Video Destekli Öğretim

Özel Eğitimde Öğretim Yöntemleri Dersi

Dr. Mine SÖNMEZ KARTAL
GİRİŞ
• Video destekli öğretim, bir model tarafından sergilenen
becerinin yer aldığı videoların izlenmesi şeklinde
gerçekleştirilen teknoloji temelli öğretimdir.
• Video destekli öğretim geçmişten günümüze değin farklı
şekillerde sınıflandırılmış olsa da son yıllarda alanyazında
temel olarak video model ve video ipucu olmak
üzere iki şekilde sınıflandırılmaktadır.
GİRİŞ
• Video model (video modeling), bireyin, kendisine
kazandırılmak istenen becerinin sergilendiği bir videoyu
izlemesi ve ardından bu beceriyi yerine getirmesidir.
• Video modelde öncelikle kazandırılmak istenen beceri bir
model tarafından sergilenir ve model beceriyi sergilerken
video kaydı yapılır. Daha sonra, hazırlanan bu video,
becerinin öğretileceği bireye izletilir ve bireyin videoyu
izledikten sonra beceriyi yerine getirmesi beklenir
• Video modelde birey, model tarafından sergilenen becerinin
tüm basamaklarını tek seferde videodan izler ve ardından bu
beceriyi yerine getirir.
GİRİŞ
• Video ipucu (video prompting) ise, bireyin kendisine
kazandırılmak istenen becerinin sergilendiği bir
videodan, becerinin yalnızca bir basamağına ait videoyu
izlemesi ve ardından becerinin bu basamağını yerine
getirmesi ve sonraki basamağa ait videoyu başlatması
ya da gerektiğinde videoyu tekrar oynatmasıdır.
GİRİŞ
• Video modelin; oyun becerileri, iletişim becerileri ve
sosyal beceriler gibi tek seferde gerçekleştirilmesi
uygun olan becerilerin kazandırılmasında;
• Video ipucunun ise özbakım becerileri, günlük yaşam
becerileri ve mesleki beceriler gibi zincirleme ve/veya
karmaşık becerilerin kazandırılmasında tercih
edilebileceğini söylemek mümkündür.
VİDEO MODEL (videoyla model olma)
• Video model, Bandura’nın sosyal öğrenme kuramının bir
parçası olan gözleyerek öğrenmeye, başka bir ifadeyle
model olma ve taklit etmeye dayalı geliştirilmiş bir
uygulamadır.
• Hem normal gelişim gösteren hem de özel gereksinimli
olan bireylere çeşitli becerilerin öğretiminde yaygın
olarak kullanılmakta ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki
Otizm Spektrum Bozukluğu Ulusal Mesleki Gelişim
Merkezi (National Professional Development Center on
Autism Spectrum Disorders [NPDC], 2014) tarafından
otizm spektrum bozukluğu olan bireyler için kanıta
dayalı uygulamalardan biri olarak kabul edilmektedir.
 Video Modelin Üstün Yönleri
Videoların bireyin sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtıcı biçimde ve amaca özel olarak hazırlanmasına izin
verir.

Videolardaki becerinin gerçek ortamda ve gerçek araç-gereçlerle gerçekleştirilmesine izin verdiğinden,

bireye doğal bağlama benzer bir deneyim yaşatır.

Öğretilmek istenen beceriye ilişkin en iyi örnek elde edilene kadar video tekrar tekrar oluşturulabilir ya da
biçimlendirilebilir.

Videolara replik ve/veya dış ses anlatısı eklenmesine ve böylece görsel uyaranlarla işitsel uyaranların
birleştirilmesine olanak sağlar.

Herhangi bir beceri için oluşturulan videoların farklı bireyler için de kullanılmasına izin verir

Videolar, beceri doğal ortamda ve doğal araç-gereçlerle gerçekleştirilirken oluşturulduğunda, genellemeye

katkıda bulunur.

Videodaki becerinin birden fazla kez izlenmesine olanak sağlar.

Video Modelin Üstün Yönleri (devam)
Videodaki becerinin her seferinde birebir aynı şekilde ve aynı sürede gerçekleştirilmesini garanti altına
aldığından, öğretimde bir standardizasyon sağlar.

Hazırlanan videoların tek seferde ve aynı anda birden fazla sayıda bireye, küçük grup düzenlemesi
yoluyla gösterilmesine olanak sağlar.

Anne, baba, kardeş ve bakıcı gibi uzman olmayan uygulamacılar tarafından kolaylıkla ve yüksek
güvenirlikle kullanılabilir.

Videonun sunumu için taşınabilir araçların kullanılması durumunda ev, işyeri ve toplumsal ortamlar gibi
okul dışındaki ortamlarda da kullanılabilir.

Her öğretim oturumunda bir (canlı) model olmasını gerektirmediğinden maliyet ve zaman açısından
verimlidir.

Pek çok birey için videoyu izlemek, hoşa giden ve eğlenceli bir etkinlik olabilir ve öğretime ilişkin
motivasyonu arttırabilir.

