De invloed van de temperatuur op de toonhoogte A2 van een gitaar

0
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Samenvatting
De hoofdvraag en daarmee ook de onderzoeksvraag van dit PO is: hoe hangt de toonhoogte van A2 af van de
temperatuur van de klankkast van een gitaar?

De meetgegevens zijn verzameld door de klankkast te veranderen van temperatuur. Hierbij zijn er metingen, met
een oscilloscoop, gedaan met een klankkast van ongeveer twintig, tien en dertig graden. Deze metingen zijn per
temperatuur in drievoud uitgevoerd om de onnauwkeurigheid zo klein mogelijk te houden. Tussendoor zijn er bij
zeven verschillende temperaturen, van tien tot ook metingen gedaan om van de gemeten gegevens vervolgens
een grafiek te kunnen maken. In de grafiek is afgelezen of er een lineair verband bestaat tussen de temperatuur
van de klankkast en toonhoogte A2 van een gitaar.

De conclusie is dat er geen lineaire verband bestaat tussen de temperatuur van de klankkast en de frequentie van
de toonhoogte A2 van een gitaar. Het antwoord op de onderzoeksvraag ‘Hoe hangt de toonhoogte van A2 af van
de temperatuur van de klankkast van een gitaar’ is dus, dat de toonhoogte van A2 niet afhangt van de
temperatuur van de klankkast van een gitaar.

Op de afbeelding hieronder is te zien hoe een grafiek, gemaakt door een oscilloscoop, er uitziet. Hierbij staat op
de y-as van de grafiek de spanning in mV met 50.0 mV/div en op de x-as van de grafiek staat de tijd in ms met
2.000 ms/div.

1
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Inhoudsopgave

- Inleiding………………………………………………………………………………………………………………………………………………………3
> Motivatie
- Onderzoeksvraag…………………………………………………………………………………………………………………………………………3
> Wat er onderzocht gaat worden
- Theorie…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….4-5
> Trillingen
> Golven
> De bouw van een gitaar
> Het effect van de temperatuur op hout
> De hypothese
- Meetmethode…………………………………………………………………………………………………………………………………………….6
> Proefopstelling en materialen
> Handelingen
> Hoe de resultaten verwerkt zullen worden
- Gidsexperiment…………………………………………………………………………………………………………………………………….……7
> De resultaten
> De uitgewerkte resultaten
> Aanpassingen aan het experiment
- Resultaten………………………………………………………………………………………………………………………………………………….8
> Grafieken van de metingen bij een klankkast met kamertemperatuur
> Grafieken van de metingen bij een gekoelde klankkast
> Grafieken van de metingen bij een verwarmde klankkast
- Uitgewerkte resultaten…………………………………………………………………………………………………………………………….…9
> Tabel van de metingen met een klankkast bij kamertemperatuur
> Tabel van de metingen met een gekoelde klankkast
> Tabel van de metingen met een verwarmde klankkast
- Conclusie……………………………………………………………………………………………………………………………………………..…..10
> Het antwoord op de onderzoeksvraag
- Discussie…………………………………………………………………………………………………………………………………………….….…10
> Discussie
> Onnauwkeurigheid
> Factoren
- Reflectie…………………………………………………………………………………………………………………………………………..………11
> De samenwerking
- Literatuurlijst……………………………………………………………………………………………………………………………………………11
> APA-bronvermelding

2
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Inleiding
Motivatie
De reden dat dit onderwerp, samen met dit onderzoek gekozen is voor het PO, is omdat het eerder dit jaar ging
over golven en trillingen en we ons daar verder in wilde verdiepen. Het leek ons leuk om de theorie die we eerder
al hebben geleerd toe te passen op muziekinstrumenten, omdat dit de interesse heeft van het groepje.
Alle drie de groepsleden zijn van muzikaal actief en willen de praktijk koppelen aan de natuurkundige kant van
muziek. We hebben gemerkt dat in de zomer een gitaar sneller ontstemt raakt; hier zouden we meer van willen
weten en daarom gaan we het verband tussen de temperatuur en de toonhoogtes onderzoeken.

Onderzoeksvraag:
Wat er onderzocht gaat worden
Het onderzoek richt zich op wat voor invloed de temperatuur van de klankkast heeft op de toonhoogte van de 2 de
A, die we vanaf nu A2 zullen noemen.
De onderzoeksvraag is als volgt: ‘Hoe hangt de toonhoogte van A2 af van de temperatuur van de klankkast van een
gitaar’. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een akoestische gitaar.

