kostnego
niż rozerwanie tego połączenia. Jest to chrząstkozrost.
Ad. 4. Połączenia chrząstek żebrowych ze sobą:
Chrząstki żeber 8,9,10 tworzą obustronnie łuki żebrowe łączące je pośrednio z mostkiem. Oba
łuki(prawy i lewy) tworzą kąt podmostkowy. U pykników jest on >90*, u asteników <90*, poszerza
się w czasie wdechu i zwęża w czasie wydechu.
Ad. 5. Połączenia poszczególnych części mostka ze sobą:
Trzon, rękojeść mostka i wyrostek mieczykowaty łączą się ze sobą warstwą tkanki chrzęstnej –
chrząstkozrostem. Zwiększa to elastyczność mostka i tym samym klatki piersiowej, chroniąc ją przed
złamaniami. Z wiekiem połączenia te mają tendencję do kostnienia.

Kończyna górna złożona jest z części wolnej i obręczy kończyny górnej.

Część wolna złożona jest z następujących części:
 ramienia
 przedramienia
 ręki, z której z kolei wydzielamy:
 nadgarstek
 śródręcze
 palce
o kciuk
o wskaziciel
o środkowy
 o serdeczny
o mały
W skład obręczy kończyny górnej wchodzą parzyste kości :
 łopatka
 obojczyk
Obojczyk jest zaliczany do kości długich. Ma trzon, koniec mostkowy i koniec barkowy. Trzon w
części przyśrodkowej wygięty jest do przodu a w bocznym odcinku do tyłu. Trzon jest miejscem
przyczepu więzadeł i mięśni. Na dolnej powierzchni przyczepia się więzadło żebrowo – obojczykowe
łączące obojczyk z pierwszym żebrem. Bardziej bocznie leży guzek stożkowy i kresa czworoboczna,
które są miejscem przyczepu więzadła kruczo- obojczykowego. Wyrostek stożkowy części stożkowej
tego więzadła, a kresa czworoboczna części czworobocznej.
Koniec mostkowy obojczyka zakończony jest trójkątną powierzchnią stawową dla połączenia z
wcięciem obojczykowym na rękojeści mostka. Na końcu barkowym znajduje się powierzchnia
stawowa dla połączenia z wyrostkiem barkowym łopatki.

Łopatka zaliczana jest do kości płaskich. Ma dwie powierzchnie, trzy brzegi i trzy kąty. Powierzchnia
przednia, nazywana też żebrową ma rozległy dół podłopatkowy, który zajmuje prawie cały jej
wymiar. Jest to miejsce przyczepu mięśnia podłopatkowego. Na powierzchni grzbietowej leżą dwa
doły:
 nadgrzebieniowy
 i podgrzebieniowy
przedzielone silnie wystającym grzebieniem łopatki. W obrębie tych dołów przyczepiają się
odpowiednie mięśnie nad i pod grzebieniowy.
Grzebień łopatki rozpoczyna się przyśrodkowo trójkątem grzebienia łopatki i kończy się bocznie
wyrostkiem barkowym łopatki.
Łopatka ma trzy brzegi: przyśrodkowy, górny i boczny i trzy kąty górny, dolny i boczny, którego
górną część stanowi wyrostek kruczy łopatki, a boczną część wgłębienie stawowe będące panewką
stawową stawu ramiennego. Powyżej panewki leży mała struktura – guzek nadpanewkowy łopatki jest
to miejsce przyczepu głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia.
Poniżej panewki leży podobny guzek – podpanewkowy łopatki. Jest on miejscem przyczepu głowy
długiej mięśnia trójgłowego ramienia.

Część wolna kończyny górnej.

Szkielet ramienia tworzy pojedyncza kość ramienna. Jest to kość długa, ma trzon, koniec bliższy i
koniec dalszy.
Na końcu bliższym ma:
 głowę, która jest głową w stawie ramiennym,
  szyjkę anatomiczną czyli miejsce pomiędzy powierzchnią stawową głowy a guzkami kości
ramiennej, do którego przyczepia się torebka stawowa
 szyjkę chirurgiczną – miejsce poza guzkami kości ramiennej, najwęższe, w którym najczęściej
dochodzi do złamań kości.
 Guzek mniejszy kości ramiennej – położony z przodu. Jest miejscem przyczepu końcowego
następujących mięśni:
 Podłopatkowego
 Najszerszego grzbietu
 Obłego większego
 Guzek większy kości ramiennej położony z boku. Na jego powierzchni kończą się mięśnie:
 Nadgrzebieniowy
 Podgrzebieniowy
 Obły mniejszy
 Piersiowy większy

Trzon ma:
 powierzchnię przednio-boczną, na której znajduje się guzowatość naramienna –
miejsce przyczepu końcowego mięśnia naramiennego.
 Powierzchnię przednio-przyśrodkową i
 powierzchnię tylną, która jest przecięta bruzdą nerwu promieniowego biegnącą od
góry i strony przyśrodkowej do dołu i boku.
Na końcu dalszym leży kłykieć kości ramiennej utworzony po stronie promieniowej z główki a po
stronie łokciowej z bloczka. Powyżej bloczka na tylnej powierzchni kości leży dół łokciowy ( dla
wyrostka łokciowego kości łokciowej). Z przodu nad bloczkiem leży dół dziobiasty dla wyrostka
dziobiastego kości łokciowej. Nad główką kości ramiennej z przodu leży dół promieniowy dla
obwodu stawowego głowy kości promieniowej.
Po obydwu stronach kłykcia leżą nadkłykcie boczny i przyśrodkowy, są one miejscami przyczepów
mięśni przedramienia.

Kości budujące szkielet przedramienia to łokciowa i promieniowa. Obydwie są zaliczane do kości

długich.
Kość promieniowa ma trzon koniec bliższy i koniec dalszy. Na końcu bliższym tej kości leży
 głowa z:
 obwodem stawowym na bocznej powierzchni dla połączenia z kością łokciową
 dołkiem stawowym na górnej powierzchni dla połączenia z główką kości ramiennej.
 szyjka
  guzowatość – dla przyczepu ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia.

Trzon jest trójgraniasty, ma trzy brzegi: przedni, tylny i międzykostny, do którego przyczepia się
błona międzykostna łącząca kość promieniową z łokciową. Ma też trzy powierzchnie: przednią tylną i
boczną.
Koniec dalszy ma dwie powierzchnie , z których jedna – dolna łączy się z kośćmi nadgarstka. Jest
powierzchnia stawowa nadgarstkowa.
Druga położona przyśrodkowo – wcięcie łokciowe na kości promieniowej służy do połączenia z
kością łokciową. Bocznie na końcu dalszym leży wyrostek rylcowaty.

Kość łokciowa jest zaliczana do kości długich. Ma trzon koniec bliższy i dalszy. Na końcu bliższym
ma :
 wyrostek łokciowy – skierowany do tyłu i do góry ( w czasie wyprostowania stawu
łokciowego wchodzi do dołu łokciowego kości ramiennej)
 wyrostek dziobiasty położony z przodu ( wchodzi do dołu dziobiastego kości
ramiennej przy pełnym zgięciu w stawie łokciowym)
Pomiędzy nimi leży
 wcięcie bloczkowe dla połączenia bloczkiem kości ramiennej
 na bocznej powierzchni leży wcięcie promieniowe dla połączenia z obwodem stawowym
głowy kości promieniowej.
Trzon jest trójgraniasty: ma trzy powierzchnie: przednią, tylną i przyśrodkową i trzy brzegi: przedni,
tylny i międzykostny.
Na końcu dalszym kości łokciowej leży:
 głowa, która łączy się poprzez krążek stawowy z kośćmi nadgarstka i ma na bocznej
powierzchni obwód stawowy dla połączenia z wcięciem łokciowym na końcu dalszym kości
promieniowej.
 wyrostek rylcowaty.

