G.W.F.

Hegel
Tanrının .Varoluşunun Tanıtları
Uzerine Dersler
Vorlesungen über die Beweise vom Dasein Gottes

Çeviren
Aziz Yardımlı

. .

idea• Istanbul
 İdea Yayınevi
Şarap İskelesi Sk. 2/106-7 34425 Karaköy, Beyoğlu - İstanbul
www.ideayayınevi.com / iletisim@ideayayine\�.com
Bu çeviri için© AZİZ YARDIMLI 201 6
Tannnın Varolusunun Tanıt/an Üzerine Dersler
Vorlesungen über die Beweise vom Dasein Gottes ( 1 829)
G. W. F. Hegel

Türkçe-Almanca Birinci baskı 2016

Tüm Jıaklan saklıdır.
Bu yayımın hiçbir bölümü İdea Yayınevinin ön izni olmaksızın
yeniden üretilemez.
Baskı: Umut Matbaacılık
Fatih Cad. Yüksek Sok. No 1 1, Merter- İstanbul
Printed in Türkiye

ISBN 978-975-397-192-8
içindekiler

BİRİNCİ DERS 7
-

İKİNCİ DERS -I7

ÜÇÜNCÜ DERS 26
-

DÖRDÜNCÜ DERS 32
-

BEŞİNCİ DERS 39
ALTINCI DERS -47
YEDİNCİ DERS -53
SEKİZİNCİ DERS 62
-

DOKUZUNCU DERS -70

ONUNCU DERS 76
-

ON BİRİNCİ DERS 85
-

ON İKİNCİ DERS 93
-

ON ÜÇÜNCÜ DERS 98
-

ON DÖRDÜNCÜ DERS 108

-

ON BEŞİNCİ DERS 1 19
ON ALTINCI DERS I 26
-

ARA EK [Kant'ın kozmolojik ıa.nıu eleştirisi]

141 -

TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 67 -

TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK TANITlAR.IN GENİŞLETİLMESİ - 184

ONTOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 195 -

Arkasöz / Aziz Yardımlı - 203

Dizin - 213
 VORLESUNGEN
Tanrının Varoluşunun Tanıdan
ÜBER
DIE BEV.'EISE VOM DASEIN Üzerine Dersler
GOTIES

ERSTE VORLESUNG BİRİNCİ DERS

Diese Vorlesungen sind der Bet.rach­ Bu Dersler Tanrının varoluşunun tanıtla­

tung der Beweise vom Dasein Goues
bestimmt; die 3.uBere Veranlassung
rının irdelemesine ayrılmıştır. Bunun için
liegı darin, daO ich in diesem Som­ dışsal gerekçe bu yaz yarı-yılında yalnızca
mcrscmcstcr nur cine Vorlesung
bilimin bir bütün alanı [Mantık] üzerine
über ein Ganzes von Wissenschaft zu
hallen mich enıschlieOen muOıe und dersler vermeye karar vermek zorunda kal­
denn doch cine zweite, wcnigstens mış olmamdır; ama daha sonra hiç olmazsa
fiber einen einzelnen wissenschaftli­
chen Gegenstand hinzufügen wollte.
başka bir bilimsel konu üzerine ikinci bir
leh habe dabei damı einen solchen dersler dizisi eklemeyi istedim. Bu nedenle
gew3hlt, welcher mit der anderen
Mantık üzerine verdiğim başka dersler ile
Vorlesung, die ich halıe, über die
Logik, in Verbindung sıehe und eine bağıntılı olan ve onlar için içerik değil ama
Art von Erg:inzung zu dieser, nicht biçim açısından bir tür bütünleyici oluşturan
dem lnhalıe, sondern der Form
nach, ausmachc, indem derselbe nur
bir konuyu seçtim, çünkü bu konu Mantı­
cine eigentU.mliche Gestalt von den ğın temel belirlenimlerinin yalnızca kendine
Grundbestimmungcn der Logik ist;
özgü bir şekildir. Bu nedenle bu dersler baş­
sie sind daher vomchmlich meinen
Herren Zuhörem, dic anjener ande­ lıca dinleyicilerim arasında öteki derslere
ren teilnehmen, bestimmt, so ,...;e sie katılanlar için amaçlanmıştır ve özellikle
denselben auch am vcrst.3.ndlichsten
sein werden.
onlar için daha anla5ılır olacaktır.
lndem aber unsere Aufgabe ist, Ama görevimiz Tannnın varoluşunun tanıt­
die Beıurise vom Dasein Goltes zu be­
trachtcn, so scheint von derselben
lannı irdelemek olduğuna göre, öyle görü­
nur cine Seite in die Logik zu fallen, nür ki yalnızca bir yan, yani tanıtlamanın
n5.mlich die Natur des Bewei.sens: die doğası Mantığın içine düşecek, öteki yan,
andcre aber, der Jnhalt. welcher Gotl
ist, gehörte einer anderen Sph;ire, Tann olan içerik ise bir başka alana, dine ve
der Religion und der denkenden onun düşünsel irdelemesine, Din Felsefesine
Betrachıung derselben, der Re/igi­
onsphilosoplıie an. in der Taı ist es ein
ait olacaktır. Gerçekte bu derslerde kendi
Teil diescr Wissenschart, der in dic­ uğruna vurgulanması ve ele alınması gere­
sen Vorlesungen für sich herausge­
ken yan bu son bilimin bir bölümüdür. İzle­
hoben und abgehandelt werdcn soll;
im Verfolg wird es sich niher hervor­ yen sayfalarda bu bölümün din öğretisinin
hebcn, welches Verh3lmis derselbe bütünü ile nasıl bir ilişki içinde durduğu
zum Ganzcn der Religionslehre hat,
sowie dann auch, dall diese Lchrc,
daha yakından görülecektir. Yine, bilimsel
insofcrn sie cine wissenschaftliche bir öğreti olduğu düzeye dek bu öğretinin
7
8 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
ve mantıksal olanın amacımızın ilk bildiri­
mine göre sanılabileceği gibi birbiri dışına
düşmediği, mantıksal olanın yalnızca biçim­
sel yanı oluşturmadığı, ama gerçekte içeriğin
özeğinde durduğu da görülecektir.
Yine de, tasanmızı yerine getirmek için bir
başlangıç yapmayı isterken karşılaştığımız
ilk şey zamanımızın kültürel önyargılarının
genel ve o tasar açısından itici bakış açısıdır.
Eğer nesne, Tann, salt adının kendisi yoluyla
bile hemen tinimizi yükseltebiliyorsa, eğer
yüreğimizin en iç derinliklerinde ilgi uyan­
dırabiliyorsa, ele almak üzere olduğumuz
şeyin Tannnın varoluşunun tanıtlan oldu­
ğunu düşünür düşünmez bu gerilim yine
eşit hızla sönebilir, çünkü Tanrının varolu­
şunun tanıtlan öylesine gözden düşmüştür
ki, eski metafiziğe ait antikalar olarak görü­
lürler; onun çorak çölünden dirimli inanca
geri dönmüş, onun kuru anlağından bir kez
daha dinin sıcak duygusuna yükselmişizdir.
Bir Tanrının olduğu yolundaki kanımızın
tanıtlar yerine geçen o çürük desteklerini
keskin bir anlağın yeni uygulamaları ve
aygıtları yoluyla yenilemeye, ya da saldırılar
ve karşı-tanıtlamalar yoluyla zayıflamış yer­
leri iyileştirmeye yönelik girişim kendi için
salt iyi niyeti yoluyla hiçbir onay kazanama­
yacaktır. Çünkü ağırlığını yitiren şey şu ya
da bu tanıtlama, onun şu ya da bu biçimi ve
konumu değildir; tersine, genel olarak din­
sel gerçekliğin tanıtlanması çağın düşünme
yolunda tüm güvenilirliğini öylesine yitirmiş­
tir ki, böyle tanıtlamanın olanaksız olduğu
daha şimdiden genel bir önyargıdır. Daha
da ötesi, böyle bilgiye güven duymak ve bu
yolla Tann ve doğası üzerine ya da yalnızca
varlığı üzerine bir kanıya ulaşmayı istemek
bile dinsizlik sayılmaktadır. Bu tanıtlama işi
bu nedenle öylesine günü geçmiş göıülür ki,
tanıtlar şurada burada yalnızca tarihsel ola­
rak tanınır, giderek tanrıbilimcilerin kendi­
leri için, e.d. dinsel gerçeklikler ile bilimsel
ist, und das Logische nicht so ausei­
nanderfallen, wic es nach dem ersten
Scheine unscres Zwcckes das Ausse­
hcn haı. daB das Logischc nichı bloB
die formelle Seitc ausmachı, sonden1
in der Tat damit zugleich im Miuel­
punkıe des !nhalıs sıehı.
Das erste aber, was uns begeg­
net, indem wir auf unser Vorhaben
Uberhaupt uns einzulassen anfangen
wollten, ist die allgemeinc, dem­
selben abgcneigıe Ansichı der Bil­
dungsvorurteile der Zeit. Wenn der
Gcgensıand. Gou, fi"ır sich fiihig isı,
sogleich durch seinen Namen unse­
ren Geist zu erhebcn, unser Gemfü
aufs innigste zu intercssicrcn, so mag
diese Spannung cbenso schnell wic­
der nachlassen, wenn wir bedenken,
daB es die Heweise uom Dasein Gotle.s
sind, die wir abzuhandeln gehen;
dic Beweise dcs Daseins Goues sind
so schr in Vernır gekommen, dall sie
flır etwas AnLiquierles, der vorınali­
gen Mcıaphysik Angehôrigcs gelten,
aus deren dllrrcn Öden wir uns zum
lcbencligen Gl11ııben zuritckgeretteL,
aus deren trockcncm Vcrstandc wir
zum tuannen Gefühle der Religion
uns wieder erhoben haben. Ein Un­
ternehmen,jcne morschen Stihzcn
unserer Übcrzeugung da\'on, daB
cin Gott isl, welche fllr Beweise
gahen, durch neue \Vendungen
und KunsLStücke cines scharfsinni­
gen Verstandes aufzufrischen, die
durch Einwürfc und Gegenbeweise
schwach gewordenen Stellcn auszu­
bcsscm, würde sich selhst durch seinc
gute Absichl keinc Gunsl erwerben
können; denn nicht dicscr oder je­
ner Bcweis, diese oder jene Form
und Stelle dessclben hat ihr Gclo,.iclu
verloren, sondcrn das Beweisen reli­
giöser \Vahrheil als solches isl in der
Dcnkwcisc der Zcil so sehr um ailen
Kredit gekommen, daB die Unmög­
lichkeit solchen Beweisens bereits
ein allgcmeines Vorurteil ist, und
noch mehr, dall es selbst ffır irreligi­
ös gilt, solcher Erkcnnmis Zntrauen
zu schenken und auf ihrcm \\7egc
Überzeugung von Gou und seiner
Nauır odcr auch nur \•on scinem
Sein zu suchen. Dieses Beweiscn ist
dahcr auch so sehr au6er Kurs ge­
scızt, dall die Beweise kaum hiCr und
da nur historisch bekannt, ja selbst
Theologcn, d. i. solchen, welchc
\'011 den religiösen Wahrheiten eine
 l. DERS 9
wissenschafLliche Bekanntschafl ha­ bir tanışıklık kazanmayı isteyenler için bile
bcn wollen, unbekannı sein kônnen.
Die Beweisc vom Dasein Gottcs
tanıdık olmayabilirler.
sind aus dem Bediirfni.sse, das Denken, Tanrının varoluşunun tanıtları düşünmeyi
die \lenmnft befrietligen, hervorge­
ı.11

gangen; abcr dicses Bedfırfnis hat in

ve usu doyurma gereksiniminden doğmuştur.
der ncuercn Bildung cine ganz ande­ Ama bu gereksinim modern kültürde daha
re Stelhıng erhalten, als es vormals
önce olduğundan bütünüyle başka bir
haue, und die Suındpunkte sind zu­
n3.chsı zu cnvahnen, dic sic:h in dieser konum kazanmışur, ve ilk olarak kendilerini
RücksichL ergcben haben. Doch da sie bu bakımdan sunmuş olan duruş noktaların­
im allgemeinen bckannt sind und sie
in ihre Grundlagcn zu vcrfolgen hicr
dan söz edilmelidir. Gene de genel olarak
nicht der On ist, so ist nur an sic zu tanındık.lan ve burası onlan temellerine dek
erinnern, und zwar indem wir uns
izlemenin yeri olmadığı için, yalnızca onları
auf ihre Gesı.alt, wie sie innerhalb des
Bodens dcs Chıistemums sich macht, anımsamalı ve dahası kendimizi onların
beschr3.nken. Auf diesem n3mlich Hıristiyanlığın toprağı içerisinde kendile­
kommt erst der Gegensatz zwischcn
Glauben und Vernunft inncrhalb
rine verdikleri şekle sınırlamalıyız. İlk kez
des Mcnschen selbst zu stehen, uiu burada insanın kendi içerisindeki inanç ve
der Zweifel in seinen Geisı und kann
zu der furchcbaren Höhe gelangen.
us arasındaki karşıtlık kendini gösterir, insan
um ihm alle Ruhe zu rauben. An die tinine kuşku girer ve onu tüm dinginlikten
fruheren [.dic] Phantasic-Rcligioncn,
yoksun bırakacak korkutucu yüksekliklere
wic wir sie kurz bezeichnen können,
muBte freilich auch das Denken ulaşabilir. Düşünce hiç kuşkusuz kısaca
koınmen, es muBte unmittelbar sich düşlem-dinleri [Phantasie-Religionen] olarak
gegen deren sinnlichc Bildungen
und weiteren Gehalt mit seinem Ge­ belirtebileceğimiz erken dinlere dokun­
gensal.7.e kehren; dic Widerspriıche, malı, kendini karşısavı ile dolaysızca onların
Feindschafıen und Feindseligkeiıen,
die daraus entsprangen, gibt die au­
duyusal imgelerine ve daha öte içeriklerine
Berliche Geschichıe der Philosophie karşı döndürmelidir. Buradan kaynaklanan
an. Aber die Kollisioncn gediehen
çelişki, çekişme ve düşmanlıklar felsefenin
injenem Kreise nur zur Feindschaft,
nicht zum innercn Zweispah dcs dışsal tarihine aittir. Ama o alanda çarpışma­
Geistes und Gemfııs in sich selbst wie
lar yalnızca düşmanlığa gelişir, ve Hıristiyan­
innerhalb des Christcntums, wo die
bciden Scitcn, die in Widcrspruch lığın içerisinde olduğu gibi tinin ve yüreğin
kommen, die Tiefe des Geistes als o iç bölünmesine dek varmaz. Hıristiyanlıkta
ihre cine und daınİl gemeinschaft­
liche \Vurzel gewinnen und in die­
çelişki içine düşen iki yan bir ve dolayısıyla
ser Stelle, in ihreın Widerspruche ortak kaynakları olarak tinin derinliğini ele
zusammengebunden. diesc Stelle
geçirir ve bu konumda, çelişkileri içinde bir­
selbst, den Geist, in scincm lnncrs­
tcn zu zenıitten vcnnögen. Schon der birine bağlanmış olarak, bu konumun ken­
Ausdnıck G/aube isı dem chrisılichen disini, en iç yanı içindeki tini rahatsız ede­
\'orbehaltcn; man spricht nicht \'OD
griechischem, :igyptischem usw. Glau­
bilir. Ama İnanç anlarımı Hıristiyan inanca
bcn oder vom Glauben an den Zeus, aynlmışur; Yunan, Mısır vb. inançlarından ya
an den Apis usf. Der Glaubc drückı
<lie lnnerlichkeil der GewiBheit aus,
da Zeus'a, Apis'e vb. inançtan söz edilmez.
und zwar die tiefste, konzentriencste, Tüm başka sanı, tasanın, kanı ya da istek ile
als im Gegensal.7.e gegen alles andere
karşıtlık içinde, inanç pekinliğin, dahası en
Meinen, Vorstellcn, Überzeugung
odcr \\1ollen;jcne lnnerlichkeiı abcr derin, en yoğunlaşmış pekinliğin içselliğini
enthftlt als die tiefste zugleich unmit­ anlaur. Ama o içsellik en derin olmakla aynı
tclbar dic abstrakteste, das Denken
selbsc; cin Widcrspruch des Dcnkens
zamanda dolaysızca en soyut içsellik olarak
gegen dicscn Glaubcn ist daher die düşünmenin kendisini kapsar; düşünmenin
10 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bu inanç ile çelişmesi bu n edenle tinin
derinliklerindeki en acılı bölünmedir.
Böyle mutsuzluk gene de - eğer ken­
dimizi böyle anlatabilirsek - ne mutlu ki
inanç ve düşünme ilişkisinin alması gere­
ken biricik şekil değildir. Tersine, ilişki ken­
dini şu kanıda barışçıl bir biçimde sunar:
Tanrısal bildiriş, inanç, pozitif din, ve öte
yanda us, genel olarak düşünme çelişki
içinde olmamalıdır. Gerçekte yalnızca
uyum içinde olabilmekle kalmazlar, ama
ayrıca Tanrı işlerinde insan tininin kendi
özsel yanında, düşünen usunun kendisinde,
onun daha başından kendisinde tanrısal
sayması gereken şeyde ona Tanrının doğası
ve insanın o doğa ile ilişkisi üzerine daha
yüksek aydınlanma yoluyla gelen şey ile kar­
şıtlık içine düşecek denli kendi ile çelişmez
ve çelişemez. Böylece bütün Orta Çağlar
boyunca tanrıbilim ile anlaşılan şey Hıris­
tiyan gerçekliklerin bilimsel bir bilgisinden,
e.d. felsefe ile özsel olarak bağlı bir bilgiden
başka birşey olmamışnr. Orta Çağlar inancın
tarihsel bilgisini bilim saymaktan çok uzakn.
Kilise Babalarında ve genel olarak tarihsel
gereç sayılabilecek olan herşeyde yalnızca
yetkeler, ruhsal yükseliş ve Kilisenin öğreti­
leri üzerine açıklamalar aradı. Karşıt eğilim
her türden eski kanıtın ve işin tarihsel irde­
lemesi yoluyla inanç-öğretileri için yalnızca
insansal köken aramak ve bu yolda onları en
ilk şekillerinin minimumuna indirgemektir.
Bu şeklin daha derin bilgide ve gelişimde
her zaman verimsiz olarak görülmesi gere­
kir, çünkü o ilkel şeklin dolaysızca bulunan
birşey olarak uzaklaştmlmasından sonra, bu
öğretileri kabul edenler ilk kez şimdi tüm
gerçekliğe götürülebilmek için Üzerlerine
dökülen tin ile çelişki içindedirler. Böyle bir
eğilim o zamanlar bilinmeyen birşeydi. Bu
tinin kendi ile birliğine inançta bu öğreti­
lerin tümü, giderek us için anlaşılması en
güç olanlar bile, düşünme yoluyla irdelenir
quah•ollste Entzweiung in den Tiefen
des Gcistes.
Solches Unglück isı jedoch
glücklichen\•eise, wenn w i r so sagen
könnten, nicht die einzige Gestalt, in
welcher das Verhiiltnis des Glaubens
und Denkens sich belinden mü6te.
im Gegenıeil sıellı sich das Verhall­
nis friedlich in der Überzeugung vor,
daB OITenbarung. Glaube, positive
Religion und auf der andern Seite
Vernunft, Denken überhaupt, nicht
im \Viderspruch sein ım1ssen, viel­
mchr nicht nur in Übcreinstimmung
sein könncn, sonden1 auch, daB Gotl
sich in seinen Werken nicht so wider­
spreche, sich nicht sa wide�prechen
könnc, dall der menschliche Geist in
seincr Wescnheil, der dcnkenden Ver­
nunft, in dem, \vas er urspninglich an
ihm selbsı Gôııliches zu haben erach­
tet werden muB, demjenigen, was an
ihn durch höherc Erleuchtung über
dic Natur Gottes und das Verhaltnis
des Mcnschcn zu dcrsclben gekom­
mcn sei, cntgegcngcsetzt scin mü�
se. So hat das ganze Mittelalter unter
Theologie nichts anderes vcrstanden
als cine wissensclıaftliclıe Erkcnntnis
der christlichen Wahrheiten, d. i.
einc Erkennmis 1\lesentlich \'erbun­
den mit Philosophie. Das Miııelalıer
ist weit entfernt davon gewesen, das
historische Wisscn vom Glauben ffır
Wissenschaft zu hallen; es hat in den
Kirchenv5tern und in dem, was zum
geschichtlichcn Material Ubcrhaupt
gemacht werden kanıt, nur Autorit3-
ten, Erbauung und Belehrung Uber
die kirchlichen Lehren gesuchı. Die
Richıung aufdas Gegenteil, durch die
geschichıliche Behandlııng der alıc­
rcn Zeugnisse und Arbeiıen aller Arı
für die Glaubenslehren vielmehr dic
mcnschliche Entsıehung derselben
nur auszuforschen und sie auf diesern
\-\'ege auf das Minimum ihrcr allerer.;­
tcn Gestalt zu rcduzieren, die im Wi­
derspruch mit dem Geiste, der nach
dem Entrücken ihrer unınittelharen
Gegenwart auf deren Bekenner, um
sicjetzl erst in alle Wahrhcit zu lehcn,
ausgegossen worden, für unfruchtbar
auf immer an tieferer Erkennmis
und Entwicklung gehalten werden
soll, - solchc Richumg istjcncr Zcit
vielmchr unbckannt gcwescn. im
Glaubcn an die Einigkeit diescs Geis­
tes mil sich selbst sind aile, auch die
flır die Vcrnunft abstnıscstcn Lehren
clcnkcnd betrachıet und der Vcrsuch
 1. DERS 11
auf alle ailgewendet worden, sie, die ve kendileri uğruna inancın içeriği olanlar
für sich lnhalt des Glaubens sind, auch
durch vemiinfıige Griinde zu bewellen. durumunda onları ussal zeminler yoluyla
Der grolle Theologe Anselm von Can­ tanıtlama girişiminde bulunulur. Başka bir
terbury, dessen wir auch sonst noch
zu gedenken haben werdcn, sagt in
yerde irdeleyeceğimiz büyük tanrıbilimci
diesenı Sinne, wenn wir im Glauben Canterburyli Anselm bu anlamda, eğer
befestigt sind, so ist es Saumseligkeit,
inançta sağlam isek, inandığımızı bilmemek
negligentiae ınilıi e.ue vfrletur, da.'iı nicht
auch zu erkenncn, was wir glauben. in umursamazlıktır diyordu - negligentirıe mihi
der /mılestanıischen Kirche haı es sich esse videtur. Protestan Kilisede de aynı yolda,
ebenso eingefunden, daB, \'erbundcn
mit der Theologie odcr auch neben
tanrıbilim ile birleşmiş olarak ya da onun
ihr, die vernünftige Erkennuıis der rc­ yanısıra, dinsel gerçekliklerin ussal bilgisi­
ligiösen Wahrheiten gepnegt und in
Ehren gehalten worden ist; das lnter­
nin el üstünde tutulduğu ve onurlandırıl­
esse sprach sich dahin aus, zuzusehen, dığı görülür. İlgi konusu olan şey usun doğal
wie weit es das natiirlü:he Liclıl der Ver­ ışığının, kendi için insan usunun gerçekli­
nunft, die menschliche Vernunft für
sich, in der Erkenntnis der 'Wahrheit ğin bilgisinde nereye dek ilerleyebileceğini
bıingen könne, mit dem wesenıJichen görmekti - din yoluyla insanın usun kendi
Vorbehalı dabei, dall zugleich durch
die Religion elem Menschen höhere
içinden ortaya çıkarabileceklerinden daha
Wahrheiten gelehrt worden sind, als yüksek gerçeklikleri öğrenebileceği gibi
die Vernunft aus sich zu enldecken
imst.ande sei.
özsel bir sınırlama ile.
Hiermit zeigen sich zwei unter­ Böylelikle iki ayn alanın geliştiği görülür
schiedene Sphiiren herausgebildet,
ve ilk olarak aralarındaki barışçıl ilişki pozi­
und zun3chst ist cin friedliches Ver­
halten zwischen ihnen durch die tif dinin öğretilerinin usun üzerinde ama ona
Vnlerscheidung gerechüertigı wor­ aykm olmadığı gibi bir ayrım yoluyla akla­
den, daB die Lehren der posİlİ\'en
Religion zwar über, aber nichı wider
nır. - Düşünce üzerine dayalı bu bilimin
die Vernunfı seien. - Diese T3.tigkeiı etkinliği Hıristiyanlık-öncesi ya da genel
der denkenden Wissenschafı fand
sich ii.uBerlich durch das Beispiel
olarak Hıristiyanlık-dışı dinlerde gözlerinin
aufgeregt und unterstfll.zt, welches in önünde yatan örnek yoluyla dışarıdan uya­
vorchrisılichen oder überhaupı au­ rılır ve desteklenir. Buna göre, insan tini,
Oerchristlichen Religionen vor Augen
lag, dall der menschliche Geist, sich kendi başına bırakıldığında bile, Tanrının
selbsı überlassen, ıiefe Blicke in die doğası üzerine derin bir görüşe ulaşmış ve
Natur Gones geıan hat und nebcn sei­
nen Irrtümern auch zu groBen Wahr­
tüm yanılgılarının yanısıra büyük gerçekli­
heicen, selbst auf Grundwahrheiten lere, giderek genel olarak Tanrının varoluşu
wie das Dasein Gones Uberhaupt und
ve o varoluşun duyusal bileşenler ile karış­
auf die reinere, nicht mit sinnlichen
Ingredienzien vermischte Idee des­ mamış daha an ideası, ruhun ölümsüzlüğü,
selben, auf die Unsıerblichkeic der kayra ve benzerleri gibi temel gerçekliklere
Seele, die Vo�ehung usf. gekoınmen
isL. So wurde die positive Lehre und
erişmiştir. Böylece pozitif öğreti ve dinsel
die Vemunfıerkennınis der religiösen gerçekliklerin ussal bilgisi barış içinde bir­
Wahrheiten friedlich nebeneinander
betrieben. Diese Stellung der Ver­
birinin yanısıra sürmüştür. Gene de usun
nunft zur Glaubcnslehre war jedoch inanç-öğretisi ile ilişki içindeki bu konumu
hicrınit von dem erstenv3hnlen Zu­
usun o ilk irdelenen ve öğretinin Üçlülük,
trauen der Vermmfl verschicden, als
wclches den hôchstcn Mysterien der
İsa'nın beden kazanması vb. gibi en yüksek
Leh re, der Dreieinigkeit, der Mcnsch­ gizemlerine yaklaşmayı göze alan güvenin­
werdung Chrisıi usf. sich nahen durf­
tc, wogegen der nachher erw3hnte
den ayrı idi. Buna karşı, daha sonra sözü
Standpunkt sich schüchtern auf die edilen duruş noktası ise çekinerek kendini
12 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yalnızca düşünce yoluyla Hıristiyan dininin
genel olarak putperest ve Hıristiyan-olma­
yan dinler ile ortaklaşa taşıdığı ve öyleyse
dinin yalnızca soyut yanına ait olması gere­
ken şeyleri ele alma işine sınırladı.
Ama bir kez bu iki alanın ayrımının bilin­
cine varır varmaz, inancın ve usun yanyana
duruyor olarak görülmesine izin veren
böyle ilgisizlik ilişkisini düşüncesiz olarak
ya da aldaucı bir yapaylık olarak yargılama­
lıyız. Düşünmenin birlik için itkisi zorunlu
olarak ilkin iki alanın karşılaştırmasına ve
sonra, bir kez ayrı olarak görüldüklerinde,
inancın yalnızca kendi kendisi ile ve düşün­
cenin yalnızca kendi kendisi ile anlaşmasına
götürür, öyle ki her bir alan ötekini tanımaz
ve onu yadsır. Anlağın en yaygın aldanmaca­
larından biri tinin özek noktalanndan birinde
olan ayrım öğesini zorunlu olarak karşıtlığa
ve böylelikle çelişkiye ilerlememesi gereken
birşey olarak görmektir. Tinin kavgasının
başladığı zemine tinde somut olanın analizi
yoluyla genel olarak ayrımın bilinci doğar
doğmaz ulaşılır. Tinsel herşey somuttur;
burada en derin belirlenimi içindeki tinsel­
liği, inanmanın ve düşünmenin somutu ola­
rak Tini önümüzde buluruz; ikisi yalnızca
en karmaşık yolda, dolaysızca ileri geri gidip
gelmede karışmış olmakla kalmaz, ama bir­
biri ile öylesine içeriden birleşmişlerdir ki,
kendi içinde derin-düşünmeyi, uslamlamayı
ya da genel olarak düşünmeyi kapsamayan
hiçbir inanç, ve benzer olarak kendi içinde
salt kıpısal olarak da olsa inancı kapsama­
yan hiçbir düşünme yoktur, çünkü genel
olarak inanç herhangi bir varsayımın, nere­
den gelirse gelsin sıkı sıkıya temelde yatan
herhangi bir sayıltının biçimidir - kıpısal
inanç. Başka bir deyişle, giderek özgür
düşünmede bile şimdi varsayım olarak
bulunan şey daha sonra ya da daha önce
düşünülen, kavranan bir sonuçtur, ama var­
sayımın sonuca bu dönüşümünde yine öyle
Wendung beschrcinktc, sich nur an
dasjenige mit dem Denken zu wa­
gen, \V3S der christlichen Religion mit
heidnischen und nichtchrisdichcn
fıberhaupt gemeinschaftlich sei, was
also auch nur bei dem Abstrakten der
Rcligion stehenbleiben muilte.
Indem abcr einmal dic Verschie­
denheit zweier solcher Spharen zum
Bewulltsein gckommen, so müsscn
wir solches Verhfihnis der Glcich­
gulıigkeiı. in wclcher Glaubc und
Vernunft als nebeneinanderbcscchend
betrachtet werden sollen, als gedan­
kenlos oder als ein betrügerisches
Vorgeben beurıcilen: der Trieb des
Dcnkens zur Einheit führt notwen­
dig zun.3.chsı zur Vcrgleichung beider
Sph3ren und dann, indcm sie einmal
fllr vcrschieden gelten, zur Überein­
stimmung dcs Glaubens nur mit sich
selbsl und des Dcnkens nur mit sich
selbsı, so daB jede Sphare die andere
nicht ancrkennt und sie venvirfl. Es
isı eine der gelaufigsten T3.uschun­
gen des Verstandes, das Vcrschiede­
ne, das in dem einen Mittel/mnkte des
Geiste.'i ist, daffır anzusehen, daB es
nicht noıwendig zur Entgegenset­
zung und damit zum \ı\Tiderspruchc
forıgchen miisse. Der Grund zu dem
beginnenden Kampfe dcs Geistes ist
gemacht, wenn cinmal das Konkrete
desselbcn zum BewuBtsein des Un­
terschiedes lıberhaupt sich anal)'sicrl
hat. Alles Geistige ist konkret; hier
habcn wir dasselbe in seiner tiefs­
ten Bestimmung vor uns, den Geist
nii.mlich als das Konkreıe des Glau­
bens und Denkens; beide sind nicht
nur atıf die mannigfahigstc Weise,
in unmiuelbarem Heri'ıber- und Hi­
nllbergehen, vermischt, sondern so
innig verbunden miteinander, daB
es kein Glauben gibt, welches nicht
Reflektieren, Rasonieren oder Den­
ken überhaupt. sowie kein Denken,
welches nicht Glaubcn, wenn auch
nur morncntanen, in sich enthalte,
Glauben, denn Glaubcn llberhaupt
ist die Form irgcndcincr Vorausset­
zung, einer, woher sie auch koımne,
festen zugnmde liegenden Annahme,
- momemanes Glauben, so n<imlich,
daB selbst im rreicn Denken Z\Var
das, was jetzt als Voraussetzung ist,
nachher oder vorher gedachtes, be­
griffcnes Resultat ist, abcr in dieser
Venvandlung der Voraussetzung in
Resultat wieder cine Seitc hat, wel­
che Vorausse1Zung. Annahınc odcr
 1. DERS 13
bcwuBLIOsc Unmiuclbarkeit der bir yan taşır ki, bir varsayım, bir sayıltı ya da
T3tigkeh dcs Geistes isL. Doch
die Natur des frei ffı13ichseiendcn
tinin etkinliğinin bilinçsiz bir dolaysızlığıdır.
Denkens zu exponieren, habcn Gene de özgürce kendi-için-varolan düşün­
wir hier noch beiseitc zu lasscn
nnd viclmehr zu bemcrken, daB
menin doğasını açımlamayı burada bir yana
um der angegcbenen, an und fftr bırakmamız ve dahaçok inancın ve düşünce­
sich seienden Verbindung cles
nin sözü edilen kendinde ve kendi için varolan
Glaubens und Denkens willen es
dic lange Zeit - wohl mchr als birleşmesi için uzun bir zamanın - bin beş
anderıhalb ıauscnd Jahre - und yüz yıldan daha uzun bir sürenin - geçmesi
dic schwerstc Arbcit gekosret
hat, bis das Denken aus seincr
gerektiğini ve düşünmenin inanca batmışlığın­
Vcrsenkung in den Glauben das dan çıkarak özgürlüğünü ve böylelikle kendi
abstrakıe Bewu8Lscin scincr Frei-'
üzerine dayanmanın ve eksiksiz bağımsızlığı­
lıeit gewonnen hat und damit
scincr Sclbst3ndigkciı und seiner nın soyut bilincini en zorlu emek pahasına
\'ollkommcncn Unabhiingigkeiı, kazandığım belirtmemiz gerekir. Bu bağımsız­
in deren Sinne nichts mchr für
dassclbc gchcn solltc, was sich
lık bakış açısından, düşüncenin yargıç koltuğu­
nicht \'Of seinem Richte11ituhl aus­ nun önüne çıkmayan ve kabul edilebilir olarak
gcwicsen und als annchmbar vor
ihm sich gercchtfcrıigt hiiue. Das
aklanmayan hiçbirşey onun için geçerlik taşı­
Denken so auf das Extrem scincr yamaz. Düşünce böylece kendini özgürlüğün
Freiheit - und es ist nur \'Öllig
aşırı ucuna yükseltmekle - ve ancak bu uç
frei im F.xtreme - sich setzend
und danıit dic Autoril3t und da.oı. noktada bütünüyle özgürdür - ve böylelikle
Glauhen fıberhaupt venverfend, yetkeyi ve genel olarak inancı reddetmekle,
haı den Giauben selbsı dahin ge­
trieben, ebenso sidı ab.ttraht mıfsirlı
benzer olarak inancın kendisini de soyut olarak
zu setzcn und zu versuchcn, sich kendi üz.erinde durmaya ve kendini düşünceden
des Denkens branz zu entlcdigen.
\\renigstcns komml er dazu, sich
bütünüyle kurtarma çabasına itmiştir. İnanç en
als dcssclben cnıledigı ıınd unbe­ azından kendini düşünceden kurtarma ve ona
dürfıig zu crkliiren; in dic Reıuuflt­
gereksinmediğini bildirme noktasına gelmiştir.
losigheit des allerdings geringcn
Denkens, das ihm haı iibrigblei­ Herşeye karşın geriye ona kalmış olması gere­
ben mfıs"i.. en, gehüllt, behaupıeı er ken düşünce kırıntılarının bilinçsizliğine bürü­
wciter das Denken als der Wahr­
hciı ıınllihig und ihr \'erderblich, nerek, düşüncenin gerçekliğe ulaşmaya yete­
so daB das Denken dies allein neksiz ve onu yokedici olduğunu ileri sürer,
vcrmöge. sein Unvcnnögcn, dic
\\'ahrhcit zu fassen, einzusehen
öyle ki düşünce en çoğundan gerçekliği ayrım­
und scine Nichtigkeit sich zu be­ samak, onu en içinden kavramak için yetenek­
weisen, da8 somit der Selbsunord
sizliğini görmeye ve kendi hiçliğini tanıtlamaya
seine hôchste Bestimmung sei. So
sehr hat sich das Verh3lmis in der yeteneklidir. Buna göre kendini öldürme
Ansichı der Zeiı umgekehrt, daB onun en yüksek belirlenimidir. Çağın bakış
nun das Glauben fıherhaupt als
unınittelbarcs \\.'issen gcgen das açısında ilişki öylesine tersine dönmüştür ki,
Denken zur einzigen \\'cise. die şimdi bütününde inanç dolaysız bilme olarak
Ylahrheit zu fasscn, erhoben wor­
den ist, wic im Gegenteil friıher
düşünmeye karşı gerçekliği ayrımsamanın biri­
dem Menschen nur das Beruhi­ cik yolu olarak yükseltilmektedir; oysa, karşıt
gung sollte geben können, wes­
olarak, daha önceleri insana dinginliği ancak
sen er als \.\'ahrheit durch den
bcwcisenden Gedanken sich haue düşünmenin tanıtlaması yoluyla gerçeklik ola­
bewuBt wcrden können. rak bilincinde olabileceği şey verebiliyordu.
Dicser s�,ndpunkı der Enıge­
gensetzung mu8 ffır kcinen Ge­
Bu karşıtlık duruş noktası kendini hiç­
genstand sich durchdringcnder bir nesne için irdelemek üzere önümüze
14 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
aldığımız nesne ile, Tannnın bilgisi ile ilişki
içinde görüldüğü zaman olduğundan daha
önemli ve daha iveğen gösteremez. İ nanç
ve düşünce arasındaki ayrımın karşıtlığa
gelişiminde dolaysızca bunların içinde tüm
içeriğin soyutlandığı biçimsel uçlara dön­
dükleri imlenir, öyle ki ilk olarak bundan
böyle dinsel inancın somut belirlenimi ve
dinsel nesnelerin düşüncesi olarak değil,
ama soyutluktan içindeki genelde inanç ve
genelde düşünce ya da bilgi, olarak karşıt­
urlar, çünkü bu sonuncunun salt düşünce­
biçimlerini değil, ama gerçekliği içinde
ve gerçekliği ile birlikte içeriği vermesi
gerekir. Bu belirlenime göre, Tanrının
bilgisi genel olarak bilginin doğasına iliş­
kin soruya bağımlı kılınır, ve somut olanın
araştırmasına geçmeden önce genel olarak
gerçek olanın bilincinin düşünen bilgi ya
da inanç olmasının olanaklı ve zorunlu olup
olmadığının saptanması zorunlu görünür.
Tanrının varlığının bilgisini irdeleme ama­
cımız böylece bilginin o genel irdelemesine
dönüşjir - tıpkı yeni felsefi çığırın [Kant
felsefesi] bir nesnenin edimsel bilgisinden,
e.d. somut bilgisinden önce bilginin kendi­
sinin doğasının araştırılmasını tüm felsefeci­
liğin başlangıcı ve temeli yapmış olması gibi.
Böylece konuyu bu Derslerin amacının izin
vereceğinden daha geriye götürme tehlikesi
ile, ama eksiksizlik uğruna zorunlu olan bir
tehlike ile karşı karşıya kalırız. Gene de, kar­
şımıza çıkıyor görünen istem daha yakından
irdelendiğinde, onunla asıl sorunun değil
ama yalnızca nesnenin değiştiği eksiksiz
olarak açığa çıkar. İki durumda da - ister
o araştırma istemini kabul edelim isterse
doğrudan doğruya temamıza bağlı kalalım
- bilmemiz gerekecek ve o durumda bir de
nesnemiz, yani bilginin kendisi olacaktır.
Bunu yaparken bilgi,nin etkinliğinden, edimsel
bilgiden çıkmamış olmamız gerekeceği için,
irdelemesi ile ilgilendiğimiz öteki nesneyi
und gewichtiger zeigen als flır den,
den wir uns zu beLrachten vorgcnom­
men, die Erhennlnis Goıtes. Die Her­
ausarbcimng des Unterschiedes \'on
Glauben und Denken zur Enıgegen­
seızung enth3.lt es unmittelbar. dail sie
zu fom1cllen Extremen geworden, in
denen vom Inhalt abstrahiert wor­
den, so da8 sie zunichst niclu mehr
mit der konkreten Bcstimmung
von religiösem Glauben und Denken
der religjösen Gegcnst3ndc sich ge­
geni'ıbcrstchen, sondern abstraht als
Glauben fıberhaupt und als Denken
überhaupt oder insofcrn
Erhennen,
letzteres nicht bloll Gedankenfor­
men, sondern lnhalL in und mit sei­
ner Wahrheit geben soll. Nach die­
ser BesLimmung wird die ErkennLnis
Gottes von der Frage Uber die Namr
der Erkennınis im allgcıncinen
abhangig gernacht, und ehe wir an
die Untersuchung des Konkrcten
gchcn können, scheinL ausgemacht
wcrdcn zu mlısscn, oh überhaupt
das Bcwulltsein des \ı\1ahren den­
kende Erkcnntnis oder Glaube sein
kiinne und 11ıü.ue. Unsere Absicht,
die Erkenntnis vom Scin Gones zu
betraclnen. venvandeltc sich injenc
aHgcmeine Bcu-dchtung dcr Erkcnnı­
nis; wic denn die neue philosophi­
schc Epoche es zum Anfange und
zur Grundlage allcs Philosophierens
gemachı hal, dall var dem
Erkennen, d. i. dem
wirklidıeH
konkrelen Erken­
nen eines Gegenstandes, die Natur
des Erkennens selbst untersucht
wcrde. \Vir liefen hiermit die, abcr
ffır die Grlmdlichkeit notwendigc,
Gefahr, weiler ausholen zu müssen,
als dic Zcit fü.r den Zweck dieser Vor­
lesungen gestauen würde. Betrach­
tcn wir abcr die Forderung niher, in
welche wir geratcn zu sein scheinen,
so zeigt sich ganz einfach, dall sich
mit derselben nur der Gcgensuınd,
nicht die Sache ver3ndcrt h3.ue; wir
hanen in beiden F3llen, wenn wir
uns mit der Forderung jener Un­
ıersuchung einlassen oder wenn wir
direkt bei unserem Thcma bleiben,
zu erkenmm; injencm Fail h3.t1en wir
auch cinen Gegenstand dafür. niim­
lich das Erkennen selbst. lndem wir
hicrmit auch so nichl aus der Tiitig­
keit des ErlıennflL'i, aus dem wir/llidıtm
Erkennen hcrausk3mcn, so hinderr
ja nidus, daB wir niclu den andcrcn
Gcgcnstand, desscn Bctrachtung wir
nicht beabsichtigen, aus dem Spielc
 l. DERS 15
lieOen und bei dem unsrigen blicben. bir yana bırakarak kendi nesnemize sarıl­
Es wird sich aber ferner, indem wir
unsercn Zwcck verfolgen, zcigen, dall
mamızın önüne geçecek hiçbirşey yoktur.
das Erkennen unseres Gegenstandes Ama dahası, eğer amacımızı izlersek, öyle
an ihm sclbsL auch als Erkennen sich
rechtferLigen wird. Dall im wahrhafLen
görünür ki nesnemizin bilgisi de kendinde
und wirklichen Erkenncn auch die kendini bilgi olarak aklayacaktır. Gerçek ve
Rechüerıigung des Erkennens liegen
edimsel bilgide bilginin aklanmasının da
wird und ınuB, wei6 man, kônnte nıan
sagen, schon zum voraus, denn diescr kapsanacak ve kapsanmak zorunda olması
Sal.7. ist nichts anderes als cine Tauto­ açıktır ki önceden söylenebilir, çünkü bu
logie; ebenso als man im voraus wissen
kann, daO der verlangtc Umweg, das
önerme bir totolojiden başka birşey değil­
Erkennen vor dem wirklichen Erken­ dir; benzer olarak önceden bilinebilir
ncn erkennen zu wollen, übcrflüssig
isl, darum, weil dies in sich selbst
ki, istenen yan yol, bilgiyi edimsel bilgi­
widersinnig ist. Wenn ınan sich aber den önce bilmeyi istemek gereksiz çünkü
unter dem Erkcnnen eine 3.uBerliche kendi içinde saçmadır. Ama eğer bilme ile
Vcrrichtung \'orsıelll, durch welche es
mit eincm Gegensmnd nur in mecha­ onun bir nesne ile yalnızca mekanik ilişki
nisches Verh3.ltnis gcbıd.cht, d. i. ihın içine getirilmesi, e.d. ona yabancı kalması
freınd bleibend, 3.uBerlich auf ihn nur
angeıvendet wıirde, so ist in solchcm
ve ona yalnızca dışsal olarak uy�lanması
Verhaltnis freilich das Erkenncn als demek olan dışsal bir işlemi tasarımlarsak,
cine bcsondcrc Sache flır sich geslelh,
so daB es wohl scin könnıe, claO desscn
bilgi böyle bir ilişkide kendi için tikel bir
Formen nichts mit den Bcslimmungcn şey olarak sunulur ve böylece pekala ola­
dcs Gegensıandes Gemeinschaftliches
bilir ki biçimleri nesnenin belirlenimleri
h3ucn, [daB es] also, wenn es sich mit
cincın solchcn zu tun machtc, nur in ile ortak hiçbirşey taşımaz; buna göre,
seincn eigcnen Formen blicbe, die eğer böyle bir nesne ile ilgileniyorsa, kendi
Besıiınmungen des Gcgcnstandcs
hiermh niclu errcichte, d. i. nicht cin
biçimleri içinde kalacak ve nesnenin belir­
wirkliches Erkcnnen dcsselben wiırde. lenimlerine ulaşamayacak, e.d. nesnenin
Durch solchcs Verh3.ltnis wird das Er­
kennen als endlichesund von EndlicJıem
edimsel bilgisi olmayacaktır. Böyle bir ilişki
bcstimmt; in seinem Ge Cnstandc ıi yoluyla bilgi sonlu olarak ve sonlunun bil­
bleibt Cl\\o<tS, und zwar das cigentliche
gisi olarak belirlenir; nesnesinde birşey, ve
lnnere, dessen Begriff, cin ihm Un­
zug5.ngliches, Freındes; es hat daran hiç kuşkusuz sözcüğün asıl anlamında içsel
seine Sclıranlte und sein Ende und ist birşey kalır ki, kavramı bilgi için erişilemez
deswegcn bcschrankt und endlich.
Aber solchcs Verh5.ltnis als das cinzigc,
olan yabancı birşeydir. Bilme burada sını­
letzte absolme anzunehmen, ist eine rını ve sonunu bulur ve bu nedenle sınırlı
geradezu gemachte, ungerechtfcrlig­
te Voraussctzung dcs Verstandes. Dic
ve sonludur. Ama böyle ilişkiyi biricik, en
wirkliche Erkenntnis muB, insofem sic son ve saltık olarak almak anlağın dosdoğru
nicht auOer dem Gegensıande blcibt,
uydurulmuş ve aklanmamış bir varsayımıdır.
sondern sich in der Tat mit ihrn zu
tun macht, die dem Gcgcnstand iın­ Edimsel bilgi, nesnenin dışında kalmadığı
ınanente, die eigcne Bewegung der ama gerçekte kendini onunla bir yaptığı
Natur dcsselbcn, nur in Form dcs
Gedankens ausgedrückt und in das
düzeye dek, nesneye içkin, onun doğasının
BewuBISein aufgcnommcn, scin. asıl devimi olmalıdır - yalnızca, düşünce
Hiermİl sinci vorhiufıg dic Stand­
biçiminde anlatılmış ve bilince alınmıştır.
punkte der Bildung angegebcn
worden, welche heutigcntags bei ei­ Böylelikle geçici olarak kültüıiin bugün­
ncr solchen Materic, als wir vor uns lerde önümüzde yatan türden gereç açısın­
haben, in Bctracht genommcn zu
wcrden pflcgen. Sie ist es vorzüglich
dan dikkate alınması gereken duruş nok­
oder eigentlich alicin, bei der von sich taları verilmiştir. Ö zellikle burada, ya da
16 TANITIAR ÜZERİNE DERSLER
daha doğrusu yalnızca burada kendiliğinden
açıkur ki, daha önce söylendiği gibi, bilginin
irdelemesinin bilginin nesnesinin doğasının
irdelemesinden ayrı olmadığı hiçbir sınır­
lama olmaksızın geçerli olmalıdır. Buna göre
hemen varsayılan temaya, Tanrının varoluşu­
nun tanıt/arına yüklenecek ve doğru anlam
olduğu tanıtlanacak olan şu genel anlamı
vereceğim: Tanıtların insan tininin Tanrıya
yükselişini kapsaması ve onu düşünce için
anlatması gerekir - nasıl yükselişin kendisi­
nin düşüncenin bir yükselişi ve düşüncenin
krallığına yükselişi olduğunu.
İlkin genel olarak bilgi, söz konusu olduğu
sürece, insan özsel olarak bilinçtir; böylece
duyumsanan birşey, içerik, bir duygunun taşı­
dığı belirlilik o denli de bilinçte tasarımlanan
birşeydir. Duyguyu dinsel duygu yapan şey tan­
rısal içeriktir; bu nedenle özsel olarak bildiği,miz
birşeydir. Ama bu içerik özünde bir duyusal
sezgi ya da duyusal tasarım değil, imgelem
yetisi için değil, ama yalnızca düşünce içindir.
Tanrı Tindir, yalnızca Tin içindir, ve yalnızca
arı Tin için, e.d. düşünce içindir. Bu böyle içe­
riğin köküdür, üstelik daha sonra imgelemin
ve giderek sezginin bile ona eşlik etmesine ve
bu içeriğin duyguya girmesine karşın. Düşü­
nen tinin düşüncede en yüksek okına, Tanrıya bu
yükselişi öyleyse irdelemeyi istediğimiz şeydir.
Dahası, bu yükseliş özsel olarak tinimizin
doğasında temellenmiştir ve on un için zorun­
ludur. Bu zorunluk bu yükselişte önümüzde
bulduğumuz şeydir, ve bu zorunluğun kendi­
sinin betimlemesi tanıtkıma dediğimiz şeyden
başkası değildir. Buna göre bu yükselişi dışarı­
dan tanıtlamamız gereksizdir; kendini kendi
içinde tanıtlar; bu ise kendi için zorunlu
olmasından başka birşey demek değildir; yap­
mamız gereken yalnızca onun kendi sürecine
bakmaktır, ve kendi içinde zorunlu olduğu
için, burada zorunluğun kendisi vardır ki,
tanıtlama tarafından sağlanması gereken tam
olarak onun üzerine içgörüdür.
sclbst erhellt, da6 das, was vorhin ge­
sagt worden ist., dall dic Beu&ıclnung
dcs Erkennens von der Beuachuıng
der Namr seines Gegensuındes nicht
vcrsrhieden sei, g;mı unbeschr5nkı
gelıen mnO. leh gebe darum so­
glcich den allgemcincn Sinn an, in
welchem das vorgesctzıe Thema, die
Beıueise vom Dasein Gottes, genom men
und der als der wahrharte aufgezeigt
'''erden wird. Dicser Sinn ist nirnlich,
dall sie dic Erlıebung des Me11sclumgeis­
te..s z.u Gott cnthaltcn und dieselbe Jür
den Gedanken ausdıikken sollcn, wic
die Erhebung selbsı cine Erhcbung
des Gedankens und in das Reich des
Gcdankcns ist.
\Vas zumichst ilberhaupı das \Vis­
.ten bcuiITt, so ist der Mcnsch wcsent­
lich BcwuBt�cin; somiı isı das Eınp­
fundene, der Inhalt.. die Bt'.stiınmllleil,
welchc eine ı�.:111/ifindung Irat, auch im
Bewujltscin, als cin \!orge.'ill'llles. Das,
wodurch dic Eınpfindung rcligiô­
se Eınpfindung ist, isi der gölllidıf'
lnlıalt; er isı danım \\'esenılich cin
solches, von dem man übcrhaupı
wei}J. Aber diescr lnhah ist in seinem
Wese11 kcinc sinnlichc Anschauung
odcr sinnliche Vorstellung, nicht ffır
die Einbildnngskrafı, sondern alicin
ffır den Gedanken. Gott isı Geist, nur
ffır den Gcist, und nur ffır den rr.inen
Geist, d. i. ffır den Gedanken; dicscr
ist die \Vurzel solchen lnhalıs, wenn
auch wcitcrhin sich Einbildıınbıskraft
und sclbst Anschauung dazu gesellı
ıınd diescr Inhalt in die Empfindnng
cintriu. Dicsc l.!,)-hebmıg des de11kenden
Geistes zu dem, der selbst der hôchstc
Gedanke isı, zu Gou, ist es also, was
wir bctrachten wollen.
Dieselbe ist ferner wesenılich in
der Natur un.teres Geisles begrilndet,
sie ist ihm notwendig; diese Not­
wendigkeiı ist es, dic wir in dieser
Erhcbung \'or uns haben, und die
Darstellung dicser Notwendigkeit
selbst ist nichts anderes als das, wa.s
wir sonst Beweisen nen nen. Daher
haben wir nicht dicse Erhehung aus­
'"'3.rts zu beweisen: sie beweist sich
an ihr selbst; dics hcilh nichts an·
deres, als sie ist ffır sich notwcndig;
wir haben nur ihrem eigenen Pro­
zesse zuzusehen, so haben wir daran
selbst, da sic in sich notwcndig ist,
die Nonvendigkcit. deren Einsicht
eben von dem Bcweise gew3hrt
werdcn soll.
 ZWEITE VORLESUNG İKİNCİ DERS