3
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Theorie
Trillingen
Een trilling is een periodieke beweging, een beweging die na een vaste tijdsduur opnieuw begint, die door de
evenwichtsstand gaat. De duur van één trilling heet de trillingstijd en wordt uitgedrukt in secondes (s).
De toonhoogte wordt ook wel de frequentie genoemd en is het aantal trillingen per seconde van de grondtoon.
De grondtoon is de laagste frequentie die een muziekinstrument kan produceren. De toonhoogte wordt
uitgedrukt in hertz (Hz). De toonhoogte kan worden uitgerekend door 1 te delen door de trillingstijd, f = 1/T.
(Pulsar 3e editie natuurkunde 5 VWO leerboek, 2019).

Hiernaast is afbeelding weergegeven, van een trilling, waarbij de

evenwichtsstand en de periode zijn weergegeven.
De evenwichtsstand ligt altijd in het midden van de trilling en
kan per trilling verschillen.
De periode is ook wel een ander woord voor de trillingstijd en
is dus de duur van één trilling uitgedrukt in secondes (s).
Iets dat niet weergegeven is op de afbeelding hiernaast,
maar wat ook afgelezen kan worden is, de amplitude.
De amplitude is de maximale uitwijking die een voorwerp bereikt
tijdens het uitvoeren van een trilling en is de afstand van de
evenwichtsstand tot aan het maximum/minimum. (Pulsar 3e editie natuurkunde 5 VWO leerboek, 2019).

Geluidsgolven
Geluid plant zich voort in de vorm van geluidsgolven. Geluid plant zich in gassen en vloeistoffen voort als een
longitudinale golf en in een vaste stof plant geluid zich zowel longitudinaal als transversaal voort.
Bij een longitudinale golf trilt de lucht in dezelfde richting als de richting waarin de golf zich voortplant en bij een
transversale golf trillen de deeltjes in een richting loodrecht op de voortplantingsrichting van de golf.
(Wikipedia-bijdragers, 2023)

Als een gitaar aangetokkeld wordt, hoor je een toon. Door het aantokkelen van de snaar gaat de snaar in zijn
eigenfrequentie trillen. De eigenfrequenties zijn de grondtoon en de boventonen van de snaar. Uit de lengte van
de snaar kunnen de golflengtes en de frequenties van de toon afleid worden met de volgende twee formules:
> f = vgolf / λ , met f is de frequentie in Hertz (Hz), vgolf is de golfsnelheid in meter per seconde (m/s) en λ is de
golflengte in meter (m).
1
> l=n ⋅ λ , met n = 1,2,3 enzovoort, L is de lengte in meter (m) en λ is de golflengte in meter (m).
2
(Wikipedia-bijdragers, 2017)

4
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
De bouw van een gitaar
Een gitaar bestaat uit drie onderdelen: De kop, de gitaarhals en de klankkast.
De kop bestaat uit de stemmechanieken waaraan de snaren vast zitten.
Met deze stemmechanieken kunnen de gitaarsnaren worden gestemd.
De hals is het gedeelte van de gitaar waar de akkoorden op worden gespeeld
en daar lopen de snaren overheen. De klankkast zorgt ervoor
dat de muziek die wordt geproduceerd versterkt wordt.
Als een snaar wordt aangeslagen ontstaat er een trilling
die de klankkast versterkt door een gedwongen trilling uit te voeren.
(onlinemuziekacademie.nl)

Resonantie is een verschijnsel waarbij een object gaat meetrillen in zijn eigenfrequentie. In een gitaar dient de
klankkast als een resonator. Wanneer de snaren van de gitaar worden aangeslagen wordt de lucht binnen de
klankkast in trilling gebracht, wat leidt tot resonantie.

Het effect van de temperatuur op hout

De temperatuur hangt vaak samen met de luchtvochtigheid, samen kunnen ze het hout op verschillende manieren
beïnvloeden:

1. Het beïnvloeden van toonhoogtes = Bij een hogere temperatuur is de snelheid van de moleculen hoger.
In een gas, in dit geval lucht, bewegen de moleculen door elkaar waardoor bij een hoge temperatuur de
moleculen sneller van een hoge dichtheid naar een lage dichtheid gaan. Daardoor is de geluidssnelheid hoger en
daardoor ook de frequentie, ofterwijl de toonhoogte. (Wikipedia-bijdragers, 2023).

2. Het beïnvloeden van de klankkwaliteit = De temperatuur zorgt ervoor dat de klankkleur, de manier waarop
muzieknoten samenklinken, onrustiger wordt.
(Wikipedia-bijdragers, 2021).