Bağımsızlığı arttırıp, bireyin başkalarına olan bağımlılığını azaltır.

Video Modelin Sınırlı Yönleri
Yeterli bilgi ve deneyim sahibi olunmadığında, videoları hazırlamak oldukça
zor ve zaman alıcı olabilir.

Videoların uygulamacı tarafından hazırlanmamış olması ve ticari olarak

üretilmiş videoların kullanılması durumunda video modelin etkililiği görece
azalabilir.

Videoların anne, baba, kardeş, bakıcı ve hatta öğretmenler tarafından bile

hazırlanması güç olabilir.

Videolar hazırlanırken kendi kendine model kullanılmışsa, gizlilik ilkesi

gereğince bu videolar başka bireyler için kullanılamaz.
Video Modelin Sınırlı Yönleri(devam)
Videolar hazırlanırken kendi kendine model kullanılacaksa, beceriyi kaydetme
süreci uzun sürebilir, videoları biçimlendirme ve düzenleme süreci zahmetli
olabilir.

Video kamera, aksiyon ya da kask kamerası, bilgisayar, televizyon, cep telefonu

ve tablet gibi teknolojik araçları temin etmek güç ve maliyetli olabilir.

Videonun sunumu için taşınabilir araçların kullanılamaması durumda tek bir

ortama bağlı kalınmasına neden olur.

