Müəllimə-Əsədullayeva Səidə

Tələbə-Rahil Ağabəyli
İxtisas-Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi
Fənn-fizika

Mövzu-Mexaniki rəqslər.
Rezonans
 Rezonans əyriləri

Rezonans
Məcburi mexaniki
rəqslərin qrafiki
Məcburi mexaniki
rəqslər
Sönməyən rəqslər almaq üçün rəqs sistemində enerji itkisini kompensasiya etmək lazımdır.
Bunun üçün rəqs edən cisimə harmonik qanunla dəyişən xarici periodik qüvvə

təsir göstərməlidir.
Xarici periodik dəyişən qüvvənin təsiri nəticəsində baş verən rəqslərə məc¬buru rəqslər
deyi¬lir. (1.129)-i nəzə¬rə alsaq, yaylı rəqqasın hərəkət tənliyi

şəklinə düşər. və
ifadələrindən istifadə etsək
(1.130) tənliyini xətti qeyri-
bircins diferensial tənliyə
(1.131)
gətirmək olar:
 Burada f0=F0/m-dir. (1.131) tənliyinin həlli
bircins (1.122) tənliyinin ümumi həlli (1.123)
ilə qeyri-bircins (1.131) tənliyinin xüsusi (1.132)
həllinin cəminə bəra­bə­r­dir. (1.123) toplananı
eksponensial qanuna əsasən azalır və yalnız
prosesin ilk döv­ründə rol oynayır. Onda
(1.131) qeyri-bircins tənliyin həlli onun
xüsusi həllinə bəra­bə­r­dir:

Burada

(1.133) (1.134)

Rəqsin ammplitudu Rəqsin başlanğıc fazasıdır.

Məcburi rəqslərin qrafiki şəkil 1.60-da
göstərilmişdir. Şəkildən görünür ki,
qərarlaşmış rejimdə məcburu rəqslər ω
tezliyi ilə baş verən har­monik rəqslərdir.
Məc­buri rəqsin (1.133) və (1.134) ifadələri
ilə təyin olunan amplitudu və fazası da ω
tezliyindən asılıdır.
Məcburedici qüvvənin tez­liyi rəqs edən
sistemin məxsusi tezliyinə yaxın­laş­dıqda
məcburi rəqslərin ampli­tu­dunun kəskin
artması ha­disəsi baş verir və bu hadisə
rezonans adlanır. (1.133) düstu­run­dan
görünür ki, yerdəyişmənin amplitudunun
mak­simum qiymətə çatdığı rezonans
tezliyini təyin etmək üçün (1.133)
funksiyasının mak­simumunu, yaxud da, Şəkil 1.60
kökaltı ifadə­nin minimumunu tapmaq
lazımdır.
Kökaltı ifadəni ω ya görə
diferensiallayıb sıfra bərabərləşdirsək
tezliyinin təyin olunma şərtini alırıq:

Beləliklə A-nın maksi­mum qiymətinə uyğun olan rezonans tez­­liyi üçün

(1.135)

yazmaq olar. Bu halda rəqsin amplitudu (1.136)

ifadəsinə bərabər olur.

 Şəkil 1.61-də -nın müxtəlif
qiymətlərində məc­buru rəqs­lərin
amplitudunun tezlikdən asılılığı
göstərilmişdir. (1.135) və (1.136) düstur­
larından görünür ki, kiçik olduqda
verilən əyrinin­
0 maksi­mu­mu daha
böyük qiymət alır və daha sağda
yerləşir.
ω –0 olduq­da əyrilərin hamısı statik meyl adlanan, sıfırdan fərqli, eyni
qiymətinə çatır

ω –∞ olduqda bütün əyri­lər asimptotik ola­raq sıfra

yaxın­laşır.
0

Şəkil 1.61-də göstərilən

əyrilər rezonans əyriləri
adlanır.(1.134) ifadəsindən
alırıq ki, yalnız sistemdə
sönmə olmadıqda (=0) rəqs­
lər və məcburedici qüvvə
eyni fazaya malik olur,
qalan bütün hallarda isə
φ≠0 olur

Şəkil 1.61

 /2
00

φ -nin -dan ası­lılığı şəkil 1.62-də gös­

tərilmişdir. Şəkildən gö­rünür ki, dəyiş­
dik­də φ faza sü­rüş­­məsi də də­yi­­şir.
(1.134) ifadəsin­dən alı­nır ki, =0
olduqda φ=0 olur = 0 ol­duq­da isə δ-
nın qi mə­tindən asılı olma­yaraq hə­
mişə φ=∏/2 olur
yəni qüv­vənin rəqs­ləri yerdəyişmənin
rəqslərini ∏/2 qədər qabaqlayır. -nın
sonrakı art­ması ilə faza sürüşməsi
artır və > 0 olduqda φ ∏ olur ,yəni
rəqslərin faza­sı xarici qüv­vənin faza­
sının ək­sinə yönəlir.
Şəkil 1.62-də göstərilən
əyrilər ailəsi faza
rezonans əyriləri
adlanır.

Şəkil 1.62
 Rezonans hadisəsindən radiotexnikada, akustikada,
elektrotexnikada və başqa sahələrdə istifadə olunur. Rezonansın
yaranması hətta ən zəif rəqsləri belə müşahidə etməyə imkan verir,
radio və səs siqnallarının güclənməsində istifadə edilir.
 Müxtəlif növ maşınların
konstruksiyasında nəzərə almaq
lazımdır ki, onların rəqslərinin
məxsusi tezlikləri xarici təsirlərin
tezlikləri ilə üst-üstə düşməsin,
əks halda vibrasiyalar böyük
dağıntılara səbəb ola bilər.
•https://fizika.xyz/pdf-materiallar/mexanika/116-sonn-rqslr-mcburi-rqslr.html