Kości ręki
W skład ręki wchodzi zwykle 27 kości. Odróżniamy w niej trzy odcinki:
 nadgarstek
 śródręcze
 palce
Kości nadgarstka w liczbie 8 to:
Szereg pierwszy ( bliższy):
 kość łódeczkowata
 kość księżycowata
 kość trójgraniasta
 kość grochowata
Kości szeregu drugiego ( dalszego) to:
 kość czworoboczna większa
  kość czworoboczna mniejsza
 kość główkowata
 kość haczykowata
Kości śródręcza
Śródręcze składa się z pięciu kości, które oznaczamy liczbami rozpoczynając od strony
promieniowej. Są to kości długie. Każda ma trzon , koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli
głowę.

Kości palców ręki

Nazywamy je paliczkami. Palce ( cztery od strony łokciowej ) mają po trzy paliczki – bliższy,
środkowy i dalszy zaś kciuk ma ich tylko dwa – bliższy i dalszy. Paliczki zaliczamy do kości długich.
Mają trzon koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli głowę.
Kończyna dolna zbudowana jest z części wolnej, w skład której wchodzą:
 Udo
 Podudzie
 Stopa, w której wyróżniamy:
 Stęp
 Śródstopie
 Palce
o Palce 2-5
o Paluch (1)

I obręczy kończyny dolnej. Obręcz jest zamknięta w przeciwieństwie do obręczy kończyny górnej.
Obręcz kończyny dolnej utworzona jest przez dwie kości miedniczne. Uzupełniona jest od tyłu przez
nienależącą do obręczy kość krzyżową, z przodu zamknięta jest przez spojenie łonowe. Kość
miedniczna powstała ze zrośnięcia trzech kości:
 Kości biodrowej
 Kości łonowej
 Kości kulszowej
Pierwszą z kości budujących kość miedniczną jest kość biodrowa w obrębie, której wyróżniamy:
 Trzon, który buduje 1/3 górną panewki stawu biodrowego,
 Talerz kości biodrowej, który ma:
 Powierzchnię pośladkową i powierzchnię krzyżowo- biodrową, na której leży dół .
Talerz jest na swoim górnym brzegu zgrubiały i tworzy grzebień kości biodrowej. Z
przodu leżą na nim kolec biodrowy przedni dolny i kolec biodrowy przedni górny, a z
tyłu kolec biodrowy tylny dolny i kolec biodrowy tylny górny.
Kość kulszowa ma :
 Trzon, który buduje 1/3 tylno – dolną panewki stawu biodrowego. Tworzy on
wcięcie kulszowe większe u góry i wcięcie kulszowe mniejsze niżej.
Pomiędzy nimi leży kolec kulszowy. Poniżej wcięcia dolnego leży guz
kulszowy. Guz przechodzi w
 Gałąź kości kulszowej, która stanowi tylne ograniczenie otworu
zasłonionego i łączy się z gałęzią dolną kości łonowej.
W kości łonowej wyróżniamy:
 Trzon, który tworzy 1/3 przednio dolną panewki stawu biodrowego
 Gałąź górną, która wraz z
 Gałęzią dolną zamyka od przodu otwór zasłoniony. Obie gałęzie dolne łączą się spojeniem
łonowym zamykając od przodu miednicę.
Panewka stawu biodrowego leży na zewnętrznej powierzchni kości miednicznej.
Rusztowanie uda czyli pierwszej części wolnej kończyny dolnej stanowi kość udowa. Jest to kość
długa. Ma trzon, koniec bliższy i koniec dalszy.
Na końcu bliższym ma:
 głowę w kształcie kuli z dołkiem
 szyjkę, która łączy się z trzonem pod kątem przeciętnie wynoszącym około135*.
  na boczno- tylnej powierzchni leży krętarz większy kości udowej.
 zaś z tyłu i przyśrodkowo krętarz mniejszy kości udowej
Na końcu dalszym leżą:
 Kłykieć przyśrodkowy z nadkłykciem przyśrodkowym
 I kłykieć boczny z nadkłykciem bocznym
 Przedzielone są bruzdą międzykłykciową, zakończona od tyłu kresą między kłykciową, nad
którą leży z tyłu powierzchnia podkolanowa. Do przodu bruzda międzykłykciowa przechodzi
w powierzchnię rzepkową dla połączenia z rzepką.
Rzepka jest mała płaską kością ograniczającą od przodu staw kolanowy.
Kości goleni:
Szkielet kostny goleni stanowią kość piszczelowa i kość strzałkowa.
Kość piszczelowa jest kością długą, ma trzon, koniec bliższy i koniec dalszy.
Na rozbudowanym końcu bliższym na jego powierzchni górnej leżą dwie, wklęsłe powierzchnie
stawowe. Są one położone na kłykciach bocznym i przyśrodkowym kości piszczelowej i służą do
stawowego połączenia z kłykciami kości udowej.
Na końcu dalszym leży :
 wcięcie strzałkowe i kostka przyśrodkowa.
Na trzonie kości piszczelowej wyróżniamy trzy powierzchnie: przyśrodkową, tylną i boczną i trzy
brzegi: przedni – ostry łatwo można uszkodzić skórę w trakcie urazu o jego krawędź, brzeg
przyśrodkowy i boczny.

Kość strzałkowa jest cienka delikatną kością zaliczaną do kości długich.

Trzon strzałki jest trójgraniasty, ma trzy powierzchnie – przyśrodkową, boczna i tylną, oraz trzy
brzegi - przedni, tylny i międzykostny.
Na końcu bliższym leży –:
 głowa strzałki zakończona wierzchołkiem.
 szyjka strzałki
Na końcu dalszym leży :
 kostka boczna.
Stopa zbudowana jest z następujących części:
 Stęp, w skład którego wchodzą:
o Kość skokowa
o Kość piętowa
o Kość sześcienna
o Kość łódkowata
o Kość klinowata przyśrodkowa
o Kość klinowata pośrednia
o Kość klinowata boczna

 Śródstopie składa się z pięciu kości, które oznaczamy liczbami rozpoczynając od

strony przyśrodkowej. Są to kości długie. Każda ma trzon , koniec bliższy czyli
podstawę i koniec dalszy czyli głowę.
 Kości palców stopy
Nazywamy je paliczkami. Palce ( cztery od strony bocznej ) mają po trzy paliczki – bliższy, środkowy
i dalszy zaś paluch ma ich tylko dwa – bliższy i dalszy. Paliczki zaliczamy do kości długich. Mają
trzon koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli głowę.

Wykład 7
Temat: Stawy kończyny górnej, kości i połączenia ręki. Kończyna dolna ( obręcz i część wolna)
kości i połączenia. Wstęp do miologii czyli nauki o mięśniach.
Stawy i więzozrosty kończyny górnej.

Obręcz kończyny górnej

Staw mostkowo – obojczykowy – Głową w stawie jest koniec mostkowy obojczyka a panewką
wcięcie obojczykowe na mostku. Jest to staw zbliżony kształtem do kulistego wolnego i jest
uzupełniony przez krążek stawowy. Ruchy w nim są mocno ograniczone przez aparat więzadłowy.
Więzadła ubezpieczające ten staw:
 Więzadło mostkowo-obojczykowe przednie i tylne
 Więzadło między obojczykowe
 Więzadło żebrowo-objczykowe
Staw barkowo-obojczykowy – Głową w stawie jest koniec barkowy obojczyka a panewką wyrostek
barkowy łopatki . Ruchy w tym stawie są jeszcze mocniej ograniczone o charakterze ruchów jak w
stawie kulistym wolnym. Staw często jest uzupełniany przez krążek stawowy.
Więzadła:
 Więzadło barkowo-obojczykowe
 Więzadło kruczo-obojczykowe
 Więzadło czworoboczne
 Więzadło stożkowate
Więzozrosty łopatki:
Więzadło kruczo barkowe – tworzy sklepienie stawu ramiennego – ogranicza odwiedzenie kończyny
górnej.
Więzadło poprzeczne łopatki górne
Więzadło poprzeczne łopatki dolne
Stawy części wolnej kończyny górnej.
Połączenia kości ramiennej

