Rozdział 1.

Wypalenie zawodowe w pracy pielęgniarek

1. Wypalenie zawodowe w pracy pielęgniarek

Żadna praca nie jest pozbawiona stresu. Ponieważ jednak pielęgniarki kliniczne
pracują w środowisku z natury narażonym na duży stres – podejmując decyzje, które mogą
mieć wpływ na życie pacjentów – muszą zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć stanu
psychicznego i fizycznego zwanego „wypaleniem”.

Należy wskazać na samym początku opracowania na bardzo ważny fakt, choć przez
ponad trzy ostatnie dekady trwają prace nad badaniami definiowania syndromu wypalenia
zawodowego – nie istnieje jasna, kompleksowa definicja problemu, która byłaby zrazem
jednoznaczna i zrozumiała dla wszystkich. Przez to owo zjawisko rozumie się na różne
sposoby, także same przyczyn powstania, skutki, sposoby przeciwdziałania. Badania
wskazują, że najbardziej stresującym doświadczeniem dla pielęgniarek w pracy jest
odpowiedzialność za zdrowie i życie drugiego człowieka. To przewidywalny wynik. Dany
zawód wiąże się właśnie z tego rodzaju dużym obciążeniem, które może w istotny sposób
determinować przez przeciążenie rozwój stanu, jakim jest wypalenie zawodowe1.

Wypalenie pielęgniarskie to stan psychicznego, fizycznego i emocjonalnego

wyczerpania spowodowany utrzymującymi się stresorami związanymi z pracą, takimi jak
długie godziny pracy, presja szybkiego podejmowania decyzji i obciążenie związane z opieką
nad pacjentami, których wyniki mogą być słabe i nie rokować na pełne wyzdrowienie lub
oznaczają zmaganie z pielęgnacją pacjenta umierającego. Według Światowej Organizacji
Zdrowia wypalenie jest zjawiskiem często zawodowym. Nie jest specyficzne dla
pielęgniarstwa. Specjaliści w każdej branży, od nauczania po inżynierię, mogą cierpieć z
powodu tego rodzaju wyczerpania spowodowanego nierealistycznymi oczekiwaniami,
brakiem snu, czy niedoborami i innymi czynniki stresogennymi związanymi z
pracą. Pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia są jednak narażeni na większe ryzyko
wypalenia zawodowego ze względu na wysoce stresujące środowisko pracy. Praca
pielęgniarek odznacza się intensywnym kontaktem z pacjentem. Zaangażowanie i troska w

1 E. Kędra, K. Sanak, Stres i wypalenie zawodowe w pracy pielęgniarek, „Piel. Zdr. Publ.” 2013, nr 3, 2013, s.
120-123.
opiekę nad, mając na uwadze dobro podopiecznego stanowią duże obciążenie psychiczne, a
także fizyczne w pracy pielęgniarek. Wypalenie to nie tylko utrata sił, ale towarzyszą mu
depersonalizacja i obniżone poczucie własnych dokonań. Wyczerpanie emocjonalne uznaje
się za jeden z pierwszych i głównych objawów syndromu wypalenia zawodowego2.

Wypalenie zawodowe może być skutkiem nieustannego stresu, ale nie jest to to samo,
co nadmierny stres. Ogólnie rzecz biorąc, stres wiąże się ze zbyt dużym
obciążeniem: przytłaczającą presją, która wymaga nadmiernych obciążeń pod względem
fizycznym i psychicznym. Jednak zestresowani ludzie nadal mogą sobie wyobrażać, że jeśli
uda im się zapanować nad wszystkim, poczują się lepiej. Wypalenie oznacza uczucie pustki i
wyczerpania psychicznego i braku motywacji. Osoby doświadczające wypalenia
zawodowego często nie widzą nadziei na pozytywną zmianę w swojej sytuacji. Jeśli
nadmierny stres sprawia, że mają poczucie, że nie mogą poradzić sobie z ilością obowiązków,
wypalenie zawodowe oznacza poczucie wyczerpania. Chociaż zazwyczaj osoba zdaje sobie
sprawę, że jest pod wpływem dużego stresu, nie zawsze zauważa wypalenie zawodowe, kiedy
nastąpi. Powinno się w pierwszej kolejności zauważyć nadmierne obciążenie emocjonalne i
poczucie braku sił do dalszej pracy3.

Tabela 1. Stres a wypalenie zawodowe

Charakteryzuje się odczuwaniem Charakteryzuje się wycofaniem

nadmiernego zagrożenia
Emocje są nadreaktywne Emocje są przytępione
Powoduje nadpobudliwość Wywołuje bezradność i beznadziejność
Utrata energii Utrata motywacji, ideałów i nadziei
Prowadzi do zaburzeń lękowych Prowadzi do poczucia oderwania i
depresji
Może prowadzić do przedwczesnego Może prowadzić do poczucia, że życie nie
ma sensu
zgonu
Źródło: Opracowanie własne.

2 E. Wilczek-Rużyczka, I. Zaczyk, Wypalenie zawodowe polskich pielęgniarek – metaanaliza badań, „Hygeia

Public Health” 2015, nr 50, s. 9-10.

3 Ibidem.
1.1. Czynniki predysponujące

Innym czynnikiem przyczyniającym się do znaczącego pod względem częstotliwości

zjawiska wypalenia zawodowego w analizowanym zawodzie jest rosnące zapotrzebowanie na
pielęgniarki w miarę starzenia się pokolenia wyżu demograficznego i wzrost częstości
występowania chorób przewlekłych. Nie należy pomijać złożonych czynników. Do ogólnych
zalicza się: natężony stres, za duży zakres obowiązków, stan przeciążenia, sprzeczne
wymagania, praca pod presją czasu, co jest nierzadkie w zawodzie pielęgniarki, ponadto
obarczanie nadmierną odpowiedzialnością, niewystarczająca gratyfikacja za pracę, brak
perspektyw na rozwój, rozbieżności między oczekiwaniami a rzeczywistością zawodową4.

Osobowość odgrywa równie ważną rolę w podatności na rozwój stanu wypalenia

zawodowego. Szczególnie narażone są osoby, które posiadają takie cechy osobowościowe jak
niska samoocena, nadmierna wrażliwość, chwiejność emocjonalna, mały stopień
elastyczności, przejawianie bierności w działaniu, dążenie do perfekcjonizmu, zależność od
innych osób, trudności w radzeniu sobie z sytuacjami stresującymi. Miejsce pracy także
przyczynia się do powstania wypalania zawodowego. Należy tu wymienić nadmierną
rywalizację, doświadczanie mobbingu, konfliktów z pracownikami, negatywnej atmosfery w
pracy. Istotny jest też sposób wykonywania pracy – odpowiedzialność, pośpiech, czy ryzyko5.