Wenn die Aufgabe. die als ein Bc­

Eğer genellikle Tanrının varoluşunun tanıt­
weisen des Dascins Goucs ausge­
drfıckL zu werden pflegıe, so. wie laması olarak anlaulan görev birinci Derste
sie in der ersten Vorlesung gestelh ortaya koyulduğu gibi anlaşılmışsa, bununla
\vorden, fesLgehahen wurde, so
solhc damit das Haupıvorurteil ge­
ona karşı başlıca önyargı giderilmiş olacak­
gen sie gchoben sein; das Beweiscn ur, çünkü orada tanıtlamanın yalnızca nesne­
wurde n3mlich dahin bestimmt, daD
nin kendi içindeki deviminin bilinci olduğu
es nur das BewuBtsein von der ei­
genen Bewegung des Gegenstandcs belirlendi. Eğer bu düşünce başka nesne­
in sich sei. Wenn dieser Gcdankc, lere uygulamasında güçlükler yaratabilirse,
auf andere Gcgenst3.nde bezogen,
Schwierigkeiten haben kônntc. so
o zaman bunlar ele aldığımız nesne duru­
ıni'ıBten sie dagegcn bei dem unsri­ munda zorunlu olarak yitecektir, çünkü bu
gen verschwinden, indem derselbe
dingin bir nesne değil, ama aslında öznel bir
nicl11 cin nıhendcs Objekt, sondern
selbst cine subjeklive Bewegung -
devim - Tinin Tanrıya yükselişi -, bir etkin­
die Erhebung des Gcistes zu Gou lik, ilerleme, süreçtir. Öyleyse tanıtlamayı
-. eine Tiiıigkeiı, Verlaur. ProzeB
oluşturan ve tanıtlamayı kapsadığının gös­
ist, alsa an ihm den notwendigen
Gang hat, der das Bcweisen aus­ terilmesi için irdelenmesi gereken zorunlu
machı und den die Betrachtung gidiş yolunu kendi içinde kapsar. Ama 'tanıt­
nur aufzunehmcn braucht. um das
Beweisen zu enthalten. Aber der
lama' anlaumı kendisi ile birlikte çok fazla
Ausdruck des Beweises ffıhrt allzu belirlenmiş olan ve bizim payımıza yalnızca
beslimmt die Vorstellung eines nur izlenmesi gereken öznel bir düşünme yolu­
subjckLiven, zu unserem Bchufe
zu machenden Weges mit sich, als
nun tasarımını taşır, ve bu nedenle az önce
daB der aurgesıellte Begriff rür sözü edilen kavramın bu karşıt tasarımın
sich �-c.hon genügen könnte, ohne
diese entgegengeseLZle Vorstellung
kesin olarak yoklanması ve uzaklaştırılması
eigens vorzunehmen und zu entfer­ gerekmeksizin kendi başına yeterli olmasına
nen. Wir haben uns daher in dieser izin vermez. Bu nedenle bu derste ilkin genel
Vorlesung zumichst über das Bewei­
sen Uberhaupt zu verst.3.ndigen, und
olarak tanıtlama üzerine anlayışımızı geliştir­
zwar bestimmter darflber, was wir meli, ve dahası bunu onun burada bir yana
von demselben hier beseitigen und
ausschlieOen. Es isl nicht darum zu
bıraktığımız ve dışladığımız yanı açısından
tun, zu behauptcn. daB es nicht cin daha belirli olarak yerine getirmeliyiz. Sorun
solches Bewcisen gebe wie clas be­ bu belirtilen türde bir tanıtlamanın olmadı­
zcichnete, sondcrn seine Schranke
anzugeben und einzusehcn, daB es
ğını ileri sürmek değil, ama onun sınırlarını
nicht, wic fiilschlich dafür gehahen belirtmek ve yanlışlıkla sanıldığı gibi biricik
17
18 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
tanıtlama biçimi olmadığını göstermektir.
Bu dolaysız ve dolaylı bilgiler arasındaki karşıt­
lık ile bağlıdır ve zamanımızda genel olarak
dinselliğin kendisinin bilgisi açısından bile
başlıca ilgi bu karşıtlık üzerinde yoğunlaşuğı
için, onun da irdelenmesi gerekecektir.
Genel olarak bilgi ile ilgili olarak daha
önce değinilen ayrım iki tür tanıtlamanın
dikkate alınması gerektiğini imler. Bunlar­
dan biri hiç kuşkusuz yalnızca öznel birşey
olarak bilgi uğruna kullandığımız tanıtlama­
dır ki, etkinlik ve ilerleyişi öyleyse yalnızca
bize düşer ve irdelenen şeyin kendi ilerleyişi
değildir. Bu tanıtlama türünün sonlu şeyle­
rin ve onların sonlu içeriklerinin biliminde
yer alması olgusu bu yordamın yapısını daha
yakından incelediğimiz zaman kendini gös­
terir. Bu amaçla bu tanıtlama türünü en tam
biçiminde uyguladığı kabul edilen bir bilim­
den bir örnek alalım. Eğer bir geometrik
önermeyi tanıtlarsak, bir yandan tanıtlama­
nın her bir tekil bölümü aklamasını kendi
içinde taşımalıdır, ve bir cebir denklemini
çözerken de bu yine böyledir. Ama öte yan­
dan yordamın bütün ilerleyişi bizim onunla
bağlı olan amacımız tarafından belirlenir
ve aklanır, çünkü o amaca böyle bir işlem
yoluyla erişilir. Ama çok iyi biliriz ki, denk­
lemden nicel değerini türettiğim [nesne­
nin] kendisi bir şey olarak taşıdığı niceliğe
ulaşabilmek için bu işlemlerden geçmiş
değildir; geometrik çizgilerin, açıların vb.
niceliği bir sonuç olarak ona ulaşmamızı
sağlayan belirlenimler dizisi içinden geçmiş,
onlar tarafından ortaya çıkarılmış değildir.
Böyle tanıtlama yoluyla anladığımız zorun­
luk hiç kuşkusuz nesnenin kendisinin tekil
belirlenimlerine karşılık düşer ve bu nicelik
oranları onun kendisine aittir; ama birini
öteki ile bağlayan ilerleme bütünüyle bize
düşer. Bu ilerleme içgörü kazanma amacımı­
zın gerçekleşmesi sürecidir, nesnenin kendi
içindeki oranları ve bunların bağıntılarını
wird, die cinzige Fonn des Beweisens
ist. Dies hiingt alsdann mit dem Gc­
gensatze des unınittelbaren und des
vermittelten Wissens zusammen, auf
welchen in unsercr Zeit das Haupt..
interesse in Ansehung des religiöscn
Wissens selbst der Religiositat Uber·
haupl gesetzt worden ist, der alsa
cbcnfalls envogen werden soll.
Der Unterschied, der in Anse­
hung des Erkennens ıiberhaupı be­
reits berilhrt wurde, enth.5.h es, dal\
zwei Anen des Beweisens in Betracht
zu nchmen sind, deren die cine al­
lerdings diejenige ist, welche wir
nur zum Behufe der Erkennmis als
einer subjektiven gcbrauchen, deren
Titigkeit und Gang also nur in uns
llillı und nichı der eigene Gang der
beLrachleLen Sache isl. Dan diesc Art
des Beweiscns in der Wissenschafl
von endliclıen Dingen und deren end­
liclıem lnhalle statlfindet, zeigt sich,
wenn wir die Beschaffenheil dieses
Verfahrcns na.her enva.gen. Nehmen
wir zu dem Ende das Beispiel aus
einer Wissenschaft, in welcher diese
Beweisart zugestandenermaBen in
ihrer vollendeten Weise angewendet
wird. \\Tenn wir einen geometıischen
Satz beweisen, so muB teils jeder ein­
zelne Teil des Beweises fllr sich seinc
Rechtfertigung in sich tragen, so
wie wenn wir cine algebraischc Glei­
chung auflösen, teils aber bestimnıt
und rechtfcrtigı sich der ganze Gang
des Vcrfahrens durch den Zwech, den
wir dabei haben. ıınd dadurch, da8
derselbe durch solches Verfahren
erreiclu wird. Aber man ist sich schr
wohl bewu8ı. da8 das [Resultaı]
selbsl als Sache, deren GröBenwert
ich aus der Gleichung entwicklc,
nicht diese Operationen durchlaufen
hat, um die GröBe zu erlangen, wel·
ehe es hat. noch da8 die Grö8e der
geometrischcn Linien, Winkel usf.
durch dic Reihc von Bestimmungen
gegangen und hervorgebracht ist,
durch welche wir dazu als zum Re­
sulıaıe gekommen. Die Notwendiglıeit,
die wir durch solches Bcweisen cinse·
hen, entspricht wohl den cinzclnen
Bestimmungen des Objekts selbst,
diese GröOenverhftlmisse kommen
ihm sclbsl zu, aber das Fonschreilen
im Zusammenhangc der cinen mit
der anderen ffillt ganz in uns; es ist
der ProzeO, um unscren Zweck der
Einsicht zu rcalisicren, nicht cin
 2. DERS 19
Verlauf. durch welchen das Objekt kazanmasını sağlayan bir ilerleme değil. Böy­
seine Vcrhiiltnisse in sich und deren
Zusamınenhinge gewftnne; sa er­
lece içgörüye erişme sürecinde bu ilerlemeyi
zeugt es sich selbst nicht oder wird ve aynı ilişkileri bizimyaratUğımız yolda ken­
nicht erzeugt, wie wir dasselbe und
desselben Verhcilınisse im Gange
dini yaratmaz ya da yaraulmaz.
der Einsiclu erzeugen. Sözcüğün asıl anlamında tanıtlamanın
Au8er dem eigentlichen Bewei­
yanısıra - ki özsel yapısı ortaya koyulmuş­
sen, dessen wesentliche Beschaf­
fenheit, da nur diese für den Zwcck tur ve irdeleme amacımız için zorunlu olan
unserer Betrachtung nötig ist, her­ yalnızca budur -, sonlu bilgi alanında tanıt­
ausgehoben worden, wird Beweisen
ferner noch im Gcbiete dcs end­
lama teriminin daha tam olarak yalnızca bir
lichen \ı\lissens auch das genannt, gösterme olan şeye, genel olarak deneyimde bir
was n3.her nur cin Weisen ist - das
tasanmın, bir önermenin, bir yasanın vb. gös­
Aufzeigen einer Vorstellung, eines
Saızes. Geseızes usf. in der Erfahrong terilmesine de uygulandığını buluruz. Burada
ftberhaupt. Das lıistorische Beweisen bilgiyi irdelediğimiz bakış açısından tarihsel
brauchen wir ffır den Gesichts­
punkt, aus dem wir das Erkennen
tanıtlamayı özellikle ayrıntıda ele almamız
hicr betrachten, nicht bcsonders gerekli değildir; gereci açısından benzer
anzuführen; es benıht seinem StotTe
nach gleichfalls auf Erfahrung oder
olarak deneyime ya da daha doğrusu algıya
vielmehr Wahrnehmung; es machL bağımlıdır. Bir yandan, yabancı algılara ve
von einer Seite keinen Unterschied, onlann kanıuna gönderme yapması herhangi
daB es auf frcmde Wahrııehmungen
und die Zeugnisse von denselben
bir ayrıma yol açmaz. Olaylann ve eylemlerin
hinweist. Das Rasonnement, das der nesnel bağlantısı üzerine sözcüğün asıl anla­
eigenc Veı-stand über den objektiven
mında anlak tarafından yapılan uslamlama
Zusammenhang der Begebenheiten
und Handlungen macln. sowie seine o verileri varsayımlara ve temellere çevirir,
KriLik der Zeugnisse hat in seinem tıpkı kanıtı eleştirisinin de çıkarsamalannda
Schlicllen jene Daten zu Vorausset­
zungen und Grundlagen. Insofern
yaptığı gibi. Ama uslamlama ve eleştirinin
aber Risonnement und Kritik die tarihsel tanıtlamanın öteki özsel yanını oluş­
andere wesenLliche Seite dcs his­ turması ölçüsünde, böyle tanıtlama verileri
torischen Beweisens ausmacht, so
behandelt es die Daren als Vorstel­
başka insanların tasarımları olarak ele alır.
lungen anderer; das Subjektive uict Böylece öznel öğe doğrudan doğruya gere­
so sogleich in den Stoff cin, und
cin içine girer, ve benzer olarak o gereç üze­
gleichfalls subjekti,•e Tatigkeiı isı
das SchlieBen und Verbinden jenes rine çıkarsamalar ve gerecin birleştirilmesi
Stoffes, so daB der Gang und die de öznel etkinliktir, öyle ki bilme süreci ve
Geschiiftigkeit des Erkennens noch
ganz andere lngredienzien haı als
etkinliği olayların kendilerinin sürecinden
der Gang der Begebenheiten selbst. bütünüyle başka bileşenler taşır. Gündelik
Was aber das Weisen in der gegenwifr­
deneyimde şeylerin gösterilmesine gelince,
tigrm Erfahrung beıriffı. so bemiiht
dasselbe allerdings sich zunfichsı bu -hiç kuşkusuz ilk olarak tekil algılar, göz­
gleichfalls mit einzelnen Wahrneh­ lemler vb. ile, e.d. yalnızca gösterilen türde
mungen, Beobachmngen usf., d. i.
mit solchem Stoffe, welcher nur
gereç ile uğraşır; ama ilgisi bu yolla daha öte­
.
gewiesenwird; aber sein In teresse sini, doğada ve tinde bilimlerde sıralandığı
isı, daınit ferner zu beweisen, dall es
gibi cinslerin ve türlerin, yasaların, kuvvetlerin,
solche Gatlungen und Arlen, solche
Gesetze, KTii.fle, Vermögen, 1'ötigkeiten yetilerin, etkinliklerin olduğunu tanıtlamaya
in der NaLur und im Geiste gibt, als yöneliktir. Dışsal ve içsel duyuların algıya
in den Wissenschaften au[gcsLellı
,Verden. \Vir lassen dic meıaphysi­
eşlik eden o öznel öğesi üzerine metafizik­
schen oder gcmeinpsychologischen sel ya da sıradan ruhbilimsel irdelemeleri bir
20 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yana bırakıyoruz. Ama gereç, bilimlere girdiği
düzeye dek, öyle duyularda ve algıda olduğu
gibi bırakılmaz . Tersine, bilimlerin içeriği -
cinsler, türler, yasalar, kuvvetler vb. - belki de
daha şimdiden görüngüler adı ile belirtilen
o gereçten oluşmuş, ve bu ise analiz yoluyla,
özsel-olmayan ve salt görünüş olanın uzaklaş­
tırılması yoluyla, özsel denilen yanın (neyin
özsel-olmayan ve neyin özsel olarak geçerli
olabileceğini ayırdetmek için sağlam bir ölçüt
bile olmaksızın) tutulması yoluyla, ortak ola­
nın biraraya getirilmesi yoluyla vb. oluşturul­
muştur. Algılananın kendisinin bu soyutlama­
ları yapmadığı, kendisinin kendi bireylerini
(ya da bireysel konumlannı, durumlannı vb.)
karşılaştırmadığı, onlarda ortak olanı biraraya
getirmediği vb., dolayısıyla bilme etkinliğinin
büyük bölümünün öznel bir edim olduğu kabul
edilir, tıpkı elde edilen içerikte belirlenim­
lerinin bir bölümünün, mantıksal biçimler
olarak, bu öznel edimin ürünü olması gibi .
Ayırmaç anlatımı, eğer insanlar herşeye kar­
şın bu gevşek ya da zayıf anlatımı kullanmayı
sürdürmeyi istiyorlarsa, doğrudan doğruya
belirlenimleri yalnızca bizim ayrımsamamız
için çekip çıkarma ve nesnede varolan başka­
larını uzaklaştırma biçimindeki öznel amacı
belirtir; anlatım gevşektir, çünkü cins ya da tür
belirlenimleri doğrudan doğruya özsel ve nes­
nel birşey olarak geçerlidir, salt bizim aynm­
samamamız için varolan birşey olarak değil.
- Hiç kuşkusuz cinsin bir türde başka bir türe
yerleştirdiği belirlenimleri bir yana bıraktığı,
ya da kuvvetin bir belirişinde bir başkasında
bulunan durumlan uzaklaştırdığı, böylece bu
durumlann onun için özsel-olmayan durum­
lar olarak gösterildiği, belirişinden bütününde
vazgeçtiği ve kendini etkinlikten uzaklaştırarak
içselliğe geri çektiği anlatımlarını da kullana­
biliriz; yine, örneğin gök cisimlerinin devim
yasasının gök cisminin doldurduğu her bir
tekil yere ve her bir kıpıya yayıldığını ve tam
olarak bu sürekli soyutlama yoluyla kendini
Betr.ıchıungen über das Subjektive
des Sinnes, des 5.uBeren und inne­
ren, hinweg, mit welchem die Wahr­
nehmung geschicht. Weiter aber ist
der Stoff, indem er in die Wisscn­
schaften einuiu, nicht so belassen,
wie er in den Sinncn, in der Wahr­
nehmung ise; der Inhalt der \Vissen­
schaften - die Gattııngen, Arıen,
Geseıu, Kriifte usf. - wird vielmehr
aus jenem Stoffe, der etwa auch so­
gleich schon mit dem Namen von
Erscheinungcn bezeichnet \vird,
durch Analyse, Weglassungdcs unwe­
senıJich Scheinendcn, Beibelıalıung
des wesentlich Genannten (ohne
dail eben ein festes Kriteıium ange­
gcben würde, was ffır unwescntlich
und was für wescntlich gelten kön­
ne), durch Zusammenstellung des
Gemcinschaftlichen usf. gebildcı.
Man gibı zıı, dall das Wahrgcnom­
mene nicht sclbst diese Abstralctionen
macht, nicht selbst seine lndividıı­
cn (oder individuelle Sıellungen,
Zustiinde usf.) verglcicht, das Gc­
mcinschaftliche dcrselben zusam­
mcnsıellt usf., da8 also ein gro8er
Teil der erkcnnenden Tiitigkeil ein
sıtbjehıives Tun, wic aın gewonnenen
Jnhah ein Teil seincr Bestimmun­
gen, als hıgisclıe Forn� Produkı dicses
subjcktiven Tuns ist. Der Ausdruck
Merlmıa� wenn man anders diesen
manen Ausdnıck noch gebrau­
chen will, bczeichneı sogleich den
subjektivcn Zweck, Besıimmungen
'nur zum Behuf unseTES Merkens miı
\'\'eglassung andcrer, die auch am
Gegensıande existieren, herauszu­
ziehen; - mali ist jencr Ausdruck
zu nennen, weil die Gattungs- oder
Artbestimmungen sogleich auch
für envas Wesentliches, Objektives
gelıen, nichı bloll für ıınser Merken
sein sollen. - Man kann sich Z\Yar
auch so arnid.rücken, dail die GaUung
in der einen Arı Bestimmungen
hinweglassc, die sie in der andercn
se12e, oder die Krafl in der eincn Au­
Berung Umst..3.nde weglasse, die in
einer anderen vorhanden sind, daB
sie eben damil von ihr als unwesenı­
lich gezeigı wcrdcn, [dall sici selbsı
von ihrer A uBerung i'ıberhaupt
ablasse und in die Unıfüigkeiı, In­
ncrlichkcit sich zurückziche, auch
dall das Gcscız z. B. der Bcwegung
der Himmelskörper jedcn einzel­
nen Ort uncl diesen Augenblick.
in wclchcın der Himmelskörper
 2. DERS 21
dcnselben · e i n n i m m t, verdr:inge bir yasa olarak gösterdiğini d e söyleyebiliriz .
und eben durch diese konLinuier­
liche Abstraktion sich als Gesctz er­
Eğer böylece soyutlamaya aynca nesnel etkinlik
weise. Wenn man so das Abstrahierrm olarak da bakarsak, ki bu düzeye dek böyle­
auch als objektive Tatigheit, wie sie es
insofem isı. betrachıet, so iı;t sie doch
dir, gene de öznel etkinlikten ve bunun ürün­
sehr verschieden \•on der subjektiven lerinden çok ayrıdır. Birincisi gök cismini bu
und deren Produkten. jene liillı den tikel yerin ve bu tikel zaman-kıpısının soyut­
Himmelskörper nach der Absıraktion
von di.esem Orte und von diesem Zeit­ lanmasından sonra yine yalnızca geçici tekil
moment wieder ebenso nur in den yere ve zaman-kıpısına geri düşmeye bırakır,
einzelnen verg3.nglichen Ort und
Zeitpunkt zunickfallen, wie [sie] die
upkı cinsi de türde benzer olarak başka olum­
Gauung in der Art ebenso in ande­ sal ve özsel-olmayan durumlarda ve genel ola­
ren zuralligen oder umvesentlichen
rak bireylerin dışsal tekilliğinde görünmeye
Umsıinden und in der 3.ullerlichen
Einzelhciı der lndividucn fıbcrhaupı bırakması gibi. Öte yandan, öznel soyutlama
erscheinen liillı usr.. wohingegen dic yasayı da, upkı cinsi vb. olduğu gibi, genel ola­
subjektive Abstraktion das GcseLz
wie dic Gauung usf. in seine Allge­ rak evrenselliğine yükseltir ve bu evrensellik
mcinheit als solche heraushcbt, sie içinde ona tinde varoluş verir ve onu saklar.
in diescr, im Gciste, existieren macht
und erh3h.
Salt belirune ediminden tanıtlamaya ilerle­
in diesen Gestalıungcn dcs Er· yen, dolaysız nesnel şeylerden özgül ürünlere
kennens, das sich vom blollen Wei­
sen zum Beweisen fortbestimmı, von
geçen bilginin bu şekillerinde, onun savlarını
der unmiuelbaren Gcgenst3ndlich­ ve yordamını sınayabilmek için öznel etkinliği,n
keiL zu eigentümlichen Produkıen
yöntem, tür ve tanını kendif,eri uğruna tartışma
flbergehL, kann es Bcdlırfnis sein,
daB die Meıhode, die Art ıınd Weise gereksinimi doğabilir; çünkü bu yöntemin
der subjeklirlcn Tiiligkeil, für siclı erör­ kendi belirlenimleri ve kendi için ilerleyiş
lert werde, um ihre Ansprüchc und
ihr Verfahren zu prüfen, indem sie
yolu vardır ve bunlar kendinde nesnenin
ihre eigencn Bcstimmungen und die belirlenim ve süreçlerinden ayrıdır. Ve bu
Art ihrcs Ganges fi'ır sich hat, unter­
bilme kipinin yapısına daha öte girmeksi­
schieden von den Bestimmungen
und dem Prozesse des Gegenstandes zin onda gördüğümüz yalın belirlenimden
in ihm sclbst. Auch ohne in die Be­ hemen açığa çıkar ki, nesne ile öznel biçim­
schaffenheit dieser Erkcnntnisweise
n3her einzmretcn, gcht aus der ein­
lere göre ilgileniyor olarak sunulduğu düzeye
fachen Bestimmung, die wir an ihr dek, yalnızca nesnenin ilişkilerini ayrımsa­
gesehen, sogleich dies hervor, daB,
indem sie darauf gestellt ist, mil dem
maya yeteneklidir. Bu nedenle bu ilişkilerin
Gegenstand nach subjekLiven For­ nesnel ve reel mi yoksa yalnızca öznel ve
men beschiftigt zu sein, sie nur Rı!l.a­
ideal mi oldukları sorusunu getirmek boşu­
lionen des Gegensıandes aufzufa.ssen
F.ihig isı. Es isı dabei sogar nıfıBig, die nadır - bu öznellik ve nesnellik, realite ve
Frage zu machen, ob aber diese Rela­ idealite gibi anlaumlann bütünüyle bulanık
tionen objektiv, real, oder selbst nur
subjektiv, idecll seien, - ohnehin
soyutlamalar olmaları olgusu bir yana. İçerik,
, daB diese Ausdriicke von Subjekıi­ ister nesnel isterse yalnızca öznel, ister reel
vitat und Objekıiviıiiı, Realitaı und
ldealitat vollkommen vage Absırakti­
ister ideal olsun, bir ilişkiler toplağı olarak
onen sind. Der Jnhalı, ob er objektiv her zaman aynı kalır ve kendinde ve kendi
oder nur subjektiv, reeli oder ideell
için varolan birşey, şeyin kavramı ya da sonsuz
w3re, bleibL immer derselbe, cin
Aggregat von Relationerı, nicht das değildir, ki bilginin ilgili olması gereken şey
A nundfür..ic/ıseiende, der Begriff der budur. Eğer bilginin o içeriği çarpık duyu
Sache oder das Unendliclıe, um das
es dem Erkcnnen zu mn scin muB.
tarafından yalnızca ilişkiler kapsıyor olarak
Wenn jener in hah des Erkennens alınırsa, eğer bunların öznel bilgi, ile ilişkiler
22 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
olarak görüngüler oldukları düşünülürse, o
zaman düşünmenin, tanıtlamanın, betim­
lenen bilme yolunun sonsuz olana, ilksiz­
sonsuz olana ve tanrısal olana erişmeye yete­
neksiz olması sonuçlar açısından her zaman
modern felsefenin kazandığı büyük içgörü
olarak tanınmalıdır.
Genel olarak bilginin yukarıdaki açımlama­
sında ortaya koyulan şey, ve daha tam olarak
burada bizi ilgilendiren düşünceye dayalı bilgi
ve ondaki başlıca kıpı olarak tanıtlama söz
konusu olduğu sürece, ona onu düşünme
etkinliğinin devimi olarak, böylece nesnenin
dışında ve onun kendi oluş sürecinden ayrı
olarak alan bakış açısından baktık. Bu belir­
lenim bir yandan amacımız için yeterli olarak
alınabilir; ama öte yandan gerçekte bilginin
öznelliği üzerine derin-düşünmede yatan
tek-yanlılığa karşı özsel önemde görülecektir.
Bilmenin bilinen nesne ile karşıtlığında hiç
kuşkusuz bilmenin sonluluğu yatar. Bu karşıt­
lık bu nedenle henüz kendisi sonsuz olarak,
saltık olarak görülmeyecek, ve ürünleri salt
öznelliğin soyutluğu nedeniyle görüngüler
olarak alınmayacaktır; ama ürünlerin ken­
dilerinin o karşıtlık tarafından belirlendiği
düzeye dek, genel olarak içerik sözü edilen
dışsallık tarafından etkilenir. Bu bakış açısı­
nın içeriğin doğası üzerinde bir etkisi vardır
ve onun üzerine belirli bir içgörü sağlar;
öte yandan, önceki irdeleme yolu ise soyut
öznellik kategorisinden başka birşey vermez
ve bu, dahası, saltık olarak alınır. Böylece,
tanıtlamaya bu bakış açısının sonucu olarak,
içeriğin başka bakımlardan henüz bütünüyle
genel olan niteliği için elde edilen şey genel
olarak yalnızca şudur: İ çerik, bilgi onunla
dışsal olarak ilişkili olduğu için, kendisi dış­
sal birşey olarak belirlenir, ya da, daha tam
olarak, sonlu belirliliklerin soyutlamaların­
dan oluşur. Genel olarak matematiksel içerik
kendi için her durumda niceliktir; geometrik
şekiller uzaya aittir ve böylece kendilerinde
von dem schiefcn Sinne als nur Rela�
tionen enthaltend genommen wird.
daO dies Erscheinungen als Relaıioncn
auf das nıhjektive Erlımnen seien, so ist
es dem Resuhate nach immer als dic
groOe Einsicht, welche die neucre
Philosophie gewonnen hat, anzuer·
kennen, da8 die beschriebene \ıVeise
des Denkens, Beweisens, Erkennens
das Unendliche, das Ewige und Göu­
liche zu erreichen nicht ta.hig sei.
Was in der vorhcrgehenden Expo­
sition von dem Erkennen fıberhaupt
herausgehoben worden ist und na.her
dns denkende Erkennen, das uns nur
angeht, und das Hauptmomenl in
demselben, das Beıoeisnı belriITL, so
hat man dasselbe von der SeiLe auf­
gcfallı, dall dasselbe eine Bewegung
der denkenden Tiitigkeiı isı, die
aullerhalb des Gegensıandes und
verschieden von dessen eigenem \Veı'"
den ist. Teils kann diese Bestimmung
als genlıgend ffır unseren Zweck an­
gegeben werden, lcils aber ist sie in
der Tat als das Wesentliche gcgen
die Einseitigkeit, welche in den Re­
flexionen über dic Subjektivitit des
Erkennens liegl, anzusehen.
in dem Gcgensatze des Erkennens
gegen den zu erkennenden Gegen­
sıand Iiegı allerdings die Endliclıkciı
des Erkennens; aber dieser Gegen­
salZ ist darum noch nicht selbsl als
unendlich, als absolut zu fassen, und
die Produkıe sind nichı um der blo­
Oen Absırakıion der Subjekli\'iı.ıiı wil­
len für Erscheinungen zu nehmen,
sondern insofern sie selbst durch
jenen Gegcnsatz bcstimmt, der ln­
halt als solcher durch die angcgebc­
ne AuBerlichkeit affiziert ist. Dieser
Gesichıspunkı hat cine Folge auf
die Beschaffcnheit des Inhalıs und
gew3hrt eine bestimrnte Einsicht,
wogegen jene Betrachtung nichts
gibt als die abstrakte Kategorie des
Subjekıiven, welche überdem für ab­
solut genommen wird. Was sich alsa
daraus, wic das Bcwciscn au[gefaBL
worden İsl, rür die übrigens selbst
noclı ganz allgenıeine Qualit.'it des
Inhalts ergibt, ist unm ittelbar dies
überhaupl, dail dersclbe, indem in
ihm sich das Erkennen 3.uOerlich
\'erhiih, selbst als ein ftuBerlicher
dadurch bcsLimmt ist, nfther aus Ab­
straklionen cndlicher Beslimmthei­
ten besteht. Der maLhematische ln­
hall als solcher ist ohnehin für sich
 2. DERS 23
die Gröfle; die geometrischen Figura­ birbiri-dışındalığı ilke olarak taŞır ve olgusal
Lionen gehören dem Raum an und
haben damit ebenso an ihnen selbsı
nesnelerden ayrıdırlar; bu nesnelerin yal­
das AuOereinandersein zum Prinzip. nızca tek-yanlı uzaysallığını temsil ederler,
als sie von den reellen Gegenstiinden
unterschieden sind, und nur die
ama hiçbir biçimde onları edimsel yapan
einseitige Riumlichkeit derselben, somut doluluklarını değil. Benzer olarak sayı
keineswegs aber deren konkrete Er­
ilkesi olarak Biri alır, bağımsız olan Birlerin
ffıllung, wodurch diese erst wirklich
sind. Ebenso hat die Zahl das Eins bir çokluğunun bileşimi ve böylece onların
zum Prinzip und ist die Zusammen­ bütünüyle dışsal bir bağıntısıdır. Burada
setzung einer Vielheit von solchen,
die selbst3.ndig sind, also eine in sich
önümüzde olan bilgi en büyük eksiksizli­
ganz auBerliche Verbindung. Die Er­ ğini ancak bu alanda kazanabilir, çünkü bu
kenntnis, die wir hier vor uns haben,
alan yalın ve sağlam belirlenimlere izin verir.
kann danım nur in diesem Felde am
vollkommensten sein, weil dasselbe
Bunların birbirine bağımlılığı (ki bunun
einfache. feste Beslimmungen zulii.Ot üzerine içgörü tanıtlamadır) eşit ölçüde sağ­
und die Abhangigkeit derselben von­
einandcr, deren Einsicht das Beweisen
lamdır ve tanıtlama için zorunluğun tutarlı
ist, ebenso fest ist und demselben so ilerleyişini sağlar. Bu bilgi nesnelerinin
elen konsequenten Fortgang der Not­
doğasını bütünüyle ele almaya yeteneklidir.
wendigkeil gewihrt; dies Erkennen isl
ta.hig, dic Natur seiner Gegenstftnde - Gene de tanıtlamanın tutarlığı matema­
zu erschôpfen. - Die Konsequenz tiksel içeriğe sınırlı değildir ve doğal ve tin­
des Beweisens isLjedoch nicht aufden
mathematischen InhalL beschrinkL,
sel gerecin tüm yanlarına girer. Tanıtlama
sondern Lriu in aile Fcicher des na­ ile bağıntı içinde tutarlık açısından genel
Lürlichen und geistigcn SıofTes ein;
olarak diyebiliriz ki, tanıtlama çıkarsama
wir können aber das insgesamt, was
die Konsequenz in der Erkenntnis in kuralları üzerine dayanır. Böylece Tanrının
demselben beuifft, darin zusammen­ varoluşunun tanıdan özsel olarak çıkarsama­
fassen, daB sie auf den &geln des Sclılie­
.ftens bcruht; so sind die Beweisc vom
lardır. Ama bu biçimlerin belirtik yoklaması
Oasein Golles wesentlich Sdılılıse. Die kendi için bir yandan mantığa aittir; gene
ausdrückliche Untersuchung dieser
de öte yandan temel eksikliklerinin bu tanıt­
Formen gehört aber für sich teils in
die Logik. ıeils aber muB der Grund­ ların ele alınacak olan taruşmasında ortaya
mangel derselben bei der vorzuneh­ serilmesi gerekecektir. Burada söylenenler
menden Erôrterung dieser Beweise
aufgedeckt werden. Hier gcnügt es,
ile bağıntı içinde daha tam olarak şunu
im Zusammenhang mit dem Gesag­ belirtmek yeterli olacaktır ki, çıkarsamanın
ten dies Na.here anzumerken, daO die
kuralları matematiksel hesaplama türünde
Regeln des SchlieBens eine Fonn der
Begründııng haben, welche in der olan bir temellendirme biçimini taşır. Bir
Art mathemalischer Berechnung ist. tasım vargısı oluşturmak için gereken belir­
Der Zusammcnhang der Best.immun­
gcn, die eincn SchluB ausmachen
lenimlerin [ yargıların] bağıntısı birbirle­
=

sollen, benıht auf dem Verhcihnisse rine karşı kapladıkları ve haklı olarak daha
des den sie gegeneinandcr
Umfang.s,
büyük ya da daha küçük olarak görülebilecek
haben und der mil Rechl als ein griia
jlereroder kleinerer beırachteı wird; die alanların ilişkisi üzerine dayanır. Böyle bir
Bestimmtheit solchen Umfangs ist das alanın belirliliği alta-almanın doğruluğu üze­
Entscheidende iıbcr die RichtigkeiL
der Subsumtion. A.ı tcre Logiker, wie
rine karar veren etmendir. Lambert ve Plou­
Lamberl, Ploucqnet, haben sich die cquet* gibi eski mantıkçılar bir notasyon

*Uohann Heinıich Lambert ( 1 728-1 77), ve Gottfried Ploucquet (1716-1 790). Hegel
Lambert ve Ploucquet'yi Mantık Bilimi 'nde taruşır (sırasıyla s. 473 ve 524).]
24 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bulma çabasına girişmiş, bununla çıkarsa­
madaki bağmuyı özdeşliğe, soyut matematik­
sel eşitlik ilişkisine indirgemeye çalışmış ve
böylece çıkarsamayı bir tür hesaplama düze­
neği olarak almışlardır. Ama asıl doğalanna
göre kendi içlerinde dışsal olan nesnelerin
böyle dışsal bir bağıntısı ile ilgili bilgi söz
konusu olduğunda, birazdan bundan dolaylı
bilgi, adı altında söz etmemiz ve daha tam
karşıtlığı irdelememiz gerekecektir.
Cinsler, yasalar, kuwetler vb . olarak belir­
tilen şekiller söz konusu olduğunda, bilgi
onlarla dışsal bir ilişki içinde durmaz; ter­
sine, tümü de bilginin ürünleridir. Ama
onlan üreten bilgi, belirtildiği gibi, onları
ancak nesnel olanın soyutlaması yoluyla
ortaya çıkarır. Kökenlerini hiç kuşkusuz
bunda bulurlar, ama edimsellikten özsel
olarak ayırılırlar; matematiksel şekillerden
daha somutturlar, ama içerikleri kendisin­
den başladığımız ve onlar için tanıtlamanın
temeli olması gereken şeyden özsel olarak
ayrılır.
Bu bilme yolunda eksik olan şey böylece
bilginin ürünlerini bilme yalnızca öznel
bir etkinlik olduğu için görüngüler olarak
bildiren irdeleme yolunda bulunmayan bir
değişki yoluyla belirginlik kazanır. Gene de
sonuç genel olarak ortaktır ve şimdi karşı­
sına neyin çıkarıldığına bakmalıyız . Tinin
ereği için, sonsuz olanın, ilksiz-sonsuz
olanın, Tanrının onda içselleşmesi, onun
en içi olması için yetersiz olarak belirle­
nen şey Tinin etkinliğidir ki, genel olarak
düşünmede soyutlama, çıkarsama, tanıt­
lama yoluyla ilerlemeden oluşur. Kendisi
zamanın düşünce-kültürünün ürünü olan
bu içgörü dosdoğru öteki uca sıçrayarak
tanıtlamasız, dolaysız bilmeyi, bilgisiz bir
inancı, düşüncesiz duyguyu tanrısal ger­
çeği ayrımsamanın ve kendi içinde taşıma­
nın biricik yolu olarak önerir. En yüksek
gerçeklik için yeteneksiz olan o bilgi kipi
Mühe gegeben, eine Bezeichnung zu
erfinden, wodurch der Zusammen­
hang im SchlieBen auf die ldenıitiil,
welche die abstrakte mathematisclıe,
die Gleichheil ist, zu bıingen [sei], so
daB das SchlieBen als der Mechanis­
mus der Rechcnexempel aufgezeigt
ist. \o\'as aber das Erkennen nach
solchem selbst ;iu6erlichen Zusam­
menhange von Gegenst3.nden, die
ihrer eigcnen Namr nach 3uBcrlich
in sich sind, wcitcr betrifft, so werden
wir davan sogleich unter dem Namen
des vermittelten E.Tkennens zu sprechen
haben und den nahercn Gegcnsatz
betrachten.
\\las aber dicjenigen Gesı.aluıngen
bctrifft, wclche als Gattungcn. Ge­
setze, Krifte usf. bezeichnet worden
sind. so verh3.IL sich das Erkennen
gcgen sie nicht 3.uBcrlich, vielmehr
sind sic die Produkte desselbcn; abcr
das Erkennen, das sie produziert,
bringL sie. wie angeführt worden ist,
nur durch die AbsLrakLion vom Gc­
gcnstcindlichen hervor. So haben sie
in dicsem wohl ihre \Vurzel, aber sind
von der \\'irklichkcit \\'escntlich abgc­
trennL; sic sind konkreter als die ma­
thcmatischen Figura.Lionen, aber ihr
lnhalt geht wcsentlich von dem ab,
von welchem ausgcgangen worden
und der die bewahrende Grundlagc
ffır sie sein soll.
Das Mangelhafte dieser Erkennı­
nisweise ist so in einer anderen Modi­
fikation bemerklich gemachc \\'orden,
als in der Betrachtung aufgesıellt isı,
welche die Produkte des Erkennens,
weil diescs nur cine subjekth•e T5-
cigkeic, fü r Erscheinungen ausgibL;
das Resultat jedoch iiberhaupt ist
gemeinschaftlich, und wir habcn
nunmehr zu sehen, was demselben
entgegcngestellt worden ist. Was
dem Zweckc des Geistes, daB er des
Unendlichen, Ewigen, daB er Gotıcs
inne und in ihm innig werde, unge­
nflgend bestimmc worden ist, ist die
Tiitigkeiı des Geisıes, welche denkend
lıberhaupl vermillels des Abstrahie­
rens, SchlieBens, Beweisens verffi.hrt.
Diese Einsichl, selbst das Produkt der
Gedankenbildung der Zeit, ist von da
unmiuelbar in das andere Extrem
h in ü bergesprungen, niimlich ein
beweisloses, unmiuelbares '\ı\'issen,
ein crkenntnisloses Glaubcn, gedan­
kenloses Fühlen ffır die einzige Weise
auszugeben, die götllichc Wah rheil zu
 2. DERS 25
fassen und ·jn sich zu haben. Es isL için onun bilmenin benzersiz ve biricik yolu
versicherl worden, daO jene fiir die
höhere \ı\Tahrheit unvermögende olduğu inancası verilir. İki sayıltı sıkı sıkıya
Erkennınisweise die ausschlieOliche, birbirine bağlıdır. Bir yanda irdelemek için
einzige \ıVeise des Erkennens sei. Bei­
de Annahmen h:ii. ngen aufs engsLc
önümüze aldığımız şeyin araştırmasında o
zusammen; einerseits haben wir i n bilgiyi tek-yanlılığından özgürleştirmemiz ve
d er Unlersuchung dessen, was wir
uns zu betrachten vorgenoınmen,
böylece aynı zamanda biricik tür olarak öne­
jenes Erkcnnen von seiner Einseilig­ rilen bilgiden başka bir bilginin daha oldu­
keil zu bcfrcicn und damit zugleich
ğunu olguya dayanarak göstermemiz gerekir.
durch dic Tat zu zeigcn, dall es noch
cin anderes Erken nen gibt als jenes, Öte yandan, genel olarak inancın bilginin
das für das einzige ausgegeben wird;
karşısına çıkardığı boşsav daha sağın bir araş­
andererseits ist die Pr3.renıion, wel­
che der Glaube als solcher gegen das tırmanın zorunluğunu geçersiz kılamayacak
Erkennen macht, cin Vorurteil, das kadar sağlam bir güven içinde duran bir
sich für zu fest und sichcr hait, als
daO dasselbe nicht cine strcngere
önyargıdır. Bu boşsav açısından hemen anım­
Untersuchung nôtig machte. Nur ist sanmalıdır ki, gerçek, yansız inancın koşullar
in Ansehung der angegebenen Pri­
tention sogleich zu erinnern, dan
zorladığında boşsavlar ileri sürebilecek olma­
der wahre, unbefangcne Glaube, je sına karşın, böyle birşeye çok az başvurur, ve
ınehr er im Noüall Pıi.LenLionen ımı­
chcn könnte, dcsto wenigcr macht,
koşullann zorlaması ancak inancın salt anlak
und dcı.J3 sich der Notfall nur flır die düzleminde kalan kuru polemikleri ve öne­
sclbst nur venmindige, trockenc, po­
sürümleri durumunda söz konusudur.
lemische Behauptung des Glaubcns
cinfindct. Ama o inanç ya da dolaysız bilme açısın­
Aber was es für cine Bewandmis dan durumun ne olduğunu daha önce başka
mit jenem Glauben odcr unmincl­
baren Wissen habe, habe ich bereiı.s bir yerde açıkladım.* Tanrının varoluşunun
anderwiirıs auseinandcrgesetzt. An tanıtlan üzerine içinde bulunduğumuz çağa
der Spitzc einer in die jetzigc Zcit
[ailenden Abhandlung Cıber dic
düşen bir incelemenin en önünde inanç
Beweise vom Dasein Gottcs kann önesürümü işi bitirilmiş ve kapanmış bir
die Behmıptung dcs Glaubcns nicht
schon fU.r erledigt ausgegeben wer­
sorun olarak bir yana atılamaz; hiç olmazsa
den; es ist wenigstens an die Haupt­ başlıca kıpılarında anımsanması gerekir,
momcnte zu erinncm, nach wckhen
çünkü bunlara göre yargılanacak ve yerine
dicselbe zu beurteilen und an ihren
Plaız zu stcllen ist. koyulacaktır.