Staw ramienny. Głowa w stawie kształtu fragmentu kuli jest utworzona przez głowę kości ramiennej.
Panewka – mała i płytka leży na łopatce – wgłębienie stawowe. Panewka jest uzupełniona przez
obrąbek stawowy, który ją pogłębia. Jest to staw kulisty wolny, wieloosiowy. Z wielu możliwych osi
wybieramy trzy główne względem, których opisujemy ruchy w tym stawie. Względem osi pionowej
wykonujemy w tym stawie ruchy obrotowe – do wewnątrz – nawracanie i na zewnątrz odwracanie.
Względem osi poprzecznej wykonujemy ruchy zgięcia( do przodu) i prostowania ( do tyłu).
Względem osi strzałkowej wykonujemy ruchy odwodzenie ( w bok) i przywodzenia ( w kierunku
tułowia)Połączenie ruchów odwodzenia i przywodzenia i zginania i prostowania daje nam ruch
obwodzenia. Zakres ruchu odwodzenia wynosi 90%.
Więzadła:
 Więzadło kruczo-ramienne
  Więzadła obrąbkowo-ramienne

Staw łokciowy jest stawem złożonym z trzech stawów. Dwa z nich pracują razem wykonując zgięcie i
prostowanie powodują, że staw łokciowy jest funkcjonalnie stawem zawiasowym. Te dwa stawy to
staw ramienno-łokciowy i ramienno-promieniowy. Staw trzeci jest zaliczany do połączeń kości
przedramienia jest to staw promieniowo – łokciowy bliższy – obrotowy.
Staw ramienno łokciowy. Głowa w tym stawie jest utworzona przez bloczek na końcu dalszym kości
ramiennej. Panewkę tworzy wcięcie bloczkowe na kości łokciowej.
Jest to czysty staw zawiasowy jednoosiowy.
Staw ramienno-promieniowy. Głowa jest otworzona przez główkę na końcu dalszym kości
ramiennej, panewkę tworzy dołek głowy kości promieniowej. Jest to staw kulisty wolny –
wieloosiowy.

Więzadła ubezpieczające staw łokciowy:

 Więzadło poboczne łokciowe
 Więzadło poboczne promieniowe
Połączenia kości przedramienia
Staw promieniowo łokciowy bliższy. Głowa w stawie jest utworzona przez obwód stawowy głowy
kości promieniowej, panewka przez wcięcie promieniowe na kości łokciowej i więzadło
pierścieniowate kości łokciowej. Więzadło to przyczepia się do przedniej i tylnego brzegu wcięcia i
obejmuje obwód stawowy głowy kości promieniowej.
Staw promieniowo łokciowy dalszy głowa utworzona jest przez obwód stawowy głowy kości
łokciowej na jej końcu dalszym, panewkę tworzy wcięcie łokciowe na kości promieniowej.
Błona międzykostna przedramienia łączy obie kości na całej długości – rodzaj więzozrostu.

Kości ręki
W skład ręki wchodzi zwykle 27 kości. Odróżniamy w niej trzy odcinki:
 Nadgarstek
 śródręcze
 palce
Kości nadgarstka w liczbie 8 to:
Szereg pierwszy ( bliższy):
 kość łódeczkowata
 kość księżycowata
 kość trójgraniasta
 kość grochowata
Kości szeregu drugiego ( dalszego) to:
  kość czworoboczna większa
 kość czworoboczna mniejsza
 kość główkowata
 kość haczykowata

Kości śródręcza
Śródręcze składa się z pięciu kości, które oznaczamy liczbami rozpoczynając od strony
promieniowej. Są to kości długie. Każda ma trzon , koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli
głowę.

Kości palców ręki

Nazywamy je paliczkami. Palce ( cztery od strony łokciowej ) mają po trzy paliczki – bliższy,
środkowy i dalszy zaś kciuk ma ich tylko dwa – bliższy i dalszy. Paliczki zaliczamy do kości długich.
Mają trzon koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli głowę. Głowa paliczków dalszych
nazywa się guzowatością ze względu na jej kształt.

Połączenia ręki – stawy

 staw promieniowo-nadgarstkowy – staw nadgarstkowy bliższy – eliptyczny. Panewka jest
utworzona przez kość promieniową i krążek stawowy po stronie łokciowej. Głowa to kości
nadgarstka szeregu bliższego.
 Staw śródnadgarstkowy - nadgarstkowy dalszy. Utworzony jest przez dwa szeregi kości
nadgarstka. Funkcjonalnie jest to też staw eliptyczny. Każdy z szeregów tworzy jednocześnie
główkę i panewkę stawu. Szereg bliższy tworzy główkę po stronie promieniowej i panewkę
po stronie łokciowej a szereg dalszy odwrotnie
 Kości nadgarstka w poszczególnych szeregach łączą się ze sobą stawami między
nadgarstkowymi – płaskimi o małej ruchomości.
 Stawy nadgarstkowo-śródręczne i między śródręczne
 Stawy nadgarstkowo- śródręczne palców od 2 do 5 .Są to stawy płaskie o napiętych
torebkach i małej ruchomości.
 Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka należy do stawów siodełkowych. Jest to
staw dwuosiowy. Możliwe w nim ruchy to:
o przeciwstawianie i odprowadzanie kciuka
o odwodzenie i przywodzenie kciuka
o obwodzenie
  stawy między śródręczne o małej ruchomości. Ich szczeliny stawowe łączą się ze
szczelinami stawów nadgarstkowo-śródręcznych kości 2-5.

 Stawy palców ręki

 Stawy śródręczno-paliczkowe – stawy kuliste o ograniczonej przez silne więzadła
ruchomości. Taką budowę mają stawy 2-5.
 Staw śródręczno-paliczkowy kciuka – czysty staw zawiasowy.
 Stawy międzypaliczkowe. Są one wszystkie stawami zawiasowymi.

Kończyna dolna zbudowana jest z części wolnej, w skład której wchodzą:

 Udo
 Podudzie
 Stopa, w której wyróżniamy:
 Stęp
 Śródstopie
 Palce
o Palce 2-5
o Paluch (1)