Jednym z największych zagrożeń wypalenia zawodowego dla profesjonalistów w

każdej branży jest chroniczny brak snu. Jest to szczególnie częste w przypadku pielęgniarek,
które pracują liczne godziny i na następujące po sobie zmiany. Każda specjalizacja
pielęgniarska niesie ze sobą własne wyzwania, ale niektóre specjalizacje są z natury bardziej
stresujące niż inne. Jeśli pracuje się na oddziale ratunkowym lub na oddziale intensywnej

4 M. Kupczyk, Syndrom wypalenia zawodowego – objawy, przyczyny, leczenie, skutki, [w:] Centrum Dobrej
Terapii, Specjalistyczny ośrodek pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej i psychiatrycznej, 2022, h ps://
www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/syndrom-wypalenia-zawodowego-objawy-przyczyny-leczenie-skutki/
[Dostęp: 14.10.2023].

5 Ibidem.
tt
opieki, można mieć do czynienia z agresywnymi pacjentami, urazami, dylematami etycznymi
i wysoką śmiertelnością, a wszystko to skorelowane jest z wysokim poziomem stresu i
zwiększonym ryzykiem wypalenia zawodowego. Należy zaznaczyć, że uciążliwość pracy
zależy właśnie przede wszystkim od warunków jej wykonywania. Badacze zwracają uwagę:
„Nie ma wątpliwości, że środowisku w pracy pielęgniarki jest wiele czynników, które są
źródłem stresu i wpływają na poziom obciążenia psychicznego i wypalenia zawodowego”6.

Jeśli w miejscu pracy brakuje kultury dobrych praktyk pracy zespołowej i współpracy,
wypalenie zawodowe może być tam bardziej powszechne. Opieka nad pacjentem jest jednym
z najbardziej satysfakcjonujących aspektów pielęgniarstwa, ponieważ nawiązuje się kontakt
z pacjentami i odczuwa satysfakcję z pomagania im w wyzdrowieniu. Jeśli jednak pracuje się
na oddziałach intensywnej terapii lub w placówkach opieki u schyłku życia, emocjonalne
rozczarowanie związane z krótszym okresem rekonwalescencji i wyższą śmiertelnością może
prowadzić do zmęczenia współczuciem i zwiększonego wskaźnika wypalenia zawodowego.
W literaturze naukowej możemy zauważyć ważne wnioski traktujące o istocie pracy
pielęgniarek: „(…) wskazuje się na specyficzne uwarunkowania, cechy i wymagania zawodu
pielęgniarki, które z jednej strony różnicują ten zawód od innych, a z drugiej strony generują
poważne problemy i mają istotny wpływ na możliwość rozwoju wypalenia zawodowego. W
szczególności podkreśla się takie cechy zawodu, jak: codzienny kontakt z chorobą,
niepewność roli, niska możliwość kontrolowania otoczenia, wymóg stałej czujności,
zhierarchizowany układ zależności zawodowej, konieczność kontaktu z różnymi osobami
zaangażowanymi w ten sam problem”7.

Liczba pacjentów, którymi opiekuje się pielęgniarka, to kolejny czynnik. Wypalenie

zawodowe pielęgniarek jest poważnym problemem dla wszystkich: pielęgniarek,
pracodawców i pacjentów. Same pielęgniarki są narażone na ryzyko wystąpienia zaburzeń
depresyjnych i innych schorzeń psychicznych oraz porzucenia pracy. W przypadku instytucji
obniżenie jakości opieki nad pacjentem może mieć wpływ na reputację i wyniki finansowe.
Jeśli zaś chodzi o pacjentów wypalenie zawodowe pielęgniarek może mieć bezpośredni
wpływ na ich zdrowie. Najbardziej niebezpiecznym ryzykiem związanym z wypaleniem

6 G. Dębska, M. Pasek, E. Wilczek-Rużyczka, Obciążenia psychiczne i wypalenie zawodowe u pielęgniarek

pracujących w różnych specjalnościach zawodowych, „Hygeia Public Health” 2014, nr 49, s. 114.

7 E. Kędra, M. Nowocień, Czynniki stresogenne a ryzyko wypalania zawodowego w pracy pielęgniarek,

„Pielęgniarstwo Polskie”, 2015, nr 3, s. 294.
zawodowym jest obniżenie jakości opieki nad pacjentem. Błędy wynikające ze zmęczenia
mogą prowadzić do dyskomfortu pacjenta, infekcji, a nawet (w skrajnych przypadkach)
śmierci. Według naukowców: „Pracownicy służby zdrowia, w szczególności lekarze i
personel pielęgniarski, należą do tych grup zawodowych, które od momentu zapoczątkowania
badań nad problematyką wypalenia zawodowego znalazły się w centrum uwagi badaczy
problemu. Przedstawiciele tych właśnie zawodów są bowiem nieustannie narażeni na
przeżywanie stresu zawodowego i emocjonalnego, którego głównym powodem jest ciągły
kontakt z drugim człowiekiem oczekującym od nich opieki i pomocy8.”

Wypalenie zawodowe często ma swoje źródło w pracy. Jednak każdy, kto czuje się
przepracowany i niedoceniany, jest narażony na ryzyko wypalenia – począwszy od ciężko
pracującego pracownika biurowego, który od lat nie miał wakacji, po wyczerpaną mamę
niepracującą, opiekującą się dziećmi i wykonującą obowiązki domowe. Wypalenie zawodowe
nie jest spowodowane wyłącznie stresującą pracą lub nadmiarem obowiązków. Do wypalenia
zawodowego przyczyniają się inne czynniki, w tym styl życia i cechy osobowości. W
rzeczywistości to, co robi się w czasie wolnym i sposób, w jaki postrzega się rzeczywistość,
może odgrywać równie dużą rolę w powodowaniu przytłaczającego stresu, jak wymagania w
pracy lub domu. Badacze usiłują syntetyzować dotychczasowe ustalenia na temat czynników
obciążenia w pracy pielęgniarek i wskazują: „Zawód pielęgniarki związany jest nieodłącznie
z pomaganiem ludziom chorym, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. Bliski
empatyczny kontakt z drugim człowiekiem jest podstawą pracy i w tych warunkach bardzo
trudno jest bronić siebie. Zatraceni w pomaganiu – zatracamy instynkt samozachowawczy.
Czasem zewnętrzne okoliczności, takie jak: zła organizacja pracy, niskie wynagrodzenie, złe
relacje w zespole pracowniczym, do których dołączają się predyspozycje osobnicze,
wpływają na jakość naszego życia zawodowego i prywatnego. Gdy pielęgniarka nie ma
wsparcia ze strony przełożonych, narażona jest na wysoki poziom stresu emocjonalnego,
który prowadzi do zespołu wypalenia zawodowego. Ten z kolei manifestuje się
niekorzystnymi zjawiskami: problemami zdrowotnymi, rutyną, konfliktami w pracy,
obniżeniem jakości i efektywności pracy, a niekiedy w skrajnych przypadkach odchodzeniem

8 Ibidem, s. 295.
od zawodu”9. Trudno dobitniej ukazać problem. Wypalenie zawodowe to złożone
zagadnienie, w jakim różne przyczyny, objawy i skutki nakładają się na funkcjonowanie
osoby, jej relacje, wykonywanie pracy, zdrowie psychofizyczne.