De hypothese
Hoe hoger de temperatuur van de klankkast van de gitaar is, hoe hoger de frequentie en dus ook de toonhoogtes
zullen zijn. Dit is een lineair verband met de formule f =a∗T +b
hierbij is f de frequentie, T de temperatuur en zijn a en b de constante.

5
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Meetmethode
Proefopstelling en materialen
Voor de proef(opstelling) zijn de volgende materialen gebruikt:
> Een akoestische gitaar
> Een oscilloscoop
> Een föhn
> Een ice pack
> Een thermometer
> Een laptop met het meetprogramma Coach 7
Zie de tekening hiernaast voor de proefopstelling.

Handelingen
De proef is door middel van het volgende stappenplan uitgevoerd:

1. De temperatuur van de klankkast van de gebruikte gitaar wordt gemeten en er wordt gezorgd dat de
temperatuur rond de twintig graden zit.

2. Vervolgens wordt de A2 snaar van de gitaar aangeslagen.

3. Daarna worden de toonhoogte van A2 gemeten met een oscilloscoop die vervolgens een grafiek maakt in het
meetprogramma coach. Waarin de trillingstijd, en dus ook de frequentie, afgelezen kan worden.

4. Deze gegevens worden afgelezen van het meetprogramma Coach 7 en genoteerd bij de desbetreffende
temperatuur.

5. Om de onnauwkeurigheid zo klein mogelijk te houden wordt bij elke temperatuur de proef drie keer uitgevoerd,
dus als de eerste proef bij een temperatuur uitgevoerd is wordt deze nog twee keer herhaald.

6. Daarna kan de volgende meting met een andere temperatuur beginnen. Hierbij wordt de klankkast van de
gitaar eerst verkoeld naar ongeveer tien graden.

7. Bij een temperatuur van tien graden worden dezelfde metingen als voorheen in drievoud uitgevoerd.
Als deze metingen gedaan zijn wordt de klankkast verwarmd tot een temperatuur van ongeveer dertig graden en
worden de metingen op dezelfde manier weer in drievoud uitgevoerd.

8. Ondertussen worden bij zeven verschillende temperaturen ook de toonhoogte van A2 gemeten en genoteerd,
zodat er een grafiek gemaakt kan worden met de gemeten temperatuur en hun resultaten. In de grafiek kan
vervolgens afgelezen worden of er een lineair verband bestaat tussen de temperatuur en de toonhoogte van A2.

Hoe de resultaten verwerkt zullen worden

De resultaten worden als volgt verwerkt:
1. De resultaten die worden gemeten door de oscilloscoop worden weergegeven in een grafiek. Op de y-as van de
grafiek staat de spanning in mV met 50.0 mV/div en op de x-as van de grafiek staat de tijd in ms met 2.000 ms/div.

2. De gegevens van één golf worden afgelezen uit de verschillende grafieken en er wordt per temperatuur een
tabel aangemaakt met verschillende kolommen voor verschillende gegevens. Eén kolom voor de temperatuur (C ̊),
één kolom voor de gemeten tijd (ms) van een golf en één kolom voor de berekende toonhoogtes (Hz).

6
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
3. Door het aflezen van de ingevulde tabellen kan er een conclusie worden getrokken, de hypothese kan worden
gecontroleerd en de onderzoeksvraag/deelvraag kan beantwoord worden.

Gidsexperiment
De resultaten

Figuur 1: klankkast met kamertemperatuur Figuur 2: klankkast van dertig graden Figuur 3: klankkast van tien graden

De uitgewerkte resultaten

Temperatuur (C ̊) Aantal ms per golf Toonhoogte A2 (Hz)

12,8 ̊ 4,00 ms 250,000 Hz
20,0 ̊ 5,40 ms 185,185 Hz
30,2 ̊ 4,65 ms 215,053 Hz

De grafiek is gemaakt door het aflezen van de grafiek die de oscilloscoop gemaakt heeft. Hier is de toonhoogte van
A2 uitgerekend door de formule f = 1/T te gebruiken, waarbij T eerst is omgerekend naar seconde.

Aanpassingen aan het experiment

Tijdens het gidsexperiment zijn een paar dingen opgevallen die bij de officiële metingen anders aangepakt zullen
worden.

In het eerste geval was het de bedoeling om de frequentie van de grondtoon van een gitaar te berekenen.
Dit bleek lastig te zijn omdat de grondtoon uit verschillende frequenties bestaat en het onderzoek dan sneller
onnauwkeurig wordt. Daarom is ervoor gekozen om de frequentie te berekenen van de toonhoogte A2 van een
gitaar.