I obręczy kończyny dolnej. Obręcz jest zamknięta w przeciwieństwie do obręcz kończyny górnej.
Obręcz kończyny dolnej utworzona jest przez dwie kości miedniczne. Uzupełniona jest od tyłu przez
nie należącą do obręczy kość krzyżową, z przodu zamknięta jest przez spojenie łonowe. Kość
miedniczna powstała ze zrośnięcia trzech kości:
 Kości biodrowej
 Kości łonowej
 Kości kulszowej
Pierwszą z kości budujących kość miedniczną jest kość biodrowa w obrębie, której wyróżniamy:
 Trzon, który buduje 1/3 górną panewki stawu biodrowego,
 Talerz kości biodrowej, który ma:
 Powierzchnię pośladkową – miejsce przyczepu mięśni pośladkowych, występują na
niej kresy pośladkowe tylna, przednia i dolna.
 Powierzchnię krzyżowo- biodrową, na której leży dół biodrowy – miejsce przyczepu
mięśnia biodrowego. Do tyłu od jego miejsca przyczepu leży powierzchnia uchowata.
Jest ona miejscem stawowego połączenia kości miednicznej z kością krzyżową o
 takiej samej nazwie. Do tyłu od niej leży guzowatość biodrowa będąca miejscem
przyczepu więzadeł wzmacniających ten staw.
 Talerz jest na swoim górnym brzegu zgrubiały i tworzy grzebień kości biodrowej. Ma
on trzy wargi boczną, pośrednią i przyśrodkową. Z przodu leżą na nim kolec
biodrowy przedni dolny i kolec biodrowy przedni górny, a z tyłu kolec biodrowy
tylny dolny i kolec biodrowy tylny górny.
Kość kulszowa ma :
 Trzon, który buduje 1/3 tylno – dolną panewki stawu biodrowego. Tworzy on
wcięcie kulszowe większe u góry i wcięcie kulszowe mniejsze niżej.
Pomiędzy nimi leży kolec kulszowy będący miejscem przyczepu mięśnia
bliźniaczego górnego. Poniżej wcięcia dolnego leży guz kulszowy, do którego
przyczepiają się mięsień półbłoniasty, mięsień półścięgnisty, mięsień
przywodziciel wielki, mięsień bliźniaczy dolny i mięsień czworoboczny uda.
Guz przechodzi w
 Gałąź kości kulszowej, która stanowi tylne ograniczenie otworu
zasłonionego i łączy się z gałęzią dolną kości łonowej.
W kości łonowej wyróżniamy:
 Trzon, który tworzy 1/3 przednio dolną panewki stawu biodrowego
 Gałąź górną, która wraz z
 Gałęzią dolną tworzy miejsce przyczepu dla mięśni i zamyka od przodu otwór zasłoniony.
Obie gałęzie dolne łączą się spojeniem łonowym zamykając od przodu miednicę.
Panewka leży na zewnętrznej powierzchni kości miednicznej. Wgłębienie jest objęte wysokim wałem
kostnym do którego przytwierdza się obrąbek panewkowy dodatkowo go pogłębiający. Wał jest u
dołu przerwany przez wcięcie panewki.. Zamyka go więzadło poprzeczne panewki. Wcięcie prowadzi
do dołu panewki, wewnątrz którego znajduje się powierzchnia stawowa nazywana powierzchnią
księżycowatą.
Rusztowanie uda czyli pierwszej części wolnej kończyny dolnej stanowi kość udowa. Jest to kość
długa. Ma trzon, koniec bliższy i koniec dalszy.
Na końcu bliższym ma:
 głowę w kształcie kuli z dołkiem
 szyjkę, która łączy się z trzonem pod kątem przeciętni wynoszącym około135*.
 na boczno- tylnej powierzchni leży krętarz większy kości udowej.
 zaś z tyłu i przyśrodkowo krętarz mniejszy kości udowej
Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym. Ruchy w nim są te same co w kulistym wolnym
ale o mniejszym zakresie.
Na końcu dalszym leżą:
 Kłykieć przyśrodkowy z nadkłykciem przyśrodkowym
  I kłykieć boczny z nadkłykciem bocznym
 Przedzielone są bruzdą międzykłykciową, zakończona od tyłu kresą między kłykciową, nad
którą leży z tyłu powierzchnia podkolanowa. Do przodu bruzda międzykłykciowa przechodzi
w powierzchnię rzepkową dla połączenia z rzepką.

Trzon – na powierzchni tylnej trzonu zaznacza się kresa chropawa złożona z 2 warg -bocznej i
przyśrodkowej, na końcu dalszym ograniczają one powierzchnię podkolanową. Warga przyśrodkowa
kończy się na dole guzkiem przywodziciela. Warga boczna przechodzi ku górze w guzowatość
pośladkową – nazywaną też krętarzem trzecim -miejsce przyczepu końcowego mięśnia pośladkowego
wielkiego.
Rzepka jest mała płaską kością ograniczającą od przodu staw kolanowy. Ma powierzchnię
 przednią i
 tylną czyli stawową. Składa się on z dwóch pól – większego przyśrodkowego i mniejszego
bocznego odpowiadających pod względem kształtu powierzchni rzepkowej kości udowej.
Brzeg górny stanowi podstawę rzepki, zbiegające się ku dołowi brzegi tworzą wierzchołek rzepki.

Kości goleni:
Szkielet kostny goleni stanowią kość piszczelowa i kość strzałkowa.
Kość piszczelowa jest kością długą, ma trzon, koniec bliższy i koniec dalszy.
Na rozbudowanym końcu bliższym na jego powierzchni górnej leżą dwie, wklęsłe powierzchnie
stawowe. Są one położone na kłykciach bocznym i przyśrodkowym kości piszczelowej i służą do
stawowego połączenia z kłykciami kości udowej. Pomiędzy kłykciami kości piszczelowej leży
wyniosłość międzykłykciowa ograniczona po bokach guzkami międzykłykciowymi bocznym i
przyśrodkowym. Zagłębienia leżące do przodu i do tyłu od wyniosłości międzykłykciowej to pole
międzykłykciowe tylne i przednie. Z przodu poniżej powierzchni stawowej leży guzowatość kości
piszczelowej miejsce przyczepu końcowego mięśnia czworogłowego uda.
Bocznie na kłykciu bocznym leży mała powierzchnia stawowa dla połączenia z kością strzałkową.
Na końcu dalszym leży :
 wcięcie strzałkowe dla połączenia ze strzałką
 kostka przy środkowa, na jej bocznej powierzchni i na dolnej powierzchni kości piszczelowej
leży powierzchnia stawowa dla połączenia z kością skokową( stęp).
Na trzonie kości piszczelowej wyróżniamy trzy powierzchnie: przyśrodkowa, tylna i boczna i trzy
brzegi: przedni – ostry łatwo można uszkodzić skórę w trakcie urazu o jego krawędź, brzeg
przyśrodkowy, z którym łączy się błona międzykostna kości podudzia.

Kość strzałkowa jest cienka delikatną kością zaliczaną do kości długich.

Trzon strzałki jest trójgraniasty, ma trzy powierzchnie – przyśrodkową, boczna i tylną, oraz trzy
brzegi - przedni, tylny i międzykostny.
Na końcu bliższym leży –:
 głowa strzałki zakończona wierzchołkiem, a po stronie przyśrodkowej znajduje się
powierzchnia stawowa piszczelowa.
 Szyjka strzałki
Na końcu dalszym leży :
 Kostka boczna, która uzupełnia powierzchnię dla połączenia z kością skokową
Połączenia w obrębie kończyny dolnej.
Obręcz kończyny dolnej:
Spojenie łonowe jest rodzajem chrząstkozrostu łączącym gałęzie górne kości łonowych. Jest ono
wzmocnione przez dwa więzadła:
 Więzadło łonowe górne
 Więzadło łonowe łukowate
Staw krzyżowo-łonowy jest utworzony przez powierzchnie stawowe uchowate kości biodrowej i
krzyżowej. Jest to staw płaski o znikomej ruchomości.
Więzozrosty miednicy
1. Więzadła wzmacniające staw krzyżowo-biodrowy
 Więzadło krzyżowo biodrowe brzuszne
 Więzadła krzyżowo biodrowe grzbietowe( długie i krótkie)
 Więzadła krzyżowo- biodrowe międzykostne
 Więzadła biodrowo lędźwiowe

2. Więzadła łączące kość krzyżową z kością kulszową

 więzadło krzyżowo-guzowe
 więzadło krzyżowo-kulszowe
3. Błona zasłonowa i więzadło pachwinowe
 Błona zasłonowa stanowi zamyka otwór zasłoniony i stanowi miejsce przyczepu dla
mięśni zasłaniacza wewnętrznego i zewnętrznego.
 Więzadło pachwinowe – ogranicza przestrzeń dla przejścia mięśni nerwów i naczyń.
Połączenia części wolnej kończyny dolnej:
Udo
Staw biodrowy jest to staw kulisty panewkowy o ruchach takich samych jak w stawie kulistym
wolnym ale o mniejszym zakresie. Panewką jest wgłębienie na kości miednicznej z obrąbkiem
stawowym zamknięte od dołu więzadłem poprzecznym Głowę w stawie tworzy głowa kości udowej.
Więzadła wzmacniające ten staw to:
 Więzadło biodrowo-udowe
  Więzadło kulszowo-udowe
 Więzadło łonowo-udowe
 Warstwa okrężna
 Więzadło głowy kości udowej
Staw kolanowy: jest typowym stawem zawiasowym. Głowa w tym stawie jest utworzona przez
kłykcie kości udowej przedzielone przez wcięcie międzykłykciowe. Panewkę tworzą wgłębienia
stawowe na powierzchni kłykci kości piszczelowej i powierzchnie stawowe rzepkowe. Łękotki
stawowe pogłębiają powierzchnię stawową kości piszczelowej.
Jest to największy staw w ludzkim organizmie.
Więzadła wzmacniające ten staw to:
 Więzadło rzepki
 Troczki rzepki – boczny i przyśrodkowy
 Więzadło poboczne piszczelowe
 Więzadło poboczne strzałkowe
 Więzadło podkolanowe skośne
 Więzadło podkolanowe łukowate
 Więzadło krzyżowe przednie
 Więzadło krzyżowe tylne
Kości podudzia połączone są ze sobą błoną międzykostna podudzia – jest to rodzaj więzozrostu.
Staw strzałkowo-piszczelowy występuje jedynie na bliższym końcu kości podudzia. Jest to staw
obrotowy. Głową tworzy głowa strzałki a panewkę wcięcie promieniowe na kości piszczelowej.
Połączenia pomiędzy końcami dalszymi tych kości jest utworzone przez więzozrost strzałkowo-
piszczelowy.