* [Anahatlarda Fe/,sefi Bilimkr Ansiklopedisi, I, §§ 61-78.]

 ÜÇÜNCÜ DERS
Daha önce belirtildiği gibi, sözünü eunemiz
gereken inanç önesürümü gerçek, saf inan­
cın dışına düşer. Bu sonuncusu, bilen bilince
geliştiği ve böylece bilginin bir bilincini
taşıdığı düzeye dek, bilgiyi tam bir güvenle
kabul eder, çünkü herşeyden önce kendine
tam güvenli, kendinden emin, kendi içinde
sağlamdır. Tersine, söz konusu olan inanç
dahaçok bilmeye karşı bir polemik tutumuna
girdiği ve giderek genel olarak bilmeye karşı
kendini bir polemik tutumunda anlattığı
düzeye dek inançtır. Böylece bu kendini bir
başka inancın karşısına çıkaran bir inanç
değildir; [bu durumda] inanç ikisine de
ortak olan öğedir. O zaman o içeriğe karşı
kavga veren içeriktir. Ama içeriğin işin içine
bu girişi dolaysızca bilgiyi yanısıra getirir;
eğer başka türlü olsaydı, dinin gerçekliği­
nin çürütülmesi ve savunulması inanca ve
dine tıpkı bilgiye olduğu kadar yabancı olan
dışsal silahlar ile yerine getirilmezdi. Bilgi
olarak bilgiyi reddeden inanç tam olarak bu
nedenle içeriksizliğe düşer ve ilkin soyutluğu
içinde genelde inanç olarak alınması gerekir,
çünkü içeriğe bakılmaksızın somut bilmeye,
bilginin kendisine karşıttır. Böyle soyut ola­
rak, geriye özbilincin yalınlığına itilir. Özbi­
linç, eğer bu yalınlık içinde gene de bir dolu­
luk taşıyacaksa, duyg;udur, ve bilmede içerik
olan şey duygunun belirliliği,dir. Soyut inanç
önesürümü böylece dolaysızca duygu biçi­
mine götürür ki, bunda bilmenin öznelliği
26
DRITIE VORLESUNG
Es isı schon bemerkı, da6 die Behaup­
tung des Glaubens, von der dle Rede
wcrden soll, auBerhalb des wahrhaf­
ıen, unbefangenen Glaubcns fallı;
dieser, insofem er zum erkennenden
BewuBısein fortgebildeı isı und damiı
auch ein Bewulhsein vom Erkennen
hat, gehı vielmehr auf das Erkenncn
cin, zutraucnsvoll auf dasselbe, wcil
er zuallererst zutrauensvoll zu sich,
seiner sicher, fest in sich ist. Sondern
es isı von dem Glauben die Rede,
insofern derselbe polemisch gegen
das Erkenncn ist und sich sogar pole­
misch selbst gcgen das Wissen über­
haupt au.ssprichL. Er ist sa auch nicht
ein Glaube, der sich einem andcren
Glauben enıgegensıellı; Glauben isı
das Gemeinschafıliche beider. Es isı
dann der lnhalı, der gegen den ln­
halı kaınprı; dies Einlassen in den
lnhalt riıhn· aber unmittelbar das
Erkennen mil sich, wenn anders die
Widerlegung und Verıcidigung von
Religionswahrheit nicht mit iiullerli­
chen Wa!Ten, die dem Glauben und
der Religion sosehr als der Erkenntnis
fremd sind, geffıhn werden. Der Glau­
be, welcher das Erkenneıı aJs solches
venvirfı, gcht eben damiı der lnhalıs­
losigkeit zu und ist zun3.chst absucıkt
als Glaube überhaup� •vie er sich dem
konkreıen Wisscn, dem Erkenncn
enıgegensıellt, ohne Riicksichı aur
Inhalt zu nehmen. So abstrakt isı er
in die Einfachheiı des SelbsıbewuBı­
seins zuriıckgezogen; dieses isı in die­
ser Einfachheit, insofern es noch eine
Erfülluııg hat, Gefıilı� und das, was im
\A/issen lnhalt ist, ist Bestimmlheil a�s
Gefühls. Die Bchauptung des absırak­
ten Glaubens fi'ıhrt dahcr unmiuelbar
auch auf die Fonn dcs Gefiıhls, in wcl­
che die Subjektivitat des Wisscns sich
"als in einen unzugfinglichen Ort"
 3. DERS 27
verschanzt. ....:.... Von beiden sind daher kendini "erişilemez bir yerde" sipere alır.
kurz die Gesichtspunkte anzugebcn,
aus denen ihrc Einseitigkeit und da­
- Bu nedenle ikisinin de duruş noktaları
miı die Unwahrheiı der Arı erhellı, in kısaca belirtilmelidir. Bundan tek-yanlılıkları
welcher sie als die letzten Grundbe­
sümmungen behauptet werden. Der
ve böylece en son ve temel belirlenimler ola­
Glaube, um miı diesem anzufangcn, rak ileri sürülme tarzlarının yanlışlığı açığa
gehı davon aus, daB die Nichtigkeiı çıkacakrır. İnanç, eğer onunla başlarsak, sal­
des Wissens für absolute Wahrhcit er­
wiesen sei. Wir wollen so verfahren,
tık gerçeklik açısından bilmenin hiçliğinin
daO wir ihm diesc Voraussetzung las­ gösterildiği görüşünden yola çıkar. İnanca bu
sen und schen, was er denn mm so an
ihm selbsı isı.
varsayımı bırakarak ve buna göre kendinde
flirs erste, wenn der Gegensatz ne olduğunu görerek ilerleyeceğiz.
so ganz allgemein als Gegensatz des İlk olarak, eğer karşıtlık sık sık işitildiği
Glaubens und \<Vissens, wie man ofl
sprechen hört, gefa6ı wird, so ist gibi bütünüyle genel bir anlamda inanç ve
diese Abstraktion sogleich zu rllgen: bilgi,nin karşıtlığı olarak anlaşılırsa, o zaman
denn Glauben gehörı dem Be1"ııjlt­
sein an, man ıueiJ von dem, was man
bu soyutlama hemen kınanmalıdır. Çünkü
glaubt; man weiB dasselbe sogar geıv;_p. inanç bilince aittir; insan inandığını bilir;
Es zeigt sich sogleich als ungereimt, giderek onu pekinlik ile bilir. Hemen görü­
das Glauben und Wisscn auf solche
allgemeine 'Weise auch nur crenneu
lür ki, inancı ve bilgiyi böyle genel bir yolda
zu wollen. ayırmayı istemek saçmadır.
Aber nun wird das Glauben als ein
unmitl-elham Wissen bezeichnet und
Ama inanç şimdi dolaysız bir bilgi olarak
soll damit wesentlich vom 1Jenııillelten adlandırılır ve buna göre özsel olarak dolaylı
und vennitıelnden Yı1issen unterschic­ olan ve dolaylı kılan bilgiden ayırdedilmesi
den werden. lndem wir hier die spe­
kulali\•e Erörterung dieser Begriffe
gerekir. Burada bu kavramların kurguJ tar­
beiseile seızen, um auf dem eigenen rışmasını bir yana bırakarak bu önesürümün
Felde dieses Behaupıens zu bleiben,
kendi alanında kalacağımız için, salrık olarak
so selZen \Vİr dieser als absolut behauı>
ıeıen Trennung das Faktuın entgegen, ileri sürülen bu ayrılmanın karşısına dolaylı
daB es hein Wissen gibt, ebeııs11i11Jen g als olmayan ve dolaylı kılmayan hiçbir bilgi,nin olma­
ein Empfindnı, Vo,.,tellen, Wolkn, keine
deın Geisfl? zulıoınınende Tiitiglm� Eigrn­ dığı, ne de böyle herhangi bir duyum, tasanm,
sdıaft oder Zııstand, was nicht vı:nnittelt istek, tine ait bir etkinlik, öz.ellik ya da durumun
und vmnittelnd wii.re, so wie keinen
olduğu olgusunu çıkaracağız. Benzer olarak,
sonstigen Gegenstand der Naltır und del
Geistes, was es sei, im Himmel, auf Er­ ister gökte isterse yerin alnnda ya da üstünde
den und unter der Erde, was nicht die olsun, Doğanın ve Tinin hiçbir nesnesi yoktur
Bestimmung der Vermittlung, elıeııso ruie
die der UnmWelharheit in sich schlösse.
ki kendi içinde dolaylılık gibi dolaysızlık belir­
So als allgemeines Faktum scellt es die lenim ini de kapsamasın. Böylece manrıksal
logische Philosophie - freilich zu­
felsefe onu - hiç kuşkusuz aynı zamanda
gleich mit seiner NotwendigkeiL. an
die wir lıier jedoch nichı zu appellie­ burada kendisine başvurmamızın gerekme­
ren nOtig haben - an dem simtlichen diği zorunluğu ile birlikte - düşünce belir­
Umfang der Denkbestimınungen dar.
Von dem sinnlichen Stoffe, es sei der
lenimlerinin bütün bir alanında evrensel bir
auBeren oder der inneren \·Vahmeh­ olgu olarak sunar. Duyusal gerece gelince,
mung, wird zugegeben, daO er end­
ister dış isterse iç algıya ait olsun, kabul edilir
lich, d. i. dall er nur als vernıitteli dun:lı
Anderes sei; aber von diesem Stoffe ki sonludur, e.d. ancak başlıası yoluyla dolaylı
selbsl, noch mehr von dem höheren kılınmış olarak vardır; ama bu gerecin ken­
lnhalle dcs Geistes wird es zugegeben
werden, daB er in Ka.tegorien scinc
disi için, daha da ötesi tinin en yüksek içe­
Bestimmung habe, und deren Natur riği için kabul edilecektir ki, belirlenimlerini
28 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
kategorilerde taşır, ve bunların doğasının belir­
tilen dolaylılık kıpısını ayrılmamacasına kendi
içinde taşıdığı Manukta gösterilir. Ama, olgular
hangi anlamda ve hangi belirlenimde anlaşı­
lırsa anlaşılsın, burada durup dikkatimizi o
bütünüyle evrensel olan olguya yönelteceğiz.
Ö rneklere çok fazla dalmaksızın, burada en
yakınımızda duran bir nesnede kalacağız.
Tann etkinlik, kendini kendi ile bağınolayan,
kendi kendisinde kalan özgür etkinliktir; Tan­
rının kavramında ve aynca tüm tasarımlarında
temel belirlenim onun kendisi olması, kendi­
sinin kendi ile dolaylılığı olmasıdır. Eğer Tanrı
yalnızca yaratıcı olarak belirlenirse, o zaman
etkinliği yalnızca kendi dışına gitme, kendini
kendi içinden genişletme, sezgisel üretme ola­
rak ve kendi içine geri dönme olmaksızın alınır.
Ürün ondan başka birşeydir, evrendir. Dolaylılık
kategorisinin getirilmesi hemen kendisi ile bir­
likte Tanrının evren dolayısıyla olması gerektiği
gibi bir anlamı da getirir. Ya da hiç olmazsa
haklı olarak denebilir ki, Tanrı ancak evren ara­
cılığıyla, yaratılan aracılığıyla yaraucıdır. Oysa
bu salt boş bir totoloji olacakur, çünkü "yarau­
Ian" belirlenimi dolaysızca o ilk yaraucı belirle­
niminde imlenir; öte yandan, yaraulanın ken­
disi tasarımda Tanrının dışındaki evren olarak,
ona karşı bir başkası olarak kalır, öyle ki Tanrı
evreninin ötesinde, o olmaksızın kendinde ve
kendi için varolur. Ama özellikle Hıristiyanlıkta
Tanrının Tin olarak değil de yalnızca yaraucı
etkinlik olarak bilinmesi söz konusu değildir.
Tersine, bu dine özgü olan şey dahaçok Tan­
rının Tin olduğunun belirtik bilincidir - onda
Tanrı tam olarak kendinde ve kendi için olduğu
gibi kendini kendi başkası (ki Oğul denir) ola­
rak kendi ile ilişkilendirir, kendi içinde sevgi
olarak kendi ile ilişkidir, özsel olarak kendi ile
bu dolaylılık olarak vardır. Tanrı hiç kuşkusuz
evrenin yaratıcısıdır ve böylece yeterli olarak
belirlidir. Ama Tanrı bundan daha çoğudur;
gerçek Tanrı onun kendi kendisi ile dolaylılığı
olması, bu Sevgi olmasıdır.
en,•eisL sich in der Logik, das ange­
gebene Moment der Vermiulung
untrennbar in sich zu haben. Doch
hier bleiben ,.,.;r dabei stehen, uns
auf das ganz allgemeine Faktum
zu berufen; die Fakra mögen ge�
fa8t werden, in welchem Sinne
und Bestimmung es sei. Ohne uns
in Beispiele darübcr auszubreiten,
bleiben wir bei dem einen Gegen·
stande stehen, der uns ohnehin
hier anı n3.chsten liegL.
Gou ist Tftligke it, freie, sich
auf sich selbst beziehende, bei
sich bleibcnde T3tigkeit; es ist dic
Grundbestimmung in dem Begrif­
IC oder auch in aller Vorstellung
Goues, er sclbst zu sein, als
Vermitl­
lung sciner mit sich. Wenn Gott
nur als Sclıöpfer bestimml wircl,
so wird scine T:itigkciL nur als
Jıinausgelumde, sich aus sich selbst
expandierendc, als ansr.lıauendes
Produzieren genommen, ohne
Ri"ıckkehr zu sich sclbst. Das Pra.
dukl isl cin Anderes als er, es İ5l
die Welt. Das Hereinbringen der
Kategoric der Vennittlu.ng wlırde
soglcich den Sinn mit sich flı h­
rcn, dall Gou vennillels der M�li sein
solhc; doch würde man wcnigstens
mit Recht sagen kônnen, dal\ er
nur vermittels der Wclt, vcrmit­
ıels des Geschôpfs, Schôpfer sei.
AJlein dies w3re blo8 das Leere ei­
ner Tauıologie, indem die Bestim­
mung .. Geschöpr in der ersten,
dem Schôpfer, unmiuelbar selbsL
liegı; andernıeils abcr bleibı das
Geschôpf als Wel ı aufter Goıı. als
cin Anderes gegen denselben in der
Vomellung sıehen, so dall er jen­
seits sciner 'Welt, ohnc sie an und
für sich ist. Aber im Christentum
am wenigsten habcn wir Gott nur
als schôpferische T:itigkeit, nicht
als Geisı zu wissen; dieser Religion
ist vielmehr das explizierle Bewufü­
sein, da8 Gou Geist isı, eigentüm­
lich, da8 er eben, wie er an und
fflr sich ist, sich als zum Andercn
seiner (der derSohn heillt) zu sich
selb..lliit, da8 er sich in ihm selbst als
Liebe verh3.lt, wesentlich als dicsc
Vermittlung mit sich ist. Gou ist
wohl Schôpfer der Welı und so
hinrcichend bestimmt; aber Gou
[ist] mchr als dies: der wahw Gou
ist, dal\ er die Vermiulung seiner
mit sich selbst, diese Liebe ist.
 3. DERS 29
Der Glaubc nun, indem er Gou Buna göre, inanç Tannyı bilincinin nesnesi
zum Gegenstand seines Bcwulk'\eİns
hat, hat eben damit diese Vermiu­
olarak aldığı için, tam bu nedenle nesnesi
lung zu seinem Gegenstande, so olarak bu dolaylılığı alır. Yine böyle, inanç
wie der Glaubc, als im Individuum
existierend. nur ist durch die Bcleh­
bireyde varolmakla, yalnızca öğretim ve eği­
rung, Erziehung, menschliche Bc­ tim yoluyla, genel olarak insansal öğretim ve
lehrung und Erziehung überhaııpı,
eğitim yoluyla, ama özellikle Tanrının Tini
noch mchr durch die Belehrung
und Erzichung durch den Geist içinden öğretim ve eğitim yoluyla varolur ve
Gottes, nur als solche Vermiulung yalnızca böyle dolaylılık olarak vardır. Ama
ist. Aber auch ganz abstrakt, ob mın
Gotı oder welches Ding odcr Inhalt
inanç da, nesnesi ister Tann isterse herhangi
der Gcgensı..and des Glaubens sei, ist bir şey ya da içerik olsun, öznenin bir nesne
er, wie das BcwuBıscin Uberhaupl,
ile bu bağıntısı olarak genelde bilinç gibi
dicsc Beziehung des Subjekıs auf
eiıı Objekt, so da8 das Glauben oder
bütünüyle soyuttur, öyle ki inanma ya da
\ı\'issen nur ist venuittels eines Gegen­ bilme yalnızca bir nesne dolayısıyladır; yoksa
sıandes; sonst ist es leere Idcntit3t,
cin Glauben odcr \\'is.11en von nichlS.
boş bir özdeşlik, hiçliğe bir inanç ya da hiçli­
Aber umgekehrı liegt darin ğin bir bilgisi olacaktır.
schon das andere Faktum sclbst,
Ama evrik olarak burada öteki olgunun
daB ebcııso nichts ist, was nur aus­
schlie81ich e i n \!ermitteltes w3.re. kendisi, benzer olarak başka herşeyi dışlaya­
Nchmen wir vor uns, was un ter der rak yalnızca dolaylı olacak hiçbirşeyin olma­
Unmiuclbarkcit ''erst.andcn wird. so
soll .sic ohne ailen Untcrschicd, als
ması olgusu da bulunur. Eğer dolaysızlık ile
durch welchen soglcich Vennittlung ne anlaşıldığına bakarsak, hemen dolaylılı­
gesetzt ist, in sich scin; sie ist die ğın koyulmasını sağlayacak türden herhangi
eirıfadıe Bez}elmng auf sich sclbst, so
ist sic in ihrer selbst unminelbaren
bir ayrım olmaksızın kendi içinde varolması
Weisc nur Sein. Allcs Wissen mm, gerektiğini görürüz; dolaysızlık yalın kendi
vcrmitteltes oder unmiuelbares,
ile baf;ıntıdır; ve böyle dolaysızlık kipinde
wie lıberhaupl alles andere, i.st we­
nigstens; und dafi es i.st, ist selbst das yalnızca varlıktır. Şimdi ister dolaylı isterse
\Venigste, das Abstnıktcste, was man dolaysız olsun tüm bilgi, tıpkı ne olursa olsun
von irgend etwas sagen kann; wenn
es auch nur subjcktiv \\ie Glaubcn,
başka herşey gibi, en azından vardır; ve var
Wissen ist, so ist es, kommt ihm das olmasının kendisi en az ve en soyut olan şey,
Sein zu, ebenso wie dem Gegcnstan­
hakkında başka hiçbirşey söylenemeyen şey­
de, der nur im Glauben, Wissen ist,
cin solches Sein znkommt. Dics ist dir; eğer inanç ya da bilgi gibi yalnızca öznel
cine sehr einfache Einsicht; aber olsa bile, vardır, varlık ona aittir, tıpkı yalnızca
man kann gegen die Philosophie.
eben um dieser Einfachhcit selbst
inanmada, bilmede var olan nesneye de böyle
willen, ungcduldig werden, daB, in­ bir varlıff;ın ait olması gibi. Bu çok yalın bir
deın von dieser Fülle und Wfinne,
içgörüdür, ama tam bu yalınlığın kendisin­
welche der Glaube ist, viclmehr
weg, und zu solchen Abstraktioncn den ötürü, inanç olan bu doluluktan ve sıcak­
wie Scin, Unmiuelbarkeit überge­ lıktan uzaklaşarak varlık gibi, dolaysızlık gibi
gangen werde. Aber in der Tat ist
dies nicht Schuld der Philosophie;
soyutlamalara geçerken, kişi felsefeye karşı
sondernjene Behaupuıng des Glau­ dayançsızlık gösterebilir. Ama gerçekte bu
bens und unmittelbarcn \'\'issens isı
felsefenin suçu değildir; kendini bu soyutla­
es. dic sich auf dicse Abstraktionen
setzt. Darein, daB der Glaube nicllt malar üzerine dayandıran, tersine, inancın ve
venniltelte.s Wissen sci, darein wird dolaysız bilmenin o önesürümüdür. İnancın
der ganzc Wert der Sache und die
Entscheidung fiber sie gelcgt. Aber
dolaylı bilme olmadıff;ı görüşünde sorunun
wir kommen auch zum Inhalt oder bütün değeri ve onun üzerine verilen karar
30 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yatar. Ama içeriğe de geliriz, ya da daha doğ­
rusu benzer olarak yalnızca bir içeriğin ilişki­
lerine, bilmeye de gelebiliriz.
Daha öte belirtmek gerek ki, bilmede dolay­
sızlığın - ki inançnr - bundan başka bir belir­
lenimi daha vardır: İnanç inandığını yalnızca
genel olarak değil, yalnızca onun bir tasarımını
ya da bilgisini taşıyor olması anlamında değil,
ama pekinlik ile bilir. Pekinlik inancın sinir teli­
nin yattığı yerdir. Ama burada hemen dolay­
sızca daha öte bir aynın ile karşılaşırız: Pekin­
liği Gerçeklikten ayınnz. Çok iyi bildiğimiz gibi
pekçok şey pekinlik ile bilinmiştir ve pekinlik
ile bilinir, ki gene de bu nedenle doğru değil­
dir. Sıradan bir örnek alırsak, insanlar güne­
şin dünyanın çevresinde döndüğünü yete­
rince uzun bir süredir pekinlikle bilmişler ve
milyonlar henüz bunu pekinlikle bilmektedir.
Dahası, Mısırlılar Apis'in daha büyük ya da en
büyük tann olduğuna inanmış ve bunu pekin­
likle bilmişler, Yunanlılar Jüpiter'in vb. daha
yüksek ya da en yüksek tanrı olduğuna inan­
mışnr ve Hintliler bugün de pekinlikle ineğin
ve daha başka Hintliler, Mongollar ve başka
birçok halk bir insanın, Dalai-Lama'nın tanrı
olduğunu bilmektedir. Bu pekinliğin anlanldığı
ve ileri sürüldüğü kabul edilir. Bir insan pekala
'Birşeyi kesinlikle biliyorum ve doğru olduğuna
inanıyorum' diyebilir. Ama aynı zamanda başka
herkese de aynı nedenle bunu söyleme izni veri­
lebilir; çünkü herkes Bendir, herkes bilir, herkes
pekinlikle bilir. Ama bu kaçınılmaz kabullenim
bu bilmenin, pekinlikle bilmenin, bu soyutlama­
nın en büyük türlülüğü ve karşıtlığı gösteren
içeriği taşıyabileceğini, ve içeriğin tanıtlanması­
nın tam olarak pekin-bilmenin, inancın verdiği
bu inancada yatması gerektiğini anlatır. Ama
hangi insan çıkıp şunu diyecektir: 'Yalnızca bil­
diğim ve pekinlikle bildiğim gerçektir; pekin­
likle bildiğim ben onu pekinlikle bildiğim
için gerçektir'? - Gerçeklik sonsuza dek salt
pekinliğin karşısında durur, ve gerçeklik üze­
rine karar veren pekinlik, dolaysız bilme, inanç
können vielmehr gleichfalls nur
zum Verh3.1Lnisse eines Inhalıs,
zum Wissen kommcn.
Es ist n3.mlich weİler zu be­
merken, dall Unmiııelbarkeiı
im Wissen, welche das Glauben
ist, sogleich eine weitere Bestim­
mung hat; niimlich das Glauben
weiB das, an was es glaubt, nicht
nur Uberhaupt, hat nicht nur
cine Vorstellung oder Kenntnis
davan, sondem wei8 es gnuijJ. Die
GewijJlıeU ist es, woıin der Nen.• des
Glaubens liegı; dabei begegneı
uns abcr soglcich ein weitercr Un­
terschied: wir unterscheiden von
der Gewifiheit noch dic Walırlıeit.
Wir wissen sehr wohl, da6 vicles
für ge11Jijl gewuBt worden ist und
gcwuBt wird. was danım doch
nicht wahr ist. Die Menschen
haben langc genug es ffır geıvi}J
gewuBt, und Millionen wissen es
noch für gewiB, um das triviale
Beispiel anzuffıhren, da6 die Son­
ne um dic Erde 13.ufl; noch mchr:
die Agypıer haben geglaubı, sie ha­
bcn es fflr gewiB gewuBL. daB der
Apis, die Griechen, dall der Jupi­
ter usf. ein hoher oder der hôchste
Gott ist, wie die lnder noch gewiO
wisscn, dall die Kuh. anderc ln­
der, Mongolen und viele Völker,
dall ein Mensch, der Dalai-Lama,
Gott ist. DaB dicse GewiBheit aus­
gesprochen und behaupıeı werde,
wird zugesınnden; ein Mensch ınag
ganz wohl noch sagen: ich wei8
etwas gewiB, ich glaube es, es ist
wahr. Alicin zugleich isı eben da­
mitjedem anderen zugestanden,
dasselbe zu sagen; denn jeder ist
leh, jeder wei61 jeder weiB gewiB.
Dies unumgcingliche Zugeslindnis
aber drlickt aus, daB dies Wissen,
GewiBwissen, dies Abstrakte den
ven;chiedensten, entgegengeseız­
testen Inhalt haben kann, und die
Bewahrung des lnhalıs soll eben
in dicser Versichenmg des Gew:iB­
wissens, des Glaubens liegen. Aber
wclcher Mensch wird sich hinstel­
len und sprcchen: ,.nur das, was
ich weiO und gewiB weiB, ist wahr;
das, was ich gewiB weiO, ist wahr
darum, weil iclı es gewiB wei6"? -
Ewig sıehı der blollen Gewillheit
die Wahrhciı gegenüber, und
fiber die Wahrhcit entscheidct die
Gew:iBheit, unmittelbares \ı\'issen,
Glaube nichı. Von der wahrhafıig

unmiuelbarscen, sichtbaren GewiO­
heit. welche die Apostel und Freunde
Christi aus seiner unmiuelbaren Ge­
gemvart. seinen eigenen Reden und
Aussagen seines Mundes mit ihren
Ohren. ailen Sinnen und dem Gemü·
te schöpften. von solchem Glaubcn,
einer solchen Glaubensquelle venvies
er sie auf die Wahrhcit, in wekhe sie
durch den Geisı erst in weilere Zu­
kunft eingeführt werden sollten. Ffır
etwas weiteres als jcne aus besagter
Quelle geschöpfıe höchsıe GewiBheit
ist nichts vorhandcn als der Gehalt
an ihm selbst.
Auf den angegebenen abstrak­
tcn Formalismus redm:icrı sich der
Glaube, indem er als unmiuclbares
Wissen gegen vermiueltes bestimmt
wird; dicsc Abstraktion erlaubt es,
die sinnliche GewiBheit, die ich da­
van habc, dall cin Körpcr an mir ist,
dall Dinge auBer mir sind, nichL nur
Glaubcn zu ncnnen, sondern aus
ihr es abzulehen oder zu bewahren,
was die NaLur des Glaubens sei. Man
würde abcr dem, was in der religiö­
sen Sphare Glaubcn geheiBen hat.
sehr UnrechL tun. wenn man in
demselben nur jene Abs_Lraktion se­
hcn wollte. Vielmehr soll der Glaube
gehaltvo/� er soll ein lnhall sein. wel­
cher ,...-a.hrhafter Inhalt sei, vielmehr
von solchem Inhalt, dem dic sinnli­
che GewiBheil, daB ich einen Körper
habe, da8 sinnliche Dinge mich um­
geben, ganz entfernt stehen; er soll
Walırlıeit enthalten, und zwar cine
gnnz andcre, aus einer gam: andercn
Sph3.re als der letztgenannten der
endlichen, sinnlichen Dinge. Die an­
gegebene Richtung auf dic formelle
Subjektivitiit muB daher das Glauben
als solches selbst zu objehliv !inden,
denn dasselbc bctriITt immer noch
Vor:stellungcn, ein Wi.uen davon, ein
Überzeugtsein von einem lnhah.
Diese letzte Form des Subjektiven,
in wclchcr dic Gestah vom lnhalt
und das Vorstellen und Wissen von
solchem ver.;chwunden isl, ist die des
Gefülıls. Von ihr zu sprechen, lt,ônnen
\vir daher gleichfalls nicht Umbr.ıng
nehmen; sie İsl es noch mehr, die
in unsercn Zeiten, glcichfal�s nicht
unbefangen, sondcrn als ein Rcsul­
tal der Bildung, aus Gründcn, den­
selben, dic schon angcführl sind,
gcfordert wircl.
* Uohn 1 6: 13: "Gerçeklik Tini geldiği zaman, sizi tüm gerçekliğe yöneltecektir."]
3. DERS 31
değildir. İsa havarilerini ve dostlarını dolaysız
bulunuşundan, kendi sözlerinden ve ağzının
anlatuklarından kendi kulakları ile işittikleri
ve duyuları ve duyguları ile yarattıkları ger­
çekten de en dolaysız ve görülebilir pekinlik­
ten uzaklaşurdı. Onları böyle inançtan, böyle
bir inanç kaynağından uzağa, gelecekte ilkin
Tin yoluyla ulaşurılmaları gereken gerçekliğe
yöneltti.* O sözü edilen kaynaktan türetilen
en yüksek pekinliğin ötesinde bulunacak biri­
cik şey kendinde içerikten başkası değildir.
Dolaylı bilmeye karşıt olarak dolaysız bilme
olarak belirlendiği düzeye dek, inanç kendini
yukarıda değinilen soyut biçimciliğe indirger.
Bu soyutlama yalnızca bir bedenimin olduğu
ve dışımda şeylerin bulunduğu biçimindeki
duyusal pekinliği inanç olarak adlandırmama
izin vermekle kalmaz, ama ondan inancın
doğasının ne olduğunu tii.retmeme ya da
tanıtlamama da izin verir. Ama eğer dinsel
alanda inanç denilen şeyde yalnızca bu soyut­
lamayı görecek olsaydık, inanca büyük bir
haksızlık yapmış olurduk. Tersine, inanç içerik
dolu olmalı, gerçekten içerik olan bir içerik
olmalıdır; bir bedenimin olduğuna, duyulur
şeylerin beni kuşatuğına ilişkin duyusal pekin­
liğin bii.tünüyle uzağında durmalıdır; gerçeklik
kapsamalı, ve dahası bu son sözii. edilenden
bütünüyle başka, sonlu ve duyulur şeylerin
alanından tii.retilenden bii.tünii.yle başka bir
gerçeklik olmalıdır. Biçimsel öznelliğe doğru
yukarıda sözü edilen yönelim buna göre genel
olarak inancı bile çok fazla nesnel buluyor
olmalıdır, çii.nkü inanç her zaman bir içeriğin
tasarımları, bir bilgi,si, bir kanısı ile ilgilenir.
Öznelliğin bu en uç biçimi - ki onda içeriğin
şekli, tasarımı ve bilgisi yitmiştir- duyg;unun
biçimidir. Bu nedenle benzer olarak ondan
söz etmekten de kaçınamayız. Dahası, zamanı­
mızda saf bir yolda değil, ama kültiirii.n daha
önce sözü edilenler ile aynı zeminlerden türe­
tilen bir sonucu olarak istenen şey budur.
 DÖRDÜNCÜ DERS
Duygu biçimi, önceki derste gösterildiği gibi,
salt inanç olarak inanç ile sıkı sıkıya ilişkili­
dir. Özbilincin daha da yeğin olarak geriye
kendi içine itilişi, içeriğin salt duygu-belirlili­
ğine gelişimidir.
Din duyumsanmalı, duyguda olmalıdır;
yoksa din değildir. İnanç duygu olmaksızın
olamaz, yoksa din değildir. - Bu doğru ola­
rak kabul edilmelidir; çünkü duygu yalın­
lığı ve dolaysızlığı içindeki öznelliğimden
başka birşey değildir, bu varolan kişilik ola­
rak benim kendimdir. Eğer yalnızca tasanın
olarak dinim varsa - ve inanç tasarımların
pekinliği ise -, o zaman tasanmlann içeriği
önümdedir, henüz karşımda duran bir nesne­
dir, yalın 'kendi' olarak benimle özdeş değil­
dir; nitel belirliliğimi oluşturacağı bir yolda
içime işlemiş değildir. İnancın içeriğinin
benimle en iç birliği gereklidir, öyle ki tözsel
olanı, onun tözünü taşıyabileyim. Böylece
benim duygumdur. İnsanın dine karşı hiçbir­
şeyi kendine saklamaması gerekir, çünkü din
gerçekliğin en iç bölgesidir. Böylece dinin
yalnızca bu henüz soyut beni, inanç olarak
bile bilgi olan beni değil, ama somut beni,
onun herşeyini kendi içinde kapsayan yalın
kişiliği de iyeliğine alması gerekir. Duygu bu
kendi içinde bölünmemiş içselliktir.
Gene de duygu tekil birşey, tek bir kıpı
boyunca süren birşey olma belirliliği ile anla­
şılır - Upkı bir başkası ile almaşım sürecinde
ondan sonra ya da onunla birlikte varolan
32
VıERTE VORLESUNG
Die Fonn des Gefühls ist eng mit dem
bloBen Glauben als solchem, wie in
der vorhergehcndcn Vorlesung ge­
zeigt worden, verwandt; sie isı das
noch i n lcnsivere Zurfıckdr3.ngen
des Selbstbewulltscins i n sich, die
Enıwicklung des lnlıalls zur bloDcn
Gefflhlsbestimmıheil.
Dic &ligion muB gefiilıtı wcrden.
muB i m Gefiih l sein, sonst isL sic
nicht Religion; der Glaubc kano
nicht o h n c Geffıhl sein, sonst ist
er nicht Religion. - Dies muB als
ıichtig zugegeben wcrden; denn das
Geffıhl isL nichts andercs als mcine
Subjeklivit3t in ihrer Einfachheit und
Unminelbarkeil. ich selbsl als diese
seiende Persönlichkeiı. Habe ich dic
Rcligion nur als Vorsıellung - auch
der Glaubc isı GewiBheiı von Vor.ael­
lungen -, so isl ihr lnhalt vor mir,
er isl noclı Gegenstand gegen mich, İsl
noch nicht identisch mit mir als ein­
fachem Selbsı; ich bin nicht durch­
dnmgen von ihm, so dal\ er meine
qualitative Bestimmtheit ausmachte.
Es isı die innig>ıe Einheiı des inha/ıs
des Glaubens mil mir gefordert, auf
daB ich Gelıa/t, seinen Gehalı habe.
So ist er mein Gefühl. Gegen die
Religion soll der Mensch nichıs für
sich zurückbehallen, denn sie ist die
in nerste Region der Wahrheit; so
soll sie nicht nur dies noch abstrakte
leh. welches selbst als Glaubcn noch
Wissen ist, sondern das honkrete leh in
seiner einfachen, das Altes desselben
in sich befasscnden Persönlichkeit
besitzen; das Gefühl ist diese in sich
ungetrenme Jnnigkcit.
Das Gefühl wird jedoch mit der
Bestimmtheit vcrsıanden, da6 es
Cl\\135 Einz.elnes, einen einzclncn Mo­
ment Daucmdcs, sowie ein Einzelnes
in der Abwechslung m i t anderem
 4. DERS 33
nach ihın.odcr neben ihm sei; das
tekil birşey gibi. Buna karşı yürek duygula­
Herr. hingegen bezeichneı die um­
fassende EinhciL der Gefilhle nach
rın çokluklanna olduğu gibi sürelerine göre
ihrer Menge wie nach der Dauer; de kapsayıcı olan birliğini belirtir; zemindir
es isL der Grund, der ihrc \Vesenl­
lichkeiı auDerhalb der Fliıchıigkeiı
ki, duyguların özselliğini görüngüsel ortaya
dcs erschcincnden Her\'ortretens in çıkışlarının uçuculuğunun dışında kendi
sich befafü und aufbewahn cmh3.lt.
içinde kucaklar ve saklar. Onların bu bölün­
in dieser ungetrennlen Einheit dcr­
selben - denn das Herz drückt den memiş birliğinde - çünkü yürek dirimli tin­
eiııfaclıeıı Puls der lebendigen Gcisıig­ selliğin yalın nabzını anlatır - din duygula­
kcit aus - verınag die Religion den
unıerschiedenen Gehalı der Gefühle
rın ayrımlaşan içeriğine yayılabilir ve onlar
zu durchdringcn und zu ihrer sie hal­ için onları sakınan, onlara egemen olan ve
tenden, bcmeistemden, regierenden
Substanz zu werden.
onları yöneten tözleri olabilir.
Darniı abcr sinci wir von sclbst Ama bununla hemen genel olarak duy­
sogleich auf die Renexion gcffıhrt,
gunun ve yüreğin yalnızca bir yan, duygu­
daD das Fiihlcn und das Herz als
solches nur dic eine Seite sind, die nun ve yüreğin belirliliklerinin ise öteki yan
Beslimmlheiten des Geffıhls un (I Hcr­ olduğu düşüncesine götürülürüz. Ve böylece
zens abcr die antlere Seite. Und da
mlıssen wir sogleich weiter sagen,
hemen daha ileri giderek dememiz gerekir
da8 ebensowenig die Religion die ki, din duyguda ya da yürekte varolmakla
wahrlıafle ist darum, weil sic im Ge­ gerçek olmaktan tıpkı inanıldığı, dolaysızca
fiihl odcr im Herzım ist, als sie danım
die wahrhaftc İsl, weil sic gcglaubt, ve pekin olarak bilindiği için gerçek olmak
unmiuelbar und gc\\'iB gewuBt wird. kadar uzaktır. Tüm dinler, en yanlış ve en
Aile Rcligionen. die falschesıen,
unwfırdigsten, sind gleich falls im
değersiz olanlar bile, tıpkı gerçek olanlar
Gefühle und Herzen, wie die wahre. gibi, duygularda ve yürekte varolur, Törel,
Es gibt ebenso unsilllidıe, unredıtliclıe
und gottlose Gcfühle. als es siııliche,
haklı ve dindar duygular gibi, töre-dışı,
rechılichc und fromme gibı. Aııs dem haksız ve tanrısız duygular da vardır. Kötü
Herzen gehen heıvor aq:e Gedanken,
düşünceler, cinayet, zina, küfür vb. yürek­
Mord. Ehebruch, Llisıerung usf. ; d.
h. claB es keine argen, sondcrn gme ten doğar; e.d. kötü değil ama iyi düşünce­
Gedanken sind, h3.ngt nicht davon ler olmaları yürekte olmalarına ve ondan
ab, daB sie im Herzen sind und aus
dem Hcl'zen hervorgehen. Es kommt
doğmalarına bağlı değildir. Sorun yürekte
auf die Bcstimıntheit an, welche das olan duygunun taşıdığı belirliliği ilgilendi­
Gcffıhl hat, das im Herzen ist; dies
ist eine so triviale Wahrheit, daB man
rir. Bu öylesine sıradan bir gerçekliktir ki,
Bedenken tr.igt, sie in den Mund zu onu dile getirmede bile duraksama göste­
nehmen. Aber es gehôrt zur Bildung,
so weit in der Analysc der Vorstellun­
ririz. Ama tasarımların analizini giderek en
gen fortgegangen zu sein, daO das yalın ve en genel olanı sorgulama ve yad­
Einfachsıe und Allgemeinste in Fra­
sıma düzeyine dek ilerleunek kültüre aittir.
ge gestcllt und vemeinı wird; diescr
Vcrflachung oder Auskloirung, die Gözüpekliği ile kibirlenen bu sığlık ya da
auf ihrc Kühnheit eitcl ist, sieht es 'Aydınlanmama' [Auskliirung] için sıradan
unbedeutend und unscheinbar aus,
triviale \·\'ahrheiten, wie z. 8., an die
gerçeklikler, örneğin, burada bir kez daha
auch hier wieder erinnert werden anımsatılabileceği gibi, insanın hayvandan
kann, daB der Mensch von dem Tier
düşünme yoluyla ayrıldığı ama duyguyu
sich durchs Denken uıucrscheidet,
das Gefühl aber mit demselbcn onunla paylaştığı olgusu anlamsız ve dikkate
teih, zurückzurufen. Isı das Gefiıhl değmez görünür. Eğer duygu dinsel duygu
religiôses Gefühl, so ist die Religi­
on seine Bestimmıhcit; ist es böse.s,
ise, o zaman belirliliği dindir; eğer kötü ve
arges Gefiihl, so İsi das Böse, Arge sefil duygu ise, belirliliği kötülük, sefılliktir.
34 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Onun bu belirliliği bilinç için içerik olan şey­
dir ki, yukandaki sözlerde ona düşünce den­
mişti. Duygu kötü içeriği nedeniyle kötüdür;
yürek sefil düşünceleri nedeniyle. Duygu en
değişik türlerdeki içerik için ortak biçimdir.
Bu nedenle içeriği olarak belirliliklerinden
herhangi birini ancak dolaysız pekinliğin
yapabileceği kadar az aklayabilir.
Duygu kendini öznel bir biçim olarak, ben­
deki birşey olarak bilinir kılar, tıpkı benim
birşeyin öznesi olmam gibi. Bu biçim yalın
olan, içeriğin tüm türlülüğünde kendine
özdeş kalandır; öyleyse kendinde belirsiz
birşey, tekilliğimin soyutlamasıdır. Ö te yan­
dan, duygunun belirliliği ilk olarak genelde
aynın, birbirine karşı benzemez olma, çoklu
olmadır. Bu belirlilik tam olarak bu nedenle
kendi için belirlenimi olduğu genel biçim­
den ayırdedilmeli ve kendi için irdelenme­
lidir; içeriğin şeklini taşır ki, ( 'on his own
merits') kendi değeri üzerine alınmalı ve kendi
için yargılanmalıdır; ve duygunun değeri
bu değer üzerine dayanır. Bu içerik önceden,
duygudan bağımsız olarak gerçek olmalıdır,
upkı dinin kendi için gerçek olması gibi; -
içerik kendi içinde zorunlu ve evrensel olan,
asıl olgu olandır ki, kendini bir gerçeklikler
ve yasalar krallığına geliştirir, upkı onların
bilgisinin ve en son zeminleri olarak Tanrı­
nın bir krallığına geliştirmesi gibi.
Yalnızca genel olarak dolaysız bilmenin
ve duygunun ilke yapılmasının sonuçlarını
kısaca belirteceğim. İ çerik için kendisi ile
birlikte yalınlaşma, soyutlama ve belirsizlik
getiren şey bunların yoğunlaşmasının kendi­
sidir. Böylece ikisi de, ister genel olarak din­
sel isterse tüzel ve törel olsun, tanrısal içe­
riği bir minimuma, en soyut olana indirger.
Böylelikle içeriğin belirlenmesi ÖZ.ence düşer,
çünkü o minimumun kendisinde belirli
hiçbirşey bulunmaz. Bu kuramsal olduğu
gibi kılgısal olarak da önemli bir sonuçtur.
Başlıca kılgısal olarak önemlidir, çünkü
seine Bestimmtheit. Diese seine Be­
stimmtheil ist das, wa.Ci lnhalı fftr das
BewuOtsein ist, was im angeffihrt.en
Spruche Gedanke hei8ı; das Gefiih l
ist schlccht um seines schlechten
Inhalts willcn, das Herz um sciner
argen Gedanken willen. Das Gefühl
ist die gemeinschaftliche Form fi'ır
den verschicdenartigsten Inhall. Es
kann schon darum ebcnsowenig
Rechıfertigung fiir irgendeine seiner
Bestimmthciten, für seinen Inhalt
sein als die iınmittelbare GewiBheit.
Das Gefiihl gibı siclı als eine
subjektive Form kund, wie etwas in
mirisr, wie ich das Subjekı \'On enva.-.
bin; diese Form ist das Einfachc, in
aller Verschiedenheiı des Inhalıs
sich Gleichbleibende. an sidı daher
Unbestimmtc, die Abstraktion mei·
ner Vereinzelung. Die Bestimmtheil
dessclben dagcgen isL zun3chst
unterschicden überhaupt, das ge·
geneinander Ungleiche. Mannigfal­
tige. Sie mull eben darum für sich
von der allgemcincn Form, deren
Bestimmtheit sic ist, untcrschicden
und für sich betrachtct wcrden; sie
hat die Gesıalı des lnlıalıs, der (on
his own merits) auf seinen eigenen
lıVcrt ge.'iteJh, für sich beurıeih wer·
den mu8; auf diesen Wert kommt es
für den Wert des Gefühls an. Dieser
lnhalt muB zum voraus, unabhftngig
vom Gefühl, wahrhaft sein, wie die
Religion für sich wahrhaft ist; - er
ist das in siclı Nouvendige und All·
gemeine, die Saclıe, welche sich zu
einem Reiche von \ı\'ahrheiten wie
von Gesctzen, wie zu einem Reiche
der Kenntnis derselben und ihres
lctzten Grundcs, Goues entwickelt.
leh dcute nur mit wenigem die
Folgen an, '\'Cnn das unrnittelbare
Wissen und das Gefühl als solches
zum Pıinzip gcmacht werden. Ihre
Konzentration ist es selbst, welche
fiır den lnhalı die Vereinfachung.
die Abstraktion, die U nbestimmt·
heit mit sich führt. Daher reduzie·
ren sie beidc den gôtt..lichcn lnhalt,
es sei der religiôse als solcher wie der
recht..liche und siuliche, auf das Mi·
nimum, auf das Abscraktesce. Damİl
ffi.llt das Bestinunen des lnhalts aur dic
Willkiir, dcnn in jenem Minimum
selbst ist nichts Bestimmıes vorhan·
den. Dics ist einc wichtige, ebenso
theoretische als praklische Folgc, -
vornchmlich cine praktischc, denn