Główne, uniwersalne czynniki wypalania zawodowego to:

a) Poczucie, że ma się niewielką kontrolę nad swoją pracą lub nie ma jej wcale;
b) Brak uznania i nagrody za dobrą pracę;
c) Niejasne lub zbyt wysokie oczekiwania wobec pracy;
d) Wykonywanie pracy, która jest monotonna lub nie stanowi wyzwania;
c) Praca w chaotycznym lub pod wysoką presją środowisku, co jest typowe dla zawodu
pielęgniarki;
d) Przyczyny wypalenia zawodowego związane ze stylem życia;
e) Za duża ilość godzin pracy, bez wystarczającej ilości czasu na spotkania towarzyskie i
relaks;
f) Brak bliskich, wspierających relacji;
g) Branie na siebie zbyt wielu obowiązków bez wystarczającej pomocy ze strony innych;
h) Brak wystarczającej ilości snu;
i) Cechy osobowości mogą przyczyniać się do wypalenia zawodowego;
j) Tendencje perfekcjonistyczne, przekonanie, że nic nigdy nie jest wystarczająco dobre;
k) Pesymistyczne spojrzenie na siebie i świat;
l) Potrzeba kontroli, niechęć do delegowania zadań innym;
m) Określony typ osobowości, np. osobowość typu A10.

1.2. Objawy wypalenia zawodowego

9 G. Nowak-Starz, B. Kozak, K. Zdziebło, Wpływ stresu związanego z pracą zawodową na występowanie zespołu
wypalenia zawodowego u pielęgniarek pracujących w oddziałach zabiegowych i zachowawczych, „Studia
Medyczne”, 2013, nr 29, s. 17.

10 E. Wilczek-Rużyczka, Wypalenie zawodowe pracowników medycznych, Wydawnictwo Wolters Kluwer,

Warszawa 2014, (pdf książki), h ps:// ny.pl/cpdl9 [Dostęp: 16.10.2023].
tt
ti
 Wypalenie zawodowe z reguły, najprościej i ogólniej ujmując jest spowodowane
niekontrolowanym, chronicznym stresem w miejscu pracy. Według Światowej Organizacji
Zdrowia może powodować następujące objawy:

a) Wyczerpanie psychiczne i fizyczne;

b) Psychiczny dystans od prac;

c) Cynizm w stosunku do pracy;

d) Zmniejszona efektywność w miejscu pracy11.

Pielęgniarki często pracują dużą ilość godziny, wykonując zadania wymagające

zarówno istotnych sił fizycznych, jak i zasobów emocjonalnych. Co więcej, praca
pielęgniarek może mieć poważne konsekwencje, a nawet skutki dla życia pacjentów, znacznie
zwiększając stres w miejscu pracy. Błędy w tym zawodzie mogą doprowadzić nawet do
śmierci pacjenta. Wczesne sygnały ostrzegawcze, o których należy pamiętać, jeśli chodzi o
diagnozę powstającego syndromu wypalenia zawodowego obejmują:

a) Czucie się stale przepracowanym;

b) Regularnie uczucie zbyt dużego zmęczenia, aby iść do pracy;

c) Oczekiwanie na koniec dnia pracy;

d) Poczucie bycia niedocenianym lub wrażenie, że praca danej osoby nie ma znaczenia12.

Tabela 2. Skutki wypalenia zawodowego

11M. Grabowski, Wypalenie zawodowe uznane jako jednostka chorobowa przez Światową Organizację Zdrowia,
h ps://forumpsychiatryczne.pl/wiadomosc/wypalenie-zawodowe-uznane-jako-jednostka-chorobowa-przez-
swiatowa-organizacje-zdrowia/28349 [Dostęp: 18.10.2023].
12 E. Wilczek-Rużyczka, Wypalenie zawodowe pracowników medycznych…, op. cit.
tt
Źródło: Pielągniarkicyfrowe.pl, 2018, https://www.pielegniarkicyfrowe.pl/2018/06/12/skutki-
wypalenia-zawodowego-mozna-rozpatrywac-w-roznych-aspektach/ [Dostęp: 19.10.2023].

Chociaż są to jedne z najczęstszych objawów ostrzegawczych, można mieć inne

objawy wypalenia pielęgniarskiego, takie jak problemy ze snem, napięcie mięśni, a nawet
uczucie depresji. Można zmierzać w szybkim tempie do wypalenia zawodowego, jeśli
występują poniższe czynniki:

a) Wrażenie, że każdy dzień jest zły;

b) Dbanie o swoją pracę lub życie domowe wydaje się całkowitą stratą energii;

c) Jednostka jest cały czas wyczerpana;

d) Większość dnia spędza się na zadaniach, które wydają się otępiająco nudne lub
przytłaczające;

e) Czuje się, że nic, co się robi, nie ma znaczenia i nie jest dostrzegane przez innych13.

Większość ludzi miewa dni, kiedy czują się bezradni, przeciążeni lub niedoceniani –
kiedy wstanie z łóżka nawet wymaga wielkiej determinacji. Jeśli jednak osoba czuje się tak
przez większość czasu, może stopniowo się wypalić. Wypalenie zawodowe jest procesem
stopniowym. Nie stanie się z dnia na dzień. Objawy są początkowo subtelne, ale z biegiem
czasu stają się coraz poważniejsze. Należy pomyśleć o wczesnych objawach jako o sygnałach
ostrzegawczych. Jeśli poświęci się uwagę i aktywnie zredukuje stres, można zapobiec

13 Ibidem.
poważnemu wyczerpaniu. Jeśli się je zignoruje, w końcu się dojdzie do wypalenia. Fizyczne
oznaki i symptomy wypalenia zawodowego to:

a) Przez większość czasu człowiek czuję się zmęczony i wyczerpany;

b) Obniżona odporność, częste choroby;

c) Regularne bóle głowy lub bóle mięśni, żołądka;

d) Zmiana apetytu lub nawyków związanych ze snem;

e) Podwyższone ciśnienie tętnicze;

f) Większa podatność na choroby;

g) Stan przewlekłego, chronicznego zmęczenia14.

Emocjonalno-psychiczne oznaki i symptomy wypalenia zawodowego:

a) Poczucie porażki i zwątpienie;

b) Poczucie bezradności, uwięzienia i pokonania;

c) Oddzielenie, poczucie samotności na świecie;

d) Utrata motywacji. Coraz bardziej cyniczne i negatywne nastawienie;

e) Zmniejszona satysfakcja i poczucie spełnienia;

f) Chwiejność emocjonalna;

g) Przygnębienie;

h) Drażliwość;

i) Poczucie pustki;

j) Pesymizm;

k) Brak motywacji i chęci do działania;

l) Anhedonia;

m) Wycofanie z kontaktów towarzyskich15.

Behawioralne oznaki i symptomy wypalenia zawodowego:

a) Wycofywanie się z obowiązków;

b) Odkładanie spraw na później, wykonywanie zadań zajmuje więcej czasu;

c) Używanie jedzenia, narkotyków lub alkoholu, kofeiny, leków, aby sobie poradzić;

14 M. Kupczyk, Syndrom wypalenia zawodowego…, op. cit.

15 Ibidem.
 d) Wyładowywanie frustracji na innych;

e) Opuszczanie pracy lub przychodzenie późno i wcześniejsze wychodzenie, do tego

mogą dojść:

f) Zaniedbywanie diety;

g) Zaniedbywanie aktywności fizycznej16.