Wyróżniamy trzy typy tkanki mięśniowej:

1. tkanka mięśniowa gładka, której skurcz jest niezależny od naszej woli a zależny od
pobudzenia przez układ nerwowy autonomiczny. Mięśnie gładkie występują naczyniach
krwionośnych ( regulacja ciśnienia tętniczego), przewodzie pokarmowym ( perystaltyka), w
drogach oddechowych ( skurcz oskrzeli).Układ autonomiczny ma dwie części współczulną i
przywspółczulną i przykładowo ta ostatnia pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego a
część współczulna hamuje. Skurcz mięśni gładkich jest powolny ale długotrwały. Komórki tej
tkanki są wrzecionowate i wyposażone w jedno jądro komórkowe.
2. Tkanka mięśniowo poprzecznie prążkowana sercowa. Występuje ona w mięśniu sercowym.
Jej komórki są dwujądrowe, jądra są położone centralnie. Komórki wykazują poprzeczne
prążkowanie i łączą się wstawkami. Skurcz mięśnia sercowego zależny jest od pobudzenia
przez włókna z układu nerwowego autonomicznego i od rytmicznych pobudzeń
powodowanych przez własny rozrusznik serca.
 3. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa. Jej aktywność jest zależna od naszej
woli. Komórki wykazują poprzeczne prążkowanie podobnie jak komórki mięśnia sercowego.
W tk.m.p.p.s. komórki są wielojadrzaste a jądra są położone obwodowo. Całe centrum długiej
komórki jest wypełnione włóknami kurczliwymi. Do włókien kurczliwych zaliczmy aktynę i
miozynę.
Aktyna jest włóknem cienkim wyposażonym w miejsce wiązania miozyny. W normalnej
niepobudzonej tkance mięśniowej miejsce to jest zasłonięte przez leżące na nim włókno
tropomiozyny. To ostatnie przytrzymywane jest w tej pozycji przez układ trzech włókien zwanych
troponinami. Wyróżniamy troponinę ™, której funkcją jest przytrzymywanie tropomiozyny,
troponinę I – inhibującą czyli hamującą przyłączenie miozyny, troponinę C, która ma zdolność d
przyłączenia jonu Ca++.
Miozyna jest włóknem grubym wyposażonym w odchodzące pod kątem ostrym od głównego pnia
główki miozynowe. W specyficznej sytuacji to jest w momencie połączenia się z miejscem
wiązania miozyny na aktynie główki uzyskują właściwości ATP-azy to jest zdolność do hydrolizy
ATP i tym samym wyzwolenia energii potrzebnej do skurczu. Jak już wcześniej powiedziano
komórka mięśnia poprzecznie prążkowanego jest długim walcem wypełnionym włóknami
kurczliwymi. Włókna te są otoczone siecią gładkiej siateczki śródplazmatycznej. Jedną z jej
funkcji jest magazynowanie wapnia.
Pobudzenie do skurczu tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej zachodzi pod
wpływem naszej woli czyli do mięśnia musi dojść odpowiednie pobudzenia z ośrodkowego
układu nerwowego. Impuls nerwowy przewodzony przez włókno nerwowe dochodzi do mięśnia i
powoduje depolaryzację czyli zmianę ładunku błony komórkowej. Wywołuje to w leżącej w
bezpośredniej bliskości błony komórkowej – gładkiej siateczce śródplazmatycznej reakcję
polegającą na otwarciu kanałów wapniowych i uwolnieniu Ca do światła komórki. Ca wiąże się z
troponiną C co powoduje zmianę konfiguracji układu troponin i przesunięcie tropomiozyny z
miejsca wiązania miozyny na aktynie.
Główka miozynowa wiąże się na ułamek sekundy z aktyną uzyskuje właściwości ATP-azy,
rozkłada ATP. W wyniku uwolnionej w ten sposób energii dochodzi do mikro-skurczu, te sumując
się dają skurcz mięśnia. W momencie odcięcia impulsacji kanały wpompowują Ca++ do wnętrza
gładkiej siateczki śródplazmatycznej. Zmienia się układ troponin zasłaniając miejsce wiązania
miozyny na aktynie i dochodzi do mikro-rozkurczu mięśnia.
Najczęściej jest on wspomagany przez skurcz mięśnia działającego antagonistycznie.
Miologia jest nauką o układzie narządu ruchu czynnym, który tworzą mięśnie. Jest ona nierozerwalnie
związana z wcześniej poznaną osteologią, nauką o kościach, o układzie narządu ruchu biernym.
Z wcześniej poznanych grup mięśniowych w miologii najważniejsza jest tkanka mięśniowa
poprzecznie prążkowana szkieletowa, której włókna kurczą się zależnie od naszej woli. Z tej tkanki
zbudowane są mięśnie szkieletowe i mimiczne naszego ciała.
Położenie mięśni:
Rozróżniamy pod względem położenia mięśnie skórne i mięśnie szkieletowe. Te pierwsze czyli
skórne położone są bezpośrednio pod skórą i związane z nią co najmniej jednym ze swoich
przyczepów. U człowieka zachowały się jedynie na twarzy, szyi i ręce.
Mięśnie szkieletowe położone są pod powięzią powierzchowną.
W znacznej większości obydwoma końcami są przytwierdzone do kości. Pozostałe to m.sz. związane
z narządami zmysłów – mięśnie poruszające gałką oczną, mięśnie kosteczek słuchowych,
Liczba:
Liczba mięsni nie jest dokładnie określona ze względu na trudności z określeniem czy dana jednostka
mięśniowa jest już oddzielnym mięśniem czy też częścią innego mięśnia. Ich liczba waha się od 300-
500. Wg. Eislera mięśni szkieletowych jest 329 i 49 mięsni poprzecznie prążkowanych trzew i
narządów zmysłów.
Masa :
U osoby średniego wzrostu wynosi od 25 do 35 kg. W mężczyzn z reguły stanowi większy odsetek
masy ciała niż u kobiet. Poprzez ćwiczenia można znacznie zwiększyć masę mięśniową. Powoduje to
też przesunięcie przemiany materii na korzyść mięśni.
Barwa:
Ukrwienie nadaje mięśniowi czerwoną barwę. Ponadto dzielimy mięśnie na czerwone i białe. Mięśnie
czerwone zdolne są do długotrwałego ale powolnego skurczu. Mięsnie białe kurczą się szybko i
szybko się męczą. W pierwszym rodzaju mięśni nagromadzony jest barwnik podobny do hemoglobiny
– mioglobina, która dostarcza tym mięśniom tlenu podczas długotrwałego skurczu ( wtedy pogorszone
jest ukrwienie). W mięśniach białych jest niewiele mioglobiny. Jako źródło energii wykorzystują
glikolizę beztlenową spalając glukozę. Do mięśni czerwonych zaliczmy np. mięsnie pośladkowe. Do
mięsni białych mięśnie poruszające gałką oczna.U człowieka to rozróżnienie nie jest precyzyjne.
Większość naszych mięsni stanowi mieszaninę obu typów.
Nazwa:
Często zawiera miejsca przyczepu np. kruczo-ramienny, położenie np. ramienny, kierunek przebiegu
np. skośny, kształt np. obły lub funkcję np. zginacz.
Kształt: Wyróżniamy :
 Mięśnie długie-głownie na kończynach
 Mięśnie szerokie –wytwarzają ściany jam ciała
 Mięśnie krótkie – tam gdzie ruchy są nieznaczne leż wymagają dużej siły.
 Mięśnie mieszane
 Mięsnie zwieracze – o przebiegu okrężnym- tworzą pierścienie mięśniowe wokół otworów
ciała.
Przyczepy mięśni:
Każdy mięsień ma co najmniej dwa punkty przyczepu. Jeden nazywamy początkiem, przyczepem
początkowym mięśnia. Drugi nazywamy przyczepem, końcem lub przyczepem końcowym mięśnia.
Najczęściej za początek uważamy część mięśnia położoną bliżej głowy lub centrum ciała. Na
kończynach jest to część mięśnia o mniejszej ruchomości.
Ścięgno:
Mięsień przytwierdzony jest do podłoża za pośrednictwem ścięgna. Ścięgna stanowią też część
wewnętrznej i zewnętrznej budowy mięśnia.
Skład mięśnia:
Część kurczącą się mięśnia nazywamy brzuścem. Drugą część stanowi łącznotkankowe ścięgno,
przenoszące pracę mięśnia na układ kostny. Początek mięśnia nazywamy też głową a koniec ogonem
mięśnia. Mięsień i kilku początkach to dwugłowy(biceps) lub trójgłowy. Mięsień o kilku końcach to
dwuogonowy (bicaudatus).
Stosunek brzuśca do ścięgna.
Wyróżniamy:
 Mięśnie płaskie.