indem für die Rechıferıigung der
Gesinnung und des Handelns doch
Gründe noLwendig wcrden, mfı.Bte
das Rci.sonnement noch sehr ungc­
bildet und ungcschickt sein. wenn
es nichı guıe Gründe der WillkCır
anzugcben wüOte.
Eine andere Seiıe in der Sıellung,
welche das Zurückziehen in das un­
mittelbare lVissen und ins Gefühl
hervorbıingı, beırifTı das Verhiiluıis
zu andercn Mcnschen, ihre geistige
Gemeinschafı. Das Ol!jekıive, die Sa­
clıe, ist das an und für sich Allgemci­
ne, und so ist es auchfür alle. Als das
Allgcmeinste ist es an siclı Gedanke
überhaupı, und der Gedanke isı der
gemeinschaflliche Boden. Wer, wie
ich sonsl gesagt habe, sich auf das
Gcfi'ı hl, aur unmiuelbares Wissen,
auf seine Vorstellung oder seine Ge­
danken bcnıft, schliefü sich in seine
Partikulariuit ein, briclıt die Ge­
meinschaftlichkeit mit anderen ab;
- man muB ihn sıehenlassen. Aber
solches Geffıhl und Herz laBı sich
noch mi.her ins Geffıhl und Hcrz
sehen. Aus GrundsaLz sich darauf
beschr3.nkcnd, setzL das Bewufüsein
eines l nhahs ihn auf dic BesLimmL­
heit seiner .felbsı herab; es halt sich
wesentlich als SclbstbcwuOtsein fest,
dem solche Bestimmtheit inhirierL.
Das Selbst isl dem BewuBtsein der
Gcgenstand, den es var sich hat,
die Subsranz, dic den Inhah nur als
cin ALuibuı, als cin Prddikat an ihm
haı, so daB nichı er das Selbsıftndi­
ge isı, in welclıem das Subjekl sich
aufhebL. Dieses ist sich auf solche
\r\1eise ein Cixierter Zusıand, den
man das Geftihlsleben genannt hat.
in der sogenannten /ronie, clie damiı
venvandt isı, ist leh sclbsL abstrakter
[Zust.and,] nur in der Beziehung auf
sich selbsı; es steht im Unıcrschic­
de seiner selbst von dem lnhalt, als
rcines Bcwufilsein seiner selbst gc­
trennt von ihm. im Gefühlsleben isl
da• Subjckl mehr in der angegebc­
ncn Identiuit miı dem Inhahe; es isl
in ilnn bestimmLes BewuBısein und
bleibı so als dieses lch-selbsı sich Gc�
genstand und Zweck, - als religiö­
ses Ich-selbst ist es sich Zweck. Diescs
lch-sclbst isı sich Gegensıand und
Zweck überhaup4 in dem Ausdrucke
Uberhaupt, claB leh seHg werde, und
insofern diese Seligkciı durch elen
Glauben an die Wahrheit vcnniuelt
ist, daB leh von der Wahrheit errlılll,
4. DERS 35
duygusal yatkınlığın ve eylemin aklanması
için zeminler zorunlu olduğu için, uslam­
lama eğer özenç için iyi zeminler göstermeyi
bilmiyorsa henüz çok eğitimsiz ve beceriksiz
olmalıdır,
Dolaysız bilmeye ve duyguya geri çekilme­
nin yol açuğı durumun bir başka yanı başka
insanlar arasındaki ilişkileri, onların tinsel
topluluğunu ilgilendirir. Nesnel olan, olgu
olan kendinde ve kendi için evrensel olan­
dır ve böylece herkes içindir. En evrensel olan
olmakla kendinde genel olarak düşüncedir,
ve düşünce ortak temeldir. Kendilerini duy­
guya, dolaysız bilmeye, tasarıma ya da kendi
düşüncelerine bağlayanlar, başka bir yerde
dediğim gibi, kendilerini tikellikleri içine
kapar ve başkaları ile topluluktan koparlar
- ve kendi başlarına bırakılmalıdırlar. Ama
böyle duygu ve yürek duyguyu ve yüreği daha
yakından görmemizi sağlar. Kendini böyle bir
temel-ilkeye sınırlamakla, bir içeriğin bilinci
onu kendisinin belirliliğine indirger; kendine
özünde özbilinç olarak sıkı sıkıya sarılır ki,
böyle belirlilik ona özünlüdür. 'Kendi' bilinç
için kendi önüne koyduğu nesnedir; tözdür
ki içeriği yalnızca bir yüklem olarak kendi­
sinde taşır ve buna göre içerik onda öznenin
kendini ortadan kaldırdığı bağımsız birşey
değildir. Ö znenin kendisi bu yolda duygu­
yaşamı denmiş olan değişmez bir durumdur.
Bununla bağınulı olan o sözde ironide Benin
kendisi yalnızca kendi ile bağıntı içinde
olan soyut [durumdur] ; kendi kendisinin
arı bilinci olarak, içerikten ayrımı içindedir
ve ondan ayrı durur. Duygu yaşamında özne
daha çok içerik ile o sözü edilen özdeşlik
içindedir; ondaki belirli bilinçtir ve böylece
bu Benin kendisi olarak kendine nesne ve
erek olarak kalır; dinsel Benin kendisi olarak
kendine erektir. Bu Benin kendisi kendine
nesne ve genel olarak erektir, örneğin genel
olarak ' Ku tsandım' anlatımında olduğu
gibi; ve bu kutsanmışhğın gerçekliğe inanç
36 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
ile dolaylı kılındığı düzeye dek, Ben gerçek­
lik ile dolar, içine gerçeklik yayılır. Böylece
özlem ile dolarak, kendi içinde doyumsuzdur;
ama bu özlem dinin özlemidir ve böylece bu
özlemi kendi içinde bulmakla doyumludur.
Özlemde öznel bilincini, dinsel 'kendi' ola­
rak kendinin bilincini bulur. Bu özlemde
yalnızca kendi ötesine götürülmekle, kendini
tam olarak onda saklar, doyumunun bilin­
cini ve bunun yanısıra kendi ile doyumunun
bilincini bulur. Ama bu içsellikte an yüreğin
en mutsuz bölünmesinin karşıt durumu da
yatar. Kendime sıkı sıkıya bu tikel ve soyut
Ben olarak sarılırsam ve tikelliklerimi, dür­
tülerimi, eğilimlerimi ve düşüncelerimi beni
doldurması gereken ile karşılaştırırsam, bu kar­
şıtlığı en acı verici çelişkim olarak duyumsa­
yabilirim ki, kendimi bu öznel kendim olarak
erek yapmakla ve göz önünde tutmakla, ken­
dim ile kendim olarak ilgilenmekle süreklilik
kazanır. Tözsel içerik ile, asıl olgu ile dola­
bilmemi engelleyen şey tam olarak bu katı
düşüncenin kendisidir; çünkü olgunun ken­
disinde kendimi unuturum; kendimi onda
derinleştirirken, o kendi üzerime düşünme
kendiliğinden yiter; ancak derin-düşünme
yoluyla bende kalmayı sürdüren olgunun
kendisi ile karşıtlık içinde öznel birşey olarak
belirlenirim. Böylece kendimi olgunun ken­
disinin dışında tutarken, olgu ereğim olduğu
için, ilgi ona dikkatten geriye bana döner;
kendimi sürekli olarak boşaltır ve kendimi
bu boşlukta sürdürürüm. Bireyin en yüksek
ereğine, dindar çabaya ve ruhunun iyiliği için
kaygıya sarılan bu boşluk, seven bir yüreğin
dingin üzün tüsünden umutsuzluğun ve
deliliğin ruha çektirdiği acılara dek, güçsüz
bir edimselliğin en korkunç görüngülerine
götürmüştür. Gene de bu yakın zamanlarda
olmaktan çok geçmişte, özlemden duyulan
doyumun bölünme duygusuna ağır bastığı
ve ruhta bir hoşnutluk duygusu, giderek
ironi ürettiği zamanlarda böyleydi. Yüreğin
von ihr durchdnıngen sei. Erfüllt so­
mit mit Selınsucllt İsl es unbefıiedigt
in sich. aber diese Sehnsucht ist die
Schnsucht der Religion; es ist somit
darin befriedigt, diese Sehnsucht in
sich zu haben; in der Schnsucht hat
es das subjektive BewuBtsein sciner,
und seiner als des religiöscn Selbst.
Hinausgerissen lıber sich nur in
der Sehnsuchı, behalt es sich selbsı
eben in ihr und das BewuBtsein sei­
ner Befricdigung und, nahe dabci,
seiner Zufriedenheit mit sich. Es
liegt abcr in diescr Innerlichkeit
auch das entgegengeseıztc Verhalı­
nis der unglücklichsten Ent.zweiung
reiner Gcmluer. Indem ich mich
als diescs besondere und absLrakLc
leh fcsthahc und verglciche meine
BesonderheiLen. Regungen, Neigun­
gen und Gedanken mit dem, womit
ich erfiilll sein .'iOI� so kann ich dicscn
Gegensatz als den qualcndcn \Vidcı':..
spruch meiner empfindcn, der da­
durch perennierend wird, claB ich
[mich] als dieses su�jekıive Mich
im Zweckc und vor Augen habe,
es mir um mich als mich zu um ist.
Diese feste Rencxion sclbst hinden
es, daB ich von dem substamicllen
lnhalte, von der Sacheerffıllt werden
kann; denn in der Sache vergesse ich
mich; indem ich mich in sic vertiefe,
vcrschwindct \•on selbstjcnc Refle­
xion auf mich; ich bin als Subjektives
bestimınt nur im Gegcnsatzc gegen
dic Sachc, der mir durch die Rene­
xion auf mich verbleibt. So rnich
auBerhalb der Sache halıend, lenkt
sich, indem sie mein Zweck ist, das
lnteressc von der Aufmerksamkeiı
auf diese auf mich zurück; ich leere
mich perennierend aus und enthal­
te mich in dieser Leerheit. Diese
Hohlheit bei dem hôchsten Zwecke
des lndividuums, dem frommen
Bestrebt- und Bekümmerısein um
das Wohl scincr Seele, hat zu den
grausamsten Erscheinungcn einer
krafılosen Wirklichkeiı, von dem
stillen Kummer eines .Jiebenden Ge­
müts an bis ıu den Seelen)eiden der
Verzweiflung und der Verrücktheiı
geffıhrt, - doch mehr in friıheren
Zeiten als in spiteren. wo mehr die
Befriedigung in der Sehnsucht über
deren Entzweiung die Oberhand
gewinnt und jene Zufriedenheit
und selbsı die lronie in ihr hervor�
bringt. Solche Unwirklichkcit des
Herzcns ist nicht nur cine Leerheit
 4. DERS 37
desselben, auch ebensosehr Englıer­ böyle edimsellik yoksunluğu onun yalnızca
zigheit: das. womit es erfüllt ist, ist
sein eigenes formellcs Subjekt; es
bir boşluğu değil ama o denli de darlığıdır;
behii.lt dieses leh zu seinem Gegen­ onu dolduran şey kendisinin biçimsel öznel­
stand und Zweck. Nur das an und
für sich seiende AJlgemcine ist weit,
liğidir; bu beni nesnesi ve ereği olarak alır.
und das Herz envcitcrt sich in sich Yalnızca kendinde ve kendi için varolan
nur, indem es darein eingeht und
evrensel geniştir, ve yürek kendini kendi
in diesem Gehahe sich ausbreitet,
welcher ebenso der religiöse als içinde ancak evrensele girdiği ve kendini
der siııliche und rechtliche Gehalı dinsel olduğu gibi törel ve tüzel de olan bu
isı. Die Liebe iiberhaupt isı das Ab­
lassen \'On der Bcschr.:inkung des
içerikte yaydığı düzeye dek genişletir_ Sevgi
Herzcns auf scinen besonderen genel olarak yüreğin kendi tikellik noktasına
Punkt, und die Aufnahme der Liebc
sınırlanmışlığını terk etmesidir; ve Tanrı sev­
Goues in dasselbe isı dic Aufnahme
der Entfaltung seines Geistes, die gisini kabul etmesi onun tüm gerçek içeriği
ailen wahrhaften lnhah in sich be­ kendi içinde kapsayan ve yüreğe özgü olan
greifı und in dieser Objekıhitiit die
Eigenheh des Herı.ens aufzehrt. in
herşeyi bu nesnellik içinde tüketip bitiren
dicsem Gehalte aufgegeben ist die Tininin açınımını kabul etmesidir. Bu içe­
Subjektiviıiiı die fiır das Herz selbst
rikte yüreğin kendisi için tek-yanlı biçim
einseitigc Fonn, wclches damit der
Trieb ist, sie abzustreifen, - und
olan öznellikten vazgeçilir, ve bu böylelikle
dieser ist der Trieb, zu lıandeln öznelliği sıyırıp atma itkisidir. Bu genel ola­
überhaupt, was na.her heiBt, a11 dem
Handeln des an und fiir sich seien­
rak eylemde bulunma itkisi, ya da daha tam
den göttlichen und darum absolute olarak belirtildiğinde kendinde ve kendi
Macht und Gewalı habenden In­
için varolan tanrısal içeriğin ve bu nedenle
halıs teilzunehınen. Dics ist dann die
Wfrhliclıkeit des Herzens, und sie ist saltık güç ve kuvvet taşıyan içeriğin eylemine
ungetrenntjene iıınerliclıe und dic katılma itkisidir. Bu o zaman yüreğin edimsel­
iiujlerliche Wirklichkeiı.
\Venn wir so zwischen dem. weil
liğidirve bölünmemiş olarak hem o içsel hem
es in die Sachc vertieft und ver.;enkt de dışsal edimselliktir.
ist. unbefangenerİ Herzen und dem Böylece olgunun ya da şeyin kendisinde
in der Reflexion auf sich selbst bc­
fangenen unterschieden habcn, so
derinleştiği ve ona gömüldüğü için saf olan
nıacht der Unıerschied das Verhiilı­ yürek ve kendi üzerine düşünmeye dalan
nis zum Gehaltc aus. in sich und
yürek arasında ayrım yaptığımız zaman,
damit aul3er diesem Gehahe sich
haltend, İsl dieses Herz von sich in ayrım yüreğin tözsel içerik ile ilişkisini ilgi­
einem auBerlichen und zutalligen lendirir. Kendi içinde ve dolayısıyla bu içe­
Verh3.ltnisse zu denıselben; dieser
Zusammenhang, der darauf fiihrı,
riğin dışında kalmakla, bu yürek kendiliğin-'
aus seinem Gcfühl Recht zu spre­ den o içerik ile dışsal ve olumsal bir ilişki
chen und das Gesetz zu geben, ist
içine girer. Yüreği kendi duygusundan haklı
frfıhcr schon cn\'3.hnt worden. Die
Subjekth•itiit setzt der Objcktivitii.t olanı bildirmeye ve yasa koymaya götüren
des Handelns, d. i. dem Handeln bu bağlantıdan daha önce söz edildi. Öznel­
aus dem wahrhaften Gchalt, clas
Gefiihl und dieseın Gehalı und dem
lik eylemin nesnelliğinin, e.d. gerçek içe­
denkenden Erkennen dcsselben das rikten doğan eylemin karşısına duyguyu,
unmiuelbarc Wissen entgegen. \Vir
ve bu içeriğin ve onun düşünceye dayalı
setzen aber hicr dic Betrachtung des
Handelns auf dic Seile und bemcr­ bilgisinin karşısına dolaysız bilmeyi çıkarır.
ken darüber nur dies, daO eben clic­ Ama burada eylemin irdelemesini bir yana
scr Gehalt, die Gesctze des Rcchts
und der Siulichkeit, die Gebotc
bırakıyoruz ve yalnızca tam olarak tüze ve
Gottes, ihrer Namr nach das in sich törellik yasaları, Tanrının buyrukları olarak
38 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bu içeriğin doğasına göre kendi içinde eurensel
olduğunu ve bu nedenle kökünü ve temelini
düşünmenin alanında bulduğunu belirtiyo­
ruz. Eğer zaman zaman tüzenin ve törelliğin
yasaları yalnızca Tanrının özencinin buyrukları
olarak görülüyorsa - ki bu gerçekte usdışı bir
Tanrı olacaktır -, bundan yola çıkmayı iste­
mek bizi çok uzaklara götürecektir. Ama özne­
nin eylemlerinin temeli olarak geçerli olması
gereken belirlenimlerin doğruluğunun sap­
tanmasını, yoklanmasını ve öznenin ona iliş­
kin kanısını oluşturan şey düşünmeye dayalı
bilmedir. Saf yürek için bu belirlenimler onun
kendisinin iken - ki içgörüsü henüz çok az
gelişmiş ve bağımsızlık istemi ona henüz o
belirlenimlere ancak yetke yoluyla ulaşabile­
ceği denli yabancı olabilir -, yüreğin böyle
belirlenimlerin yerleştiği bölümü yalnızca
düşünen bilincin yeridir, çünkü belirlenimle­
rin kendileri eylem düşünceleridir ve özünlü
olarak evrenseldirler. Bu yürek bu nedenle
kendi nesnel zemininin gelişiminin karşısında
duramaz, upkı onun kendisinin olan ve ilkin
kendileri için daha çok onun dinsel inancının
kuramsal gerçeklikleri olarak görünen gerçek­
liklerin gelişimine de karşı çıkamayacağı gibi.
Ama upkı gerçekliğe bu iyeliğin ve onun yeğin
içselliğinin ancak yüreğin düşüncesi, bilgisi ve
ayrıca istenci üzerindeki hakkını ileri sürmüş
olan eğitim aracılığıyla daha şimdiden onda
olması gibi, yine böyle, ve daha da büyük bir
ölçüde, daha öte gelişmiş içerik, ve yüreğin
kendilerinde asıl yerlerini onda bulan tasa­
rımlarının alanının bilinçli düşünce biçimine
dönüşümü, dolaylı kılan ve dolaylı kılınan
bilmedir.
Allgemeine sind und darum in der
Region des Denkens ihre Wurzel
und Stand habcn. Wenn zuweilen
die Gesetze des Rechts und der
Siıtlichkeiı nur als Geboıe der
Willkür Goues - dies wcire in
der Taı der Unvemunrt Gottes -
angesehen werden, so hiiue es zu
weit hin, um von da aus anfangen
zu wollcn; abcr das Feststellen, dic
Untersuchung, wie die Überzeu­
gung des Subjekıs von der Wahr­
heit der Bestimmungen, die ihm
als die Grundlagen seincs Han­
detns gellen sollen, ist denkendes
Erkennen. lndem das unbefange­
nc HerL ihncn zu eigen ist, seine
Einsicht sei noch so unentwickelt
und dic Pr5tention derselbcn auf
Selbstiindigkeiı ihm noch freınd,
die Auıoritit vielmehr noch der
Weg, auf dem es zu denselben
gekommen ist, so ist dieser Teil
dcs Herzens, in welchem sie ein­
gepnanzı sind, nur die Stıitıe des
dcnkenden BewuBtseins, dcnn
sie selbst sind die Gedanken des
Handelns, dic in sich allgcmeincn
Grundsfitze. Diescs Herz kann
danım auch nichts gegen die
Entwickhıng dieses scines objekli­
ven Bodens haben, ebensowenig
als gegen die seiner Wahrheiten,
welche für sich zun3.chst mchr als
theoretische Wahrheiten seines
rcligiösen Glaubens crscheinen.
Wie aber schon dieser Besitz. und
die intensive lnnigkeit dcsselbcn
nur durch die Vermilllung der
Erziehung, welchc sein Denken
und Erkennınis ebcnso als sein
Wollen in Anspruch genommen
hat, in ihm ist, so ist noch mehr
der wciter enn'lickehc Inhah und
die Umwandlung des Kreiscs sei­
ner Vorstellungcn, dic an sich in
der St3tte einheimisch sind, auch
in das BewuBtscin der Form des
Gedankens vermittelndes und
vennitteltes Erkennen.
 FÜNITE VORLESUNG
Um das Bisherige zusammen­
zufassen, sagen wir: Unser Herı
soll sich nicht vor dem Erkennen
scheuen; die Beslİ1nıntheit cles
Gefühls, der lnlıalt des Herzens
soll Gehalı haben; Gefiihl, Herz
soll von der Sache erfüllı und
damit weit und wahrhart sein;
die Sache aber, der Gehalı isı
nur die \•Vahrheit des göuJichcn
Geisıes, das an und ffır sich All­
gemeine, aher eben damit nicht
das abstrakte, sondern dasselbc
wesentlich in seiner, und zwar
eigenen Enıwicklung; der Gehalı
ist so wescntlich an sich Gedanke
und im Gedanken. Der Gedanke
aber, das Innerstc dcs Glaubens
selbsı, daD er als der wesen�iche
und wahrlıafte gewuDı werde -
insofern der Glaube nicht mehr
nur im Ansich steht, nicht mehr
unbefangen, sondern in die
Sph3.re des Wissens, in desscn
Bedfarfnis oder Pr3tention ge­
treten ist -, muB zugleich als
cin nohvendiger gewuBt werden,
ein BewuBtsein sciner und des
Zusammenhangs seiner Encwick­
lung enverben; so breitet er sich
beweisend aus, denn Beweisen
fıberhaupı heiDt nichts, als des
Zusammenhangs und damit der
Nonvendigkeit bewuBt werden
und. in unserem Vorhaben, des
besonderen Inhaltes im an und
für sich Allgemeinen wie dieses
absoluten Wahren selbsL als des
ResulLates und damiL der leLz­
ten \\'ahrheiL alles besonderen
Inhahs. Dieser vor dem BewuDL­
sein liegende Zusammenhang
soll nicht cin subjektivcs Erge­
hen des Gedankens auBerhalb
der Sache sein, sondern nur
BEŞİNCİ DERS
Buraya dek söylediklerimizi şöyle toparlayabili­
riz: Yüreğimizin bilgiden korkması gerekmez;
duygunun belirliliği,nin, yüreğin içeriği,nin bir
tözünün olması gerekir; duygunun, yüreğin
olgunun kendisi ile dolması ve böylece geniş
ve gerçek olması gerekir; oysa olgunun ken­
disinin, tözsel olanın yalnızca tanrısal Tinin
gerçekliği, kendinde ve kendi için evrensel
olması, ama tam bu nedenle soyut evrensel
değil ama özsel olarak kendi gelişimi içindeki
evrensel olması gerekir; töz böylece özsel ola­
rak kendinde düşüncedir ve düşüncededir_ Ama
düşünce, inancın kendisinin en içi, eğer özsel
olarak ve gerçek olarak bilinecekse - inancın
bundan böyle yalnızca 'kendinde' olanda dur­
maması, bundan böyle saf olmaması, ama bilme­
nin alanına, onun gereksiniminin ya da istemi­
nin içine girmesi ölçüsünde -, aynı zamanda
zorunlu birşey olarak bilinmeli, kendisinin ve
gelişiminin bağlanusının bir bilincini kazanmış
olmalıdır. Böylece tanıtlamalar yaparak kendini
genişletir, çünkü tanıtlama genel olarak bağ­
lanunın ve böylelikle zorunluğun bilincinde
olmaktan başka birşey demek değildir, ve bizim
amacımız durumunda, kendinde ve kendi için
evrensel olandaki tikel içeriğin, ve nasıl bu sal­
uk gerçeğin kendisinin sonuç ve böylece tüm
tikel içeriğin en son gerçekliği olduğunun
bilinmesi demektir_ Bilincin önünde yatan bu
bağlantı olgunun kendisinin dışındaki düşün­
cenin öznel bir işlemi olmamalı, ama yalnızca
olgunun kendisini izlemeli, yalnızca onu, onun
39
40 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
asıl zorunluğunu açımlamalıdır. Tam olarak
içeriğin nesnel deviminin, onun kendi iç
zorunluğunun böyle açımlaması bilginin
kendisidir, ve bilgi nesne ile birlik içinde
olduğu zaman gerçek bir bilgidir. Bu nes­
nenin bizim için tinimizin Tanrıya yükselişi
olması gerekir, - az önce saltık gerçekli­
ğin zorunluğu olarak sözü edilen şey ya da
sonuç, ki Tinde herşey ona geri döner.
Ama Tanrı adını kapsadığı için, bu erek­
ten söz etmek kolayca bilme, bilgi, duygu
üzerine tüm yanlış tasarımlara karşı söylen­
miş ve gerçek bilginin kavramı için kazanıl­
mış herşeyi hiçe indirme etkisini taşıyabilir.
Belirtildiği gibi, usumuzun Tanrıyı bilme
yeteneği üzerine soru biçimsel bir soruya,
yani bilmenin, genel olarak bilginin eleş­
tirisine, inancın ve duygunun doğası üze­
rine bir soruya çevrilmiş ve buna göre bu
belirlenimlerin içerikten soyutlanması
gerekmiştir. Bu dolaysız bilmenin önesürü­
müdür ki, konuşurken ağzı bilgi ağacının
meyvesi ile doludur ve problemi biçimsel
alana aktarır, çünkü böyle bilginin, ama yal­
nızca böyle bilginin aklanmasını tanıtlama
ve bilme ile ilgili derin-düşünceleri üzerine
temellendirir. Sonuçta gerçek ve sonsuz içe­
riği irdelemenin dışına bırakmak zorunda­
dır, çünkü yalnızca sonlu bir bilmenin ve
bilginin tasarımında takılıp kalır. Yalnızca
sonlu bilme ve bilgi üzerine bu varsayımın
karşısına olgunun dışında kalmayan, ama
kendi belirlenimlerini işe karıştırmaksızın
yalnızca olgunun gidişini izleyen bilgiyi
çıkardık. Ve dikkati duyguda ve yürekte töz­
sel olana yönelttik, ki bu bütününde özsel
olarak bilinç için, ama düşünen bilinç için­
dir, çünkü bu bilincin gerçekliğinin onun
en iç doğasında geliştirilmesi gerekir. Ama
Tanrı adından söz etmekle, genelde bilgi
olarak belirlenen bu nesne gibi irdele­
mesi de bu öznel yana indirgenir ki, kar­
şısında Tanrı ötedeki birşey olarak kalır. Bu
diescr selbst folgen, nur sie, ihre Not­
\Vcndigkeit selbst exponieren. Solche
Exposilion der objektiven Bcwcgung,
der inneren eigenen Notwendigkeİl
dcs Inhalts ist das Erkennen sclbst, und
ein wahrhaftcs als in der Einheit mit
dem Gcgenstande. Dieser Gegenstand
Erlıebung unseres Geistes
sol! für uns die
zu Gott sein, - die soeben genanntc
Notwcndigkeit der absoluten \'\ı'ahrhciı
als dcs Resultates, in das sich im Gciste
allcs zurfıckflihrt.
Aber das Nennen dicses Zwecks,
weil er den Namen Goucs eıuh:ii. h .
kann lcicht die \Virkung haben, das
wieder zu vcmichten. \V35 gegen die fal·
schcn Vorstellungcn von dem Wissen,
Erkennen, Fıihlcn gesagt wordcn und
ffır den Begriffwahrhaften Erkennens
gcwonnen worden sein könnte.
Es isı bemerkı worden, daB dic
Fragc Uber dic F3.higkeit unsercr
Vcrnunft, Gou zu erken nen, auf das
Formclle, mimlich auf die Kritik dcs
Wisscns, des Erkcnncns flbcrhaupt,
auf die Natur dcs Glaubcns. Fıihlens
gestelh worden ist, so daB abstrnhierl
vom Inhalt dicse Bestimmungen gc·
nomınen werden sollen; es isı die Bc­
haupmng des unmittelbaren \\Tissens,
welche selbsl mit der Frucht von dem
Baume der Erkcnntnis i m Munde
sprichı und die Aufgabe auf den for­
mellen Baden zieht, indem sie die Be·
rechtigung solchen und ausschlieBiich
solchcn \Vissens auf dic Rcflexionen
gründct, die es übcr das Bewciscn
und Erkennen macht, und schon
darıım den unendlichcn wahrhafıen
in hah auBer der Beırachtung setzen
muB, weil es nur bei der Vorstellung
eincs endlichen 'Wissens und Erken­
nens verwcih. \Vir haben solcher
Vorausse czung ''o n nur cndlichem
\<\'issen und Erkennen das Erkennen
so gegenübcrgestellt, daB es sich nicht
aullerhalb der Sache hahe, sondern.
ohne von si.eh aus Bestimmungen ein­
zumischen, nur dem Gange der Sache
folge, und in dem Gefühl und Herzen
den Gehah nachgewiesen. der iıber­
haupt wesentlich fUr das BewuBtsein
sei, und für das denkcnde BewuBt­
sein, inso[em dessen \Vahrheic i n sei­
nem Innersten durchgefflhrt werdcn
soll. Aber durch dic Erw3.hnung des
Namens Goues wird dieser Gcgcn­
stand, das Erkenncn überhaupl. wie
es bcstimınt wcrdc, und auch dessen
Betrachtung aur dicsc subjcktivc Sci­
te hcrabgedrflckt, gcgen wclchc Gott
 5. DERS 41
ein Drübeiı bleibe. Da solcher Sei­ yan üzerine daha önce söylenenler yeterli
ıe durch das Bishcrige die Gcnligc
geschehen sein soll, die hier ınehr
olduğu ve burada onu ayrıntılı olarak ince­
angcdeuLeL als ausgeführl werden lemek yerine yalnızca sözü edilebileceği için,
konnlc, sa w3.rc nur das andcre
zu tun, das Verh31rnis Goues aus
yapılması gereken biricik başka şey Tanrının,
der NaLur dcsselben in und zu der yine onun doğasından çıkarsandığı gibi, bil­
Erkcnntnis anzugeben. Hierflber
gideki ilişkisini ve bilgi ile ilişkisini vermektir.
kanıı zun3.chst bemcrkt werden,
daB unscr Thema, die Erhebung Bu konuda ilk olarak belirtilebilir ki, tema­
des subjektiven Geistes zu Gou, mız, öznel tinin Tanrıya yükselişi, dolaysızca
unmiuclbar es enthalt, daB in ihr
sich das Einscitigc des Erkennens,
bu yükselmede bilginin tek-yanlılığının, e.d.
d. i. seine Subjektivit3.t aulhebt, öznelliğinin ortadan kaldırıldığını ve yüksel­
sie wesenllich selbst dics Aufüe­
menin kendisinin bu ortadan kaldırma oldu­
ben ist; somit fi'ıhrt sich darin dic
Erkcnntnis der anderen Seitc, die ğunu imler. Böylelikle konunun öteki yanının
NaLUr Goucs, und zugleich sein bilgisi, Tanrının doğası ve aynı zamanda bilgi­
Verhalten in und 1.u dem Erken­
ncn von sclbst herbei. deki ilişkisi ve bilgi ile ilişkisi, burada kendili­
Aber ein Ü belsıand des Einlei­ ğinden ortaya çıkar.
tenden uncl Vorl3.ufıgen, das doclı
gefordert wird, ist auch diescr, daB
Ama başlangıcı ilgilendirmesine ve geçici
es durch die wirkliche Ablu:ı.nd­ olmasına karşın ele alınması gereken bir
lung des Gcgensıandcs lıberflüssig
sorun da şudur: Konunun edimsel olarak ele
wird. Doch İsl zum voraus anzuge­
ben, daB es hicr nichı die Absicht alınması onu gereksizleştirir. Gene de önce­
sein kann, unsere Abhandlung den belirtebiliriz ki, burada amaç konuyu ele
bis zu dieser mit ihr aufs nflchste
zusammenh3.ngendcn Erörıcrung alışımızı onunla çok yakından bağlı olan bir
cles SelbstbewuBıseins Goues und noktaya, Tanrının özbilincinin ve onun ken­
des Verh:ihnisses seines Wissens
von sich zum \Vissen seiner in und
dine ilişkin bilgisi ve insan tininde ve insan
durch den Menschengeisl fortzu­ tini yoluyla bilgisi arasındaki ilişkinin taruşma­
fiihren. Ohne auf die abstr:akteren
sysıematischcn Ausführungen, die
sına dek götürmek olamaz. Bu konu üzerine
in meinen anderen Schriften über başka yazılarımda bulunabilecek daha soyut
diesen Gegensıand gegeben sind, ve dizgesel taruşmalara girmeksizin, burada
hier zu provozieren, kann .ich da­
ri"ıbcr auf einc neuerliche, höchst yakınlarda çıkan çok dikkate değer bir yazıya
merkwürdigc Schrirt vcrweisen: dönebilirim: Aphorismen über Nichtwissen und
Aphorismen iiber Niclıtwissen und
absolutes Wissen iın l'erlıiilınisse zur
absolutes Wissen im Verhiiltnisse zur christlichen
clıri.sllichen Glaubenserkenntııi.s, ııon GlaubenserkenttnijJ, C. Fr. G [ösche] l * (Berlin:
C. Fr. G..... l.* Sie nimmt Rflcksichı
auf ıncine philosophischcn Dar­
E. Franklin ) . Yazı benim felsefi açımlama­
stellungen und enth3.lı ehensovie1 larıma göndermede bulunur ve Hıristiyan
Grfı.ndlichkeiı im chrisılichen
inancın temellerine olduğu gibi kurgu! felse­
Glauben als Ticfe in der spckulati­
ven Philosophie. Sie beleuchıeı aile fenin derinlikleıfoe de ulaşır. Anlağın bilgiye
Gesichtspunkte und Wendnngen, dayalı Hıristiyanlığın karşısına çıkardığı tüm
welche der Venaand gcgcn das er­
kennende Chrisıenıum aufbringt,
bakış açıları ve uslamlama biçimleri üzerine
und bcanıworteı die Einwürfe und ışık düşürür, ve bilmeme kuramının [ die The­
Gegenreden, welche die Thcorie
des Nichtwissens gegen die Phi­
orie des Nichtwissens] felsefeye karşı getirdiği
losophic aufgeslellt hat; sic zeigt karşıçıkışları ve karşı-uslamlamaları yanıtlar.
*Beri i n [ 18291 bei E. Franklin
* [ Hırisıiyan İnancın Bilimi İle İliş/ıi İçinde Bilmeme
[Vcrfas.<ı;er isı Kari Fricdrich Gôschel, ve Satıılı Bilme Üzerine Aforizmalar; Berlin, 1 829, Cari
1 781-186 1 ] Friedıich Göschel ( 1 781-1861 ).)
42 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Özel olarak dindar bilincin bilmeme ilke­
sine sarılarak aydınlatıcı anlağın [ aufklii­
rende Verstand] yanında durduğu ve onunla
böylece kurgu! felsefeye karşı dava birliği
yaptığı zaman suçlusu olduğu yanlış anlamayı
ve anlamamayı gösterir. Tanrının özbilinci,
insanda kendini-bilmesi, insanın Tanrıda
kendini-bilmesi üzerine bu çalışmada ortaya
koyulan şey hemen şimdi sözü edilen bakış
açısı ile dolaysızca ilgilidir ve kurgul derin­
liği ile bu konularda felsefe ile olduğu gibi
Hıristiyanlık ile de bağlanan yanlış anlamalar
üzerine ışık düşürür.
Ama burada üzerinde durmak istediğimiz
bütünüyle genel tasarımlar durumunda bile,
Tanrıdan yola çıkarak onun insan tini ile iliş­
kisi üzerine konuşmayı isterken, herşeyden
çok böyle bir tasar ile çelişen bir sayıltı ile,
Tanrıyı bilmediğimiz, giderek ona inanırken
bile ne olduğunu bilmediğimiz ve öyleyse
ondan başlayamayacağımız sayıltısı ile karşı­
laşırız. Tanndan başlangıç yapmak ilk nesne
olarak Tanrının kendinde ne olduğunu bil­
direbileceğimizi ve bildirmiş olduğumuzu
varsaymak olacaktır. Ama o sayıltı yalnızca
onunla bağıntımızdan, dinden söz etmeye
izin verir, Tanrının kendisinden değil; bir
tanrıbilimi, Tanrı üzerine bir öğretiyi değil,
ama hiç kuşkusuz bir din öğretisini geçerli
sayar. Giderek tam olarak böyle bir öğreti­
nin yokluğunda bile, dinden çok fazla, son­
suz ölçüde çok fazla - ya da daha doğrusu
sonsuz yinelemeler nedeniyle gene de çok
az - söz edildiğini, oysa Tanrının kendi­
sinden pek söz edilmediğini duyarız. Din
üzerine, zorunluğu, yararlığı vb. üzerine bu
bitimsiz açımlama, Tanrı üzerine önemsiz ya
da giderek yasaklanan açımlama ile birlikte,
zamanımızın tinsel kültürünün kendine özgü
bir fenomenidir. Bu duruş noktası ile yetinip
kalırsak işin içinden çok kolay çıkmış oluruz,
öyle ki önümüzde bilincimizin Tanrı ile bir
ilişkisinin kuru belirleniminden başka birşey
insbesondere auch den M iDver­
stand und Unl'enr..and auf, den das
fromme BewuBtsein sich zuschulden
kommen 1381, indem es sich auf die
Seite des aulklirenden Verstandes
in dem Prinzipe des Nichtwissens
schlagı und so fl\İl dcmselben ge­
mcinschafılichc Sache gegen die
spekulaıive Philosophie machı.
Was dasclbsı über das Selbsıbewull ı­
scin Goues, das Sichwissen seincr
im Menschen, das Sichwissen des
Mcnschen in Gou vorgeLragen ist,
bctrifft unmiuelbar den GesichlS­
punkt, der soeben angedeutet wor­
den, in spekulaliver Grimdlichkeit
mil Beleuchtung der falschen Ver­
sl.3.ndnisse. die darübcr gegen die
Philosophie wie gegen das Chris­
tentum erhoben worden.
Aber auch bei den ganz allgemci­
ncn Vorstellungen. an die wir uns
hier halten \\1ollen, um noch von
Gou aus über das Verh:ilınis dessel­
ben zum menschlichen Geisıe zu
sprechen, ıreffen wir aın allcnneis­
ten aur die solchenı Vorhaben wider­
sprechende Annahme. dail wir Gou
nicht erkcnnen. auch im Glauben
an ihn nicht wissen. was er ist, also
von ihm nicht ausgehen können.
Von Gou den Ausgang nehmcn,
wfırdc \•oraussetzen, da6 man anzu­
gcbcn wü6ıe und angegeben h:iııe.
was Gou an ihm selbst ist, als erstes
Objekı.Jcne Annahme erlaubı abcr
nur von unserer Bezichung auf ihn.
von der Religion zu sprechen, nichl
von Gotl selbst; sie 13.Bt nicht cine
Tlıeologie, einc Lehre von Gntt gelıen,
wohl aber cine Leh re von der Religi­
on. Wcnn es auch nicht gerade eine
solche Leh re isL, so hören wir viel,
unendlich viel - oder vielmchr in
unendlichcn Wıederhohıngen doch
wenig - von Religion sprechen,
desto weniger von Gou selbst; dies
perennierende Explizieren fiber
Religion, die NotwendigkeiL, auch
Nfıtzlichkeit usf. dersclben, vcr­
bunden mit der unbedeutendcn
odcr selbst ııntersagten Explikation
lıbcr Gou, ist eine eigentfımliche
Erscheinung der Geistesbildung
der Zeit. Wir kommen am kfırzes­
ten ab, wenn wir selbst uns diesen
Standpunkı gefallen )as.sen. so daB
wir nichts vor uns haben als die tro­
ckcne Bestimmung eines Verhalt�
nisses, in dem unser Bewu81Scin zu