1.3. Skutki wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe to stan wyczerpania emocjonalnego, psychicznego, a często

także fizycznego, wywołany długotrwałym lub powtarzającym się stresem i innymi
czynnikami, co akcentowano wcześniej. Chociaż najczęściej jest spowodowane problemami
w p r a c y, m o ż e p o j a w i ć s i ę r ó w n i e ż w i n n y c h o b s z a r a c h ż y c i a , t a k i c h
jak rodzicielstwo, opieka lub związki romantyczne.

Wykres 1. Stopień podatności na wypalenie zawodowe wśród pielęgniarek psychiatrycznych

16 Ibidem.
Źródło: A. Klajda, L. Szewczyk, Syndrom wypalenia zawodowego w pracy pielęgniarek
psychiatrycznych, „Aspekty Zdrowia i Choroby” 2016, nr 1, s. 24.

Wypalenie zawodowe nie jest skutkiem licznych godzin pracy lub godzenia zbyt wielu
zadań, chociaż jedno i drugie odgrywa rolę w powstaniu tego zaburzenia równowagi
życiowej. Cynizm, depresja i letarg, które są charakterystyczne dla wypalenia zawodowego,
najczęściej pojawiają się, gdy dana osoba nie ma kontroli nad sposobem wykonywania pracy
lub jest proszona o wykonanie zadań, które są sprzeczne z jej przekonaniami. Równie ważne
jest dążenie do celu, który nie rezonuje z możliwościami, lub gdy danej osobie brakuje
wsparcia. Jeśli człowiek nie dostosuje obowiązków do prawdziwego powołania lub
przynajmniej nie zrobi sobie przerwy od czasu do czasu, może rozwinąć wypalenie
zawodowe, w efekcie problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym, w tym bólów głowy,
zmęczenie, zgaga i inne objawy żołądkowo-jelitowe, a także zwiększone ryzyko
nadużywania alkoholu, narkotyków lub żywności17.

Wypalenie zmniejsza produktywność i pozbawia energii, przez co jednostka czuje się

coraz bardziej bezradna. Negatywne skutki wypalenia zawodowego rozprzestrzeniają się na
każdą dziedzinę życia – w tym na dom, pracę i życie towarzyskie, co chcę
podkreślić. Wypalenie może również powodować długotrwałe zmiany w organizmie, które
czynią podatnym na choroby, takie jak przeziębienie i grypa. Ze względu na liczne
konsekwencje, ważne jest, aby z leczyć wypalenie zawodowe bezzwłocznie18.

1.4. Czynniki chroniące przed wypaleniem zawodowym

Jeśli zauważy się którykolwiek z wczesnych sygnałów ostrzegawczych wskazujących

na wypalenie zawodowe pielęgniarki, kilka strategii może pomóc rozwiązać problem, zanim
stanie się poważniejszym. Jeśli już cierpi się na wypalenie zawodowe, poniższe strategie

17 E. Wilczek-Rużyczka, Wypalenie zawodowe pracowników medycznych…, op. cit.

18 Ibidem.
mogą pomóc złagodzić objawy i wrócić do czerpania radości z pracy oraz zapewniania
pacjentowi najlepszej możliwej opieki:

a) Odpoczynek: wystarczająca ilość snu pomiędzy zmianami ma kluczowe znaczenie

dla pielęgniarek. Jeśli obecny harmonogram nie pozwala się wyspać, należy porozmawiać ze
swoim przełożonym lub inną osobą planującą harmonogram zmian. Wypalenie zawodowe
pielęgniarki i bezpieczeństwo pacjenta są ze sobą połączone, dlatego ważne jest, aby jasno
powiedzieć współpracownikom, kiedy doświadcza się wypalenia zawodowego;

b) Poproszenie o pomoc: wsparcie emocjonalne może pomóc w radzeniu sobie ze

stresem związanym z wymaganiami w miejscu pracy i obciążeniem psychicznym
skorelowanym z opieką nad pacjentem. Wsparcie tego rodzaju można uzyskać w zaufanym
zespole pracowników, którzy wysłuchają, przyjmą negatywne emocje, a dana osoba będzie
mogła je swobodnie wyrazić, uzyskując wzmocnienie. Należy rozważyć skontaktowanie się
z terapeutą, zanim wypalenie stanie się trudne do opanowania;

c) Ćwiczenia: aktywność fizyczna ma udowodnione działanie łagodzące

stres. Poprawa siły i sprawności układu krążenia może spowodować, że fizyczne wymagania
związane z pielęgniarstwem będą mniej uciążliwe;

d) Dobre odżywianie: należy jeść wystarczająco dużo przed zmianą i w jej trakcie oraz
korzystać ze zdrowej żywności. Łatwo jest zaangażować się w opiekę nad pacjentem i
pominąć posiłki lub zjeść niezdrowe jedzenie, aby zaoszczędzić czas. Poświęcenie czasu na
zakup lub przygotowanie pożywnych posiłków w domu i w pracy może pomóc zachować
koncentrację i osiągać najlepsze wyniki;

e) Zrobienie sobie przerwy: ważne jest okresowe odrywanie się od pracy. Daje szansę
na odpoczynek, relaks i naładowanie rezerw fizycznych i emocjonalnych;

f) Poproszenie o szkolenie: można porozmawiać ze swoimi przełożonymi o

szkoleniach, które pomogą lepiej sprostać wymaganiom pracy;

g) Techniki uważności: techniki te mogą zapobiegać wypaleniu lub nim zarządzać,

przypominając o tym, na co nie ma się wpływu, ułatwiając zarazem utrzymanie poczucia
własnej wartości w obliczu wyzwań lub zniechęcenia. – Należy zaznaczać znaczenie wsparcia
w miejscu pracy, w obliczu wykonywanych czynności zawodowych. Badacze akcentują:
„Jednym z czynników wpływających na wystąpienie wypalenia zawodowego, który ma duże
znaczenie w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami, jest wsparcie społeczne. Jest ono istotne
w łagodzeniu napięcia, frustracji i stresu. (…) osoby uzyskujące wsparcie społeczne lepiej
radzą sobie z trudnymi sytuacjami, co znacząco wpływa na opóźnienie lub brak pojawienia
się objawów wypalenia zawodowego. Istotne wydaje się, według autorki, zwrócenie uwagi na
konieczność wprowadzenia programów interwencyjnych, zwiększających wsparcie w miejscu
pracy”19.

Wypalenie zawodowe jest poważnym problemem wśród pielęgniarek. Jednak

występuje wiele znaków ostrzegawczych, które można dostrzec u siebie i swoich
współpracowników. Jeśli podejrzewa się u siebie wyczerpanie lub inna pielęgniarka przejawia
syndrom wypalenia zawodowego, należy skontaktować się ze swoim przełożonym, aby
można było wprowadzić zmiany w harmonogramie pracy i sytuacji, zanim pojawi się
poważny problem.