 Mięśnie wrzecionowate.
  Mięsnie półpierzaste.

 Mięśnie pierzaste.

 Mięśnie ze ścięgnem pośrednim czyli mięśnie dwubrzuścowe.

 Mięśnie ze smugami ścięgnistymi.

Budowa mikroskopowa mięśni: Pojedyncze włókna mięśniowe są zgrupowane przez błonę
łącznotkankową – śródmięsną. Grupy włókien są powiązane w pęczki mniejsze i większe przez
mięsną wewnętrzną i zewnętrzną. Cały mięsień otoczony jest namięsną i powięzią mięśnia. Podobną
budowę wewnętrzną mają ścięgna. Pojedyncze włókna ścięgien pogrupowane są przez śródścięgną.
Pęczki małe i duże utworzone są przez ościęgną wewnętrzną i zewnętrzną. Całe ścięgno otoczone jest
przez naścięgną.

Wykład ósmy
Temat:
Mięśnie grzbietu. Mięśnie podpotyliczne. Mięśnie mimiczne twarzy. Mięśnie żucia.

Mięśnie grzbietu – dzielimy na powierzchowne i głębokie. Pierwsze biegną przeważnie do obręczy k.

górnej i kości ramiennej. Unerwione są przez gałęzie brzuszne nn. rdzeniowych. Grupę głęboką,
właściwe mięśnie grzbietu, unerwiają gałęzie grzbietowe (ich część gałęzie brzuszne) nn.
rdzeniowych.
Grupa powierzchowna dzieli się na mm. kolcowo-ramienne i kolcowo-żebrowe. Do mięśni kolcowo-
ramiennych zaliczamy mięsień czworoboczny, najszerszy grzbietu, równoległoboczny i dźwigacz
łopatki. Mięśnie kolcowo-żebrowe stanowią mm. zębate tylne.

1. M.czworoboczny – początek: kresa karkowa górna k. potylicznej, więzadło karkowe i

wyrostki kolczyste C7 i Th1-12. Przyczep końcowy – koniec barkowy obojczyka, wyrostek
barkowy i grzebień łopatki. Czynność – zależy od tego, która część mięśnia się kurczy. Część
górna podnosi ramiona do góry(wzruszanie ramionami) lub pochyla głowę do tyłu. Część
środkowa- zbliża brzegi łopatek do kręgosłupa. Część dolna – obniża staw ramienny lub
podnosi tułów do góry np. przy wciąganiu się po linie. Całość mięśnia kieruje panewkę stawu
ramiennego ku górze, dzięki czemu możliwe jest odwodzenie kończyny górnej ponad poziom.
2. M. najszerszy grzbietu – początek: wyrostki kolczyste Th 6-12, L 1-5, grzebień krzyżowy
pośrodkowy, grzebień biodrowy-część tylna, na tylnej powierzchni 3-4 ostatnich żeber i na
kącie dolnym łopatki, kończy się na guzku mniejszym kości ramiennej. Czynność – opuszcza
podniesione ramię(przywodzi), nawraca i przeprostowuje. Przy ustalonym ramieniu jest
pomocniczym mięśniem, wdechowym.
3. M. równoległoboczny – początek – więzadło karkowe na wysokości C6,7 i wyrostki kolczyste
Th 1-4 i więzadło nadkolcowe na tej wysokości, kończy się na brzegu przyśrodkowym
łopatki. Mięsień podzielony jest przez naczynia i nerwy na część górną, szyjną – m.
równoległoboczny mniejszy i część dolną, grzbietową – m. równoległoboczny większy.
Czynność – przyciąga łopatkę do kręgosłupa, przyciska ją do żeber, kieruje panewkę stawu
ramiennego do dołu.
4. M. dźwigacz łopatki – rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych kręgów C1-4 i kończy się
na brzegu przyśrodkowym łopatki od kata górnego do trójkąta grzebienia łopatki. Czynność –
 pociąga łopatkę ku górze, kieruje panewkę łopatki do dołu. Jednostronny skurcz przy
ustalonej obręczy zgina kręgosłup szyjny w bok, obustronnie do tyłu.
5. M. zębaty tylny górny – rozpoczyna się od więzadła karkowego i wyrostków kolczystych
kręgów C6-Th2 i kończy się na zewnętrznej powierzchni II-V żebra.
6. M. zębaty tylny dolny – początek – wyrostki kolczyste Th10-L2 i kończy się na IX-XII żebrze
– obydwa mięśnie małe, uwstecznione, działają głównie jako mięśnie wdechowe.
Głębokie mięśnie grzbietu – mięśnie kolcowo-poprzeczne – m. płatowate głowy i szyi.
7. M. płatowaty głowy - początek – więzadło karkowe (C1-C7), koniec – wyrostek sutkowaty k.
skroniowej.
8. M. płatowaty szyi – początek wyrostki kolczyste Th3-5 i więzadło nadkolcowe na tej
wysokości, koniec – wyrostki poprzeczne C1-3. Czynność – obustronny skurcz m. Płatowych
zgina głowę ku tyłowi, jednostronny obraca twarz w tę samą stronę i do góry.
Mięsień krzyżowo-grzbietowy dzieli się na m. biodrowo-żebrowy i m. najdłuższy. Tworzą one
jeden mięsień zwany prostownikiem grzbietu.
9. M. biodrowo-żebrowy jest częścią boczną m. krzyżowo-grzbietowego. Dzieli się na część
lędźwiową, piersiową i szyjną. Rozpoczyna się od grzebienia biodrowego, więzadeł
krzyżowo-biodrowych, kości krzyżowej i wyrostków kolczystych kręgów Th11-12, L1-5,
kończą się kolejne jego części na kątach 6-9 dolnych żeber, 6 górnych żeber i wyrostkach
poprzecznych 4-6 kręgu szyjnego.
10. M. najdłuższy, przyśrodkowe pasmo m. krzyżowo-grzbietowego, dzieli się na część
piersiową, szyjną i głowową. Część piersiowa rozpoczyna się razem z mięśniem biodrowo-
żebrowym od wyrostków poprzecznych Th 6-12, a kończy się na wyrostkach poprzecznych
dolnych kręgów szyjnych i wszystkich piersiowych. M. piersiowy szyi - początek – wyrostki
poprzeczne Th1-4,6, koniec - guzki tylne wyrostków poprzecznych C 2-5. Ostatnia część – m.
najdłuższy głowy – początek wyrostki poprzeczne Th 1-3, koniec wyrostek sutkowaty kości
skroniowej.
Czynność m. biodrowo-żebrowy kurcząc się w całości działa jako silny prostownik grzbietu.
Skurcz jednostronny – powoduje zgięcie tułowia w jedną stronę.