Videoda kullanılan model bireyin yaş, cinsiyet ve statü gibi kişisel özelliklerine
benzerlik göstermediğinde ya da model için tercih değerlendirmesi
yapılmadığında, video modelin etkililiği görece azalabilir.
VİDEO MODELLE ÖĞRETİM SÜRECİ
• Video model, oldukça sistematik şekilde uygulanan bir
öğretim sürecini içerir.
• Video model kullanılarak öğretim yapılacağı zaman; (a)
hazırlık aşaması, (b) video oluşturma aşaması ve (c)
öğretim aşaması olmak üzere üç aşamalı bir süreç
izlenir.
VİDEO MODELLE ÖĞRETİM SÜRECİ (devam)
• Hazırlık aşaması; video destekli öğretim türünün
seçildiği, beceri analizinin ve/veya senaryonun
oluşturulduğu, modelin, görüş açısının ve beceriyi
gerçekleştirme hızının seçildiği, replik ve dış ses anlatısı
kullanılıp kullanılmayacağına karar verildiği ve ortamın
belirlendiği aşamadır.
VİDEO MODELLE ÖĞRETİM SÜRECİ (devam)
• Video oluşturma aşaması; araç gereçlerin
hazırlandığı, videonun oluşturulduğu ve
biçimlendirildiği, videonun nasıl saklanacağına karar
verildiği, sunum aracının seçildiği, videonun sunum
aracına aktarıldığı ve hazırlanan videonun test edildiği
aşamadır.
VİDEO MODELLE ÖĞRETİM SÜRECİ (devam)
• Öğretim aşaması, öğretim ortamının ve zamanının
düzenlendiği, öğretimin yapıldığı, öğretim sırasında ek
stratejiler kullanıldığı, öğretim verilerinin toplandığı,
video modelin silikleştirildiği, ayrıca kalıcılık ve
genelleme evrelerinin gerçekleştirildiği aşamadır.
Önemli Bilgiler
• Beceri analizi (task analysis), birden fazla davranıştan
oluşan karmaşık ya da zincirleme davranışların daha
kolay öğrenilmesini sağlamak için, beceriyi küçük ve
öğretilebilir basamaklara ayırmak ve daha sonra bu
basamakları gerçekleştirilme sırasına göre dizmektir.
Önemli Bilgiler
• Beceri belirlendikten sonra video kaydı için
kullanılacak senaryolar oluşturulur. Senaryolar
oluşturulurken mümkün olduğunca doğal bağlamdaki
ortamlar, araç-gereçler, kişiler/roller ve replikler dikkate
alınır.
• Senaryo oluştururken davranışların ve repliklerin
yazılmasının yanı sıra ortamın ve sahnelerin
betimlenmesi, hatta görsel bir senaryo taslağı
(storyboard) hazırlanması gerekebilir.
Senaryo Örneği
Önemli Bilgiler
• Video modelde yetişkin ya da akran model
kullanılabileceği gibi bireyin kendisinin model olması da
söz konusu olabilir.
• Hangi tür model kullanılırsa kullanılsın, yapılacak şey,
modele ne yapacağının ayrıntılı biçimde açıklanması ve
modelin öğretilmek istenen beceriyi, beceride
ustalaşıncaya değin birkaç kez prova etmesidir.
Önemli Bilgiler
• Video oluşturulurken; (a) birinci kişi görüş açısı (model
görüş açısı), (b) üçüncü kişi görüş açısı (izleyici görüş
açısı) ve (c) karma görüş açısı olmak üzere üç tür görüş
açısı kullanılabilir.
• Birinci kişi görüş açısı (first-person perspective/
subjective viewpoint), videolarda, beceriyi gerçekleştiren
modelin yalnızca beceriyi gerçekleştirirken kullandığı
vücut bölümlerinin (genellikle modelin yalnızca ellerinin)
görüldüğü ve bireyin beceriyi kendi gerçekleştiriyor hissi
yaşadığı görüş açısıdır. Bu görüş açısının kullanıldığı
videolarda model görünmez.
Birinci kişi bakış açısı örneği
Önemli Bilgiler
• Üçüncü kişi görüş açısı (third-person perspective/
spectator viewpoint) ise, videolarda, beceriyi gerçekleştiren
modelin bütün bedenin görüldüğü ve bireyin becerinin
gerçekleştirilmesine ilişkin tüm noktalara dikkat yönelttiği,
geleneksel görüş açısıdır. Gerçekleştirilen beceriyi karşıdan
izleyen kişinin görüş açısıyla gösterdiği için izleyici görüş açısı
olarak da adlandırılır.
• Birinci kişi görüş açısıyla karşılaştırıldığında, oluşturması
görece daha kolaydır çünkü yapılacak tek şey çoğunlukla,
model beceriyi gerçekleştirirken belli bir uzaklıktan ortamı,
araç-gereçleri, modeli ve modelin davranışlarını
kaydetmektir.
Üçüncü kişi görüş açısı örneği
Önemli Bilgiler
• Karma görüş açısı ise (mix perspective/mixed
viewpoint) ise, görüş açısı türlerinin iki ya da daha
fazlasının bir arada kullanıldığı video modeldir.
Önemli Bilgiler
• Video modelde herhangi bir replik ya da dış ses
olmaksızın videoyu hazırlamak da mümkündür; ancak
söz konusu sosyal beceriler olduğunda, videoya
genellikle replik ya da dış ses anlatısı eklenir.
• Videoya eklenecek replik ya da dış ses, video
hazırlanırken eşzamanlı (senkron) olarak
seslendirilebileceği gibi, video hazırlandıktan sonra
eşzamanlı olmayan (asenkron) şekilde seslendirilip
videoya da eklenebilir.
Öğretimin Gerçekleştirilmesi
• Video modelle öğretime ilişkin gerekli tüm hazırlıklar
tamamlandıktan sonra öğretimin sunulmasına geçilir.
Video modelle öğretimde, öğretimin nasıl sunulacağına
ilişkin tek bir doğru yol olmamakla birlikte; alanyazında
video modelle öğretim kullanılarak yapılan araştırmalar
incelendiğinde, bireylerin özelliklerinin gerektirdiği
uyarlamalar dışında, öğretim uygulamalarının benzer
şekilde gerçekleştirildiği görülmektedir.
• Öğretim akışını inceleyelim:
Öğretimin Gerçekleştirilmesi
• Video modelle öğretim süreci genel olarak;
• (a) performansı belirleme,
• (b) videoyu izleme,
• (c) beceriyi sergileme,
• (d) ilerlemeleri kaydetme ve
• (e) sorun çözme basamaklarından oluşmaktadır.
 Video Modelle Öğretimin İstenen Şekilde Sonuçlanmaması
Halinde Gözden Geçirilmesi Gereken Durumlar
• Video yeterli sıklıkta gösteriliyor mu?
• Birey videoyu izliyor ancak önemli bölümlerine dikkat yöneltemiyor mu?
• Gün içinde videonun izlenebileceği daha iyi bir zaman var mı?
• Videonun izlendiği ortam dikkat dağıtıcı mı?
• Videonun süresi uzun mu?
• Birey beceri sonunda uygun türde ve yeterli miktarda pekiştireç alıyor
mu?
• Beceri, gerçekleştirmesi güç ve fazla sayıda basamaktan mı oluşuyor?
• Videodaki beceri doğru analiz edilmiş mi ve yeni bir beceri analizi
yapmaya gerek var mı?
• Videodaki modelin değişmesi daha fazla etkili olabilir mi?
• Gözleyerek öğrenme ve taklit becerisine sahip olan bireyin video
modelle öğretim uygulamasına gereksinimi var mı?
 Video Modelle Öğretimin İstenen Şekilde
Sonuçlanmaması Halinde Gözden Geçirilmesi Gereken
Durumlar
• Bireyin performansında ilerleme olmaması durumunda
öncelikle bir değişkeni değiştirerek sorun çözülmeye
başlanmalıdır. Değişkende değişiklik yapıldıktan sonra bireyde
meydana gelen ilerlemeler gözlenmeli ve bir ilerleme
olmamışsa, başka bir değişkende değişikliğe gidilmelidir.
• Aksi takdirde, tek seferde birden fazla değişken
değiştirildiğinde, hangi değişkenin ilerleme üzerinde en büyük
etkiye sahip olduğunu belirlemek güç olmaktadır.