1.5. Sposoby radzenia sobie z wypaleniem zawodowym

Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu, poczucie celu, wywieranie wpływu na

innych lub poczucie, że dzięki temu świat staje się lepszym miejscem, są cenne. Często
sensowność może przeciwdziałać negatywnym aspektom pracy. Inne motywatory to
autonomia oraz dobre, trudne wyzwanie.

Niezależnie od tego, czy rozpoznaje się sygnały ostrzegawcze zbliżającego się

wypalenia, czy też przekroczyło się już punkt krytyczny, próba pokonania wyczerpania i
kontynuowania dotychczasowego działania spowoduje jedynie dalsze szkody emocjonalne i
fizyczne. To czas, aby zatrzymać się i zmienić kierunek, dowiadując się, jak pomóc sobie
przezwyciężyć wypalenie zawodowe i znów poczuć się zdrowo.

Radzenie sobie z wypaleniem zawodowym wymaga następującego podejścia:

1) Rozpoznanie: należy uważać na sygnały ostrzegawcze wypalenia zawodowego;

2) Odwracanie: cofanie szkody, szukając wsparcia i radząc sobie ze stresem;

3) Odporność: budowanie swojej odporności na stres, dbając o swoje zdrowie fizyczne i

emocjonalne. – Naukowcy zauważają, że „Jak wynika z badań, istotnym elementem radzenia

19 M. Gruszczyńska, E. Skowrońska, A. Bator, M. Bąk-Sosnowska, Staż pracy, poziom wypalenia zawodowego i

strategie radzenia sobie ze stresem wśród położnych, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2014, nr 3, s.
278-279.
sobie z własną sytuacją jest poszukiwanie informacji o osobach znajdujących się w
podobnym położeniu oraz porównywanie swojej sytuacji z doświadczeniami innych (…)”20.
Odzywa się tu kontekst środowiska zawodowego i poszukiwania w nim wsparcia, ale nie
tylko, bo równie ważne są osoby bliskie.

Pozytywne interwencje, które można podjąć, aby poradzić sobie z przytłaczającym

stresem i przywrócić równowagę w swoim życiu obejmują przede wszystkim. docieranie do
innych. Kontakty społeczne to naturalna recepta na leczenie skutków stresu. Rozmowa twarzą
w twarz z dobrym słuchaczem to jeden z najszybszych sposobów na uspokojenie układu
nerwowego i złagodzenie stresu. Osoba, z którą się rozmawia, nie musi być w stanie
redukować stresorów, musi po prostu być dobrym słuchaczem, kimś, kto będzie uważnie
słuchać, nie rozpraszając się ani nie wyrażając osądu. W badaniach możemy znaleźć
informacje jak przyjęcie adekwatnej strategii radzenia sobie ze stresem pozwala zachować
aktywność zawodową na zadawalającym poziomie: „(…) stosowanie funkcjonalnych strategii
zaradczych pozwala zmodyfikować sytuację stresogenną i zrealizować zamierzone cele
zawodowe. Z kolei wykorzystywanie strategii nieaktywnych ma działanie dezadaptacyjne –
utrudnia realizację zadań. Osoby z wyraźnie nasilonym zespołem wypalenia częściej stosują
pasywne i unikowe strategie zaradcze, aktywny, konfrontacyjny styl radzenia sobie jest
charakterystyczny dla osób niewypalonych”21. Dane te to kolejny argument na tezę, że
syndrom wypalenia zawodowego jest bardzo złożonym zjawiskiem, różne też są sposoby, jak
można sobie z nim radzić, kiedy już wystąpi. Decydujące znaczenie w pozytywnej adaptacji
do nowej sytuacji, zmierzając w jej przezwyciężenie – zdaje się mieć wybór konstruktywnej
strategii radzenia sobie ze stresem. Jak samo zjawisko ma wiele objawów i przyczyn, stres
powodujące wyczerpanie psychiczne i fizyczne zdaje się być główną cechą problemu i jego
uregulowanie jest szansą na powrót do pełni sił, funkcjonalności, nie tylko zawodowej, ale
szerzej, społecznej, rodzinnej. Objawy z pewnością wzmagają stresującą sytuację, nie tylko
stres jest jednym z jej istotniejszych powodów.

20 M. Sekułowicz, E. Kaczmarek, Ścieżki radzenia sobie matek dzieci z autyzmem: pomiędzy wypaleniem a
prężnością, „Niepełnosprawność” 2014, nr 13, s. 10.

21 K. Nowakowska, K. Jabłkowska-Górecka, A. Borkowska, Style radzenia sobie ze stresem i zespół wypalenia

zawodowego u studentów ratownictwa medycznego i ratowników medycznych, „Psychiatr. Psychol. Klin.” 2009,
nr 9, s. 245.
 Rozwijanie przyjaźni z ludźmi, z którymi się pracuje, może uchronić
przed wypaleniem zawodowym. Kiedy na przykład robi się przerwę, zamiast skupiać swoją
uwagę na smartfonie, można zaangażować się w rozmowę ze współpracownikami. Badania
wskazują, że nieodchodzenie z pracy, ale radzenie sobie z trudnościami może wyzwalać
najlepsze strategie radzenia sobie, kiedy wystąpi wyczerpanie. Można taką zależność
zauważyć choćby na badaniach wśród ratowników medycznych: „(…) im dłużej badane
osoby pracują w zawodzie ratownika medycznego, tym częściej w sytuacjach stresowych
stosują styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na zadaniu. Może to wynikać z lepszej
umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i wypracowania systemów radzenia sobie
w sytuacji przez osoby z większym doświadczeniem zawodowym. Ponadto im dłuższy jest
staż pracy u badanych ratowników, tym rzadziej korzystają oni ze stylu radzenia sobie ze
stresem skoncentrowanym na unikaniu problemu, nie angażują się w czynności zastępcze i
nie poszukują w celu odwrócenia uwagi od problemu kontaktów towarzyskich, które mogłyby
obniżyć odczuwane napięcie”22.

W tym miejscu przejdę w podsumowania i wnioski ważne dla pierwszego rozdziału

pracy. Stres może być jednym z najczęściej pomijanych problemów, z jakimi borykają się
pielęgniarki i studenci pielęgniarstwa. Jest to jednak jeden z najbardziej wpływowych
czynników. Dzieje się tak, gdyż może mieć wpływ na wiele aspektów pracy i życia
osobistego. Pielęgniarstwo przyłóżkowe stawia przed pracownikami służby zdrowia duże
wymagania emocjonalne i fizyczne.

Stres może mieć wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne pielęgniarek, co może

przełożyć się na wyniki leczenia pacjentów. Podważa to również możliwość zatrzymania
pielęgniarek w danym miejscu zatrudnienia i może zaszkodzić finansom organizacji opieki
zdrowotnej. Chociaż nie stres nie zawsze jest negatywny, nawet pozytywny stres może mieć
negatywny wpływ na jednostkę. Od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku badacze i
naukowcy uznali, że stres jest zagrożeniem zawodowym dla pielęgniarek. Dlatego nauka
radzenia sobie ze stresem jest kluczem do długiej i zdrowej kariery zawodowej pielęgniarek i
z pewnością stanowi jeden z ważniejszych czynników przeciwdziałania wypieleniu
zawodowemu i przedwczesnemu odejściu z pracy.