11. M. kolcowy – stanowi pasmo przyśrodkowe długich mięśni grzbietu, łączy ze sobą wyrostki
kolczyste kręgów.
a. m. kolcowy klatki piersiowej – początek – L1-3, Th 11,12. Koniec – Th2-8.
b. m. kolcowy szyi – początek – Th1,2, C6,7, koniec – C2-4
c. m. kolcowy głowy – początek – Th1,2, C6,7, koniec – guzowatość potyliczna
zewnętrzna.
Mięśnie poprzeczno – kolcowe
12. M. półkolcowy - przebiega od wyrostków poprzecznych( od dołu) do wyrostków kolczystych
( u góry) – pasma przeskakują po 4-8 kręgów. Ma części – m. półkolcowy klatki piersiowej i
szyi – początek wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych, kończy się na wyrostkach
kolczystych Th1-6, C2-7. Część m. półkolcowy głowy – początek – Th1-6, C4-7( wyr.
poprzeczne), koniec – k. potyliczna.
Czynność działając jednostronnie – zginają kręgosłup w kierunku bocznym i obracają w stronę
przeciwna. Obustronnie zginają głowę do tyłu.
13. M. wielodzielny – pasma mijają 2-4 kręgi – ma silniejsze działanie obrotowe.
14. M. skręcające – przeskakują po jednym kręgu – skręcają kręgosłup – kurcząc się
jednostronnie, mają słabe działanie prostujące kręgosłup.

Krótkie mięśnie grzbietu.

15. M. międzykolcowe – łączą wyrostki kolczyste, mijają 1-2 kręgów – działanie prostujące
kręgosłup. ( W części szyjnej są to mięsnie parzyste ze względu na obecność na tych kręgach
podwójnych wyrostków kolczystych).
16. M. międzypoprzeczne – łączą wyrostki poprzeczne – głównie działanie zginające kręgosłup w
bok. ( W części lędźwiowej i szyjnej podwójne w pierwszej łączą wyrostki dodatkowe i
żebrowe, w drugiej łączą przednie i tylne guzki wyrostków poprzecznych).
Mięśnie podpotyliczne
1. M. skośny górny głowy – (przypuszczalnie najwyższy mięsień międzypoprzeczny) – początek
– wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego, koniec – przyśrodkowo na kości potylicznej.
2. M. prosty tylny mniejszy głowy ( przypuszczalnie najwyższy mięsień międzykolcowy)–
początek – guzek tylny kręgu szczytowego, koniec – pośrodkowo na kości potylicznej.
3. M. prosty tylny większy głowy( przypuszczalnie drugi mięsień międzykolcowy)początek –
wyrostek kolczysty kręgu obrotowego – koniec bocznie od poprzedniego na kości potylicznej.
4. M. skośny dolny głowy ( etiologia jak poprzedniego) początek wyrostek kolczysty kręgu
obrotowego, koniec – wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego.
5. M. prosty boczny głowy – początek – wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego, koniec – na
podstawie kości potylicznej ( odpowiada on najwyższemu mięśniowi międzypoprzecznemu
przedniemu - łączącemu guzki przednie wyrostków poprzecznych).
Czynność mięśni podpotylicznych – ruchy obrotowe głowy.

Mięśnie mimiczne twarzy

1. Mięsień naczaszny –złożony z :

a. Mięsień potyliczno czołowy.
 Brzusiec potyliczny
 Brzusiec czołowy – odpowiedzialny za powstanie poprzecznych
zmarszczek na czole.
b. Mięsień ciemieniowo skroniowy.
2. Mięsień okrężny oka.
a. Część oczodołowa – odpowiada za mocne zaciskanie szpary powiekowej i powstanie przy
tym promienistych zmarszczek przy kątach oczu tzw. kurzych łapek.
b. Część powiekowa – delikatnie zamyka oko.
c. Część łzowa – obejmuje swoimi włóknami woreczek łzowy i wyciska łzy.
3. Mięsień podłużny –mięśnie o tej nazwie biegną od nasady nosa równolegle do góry – ich
skurcz powoduje powstanie poprzecznych zmarszczek u nasady nosa.
4. Mięsień marszczący brew– biegnie od nasady nosa na boki. Powoduje powstanie pionowych
zmarszczek na czole.
5. Mięsień okrężny ust.
a. Część brzeżna -leży bliżej otworu ust. Powoduje zwężenie czerwieni wargowej.
b. Część wargowa - powoduje poszerzenie czerwieni wargowej i wywinięcie warg na
zewnątrz.
6. Mięsień szeroki szyi.
7. Mięsień obniżacz wargi dolnej.
8. Mięsień obniżacz kąta ust.
9. Mięsień bródkowy – razem z poprzednik powodują powstanie miny - buzia w podkówkę.
10. Mięsień śmiechowy– powoduje powstanie dołka w policzku.
11. Mięsień jarzmowy większy– właściwy mięsień śmiechu.
12. Mięsień jarzmowy mniejszy– pomocniczy mięsień śmiechu.
13. Mięsień dźwigacz kąta ust.
14. Mięsień dźwigacz wargi górnej.
15. Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa – dodatkowo rozszerza skrzydła nosa.
16. Mięsień nosowy
a. Część nosowa – współpracuje z poprzednim w ruchu rozszerzania skrzydeł nosa.
b. Część poprzeczna – zwęża skrzydła nosa.
17. Mięsień obniżacz przegrody nosa – współpracuje z częścią b. mięśnia nosowego.
18. Mięsień policzkowy – inaczej mięsień trębaczy – pracuje przy wydymaniu policzków i
wydmuchiwaniu powietrza.
19. Mięsień uszny górny.
20. Mięsień uszny przedni.
 21. Mięsień uszny tylny.
Parzyste: 1b, 2a,b,c,8,10, 11,12,13,14,15,16b,17,18,19,20,21.
Nieparzyste:1, 1a,5a,b,6,7,9,16,16a.
Wykład 9.
Temat: Mięśnie żucia. Mięśnie klatki piersiowej. Mięśnie brzucha. Mięśnie szyi.

Mięśnie żucia są jedynymi mięśniami szkieletowymi wśród mięśnie leżących na twarzy. Zaliczamy
do tej grupy 4 mięśnie biorące udział w ruchach żucia- rozdrabniania pokarmów.
1. M. skroniowy – największy i najsilniejszy z tej grupy mięśniowej. Rozpoczyna się na kresie
skroniowej, w dole skroniowym, na powierzchni wewnętrznej powięzi skroniowej, na łuku
jarzmowym. Mięsień o kształcie wachlarza przechodzi w pojedyncze ścięgno, które kończy
się na wyrostku dziobiastym żuchwy. Czynność: Włókna poziome tylnej części mięśnia cofają
wysuniętą żuchwę i ta część mięśnia działa antagonistycznie w stosunku do m. skrzydłowego
bocznego. Wszystkie włókna podnoszą żuchwę- dociskają zęby. Nawet kiedy zęby się stykają
włókna nie są jeszcze w pełni skurczone. Na tym nadmiarze polega istota żucia.
2. M. żwacz – ma dwie części oddzielone u góry i z tyłu.
a. Część powierzchowna – początek – dolny brzeg kości jarzmowej i łuku jarzmowego
aż do szwu skroniowo-jarzmowego, koniec powierzchnia boczna gałęzi i kąta
żuchwy.
b. Część głęboka – początek- od łuku jarzmowego aż do stawu skroniowo
żuchwowego. Koniec jw.
Czynność – jak skroniowy unosi żuchwę i obraca ją do boku.
3. M. skrzydłowy przyśrodkowy- początek – dół skrzydłowy kości skroniowej, koniec
powierzchnia przyśrodkowa kąta żuchwy. Czynność – Unosi żuchwę jak m. skroniowy.
Działając jednostronnie podobnie jak dwa poprzednie mięśnie obraca żuchwę na zewnątrz –
powodu powstanie ruchów żuchwą na boki.
4. M. skrzydłowy boczny – początek –
a. Głowa górna – grzebień podskroniowy, powierzchnia podskroniowa skrzydła
większego kości klinowej.
b. Głowa dolna – blaszka boczna wyr. skrzydłowatego, powierzchnia podskroniowa
szczęki.
Wszystkie włókna biegną do tyłu i boku i kończą się na wyrostku kłykciowym żuchwy.
Czynność – równoczesny skurcz obu mięśni wysuwa żuchwę do przodu. Jednostronny – współpracuje
z mięśniami poprzednimi w ruchach żuchwą na boki.