Hiernaast wordt de volgorde van het onderzoek ook verandert. Het was eerst de bedoeling om na de meting bij
twintig graden van de klankkast van een gitaar de klankkast te verwarmen en daarna te verkoelen. Dit was de
bedoeling omdat er werd gedacht dat het makkelijker was een gitaar te verkoelen dan te verwarmen. Dit bleek
echter niet waar te zijn, het is makkelijker om de klankkast van een gitaar te verwarmen dan om de klankkast van
een gitaar te koelen waardoor de klankkast eerst wordt gekoeld en daarna wordt verwarmd.

7
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Resultaten
Grafieken van de metingen bij een klankkast met kamertemperatuur

Dit is een grafiek, gemaakt door de

oscilloscoop, van één van de metingen bij een
klankkast met een temperatuur van ongeveer
20° graden. In de grafiek zijn twee golven van
de toonhoogte A2 te zien.

Grafieken van de metingen bij een gekoelde klankkast

Dit is een grafiek, gemaakt door de
oscilloscoop, van één van de metingen bij een
klankkast met een temperatuur van ongeveer
10° graden. In de grafiek zijn twee golven van
de toonhoogte A2 te zien.

Grafieken van de metingen bij een verwarmde klankkast

Dit is een grafiek, gemaakt door de
oscilloscoop, van één van de metingen bij een
klankkast met een temperatuur van ongeveer
30° graden. In de grafiek zijn twee golven van
de toonhoogte A2 te zien.

8
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Uitgewerkte resultaten
Metingen met een klankkast bij kamertemperatuur

Temperatuur (C ̊) Aantal ms per golf Toonhoogte A2 (Hz) De toonhoogte van A2 is uitgerekend

19,7° 9,10 ms 109,98 Hz door de formule f = 1/T te gebruiken,
19,7° 9,20 ms 108,70 Hz waarbij T eerst is omgerekend naar
19,7° 9,02 ms 110,86 Hz seconde.

Metingen met een verkoelde klankkast

Temperatuur (C ̊) Aantal ms per golf Toonhoogte A2 (Hz)

14,9° 9,04 ms 110,62 Hz
14,9° 9,00 ms 111,11 Hz
14,9° 9,16 ms 109,17 Hz

Metingen met een verwarmde klankkast

Temperatuur (C ̊) Aantal ms per golf Toonhoogte A2 (Hz)

33,5° 9,12 ms 109,65 Hz
33,5° 9,20 ms 108,70 Hz
33,5° 9,14 ms 109,41 Hz

Totale metingen

Temperatuur (C ̊) Aantal ms per golf Toonhoogte A2 (Hz)

Alle metingen die zijn gemeten,
14,9° 9,07 ms 110,25 Hz
waarbij bij de metingen met een
18,5° 9,22 ms 108,46 Hz
temperatuur van 19,7°, 14,9° en
19,7° 9,11 ms 109,77 Hz
25,7° 9,68 ms 103,31 Hz 33,5° het gemiddelde van de al
26,6° 9,02 ms 110,86 Hz gemeten gegevens is genomen.
27,9° 9,00 ms 111,11 Hz
33,5° 9,15 ms 109,29 Hz

9
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
 Toonhoogte A2 bij verschillende temperatuur
Toonhoogte in Hertz (Hz)

112
110
108 f(x) = − 0.0225617037062795 x + 109.544756025458
106
104
102
100
98
10 15 20 25 30 35
Temperatuur in Celsius (C ̊)

Conclusie:
Het antwoord op de onderzoeksvraag
De conclusie is dat er geen lineair verband is tussen de temperatuur van de klankkast en de frequentie van de
toonhoogte A2 van een gitaar. Het antwoord op de onderzoeksvraag ‘Hoe hangt de toonhoogte van A2 af van de
temperatuur van de klankkast van een gitaar’ is dus, dat de toonhoogte van A2 niet afhangt van de temperatuur
van de klankkast van een gitaar.

Discussie:
Discussie

Uit de theorie komt naar voren dat de temperatuur van een gitaar wel de frequentie kan beïnvloeden. Tijdens het
onderzoek is uitgekomen dat de temperatuur van een gitaar de frequentie niet beïnvloedt. Dit zou kunnen komen
doordat de gitaar niet lang genoeg een andere temperatuur heeft gehad om de frequentie te kunnen veranderen.
Daarnaast hadden grote temperatuurverschillen mogelijk wel een andere uitkomst kunnen geven.