Gotı sıehe. So \'İci soll die Religion
doch sein. da8 sie ein Ankommen
unseres Geistes bei diesem Inhal­
te, unseres BcwuDtseins bei diesem
Gegenstande sei, nicht bloB cin
Ziehen von Linien der Sehnsucht
ins Leere hinaus, ein Anschauen,
welches nichts anschaue, nichts
sich gegenüber tinde. in solchcm
Verhiltnis ist wenigstens so \•iel
cnthahen, daB nicht nur wir in
der Beziehung zu Gou stehen,
sondern auch Gou in der Bezie­
hung zu uns stehe. im Eifer ffır
die Religion wird etwa, wenigs­
tens vorzugsweise, von unserem
Verhiltnis zu Gou gesprochen,
wenn nicht selbst ausschlielllich,
was im Prinzip des Nichtwissens
von Gott eigentlich konsequcnt
wfirc: ein einscitigcs Vcrh3.ltnis
ist aber gar kcin Verhcilınis. Wenn
in der Tat umer der Religion nur
cin Verh3.ltnis von uns aus zu Gou
verst.anden werden sollte, so wlı.r�
de nicht ein selbsLindiges Sein
Goues zugela.ssen; Goll rutin: nur in
der Religion, ein von tıns Gesetzles.
ErzeugLes. Der soeben gebrauch�
ıe und geıadelıe Ausdruck. da6
Gotl nur in der &ligion sei, hat aber
auch den groBen und \...ahrhaften
Sinn, daB es zur Natur Goues in
dessen vollkommener, an und ffı.r
sich seiender Sclbsllindigkeiı gehô­
re, fiir den Gei.st des Menschen zu
sein, sich demselben mitzuteilcn;
dieser Sinn ist ein ganz anderer als
der vorhin bemerklich gemachıe,
in welchem Gou nur ein Postulal,
ein Glauben isı. Goıı i.<ı und gibt
sich im Verhihnis zum Menschen.
\ıVird dies "lst" mit immer wie­
derkehrender Rcflexion auf das
Wisscn daraufbeschriinkt, daJl wir
wohl wissen oder erkennen, da.P
Gott isl, nicht was er isl, so heifü
dics, es sollen keinc lnhaltsbestim­
mungen von ihm gellen; so w3.re
nicht zu sprechen: wir wissen,
daB Gott ist, sondern nur das lst;
dcnn das Wort Gott filhrl cine Vor�
sLcllung und damiL einen Gehalt,
Inhaltsbestimmungen mit sich;
ohne solche ist Gou ein leeres
Wort. Werden in der Sprache die·
ses Nichtwisscns die Beslimmun­
gen, die wir noch sollen angeben
könncn, auf 1ıegative beschr3.nkL,
woffır eigentlımlich das Unendli­
clıe dicnt - es sei das Unendlichc
5. DERS 43
kalmaz. Böylece din gene de tinimizin bu içe­
riğe, bilincimizin bu nesneye ulaşması demek
olacaktır, yalnızca boşluğa çizilen özlem çizgi­
leri, hiçbirşey sezmeyen, karşısında hiçbirşey
bulamayan bir sezgi değil. Böyle ilişkide en
azından şu kadarı kapsanır: Yalnızca Tanrı ile
bağıntı içinde durmakla kalmayız, ama Tanrı
da bizimle bağıntı içinde durur. Din için coş­
kuda, hiç olmazsa öncelikli olarak, Tanrı ile
ilişkimiz üzerine birşeyler anlatılır - eğer
yalnızca Tanrıyı bilmeme ilkesinden doğacak
sonucun ne olacağı anlatılmıyorsa. Ama tek­
yanlı bir ilişki hiçbir biçimde bir ilişki değildir.
Eğer gerçekte din ile yalnızca bizim Tanrı ile
bir ilişkimizi anlayacaksak, o zaman Tanrının
bağımsız bir varlığına izin verilmez. Tanrı yal­
nızca dinde varolan, bizim tarafımızdan konuı­
lanan birşey, üretilen birşey olacaktır. Hemen
yukarıda kullanılan ve kınanan anlatımın,
Tanrının yalnızca dinde olduğu anlatımının
gene de büyük ve doğru bir anlamı vardır:
insanın tini için olmak, kendini ona iletmek,
Tanrının eksiksiz, kendinde ve kendi için olan
bağımsızlığında Tanrının doğasına aittir. Bu
anlam daha önce kendini gösterenden bütü­
nüyle ayrıdır, çunkü onda Tanrı yalnızca bir
konutlama, yalnızca bir inançtır. Tanrı vardır
ve ilişkide kendini insanlara verir. Eğer bu
'vardır' sözcüğü bilme üzerine her zaman
yinelenen bir derin-duşünme anlatımıyla Tan­
rının ne olduğunu değil ama var olduğunu
bildiğimizi söylemeye sınırlanırsa, o zaman bu
Tanrı için hiçbir içerik-belirleniminin geçerli
olmadığı anlamına gelir. O zaman Tanrının
var olduğunu bildiğimizden değil, ama yal­
nızca 'vardır'dan söz edebiliriz. Çünkü Tanrı
sözcüğü kendisi ile birlikte bir tasarımı ve
böylelikle bir içeriği, içerik-belirlenimlerini
getirir; bıınlar olmaksızın Tanrı boş bir sözcük
olacaktır. Eğer bu 'bilmeme' dilinde herşeye
karşın sözünü edebileceğimiz belirlenimler
olumsuz olanlara sınırlanırsa, - ki bunun için
'sonsuz' kendine özgü bir yolda hizmet eder,
44 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bu ister genel olarak sonsuz olsun, isterse
sonsuza genişlediği söylenen özellikler -,
bu gene de ancak belirsiz bir varlık, bir soyut­
lama, en yüksek ya da sonsuz öz denilen şeyi
verir ki, kesinlikle bizim ürünümüz, yalnızca
anlak olarak kalan soyutlamanın, düşünme­
nin ürünüdür.
Şimdi eğer Tanrı salt öznel bir bilmeye,
inanca yerleştirilmezse ve ciddi olarak Tanrı­
nın var olduğu, bizim için var olduğu, kendi
yanından bizimle bir ilişkisinin olduğu düşü­
nülürse, ve eğer bu salt biçimsel belirlenimde
durup kalırsak, bununla onun kendini insana
ilettiği, söylenmiş olur, ve bu ise Tanrının lııs­
kanç olmadığını kabul etmektir. Yunanlılar
arasında en eskiler Tanrının büyük ve yüksek
olan herşeyi indirgediği, herşeyin eşit olma­
sını istediği ve herşeyi öyle yaptığı tasarımında
Tanrıya kıskançlığı yüklediler. Platon ve Aris­
toteles bir tanrısal kıskançlık tasarımına karşı
çıktılar. Hıristiyan dini ona daha da çok karşı
çıkar, çünkü Tanrının giderek bir hizmetçi
şeklini bile alarak kendini insana indirdiğini,
kendini ona bildirdiğini, böylelikle insana
yüksek olanı, aslında en yüksek olanı çok gör­
memekle kalmadığını, ama tam olarak bu bil­
diriş ile Tanrıyı bilmeyi bir buyruk yaptığını
ve böylece en yüksek ödev olarak verdiğini
de öğretir. Hıristiyanlığın bu öğretisine baş­
vurmadan, Tanrının kıskanç olmadığı nokta­
sında durabilir ve sorabiliriz: Niçin kendini
iletmesin? Anlatıldığına göre, Atina'da bir
başkasının kandilinin kendi kandilinden
tutuşnırulmasına izin vermeyen birinin ölüm
ile cezalandınlacağını buyuran bir yasa vardı.
Bu tür iletim giderek yayılan ve böylelikle
kendisi azalmaksızın ve hiçbirşey yitirmeksizin
kendini başka birşeye veren fiziksel ışıkta bile
vardır; daha da ötesi, tinin doğası kendi iyeli­
ğinde olandan başkasına verirken bütünüyle
onun iyeliğinde kalmayı sürdürmektir. Tanrı­
nın doğadaki sonsuz iyiliğine inanırız, çünkü
sonsuz bolluk içinde varoluşa getirdiği doğal
ilherhaupc oder auch sogenanntc
Eigenschafıen in die Unendlich­
keil aıısgedchnı -. so gibt dies
eben das nur unbcstimmte Sein,
das Abstraktum, ctwa dcs höchsten
oder unendlichen Wesens, was aus­
drı.icklich unser Produkt, das Pro­
dııkt der Abstrakıion. dcs Denkens
ist, das nur Verstand bleiht.
\\'enn nun Gott nicht bloB in ein
sul�Jektives \Vissen, in den Glauben
gestelh wird, sondcrn es Ern.st da­
mit wird, daB er ist, daB er für wıs
ist, von .seiner Seite ein Verhftltnis zu
uns hat, und wenn wir bei dieser
bloB fonnellen Bestimmııng sıehcn­
bleiben. so ist damiL gesagL, dall er
sich den Menschen nıitteilt, womil
eingeraumt wird, daB Gou nicht
neidisdı İsl. Die ganz Alten unter
den Gıiechen haben den Neid zum
Gou gemacht in der Vorstellung,
daB Gou übcrhaupt, was groll und
hoch İsl, herabsetzc und alles glcich
haben wolle und mache. Platon und
ı\risıotele.s habcn der Vorstellung von
eineın göttlichen Neid widerspro­
chen. noch mchr tut es die christli­
che Religion, welchc lehrı, daB Goıı
sich zu dem Menschen herabgelas­
scn habe his zur KnechtsgestalL, -
daB er sich ihm gcolfenbarı, daB er
damit das Hohe nichL nur. sondern
das Höchste dem Mcnschen nicht
nur gö'1ne, sondern eben miljener
Offenbarung es demselben zum
Gcboıe machc, und als das Höchsıc
ist damit angegcbcn, Gott zu erhen­
nen. Ohne uns auf diese Lehre des
Christentums zu berufcn, können
wir dabci sıchenblciben. daB Goıı
nicht ncidisch ist, und frngen: wie
solltc er sich nicht miueilen? l n
Athen. wird berichret, war ein Ge­
sctz, daB, wer sich weigere, an sei­
nem Lichte einen anderen das sei­
nige anzfinden zu lasscn, mit dem
Tode besu-aft werden solltc. Schon
im ph)'Sİschen Lichte isi \"On dieser
Art der Mittei1ung, daB es sich ver­
breilct und anderem hingibl, ohne
an ihm selbst verminderı zu sein
und etwas zu \'erlieren; noch mehr
ist dic Nalur des Geistes, selbst ganz
in dem Bcsitze dcs Seinigen zu
bleiben, indenı er in desscn Besİlz
andcrc sctzı. An Gottes uncndlichc
Glı te in der Natur glauben wir, in­
dcm er die natlırlichen Dinge, die
er in der unendlichcn Profusion
ins Dasein rufl, cinandcr, und dem
 5. DERS 45
Menschen insbesondere, übcr13.6t; er şeyleri birbirlerine ve özel olarak insanlara
solhe nur solch Lcihliches. das auch
sein ist, dem Mcnschcn miueilen und bırakır. Ve insanlara yalnızca onun da olan
sein Geistiges ihm vorcnthalten und cisimsel şeyleri iletecek ve onlardan onlara
ihm das vcrweigern, was dem Men­
schen dicsen allein wahrhaftcn Wert
gerçek değeri yalnızca kendileri verebile­
geben kann? Es ist ebenso ungereimt, cek tinsel şeyleri geri çekecek ve yadsıyacak
dcrgleichcn Vorstcllungcn Raum
mıdır? Böyle tasarımlara izin vermeyi iste­
geben zu wollen, als es ungcreimt
ist, \'Oll der christlichen Religion zu
mek Hıristiyan dini için onunla Tanrının
sagen, daB durch sic Gou den Mcn­ insanlığa bildirildiğini ve gene de onlara
schcn geoITenbarı wordcn sci, und
doch, was ihncn geoffenban worden
bildirilen şeyin onun şimdide ve geçmişte
sei, sci dies, clall er nicht oITenbar sei bildirilmemiş olması olduğunu söylemek
und nicht gcoffcnbart wordcn sei.
kadar saçmadır.
Von seitcn Goucs kann dem Er­
kenncn dcsselbcn durch die Mcn­
Tanrı açısından onun insanlar tarafından
schen nichıs im l\lcgc sıehen. DaO bilinmesinin yolunda hiçbirşey duramaz.
sie Gou niclu erkcnnen kömıen, is t
dadurch aufgehobcn, wenn sic zugc­
Tanrıyı bilemedikleri görüşü eğer Tanrının
hcn, daB Gou cin Vcrhihnis zu uns bizimle bir ilişkisinin olduğu, eğer tini­
hal, claB, indem unser Geist cin Vcr­ mizin Tanrı ile bir ilişkisi olduğuna göre
h31ınis zu ihm hat, Gou für uns ist,
wic es ausgcdrückt worden. daB er
onun bizim için olduğu, ya da başka türlü
sich miueilc und geoffenbart habe. anlatırsak, eğer Tanrının kendini ilettiği
in der Natur sotl Gou sich o1Tenba­
reıı; abcr der NaLUr, dem Steine, eler
ve bildirdiği kabul edilirse ortadan kalkar.
Pflanze, dem Ticrc kann Gou sich Tanrının kendini doğada bildirmesi gere­
nichL offenbaren, wcil Gott GeisL kir; ama Tanrı kendini doğaya, taşlara, bit­
isL, nur dem Mcnschen, der de11kend,
Geist ist. \Venn dem Erkennen Got­
kilere, hayvanlara bildiremez, çünkü Tanrı
Lcs von seincr Seite nichts enLgegen­ tindir; tin yalnızca düşünen insan içindir.
sLehL, so isı es menschliche \\'iliktir,
Affcktation der Demut, oder was es
Eğer Tanrı payına Tanrının bilgisinin karşı­
sonsL sei, wcnn dic End1ichkeil der sında duran hiçbirşey yoksa, o zaman insan
Erkenntnis, die men.sc/ılidıe Vernunft özenci, alçakgönüllülük duygusu, ya da ne
nur iın Gcgens aLZe gegen die götLli­
che, die Schranken der menschlichen
olursa olsun başka birşey nedeniyle bilginin
Vernunfı als schlechıhin fesıe. als ab­ ve insan usunun sonluluğu tanrısal ile yal­
sohıte fixierı und behauptel werden.
nızca karşıtlık içine koyulur, insan usunun
Denn dies ist eben darin enüeml, daB
Goll nicht neidisch sei, sondern sich sınırları bütünüyle sağlam olarak ve saltık
gcofTenban habe und offenbare; es ist olarak saptanır ve ileri sürülür. Bu Tanrının
das N.3.here darin emhahen, da8 nicht
die sogenannte menschliche Vemunft
kıskanç olmadığını, tersine kendini bildir­
und ihre Schranke es ist, wekhe Goll miş ve bildirmekte olduğunu ileri sürmek­
crkennt, sondern der Geisı Goues
ten çok uzaktır. Daha tam olarak, Tanrıyı
im Mensclıen; es isL, nach dem \'Orhin
angefflhrten spekulativcn Ausdruck, bilen sözde sınırları ile insan usu değil, ama
Goues SelbsLbewuBtsein, wclches sich Tanrının insandaki tinidir; daha önce sözü
in dem Wisscn des Menschen wei8.
D i e s mag g c n ü g e n , (ıber dic
edilen kurgu! anlatıma göre, kendini insa­
Hauptgesichtspunktc, dic in der At· nın bilmesinde bilen Tanrının özbilincidir.
mosph3.re der Bildung unserer Zeiı
Çağımızın kültürünün a tmosfe rinde
uınherschwi.mmen, als die Ergebnis­
sc der Aufklarung und eines sich Ver­ Aydınlanmanın ve kendine us diyen anla­
nunfı nennenden Vcnu.andes bcmcrkt ğın sonuçlan olarak uçuşmakta olan baslıca
zu haben; es sind die Vorsıcllungen,
die uns bci unserem Vorhabcn, uns
bakış açıları üzerine bu belirtilenler yeterli
mit der Erkcnnınis Coues übcrhaupı olabilir. Genel olarak Tanrının bilgisini ele
46 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
alma tasarımızda hemen yolumuza çıkan
tasanmlar öncelikle bunlardır. Yapılabilecek
şey yalnızca bilgiye karşı çıkan kategorilerin
hiçliğinin temel kıpılarını göstermekti, bil­
ginin kendisini aklamak değil. Bilginin, nes­
nesinin edimsel bilgisi olarak, aklanmasını
içerik ile birlikte kazanması gerekir.
zu beschafligen, zum voraus sogleich
in den v-reg Lreten. Es konnte nur da­
rum zu tun sein, die Grundmomenıc
der Nichtigkeit der dem Erkennen
widcrstehenden Kategorien aufzu­
weisen, nicht das Erkennen selbst
zu rechtfertigen. Dieses hat als wirk­
Hches Erkennen seines Gegenstan­
des sich zugleich mil dem lnhalt zıı
rechüertigen.
 SECi-iSTE VORLESUNG ALTINCI DERS

Die Fragen und Untersuchungen Bilgideki biçimsel öğe üzerine soruları ve

übcr das Forrnelle des Erkennens
betrachten wir nun als abgetan
soruşturmaları şimdi bir çözüme ulaşmış
oder auf die Seiıe gesıellı. Es isı da­ ya da bir yana bırakılmış sayıyoruz. Böylece
mit auch dies enüernt wordcn, da6
Tanrının varoluşunun metafiziksel tanıtları
die zu machende Darlegung dessen,
was die metaphysischen Beweise dcs denilen şeyleri açımlamamızda onlara karşı
Daseins Gottcs gcnannt worden ist, yalnızca olumsuz bir tutum içinde reddedici
nur in cin ncgatives Verhalten gegcn
sie ausschlagen sollte. Die Kritik, die
olmaktan da uzak duruyoruz. Salt olumsuz
auf ein nur negatives Resuhat führı, sonuca götüren eleştiri yalnızca hüzünlü bir
ist cin nicht bloB trauriges Gesch3.ft,
iş olmakla kalmaz, ama kendini bir içeriğin
sondern sich darauf beschr3nken,
von einem lnhalt nur zeigen, da8 er yalnızca boş olduğunu göstermeye sınırla­
citel ist, ist selbst ein eitles Tun, eine makla kendisi boş bir edim, hiçliğin bir uğraşı
Bemühung der Eitelkeiı. Dafi wir ei­
nen affirmativen Cehall ıugleich in
olur. O tanıtları Tinin Tanrıya yükselişi olan
der Kritik ge\\innen sollen, ist darin şeyin düşüncede ayrımsanması olarak tanım­
ausgesprochcn, wie wirjenc Bcweise
lamakla, eleştiride aynı zamanda olumlu bir
als ein denkendes AuITassen desscn
ausgesprochen haben, was die l:.Tlıe­ içerik kazanmamız gerektiğini bildirdik.
bııng d.s Geistes zu Gotl isı. Benzer olarak, irdelememizin tarihsel
Ebcnso soll auch diese Beırach­
tung nichı lıistorisclı sein; ıeils muB
olmaması da gerekir. Zaman başka türlü yap­
ich der ZeiL wegen, dic es nicht an­ mama izin vermediği için, konunun yazınsal
ders gestaUet, fıir das Literarische
yanı açısından bir ölçüde felsefe tarihlerine
auf Geschichıen der Philosophie
venvcisen, und zwar kann man dem gönderme yapmak zorundayım . Gerçekte
Gcschichtlichcn dieser Beweise die bu tanıtlann tarihsel yanı çok büyük, gide­
gröBıe,ja eine allgemeine Ausdeh­
nung geben, indem jetle Philoso­
rek evrensel bir genişlik gösterir, çünkü her
phie mit der Gnındfrage oder mit felsefe bu temel soru ile ya da onunla en
Gegensı.3nden, die i n der n3chsten
yakın bağınu içinde duran konular ile ilişki
Beziehung dara uf stehen, zusam­
menhangı. Es haı aber Zciıen gege­ içindedir. Ama öyle zamanlar olmuştur ki,
ben, wo diese Matcıie mehr in der bu gereç daha çok bu tanıtların açık biçimi
ausdrücklichen Form dieser Bcweise
bchandelt worden ist und das Intcr­
içerisinde ele alınmış, ve ateizmi çürütme
esse, den Atheismus zu widerlegen, ilgisi onlara yönelik çok büyük bir dikkatin
ihnen die grölltc Aufmerksamkciı
doğmasına ve aynnulı olarak irdelenmelerine
und ausführliche Bchandlung vcr­
schaITt hat, - Zeiten, wo denhende
götürmüştür. Yine öyle zamanlar olmuştur ki,
Einsiclıt selbst in der Thcologic für düşünceye dayalı içgörü tanrıbilimde bile onun
sokhe ihrcr Tcilc, dic einer vemünr­
tigen Erkcnntnis ffihig seicn, flır un­
ussal bir bilgiye yetenekli olan bölümleri için
erl3.Blich gehalten worden. vazgeçilmez sayılmıştır.
47
48 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Dahası, kendi uğruna tözsel bir içerik
olan bir şeyin tarihsel yanı şeyin kendisi üze­
rine açık olduğumuz zaman bizim için bir
ilgi konusu olabilir ve olmalıdır; ve burada
irdelenmesi gereken şey ona dışında yatan
başka bir gereç ile bağınulı olması nedeniyle
yöneltilen bir ilgiden bağımsız olarak kendi
uğruna ele alınmayı hak eder. Kendileri için
tinin ilksiz-sonsuz gerçeklikleri olan nesne­
lerin tarihsel yanlarına aşırı ağırlık vererek
ilgilenmek aslında kabul edilemez birşeydir;
çünkü bu çok sık olmak üzere insanı ilgisi
konusunda kendini aldatmaya götüren bir
yanıltmacadır. Böyle bir tarihsel uğraş şeyin
kendisi ile ilgili olma görünüşünü taşır; oysa
ilgilenilen şey gerçekte yalnızca başkalarının
tasarımları ve görüşleri, dışsal koşullar, olgu
açısından geçmiş, geçici ve boş olandır. Hiç
kuşkusuz görünüşte tarihsel olarak bilgili
insanlar vardır ki, ünlü insanlar, kilise baba­
ları, felsefeciler vb. tarafından dinin temel
önermeleri üzerine ileri sürülenler ile söy­
lendiği gibi temelden ve ayrınulı olarak tanı­
şık, arri a buna karşı asıl şeye yabancıdırlar.
Eğer böyle insanlara iye oldukları gerçeklik
açısından kanılarının temelinde ne yattığı
sorulursa, böyle bir soru karşısında onları hiç
ilgilendirmeyen birşeymiş gibi hayrete düşer­
ler, çünkü ilgileri gerçekte yalnızca başkaları
ile, kuramlar ve görüşler ile, şeyin kendisinin
değil ama kuramların ve görüşlerin bilinmesi
iledir.
İ rdelediğimiz şey metafiziksel tanıtlama­
lardır. Bunu belirunemin nedeni Tanrının
varoluşunun bir tanıunın genellikle ex con­
sensus gentium türetilmesidir, - popüler bir
kategori ki, hakkında çok önceleri Cicero
ustalıkla konuşmuştu. Tüm insanların bu
tamu tasarımladıklarını, ona inandıklarını,
onu bildiklerini bilmek muazzam bir yet­
kedir. Hangi insan ona karşı çıkarak şunu
diyebilir: Tüm insanların tasarımladıklarına,
birçoklarının düşünce yoluyla doğru olarak
Oh n eh in kann u n d soll das
l/islorisc/ıe einer Sache, welche ein
substanliellcr lnhall ffır sich ist, ein
l ntercssc haben, wenn man mit der
Sache selbst im reinen ist. und die
Sache, von der hicr die Beu-.:tchtung
angestcllt werden soll, verdient es
var ailem auch. daB sie fflr sich vor­
genomınen wird, ohne ihr erst cin
lnteresse durch cin anderweitiges,
au8cr ihr selbst liegcndes Material
geben zu wollcn. Dic üben\icgcnde
Geschfift.igkeit mit elem Historischen
von Gcgenstftndcn, wclchc cwige
\\'ahrheitcn dcs Geistes ffır sich sel­
bcr sind. isl vielmehr zu miDbilligen;
dcnn sic ist nur zu h3ufıg einc Vor­
spiegelung, mil der ınan sich fiber
scin l nteresse t3.uschl. Solchc his­
torische Gesch3.ftigkeil bringt sich
den Schein hervor, mit der Sachc
zu tun zu habcn, w:ihrcnd man sich
vielmehr nur mil den Vorstcllun­
gen und Mcinungen andcrer, miı
den 3.ullcrlichen Umst3ndcn, dem,
was ffır die Sache das Vergangcne,
Vergiingliche, Eitle ist, zu tun macht.
Man .kann wohl die Erscheinung
haben. dall geschichtlich Gelehrıe
mil sogenannıer Grünclliclıkcil aus­
führlich in dem bewandert sinci, was
berühmte Mfüı ner, Kirchenvfüer,
Philosophen usf. fiber Fundaınen­
ıals3tze der Religion \·orgebracht
haben, abcr dall dagegen ihncn
selbst die Sache frenıd geblieben isı.
und wenn sie gefragt wiırden, was sie
dafi'ır hallen, wclches die Ü berzeu­
gung der Wahrheit sei, die sic besil­
zen, so môchıen sie sich i'ıber solchc
Frage ,...ı.mden1 als etwas, um das es
sich hierbei nicht handle, sondern
nur um andl!ll und cin Sıatuieren
und Meinen und um die Kenntnis
nichl einer Sache, sondern des St.a­
ıuierens und Meinens.
Es sind dic ınetaplıysisclıen Be­
weise, die wir beırachtcn. Dies be­
merkc ich noch insofern, als auch
ein Beweisen vom Dasein Goues
e:r: consensu gentium aufgefi'ıhrt zu
werden pflegıe, - cine populare
Kategorie, über wclche schon Cicero
bercdı gewesen isı. Es ist cine un­
gehcure Autorit:it, zu wissen: dics
haben aile ıYleuschen sich vorgcstellt.
geglaubt, gewu Bt. \.Vie wolhc sich
cin Mensch dagegen aufstcllen und
sprechen: leh alicin widerspreche
ailem dem, was aile Menschen sich
 6. DERS 49
vorstellen, was viele derselben durch kabul ettiklerine, herkesin doğru olduğunu
den Gedanken als das Wahre einge­
sehen, was aile als das Wahre fühlen
duyumsadığı ve inandığı şeye yalnızca ben
und glauben. - Wenn wir zun3.chsı karşı çıkıyorum. - Eğer ilk olarak böyle
von der Kraft solchen Beweisens
abstrahieren und den trocknen in­
bir tanıtın gücünü soyutlar ve onun görgül,
halt desselben aufnehmcn, der cine tarihsel bir temel olması gereken kuru içeri­
empirische, gesclıiclııliclıe Gnındlage ğini alırsak, belirsiz olduğu denli de güvenil­
sein soll, so ist diese ebenso unsicher
als unbestimmt. Es geht mit diesen
mez olduğu görülecektir. Tannya inanmalan
ailen Völkem, ailen Menschen, wel­ gereken tüm halklar, tüm insanlar üzerine
che an Gott glauben sollen, wie mit
dergleichen Berufungen auf Aile
bu konuşma genel olarak ' tüm' üzerine bu
überhaupı: sie pflegen sehr leichı­ türden başvurular ile aynı düzlemde durur:
sinnig gemacht zu werden. Es wi.rd
Bunlar çoğunlukla çok dikkatsizce yapılır.
cine Aussage. und zwar eine ernpirisclı
sein sollcnde Aussage von ailen Men­ Tüm insanlar üzerine bir bildirimde, dahası
schen, und dies von ailen Einz.elnen, görgül olması gereken bir bildirimde bulu­
und elam it al/er Zeiıen und Orte, ja
genau genommen aııch den znkfmf­
nulur, ve bunun tüm bireyler, ve dolayısıyla
tigen - denn es soJlen aile Men­ tüm zamanlar ve yerler için, aslında sağın
schen sein - gcmacht; es kann selbst olarak alındığında gelecekte - çünkü tüm
nicht von ailen Völkern geschichtli­
cher Bericht gegehen '''erden; solche
insanlann kapsanması gerekir - olanlar için
Aussagen von ailen Menschen sind de geçerli olması gerekir. Ama tüm halklar
ffır sich absurd und sind nur durch
die Gewoh nheil. es mil solchen
için tarihsel veriler toplamak olanaklı değil­
nichtssagcnden Redensartcn, weil dir. Tüm insanlar üzerine böyle bildirimler
sie zu Tiraden dicnen, nichl ernst­ kendilerinde saçmadır ve ancak böyle boş
lich zu nehmen, erkliirlich. Abgesc­
hcn hienron, so hat man wohl Völker
konuşma yollarını nutuk çekmeye hizmet
oder, wenn man will, Völkerschaften ettikleri i çin ciddiye almama alışkanlığı
gefunden, deren dumpfes, aufwcni­
ge Gegenst.iinde des iiullerlichen Be­
yoluyla açıklanırlar. Bundan ayn olarak, öyle
dürfnisscs beschr3.nktes Bewu6lSein halklar, ya da eğer dilersek, öyle kabileler
sich nicht zu einem BewuBtsein von bulunmuştur ki, dışsal gereksinimleri ile ilgili
einem Höheren i'ıberhaupt, das man
Gott nennen möchte, crhoben hat­
birkaç nesneye sınırlı bilinçleri Tann dene­
ıe; in Ansehung vieler Völker benıhı bilecek daha yüksek bir varlığın tasarımına
das, was ein Geschichtliches von ih­
yükselmiş değildir. Birçok halk açısından,
rer Religion sein sollte, vornehmlich
auf ungcwisser Erkliirung sinnlichcr dinlerindeki tarihsel öğe olması gereken şey
Ausdrücke, auBerlicher Handlun­ başlıca duyusal anlaumların, dışsal eylemle­
gen und dergleichen. Bei einer
sehr groOen Menge von Nationen,
rin ve bu tür şeylerin belirsiz açıklamaları
selbst sonst sehr gebildeıen, deren üzerine dayanır. Çok büyük bir sayıda halkta,
Religion uns auch bestimmter und
giderek dinlerini belirli ve ayrıntılı olarak
ausffıhrlicher bekannt ist, ist das,
was sie Gott nennen, von solcher tanıdığımız çok yüksek kültürlü olanlarda
BeschaITenheiı, daO wir Bedenken bile, Tanrı dedikleri şey öyle bir doğadadır
tragen können, es dafür anzuer­
kennen. Über die Namen Tien und
ki, onu Tanrı olarak kabul etmede durak­
Schang-ti,jenes Himmel dieses Hen; sayabiliriz. Katolik manastır düzenleri ara­
in der chinesischen S1aalSreligion ist
sında Çin devlet-dininde birincisi Gök, ikin­
der bitterste Streit zwischen katholi­
schcn Mönchsorden geffihrl worden, cisi Efendi anlamına gelen Tien ve Schang-ti
ob diese Namen für den christlichen adları üzerine bunların Hıristiyan Tann için
Gott gcbr.ıucht werden können, d.
h. ob durch jene Namen nicht Vor­
kullanılıp kullanılamayacağı, e.d. bu adlar
stellungen ausgcdrfıckt werden, yoluyla bizim Tanrı tasanmımıza bütünüyle
50 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
aykırı olan, öyle ki ortak hiçbirşey, giderek
Tanrıya ilişkin ortak bir soyutlama bile kap­
samayan tasarımların anlaulıp anlaulmadığı
konusunda sert tartışmalar olmuştur. İ ncil
[l Selanikliler 4:5) "Tannyı bilmeyen uluslar"
anlaumını kullanır, üstelik bu ulusların put­
perestler olmalarına, haklı olarak söylendiği
gibi, bir dinlerinin olmasına karşın. Gene de
Tanrıyı bir puttan ayırdedeceğiz ve din söz­
cüğünün modern genişliğine karşın belki de
bir puta Tanrı adını vermekten kaçınacağız.
Mısırlıların Apisine, Hintlilerin maymununa,
ineğine vb. Tanrı diyecek miyiz? Bu halkla­
rın dinlerinden söz etsek ve böylece onlara
bir boşinançtan daha çoğunu yüklesek bile,
gene de Tanrıya inançlarından söz etmede
duraksayabiliriz. Yoksa Tanrı bütünüyle genel
anlamda yüksek birşeyin belirsiz bir tasarımı
olacakur, görülür-olmayan, duyulur-olmayan
birşeyin değil. Kötü, yanlış bir dinin bile bir
din olduğu ve halkların yanlış bir dinlerinin
olmasının hiç olmamasından daha iyi olduğu
görüşünde durup kalabiliriz (havanın kötü
olduğu yakınmasına böyle bir havanın hiç
hava olmamasından daha iyi olduğunu yanı­
Unı veren kadının öyküsü gibi) . Dinin değe­
rinin yalnızca öznel öğede, yalnızca bir dine
iye olmada görülmesi ve Tanrının hangi tasa­
nın alunda durduğunun ilgisiz sayılması bu
nokta ile bağınulıdır. Böylece putlara inanç,
böyle bir inanç genel olarak Tanrı soyutla­
ması aluna alınabildiği için, yeterli görülür,
upkı genelde Tanrı soyutlamasının doyurucu
görülmesi gibi. Bu hiç kuşkusuz 'putlar,' 'put­
perestler' gibi adların antikalaşmış olmasının
ve tiksinti verici ve karşı çıkılabilir görülmesi­
nin de nedenidir. Ama gerçeklik ve yanlışlık
arasındaki soyut karşıtlık genel olarak Tanrı
soyutlamasında ya da, ki yine aynı şeye gelir,
dinin salt öznelliğinde verilenden bütünüyle
başka bir çözümü gerektirir.
Her durumda, Tanrıya inanç açısından
consensııs gentium hem onda anlaulan olgusal
wclche unseren Vorslellungen von
Gou ganz und gar zmvider seien. so
daB sie nichts Gcmeinschaftliches,
nichL einmal das gemcinschaftliche
Abstraktum von Gotl enthiehen. Die
Bibel bedienl sich des Ausdnıcks:
.. Die Heiden, die von Gott nichts wis­
sen ", obgleich diese Heiden GOlzen­
diener \va.ren, d. h .. wie man es wohl
nennL, cine Religion hauen, wobei
wir jedoch Gou von cinem GÖlzen
unterscheiden und bei aller ıno­
dernen Weite des Naınens Rcligion
uns vielleicht doch scheuen, einem
Göızen den Namen Gou zu geben.
Werden wir den Apis der Agypter,
den Affen, die Kuh usf. der Inder
usw. Gou nennen wollen? Wenn
auch von der Religion dieser Vôlker
gesprochen und ihnen damit mehr
als ein Aberglauben zugeschrieben
wird, kann man doch Bedenken tra­
gcn, vom Glauben an Gou bci ihnen
zu sprechen, odcr Goll wird zu der
völlig unbestimmten Vorstellung
cines Höheren ganz überhaupl,
nicht einmal eines Unsiclllbaren,
Unsinnlichen. Man kann dabei ste­
henbleiben, cine schlechte, falsche
Rcligion immer noch cine Religion
zu nennen, und es sei besser, da6 die
Vôlker cine falsche Religion haben
als gar keine (wie man von einer
Frau sagt, die auf die Klage, dafi es
schlecht \o\1ettcr sei, envidert habe,
dafi solches Weuer imrner noch bes-­
ser sei als g;ır kein Weuer) . Es hiingt
dies damit zusammen. daB der Werl
der Religion allein in das Subjekti·
ve, Religion zu haben, gesetzl wird,
gleichgültig mil welcher Vorsıel­
lung von Gou; so gilt der Glaube an
Götzen, weil ein solcher unter das
Abstraktum von Gott überhaupl
subsumien werden kann, schon für
hinreichend, wie das Abslraktum
von Gou fıberhaupt befıiedigend isı.
Dies ist wohl auch der Grund, war­
um solche Namen wie Götzen, auch
Heiden, envas Anliquienes sind und
ffır ein wegen Gehfi.ssigkeit Tadelns­
wtirdiges gehen. in der Tat aber cr­
fordert der abstrakte Gegcnsatz von
Wahrheit und Falschheit eine viel
andere Erledigung als in dem Abs­
trnktum von Gou Uberhaupt oder,
was auf classelbe hinausl3.uft, in der
blofien Subjcktivitaı der Religion.
Auf ailen Fail bleibı so eler
consensus gentium im Glaubcn an
Goll eine dem darin ausgesagten