Mięśnie klatki piersiowej

I. Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej.
 1. Mięsień piersiowy większy
a. Część obojczykowa – początek – przyśrodkowa połowa
obojczyka.
b. Część mostkowo-żebrowa – początek – chrząstki żeber
prawdziwych i powierzchnia przednia mostka.
c. Część brzuszna – początek – blaszka przednia pochewki
mięśnia prostego brzucha.
Koniec mięśnia leży na guzku większym kości ramiennej. Czynność przyciąga ramię
przyśrodkowo i do przodu, przywodzi i nawraca, jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

2. Mięsień piersiowy mniejszy – początek – 3 lub 4 zęby odchodzące

do końców przednich żeber kostnych, włókna tego mięśnia kończą się
na wyrostku kruczym łopatki. Mięsień ten obniża obręcz k. górnej
współdziałając z dolnymi włóknami mięśnia czworobocznego i
mięśnia zębatego przedniego oraz przyciąga ją do przodu. Przy
ustalonym ramieniu działa jako mięsień wdechowy.
3. Mięsień podobojczykowy – przyczep początkowy – leży na
powierzchni górnej pierwszego żebra, na granicy kostno-chrzęstnej,
kończy się na powierzchni dolnej obojczyka, na jego końcu
barkowym. Czynność – pociąga obojczyk ku dołowi i do przodu,
hamuje ruchy w stawie mostkowo-obojczykowym, powiększa światło
żyły podobojczykowej.
4. Mięsień zębaty przedni. Przyczepy – początek – 10 zębów
odchodzących od 9 górnych żeber, kończy się na brzegu
przyśrodkowym łopatki. Czynność – pociąga staw ramienny do
przodu i w kierunku przeciwnym niż część środkowa mięśnia
czworobocznego, część dolna pociąga łopatkę ku dołowi, część dolna
obraca też panewkę w górę dzięki czemu ramię może być
odwiedzione ponad poziom. Jest pomocniczym mięśniem
wdechowym.
II. Głębokie mięśnie klatki piersiowej.
1. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne- ich włókna łączą ze sobą
poszczególne żebra. Przebiegają od żebra leżącego niżej i od dołu, do
żebra leżącego wyżej i góry. Są głównymi mięśniami wdechowymi.
Pracują przy nabieraniu powietrza.
2. Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne – ich przebieg jest odwrotny
w stosunku do poprzednich. Biegną od żebra leżącego wyżej i od
 strony mostka, do żebra leżącego niżej i w stronę kręgosłupa. Uważa
się je za pomocnicze mięśnie wdechowe. Ich praca polega na
utrzymywaniu sztywności przestrzeni międzyżebrowych podczas
zwykłego – powodowanego elastycznością klatki piersiowej
wydechu.
3. Mięśnie podżebrowe – ich przebieg jest taki sam jak poprzednich to
znaczy od górnego żebra ( leżącego wyżej) i od strony mostkowej, do
dołu i w stronę kręgosłupa. Leżą po wewnętrznej stronie żeber. Są
głównymi mięśniami wydechowymi, pracującymi w takim samych
mechanizmie jak mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne.
4. Mięsień poprzeczny klatki piersiowej. Rozpoczyna się na
powierzchni tylnej wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzonu
mostka, kończy się symetrycznie po obu stronach mostka 5 zębami na
żebrach 2 do 6, na ich granicy chrzęstno kostnej.
III. Przepona jest mięśniem kopulastym stanowiącym odgraniczenie jamy brzusznej od jamy
klatki piersiowej. Skurcz przepony powoduje jej spłaszczenie i w ten sposób zwiększany
jest wymiar pionowy klatki piersiowej. Wyróżniamy trzy części przepony:
a. Część lędźwiowa – najsilniejsza – rozpoczyna się odnogą prawą leżącą niżej i odnogą
lewą leżącą wyżej. Pomiędzy odnogami przechodzi z klatki piersiowej do jamy
brzusznej aorta. Miejsce to nazywamy– rozworem aorty. W części lędźwiowej leżą
też więzadła łukowate – pośrodkowe, przyśrodkowe i boczne. Więzadło łukowate
pośrodkowe łączy ze sobą odnogi przepony, więzadło przyśrodkowe przebiega
obustronnie nad mięśniem biodrowo-lędźwiowym, a więzadło boczne nad mięśniem
czworobocznym lędźwi.
b. Część żebrowa – najbardziej rozległa – rozpoczyna się włóknami odchodzącymi od
wszystkich żeber.
c. Część mostkowa – odchodzi od wyrostka mieczykowatego.
Wszystkie części kończą się w miejscu zwanym środkiem ścięgnistym, które stanowi dla
wszystkich części ścięgno końcowe.
Czynność – przepona jest mięśniem wdechowym powodującym oddychanie brzuszne w
przeciwieństwie do powodujących oddychanie torem żebrowym mięśni międzyżebrowych
zewnętrznych. Podczas skurczu przepona się spłaszcza powodując wydatne zwiększenie wymiaru
pionowego klatki piersiowej. Przepona działa też podczas pogłębionego wydechu kiedy to
popychana jest do góry przez mięśnie tworzące tłocznię brzuszną.

Mięsnie brzucha.
1. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha – Przyczepy początkowe – 8 wiązek na powierzchni
zewnętrznej 5-12 żebra, przyczepy końcowe – górne włókna tworzą rozcięgno budujące
pochewkę zewnętrzną mięśnia prostego brzucha, środkowe włókna przechodzą w więzadło
pachwinowe, dolne przyczepiają się do wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego. Czynność –
jednostronny skurcz obraca tułów w stronę przeciwległą, obustronny skurcz zgina kręgosłup,
pociąga klatkę piersiową do przodu, jest czynnym mięśniem wydechowym.
2. Mięsień skośny wewnętrzny brzucha. Przyczepy początkowe – od blaszek powięzi
piersiowo-lędźwiowej, od kresy pośredniej grzebienia biodrowego, od bocznych 2/3 więzadła
pachwinowego. Przyczepy końcowe – włókna tylne kończą się na brzegach dolnych żeber 10-
12, główna masa włókien tworzy pochewkę mięśnia prostego brzucha, dolne włókna tworzą
odrębny mięsień u mężczyzn – mięsień dźwigacz jądra, którego odpowiednikiem u kobiet jest
więzadło obłe macicy. Czynność – obustronny skurcz zgina tułów do przodu, jednostronny –
zgina w tę samą stronę, po której leży mięsień. Jest mięśniem wydechowym, gdyż podobnie
jak poprzedni uruchamia tłocznię brzuszną.
3. Mięsień poprzeczny brzucha. – Przyczepy początkowe – rozpoczyna się sześcioma zębami
od powierzchni wewnętrznej 7-12 chrząstki żebrowej, od powięzi piersiowo-lędźwiowej, od
wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego, od bocznej połowy więzadła pachwinowego.
Kończy się tworząc wewnętrzną błonę pochewki mięśnia prostego brzucha. Dolne włókna
budują mięsień dźwigacz jądra lub więzadło obłe macicy. Czynność – obustronny skurcz
powoduje powstawanie tłoczni brzusznej, zwęża talię.
4. Mięsień prosty brzucha. Położony jest symetrycznie po obu stronach linii pośrodkowej.
Przyczepy początkowe odchodzą do 5-7 chrząstki żebrowej i wyrostka mieczykowatego.
Przyczepy końcowe – włókna biegną w dół i są poprzedzielane smugami ścięgnistymi i
dochodzą do gałęzi górnej kości łonowej i spojenia łonowego. Czynność – przy
ustabilizowanej miednicy pochyla tułów, przy ustabilizowanym tułowiu podnosi miednicę.
Jest antagonistą mięśnia prostownika grzbietu i pomocniczym mięśniem wdechowym.