22 Ibidem, s. 247.
 Podczas pandemii COVID-19 studenci pielęgniarstwa przeszli na zajęcia w trybie
online. Ponadto stało się oczywiste, że w systemie opieki zdrowotnej występują pułapki, które
wpływają na opiekę nad pacjentem oraz zdrowie fizyczne i psychiczne
pielęgniarek. Wyzwania te obejmują niedobór personelu, niebezpieczne warunki pracy, straty
finansowe usługodawcy i niedofinansowane szpitale. W miarę postępu systemów opieki
zdrowotnej konieczne jest naprawienie tych luk, aby zapobiec złym wynikom leczenia
pacjentów.

Do najczęstszych czynników stresogennych zalicza się pracę w okresie niedoboru

pielęgniarek. Oczekuje się, że obecne niedobory będą się pogłębiać, gdy ostatni
przedstawiciele pokolenia wyżu demograficznego staną się osobami starszymi. Co gorsza,
szkoły pielęgniarskie mają trudności z zaspokojeniem rosnącego
zapotrzebowania. Dodatkowymi czynnikami powodującymi stres u pielęgniarek są
wyjątkowo długie zmiany w porównaniu z innymi zawodami. Na przykład szpitale
przestawiły się na pielęgniarki pracujące na 12-godzinnych zmianach, co daje pielęgniarkom
możliwość pracy przez cztery dni i posiadania trzech dni wolnych. Jeśli jednak wymagane są
nadgodziny, pielęgniarki mogą pracować na 16-godzinnych zmianach przez kilka dni w
tygodniu.

Zawód pielęgniarki wymaga wielu umiejętności pielęgniarskich na wysokim

poziomie, takich jak krytyczne myślenie, które codziennie zwiększa obciążenie
psychiczne. Praca w jednostce o niedostatecznych zasobach, także w zakresie personelu
zwiększa napięcie w miejscu pracy i może prowadzić do wyższego poziomu stresu.

Pielęgniarstwo to emocjonalna praca pełna troski i poświęcenia. Pielęgniarki często muszą

ukrywać w pracy uczucia frustracji, złości lub niepokoju, by nie być postrzeganymi jako
nieprofesjonalne, emocjonalne, czy roszczeniowe. Tym bardziej zaznacza się potrzeba
szukania wsparcia pośród członków zespołu, którzy zmagają się z tymi samymi problemami i
są w stanie je przyjąć, zrozumieć, udzielić wsparcia i adekwatnej pomocy. Jak wspominano,
także bliskie relacje są bezpieczną przestrzenią opowiedzenia o swoich trudnościach, w celu
uzyskania wsparcia. Nie należy poza tym obawiać się poszukiwania specjalistycznej pomocy
psychologicznej. Zdrowie i życie ludzkie są najwyższymi wartościami i troska o siebie w
zawodzie pielęgniarki jest równie ważna jak w przypadku pacjentów. Bez właściwego
zadbania o siebie, swoje zdrowie, zasoby sił, fizycznych i psychicznych nie jest możliwa
także właściwa opieka nad innymi.

2. Wypalenie zawodowe w pielęgniarstwie a dowody naukowe

1.1. Badania naukowe dotyczące wypalenia zawodowego pielęgniarek

Aż połowa personelu pielęgniarskiego doświadcza wypalenia zawodowego, co wiąże

się z prawdopodobieństwem konsekwencji osobistych, dysfunkcji w pracy i potencjalnego
ryzyka dla pacjentów. Ponieważ wypalenie charakteryzuje się trzema klasycznymi objawami:
wyczerpaniem, depersonalizacją i obniżonym poczuciem dokonań osobistych, można przyjąć,
że wypalenie przyczynia się do odchodzenia pracowników ze stanowisk. Osoby wypalone
mogą czuć się wyczerpane, starając się jak najlepiej opiekować pacjentami, gdy szanse na
wyzdrowienie są minimalne.
Wypalona pielęgniarka może wyrażać cynizm poprzez nietypowe, negatywne
zachowania, słabą komunikację z innymi, a nawet nieuprzejmość wobec współpracowników.
Kiedy pielęgniarki są wypalone, mają poczucie, że nie wykonują swoich obowiązków
zawodowych na najwyższym poziomie, brakuje im motywacji i mają niską samoocenę
związaną z pracą. Emocjonalne piętno, jakie odczuwają pracownicy służby zdrowia,
zwłaszcza pielęgniarki opiekujące się pacjentami aż do śmierci, może mieć wpływ na emocje
pielęgniarek. Pielęgniarki mogą odczuwać zmniejszenie osiągnięć osobistych i brak
satysfakcji w odpowiedzi na stresory związane z pracą i ostatecznie opuścić swoje
stanowisko. Oprócz zakłóceń w opiece nad pacjentem, utrata stanowiska pielęgniarki wiąże
się również ze znacznymi kosztami finansowymi, należy bowiem np. szkolić nowy personel.

1.2. Wypalenie zawodowe w grupie pielęgniarek paliatywnych w doniesieniach

naukowych

Filozofia i praktyka opieki paliatywnej wymaga holistycznego podejścia do pacjenta i