Faktisch.en als solcheın wie dem
Gehalte nach völlig vage Vorstel­
lung. Aber auch <lie Kraft dieses
Beweises, wenn die geschichlliche
Grundlage auch envas Festeres
w.cire und Bestimmteres enthielle,
ist fiir sich nichı bindcnd. Solchc
Art des Beweisens geht nicht auf
eigene innerc Überzeugung, als
fiır welche es etwas Zuffi.lliges ist, ob
andere damit Cıbereinstimmen. Die
Überzeugung, ob sic Glaube oder
denkendes Erkennen sei, nimmt
wohl ihren Anfang von auilen mit
U n terricht und Lernen, von der
Autoıitfü, aber sie ist wesentlich ein
Siclıerinnern des GeisUs in sich selbst;
daB er selbst befricdigı sei, isı die
JonMlk Freiheit des Mcnschen und
das cine Moment, \'Or welchem aile
Autoritat vollst3.ndig niedersinkt,
und daB er in der Sadıe befriedigı
sei, ist die reelle Freiheit und das
anclere, var wclchem selbst eben­
so aile Autorit3t niedersinkt; sie
sind wahrhaft untrennbar. Selbst
fflr den Glauben ist ffır dic einzig
absolut gühige Bew3.hnmg in der
Schrift nicht Wunder, glaııbhafıer
Bericht und dergleichen, sondern
das Zeugnis des Geisıes angegeben.
Über andere Gegenstiinde mag man
auf Zutrauen oder aus Furchl sich
der Allloritciı hingeben, aberjenes
Rechı ist zugleich die höhere Pnicht
für denselben. Für eine solche Über­
zeugung wie religiöser Glaubc, wo
das Innerste des Geisıcs sowohl der
GewiBheiL seiner selbsl (dem Ge­
wisscn) nach als durch den lnhall
in direkten Anspruch genommcn
wircl, hal er eben damit das absolu­
ıe Recht, da6 sein eigenes Zeugnis,
nichl fremder Geisler, das Entschei­
dende, Vergewissernde sei.
Das metaphysisc/ıe Beweisen. das
wir hier bctrachlen, ist das Zeııgni.J
dcs deııknıden Geistes, insofcrn der­
selbe nicht nur an sich, sondern Jür
siclı denkend isL. Der Gegenstand,
den es betriITt, ist \vesentlich im
Denken; wenn er, wie frflher be­
merkı worden, auch fülılmd, vorsıel­
lend gcnommen wird, so gehört sein
Gehalt dem Denken an, als welches
das reine Selbst desselben isL, wie
das Gcfühl das empirische, beson­
dcrl-wordcne Selbst ist. Es ist alsa
frfıh dazu fortgegangen wordcn, in
Ansehung dieses Gegenstandcs den­
kend, zeugrmd, d. i. beweisend sich zu
6. DERS 51
öğe hem de genel olarak içerik açısından
bütünüyle bulanık bir tasarım olarak kalır.
Dahası, bu tamun gücü kendi başına bağla­
yıcı olmaktan uzakur, üstelik tarihsel temel
daha sağlam ve daha belirli olsa bile. Bu
türden bir tanıt birinin iç kanısı ile ilgili bir
sorun değildir, çünkü başkalarının onunla
anlaşıp anlaşmamaları olumsal birşeydir.
Kanı, ister inanç isterse düşünceye dayalı
bilgi olsun, hiç kuşkusuz başlangıcını eğitim
ve öğrenim ile dışandan, yetkeden alır; ama
özsel olarak tinin kendi içinde bir kendini­
anımsama [Sicherinnem] edimidir. Tinin ken­
disinin doyum bulması insanın biçimsel özgür-
1 üğü ve önünde tüm yetkenin bütünüyle
çöktüğü bir kıpıdır. Tinin olguda doyum bul­
ması gerçek özgürlük ve önünde benzer olarak
tüm yetkenin çöktüğü ikinci kıpıdır. Bunlar
gerçekte ayrılmazdır. Giderek inanç için bile
Yazılardaki saluk olarak geçerli biricik doğ­
rulama tansıklar değil, güvenilir anlatılar
ve benzerleri değil, ama tinin tanıklığıdır.
Başka konularda insan güven üzerine ya da
korkudan kendini yetkeye teslim edebilir,
ama o [tanıklık] hakkı aynı zamanda inanç
için en yüksek ödevdir. Dinsel inancın kanısı
gibi bir kanı için - ki buna tinin en içi hem
kendinin pekinliği (duyunç) hem de içerik
açısından doğrudan doğruya kaulır - karan
verenin ve doğrulamayı yapanın yabancı tin­
lerin değil ama birinin kendisinin tanıklığını
isteme konusunda saluk hakkı vardır.
Burada irdelediğimiz metafiziksel tanıt
düşünen tinin tanıklıkJ,dır, çünkü tin yalnızca
kendinde değil ama kendi için düşünendir.
İlgilendiği nesne özsel olarak düşünmededir.
Eğer, daha önce belirtildiği gibi, duyumsanan,
tasarımlanan birşey olarak alınsa bile, içeriği
düşünmeye aittir; ve düşünme onun an ken­
disidir, tıpkı duygunun görgül, tikelleşmiş
'kendi ' olması gibi. Bu nedenle bu nesne
açısından erken bir zamanda düşünme, tanık­
lık etme, e.d. tanıtlama evresine bir ilerleme
52 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yapıldı. Bu düşünme kendini gök, güneş, yıl­
dızlar, deniz vb. üzerine duyusal ve özdeksel
sezgilere ve tasarımlara batmışlığından ve
içlerine duyusal öğenin yayıldığı düşlemsel
imgeler ile örtülmüşlüğünden özgürleştir­
diği zaman oldu. Bununla insanlar için Tann
özsel olarak düşünen ve düşünülen nesnellik
olarak bilince yükseldi; ve benzer olarak tinin
öznel eylemi kendini duyumsamadan, sezme­
den ve düşlemden özüne, düşünmeye içsel­
T.eştirdi ve önünde bu kendi alanına ait olanı
bulmayı, ve onu bu alanda olduğu gibi anlığı
içinde bulmayı istedi.
Tinin Tanrıya duyguda, sezgide, düşlemde
ve düşünmede yükselişi - ve bu yükseliş
öznel olarak öylesine somuttur ki, tüm bu
kıpıları kendi içinde taşır -, bir iç dene­
yimdir. Böyle birşey üzerine benzer olarak
kendini olumsallık ve özenç ile karıştıran iç
deneyimimiz vardır. Buna göre dışsal olarak
o yükselmeyi çözümleme ve onda kapsanan
edim ve belirlenimleri duru olarak bilince
çıkarak onu daha başka olumsallıklardan
ve düşünmenin kendisinin olumsallığından
arındırma gereksinimi doğar. Tözsel olanın
ve gerçek olanın ancak üzerine-düşünme
yoluyla kazanılabileceği biçimindeki eski
inanç ile uyum içinde, o yükselmenin düşün­
ceye dayalı açımlaması yoluyla özselliğe ve
zorunluğa anndınlmasını yerine getiririz ve
duygunun, sezginin ya da tasarımın doyu­
mundan bütünüyle ayrı bir doyuma saltık
hakkı olan düşünmeye bu doyumu veririz.
verhalten, sobald niimlich das Den­
ken aus seinem Vcrsenktsein in dao;;
sinnliche und materielle Anschaucn
und Vorstellen vom Himmet. der
Sonne. Stemen. Meer usf. sich wie
aus seincr VerhU.llung in die vom
Sinnlichen noch durchdnıngenen
Phantasiegebilde herauswand, so
dall ihm Goll als wesenllich zu den­
kende und grıdachte Objektivitiit zum
BewuBtscin kam, und ebenso das
subjektive Tun dcs Geistes aus dem
Fiıhlen, Anschauen und der Phan­
tasie sich zu scincrn Wesen, dem
Denken, eri.nnerte und, w·.ıs Eigenmm
dieses seines Bodens ist. auch rein,
wie es in diesem seinem Baden ist,
var sich haben wollıe.
Die Erhebung des Geistes zu
Gott im Gefühle, im Anschauen,
Phanlasie und im Denken - und
sic ist subjektiv so konkret, dall sie
von ailen diesen Momenten in sich
hat - ist eine innere Erfahrung;
über solche haben wir gleichfalls
die i n nere Erfahrung, daO sich
Zuliilligkeit und Willkür einmischı.
Es begründet sich damit iiuBerlich
das Bedürfnis, jene Erhebung aus­
einanderzulegen uncl die in ihr
enthahenen Akte und Bestimmun­
gen zum deutlichen Bewulltsein zu
bringen, um sich \•on den andercn
Zuliilligkeiten und von der Zuliillig­
keit des Denkens selbst zu reinigen;
und nach dem alten Glauben, daB
nur durch das Nachdenken das
Substantielle und Wahre gewonnen
werde, bewirken wir die Reinigung
jener Erhebung zur Wesentlichkeit
und Notwendigkeiı durch die den­
kende E.xposition derselben und ge­
ben dem Denken, das das absolute
Rechı, noch ein ganz andcres Recht
der Befriedigung hat als das Fiıhlen
und Anschauung oder Vorsıellen,
diese Befriedigung.
 SIEBENTE VORLESUNG
DaB wir die Erhebung des Geisıes
zu Gou dcnkend fassen wollen,
dies legt uns cine fonlll!lle Bestim­
mung \•or, der wir sogleich bei
dem ersıen Hinblick darauf, wie
das Beweisen vom Dasein Goues
verfahrt, begegnen und die zu­
n3.chst ins Auge zu nehmen ist.
Die denkende Betrachtung ist
ein Auslegen, eine Unterschei­
dung der Momente dessen, was
wir nach der n:ichsten Erfahrung
in uns euva auf cinen Schlag \'oll­
bringen. Bei dem Glauben, daB
Gotl isi, ger.it dieses Auseinander­
legen sogleich darauf, was schon
beil:iulig berührt und hier n:ilıer
vorzunehmen ist; es zu untcrschei­
den, was Gon ist, von dem, dajJ er
ist. Gou isl; \vas ist denn dies, was
sein soll? Goıt ist zun3.chst cine
Vorstellung, cin Name. Van den
zwei Bestimmungen, Gott und
Sein, die der Satz enth3.lt, ist das
erstc lnteressc, das Subjekt ffır
sich selbst zu bestimmen, um so
mehr, da hier das Pradikat des
Satzes, als welches sonst dic ei­
gentliche Bestimmung des Sub­
jekts angeben soll, eben das, rvas
dieses sei, nur das trockne Sein
enthiilt, Gou aber sogleich mehr
für uns isı als nur das Sein. Und
umgekehrt, eben weil er ein un­
endlich reicherer, anderer Inhalt
isı als nur Sein, ist das lntercssc,
demselben diese BesLirnrnung als
cine davon verJchiedcne hinzuzu­
fügen. Dieser Inhalt, so vom Sein
unıerschiedcn, ist eine Vorstel­
lung, Gedanke, Begriff, welcher
hiernach ffır sich soll expliziert
und ausgemachl werden. So ist
denn in der Metaphysik von Gou,
der sogenannıen natürliclıen Tlıetr
lııgie, der Anfang damiL gemachı
YEDİNCİ DERS
Tinin Tannya yükselişini düşünce yoluyla kav­
ramayı istememizin nedeni Tannnın varoluşu­
nun tanıtlannın nasıl ilerleyeceği konusunda
ilk bakışta karşımıza çıkan ve hemen ele alın­
ması gereken biçimsel bir belirlenimdir. Düşün­
meye dayalı irdeleme en yakın deneyimden
sonra bir bakıma tek bir vuruşta elde ettiğimiz
şeyin kıpılarının bir açımlaması, bir aynşnrma­
sıdır. Tanrının var olduğu inancı durumunda,
bu çözümleme doğrudan doğruya daha önce
geçici olarak değinilen ve burada daha yakın­
dan ele alınması gereken bir noktaya gelir:
Tanrının ne olduğu ve Tanrının varolduğu ara­
sındaki ayrım. Tann vardır; o zaman bu nedir,
ne olması gerekir? Tanrı ilk olarak bir tasanın,
bir addır. Ö nermenin kapsadığı iki belirle­
nim, Tanrı ve varlık belirlenimleri açısından
en önemli şey özneyi kendi için belirlemektir;
bu özellikle önemlidir, çünkü burada normal
olarak önermede öznenin asıl belirlenimini,
yani ne olduğunu vermesi gereken yüklem yal­
nızca kuru varlığı kapsar. Oysa Tanrı hemen
bizim için salt varlıktan daha çoğudur. Ve evrik
olarak, Tann salt varlıktan sonsuz ölçüde daha
varsıl ve başka bir içerik olduğu için, dikkat
edilmesi gereken şey bu içeriğe varlık belir­
leniminden başka bir belirlenimi eklemek­
tir. Böylece varlıktan ayrı olan bu içerik bir
tasanın, bir düşünce, bir kavramdır ki, daha
sonra kendi için açımlanması ve açıklanması
gerekecektir. Böylece Tanrının metafiziğinde,
doğal tanrıbilim denilen şeyde başlangıç Tanrı
kavramının alışıldık yolda açımlanması ile
53
54 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yapılır. Buna göre Tannya ilişkin olarak var­
sayılan tasanmımızın ne kapsadığına bakılır
ve burada yine hepimizin Tann adı ile anlat­
tığımız aynı tasarımı taşıdığımız varsayılır.
Kendi için alındığında Kavram edimselliğine
bakılmaksızın kendinde de gerçek olması,
böylelikle Kavram olmakla mantıksal olarak
gerçek olması istemine götürür. Mantıksal
gerçeklik, düşünme yalnızca anlak olarak
davrandığı sürece, özdeşliğe, kendi ile çelişme­
meye indirgendiği için, istem Kavramın kendi
içinde çelişkili olmamasından daha öteye
geçmez; ya da başka türlü anlatırsak, olanaklı
olması isteminden daha öteye gitmez, çünkü
olanağın kendisi bir tasanmın kendi ile özdeş­
liğinden başka birşey değildir. İkinci istem bu
Kavramın var olduğunun gösterilmesi, Tan­
nnın varoluşunun tanıtıdır. Ama o olanaklı
Kavram tam olarak bu özdeşlik, salt olanak
sorununda kategorilerin bu en soyutuna
indirgendiği ve varolma yoluyla daha varsıl
olmadığı için, sonuç henüz Tann tasarımı­
nın doluluğuna karşılık düşmez. Buna göre
üçüncü istem Tannnın özelliklerinin, evren ile
bağıntılannın daha öte ele alınmasıdır.
Bu ayrımlar ile varoluşun tanıtlarını yok­
larken karşılaşınz. Somut olanı analiz etmek,
kıpılannı ayrıştırmak ve belirlemek ve sonra
onlara sıkı sıkıya sarılmak ve Üzerlerinde
diretmek anlağın etkinliğidir. Eğer anlak
daha sonra onları bir kez daha yalıtılmışlık­
tan kurtarıp birleşmelerini gerçek olarak kabul
etse bile, gene de onların birleşmelerinden
önce ve öyleyse onun dışında da gerçek ola­
rak görülmeleri gerekir. Böylece varlığın
özsel olarak Tanrı kavramına ait olduğunu,
bu kavramın zorunlu olarak var olarak düşü­
nülmesi gerektiğini göstermek anlağın ilgi­
lendiği noktadır. Eğer durum bu ise, o zaman
kavramın varlıktan ayrılmış olarak düşünül­
memesi gerekir, - kavram varlıktan ayn ola­
rak gerçek değildir. Öyleyse kavramın kendi
için gerçek olarak, ilk olarak varsayılması ve
worden, den Begriff Gou zu ex­
ponieren nach der gewôhnlichen
Weise, indem zugesehen wird, was
unsere vorausgeseute Vonte1tung
von ihm enthalte, wobei wieder vo­
rausgcser..zt ist, daO roir aile dieselbe
Vorstelhıng haben, die wir mit Gott
ausdrücken. Der BegritT nun führt
für sich selbst, abgesehen von seincr
\A/irklichkeit, die Forderung m i t
sich, dail e r auch s o in sich selbst
wahr sei, hiermit als Begriff logisch
wahr sei. Indem die logische Wahr­
heit, insofern das Denken sich nur
als Verstand verhfilt, aufdie ldentitiit,
das Siclı-nicht-Widospreclıen rcduziert
ist, so geht die Forderung nicht
weiler, als daB der Begriff nicht in
sich widersprechend sein soll oder,
wie dies auch genannt wird, daB er
1110glic/ı sei, indem die MöglichkeiL
selbst nich15 weiter ist als die lden­
tiliit einer Vorstcllung mil siclı. Das
zwcite ist denn nun, daB von die­
scın Bcgriffe gczeigt wcrde, daB er
ist, das Beweisen vom Dasein Gottcs.
Weil jedoch jener môgliche Begrilf
eben in dicseın lntercsse der Jden­
tiliit, der bloBen Môglichkeit auf
diese abstraktestc der Kategorien
sich reduziert und durch das Dasein
nicht reicher wird, so entspricht das
Ergebnis noch niclu der Fiille der
Vorstellung von Gott. und es isı da­
her driuens nach weiter van dessen
Eigensclıajlen, seincn Beziehungen
auf die WelL, gehandelt worden.
Dicsen Unterscheidungen be­
gegnen wir, indcm wir uns nach den
Beweisen vam Dasein umsehen; es
ist das Tun des Vcmandes, das Kon­
krete zu analysieren, die Momente
desselben zu unterscheiden und zu
bestimmen, dann sie festzuhalten
und bei ihnen zu verharren. Wenn
er sie sp3ter auch wieder von ihrem
lsalieren befreit und ihre Vminigımg
als das Wahrc anerkennt, sa sallen
sic doch auch vor und damİL aujler
ihrer Vereinigung als ein Wahrhaftes
bctrachtet werden. Sa ist sogleich
das lnteresse des Versıandes, aufzu­
zeigen, daB das Sein wesentlich zum
BegriffGottes gehôrt, dicser Begrilf
notıvendigals seiend gedachı werden
muB; wenn dies der Fall ist, so soll
der BegrifT nicht abgesondert vom
Sein gedacht werden, - er ist nichts
\Vahrhaftes ahnc Sein. Diesem Rc­
sultate zuwider ist es also, daB der
 7. DERS 55
BegrifT für sich selbst wahrhaft be­ elde edilmesi gereken birşey olarak görüle­
trachtel werden könne, was zuerst
angenommen und bewerkstelligt
bileceği düşüncesi bu sonuca aykırıdır. Eğer
werden soltte. Wenn hicr der burada anlak kendi edimi olan bu ilk bölün­
Verstand diese erste Trennung,
dic er machte, und das durch die
menin ve bu bölünme yoluyla ortaya çıkan
Trennung En1Standene selbst für şeyin kendisinin gerçek olmadığını bildirirse,
unwahr erklirt, so zeigt sich die
o zaman karşılaşunna, burada daha öte ortaya
Vergleichung, die andere Trcn­
nung, die dabei femer vorkommt, çıkan ikinci bölünme kendini temelsiz olarak
als grundlos. Der Begriffsoll nam­ gösterir. Başka bir deyişle, ilk olarak Kavramın
lich zuerst betrachtet und nach­
hcr auch die Eigenschaflen Goııes
ve ancak daha sonra Tanrının özelliklerinin ele
abgehandelt werden. Der BegrifT alınması gerekir. Tann Kavramı varlığın içeriffini
Goııes macht den lnlıalt des Seins
oluşturur; ve aynca "onun olgusallıkl,annın topw­
aus, er kann und soll auch nichıs
anderes sein als der "lnbegriff sei­ mından "başka birşey olamaz ve olmaması gere­
ner Reolitiiterı "; was sollten aber die kir. Ama o zaman Tanrının özellikleri olgusal­
Eigenschaften Goues anders sein
als die Realititen und seine Reali­ lıklardan ve onun olgusallıklanndan başka n,e
taten. Sollten die Eigenschaften olabilir? Eğe Tanrının özelliklerinin Tannnın
Goues mehr dessen Beziehungen
auf die Wclt ausdriıcken, dic \•Vei­
evren ile bağınulanndan, Tanrının onun ken­
se seincr T.itigkeit in und gcgen disinden ayn olan bir başkasında ve ona karşı
ein Anderes, als er selbst ist, so
etkinliğinin kipinden daha çoğunu anlatması
ffıhrt die Vorsıellung Gottes wohl
wenigstens so viel mit sich, dal\ gerekiyorsa, o zaman Tannnın tasarımı hiç kuş­
Gotıes absolute Selbstandiglıeit ihn kusuz en azından şu kadarını kendisi ile bir­
nicht aus sich heraustretcn 13.Bt;
und welche Bewandınis es mit der likte getirir: Tanrının saltık kendinde-kalıcılığı
Welt, die au8er ilım und ilım ge­ onun kendi dışına çıkmasına izin vermez, ve
geni'ıber sein sollte. haben möge,
was nicht als bereiL'i entschieden
Tanrının dışında ve ona karşı olması gereken
vorausgesctzl werden dürfle, so ve önceden kararlaşonlmış olduğu varsayılama­
bleiben seine Eigenscharten, Tun
yacak evrenin durumu ne olursa olsun, Tanrı­
oder Verhalten nur in seinem Be­
griff eingeschlossen, sind in dem­ nın özellikleri, etkinliği ya da davranışı yalnızca
selben allein bestimmt und we­ Kavramının içinde kapalı kalır, yalnızca onda
sentlich nur ein Verhalten dessen
zu sich selbst; die Eigenschaften
belirlenir ve özsel olarak yalnızca onun kendi
sind nur die Bestimmungen des ile bir ilişkisidir. Özellikler yalnızca Kavramın
Begrilfes selbsL Aber auch von der
Welt für sich, als einem für Gou
kendisinin belirlenimleridir. Ama eğer Tann
Aullerlichen genommen, ange­ için dışsal birşey olarak alınan kendi için evren­
fangen, so daB die Eigenschaften
den başlarsak (ki bu durumda Tanrının özellik­
Goues Ver/ıallnille desselben zu ihr
seien, so ist die Welt als Produkt leri onun evren ile ili,şkikri olaca.kur) , o zaman
seiner schöpferischen Kraft nur onun yaraocı gücünün ürünü olarak evren yal­
durch seinen BegrifT bestimmt, in
welchem somit wieder, nach die­
nızca onun kavramı yoluyla belirlenir - kavram
sem lıberflllssigen Umwege durch ki, evrenden geçen bu gereksiz yan-yol alındık­
die Welı, die Eigenschaften ihre
Bestimmung hahen und der Be­
tan sonra, özelliklere belirlenimlerini yine o
griff, wenn er nicht etwas Leeres, verir, ve eğer boş birşey değil ama içerik dolu
sondern etwas lnhaln•olles sein
olacaksa, yalnızca onlar yoluyla belirtik kılınır.
soll. nur durch sie expliziert wird.
Was sich hieraus ergibt, ist, Buradan ortaya çıkan şey gördüğümüz ayrım­
daB die U nterscheidungen, die ların öylesine biçimsel olduklarıdır ki, bunlar
wir gesehen, so formell sind, daB
sie keinen Gehalt, keine besonde­
birbirlerinden ayrıldıklarında gerçek birşey
rcn Sph3.ren begründen, welche olarak görülebilecek hiçbir içeriği, hiçbir özel
56 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
alanı temellendiremezler. Tinin Tannya yük­
selişi tek bir şeydedir: Kavramının, özelliklerinin
ve varlığının belirlenmesinde. Yoksa kavram ya
da tasarım olarak Tanrı bütünüyle belirsiz
birşeydir. Ancak varlığa bir geçiş, ve dahası
giderek ilk ve en soyut geçiş olduğu zaman
kavramın ve tasarımın belirliliğe bir girişi
vardır. Bu belirlilik hiç kuşkusuz yeterince
yoksuldur; ama bu yoksulluğun nedeni o
metafiziğin olanak ile başlamasıdır ve bu ola­
nak, gerçi Tanrı kavramının olanağı olması
gerekse de, yalnızca anlağın içeriksiz ola­
nağına, yalın özdeşliğe denk düşer, öyle ki
gerçekte, gördüğümüz gibi, yalnızca genel
olarak düşüncenin ve varlığın en son soyut­
lamalan ile, yalnızca karşıtlık ve aynlmazlık­
ları ile ilgilenmekte olduğumuzu buluruz.
- Metafiziğin onlarla başladığı ayrımların
hiçliğini belirttiğimiz için, onun yordamı için
yalnızca tek bir sonucun doğduğunu, yani o
aynmlar ile birlikte yordamdan da vazgeçtiği­
mizi anımsatmamız gerekecektir. İrdelenecek
tanıtlardan biri içerik olarak düşünce ve var­
lık arasında burada daha şimdiden kendini
araya soktuğunu gördüğümüz ve yeri geldi­
ğinde kendi değeri içinde tartışılacak olan
karşıtlığı alır. Ama burada onda kavramın
ilkin bütünüyle genel, biçimsel doğasının bil­
gisi için kapsanan olumlu öğeyi vurgulayabili­
riz . Buna dikkat etmeliyiz çünkü genel olarak
irdelememizin kurgul temelini ve bağlantı­
sını ilgilendirir - bir yan ki, ilkin yalnızca
değinmekle yetinecek olsak da, kendinde
hiç kuşkusuz gerçekten yol gösterici yandan
başka birşey olmayabilir -, ama burada ama­
cımız açımlamamızda onu izlemek ve kendi­
mizi yalnızca ona sınırlamak değildir.
Öyleyse bir tür öncül olarak belirtilebilir
ki, burada daha önce kendi için Tanrının
kavramı ve onun olanağı denmiş olan şey
şimdi düşünce olarak, ve dahası soyut düşünce
olarak adlandınlacaktır. Tanrının kavramı ve
olanağı arasında ayrım yapıldı. Ancak böyle
getrennt voneinander als elwas Wahw
res betrachLet werden könnten. Die
Erhebung des Geistes zu Gou ist in
einem: Bestimmen seines Begri/ft ıınd
seiner Eigensclıaften und seine.s Seins,
oder Goıı als Begrifr oder Vorsıel·
lung ist das ganz Unbestinınue;
crst der - und zwar selbst erste
und abstrakteste Ü bergang n:im�
lich zum Strin ist ein Eintreten des
Begrifrs und der Vorsıellung in die
Bestimmtheil. Diesc Bestimmtheit
ist freilich diirftig genug; dies hat
aber eben darin seinen Gnmd, dall
jene Meıaphr-ıik miı der Môglichkeiı
beginnı, welche Môglichkeiı, ob sie
gleich die des Begriffes Goıtes sein
soll, nur zur inhahsleeren Möglich�
keil des Verstandes. zur einfachen
ldentitiı wird. so daB wir in der Tat
es nur miı den lerıten Abstraktionen
von Gedanheıı überhaupt und dem
Sein, und nur deren Gcgensatzc
sowohl als deren Ungetrennıheit,
\\'ie wir gesehen, zu tun bekommen
haben. - Indem wir die Nichtigkeit
der Unterscheidungen, womit die
Metaphysik anrangt. angegebeıı. ist
zu erinncm, daJl sich damiı nur eine
Folge rii r das l'erfalıren derselben
ergibı, mimlich diese, daB wir das�
selbe mit jenen Unıerscheidungen
aufgeben. Einer der zu betrachten·
den Beweise wird zum lnhahe selbst
den hicr bereits sich einmischenden
Gegensatz von Denken und Sein
haben, wekher also daselbst nach
seinem eigcnen Werte zu erörtern
kommt. Hier könncn wir aber das
Affirmalive herausheben. was dar�
in für die Erkenntnis der zun3.chst
ganz allgemeinen, formellen Namr
des BegriITes iiberhaupı liegı; es
isı darauf aufmerksam zu machen,
insofern es die spekulaüve Grund·
lage und Zusammenhang unserer
Abhandlung fıberhaupı beıriffı -
eine Seite, die wir nur andeuten,
da sie an sich Z\'w'af nichts anderes
als das wahrhaft Leitendc scin kann
-, aber es ist nicht unscr Zweck, sie
in unserer Darstcllung zu verfolgen
und uns alicin daran zu hallen.
Es kann also lemmatischerweise
bemerkı werden, daB hier dasjenige,
was vorhin der Begriffvon Gotı ffır
sich und dessen Möglichkeil hiell,
nur Gedanlte, und zwar abstrakter
Gedanke gcnannt werden soll. Es
wurde unter dem Begriffe Gottes
und der Möglichkeiı unterschieden,
 7. DERS 57
alicin solcher Begriff liel selbst bir kavramın kendisi olanak ile, soyut özdeş­
nur m i t der Möglichkeit, der
abstrakten ldenlit3t zusammen;
lik ile çakışır. Yine böyle, genel olarak kavram
n i c h t wcniger blieb von dem, değil ama tikel bir kavram, ve dahası Tanrının
was nicht der Bcgriff übcrhaupt,
sondern ein besondcrer Begriff,
kavramı olması gereken şeyden geriye yalnızca
und zwar der Begrirr Goues sein bu soyut, belirlenimsiz özdeşlikten başka bir­
solhe, nidlls fıbrig als eben nur
şey kalmaz. Bu söylenenlerden çıkan bir sonuç
diese abstrakte, bestimmungslosc
Identiı:it. Es liegt schon in dem böyle soyut anlak-belirlenimini kavram yerine
Vorhergehenden, daB wir solche alamayacağımızdır; tersine, kavram kendi
abstraktc Verstandesbcstimmung
nichl für den Begriff nehmen,
içinde saltık olarak somuttur, bir birliktir ki
sondern so, daB er schlechthin belirsiz değil, tersine özsel olarak belirlidir ve böy­
konkret in sich sei, eine Einheit,
welche nicht unbestinımt, sondern
lece yalnızca belirlenimlerin birliği olarak vardır.
wesentliclı besli1nmt und so nur als Böylece bu birliğin kendisi belirlenimlerine
Einlıeit von Bestimmungen ist, und bağlı ve öyleyse aslında kendisinin ve belir­
dicse Einheit selbst so an ibre
Bestimmungen gebunden, alsa lenimlerinin birliğidir, öyle ki belirlenimler
eigentlich die Einheit \lon ihr olmaksızın birlik hiçbirşeydir ve yitip gider;
selbst und den Bestimmungen ist,
daB ohne dic Bestimmungcn die
ya da daha tam olarak, kendisi yalnızca ger­
Einheit nichts ist, zugrundc geht çek olmayan bir belirliliğe indirgenir ve ger­
oder nci.her: selbst nur zu eincr
çek ve edimsel birşey olabilmek için bağıntıya
unwahren Bestimmtheit herabgc­
setzt und, um etwas Wahres und gereksinir.
\.Yirkliches zu scin, der Beziehung Buna eklememiz gereken şey yalnızca belir­
bediırftig isı.
Wir ffıgen hierzu nur noch lenimlerin - ki içeriği oluştururlar - böyle
dies, daB solche Einhcit von Be­ bir birliğinin bu nedenle kendisine belirlenim­
stimmungen - sie machen den
lnhalt aus - daher nichl in der
lerin bir dizi yüklem olarak bağlı olduğu bir
\.Yeise als cin Subjekt zu nchmen özne olarak alınamayacağıdır; çünkü o zaman
ist, dem sie als mehrere Prii.dikate
belirlenimler yalnızca bir üçüncü terim olarak
zuk:imen, welche nur in demsel­
ben als einem dritten ihrc Ver­ bu birlikte bağlantılarını bulacak, ama kendileri
knüpfung h3.tten, ffır sich aber için onun dışında birbirlerine karşı olacaklardır.
auBer derselben gegeneinander
w3.ren, sondcrn ihre Einheit ist Tersine, birlikleri onların kendilerine özsel bir
cine ihnen selbst wescnlliche, d. birliktir, e.d. öyle bir birliktir ki, belirlenimle­
h. nur cine solche, da.fi sie durch
die Bestimmungen selbst kon­
rin kendileri yoluyla oluşturulur, ve evrik ola­
stituiert wird, und umgekehrt, rak bu ayrı belirlenimler böyle olarak kendile­
daB diese unterschiedenen Be­
rinde birbirlerinden ayrılamazdır, birbirlerine
stimmungen als solche an ihnen
selbst dies sind, untrennbar \'on­ geçer ve başkaları olmaksızın kendileri için
einander zu sein, sich sclbst in alındıklarında hiçbir anlam taşımazlar, öyle
die andere zu übersetzen und für
sich genommen ohne die andere
ki onların birliği oluşturmaları gibi, birlik de
keinen Sinn zu haben, so daB, wie onların tözü ve ruhudur.
sie die Einheit konstituieren, dicse
deren Subscanz und Seele ist.
Genel olarak Kavramda somut olanın doğasını
Dies macht die Naıur des Ko11- oluşturan budur. Herhangi bir nesne üzerine
hreten des Begriffs überhaupı aus. felsefe yaparken evrensel ve soyut düşünce­
Bei dem Philosophiercn über
irgendeinen Gegenstand kann belirlenimleri olmaksızın başlayamayız. Ve
es nicht ohne allgemeine und ab­ Tanrı, düşüncelerin en derini, saltık kavram
strakte Gedankenbestimmungen
abgehen, anı wenigsten, wcnn
nesne olduğu zaman, bu özellikle böyledir.
Gott, das Tiefste des Gedankens, Böylece burada kavramın kendisinin kurgu!
58 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
kavramının ne olduğunu belirtmekten kaçına- .
mayız. Burada bunlar ancak tarihsel bir öne­
sürüm olarak verilebilir. Kavramın içeriğinin
kendinde ve kendi için gerçek olduğu man­
tıksal felsefede gösterilir. Örnekler bunu tasa­
nmsal düşünme için daha yakına getirebilir.
Çok uzağa gitmemiz gerekmeksizin - çünkü
tin her durumda en yakında olandır -, dirim­
liliği anımsatabiliriz. Bu ruhun birliği, onun
yalın Biridir; ve aynı zamanda kendi içinde
öylesine somuttur ki, ancak iç örgenlerinin,
üyelerinin, ve daha başka örgenlerinin süreci
olarak varolur. Bunlar özsel olarak ondan ve
birbirinden ayndır; ve gene de süreçten ayrıl­
dıklarında yitip gider, oldukları şey olmaya,
yaşam olmaya son verir, e.d. bundan böyle
onun anlam ve imlemini taşımazlar.
Kurgul kavramın kavramını içinde sundu­
ğumuz anlamda ondan doğan sonucu daha
öte açındırmalıyız. Kavramın belirlenimleri
yalnızca onun birliğinde varolduklan ve buna
göre aynlmaz oldukları için - ve nesnemiz
ile uyum içinde ona Tannnın kavramı demek
istiyoruz -, bu belirlenimlerin kendilerinden
her biri, başkalanndan ayn olarak kendi için
olduğu düzeye dek, sayut bir belirlenim ola­
rak değil, ama Tanrının somut bir kavramı
olarak alınmalıdır. Ama Tanrı aynı zamanda
yalnızca birdir. Buna göre bu kavramlar ara­
sında daha önce belirlenimler olarak arala­
nnda varolduğu belirtilen ilişkiden başka hiç­
bir ilişki yoktur; başka bir deyişle, bir ve aynı
kavramın kıpılan olarak, birbirleri ile zorunlu
bir yolda ilişkili olarak, birbirlerini karşılıklı
olarak dolaylı kılıyor olarak, ayrılmaz olarak
görüleceklerdir, öyle ki yalnızca birbirleri ile
bağıntı yoluyla varolurlar ve bu bağıntı tam
olarak onlar yoluyla oluşan ve onların var­
sayılmış temeli olan dirimli birliktir. Görün­
gülerindeki türlülük dikkate alındığında,
kendilerinde yalnızca başka türlü kayulmuş aynı
kavramdırlar; dahası bu türlülük içinde koyul­
muşluk ya da görüngüdeki aynmlar zorunlu
der absolute BegrilT, der Gegen­
stand ist; so hat es hier nicht um­
gangen wcrden können, anzuge­
ben, was der spekulative Begriff
des Begriffes selbst ist. Derselbe hat
hier nur in dem Sinne angeffıhrL
werden könncn, eine historische
Angabe zu sein; dall sein Gehalt an
und für sich wahr sei, wird in der
logischen Philosophie erwiesen.
Beispiele könnten ihn der Vorstel­
lung mihcrbringen; um nicht zu
weiı geführl zu wcrden, genüge
es - der Geist ist allerdings das
n3chste -, an die Lebendigkeit zu
erinnern, welche die Einheit, das
einfache Eins der Seele, zugleich
so konkret in sich ist. daB sie nur
als der ProzeB ihrer Eingeweide,
Glieder, Organe ist, welche, we­
sentlich von ihr und \'Oneinander
unterschieden, doch aus ihr her­
ausgcnommen zugrunde gehen,
aufhörcn, das zu sein, \Ya.S sie sind,
das Leben, d. i. ihren Sinn und Be-­
dcutung nichı mehr haben.
Es ist in demselhen Sinn, in
dem der Begriff des spekulativcn
Begritfs angegehen worden, noch
die Folge dcsselbcn anzufii h ren.
N3.mlich indem die Bestimmun­
gen dcs Begıiffs nur in der Einheiı
desselben und daher untrennbar
sind - und wir woUcn ihn in Ge­
mfillheit unseres Gegensınndes den
Begıiff Gottes nennen -, so muB
jede von diesen Bestimmungen
selbst, insofem sie flır sich, unter­
schieden von der anderen genom­
mcn wird, nicht als eine abstrohte
Bestimmung, sondem als ein kon­
kreter Begrifr Goues genommen
werden. Dieser aber ist zugleich
nur einer; es ist daher kein ande­
res Verh3.ltnis unter diesen Begrif­
fen, als das vorhin un ter ihnen als
Besrimmungen angegeben worden
ist, n3.mlich als Momente eines und
desselben Begıiffes zu sein, sich zu­
einander als nolwendig zu verhal­
ten, sich gegenseitig zu vennineln,
untrennbar zu sein, so daB sie nur
durch die Beziehung aufeinander
sind, welche Beziehung eben die
lebendigc, durch sie werdende
Einheit wie ihre vorausgesetzte
Grundlage ist. Für dies verschie­
dene Erscheinen ist es, daB sie
an siclı derselbe Begriff sind, nur
andm geseW., und zwar dall dies vcr­
schiedene Gesetztsein oder andere
 7. DERS 59
Erscheinen in notwendigem Zu­ bağlantı içindedir, öyle ki biri başkasından
sammenhange ist, das cine also
auch aus dem andern hervorgchı,
ortaya çıkar, başkası yoluyla koyulur.
durch das anderc geseut wird. Genel olarak Kavramdan ayrım o zaman
Der Unterschied vom Begriffe
als solchem ist dann nur der, daB
yalnızca bu sonuncunun bu soyut belirle­
dieser abstrakte Bestimmungen nimleri yanları olarak taşımasıdır; daha öte
zu seinen Seiten hal, der weiter
belirli kavram ( İdea) ise kendisi kendi içinde
bestimmte Begriff aber (die ilke)
selbst in sich konkrete Seiten, zu somut yanları taşır ki, o evrensel belirlenim­
denen jene allgemeinen Bestim­ ler bunlar için yalnızca temeldir. Bu somut
mungen n u r d e r Boden sind.
Diese konkreten Seiten sind oder
yanlar kendileri için varolan tamamlanmış
vielmchr sie mclıeinen als ffir sich bütün olarak varolur ya da daha doğrusu öyle
exisıierende, vollstandige Ganze.
görünürler. Onlarda, özgül belirliliğini oluştu­
Sie in ihnen, innerhalb des BodCns,
der ihrc spezifische Bestimmtheit ran temelin içerisinde, ve eşit ölçüde kendi
ausmacht, ebenso als in sich unter­ içinde ayrımlaşmış olarak kavrandığında, bu
schiedene gefaBt, so gibt dies dic
Fortbesıimmung des Begri!Ts, dic
o zaman Kavramın daha öte belirlenimini
Mehrheit nicht nur von Beslİm­ verir - yalnızca belirlenimlerin bir çokluğu
mungen, sondern einen Reichtum
von Gesı..altungen, welche cbenso
değil, ama bir şekiller varsıllığı ki, eşit ölçüde
schlechthin idll/� in dem einen Be­ saltık olarak idealdirler, tek bir kavramda, tek
gri!Te, dem einen Subjekıe geseızı bir öznede koyulmuş ve kapsanmışlardır. Ve
und gehalten sind. Und die Einheit
des Subjekts mit sich wird um so in­ öznede açman ayrımlar ne denli büyükse
tcnsivcr. in je weitcre Unterschiedc öznenin kendi ile birliği o denli yeğin olur;
es ausgelegt ist; das weiterc Fortbe­
stinımen isl zugleich ein lnsich­
öznenin daha öte belirlenimi aynı zamanda
gehen des Subjekts, ein Verıieferı onun kendi-içine-gidişi, kendi içinde bir
seiner in sich selbst.
Wenn wir sagen. daB ein und
derinleşmesidir.
derseJbe Begriff es sei, der nur wei­ Onun yalnızca daha öte belirlenmiş bir ve
ter fortbestimmt werde, so ist dies
aynı kavram olduğunu söylediğimiz zaman,
ein fornıeller Ausdruck. \Veitere
Fortbestimmung cines und dessel­ bu biçimsel bir anlatımdır. Bir ve aynı olanın
ben gibt mehrere Bestimmungen daha öte belirlenimi ona daha çok belirlenim
für dasselbe. Dieser Reichtum in
der Fortbcstimmung aber mu6
ekler. Ama daha ileri belirlenmedeki bu var­
nicht bloB als cine l\llelırlıeil von sıllık yalnızca bir belirlenimler çokluğu olarak
Bestimmungen gedacht werden,
sondern konkret werden. Diese
değil, ama somut olarak düşünülmelidir. Bu
konkrcten Scilen fiır sich genom­ somut yanlar kendileri için alındıklarında
men erschcinen selhst als vollsı.in­
tamamlanmış, kendi için varolan bir bütün
dige, fiır sich existierende Ganze;
aber in einem Begriffe, einem Sub­ olarak görünürler; ama tek bir kavramda, tek bir
jekte gesetzL, sind sie nicht selbsı.in­ öznede koyulduklarında, kendilerinde-kalıcı,
dig, getrcnnt voneimmdcr in ihrn,
sondern als idlll� und die Einheil onda birbirlerinden ayrılmış değildirler, ama
des Subjek15 wird dann um so in­ ideal olarak varolurlar, ve öznenin birliği o
tensiver. Die höchste Intcnsit.3.t des
Snbjekts in der ideali tal aller kon­
zaman daha da yeğin olur. Tüm somut belir­
kreten Bestimmungen, der höchs­ lenimlerin, en yüksek karşıtlıkların idealitesi
ten Gegens3tze ist der Geisl. Zıır na­ içindeki öznenin en yüksek yeğinliği Tindir.
h eren Vorstcllung hicn'on wollen
wir das Verh3ltnis der Natur zum Bunun daha yakın bir tasarımını vermek için
Gciste anführen. Die Namr ist im Doğanın Tin ile ilişkisini gösterebiliriz. Doğa
Geisle gchalten. von ihm erschaf­
ren, und dcs Scheines ihres unmit­
Tinde kapsanır, onun tarafından yaratılır; ve
telbaren Seins, ihrcr selbsıiindigen dolaysız varlık, kendinde-kalıcı edimsellik
60 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
görünüşüne bakılmaksızın, kendinde yalnızca
koyulmuş birşey, yaraulmış birşey, Tinde ideal
olan birşeydir. Bilginin ilerleyişinde Doğadan
Tine geçildiğinde, ve Doğa yalnızca Tinin
kıpısı olarak belirlendiğinde, gerçek bir çok­
luk, biri Doğa ve öteki Tin olan iki tözsel şey
ortaya çıkmaz; dahaçok, Doğanın tözü olan
İ dea Tine derinleşmiş olarak, idealitenin bu
sonsuz yeğinliğinde o içeriği kendi içinde
saklar ve kendinde ve kendi için Tin olan bu
idealitenin kendisinin belirleniminden ötürü
daha da varsıldır. Araştırmamızın gidişinde
irdelememiz gereken daha öte belirlenimler
açısından Doğaya bu değinme ile ilgili olarak
önceden belirtebiliriz ki, hiç kuşkusuz bu şekil
içinde dışsal varoluşun bütünlüğü olarak görü­
nür, ama üzerine yüksdeceğimiz. belirlenimlerden
biri olarak. Burada ne o kurgul idealitenin
irdelemesine, ne de somut şekillenmeye geçi­
yoruz, ki bunda içinde köklendiği düşünce­
belirlenimi Doğa olacaktır. Doğa basamağı­
nın kendine özgü yanı hiç kuşkusuz Tanrının
belirlenimlerinden biri, Tanrı kavramındaki
altgüdümlü bir kıpı olmasıdır. Aşağıda kendi­
mizi yalnızca kavramın açınımına ve ayrımın
nasıl genelde düşünceler olarak, kavram-kıpı­
ları olarak kaldığına sınırlayacağımız için, bu
basamak Doğa olarak değil ama zorunluk ola­
rak, ve yaşam Tanrının kavramındaki bir kıpı
olarak görülecektir - bir kavram ki, gene de
daha derin özgürlük belirlenimi ile Tin ola­
rak kavranmalıdır, öyle ki Tanrının ona olduğu
gibi bize de yaraşır bir kavramı olabilsin.
Hemen yukarıda bir Kavram-kıpısının somut
biçimi üzerine söylenenler kendine özgiı bir
yanı anımsatır ki, buna göre belirlenimler
açınımlarında kendilerini çoğaltır. Tanrının
belirlenimlerinin birbiri ile ilişkisi kendi için
güç bir konudur ve kavramın doğası ile tanı­
şık olmayanlar için daha da güçtür. Ama hiç
olmazsa kavramın kavramı ile hiçbir tanışıklık
olmaksızın, en azından onun bir tasarımını
taşımaksızın, genelde Tin olarak Tanrının
Wirklichkeil unerachLel, ist sie an
sich nur ein Geselztes, Geschaffenes.
im Geiste ldeelles. Wenn im Gange
des Erkennens von der Natur zum
Geiste forıgegangen, die Natur als
MomcnL nur des Geistes bestimmL
wird, enısteht niclu cine wahrhafte
Mehrheit, ein substantielles Zwei,
deren cines die Nauır, das andere
der Geist w3.re, sondern die ldee.
welche die Substanz der Natur
ist, zum Geiste vertieft, beh3.lt in
dieser unendlichen lntensitat der
Idealit3tjenen lnhalt in sich und isl
reicher um die Bestimmung dieser
ldealit.ci.t sclbst, dic an und für sich.
der Gei.st ist. Vı.'ir mögen bei dieser
En'r'Cihnung der Natur in Rfıcksichl
auf dic mchreren Bcsıiınmungen,
die wir in unserem Gange zu be­
ırachten haben. zum voraus dics
anführen, daB sie in dicser Gestalı
als die Totalitftl iu6erlicher Exis­
tcnz zwar vorkommt, aber als cine
der Bcstimmungcn, iiber die wir
u1ıs P.T/ıeben; wir gehcn hicr einer­
seits nichı zur Betrachnmgjener
spekulativen ldealil3ı fon, noch
1.u der konkreten Gestahung, in
der dic Gedankenbestimmung. in
der sic wurzclt, zur Natur würde.
Die Eigeıllfımlichkeit ihrer Stufe isı
allcrdings einc der BesLimmungcn
Gottcs, cin untergcordnetes Mo­
ment in demselben llegrilf. Da wir
uns im folgenden nur auf desscn
Enıwicklung, wie dic Unterschie­
de Gedanken als solche, Begrilfs­
momente blcibcn, beschr3nken,
so wird dic Smfe nichı als Natur.
sondern als Notwendigkeit und
Leben Moment in Gottes BcgrifTe
sein, der dann aber ferner mit der
tiefcren Bestimmung der Freiheil
als Gcist gefaBt werden mu.B, um
ein BegriIT Goues zu sein, der sei­
ner und auch unserer wi"ırdig sei.
Das soeben iıber dic konkreıe
Form eines Bcgriffsmoments Ge­
sagte erinnert an cine eigcnLüm­
liche Seite, nach welchcr die Be�
sıimmungen in ihrer Ent\Yicklung
sich vermehren. Das Verh3.1Lnis der
Bestimmungen Goues zueinander
ist ein schwicriger Gegenstand ffır
sich und um so mchr ffır diejeni­
gen, wclche die Natur des Bcgrif­
fes nichl kennen. Aber ohnc vom
Begri lfe des Begrilfes wenigstens
etwas zu kennen, wenigstens eine