Onnauwkeurigheid

Om de onnauwkeurigheid te berekenen worden

Temperatuur Gemiddelde toonhoogte A2 met
de metingen met een klankkast bij
onnauwkeurigheid
kamertemperatuur, de metingen met een
verkoelde klankkast en de metingen met een 19,7° 109,18 Hz ± 0,99 Hz
14,9° 110,63 Hz ± 0,65 Hz
verwarmde klankkast gebruikt. Deze metingen
33,5° 109,59 Hz ± 0,37 Hz
kunnen gebruikt worden, omdat de meting per
temperatuur drie keer is uitgevoerd.
De onnauwkeurigheid is berekend door per meting de afwijking van het gemiddelde van alle metingen te
berekenen. Daarna wordt alleen nog maar het gemiddelde van de drie afwijking berekent. Uit de
berekeningen blijkt dat de onnauwkeurigheid tussen de 0,99 en 0,37 ligt.

Factoren

10
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
Er zijn meerdere factoren die invloed kunnen hebben op onnauwkeurigheid. Wel is uit de berekeningen van de
onnauwkeurigheid gebleken dat de onnauwkeurigheid erg klein is. Dat betekenend dat alle metingen wel
bruikbaar zijn. Hieronder staan een paar mogelijke factoren die invloed hebben gehad op de onnauwkeurigheid.

- De thermometer die is gebruikt in de proef is afgerond op één decimaal, dit levert onnauwkeurigheid op.
- Het aflezen van de lengte van een golf op de computer is gedaan door een onderzoeker, dit kan ervoor
hebben gezorgd dat het niet precies is. In het computerprogramma staan de streepjes bij alle tienden.
De honderdsten zijn dus afgelezen met het blote oog.
- Het kan zijn dat in de loop van de proef de gitaar is ontstemd, dit zou betekenen dat het aantal Hertz verschilt.
De proef heeft ongeveer een uur geduurd en in deze tijd kunnen de snaren ontstemmen. Dit zal niet een grote
factor zijn, omdat het proces van ontstemmen erg langzaam gaat.

Reflectie:
De samenwerking tijdens het PO is erg soepel verlopen. Aan het begin van de periode is er goed gecommuniceerd
over wat er gedaan moest worden en hoeveel tijd dat ongeveer zou kosten. Hierdoor was alles op tijd af en
kwamen we niet voor verrassingen te staan. Iedereen heeft even veel bijgedragen aan het maken van dit PO en
dat is terug te zien in het logboek. Al met al verliep alles goed en hebben we ons best gedaan om een zo goed
mogelijk PO te maken.

Literatuurlijst:

- Pulsar 3e editie natuurkunde 5 VWO leerboek (flex), Noordhoff, 2019

- Wikipedia-bijdragers. (2017, 24 december). Grondtoon (natuurkunde).
Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Grondtoon_(natuurkunde)
- Wikipedia-bijdragers. (2023, november 7). Toonhoogte. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Toonhoogte
- Gitaar onderdelen kopen? | Bekijk alle soorten onderdelen | Vergelijken! (onlinemuziekacademie.nl)
- Before you continue. (z.d.). https://www.google.com/search?
q=een+trilling+met+een+evenwichtsstand&tbm=isch&ved=2ahUKEwjooIGNzr6CAxWW4bsIHYYDAVcQ2-
cCegQIABAA&oq=een+trilling+met+een+evenwichtsstand&gs_lcp=CgNpbWcQA1AAWABgzwJoAHAAeACAAS-
IAS-
SAQExmAEAqgELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=5thQZeiVE5bD7_UPhoeEuAU&bih=619&biw=1366
#imgrc=SsZ4PLLvNUS0UM&imgdii=842jLHmZNYAduM
- Wikipedia-bijdragers. (2023b, september 28). Geluidsgolf.
Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Geluidsgolf
- Wikipedia-bijdragers. (2023, 17 april). Klankkast. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Klankkast
- Krimpen en zwellen - werking van hout - uipkes vloeren. (z.d.). Uipkes Houten Vloeren.
https://www.uipkesvloeren.nl/pages/krimpen-en-zwellen#:~:text=Waarom%20krimpt%20en%20zwelt
%20een,luchtvochtigheid%20vocht%20verliest%20en%20krimpt.

11
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B
- Geluid en toonhoogte. (z.d.). https://natuurkundeuitgelegd.nl/videolessen.php?
video=geluidtoonhoogte#:~:text=Veelgestelde%20vragen%20%7C%20Geluid%20en%20toonhoogte&text=Bij
%20hogere%20temperatuur%20is%20de,wel%20gevoeld%20worden%20als%20trilling.
- Wikipedia-bijdragers. (2021, 12 januari). Temperatuur (muziek). Wikipedia.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Temperatuur_(muziek)

12
Gemaakt door: Sam Postema, Nina Verhoeff en Xanna de Vries
Docent: Sjoerd Offerhaus
Klas: 5B