nabycia zestawu umiejętności emocjonalnych, komunikacyjnych i relacyjnych, a także
odporności. W 1975 roku Jean Watson wprowadził teorię ludzkiej troski, definiując zdrowie
w różnych obszarach – dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Według Watsona opieka
obejmuje poszukiwanie wielorakich wymiarów ludzkiego zdrowia, próbę praktykowania
opieki wspierającej, znaczącej i współczującej.
Dla profesjonalistów zajmujących się pacjentem z poważną i złożoną chorobą może
być narażone na ryzyko ich własne dobro. Dlatego też ci pracownicy służby zdrowia stanowią
jedną z grup zawodowych najbardziej narażonych na chroniczny stres zawodowy i z tego
powodu są bardziej podatni na rozwój zespołu wypalenia zawodowego.
Ze względu na negatywny wpływ na zdrowie pracowników, organizacji i społeczeństwa w
ogóle, zespół wypalenia zawodowego można uznać za problem zdrowia publicznego, który
może wystąpić w każdym zawodzie. Uznaje się jednak, że może to być szczególnie widoczne
u pracowników służby zdrowia, ze względu na bezpośredni kontakt z osobami znajdującymi
się w trudnej sytuacji, nadmierną pracę i emocjonalne zaangażowanie w problemy pacjentów,
często w atmosferze stresu i konfliktu. Występowanie wypalenia zawodowego może mieć
szkodliwe konsekwencje w życiu zawodowym i osobistym, wpływając na jakość życia
podmiotu świadczącego opiekę zdrowotną. W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie tym
problemem, który obecnie jest uważany za chorobę. Niektóre aspekty tego zjawiska
poruszano w pracy już wcześniej, ale ważne zdało się dopełnienie tak ważnych wniosków.
Biorąc pod uwagę złożoność i indywidualne zróżnicowanie nadal nie ma konsensusu
co do definicji wypalenia zawodowego, co należy akcentować. Pojęcie jest stosowane w
różnych sytuacjach i kontekstach, rozciągając się na wszystkie sektory społeczeństwa. Nie ma
też powszechnie przyjętej definicji jakości życia, gdyż jest to pojęcie wielowymiarowe.
Światowa Organizacja Zdrowia przeprowadziła debatę na ten temat i zdefiniowała jakość
życia jako postrzeganie przez jednostkę swojej pozycji życiowej, w kontekście kultury i
systemów wartości, w których żyje. Zatem jakość życia obejmuje wymiary obiektywne
(warunki życia, sytuacja zawodowa i wynagrodzenie) i subiektywne (dobrostan, rodzina,
miłość i spełnienie osobiste). Piszę o tym, bo wypalenie zawodowe i chroniczny stres w pracy
znacznie obniżają jakość życia.
Obecna sytuacja w organizacjach, zwłaszcza w służbie zdrowia, gdzie przeciążenie
pracą, częste zmiany i konflikty w zespołach przyczyniają się do niepewności i
niestabilności. Zatem sytuacje te mogą prowadzić do postaw odpornościowych lub stwarzać
zagrożenie dla dobrostanu i jakości życia jednostek. Jeśli chodzi o wpływ warunków pracy na
wypalenie zawodowe i jakość życia pracowników służby zdrowia, badania przeprowadzone
w tym obszarze wykazały, że nieetyczne środowisko pracy może korelować z triadą
wypalenia zawodowego. Ma to również wpływ na relacje pomiędzy podmiotami
świadczącymi opiekę zdrowotną a pacjentami. Pacjenci i ich rodziny zgłaszali mniejsze
zadowolenie z jakości opieki i wsparcia zapewnianego przez wyczerpanych emocjonalnie i
pozbawionych motywacji specjalistów.
Innym ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę, jest wpływ pracy
zmianowej. Niektórzy autorzy zaobserwowali, że praca zmianowa może mieć bezpośredni
wpływ na życie osobiste i rodzinne, ponieważ liczba tygodniowych godzin pracy i sposób ich
rozłożenia może prowadzić do wypalenia zawodowego, a w konsekwencji do pogorszenia
jakości życia. Osoby pracujące w opiece paliatywnej są stale narażone na liczne sytuacje
wymagające dużego wysiłku emocjonalnego, czy to poprzez kontakt z pacjentami, czy przez
samo środowisko pracy. W 2017 r. 43,9% lekarzy w Stanach Zjednoczonych zgłosiło
wypalenie zawodowe, a częstość występowania objawów wypalenia zawodowego w
przypadku różnych specjalizacji wahała się od 29,6% (medycyna pracy) do 54,9% (medycyna
ratunkowa). Wśród lekarzy opieki paliatywnej częstość występowania wypalenia
zawodowego ocenia się na 32–35%. W innych krajach częstość występowania wypalenia
zawodowego w opiece paliatywnej odnotowano od 24% (Australia) do 41,9%
(Singapur). Zespół wypalenia zawodowego jest częstym zjawiskiem wśród pielęgniarek. Ta
grupa pracowników służby zdrowia jest jedną z najbardziej dotkniętych tym problemem, ze
względu na czynniki socjodemograficzne (płeć, wiek, stan cywilny), zawodowe (poziom
opieki zdrowotnej, zmiany pracy i obszary usług opieki zdrowotnej), psychologiczne
(neurotyczność, ugodowość, ekstrawersja i sumienność), które mogą wpływać na jego
rozwój. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie badaniem jakości życia i ryzyka
wypalenia zawodowego u tych specjalistów, ponieważ stanowią oni grupę wrażliwą,
wynikającą z potencjalnego doświadczanego chronicznego stresu. Przeglądając literaturę,
okazuje się, że w Portugalii istnieją badania dotyczące wypalenia zawodowego wśród lekarzy
i pielęgniarek z różnych dziedzin. Większość badań przeprowadzono w czasie pandemii
Covid-19. Zatem nadal istnieją pewne luki, szczególnie w onkologicznej opiece paliatywnej.

2. Narzędzia stosowane w pomiarze wypalenia zawodowego pielęgniarek

Można mierzyć różne wymiary dobrostanu klinicysty, w tym wypalenie zawodowe,

zaangażowanie i satysfakcję zawodową.
Inwentarz wypalenia zawodowego Maslacha – badanie usług społecznych dla personelu
medycznego (MBI-HSS MP) to 22-punktowe badanie obejmujące 3 obszary: wyczerpanie
emocjonalne (EE), depersonalizacja (DP) i niskie poczucie osiągnięć osobistych (PA). Każda
podskala zawiera wiele pytań z możliwością wyboru oceny częstotliwości: Nigdy, Kilka razy
w roku lub rzadziej, Raz w miesiącu lub rzadziej, Kilka razy w miesiącu, Raz w tygodniu,
Kilka razy w tygodniu lub Codziennie.
Preferowane jest badanie zależności z wynikami podskal jako zmiennymi ciągłymi i
wynikami. Badacze często dzielą wyniki na wypalenie zawodowe – brak wypalenia, ale nie
ma przyjętej standardowej definicji. W powszechnym podejściu uznaje się, że osoby
wykazujące co najmniej jeden objaw wypalenia zawodowego mają wysokie wyniki w
podskali EE (łączny wynik 27 lub więcej) lub DP (łączny wynik 10 lub więcej). Dowody
wskazują, że wysokie wyniki w tych podskalach pozwalają odróżnić wypalenie kliniczne od
niewypalenia, ponieważ to podejście identyfikuje osoby, których stopień wypalenia naraża je
na zwiększone ryzyko potencjalnie poważnych konsekwencji osobistych i zawodowych. W
podejściu alternatywnym uznaje się, że wypalenie zawodowe występuje u osób, które mają
wysoki wynik EE plus albo wysoki wynik DP, czy też niski wynik PA (wynik PA poniżej 33).