Voroıcllung zu haben. kann vom
Wesen Goues, als GeisLes überhaupl,
nichts verstanden werden; aber das
Gesagte findeL ferner soglcich seine
Anwendung in der n3chsüolgenden
Seiıe unserer Abhandlung.
7. DERS 61
özüne ilişkin hiçbirşey anlaşılamaz. Ama bu
söylenenler konuyu irdelememizin hemen
sonraki bölümünde doğrudan uygulamasını
bulacaktır.
 SEKİZİNCİ DERS
Önceki derste kavramın doğasını, onun bir
belirlenimler ve şekillenmeler çokluğuna
açınımını ilgilendiren kurgu! temel-belirle­
nimler belirtildi. Eğer bir kez daha dönüp
önümüzdeki göreve bakarsak, hemen kar­
şımıza bir de çokluk çıkar ve Tanrının varo­
luşunun birçok tanıtının olduğunu görürüz
- dışsal, görgü! bir çokluk, bir türlülük ki,
ilkin kendini tarihsel ortaya çıkışına göre
sunar. Bunun kavramın açınımından doğan
ayrımlar ile hiçbir ilgisi yoktur ve buna göre
onu dolaysızca karşımızda bulduğumuz gibi
alacağız. Ama eğer burada sonlu bir nesne
ile ilgilenmediğimizi düşünürsek, ve son­
suz bir nesneyi irdelememizin olumsal ve
dışsal değil ama felsefi bir etkinlik ve çaba
olması gerektiğini anımsarsak, bu çokluğa
karşı hemen bir güvensizlik duyabiliriz.
Tarihsel bir olgu, giderek matematiksel bir
şekil bile kendi iç bağıntılarının ve dışa­
rısı ile ilişkilerinin bir çokluğunu kapsar
ki, bunlara göre kavranabilir; yine onlar­
dan bağımlı oldukları birincil ilişki ya da
burada önemli ve benzer olarak onlarla
bağlantılı olan bir başka belirlenim çıkar­
sanabilir. Pisagoras teoreminin yirmi kadar
tanıtlamasının bulunduğu söylenir. Tarihsel
bir olgu ne denli önemli ise, bir durumun
ve başka tarihsel olayların o denli çok yanı
ile bağlantı içinde durur ve böylece olguyu
kabul etmenin zorunluğunu göstermek için
bu noktalardan herhangi biri ile başlanabi­
lir. Doğrudan tanıklıklar da benzer olarak
62
ACHTE VORLESUNG
in der vorigen Vor1csung sind die spe­
kulativen Grundbestimmungen, die
Naıur des Begrilfs, dcssen Enıwicklung
zu der Vielhcit von Bcstimmungen
und Gesıalıungen beırelfend. angege·
ben worden. Wenn wir mı.eh unsercr
Aufgabe zuriıcksehen. so bcgegnet uns
sogleich auch eine Mehrheit; es lindeı
sich, daB es mehTm! Beweisevom Dasein
Goues gibt, - eine 3.uBerliche empi­
rische Mehrheit, Verschiedcnheit,
wie sie sich zun5chst auch nach dem
geschichtlichcn Entstehcn darbictet,
die nichts mic den Untencheidungen,
welche sich aus der Entwicklung dcs
Begriffs ergeben, zu tun hat und die
wir sonach. wie wir sie u nmiuelbar
vorfinden, aufnehmen. Allein ein MiB­
trauen gegen jcne Mehrhcit kônncn
wir sogleich fasscn, wenn wir l'ıberle­
gen, daB wir es hier nicht mit einem
endlichen Gcgenstande zu ıun haben,
und uns eıinnem, daB unsere Betrach­
tung eines unendlichen Gegenstandes
eine philosophische, nichL ein zuf3.1-
liges, 3.uBerliches Tun und Bemühen
sein soll. Ein geschichtliches Faktum,
auch eine maLhematische Figur ent­
h:ilt eine Menge von Beziehungen in
ihr und Verhilmisse nach auBen, nach
denen sie angefaBt und von denen aus
auf das Haupcverh3.ltnis, von dem sie
selbst abh3.ngen. ader auf eine ande­
re Bestimmung, um dic es zu tun ist
und die hiermit gleichfalls zusammen­
h3.ngt, geschlossen werden kann. Van
dem pythagoreischen Lehrsaıze sollen
etliche und zwanzig Bcweise erfunden
worden sein. Ein geschichtliches Fak­
tum, je bedcutender es ist. stcht mit
sa vielen Seiten eines Zustands und
anderen geschichtlichen Vcrlaufs im
Zusammenhang, daB von jeder der­
selbcn aus ffır die Noıwendigkeil der
Annahmejencs Faktums ausgegangen
werden kann; der direkten Zeugnisse
können ebenso schr viele sein, und
 8. DERS 63
jedes Zeugnis gih, insofern es sich çok sayıda olabilir, ve her bir tanıklık, başka
nicht sonst widersprechend zeigt,
in diesem Felde für einen Beweis.
bakımlardan kendini çelişkili olarak göster­
Wenn bei einem mathcmatischen medikçe, bu alanda bir tanıt olarak geçer­
Satze auch ein einziger für genü­
lidir. Eğer matematiksel bir önerme duru­
gcnd gih, so ist es vornchmlich bei
geschichtlichen Gcgenstıinden, juri­ m unda tek bir tanıtlama yeterli sayılırsa,
dischen Fiillen, daB einc Mehrhciı o zaman başlıca tarihsel nesneler ve tüze
von Beweiscn daffır gelten mu8, die
Bewciskraft selbst zu vcrst.3.rken. Auf
davaları durumunda bir tanıtlamalar çok­
dem Gcbieıe eler Erfahnıng, der Er­ luğunun tanıtlamanın kendisinin gücünü
scheinungen hat der Gegensıand a\s
arttırdığı kabul edilmelidir. Deneyim ya da
ein empirisch Einzelnes die Bestim­
nıııng der Zufiilligkeiı, und cbenso görüngüler alanında nesne görgü! ve tekil
gibt die Einzelheil der Kenntnis ihr birşey olarak olumsallık belirlenimini taşır,
eben denselben Schcin. Seine Not­
wendigkeit hat der Gegenstand in
ve benzer olarak bilginin tekilliği de ona tam
dem Zusammenhange mit anderen olarak aynı görünüşü verir. Nesne zorunlu­
Umsc3.nden. von denenjeder wieder
ğunu başka durumlar ile bağlantısında bulur
für sich unıcr solchc Zufiilligkciı fiillı;
hier ist es die En,•eitenmg und Wic­ ki, bunlardan her biri yine kendi için böyle
derholung solchen Zıısammenhangs, bir olumsallığın altına düşer. Burada böyle
wodurch die Objehtiviliit, dic Art von
A llgemeinlıeiı, die in diesem Felde
bağlantının genişlemesi ve yinelemesi bu
möglich ist, sich ergibt. Die Besıati­ alanda olanaklı olan nesnelliği ve evrensellik
gung eincs Faktums, cincr Wahrnch­
türünü verir. Bir olgunun ya da algının salt
ınııng dıırch clic bloBc Mehrhciı von
Beobachıııngen benimmı der Sub­ gözlemlerin çokluğu yoluyla doğrulanması
jekliviı..3.t des Wahrnehmcns den Vcr­ algının öznelliğinden görünüşe ve aldan­
dachı des Schcins, der Tiiııschııng,
aller der Arten von lrrtum, denen es
macaya bağlı, aslında sergileyebileceği tüm
ausgeselZt sein kann. yanılgı türlerine bağlı kuşkuyu uzaklaştırır.
Bei Goıı, inclcnı wir dic ganz all­
Bütünüyle evrensel bir tasarımını varsay­
gemeine Vorstellung von demsel­
ben voraussetzen, findet es ein er­ dığımız Tanrı durumunda yer alan şey bir
seils stall, daO er den Bereich von yandan Tanrının nasıl olursa olsun her tür
Zusammenhöingcn, in dem sonst
irgendein Gegcnstand mit anderen
nesnenin başka nesneler ile kurduğu bağ­
sıcht, ıınendlich überıriffı; andc­ lantıların alanını sonsuz ölçüde aşmasıdır;
rerseits, da Gott nur ffır das Innere
öte yandan, Tanrı yalnızca genel olarak
des Menschen überhaupt ist, ist
auf diesem Bodcn gleichfalls auf insanın içselliği için var olduğuna göre, bu
die mannigfal tigstc Weise die Zu­ alanda benzer olarak çok çeşitli kiplerdeki
fiilligkciı des Denkens, Vorsıellens,
der Phantasie, der ausdnicklich
düşünmenin, tasarımlamanın, düşlemin
Zufalligkeit zugestanden wird, der olumsallığı, duyguların, heyecanların vb.
Enıpfi n d u n g e n , Regungen ıısf. açıkça kabul edilen olumsallığı bulunur.
vorhanden. Es ergibt sich damit
cine unendliche Menge der Aus­
Böylece başlangıç noktalarının sonsuz bir
gangspunkte, von denen zu Gou çokluğu ortaya çıkar ki, bunlardan Tannya
übergegangen werden kann und
notwendig i1bergcgangen werden
geçilebilir ve zorunlu olarak geçilmelidir;
muO, so die uncndliche Menge von ve benzer olarak böyle özsel geçişlerin
solchen wesent1ichen Übergc\ngen, sonsuz bir sayısı vardır ki, bunlar tanıtla­
welche die Krafı von Beweisen ha­
ben miıssen. Ebenso muB gegen maların gücünü taşımalıdır. Yine böyle,
die andere unendliche Möglichkeit kanının gerçekliğin yolunda edinilen dene­
der Tauschung und dcs l rrtuıns
auf den Wegen zur Wahrheit dic
yimlerin yinelemesi yoluyla doğrulanması
Besı3.tigung und Befestigung der ve sağlaması gerçekliğin yolunda bekleyen
64 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
aldanmaca ve yanılgının öteki sonsuz ola­
nağına karşı zorunlu olarak görünmelidir.
Öznede Tanrıya inancın güveni ve içtenliği
tinin Tanrıya özsel yükselişinin yinelemesi
yoluyla ve onun sayısız nesnede, olayda ve
durumda bilgelik ve kayra olarak dene­
yimlenmesi ve bilinmesi yoluyla güçlenir.
Tek bir nesne ile bağıntıların çokluğu ne
denli tükenmez bir doğada ise, insan gide­
rek artan bir biçimde dışsal çevresinin ve
iç durumlarının sonsuz türlül�kteki sonlu­
luğuna sürekli olarak gömülürken, insanın
Tanrı deneyimini sürekli olarak yineleme,
e.d. Tanrının egemenliğini yeni tanıtlarda
göz önüne getirme gereksinimi de kendini
eşit ölçüde tükenmez olarak gösterir.
Önümüzde bu tür tanıtlama bulduğumuz
zaman , hemen bunun bilimsel tanıtlama­
dan başka bir yere ait olduğunu duyumsarız.
Değişik dışsal durumlardaki çok çeşitli ruh­
sal ve ansal durum değişimlerinin bileşimi
olarak bireyin görgü! yaşamı, bu türlülük
içinde kalarak ve ondan çıkarak, bir Tanrı­
nın varolduğu sonucunu çoğaltmaya götü­
rülür. Ve değişmeye açık bir birey olarak,
her zaman daha da çok ve her zaman da
daha yeni yollarda bu inancı kendinin edin­
meye ve yaşayan bir inanç yapmaya çabalar.
Ama bilimsel alan düşüncenin alanıdır; ve
yinelemeye ait olan 'birçok kez ' ve aslında
sonuç olması gereken 'her zaman'burada 'bir
kez 'biçiminde biraraya yoğunlaşır. Yalnızca
bir düşünce-belirlenimi irdelemeye girer
ki, yalın olmakla, varoluşun sonu gelmez
tekilliklerine saçılmış görgü! yaşamın tüm
tikelliklerini kendi içinde kapsar.
Ama bu alanlar yalnızca biçim açısından
ayrılır; içerik aynıdır. Düşünce çoklu içe­
riği yalnızca yalın bir şeklin içine getirir.
Onu değerinden ve özsel yanından yok­
sun bırakmaksızın özetler; işinin kendine
özgü yanı dahaçok bu özsel yanı öne çıkar­
maktır. Ama burada da birbirinden ayrı
Überzcugung durch die Wicderh o­
lung der Erfahrungen von den We­
gen zur.Wahrheiı als erforderlich
erscheinen. in dem Subjekte sl.3.rkl
sich die Zuversichl und Innigkeit
des Glaubens an Goıı durch die
Wiederholung des wesentlichen
Erhebens des Geistes zu demselben
und die Erfahrung und das Erken­
nen desselbcn als Weisheit, Vorse­
hung in unzihligen Gegenst5nden,
Ereignissen und Begebnissen. So
unerschöpflich die Menge der Bezie­
hungen auf den einen Gegenstand
ist, so unerschöpflich zeigt sich das
Bcdürfnis, in dem fortw3.hrenden
Versenktsein des Menschen i n die
unendlich mann igfalıige Endlich­
kcit sciner 3u8cren Umgebung und
seiner inneren Zusl3.nde sich fort­
w3.hrcnd die Erfahrung ''on Gou zu
wiederholen, d. h. in neuen Bewci­
sen des \Valıcns Goucs sich dasselbe
vor Augen zu bringen.
Wenn man diesc Art des Bewei­
sens vor sich hal, wird man soglcich
inne, dall es in einer verschiedenen
Sph3.re staufindel als das wissen­
schaftliche Bewcisen. Das empirische
Leben des Einzelnen, aus den viel­
fachsıen Abwechslungen der Sıim­
ınung, der Zust3.nde des Gemüts in
den verschiedenen 3u8eren Lagen
zusammengesclzt, fllhrt es hcrbei,
aus und in denselben sich das Resul­
tat, daO ein Gou ist, zu vcnrielffiltigcn
und dicsen Glauben sich, als dem
verinderlichen lndividuum, immer
mehr und von neuem zu eigen und
lebendig zu machen. Aber das wis­
senschafıliche Feld isı der Boden
des Gtdanhens; auf diesem ziehı sich
das Viel111a l der Wiederholung und
das Al/ema� das eigenılich das Resul­
tal sein soll, in Eimnal zusammen: es
kommt nur die eine Gedankenbestim­
mung in Beınıcht, welche als dieselbe
einfach alle jene Besonderheiten des
empirischen, in die unendlichen Ein­
zelheilen der Existenz zerspliuerten
Lcbens in sich faBı.
Aber es sind dies untcrschiedene
Sph5.ren nur der Fonn nach, der Ge­
halı isı derselbe. Der Gedanke bıingı
den mannigfal tigen Inhalt nur in
einfache Gestah; er cpitomiert den­
selben, ohne ihın von seinem Wcrte
und dem Wesentlichen etwas zu bc­
nchmen; dicses vielmehr nur heraus­
zuheben, isl seine Eigenlflmlichkeit.
Aber es ergeben sich hierbei auch
 8. DERS 65
unterschicdcne, mehrere Bestim­ birçok belirlenim kendini gösterir. Düşünce­
mungen. Zun3chst bezieht sich die
Gcdankenbestimmung auf die A11s­ belirlenimi ilk olarak tinin sonludan Tanrıya
gangspu11kıe der Erhebung des Geis­ yükselişinin başlan{Çtç noktası ile bağıntılıdır.
tcs aus dem Endliclıen zu Gou; wenn
sic deren Unzcihlbarkeit auf wcnige
Sonlunun belirlenimlerinin sayılamazlığını
Kategoricn reduziert, so sind dicsc birkaç kategoriye indirgese bile, bu kate­
Kategorien selbst doch noch meh­
goriler gene de daha çoktur. Genellikle
rere. Das J:.."ndliclıe, was überhaupt als
Ausgangspunkt genannt wurde, hat başlangıç noktası olarak alınan sonlunun
unterschiedene Beslimınungen, und ayrı belirlenimleri vardır ve bunlar sonuçta
dicsc sind demnfichst dic Quelle der
unteı3Chiedenen mctaphysischcn, d.
Tanrının varoluşunun değişik metafiziksel,
h. nur im Gedanken sich bC\\legenden e.d. yalnızca düşüncede devinen tanıtları­
Beweise vom Dasein Goucs. Nach der
nın kaynaklarıdır. Tanıtların kabul etme­
geschichtlichen Gcstalt der Beweise,
wie wir sie aufzunehmen haben, miz gereken tarihsel şekline göre, başlanf5tÇ
sind die Kategorien des Endlichen, nolıtasını belirleyen sonluluk kategorileri
in welcheın dic Aıngangsp11nkte bc­
stimmt werdcn, die 7.ufiilligkeit der dünyasal şeykrin olumsallığı ve sonra onların
welt.lichen Dinge und dann dic zıueck­ kendilerinde ve birbirleri ile ereksel bağıntı­
miijlige Bez.ielmng derselben in ihncn
selbst und aufeinander. Aber aullcr
sıdır. Ama içeriğe göre sonlu olan bu baş­
diesen dem Inhaltc nach endlichen langıçların dışında, bir başka başlangıç nok­
Anfangen gibL es noch einen anderen
Ausgangspunkt, n:imlich der seineın
tası daha, yani içeriğine göre sonsuz olması
lnhalLe nach unendlich sein sollende gereken Tanrı kavramı vardır ki, sonluluk
Begri//Gottes. der nur diese Endlich­ olarak taşıdığı şey yalnızca ondan sıyrılacak
kciL hat, ein Subjtklitles zu sein, welche
ihm abzustreifen ist. Eine MehrhciL olan bir öznellik öğesidir. Yansızlıktan uzak­
von Ausgangspunkten können wir laşmaksızın birçok başlangıç noktası seçebi­
uns unbefangen gefallen lassen ; sic
Lut der Forderung, zu der wir uns
liriz. Bunlar ileri sürmede haklı olduğumuza
berechtigı glaubıcn. daB der wahr­ inandığımız bir isteme, gerçek tanıtlamanın
hafte Beweis nur ciner sci, ffır sich
kcinen Eintrag, insofem derselbe als
yalnızca bir olması istemine zarar vermez.
das Innere des Gedankens von dem Bu tanıtın düşünce tarafından düşüncenin
Gedanken gewuOt, auch von diesem
içi olarak bilindiği düzeye dek, düşünce
als der eine und derselbe, obgleich
von verschiedenen Anfftngen aus onun gerçekte değişik başlangıçlardan yola
genommene Weg aufgezcigı werden çıkan bir ve aynı yol olduğunu da göstere­
kann. Gleichfalls isı [emer das Resul­
tat eines und dasselbe, n:imlich das
bilir. Dahası, benzer olarak sonuç da bir ve
Sein Gottes. Aber dies ist so etwas aynı, yani Tanrının varlığıdır. Ama bu böyle
unbestimmı Allgemeines. Es tut sich
jedoch hierbei cine Verschiedenheiı
belirsiz olarak evrensel olan birşeydir. Gene
auf, aufwelchc cine na.here Aufmerk­ de burada bir türlülük ortaya çıkar ki, ona
samkeit zu wenden isı. Sie h:ingt miı
daha yakından bakmamız gerekir. Bu baş­
dem zusammen, was die Anf3nge
oder Ü berg3.nge genannt worden langıçlar ya da geçişler denmiş olan şey ile
isL. Diese sind durch Ausgangspunk­ bağlantılıdır. Bunlar her biri değişik bir içe­
te, jeder eincs bestimmtcn lnhahs,
verschieden. Es sind bcsLimmtc Ka­
rik taşıyan başlangıç noktalarına göre deği­
ıegoricn; die Erhebung des Geistcs şir. Belirli kategoriler vardır; Tinin onlardan
zu Gou von ihnen aus ist der in sich
Tanrıya yükselişi düşünmenin kendi içinde
notwendige Gang des Denkens, der
nach dem gewöhnlichen Ausdruck zorunlu yoludur ki, alışıldık anlatıma göre,
ein Sclılieflen genannt wird. Derselbc bir çıkarsama [SchliejJen] adını alır. Bunun
hal als notwendig cin Resultal, und
dies Resuhat İSL besLimmt nach der
zorunlu olarak bir sonucu vardır, ve bu sonuç
Bcstimmtheit des A1tsgang.spunktes; başlangı.ç noktasının belirliliği ile uyum içinde
66 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
belirlenir, çünkü yalnızca ondan doğar. Böy­
lece Tanrının varoluşunun değişik tanıtla­
nnda Tannnın değişik belirlenimleri ortaya
çıkar. Bu en yakın görünüşe ters düşer; ve
ayrıca Tanrının varoluşunun tanıtlarında
ilginin yalnızca varoluşa yönelik olması ve bu
bir soyut belirlenimin tüm değişik tanıtlann
ortak sonucu olması gerektiği anlaumına da
ters düşer. Tanıtlardan içerik-belirlenimleri­
nin elde edilmesi isteği daha şimdiden bir
yana aulmışur, çünkü Tannnın tasarımında
bütün bir içerik önceden bulunur ve bu tasa­
rım, ister daha belirli isterse daha bulanık
olarak varsayılsın, ya da isterse metafiziğin
yukarıda değinilen alışıldık yolu ile uyum
içinde alınsın, önceden kavram denilen şey
olarak kabul edilir. İ çerik-belirlenimlerinin
çıkarsamanın o geçişlerinden ortaya çıktığı
düşüncesi burada kesinlikle bulunmaz -
önceden saptanmış Tanrı kavramından yola
çıkan ve kesinlikle yalnızca kavrama soyut var­
lık belirlenimini ekleme istemini doyurması
beklenen tanıtta bulunması bir yana.
Ama kendiliğinden açıktır ki değişik
öncüllerden ve onlar yoluyla oluşturulan
bir tasımlar çokluğundan da ortaya içerikte
aynmlar gösteren bir sonuçlar çokluğu çıka­
caktır. Buna göre, eğer başlangıç noktaları
birbirlerinin dışına düşmelerini ilgisiz olarak
almamıza izin veriyor gibi görünüyorsa, bu
ilgisizlik Tanrı kavramının belirlenimleri­
nin bir çokluğunun verdiği sonuçlar açısın­
dan sınırlıdır. Aslında birbirleri ile ilişkileri
üzerine ilk soru kendiliğinden ortaya çıkar,
çünkü Tanrı birdir. Burada en sık karşılaşı­
lan ilişki birçok belirlenimi içindeki Tanrı­
nın birçok yüklemin tek öznesi olarak belir­
lenmesidir, örneğin yalnızca alışkanlıkla bir
yüklemler çokluğu tarafından betimlenen
sonlu nesnelerden söz ederken olduğu gibi
değil, ama Tanrıya herşeye-gücü-yeterlik,
herşeyi-bilirlik, doğruluk, iyilik ve benzerleri
gibi bir özellikler türlülüğünü yüklerken de
denn es folgt nur aus diescm. Somiı
ergibt sich, daO in den unıerschie­
denen Beweisen vom Dasein Goues
auch unterschicdene Bestimmun­
gcn von Gou resultieren. Dies geht
nun gegen den n:ichstcn Anschein
und den Ausdnıck, nach welchem in
den Beweisen \•om Dasein Goues das
lnteresse nur auf das Dasein [gehen]
und diese eine abstrakte Bcstim­
mung das gemcinschafıliche Rcsul­
tat aller der verschiedenen Bewcisc
sein soll. lnhaltsbestimmungen da­
raus gewinnen zu wollen, ist schon
damit beseitigt, dail in der Vorstel­
lung Goues bereiL• der ganze ınhalt
sich findct und diese Vorstellung
bestimmter oder dunkler vorausge·
setzl oder, nach dem angegebenen
gcwôhnlichen Gange der Metaphy­
sik, dieselbc als sogcnanntcr BcgrifT
zum voraus festgesetzl wird. Es ist
daher diese Reflcxion nicht mıs·
driıcklich vorhanden, da6 durch
jene Übergı"inge des Schlie6cns sich
die InhallSbeslimmungen ergeben;
am wenigsten in dem Bewcisc, der
insbesondcre von dem vorhcr aus·
gemachıcn Begriffe Goues ausgcht
und ausdriıcklich nur das Bedürfnis
befriedigen soll, jenem Begriff die
abstrakte Bestimmung des Sein.s
hinzuzufügen.
Aber es erhcllt von selbst, da6
aus verschiedenen Pr:imissen und
der Mchrheit von Schlüssen, die
durch dieselben konstruierı wer·
den, auch mehrere Resultatc von
unterschiedenem lnhalte sich erge·
ben. Wenn nun die Anfangspunkte
es zu gestauen schcinen, ihr AuBe·
reinanderfallen gleichgültiger zu
nehmen, so beschninkt sich diese
Gleichgültigkeit i n Ansehung der
Resuhate, welche eine Mehrheit von
Bestimmungen des Begıiffes Gones
geben; vielmehr führı sich die Frage
zun3chst über das Vcrh3ltnis dersel·
ben zueinander von selbst herbei,
da Gou Einer ist. Das gel3ufigste
Verh3.ltnis hierbei ist, daB Gou in
mehreren Bestimmungen als ein
SubjckL von mehrcrcn Pridikatcn
bestimınt wird, wic wir es nicht nur
von den endlichen Gcgenst3.nden
gewohnt sind, da6 von ihnen meh·
rere Prildikate i n ihrer Beschrcİ·
bung aufgeffıhrt werden, sondern
daB auch von Gotl mehrere Eigen·
schaften aufgczeigt werden, Ali·
macht, Allweisheit, Gercduigkeiı,
 8. DERS 67
Gine usf. Dic Morgcnlinder nen­ olduğu gibi. Doğulular Tanrıdan çok-adlı
nen Goll den Viel- oder vielmehr
den unendlich-All-namigen und olarak ya da daha doğrusu sonsuz-tüm-adlı
haben die Vorsıellung. dan dic [ unendlich-All-namigen] olarak söz ederler ve
Forderung, das zu sagen, was er
isı, nur dıırch die unel1ichôpniche
Tannnın ne olduğunu söyleme isteminin tam
Angabe seiner Namen, d. i. seiner olarak ancak Tannnın adlarının, e.d. belirle­
Beslimmungen erschöprt wcrden
nimlerinin tükenmez bir bildirimi yoluyla
könne. Wie aber von der unendli­
chen Menge der Ausgangspunkıc karşılanabileceğini düşünürler. Başlangıç
gesagı worden isı, dan sie durch noktalarının sonsuz çokluğu ile ilgili olarak,
den Gedanken in einfache Kate­
gorien zusammengefaBt werden, so
bunların düşünce yoluyla yalın kategorilerde
triu hier noch mehr das Bediirfnis biraraya getirilebileceği söylendi. Ama burada
ein, dic Mehrheil von Eigenschaf­
özellikler çokluğunun sayısını azaltma ya da
ten aufwenigere oder um so mehr
auf einen Begıiff zu reduziercn, da giderek tak bir kavrama indirgeme gerek­
Gou eitı Begriff, der wesentlich in sinimi daha da belirgin olarak ortaya çıkar,
sich einige, untrennbare Begriff
ist, w5.hrend wir von den endlichen
çünkü Tanrı özsel olarak kendi içinde birleş­
Gegensı<inden zugeben. dan wohl miş, bölünmez tek bir kavramdır. Sonlu nesne­
jeder ffır sich auch nur ein Subjekt,
cin Individttum, d. i. cin Ungetcil­
ler konusunda hiç kuşkusuz onların her biri­
tes ist, Begriff ist, diese Einhcit nin kendi için salt bir özne, salt bir birey, e.d.
doch eine i n sich mannigfaltigc,
bölünmez birşey, bir kavram olduğunu kabul
nur aus vielem, gegeneinander
A ullerlichen zusammengesetzte, ederken, gene de bu birliği kendi içinde bir­
Lrennhare, sclbst auch sich in ihrcr birine karşı ve aynlabilir birçok dışsal şeyden
Existenz widerstreitcnde Einheit
isı. Die Endlichkeiı der lebendi­ bileşmiş bir çokluk olarak, varoluşunda kendi
gen Namren hestcht darin, daB an ile çauşma içindeki bir birlik olarak görürüz_
ihnen Leib und Seele u·ennbar ist,
noch mehr, daB die Glieder, dan
Dirimli doğaların sonluluğu onlarda beden
Nerv, Muskel usr., dann Fiirbesıolf. ve ruhun ayrılabilir olmasından, ama özellikle
Ö l, saure usr. ebenso trennbar
sind, daB. was Pradikate am \1;irk­
örgenlerin, sinirlerin, kasların vb., sonra pig­
lichen Subjekte oder lndividuum mentlerin, yağın, asidin vb. benzer olarak
sind, Farbe, Geruch, Geschmack ayrılabilir olmasından oluşur. Edimsel bir
usr.. als selbstandige Materie aus­
einandcrgehen kann und dall die öznenin ya da bireyin yüklemleri olarak, renk,
individuelle Einheit besl.İmmt ist, koku, tat vb. olarak gördüğümüz şeyler bağım­
so auseinandcrzufallen. Der Gcist
tul seine EndlichkeiL in derselben
sız özdekler olarak birbirinden aynlabilirdir
Vcrschicdenheit und Umıngemes­ ve bireysel birlik parçalarına ayrılabileceği bir
senheit überhaupt seines Seins zu
yolda belirlenmiştir. Tin sonluluğunu türlülü­
seinem Begrilfe kund; die lnıelli­
genz zeigt sich der \o\'ahrheit, der ğünde ve genel olarak varlığının kavramı ile
Wille dem Guıen, Siıılichen und uygunsuzluğunda bilinir kılar. Anlığın gerçek­
Rechten, die Phantasic dem Ver­
stande, sic und diescr der Vemunft
liğe, istencin iyiye, törel olana, haklı olana,
usf. unangemessen, - ohnehin düşlemin anlağa, ve onların usa vb. karşılık
[ist] das sinnlichc BcwuBtsein, mit
welchem die ganze Existenz im­
düşmediği, dahası, varoluşun bütününü her
mer aus- odcrwcnigstens angcfüllt zaman dolduran, ya da en azından tamamla­
ist, die Masse von momcntanem,
yan duyusal bilincin geçici olan, yitici olan ve
vergftnglichem, schon insorcrn
unwahrcm Inhalte. Diese in der bu düzeye dek gerçek olmayan bir içeriğin
empirischen Wirklichkeit so wcit bir kütlesi olduğu açığa çıkar. Görgü! edim­
durchgreifendc Trennlıarkcit und
Gctrenntheit der Tat.igkeiten, Rich­
se ilikte Tinin etkinliklerinin, yönlerinin,
mngcn, Zweckc und Handlungcn ereklerinin ve eylemlerinin böylesine yaygın
68 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
ve derin aynlabilirliği ve ayrılmışlığı bir ölçüde
Tinin İdeasını yeteneklere, yatkınlıklara, etkin­
liklere ve benzerlerine parçalanan birşey ola­
rak düşünmek için bir gerekçe olabilir; çünkü.
bireysel varoluş olarak, bu tekillik olarak,
aslında bu sonluluk olarak ayrılmışlığı içinde
kendi kendisine dışsal bir varoluştur. Ama
Tanrı yalnızca bu Birdir, yalnızca bu tek Tanrı
olarak vardır; öyleyse İdeadan ayrılamaz olan
ve dolayısıyla eşit ölçüde kendinde ayrılamaz
olan öznel edimselliktir. Burada yüklemlerin
yalnızca öznenin birliğinde biraraya bağlanan
ama kendilerinde ayrılmışlık içinde kalan tür­
lülüğü, ayrılığı, çokluğu - ki bu yolla kendi­
leri karşıtlık ve böylece çauşma içine düşecek­
lerdir - böylelikle en büyük kesinlikle gerçek
olmayan birşey olarak, ve belirlenimler çokluğu
uygunsuz bir kategori olarak gösterilir. Tanrı­
nın bir tanıtlamalar çokluğundan doğan belir­
lenimlerinin çokluğunu kendi içinde birleşmiş
olarak kavranan tek bir kavrama indirgemenin
en yakın yolu alışıldık yoldur ki, buna göre
belirlenimler söylendiği gibi daha yüksek, e.d.
daha soyut bir birliğe, ve Tanrının birliği en
yüksek olduğu için, böylece en soyut birliğe
geri alınacaktır. Ama en soyut birlik birliğin
kendisidir; ve bundan Tanrı İdeasının yalnızca
Tanrının birlik olması anlamına geldiği sonucu
çıkar; ya da eğer bunu bir özne olarak ya da
hiç olmazsa varolan birşey olarak anlatırsak,
belki de 'Biri ' [ der Eiene] olduğu sonucu çıkar.
Ama bu yalnızca çokluğun karşısında durur ve
buna göre kendisinde henüz birçok yüklemli ve
öyleyse kendi içinde birlik olabilir. Ya da belki
de daha iyisi, Bir [ das Eine] ya da Varlık da ola­
bilir. Ama böyle bir belirlenim soyutlaması ile
yalnızca geriye, Tanrının varoluşunun tanıtla­
rından doğacak olanın yalnızca soyut olarak
Tanrının varlığı olacak olması ya da, yine aynı
şey, Tanrının kendisinin yalnızca soyut Bir ya
da varlık, anlağın boş varlığı olacak olması
olgusuna döneriz, ki karşısında Tanrının böyle
soyut belirlenim ile doyum bulamayan somut
des GeisLes kann es einigerma­
Oen entschuldigen, wenn auch
dic ldec desselben so in sich in
Vermögen oder Anlagen odcr
Tatigkeiıen und dergleichcn aus­
cinanderfallend aufgefa8ı wird;
denn er ist als individuelle Exis­
ıcnz. als diescr Einzelnc eben die­
se Endlichkeit, so in getrennıem,
sich sclbstauBerlichem Dasein Zll
sein. Aber Gou ist nur dieser Eine,
ist nur als dieser eine
dic subjckıive Wirklichkeiı un­
Gon; alsa
ırennbar von der Jdee und damit
ebcnso ungetrennt an ihr selber.
Hier zcigı sich die Vcrschiedcn­
heit, die Trennung, Mehrheit der
Pnidikate, die nur in der Einheit
des Subjekıs vcrknüpfı. an ihncn
selbsı aber in Unterschiedcnheit
w:iren - womit sie selbst in Gc­
gcnsatz und damil in Widerstrcit
karnen -. somit aufs enıschic­
densıe als etwas Unwahrcs und
dic .Mehrlıeit \'On Bcstimınungen
als ungehörige Katcgori C . Die
n3chste An, in welcher sich dic
Zunick.ffıhnıng der mehrercn Bc­
sıimmungen Goucs, dic sich aus
den mehreren Bewcisen ergeben,
auf den einen und als in sich einig
zu fasscndcn BegriCT darbieıcı, ist
das Gewöhnliche, daB sie auf cine,
wie man es ncnnt, lıölıere Einheiı,
d. h. cine abstrakıere und, da dic
Einheit Goues die höchste ist, auf
die hiermİl abstrakıeste Einheil
zurückgelührt wcrden sollen. Die
absıraktesıe Einheiı abcr ist dic
Einheil selbsı; es erg3.be sich da­
· her für die Idce Goııes nur dies,
daB er die Einheiı sei um dies als
cin Subjekı oder Seiendes wenigs­
ıens auszudrücken : enva der Eine,
was aber nur gegen Viel.e gestellt
ist, so daB auch der Eine in ihm
selbst noch von den Vie/en Pradi­
kat sein könnte, also als Einheiı
i n ihm selbsı: enva eher das Eine
oder auch das Sein. Aber mil sol­
cher Abstr.ıktion der Bestimmung
kommen wir nur auf das zurflck,
dail von Gou nur absırakı das
Sein in den Bewciscn des Daseins
Gottes das Rcsultat w3re oder, was
dasselbe ist, daB Gou selbst nur
das absttakıe Eine oder Sein, das
lecre Wesen des Verstandes ,vare,
dem sich die konkreıe Vorstellung
Goues, die durch solche abstrak­
te Bestimmung nicht befriedigt,
 8. DERS 69
gegenüberstellte. Aber nicht nur tasarımı durur. Ama bununla yalnızca tasanın
ist die Vorsıellung dadurch unbe·
friedigt, sondern die Natur des
değil, kavramın kendisinin doğası da doyum­
Begriffes selbst, welche, wie sie im suz kalır, çünkü evrensel yanında alındığında
allgemeinen angegeben worden,
sich als an ihr selbst konkret zeigL
kendini kendi içinde somut olarak gösterir,
und, was als Vcrschiedenheit und ve dışsal olarak belirlenimlerin türlülüğü ve
Mehrheit von Bestimmungen au­
çokluğu olarak görünen şey yalnızca kavra­
Berlich erschcint, nur die in sich
bleibende Entwicklung von ihren mın kıpılarının kendi içinde kalan açınımı­
Momenten ist. Es ist denn so die dır. Çünkü düşünen tinde etkin olan ve onda
innere Notwendigkeit der Ver­
nunft, welche in dem denkendeıı
bu belirlenim/,er çokluğunu üreten şey usun iç
Geiste ,.,,;rksam ist und in ihm diesc zorunluğudur. Yalnızca, bu düşünme henüz
ı\ılelırheit von Besıimmungen hervor­
treibt; nur indem dicses Denken
kavramın kendisinin doğasını ve böylece iliş­
die Natur des Begriffes selbsı uııd kilerinin doğasını ve bağlantısının zorunlu­
daınit die Naıur ihres Verh:iltnisses
ğunu kavramadığı için, kendilerinde açını­
und die Noıwendigkeiı des Zusam­
menhanges derse1ben noch nicht mın basamakları olan şeyler yalnızca birbirini
erfaOt hat, erscheinen sie, die an izleyen ve birbirinin dışına düşen olumsal
sich Stufeıı der Entwicklung sind,
nur als cine zufillige, aureinander­ bir çokluk olarak görünür, tıpkı bu belirle­
folgeııde, au!lereinanderfalleııde nimlerin her birinin içerisinde devinen bu
Mehrheit, wie dieses Denken auch
inncrhalb eincrjeden diescr Besl.İm­
düşünmenin de tanıtlama denilen geçişin
mungen die Natur dcs Überganges, doğasını yalnızca belirlenimlerin bağlantıları
wclcher Bcweiscn heiBL, nur so
auffaBL, daB die Bcstimmungen in
içinde gene de birbirlerinin dışında kalacağı
ihrem Zusammenhange doch aufie­ ve kendilerini birbirleri i/,e yalnızca bağımsız
reinander bleiben und sich nur als
olarak dolaylı kılacakları bir yolda kavraması
selbstündige mileinander vermiueln,
nichı die Vermiıılung mit sich selbst gibi. Bu düşünme kendi ile dolaylılığı böyle
als das wahrhafte letzıe Verhölınis in bir süreçteki gerçek ve son ilişki olarak kavra­
solchem Gange erkennt, was sich als
der fonnelle Mangel dieser Beweise
maz - bir olgu ki kendini bu tanıtlamalann
bemerklich machen wird. biçimsel eksikliği olarak gösterecektir.
 DOKUZUNCU DERS
Eğer Tanrının varoluşu üzerine elimizde
bulunan tanıtlar türlülüğünü önümüzde
bulduğumuz gibi alırsak, özsel bir ayrım ile
karşılaşırız. Tanıtlamalann bir bölümü Tan­
rının varlığından Tannnın düşüncesine, ya da
daha tam olarak, belirli varlıktan Tannnın
varlığı olarak gerçek varlığa gider; ötekiler
Tannnın düşüncesinden, kendinde gerçek­
likten, bu gerçekliğin varlığına.
Bu ayrım, yalnızca böyle bulunduğu gibi
olumsal bir ayrım olarak ortaya koyulma­
sına karşın, dikkate alınması gereken bir
zorunluk üzerine dayanır. Önümüzde iki
belirlenim vardır, Tanrının düşüncesi ve
varlık. Öyleyse birliklerini ortaya çıkarması
gereken bir yolda birinden olduğu gibi öte­
kinden de başlamak olanaklıdır. Eğer bu salt
bir olanak sorunu ise, nereden başlanacağı
ilgisiz görünür; daha da ötesi, eğer yollar­
dan biri bağlanuya götürürse, öteki gereksiz
görünür.
Böylece ilk.in ilgisiz bir ikilik olarak ve dış­
sal olanak olarak görünen şey kavramda bir
bağlanu taşır, öyle ki iki yoldan hiç biri öte­
kine karşı ilgisiz değildir, ne de aralanndak.i
ayrım salt dışsal ya da biri gereksizdir. Bu
zorunluğun doğası ikincil bir sorun değil­
dir; konumuzun en iç yanı ile, ilk olarak
Kavramın manuksal doğası ile bağlıdır. Kav­
ram açısından iki yol salt genel olarak ayrı
değildir; ama tinimizin Tanrıya öznel yük­
selişi açısından olduğu gibi Tanrının ken­
disinin doğası açısından da tek-yanlıdır. Bu
70
NEUNTE VORLESUNG
Nehmen w:ir die Verschiedenheit der
vorhandenen Beweise über das Da·
sein Gottes auf, wie wir sie vorlinden.
so Lreffen wir auf einen wesentlichen
Untcrschied: ein Teil der Bcweise geht
vom Sein zum Gedmlken Goues. d. i. m\·
her vom bestimmten Sein zum wahr­
haflen Sein als dem Sein Goues lıber,
der anderc von dem Gedanken Gones,
der Wahrheit an sich selbst, zum Se;n
dieser Wahrheil.
Dieser Unıerschied, obgleich der­
selbe als ein nur sich so vorfindender.
zufii lliger aurgeführt wird, grlındeı
sich auf eine Notwendigkeit, die be­
merklich zu machen isL. \\1ir haben
mimlich zwei Bestimmungen vor uns.
den Gedanken Goııes und das Sein. Es
hann also sowohl von der einen als der
anderen ausgegangen werclen in dem
Gange, der ihre Verbindung bewerk­
sıelligen soll. Bei dem bloBen Kônnen
scheint es gleichgıiltig, von welcher
aus der Weg gemacht werdc; ferner
auch, wenn auf einem die Verknüp­
fung zustande gekommen, erscheint
der andere als iiberniissig.
Was aber so zun;ichst als glcich·
glılıige Zweiheiı und als iiuBerliche
Möglichkeit erscheint, hat einen
Zusammenhang im Begriffe, so daB
die beiden Wege weder gleichgiilıig
gegeneinander sind. noch einen blo8
3u8erlichen Unterschied ausmachen,
noch einer derselben überflüssig
ist. Die Natur dieser Notwendigkeit
betriITt nicht cinen Nebcnumstand;
sie h:ingt mit dem innersten unscres
Gegenstandes selbst zusammen und
zunftchst mit der logischen Natur
des Begriffs; gegcn diesen sind die
zwei \\1ege nicht blo8 verschiedenc
fıberhaupt, sondern Einseitigkeit. so­
wohl in Bcziehung auf die subjekti\'e
Erhebung unseres Geistes zu Gou als
auch auf die Natur Gottes sclbst. Wir
 9. DERS 71
wollen diese Einseitigkeil in ihrer tek-yanlılığı konumuz ile bağıntısının somut
konkreteren Gesınlt in Beziehung
auf unseren Gegenstand darlegen.
şekli içinde göstermeyi istiyoruz. İ lk olarak
Es sind zunachst nur die absırakten önümüzde yalnızca soyut varlık ve kavram
Kaıegorien von Sein und Begriff.
deren Gegensatz und Beziehungs­
kategorileri, karşıtlıkları ve bağıntılarının
weise wir vor uns haben; es soll kipi bulunur. Aynı zamanda bu soyutlamala­
sich zugleich zeigen, wie diese
rın ve birbirleri ile ilişkilerinin nasıl en somut
Abstraktionen und deren Vcrh3.h­
nisse zucinander die Grundlagen olanın temelini oluşturduğu ve belirlediği
dcs Konkretcsten ausmachcn und gösterilecektir.
bestimmen.
Um dies bestimınter angeben
Bunu daha belirli olarak verebilmek için,
zu können. schicke ich die weite­ önceden daha öte bir aynını belirtmek istiyo­
re Unıerscheidung voraus, daO es
rum: İki yanın ya da belirlenimin bağlantısı­
drei Grundweiscn sind, in denen
der Zusaınmenhang zweicr Seiten nın Üç temel kipi vardır. Birincisi bir belirle­
oder Bestimmungen steht: die eine nimin ötekine geçişidir; ikincisi görelilikleri ya
isı das Übergelıen der einen Besıim­
mung in ihre andere, die zweite die
da birinin ötekinin varlığ;tnda ya da varlığ;tna
&lativitat derselben oder das Sclıei· [an oder in dem Sein] ı,şımasıdır; üçüncü kip ise
nen der einen an oder in dem Sein Kavramın ya da İdeanın kipidir ve buna göre
der anderen; die drittc Weise aber
isı die des Begıiffs oder der ldee, dall
belirlenim kendi başkasında kendini öyle bir
die Bestimmung in ihrcr anderen yolda kapsar ki, kendinde ikisinin kökensel özü
so sich crhatt, daB diese ihre Ein­
heiı, die selbst an siclı das ursprfıng·
olan bu birlikleri o denli de öznel birlikleri
Iiche Wesen beidcr ist, auch als dic olarak koyulur. Böylece ikisinden hiç biri tek­
subjektive Einheiı derselben geseızt yanlı değildir, ve ikisi birarada birliklerinin
ist. So ist keine von ihncn einscilig,
und sie beide zusammen machcn
görünüşü oluşturur Bu birlik ilkin yalnızca
das Scheinen ihrer Einheit aus, tözleri olduğu gibi o denli de ilksizlik-sonsuz­
die zumichst nur ihre Subslanz aus
ihnen als dem immanenten Schei­
luk içinde bütünlüklerinin içkin görünüşü
nen der Totalit3.t ebenso ewig sich olarak onlardan doğar ve onların kendini
resultierc und unterschieden von ilksizlik-sonsuzluk içinde onların görünüşüne
ihnenfür sic/ı als ihre Einheit wird,
als diese sich cwig zu ihrem Schei­
açındıran birlikleri olarak kendi için onlardan
ne enısclıliejit. ayrıdır.
Die beiden angegebenen ein­
seitigen Wege der Erhebung ge­
Yükselişin belirtilen iki tek-yanlı yolu buna
ben daher an ihnen selbst cine göre kendilerinde tek-yanlılıklannın çifte bir
gedoppelte Form ihrer Einseitig­ biçimini verir. Bundan ortaya çıkan ilişkiler
keit: die Verhfiltnisse, die daraus
hen•orge hen, sind bemerklich
dikkate alınmalıdır. Genel olarak yapılması
zu machen. \Vas im allgemcinen gereken şey bir yanın belirleniminde, var­
geleistet werden soll, isl, daB an
lıkta, öteki yanın, kavramın, ve evrik olarak
der Bestimmung der cinen Seite,
des Seins, die andere, der BegriIT, ikincide birincinin gösterilmesidir. Her biri
und umgekehrt an dieser die ers­ kendinde ve kendi içinden kendini kendi
ıere aufgezeigt werde, jcde an
und aus ihr selbst sich zu ihrer
başkasına belirler. Şimdi eğer yalnızca bir
anderen bestimme. Wenn nun nur yan kendini ötekine belirleseydi, o zaman
die cine Seitc sich zu der anderen
bu belirlenim bir yandan yalnızca bir geçiş
bcstimmte, so w3re dieses Bestim­
men einestcils nur cin Übergehen, olur ve onda birincisi kendini yitirirdi; ya
in dem dic er.ne .deh vcrlöre, oder da öte yandan kendisinin dışarıda, kendi
andcrentcils cin Scheincn ihrcr
hinaus, auller sich selbst, worin
dışında görünüşü - ki orada hiç kuşkusuz
jcnc zwar sich rür sich erhiche, kendini kendi için saklayacak ama kendi içine
72 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dönmeyecektir, - kendi için o birlik olmaya­
caktır. Eğer kavramı Tannnın somut imlemi ile
ve varlığı Doğanın somut imlemi içinde alırsak
ve Tanrının kendini Doğaya belirlemesini yal­
nızca belirtilen bağlantıların birincisinde kav­
rarsak, o zaman bu Tanrının Doğa oluş süreci
olacaktır. Ama eğer, ikinci bağıntı ile uyum
içinde Doğa yalnızca Tanrının bir görüngüsü
olsaydı, o zaman geçişte olduğu gibi Doğa
yalnızca bir üçüncü için, yalnızca bizim için
onda yatan birlik olurdu, kendinde ve kendi
için bulunmaz, önceden belirlenen gerçek bir­
lik olmazdı. Eğer bunu daha somut biçimde
alır ve Tannyı kendi için varolan ve başlangıcı
ondan yaptığımız İ dea olarak tasarımlarsak,
ve varlığı varlığın bütünlüğü olarak, Doğa
olarak da anlarsak, o zaman İdeadan Doğaya
ilerleyiş kendini ( I ) ya Doğaya salt bir geçiş
olarak gösterir ki, bunda İ dea yitip gider; ya
da (2) geçişi daha tam olarak belirtebilmek
için, yalın sonucun bir başkasından, ama yit­
miş olan bir başkasından ortaya çıkması yal­
nızca bizim anımsamamızdır; ve görünmeye
gelince, görünüşü özü ile bağıntılayan ve ona
geri gönderen yalnızca bizim kendimizdir. -
Ya da, daha geniş bir bakış açısından, Tanrının
yalnızca bir Doğa yaratmış olması gerekirdi,
ondan Tanrıya geri dönen sonlu bir Tini
değil; - ya da Tanrı kendi görünüşü olarak
evren için verimsiz bir sevgi duyardı, çünkü
evren salt bir görünüş olmakla ona karşı sal­
tık olarak bir başkası olmayı sürdürür, Tanrı
ondan yeniden kendine yansımaz, onda kendi
içinde ışımaz ya da görünmezdi. Ve bu üçün­
cünün ne olması gerekir? Bu görünüşü özü
ile bağıntılayan, onu kendi orta noktasına geri
gönderen ve özün kendisinin ilk kez görün­
mesini, kendi içinde ışımasını sağlayan bizim
ne olmamız gerekir? Bu üçüncü ne olacaktır?
Biz ne olacağız? Saltık olarak varsayılan bir
bilme olmamız gerekecektir - bir bilme ki,
genel olarak herşeyi kendi içinde kapsayan
biçimsel bir evrenselliğin bağımsız edimidir
aber nicht in sich zurückkehrıe,
nicht ffır sich selbstjene Einhcit
w3.re. Wenn wir den BegrifT mit
der konkrcten Bcdeuıung Goı­
tes und Sein in der konkreten
Bedeumng der NaLUr nchmen
und das Sichbestimmen Goues
zur Natur nur in dem enten der
angegebenen Zusammenh3n­
ge fallten. 50 ware derselbe ein
Werden Goues zur Namr; ware
aber nach dem zweiten die Na­
tur nur cin Erscheinen Goues,
so ware sie wie im Ü bergange
nur ffır ein Dıittes, nur für uns,
dic darin liegende Einheit, sic
w3.re nicht an und für sich selbst
vorhandcn, nicht die wahrhafıc.
im vorhinein bestimmte. Wenn
wir dies in konkreteren Formen
nehmen und Goıı als die ldcc
für sich scicnd vorstellcn, von ihr
anfangcn und das Sein auch als
Totalit3t des Seins, als Natur fas­
sen, so zeigte sich der Fortgang
\'On der Idee zur Natur 1. cnnvc­
der als cin bloBer Übergang in
die Natur, in welcher dic Idee
\"erlorcn, vcrschwunden wii.re;
2. in Anschung des Überganges,
um dics naher anzugeben, w3.rc
es nur unsere Erinnerung. dafl
das einfachc Resultat aus einem
Anderen hergekommen ware,
das aber verschwundcn ist; i n
Ansehung des Erschcinens wa­
ren es wir nur, dic den Schein
auf sein \\'esen bezögen, ihn in
dasselbe zurllckfühncn. - Oder
in einem weiteren Gesichtspunk­
tc: Gou hane nur eine Natur cr­
schaffen. nicht einen endlichen
Geist, der aus ihr zu ihm zurfıck­
kehrt; - er h.3.ttc cine unfnıcht­
bare Licbe zu der Welt als zu
scinem Scheinc, der als Schein
schlechthin nur ein Anderes ge­
gcn ihn bliebe, aus dem er sich
nicht widerstrahhc, nicht in sich
selbst schiene. Und '�ie sollte der
Dritte, wie sollten wir es sein, die
diescn Schein aufsein \\'esen be­
zögen, ihn in scinen Mittelpunkt
zurückführten und das \Vesen
so erst sich selbst erscheinen, in
sich selbst scheinen machten?
Was w3.re dies Dıine? \Vas waren
wir? Ein absolut vorausgesctzles
\Vissen, fı berhaupl e i n sclb­
stindiges Tun einer forınellen,
alles in sich selbsl befassenden
 9. DERS 73
Allgerneinheit, in welche jene an ve kendinde ve kendi için olması gereken o
und für sich scin sollende Einheit
selbsı nur als Scheinen olıne Ol> birliğin kendisi nesnellik olmaksızın yalnızca
jekıivitıiı fıele. görünme ya da ışıma olarak ona çökecektir.
Fassen wir das Verh3.hnis
bestimmter, welches in dieser
Eğer bu belirlenimde ortaya koyulan ilişkiyi
Bcstimmung aufgestellt ist, so daha belirli olarak kavrarsak, o zaman Doğanın
wiirde die Erhebung des be­
belirli varlığının ve genel olarak doğal varlığın
slimmten Seins der NalUr und
des natürlichen Scins überhaupt, (ki bunda bu yükselişin kendisinin etkinliği
und darunter auch unscrcs Be­ üzerine bilincimiz de kapsanır) Tanrıya yük­
wu8tseins der T3tigkeit diescs
Erhebens selbst, zu Gott eben
selişi yalnızca din ya da dindarlık olacakur ki,
nur die Religion, die Frômmig­ kendini Tanrıya yalnızca öznel olarak yükseltir ve
keit sein, welchc subjektiıJ
zu ihm sich erhebt, entweder
nur
bunu ya onda yitebilmek için yalnızca bir geçiş
auch nur i n Ü bergangsweise, kipinde ya da kendini bir görünüş olarak onun
um in ihm zu venchwinden,
karşısına koyma yoluyla yapar.
oder als einen Schein sich ilım
gcgenüberzuseızen. Sonlunun Tanrıdaki o yitişinde Tanrı yalnızca
in jenem Verschwindcn des saluk töz olurdu ki, ondan hiçbirşey ortaya çık­
Endlichcn in ihm ware er nur
die absolutc Substanz, aus der
maz ve hiçbirşey ona geri dönmez; - ve gide­
nichlS hervorgeht und nichts zu rek saluk tözü tasarımlama ya da düşünme edi­
sich wiederkehrt; - und sellıst
das Vorsıellen oder Denken der
minin kendisi bile çok fazla, yalnızca yitmesi
absoluten Substanz warc noch cin gereken birşey olacaktır. Ama eğer yansıma­
Zmiel, clas selbst zu verschwinden
ilişkisi sürdürülürse, ve eğer genel olarak din
h3.tte. Wird abcr das Rcflcxions­
verh3.hnis noch erhalten, daoı; Er­ ve böylece kendi için öznel birşey anlamında
heben der Frömmigkeil zu ihm in dindarlığın Tanrıya yükselişi varolan birşey
dem Sinne, daB die Religion als
solche, d. h. somiı das Subjektive
olarak, kendine-bağımlı birşey olarak kalırsa,
fiir sich das Seiende, Selbsı:indige o zaman birincil olarak kendine-bağımlı olan
bleibı, so isı das zun:ichsı Selb­
stiindige, zu dem sie das Erheben
[Tanrı] , ve dini oluşturan yükseliş, yalnızca din
ist, nur cin von ihr Produziertcs, tarafından oluşturulan birşey, yalnızca tasarım­
Vorgestelhes, Postuliertes odcr lanan, konutlanan ya da düşünülen, inanılan
Gedachıes, Geglaubıes, - cin
Schein. nichı wahrhafı ein Selb­ birşey olur - bir görünüş olur, kendisinden
standiges, das aus sich sclbst an­ başlayan gerçekten kendine-bağımlı birşey
!angı, nur die vorgesıcllıe Subs­
tanz, die sich nicht erschliellt und
değil. Yalnızca tasarımlanan töz olur ki, kendini
eben damit nicht die Tatigkeit ist, açındırmaz ve tam olarak bu nedenle yalnızca
als welchc allein in das subjektive
genel olarak öznel yükselişte bulunan etkinlik
Erheben als solches Iallt; es wUr­
cle nicht gewuOr und anerkannt, değildir. O zaman Tanrının Tin olduğu, ona o
daB GoLt der Geist ist, der jenes yükselişi ve insanlardaki o dini uyandıranın Tin
Erheben zu ihm,jene Religion im
Menschcn selbsc enveckt. olduğu bilinmeyecek ve kabul edilmeyecektir
\Venn in dieser Ei nseiligkeit Eğer bu tek-yanlılıkta başlangıçta bir karşı­
sich auch cine weitere Vorstel­
lung und Entwicklung dcssen,
ışıma [ Gegenscheins] belirleniminin ötesine
was zun:ichst fıber die Bestim­ geçmeyen şeyin daha öte bir tasarımı ve açı­
mını doğarsa, ve eğer böylece onun bir esenli­
mung eines Gegenscheins niclu
h i n ausgelu, sich ergiibe, cine
Emanzipation dcsselben, worin ğine ulaşırsak ve o bunda kendi payına benzer
er seinerseils gleichfalls als selb­ olarak kendine-bağımlı ve etkin olduğu için
st.3.ndig uncl r.3tig als Nicht.Schein
bestimmt w\ırde, so \V'dre diesem
görünüş-olmayan birşey [Nicht-Schein] ola­
Selbstandigen nur die rclativc, rak belirlenirse, o zaman bu kendine-bağımlı
74 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
şeye kendi içinde iletilmeyen ve iletilemez
çekirdeği barındıran ve başkası ile hiçbir
ilgisi olmayan öteki yanı ile yalnızca göreli
bağıntı ve böylece yan bağıntı yüklenecektir.
Yalnızca yüzeysel birşey ile, iki yanın birbiri
ile salt görünüşte ilişkili olması ile ilgileniyor
olacağız, özlerinden ve özleri yoluyla gelen bir
ilişki ile değil. İki yanda da Tinin kendi içine
gerçek, bütünsel geri dönüşü eksik kalacak ve
Tin tanrısallığın derinliklerini araştırmamış
olacaktır. Ama o kendi içine geri dönüş ve
başkasının bu araştırması iki de özsel olarak
çakışır, çünkü salt dolaysızlık, tözsel varlık bir
derinlik değildir. Ancak kendi içine edimsel
geri dönüş derinliği oluşturur, ve özü araştır­
manın kendisini kendi içine geri dönüştür.
Burada derin-düşünme yoluyla saptadığımız
bu belirtilen ayrımın daha somut anlamına
bu geçici göndermelerde durabiliriz. Dikkati
çekmiş olması gereken şey ayrımın gerek­
siz bir çokluk olmadığı, dahası ondan ilkin
biçimsel ve dışsal olarak doğan bölünmenin
iki belirlenim - doğa, doğal şeyler, ve Tan­
nya ve Tanndan geriye varlığa doğru ilerleyen
bilinç - kapsadığıdır. Bu belirlenimler eşit
zorunluk ile tek bir kavrama aittir, ve bu bil­
menin öznel sürecinde olduğu gibi bütünüyle
nesnel ve somut bir anlam kapsadıkları zaman
da böyledir. Ve her iki yan da kendi için alın­
dığında en önemli tek-yanlılığı sunar. Bilgi söz
konusu olduğu sürece, tamamlanmaları genel
olarak bütünlükte (ki kavram odur) , ve daha
tam olarak onun hakkında söylenmiş olan­
larda, birliğinin her iki kıpının birliği olarak
bir sonuç olmasında ve bunun iki kıpının en
saltık temeli ve sonucu olmasında yatar. Ama
bu bütünlük ve gerektirdikleri varsayılmadı­
ğında, devimlerin birinin sonucundan - ve
başlangıç yaptığımız için ancak tek-yanlı ola­
rak birinden başlayabiliriz - onun kendi eyti­
şimsel doğası yoluyla kendini ötekinin üzerine
süreceği ve kendisinden bu tamamlanışa geçe­
ceği açığa çıkar. Ama başlangıçta salt öznel
soınit halbe Beziehung auf seine
andere SciLe zuerkannt, welche
einen unmitteilenden und unmiı­
ceilbaren Kern in sich behielte, der
nichlS mit dem Andercn zu tun h3.t­
te; es ware nur mit der Ober03che,
daB beidc Seitcn scheinsweise sich
zueinander verhielten, nicht aus ih­
rem Wcsen und durch ihr Wcscn;
es fehlte sowohl auf beiden Sciten
die wahrhafıc, ıoıale Rückkehr des
Geistes in sich selbst, als er auch
die Ticfcn der Gouheit nicht er­
forschte. Aber jene Rückkehr in
sich und diese E r forschung des
Anderen, beides ffillt wesentlich
zusammen, denn die bloBe Unmit­
telbarkcit, das substanıielle Sein ist
keine nere; die wirkliche Rückkehr
in sich macht allein die T iefe, und
das Erforschcn selbst des Wescns ist
die Rückkehr in sich.
Bei dicser \•or13uligen Andeu­
tung des konkreteren Sinnes dcs
angeffıhrten Unıerschiedes, den
unsere Reflexion vorfand, lassen
wir es hier bewenden. Worauf auf­
mcrksam zu machen war, ist, dall
der Unterschied nicht cine iıber­
Oüssige Mehrheit ist, claB ferncr
die daraus zun3.chst als formell
und iiuOerlich geschöpfte Einıei­
lung zwei Bestimmungen - Na­
mr, natürliche Dinge, BewuOtsein
ı.u Gou und von da zunick zum
Sein - enth3.h, wclche zu einem
Begriffe gleich notwendig gehören,
cbensosehr im Gange des subjekıi­
vcn Ganges des Erkennens, als sie
einen ganz objektiven konkreten
Sinn enthalten und, nach beiden
Seiten hin für sich gehaltcn, die
wichtigsten Einseitigkciten darbie­
ıen. in betrelf des Erkennens liegt
ihre Ergiinzung in der Toıaliıiit, die
der Begrilf isı überhaupı. naher in
dem, was von ihm gesagt worden
ist, daB seine Einheit als Einhcit
beider Momente ein Resuhat, wie die
absoluıeste Grundlage, und Re­
suhat beider Momente sei. Ohne
aber diesc Totaliıat und deren
Forderung vorauszusetzen, wird
aus dem Resultate der einen Be­
wegung - und da wir anfangen,
können wir nur einscitig von der
einen anfangen - es sich crge­
ben, daB sie sich selbst durch ihre
eigcne dia1ektische Natur zu der
anderen himibcrtteibt, aus sich zu
dieser Vervollst:iindigung i'ı.bcrgeht.