3. Charakter pracy pielęgniarek na oddziale paliatywnym a wypalenie

zawodowe

Pielęgniarki na ogół uczą się i rozwijają kompetencje w trakcie swojej pracy oraz
współpracując z bardziej doświadczonymi koleżankami/kolegami. Czynniki strukturalne,
takie jak personel i organizacja usług, są również ważne w budowaniu
kompetencji. Wcześniejsze badania opisywały wzmacnianie pozycji pielęgniarek jako aspekt
wysiłków edukacyjnych w opiece paliatywnej, który może skutkować rozwojem kompetencji
i pozytywnie wpływać na relacje między pielęgniarką a pacjentem. Pielęgniarki posiadające
uprawnienia chętniej angażują pacjentów w codzienną opiekę i podejmowanie decyzji, mogą
też zyskać większą pewność w komunikacji z pacjentami. Właściwe kwalifikacje są podstawą
efektywności wykonywania danej specjalizacji. Jest szczególna, bo jak przyjęło WHO: opieka
paliatywna to „działanie, które poprawia jakość życia chorych i ich rodzin zmagających się z
zagrażającą życiu, nieuleczalną chorobą poprzez zapobieganie i znoszenie cierpienia, dzięki
wczesnej identyfikacji oraz ocenie i leczeniu bólu, a także innych problemów somatycznych,
psychologicznych, socjalnych i duchowych”.
W opiece paliatywnej ze względu na złożone potrzeby pacjenta konieczna jest
współpraca międzybranżowa. Jednakże współpraca międzybranżowa stanowi wyzwanie ze
względu na kwestie związane ze zrozumieniem ról, komunikacją i podziałem władzy. W
opiece paliatywnej często pojawiają się kwestie etyczne, które mogą powodować trudności w
relacjach pomiędzy grupami personelu, np. pielęgniarkami i lekarzami. Brakuje jednak
wsparcia organizacyjnego w rozwiązywaniu problemów etycznych.
Przegląd literatury ujawnia ograniczone badania na temat roli pielęgniarki
środowiskowej w opiece paliatywnej w kontekście społecznym. Znajomość roli pielęgniarki
środowiskowej może rzucić światło na to, w jaki sposób pielęgniarka pomocowa może
przyczynić się do poprawy praktyki i przesłanek skutecznego pełnienia tej roli.
Opieka paliatywna to specjalność opieki zdrowotnej skupiająca się na łagodzeniu
cierpienia pacjentów i rodzin w każdym wieku i na każdym etapie poważnej choroby. W
ostatniej dekadzie coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że opieka paliatywna
poprawia jakość życia pacjentów i ich opiekunów, zmniejsza objawy i zwiększa
prawdopodobieństwo śmierci w domu. W przeciwieństwie do opieki hospicyjnej, która jest
przeznaczona dla osób w ostatnich miesiącach lub tygodniach życia, opieka paliatywna
zaspokaja szeroki zakres potrzeb fizycznych, psychospołecznych, emocjonalnych i
duchowych pacjentów i ich rodzin. Podstawowe założenia opieki paliatywnej obejmują
opiekę skoncentrowaną na pacjencie, ciągłość opieki we wszystkich placówkach służby
zdrowia, wczesne wprowadzenie opieki paliatywnej w przypadku zdiagnozowania poważnej
choroby, interdyscyplinarną współpracę zespołową, ulgę w cierpienie oraz równy dostęp do
opieki paliatywnej. Zawodowe obowiązki pielęgniarek w zakresie opieki paliatywnej są
osadzone w istocie praktyki pielęgniarskiej i poparte kodeksem etycznym. Zarówno opieka
paliatywna, jak i pielęgniarska kładą nacisk na kompleksową opiekę wspierającą holistyczne
potrzeby pacjentów i ich opiekunów, w tym ocenę i leczenie zdrowia fizycznego,
emocjonalnego i duchowego. Pielęgniarki często dostrzegają zmiany w stanie zdrowia
pacjentów i są to momenty, w których można wprowadzić opiekę paliatywną. Chociaż
świadczenie opieki paliatywnej obejmuje kilka kompetencji pielęgniarskich, wszystkie
pielęgniarki zajmują się szczególnie podstawowymi aspektami opieki paliatywnej, które
obejmują leczenie objawów, komunikację i rzecznictwo.
Jedną z głównych korzyści opieki paliatywnej jest możliwość złagodzenia objawów
fizycznych i emocjonalnych u pacjentów i ich opiekunów. Mając za główny cel wspieranie
jakości życia pacjentów, opieka paliatywna kładzie nacisk na zarządzanie chorobą i/lub
leczenie powiązanych objawów. Podobnie opieka pielęgniarska ma na celu proaktywne
radzenie sobie z objawami za pomocą kompleksowego i wysokiej jakości
leczenia. Pielęgniarki stworzyły jedne z najwcześniejszych modeli leczenia objawów i są
liderami w przekładaniu na praktykę strategii leczenia objawów opartych na dowodach
naukowych.
Aby zapewnić doskonałą opiekę paliatywną, niezbędna jest wykwalifikowana i
empatyczna komunikacja. Pielęgniarki są przeszkolone w zakresie umiejętności
komunikacyjnych, które pozwalają im omawiać rokowania, cele opieki, opcje kliniczne
dotyczące planowania opieki z wyprzedzeniem oraz decyzje medyczne z pacjentami i
opiekunami. Biorąc pod uwagę ich dogłębną wiedzę na temat pacjentów, pielęgniarki mogą
ułatwiać delikatne rozmowy w sposób wspierający i niezagrażający, włączając obawy i
wartości opiekunów do rozmów na temat możliwości i celów leczenia. Dlatego pielęgniarki
są w idealnej pozycji do rozpoczęcia dyskusji na temat opieki paliatywnej, jeśli ocenią, że
pacjent jest otwarty na dyskusję na te tematy i mógłby skorzystać z usług opieki paliatywnej.
Ponieważ dziedzina opieki paliatywnej zmierza w kierunku wcześniejszego włączenia usług
do diagnozy choroby ograniczającej życie, pielęgniarki mogą omówić zasoby opieki
paliatywnej z pacjentem i opiekunami oraz podkreślić korzyści płynące z włączenia tej opieki
na wczesnym etapie choroby. W zespole opieki zdrowotnej pielęgniarki dzielą się
doświadczeniami i obawami pacjentów i opiekunów z innymi członkami zespołu
opiekuńczego oraz wspólnie pracują nad włączeniem informacji na poziomie pacjenta do
praktyki opartej na dowodach naukowych. Komunikacja pielęgniarska ma kluczowe
znaczenie w okresie przejściowym w opiece nad pacjentem, ponieważ punkt zwrotny od
leczenia mającego na celu wyleczenie do opieki paliatywnej może często być trudny zarówno
dla pacjentów, opiekunów, jak i zespołu opieki zdrowotnej.
Chociaż wezwania do wczesnej integracji opieki paliatywnej stają się opieką
standardową, dla pacjentów, opiekunów i lekarzy istnieją bariery kulturowe i praktyczne we
wprowadzaniu opieki paliatywnej. Znajomość pacjenta ma kluczowe znaczenie dla
wykwalifikowanej praktyki pielęgniarskiej i zwiększa zdolność pielęgniarek do rozwijania
pozytywnych relacji, angażowania się w praktykę ekspercką oraz stwarza możliwość
rzecznictwa pacjentów. Pielęgniarki są dobrze przygotowane do popierania i promowania
stosowania opieki paliatywnej w różnych placówkach opieki zdrowotnej. Pielęgniarki to
przeszkoleni orędownicy współpracujący w ramach interdyscyplinarnego zespołu, aby dzielić
się punktami widzenia i priorytetami pacjentów; umiejętności te są szczególnie potrzebne,
gdy pacjent cierpi na poważną chorobę. Wielu pacjentów nie jest świadomych dostępności
opcji zaawansowanej opieki, a pielęgniarki są przygotowane do omówienia opcji opieki
paliatywnej i ustalenia, w jaki sposób usługi opieki paliatywnej mogą rozwiązać problemy
medyczne, psychospołeczne i logistyczne pacjentów i ich opiekunów. Jako członkowie
zespołu opiekuńczego pielęgniarki mogą wykorzystać swoje umiejętności komunikacyjne,
aby wspierać obawy, zmartwienia i priorytety pacjentów i opiekunów podczas podejmowania
decyzji dotyczących leczenia.