Die objekLive Bedeuumg dieses zu­
n3chsı nur subjekıiven Schlieilens
aber wird sich damit zugleich von
selbst heraıısheben, daO die un­
zulcingliche, endliche Form jenes
Beweisens anfgehoben wird. Die
Endlichkeit desselben besteht vor
ailem in dieser Einseiligkeit seiner
Gleichgi'ıltigkeiı und Trennung von
dem l nhalte; mit dem Aulheben
dieser Einseitigkeil erh:ilL es auch
den lnhah in seiner Wahrheit in
sich. Die Erhebung zu Gon ist für
sich das Aulheben der Einseitigkeit
der Subjektivitiit fıberhaupt und zu­
allererst des Erkennens.
Zu dem Unterschiede, wie er
von der forınellen Seite als cine
Verschi.edenhciL der Arten von Be­
weisen des Daseins Goues e�cheiıu,
ist noch hinzuzufıigen, daB von der
einen Seite, welche vom Sein zum
Begriffe Gottes übergeht, zwei Ge­
stalten von Beweiscn angegeben
werden.
Der erste Beweis geht von dem
Sein aus. welches, als ein z.ufiilliges,
sich nicht selbst tri.gt, und schlicOt
auf ein wahrhaftes, an und für sich
notwcndigcs Sein, - der Beweis e.Y:
contilıgentia ınundi.
Der andere Beweis geht von
dem Sein aus, insofem es sich nach
Zwedı· beziehungen bestimmt fin·
det, und schlieDt auf einen wcisen
Urheber dieses Seins, - der tekolngi­
sche Bcweis vom Dasein Goues.
lndem noch die andere Seite
hinzukoınmt, welche den Begriff
Goıtes zum Ausgangspunkt macht
und auf das Sein desselben schlieBt
- der 011lologische Bert1eis-, so sind
es, indem wir uns von diescr Angabe
leiten lasscn, drei Beweise, die wir,
und nicht weniger deren Kritik,
durch welche sie als abgetan in Ver·
gessenheit gestellt worden sind, zu
beucı.chıen haben.
9. DERS 75
olan bu vargının nesnel imlemi aynı zamanda
kendiliğinden o tamun yetersiz, sonlu biçi­
minin ortadan kaldırıldığını gösterecektir.
Sonluluğu herşeyden önce içeriğe ilgisizliği­
nin ve ondan aynlığının bu tek-yanlılığından
oluşur. Bu tek-yanlılığın ortadan kaldınlması
ile, içeriği de gerçekliği içinde kendi içinde
taşımaya başlar. Tanrıya yükseliş kendi için
genel olarak öznelliğin ve herşeyden önce
bilginin öznelliğinin tek-yanlılığının ortadan
kaldırılmasıdır.
·
Biçimsel yandan Tanrının varoluşunun
tanıtlarının değişik türleri arasındaki bir
ayrım olarak görünen şeye eklemek üzere
belirtilebilir ki, varlıktan Tanrı kavramına
geçen bir yan açısından iki tanıtlama biçimi
gösterilebilir.
Birinci tanıt kendi kendisini destekleme­
yen olumsal bir varlıktan başlar ve gerçek,
kendinde ve kendi için zorunlu bir varlığa
çıkarsama yapar, - ex contingentia mundi
tanıt [kozmolojik tanıt) .
İkinci tanıt erek-bağınulanna göre belirlen­
diği düzeye dek varlıktan başlar ve bu varlığın
bilge bir yaraucısına çıkarsama yapar, - Tan­
rının varoluşunun teleolojik tanıtı.
Ama Tanrının kavramını başlangıç noktası
yapan ve ondan Tanrının varlığını çıkarsayan
öteki yanı da ele almamız gerekir, - ontolojik
tanıt Bu belirtilenleri izleyerek ilerleyeceği­
mize göre, irdelememiz gereken üç tanıt var­
dır. Ve daha az olmamak üzere, onlan unu­
tulmuşluk içinde bir yana atılmaya götüren
eleştiriyi de irdelememiz gerekecektir.
 ONUNCU DERS
İ rdelenecek tanıtların birinci yanı genel ola­
rak evreni, ve dahası ilk olarak onun olumsal­
lığını varsayımı olarak alır. Başlangıç noktası
görgü! şeyler ve bu şeylerin bütünü olarak
evrendir. Bütün, belirli olduğu düzeye dek,
hiç kuşkusuz parçaları üzerinde bir üstünlük
taşır - tüm parçaları kucaklayan ve onları
belirleyen birlik olarak bütün, örneğin bir
evin bütünü gibi, ya da daha da çoğu, kendi
için varolan birlik olarak bütün, örneğin
dirimli bedenin ruhu gibi. Ama evren ile
yalnızca dünyasal şeylerin toplağını, yalnızca
gözümüzün önünde varolan ve her birinin
ilkin kendi için varolduğunu tasanmladığımız
şeylerin bu sonsuz çokluğunu anlarız. Evren
kendi için doğal şeyleri olduğu gibi insanları
da kapsar. Bu toplak olarak, giderek yalnızca
doğal şeylerin bir toplağı olarak bile, evren
Doğa olarak tasarımlanmaz. Bu sonuncu ile
kendi içinde dizgesel bir bütün gibi birşeyi,
bir düzenlemeler ve aşamalar dizgesini, baş­
lıca bir yasalar dizgesini anlarız. Evren yal­
nızca toplağı öyle bir yolda anlatır ki, saltık
olarak varolan çokluk üzerine dayandığı için,
dünyasal şeyler üzerine hiçbir üstünlük, en
azından nitel bir üstünlük taşımaz.
Dahası, bu şeyler kendilerini bizim için
çeşitli yollarda, herşeyden önce sınırlı varlıklar
olarak, sonluluk, olumsallık vb. olarak belirler.
Tin böyle bir başlangıç noktasından Tanrıya
yükselir. Sınırlı, sonlu, olumsal varlığı gerçek
olmayan ve ötesinde gerçek varlığın bulun­
duğu bir varlık olarak mahkum eder. Bir başka
76
ZEHNTE VORLESUNG
Dic erste Seite der ııı beu-acluenden
Beweisc macht die H-elt Uberhaupt,
und zwar zun3chsl die Zufiilligkeil
derse1ben zu ihrer Voraussetzung.
Der Ausgangspunkt sind die empi·
ıischen Di1ıge und das Ganze diescr
Dinge. die Weh. Das Ganze hat, je
nachdem es bcstimmt isı, allerdings
einen Vorzug vor seinen Teilen, das
Ganze nflmlich als die aile Teile um­
fassende und sie bestimmcnde Ein­
heit, wie schon das Ganze eincs Hau­
scs, noch ınehr das Ganze, das als
ffır sich seiende Einheit ist, wie dic
Secle des lcbendigen Körpers. Aber
unter Wclt verstehcn wir nur das
Aggrogat der weltlichen Dinge, nur
das Zıısammen dieser unendlichen
Menge von Existenzen, dic wir im
Anblick var uns haben, derenjede
zun3chst selbst als für sich seicnd
vorgestelh wird. Die \ı\'eh begreift
die Menschen so schr in sich als
die natürlichen Dinge; als dies Ag·
gregat, enva auch nur der letzteren,
wird die \\.'elt nicht als Naturvorg�
stelh. unter der man etwa ein in sich
systemaLisches Ganzes, ein System
von Ordnungen und Stufen und
vomehmlich von Gesetzen ve�teht.
Die Welt dıiickt nur so das Aggregaı
aus, daB, was sie ist. schlechthin auf
der existierenden Mengc benıht; so
hat sie keinen Vorzug, wenigsıens
keinen qualitaliven Vorzug \'Of den
welllichen Dingen.
Diese Dinge bestiınmen sich uns
fen1er aufviclfache \'\'eisc, zun3.chst
als beschrinktes Sein, als Endlich­
kcit, Zuffilligkeit usf. Von solchem
Ausgangspunkte aus erhcbı sich
der Geisl zu Gou. Das beschri.nkte,
das cndliche, zufüllige Scin verur­
tcilt er als ein unwahres Sein, über
wclchcm das wahrhaflc sei; er elll­
nicht in die Region eines andercn,
 1 0. DERS 77
schrankcn.losen Seins. wclche[s] das varlığın, sınırsız varlığın bölgesine kaçar ki,
\\'esen sei, gegenjcnes unwesentliche,
auBerliche Sein. Dic Wclı der Endlich­
özsel-olmayan dışsal varlığa karşı özdür. Son-
keil, Zeitlichkeit, Verinderlichkcit, 1 uluk, zamansallık, değişim, geçicilik dün­
Verganglichkeiı isı nichı das Wahre,
- sondcrn das Unendlichc, Ewigc,
yası gerçek olan değildir, - tersine, sonsuz,
Unver3.nderliche. \\'enn auch das, was ilksiz-sonsuz, değişmez olan gerçek olandır.
wir genannt haben, das schrankenlosc
Sınırsız varlık, sonsuz, ilksiz-sonsuz, değişmez
Sein, das Unendliche, das Ewige, Un­
\'cri.nderliche, noch nicht hinreiclu, dediğimiz şey Tanrı dediğimiz şeyin bütün
die ganze Füllc dessen auszudrückcn, doluluğunu anlaunak için yeterli olmasa da,
\vas wir Gotl ncnnen, so ist doch Gou
schrankenloses Sein, unendlich,
Tanrı sınırsız varlıktır, sonsuz, ilksiz-sonsuz,
cwig. unver.inderlich; die Erhebung değişmezdir; öyleyse hiç olmazsa bu tanrısal
geschieht also wenigstens zu diesen
yüklemlere, ya da daha doğrusu onun doğası­
götdichen Pr3dikaten, odcr \'İelmchr
zu diesen, wenn auch abstraktcn, nın bu soyut ve gene de evrensel temellerine,
doch allgemeinen Gnmdlagcn seiner ya da en azından evrensel alana, içinde Tan­
Natur, oder wenigstens zu dem allgc­
ıneinen Boden, in den reinen Athcr,
rının bulunduğu an ethere bir yükseliş olur.
in dem Gou wohm. Genel olarak bu yükseliş insan Tininde din
Dicse Erhcbung übcrhaupt ist das
olan, ama yalnızca genel olarak, e.d. bütü­
Faltlmn in dem Menschengeiste, das
clic Religion ist, abcr dic Religion nur nüyle soyut olarak din olan olg;udur. Böylece
lıberhaupı. d. i. gc:ınz abstrakt; so i.-;ı yükselme dinin genel, ama yalnızca genel
dies die allgcmcine, abcr mır die all­
gcnıeinc Gnındlage derselbcn.
temelidir.
Bci dieser Erhebııng als Fahtum Dolaysız bilmenin ilkesi bir olgu olarak
bleibt das Prinzip des 1rnmillelbaren bu yükselişte takılıp kalır. Bir olgu olarak
\11issens stchcn, bcruft sich und be­
ruht bei dcmselbcn als Faktuın mit
ona başvurur ve ona dayanır, ve insandaki,
der Versichcrung, daB es das allgc­ aslında giderek tüm insanlardaki bu evrensel
meine Fakuım in den Mcnschcn und
olgunun Tanrının insan tinindeki ve usun­
sclbst in allen Menschen sei, wekhcs
dic innere Offenbarung Gottcs im daki iç bildirilişi olduğu inancasını verir.
Menschengeiste ıınd die Vernunft Bu ilke üzerine daha önce yeterince yar­
genanm wird. Es ist fiber dies Prinzip
schon frllher hinreichend geurıeilt
gıda bulunduk. Burada ona yalnızca ancak
worden; hier erinnere ich nur dar­ dikkatimizi söz konusu olguya sınırladığı­
um noch einmal daran, insofem wir
mız düzeye dek bir kez daha değindiğimizi
bei dem Faktum, um welches es sich
handell, hier sıehen. Dieses Faktum anımsatacağım. Bu olgu, yükselişin kendisi,
eben, die Erhebung selbsı isı als solchc aslında genel olarak dolaysızca dolaylılıktır;
vielmehr unminclbar die Venniulung:
sie hat das endliche, zuffillige Dasein,
sonlu, olumsal varoluşu, dünyasal şeyleri
die wehlichen Dinge zu ihrcm Anfang başlangıcı ve başlangıç noktası olarak alır
und Ausgangspunkı, ist der Forıgang ve oradan genelde bir başkasına ilerler. Böy­
von da zu einem Anderen UberhaupL
Sie ist somit vermiuelt durch jcnen
lece o başlangıç yoluyla dolaylıdır ve yalnızca
Anfang und isı nur die Erhebung sonsuz ve kendi içinde zorunlu olana yükse­
zum Unendlichen und in sich selbsı
Notwendigen, indem sie nicht beije­
liştir, çünkü o başlangıçta, buradaki biricik
nem Anfange, welcher hier alicin das dolaysızda durup kalmaz (ve bu dolaysızın
Unmittelbare (und dies selbst nur, kendisi, daha sonra kendini belirleyeceği
wie sich sp3ter bestimmt, relativ) ist,
stehenblcibt, sondern vennittels des gibi, yalnızca görelidir) , ama do/,aylı kılınarak
Verlassens und Aufgebens solchen böyle bir duruş noktasını terk eder ve orta­
Standpunkls. Diesc Erhebung, welche
BcwuBrsein isi, ist somit in sich selbst
dan kaldırır. Bilinç olan bu yükseliş böylece
Yerıniuehes Wisscn. kendi içinde dolaylı bilmedir.
78 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Bu yükselişin kendisinden yola çıkuğı baş­
langıç üzerine burada daha öte şunu belirte­
biliriz. İ çerik duyusal değil, duyumun görgül
olarak somut bir içeriği değil, ne de düşlemin
somut bir içeriğidir. Tersine, yükseliş evrenin
sonluluğu ve olumsallığı gibi soyut düşünce­
belirlenimlerinden başlar. Yükselişin ulaştığı
hedef benzer türdendir, daha öte, daha varsıl
belirlenimde değil ama bütünüyle bu genel
kategorilerde düşünülmüş olarak Tanrının
sonsuzluğu, saluk zorunluğudur. Bu yan açı­
sından belirtmek gerek ki, bu yükseliş olgusu­
nun evrenselliği biçimine göre yanlıştır. Örne­
ğin denebilir ki giderek Yunanlılar arasında
bile sonsuzluk düşüncesi, tüm şeylerin en
son ilkesi olarak kendinde varolan zorunluk
düşüncesi yalnızca felsefecilere aitti. Genel
olarak dünyasal şeyler tasarımın önünde
dünyasal, şeylerin, olumsal ve sonlu şeylerin
soyut biçimleri içinde değil, ama görgül olarak
somut şekilleri içinde duruyordu. Benzer ola­
rak Tanrı da sonsuzun, ilksiz-sonsuzun, ken­
dinde zorunlu olanın düşünce-belirlenimle­
rinde değil, ama düşlemin belirli imgelerinde
tasarımlanıyordu. Daha az gelişmiş halklar
durumunda böyle evrensel biçimlerin onla­
rın bilincinin önüne kendileri için bulunması
daha az söz konusudur. İ nsanlar düşünen
varlıklar oldukları için, diyebiliriz ki bunlar
hiç kuşkusuz kafalarından geçer; dahası, dilde
saptandıkları zaman bilinçte daha öte geliş­
tirilirler ve asıl tanıtlama bunları ilgilendirir.
Ama o zaman bile başlangıçta somut nesnele­
rin belirlenimleri olarak iş görürler ve bilinçte
kendileri için bağımsız olarak saptanmaları
gerekmez. Bu düşünce kategorileri ile ilk
tanışıklığı kurmak bizim kültürümüze düştü,
ve şimdi evrenseldirler ya da evrensel olarak
yayılmışlardır. Ama bu kültür bile, tasarımsal
düşünmenin bağımsızlığı üzerine deneyim­
siz olan o sözü edilen kültürlerden daha az
olmamak üzere, bu içgörüye dolaysız birşey
olarak değil ama ancak düşüncenin çok yanlı
Ü ber den A nrang, von dem
diese Erhebung ausgehL, ist ferner
sogleich auch dies zu beınerken,
daB der lnhall nicht ein sinnlicher,
nicht ein empirisch konkreter der
Empfindung oder Anschauung,
noch ein konkrcter eler Phantasie
ist, sondern es sind die abslralcıen
Gedanhenbestimınuııgen der Ende
lichkeit und Zufiilligkeiı der Welt,
von denen ausgcgangen wird; glcie
cher Art ist das Zicl, bei dem die
Erhebung ankonımt, die Unend­
lichkeit, absolme Notwendigkeiı
Gottes nicln in weiterer, reicherer
Bestimmung. sondern ganz i n
diesen allgemeinen Kategoıien ge-­
dacht. Nach dieser Seite muB gesagt
werden, daB die Allgemeinheit des
Faktums diescr Erhebung ilın:r Form
nach. falsch ist. Z. B. selbst von den
Griechen kann man sagen, dall die
Gedanken der Unendlichkeit, der
an sich selbst scienden Notwendig­
keit als des Letzlcn von ailem nur
den Philosophen angehört haben:
wcltliche Dinge lagen nicht in der
abstrakten Form von weltlichen
Dingen, zufiilligen und endlichen
Dingen so allgemein \'Or der Vor­
stellung, sondern in ihrer cmpi­
risch konkreten Gcstalt, ebcnso
Gou nicht in der Gedankenbesı.im­
mung des Unendlichen, Ewigen, an
sich Notwendigen, sondern in be­
stimmtcn Gebilden der Phamasie.
Noch wcniger ist es bei minder ge­
bildeten Völkern der Fail, daB sol­
che allgcmcine Formen Jür siclı vor
ihrem BewuBtsein stehen; sic gehen
wohl ailen Menschen, weil sie den­
kend sind, wie man zu sagen pnegt,
durch den Kop[, sind auch weiter
in das Bewu61Sein herausgebildet,
wovon der eigentümliche Bewcis
İsl, wcnn sie in der Spr.ıche fixiert
sind; aber dann selbst tun sie sich
zun3.chst als Bestimmungen von
konkreten Gegenstanden hcrvor, -
sie brauchen nicht als fiir sich selbst
selbsı.andig im BewuBtsein fixiert
zu sein. Unserer Bildung erst sind
diese Katcgorien des Gedankens
gelaufig und sind allgemein odcr
allgemcin verbreitet. Aber eben
diesc Bildung wie nicht wenigcr dic
envii.hnten, in der Selbst3.ndigkcit
des vorstellcnden Denkens Ungc­
übtercn haben das niclu als ctwas
U n m i u e l barcs, sondcrn durch

den vielfachen Gang des Denkens,
Studiuıns, der Sprachgewohnheiı
vermitteh. Man hat wesemlich den­
ken gelernı und sich die Gedanken
zur Gelaufıgkeiı eingebildet; die Bil·
dung zum abstrakteren Vorstellen ist
ein unendlic:h mannigfaltig in sich
Vermiueltes. Es ist an diesem Fak­
ıuın der Erhebung ebensosehr Fak·
tum. daB sie Vermittlung ist.
Dieser Umsıand, daO die Er­
hebung des Geistes zu Gou die
Vermittlung in ihr selbst hat, ist
es, welche zum Beweisen, d. i. zur
Auseinandersetzung der einzelnen
Momente diescs Prozesses des Geis­
tes, und zwar in Form des Denkens
einHidt. Es ist der Geist in seinem
lnnersıen, n3.mlich in seinem Den­
ken, der diese Erhebung macht; sie
ist der Verlauf von Gedankenbe­
stiınrnungcn. \ı\'as durch das Bcwei­
scn gcschehen soll, ist, daB solchcs
dcnkende \\Tirken zum BcwuBtscin
gebracln, daB dieses davon als \'on
einem Zusammcnhangjencr Gedan­
kenınomeme wisse. Gcgen solchc
Exposilion, welchc sich im Fclde
der denkenden Vermiıılung entfal­
tcl, erkl3rt sich sowohl der GJaube,
welcher unmiuelbare GewiBhcit
bleiben will, als aııch die Kritik des
Versıandes, der sich in den Ven'lick­
lungen jener Venniulung zu Hause
findet, - in der letzteren, um die
Erhebung selbst zu verwirren. Mit
dem Glauben ist zu sagen, daB der
Verstand an jenen Bcweiscn noch
so sehr zu makeln nnden möclue,
und sic möchcen ffir sich in ihrer Ex­
plikation der Erhebung des Geisıes
vom Zuffilligcn und ZehJichen zum
Uncndlichen und Ewigcn noch so
ınangelhafıe Seiıen haben, der Geist
der Menschenbrust 13.Bt sich diesc
Erhcbung nicht nehmen. Insofern
sie dieser Bnıst vom Verstande ver­
kümmerl worden, so hat der Glau­
be einerseİLs dcrselben zugerufen,
fest an dicser Erhebung zu hallen
und sich nicht um die M3.kelei dcs
Vcrstandes, aber andererscils, um
aur das Sicherste zu gehen, auch
sclbst sich um das Bcweisen fıbcr­
haupt nicht zu bekümmern, und
hat gcgen diescs im lntcrcsse seiner
eigcnen Befangcnheit sich auf die
Seite dcs kritischcn Versıandcs gc­
schlagen. Der Glaube laBı sich die
Erhebung zu Gott, d. i. sein Zeugnis
von der \Vahrheit, nicht raubcn, weil
10. DERS 79
süreçleri yoluyla, dil kullanımlarının incelen­
mesi yoluyla dolaylı olarak ulaşmıştır. İnsan
özsel olarak düşünmeyi öğrenmiş ve kendine
düşüncede akıcılık kazandırmıştır. Soyut
tasanmlamaya yetenekli kültü.r kendi içinde
sonsuz ölçüde karmaşık dolaylılık süreçlerini
kapsar. Bu yükseliş olgusunda eşit ölçüde
onun bir dolaylılık olduğu olgusu da yatar.
Bu durum, tinin Tanrıya yükselişinin
kendinde dolaylılık taşıması durumu tanıt­
lamaya, e.d. tinin bu süreçlerinin tekil kıpı­
larının açımlanmasına, ve dahası düşünce
biçiminde ortaya koyulmasına çağrıda bulu­
nan şeydir. Bu yükseliş en iç yanındaki, yani
düşüncesi içindeki tin tarafından yapılır.
Yü.kseliş düşünce-belirlenimlerinin süreci­
dir. Tanı tlama yoluyla olması gereken şey
böyle düşünme etkinliğinin bilince getiril­
mesi, bilincin bu etkinliğini o düşünce-kı­
pılarının bir bağlantısı olarak bilmesidir.
Kendini düşünmenin dolaylılığında açığa
seren böyle bir açımlamanın karşısına hem
dolaysız pek.inlik olarak kalmayı isteyen inanç
hem de o dolaylılığın karışıklıklarında ken­
dini yerinde bulan anlağın eleştirisi çıkar,
- ikincinin durumunda, yükselişin kendi­
sini karışıklık getirebilmek için. İ nanç söz
konusu olduğunda belirunek gerek ki, anlak
o tanıtlarda ne denli hata bulabilse de, ve
bu tanıtlar tinin olumsal ve zamansal olan­
dan sonsuz ve ilksiz-sonsuz olana yükselişini
açımlamalannda ne denli eksik yanlar taşısa
da, insan yüreği bu yükselişten yoksun bıra­
kılmaya izin vermeyecektir. İnsan yüreği anlak
tarafından durduruldukça, inanç bir yandan
onu bu yükselişe sıkı sıkıya sarılmaya ve anla­
ğın eleştiri ile tasalanmamaya çağırmıştır; öte
yandan, en büyük güvenliği elde edebilmek
için kendine tanıtlama ile hiçbir biçimde
tasalanmamasını söylemiş ve kendi saflığının
çıkarına tanıtlamaya karşı eleştirel anlaktan
yana çıkmıştır. İ nanç Tanrıya yükselişinin, e.d.
gerçekliğe tanıklığının elinden alınmasına
80 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
izin vermeyecektir, çünkü bu yükseliş kendi
içinde zorunludur ve linin salt bir olgusun­
dan, salt onunla ilgili herhangi bir olgudan
daha çoğudur. Tinde, olgular, iç deneyimler
vardır, daha doğrusu tinlerde - çünkü tin bir
soyutlama olarak değil ama bir tinler çokluğu
olarak varolur - sonsuz türlülükte, en kar­
şıt ve en bozulmuş biçimlerde olgular vardır.
Olgunun yitici, olumsal tinlerin olgusu olarak
değil ama tinin olgusu olarak doğru bir yolda
kavranabilmesi için zorunluğu içinde kavran­
ması gerekir. Bu olumsallık ve özenç alanında
yalnızca bu zorunluk onun doğruluğunun
güvencesidir. Ama dahası, bu yüksek olgunun
alanı kendi için soyutlamanın alanıdır. Yalnızca
soyutlama ve onun bağlantıları üzerine belirli
ve uyanık bir bilinç taşımanın güçlüğü söz
konusu değildir; ama soyutlama kendi başına
bir tehlikedir. Soyutlama bir kez içeri girdiği
zaman, bir kez inanan insan yüreği bilgi ağacı­
nın tadını aldığı ve düşünme onda kendi için
özgür ve kendine özgü şekli içinde sıçramaya
başladığı zaman, o tehlike kaçınılmaz olur.
Şimdi tinin düşüncedeki ve onun kıpıla­
rındaki iç sürecinin nasıl göründüğüne daha
yakından bakarsak, daha önce belirttiğimiz
gibi ilk başlangıç noktası kendini bir düşünce­
belirlenimi olarak, bütünıinde dünyasal
şeylerin olumsallığı olarak gösterir. Böylece
yükselişin ilk biçimi tarihsel olarak Tanrının
varoluşunun kozmolojik tanıtı olarak bilinen
tanıtta bulunur. Benzer olarak belirtildiği gibi,
elde ettiğimiz yükselişin hedefinin belirliliği
başlangıç noktasının belirliliğine bağımlıdır.
Dünyasal şeyler başka türlıi de belirlenebilir
ve o zaman sonuç için, gerçek olan için de
bir başka belirlenim ortaya çıkacakur. Çok az
eğitimli düşünmeye ilgisiz görünebilen, ama
şimdi üzerinde durduğumuz düşünme ala­
nında bizi özellikle ilgilendiren ve bir açıkla­
masını vermemiz gereken ayrımlar doğacakur.
Böylece, eğer şeyler genel bir yolda varolan
şeyler olarak belirlenirse, belirli varlık olarak
sie in sich selbst notwcndig, mehr
als ein bloBes oder irgendein Fak­
mm des Gcistcs ist. Fakta, innerc
Erfahnıngen gibt es im Geisıe und
vielmehr in den Geistern - und
der Gcisı existicrl nicht als ein
Abstraktum, sondern als die vie­
len Geisıer - unendlich mannig­
faltige, die entgcgcngeselztestcn
und venvorfcnsten. Schon um das
Faktuın auch als Fahlttm de.s Geistr.s,
nicht der cphemcren, zuffilligcn
Geister, richtig zu fassen, ist erfor­
derlich, es in sciner Notwendigkeil
zu crfasscn; nur sie bürgl für die
RichLigkcit mır diesem Roden der
Zııfıilligkeiı und der Willkür. Der
Bodcn dieses höhercn Fakmms
aber İsl ferncr für sich der Bodcn
der Abstraktion; nicht nur ist es
am schwerslen, fıber sie und ihrc
Zusammenhcinge cin bcsliınmıes
und wachcs BewuOlscin zu haben,
sondern sie für sich İsl die Gcfahr,
und diesc isl unabwcndbar, wenn
die Abstraktion einmal eingeu-eten,
dic glaubende Menschenbnısı ein­
mal von dem Baume der Erkennt­
nis gekosteı hat, das Denken in
sciner cigcntfımlichen Gcsı.ah, wic
es für sich und frei ist, in ihr auf­
gekeimt ist.
\Venn wir nun der Fassung des
inneren Ganges des Geistcs in
Gedanken und den Momenten
dcsselben 113.henrelen, so ist von
dem ersten Ausgangspunktc schon
bemcrkt worden, daB er cine Ge­
dankenbestimmung ist, n3.mlich
überhaupı die Zııfiilligkeiı der
weltlichen Dinge; sa liegt die erste
Fonn der Erhebung geschichılich
in dem sogenannten kosmologisr.hen
Beweise \•om Dasein Gottes vor. Von
dem Aıısgangspunkı isı gleichfalls
angegeben worden, daB ''on der
Bestimmtheit desselben auch dic
Bestimmıheit des Zieles, zu dem
wir uns erheben, abh3.ngt. Die
wehlichen Dinge können noch
anders besLimrnL sein, so erg3.be
sich auch fi'ır das Resultat, das
Wahrc, eine andere Bestimmung,
- U nterschiede, die dem wenig
gebildeıen Denken gleichgülıiger
sein können, aber die aur dem
Boden des Denkens. auf den wir
uns versetzt, das sind, um was es
zu tun und worUber Rcchcnschafl
zu geben ist. \.Venn die Dinge also

als daseiend'fıberhaupı bestimmı
w1irden, so könnte vom Dasein als
bestimmtem Sein gezeigt wcrdcn,
da6 seine Wahrheiı das Sein selbst
das bestimmun�. das grenzenlose
Sein ist. Gou w:ire so nur als das
Sein bestimmt, - die abstrakteste
Bestimmung, mit der die Eleaten
bekannılich angefangen haben,
- Am schlagendsıen liiBı sich an
diese Ahstraklion fi'ır den vorhin
gemachten Unterschied von inne­
rem Denken an siclı und von dem
Herausstellen der Gedanken ins
BewuBtsein erinnem; welcheın ln­
dividuum gehı nicht das Worı Sein
aus dem Munde (das Weııer ist
schön! wo bistdu? usf. ins Unendli­
che), in wessen \'Ol"StellenderT3tig­
keit fındet sich also diese reine Ge­
dankenbestimmung nicht? - aber
eingehfıllt in den konkreten lnhalt
(das Weııer usr. ins Unendliche),
von welchem allein das BewuOtsein
in solchem Vorstellen erffıllt ist,
von dem es also alicin weiB. Einen
unendlichen Unterschied von sol­
chem Besilze und Gebrauche der
Denkbestimmung "Scin" machl es,
SİC rfır sich Zll fixicren und aJs das
LetzLe, als das Absolme wenigstens
mit oder ohne weiler einen Gou,
wie die Eleaten, zu wissen. - \\1ei­
ıer die Dinge als endlich besıimmı,
so erhöbe sich der Geist aus ihnen
zum Unendlichen, - sie zugleich
als das reale Sein [bestimmı), so er­
höbe er sich zum Unendlichcn als
dem Ulee/Jen oder idea/en Sein. Oder
sie ausdrücklich als nur unmittel­
bar seiende i'ıberhaupt bestimmt, so
erhöbe er sich aus dieser bloDen
U nmiuelbarkeit als einem Schei­
nc zum Weseıı und zu demselben
femer als ihrem Gnınde, oder von
ihnen als Teilen zu Gou als dem
Ganzen, oder als von selbstlosen
Aujimmgen zu Gott als zur Kmft,
von ihnen als Wirkungen zu ihrer
Ursadu. Aile diese Bestimmungen
werdcn den Dingen vom Denken
gegeben, und ebenso werden von
Gou die Kategorien Sein, Unend­
liches, ldeelles, Wesen und Grund,
Ganus, Kmjl, Ur.mduıgebraucht; sie
sind auch von ihm zu gebrauchen,
jedoch vorubergehend in dem Sin­
ne, daO [sie], ob sie wohl von ihm
gelten, Gott Sein, U ncndlichcs, \\'e­
sen, Ganzes, Kraft usf. wirklich ist,
10. DERS 81
varoluşun gerçekliğinin varlığın kendisi, belir­
lenimsiz, sınırsız varlık olduğu gösterilebilir_
Tanrı böylece yalnızca varlık olarak belirle­
necektir, - en soyut belirlenim ki, bilindiği
gibi Eleatikler onunla başlamışn. - Bu soyut­
lamayı en çarpıcı olarak daha önce kendinde iç
düşünme ve düşüncelerin bilince çıkarılması
arasında yapılan ayrım ile bağınn içinde anım­
sıyoruz. Hangi insan varlık sözcüğünü kullan­
madan edebilir? (Hava güzel dir! Nerededir?
ve bu sonsuza dek sürer_) Ve kimin tasarım­
lama etkinliğinde bu an düşünce-belirlenimi
bulunmaz - üstelik somut içerikte (hava vb.,
ve bu sonsuza dek gider) gizlenmiş olsa bile
-, ve kimin bilinci yalnızca böyle tasarımlar
ile dolu değil ve öyleyse bildiği yalnızca onlar
değildir? "Varlık" düşünme-belirleniminin
böyle iyeliği ve kullanımı ve onun onu kendi
uğruna saptayan ve en azından Tann ile bir­
likte ya da herhangi bir Tanrı olmaksızın
bir en son olarak, saltık birşey olarak bilen
Eleatiklerin kullanımı arasında sonsuz bir
ayrım vardır. - Dahası, şeyler sonlu olarak
belirlenince, tin kendini onlardan sonsuza
yükseltir, - onları aynı zamanda olgusal var­
lık olarak [belirler] , böylece kendini ideel ya
da ideal varlık olarak sonsuza yükseltir_ Ya da
onları kesinlikle yalnızca dolaysızca varolan şey­
i.er olarak belirler ve o zaman kendini salt bir
görünüş olarak bu dolaysızlıktan öze, dahası
onun zemini olarak öze yükseltir. Ya da par­
çalar olarak şeylerden bütün olarak Tanrıya,
'kendi'siz belirişi.er olarak şeylerden kuvvet ola­
rak Tanrıya, etkil.er olarak şeylerden nedenleri
[olarak Tanrıya] yükseltir- Tüm bu belirle­
nimler şeylere düşünce tarafından verilir; ve
benzer olarak varlık, sonsuz, ideal, öz ve zemin,
bütün, kuvvet, neden kategorileri kullanılır.
Bunların Tanrı için de kullanılmasına kar­
şın, ancak geçici olarak kullanılırlar, çünkü
Tanrının varlık, sonsuz, öz, bütün, kuvvet vb.
olmasına karşın, gene de bunlar onun doğa­
sını eksiksiz olarak anlatmaz, çünkü Tanrı
82 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
kendinde bu belirlenimlerin anlatabileceğin­
den daha da derin ve daha da varsıldır. Genel
olarak sonlu varoluşun böyle her başlangıç
belirleniminden onun son-belirlenimine,
yani düşüncedeki sonsuza ilerleme tanıt adı­
nın kendilerine biçimsel olarak uygulandığı
tanıtlar ile bütünüyle aynı türde bir tanıttır.
Bu yolda tanıtların sayısı daha önce sözü edi­
len çokluğun çok daha ötesine geçer.
Bizim için belki derahatsız edici bir yolda
ortaya çıkan bu daha öte aruşa hangi bakış
açısından bakacağız? Bu çokluğu doğrudan
doğruya yadsıyamayız. Tersine, bir kez ken­
dimizi tanıtlar olarak kabul edilen düşünce­
dolaylılıklannın duruş noktasına koyar koy­
maz, niçin anlan böyle ileri sürmede verilen
sayıya ve onlarda kapsanan kategorilere sınır­
landığımızı ve sınırlanabileceğimizi açıklama­
mız gerekir. Yeni ve daha öte genişlemiş bu
çokluk açısından, ilk olarak daha erken ve
daha sınırlı olarak görünen tanıtlar üzerine
söylenenleri anımsamamız gerekir. Başlangıç
noktalarının ortaya çıkan bu çokluğu man­
uksal irdeleme alanına bütünüyle doğallıkla
ait olan kategorilerin çokluğundan başka
birşey değildir. Yalnızca nasıl birincilerin
bu ikincileri gösterdiğini belirtmemiz gere­
kir. Bunlar kendilerini yalnızca ve yalnızca
kavramın sürekli belirlenimlerinin dizisi
olarak gösterir - hiç kuşkusuz herhangi bir
kavramın değil ama kendinde kavramın. Bu
kavramın bir birbiri-dışındalığa açınımıdır
ki, bunda kavram o denli de kendini derin­
leştirir. Bu ilerlemede bir yan kavramın bir
biçiminin sonlu belirliliğidir; onun en yakın
gerçekliği olan ikinci yan ise yine onu önce­
leyen biçimden daha somut ve daha derin
olan biçimdir. Bir alanın en yüksek aşaması
aynı zamanda daha yüksek bir alanın baş­
langıcıdır. Manuk kavram-belirleniminin bu
ilerlemesini zorunluğu içinde açındmr. İ çin­
den geçtiği her basamak bu düzeye dek bir
sonluluk kategorisinin kendi sonsuzluğuna
doch seine Natur nicht erschöpfen,
er noch tiefer und reicher in sich sei,
aJs diese Bestlmmungen ausdriıcken.
Der Fortgang von jeder solchen An·
fangsbesıimmung des Daseins als des
endlichen übcrhaupı zu ihrer End·
bestimrnung, n3.mlich lıber das Un­
endliche in Gedanken, ist ein Bewei.s
ganz in derselben An zu nennen als
die fönnlich mit dieseın Namen auf­
geführten. Aufsolche Arı vennehrıe
sich die Zahl der Beweise weit fıber
die angegebene Mehrheiı.
Aus welchem Gesichtspunkte nun
haben wir diese weitere Vennehnmg,
die uns so vielleicht unbequern er­
wüchse, zu betrachten? Abweisen
können wir diese Vielheit niclu ge­
radezuj im Gegenleil, wenn wir uns
einmal aur den Slandpunkl der als
Beweise anerkannlen Gedankenver­
miulungen verselZı haben, habcn wir
Rechenschafı daııiber abzulegen. wa·
nım solche Aulführung sich auf die
angegebene Anzahl und die in ihnen
enthaltenen Katcgorien beschr.i.nkt
habe und beschranken kônne. Es
İsl in Ansehung dieser neuen erwei­
terlcn Mehrheit zunachsl dasselbe
zu eıinnern, was Uber die frühere,
beschr3.nkler erscheinende gesagl
worden isl. Diese Mehrheit von Aus­
gangspunkıen, die sich darbieıet, ist
nich ıs anderes als die Menge von
Kaıegorien. die in dem Felde der lo­
gischen Beırachıung zu Hause sind,
es isl nur anzugeben, wie sie sich aur
diesem zeigen. Sie enveisen sich da­
selbst, nicht andercs zu sein als die
Reihe der Fortbestimmungen des
Begriffs, und zwar nicht irgendeincs
BegriITs, sondem des BegriITs an ihm
selbsı, - die Entwicklung desselben
zu einem AuOereinander. indem er
sich dabei ebensosehr in sich vertieft;
die eine Seite in diesem Forıgange
ist die endliche Bestiınmtheit einer
Form des Begriffs. die andere deren
michste Wahrhcit, die selbst wieder
nur eine zwar konkretere und tiefere
Form als die vorhergehende ist, -
die höchste Stufe einer Sph3.re ist
der Anfang zugleich einer höheren.
Diesen Forıgang der Begriffsbe·
sümmung cıuwickelt dic Logik in
sciner Notwendigkeil. Jcde Stufc,
die er durchl3uft, enıh3h insofern
die Erhebung ciner Katcgorie der
Endlichkeit in ihre Unendlichkeiı;
sie enLh3.h also ebensoschr von
 1 0. DERS 83
ihreın Ausgangspunkte aus einen yükselişidir; öyleyse başlangıç noktasından
meıaphysischcn Begriff von Goıı.
und indem diese Erhebung in ihrer
ileriye doğru o denli de Tanrının metafizik­
Notwendigkeit gefa8t İsl, einen Be­ sel bir kavramını kapsar, çünkü bu yükseliş,
weis seines Seins, und ebenso fühn
sich das Übergehen der einen Smfe
zorunluğu içinde kavrandığında, Tanrının
in ihre höhcre durch als ein noL­ varlığının bir tanıudır. Böylece bir basamağın
wendiger Fortgang des konkreteren
kendi daha yüksek basamağına geçişi daha
und tieferen Bestimmens, nicht nur
als eine Reilıe zuffillig aufgelesener somut ve daha derin belirlemenin zorunlu
Begriffe, - und ein Fortgang zur bir ilerleyişi yoluyla yer alır, yalnızca olumsal
ganz konkreten Wahrheit, zur voll­
koınm.erıen ı\llanifestation des Begriffs,
olarak toplanan kavramların bir dizisi olarak
zn der Ausgleichung jencr seiner değil. - Bu bütünüyle somut gerçekliğe, kav­
Manifestationen mit ihm selbsL Die
ramın eksiksiz belirişine doğru, o kendi beliriş­
Logik isı insofern die meı..aphysische
Theologie. wclche die Evoluıion der lerinin onun kendisi ile eşitlenmesine doğru
Jdce Goues in dem Aıher des reinen bir ilerlemedir. Manuk bu düzeye dek metafi­
Gedankens betrachtet, so dall sie ei­
genılich dersclben. die an und Für
ziksel Tannbilimdir ki, Tanrının İdeasının an
sich schlechthin selbsu\ndig isı, mır düşüncenin etherindeki evrimini irdeler, öyle
zusieht.
ki aslında kendinde ve kendi için saluk olarak
Diese Ausführung soll in diescn
Vorlesungen nicht unser Gegenstand kendine-bağımlı olan İdeayı yalnızca gözler.
sein; wir wolhen uns hier daran Böyle ayrınulı açımlamanın bu derslerde
halten. diejenigen BcgriITsbestim­
mungen gesclıic/Jtlic/ı aufzunehmen,
konumuz olması gerekmez. Burada kendi­
von welchen die Erhebung zu den mizi kavramın gerçekliği olan ve Tanrının
Begriffsbestimmungcn, die ihre kavram-belirlenimleri olarak alınabilecek
Wahrheit sind und die als BegriITs­
bestimmungen Gottes aufgefühn
kavram-belirlenimlerine yükselişi gösterecek
werden, zu betrachten. Der Grund olan kavram-belirlenimlerini tarihsel olarak
der allgcıneinen Unvollstandigkciı
in jener Aufnahme von den Begrilfs­
taruşmaya sınırlayacağız. Kavram-belirlenim­
bestimmungen karın nur der Mangel lerini o yolda ele almada yatan genel eksik­
am BewuBısein scin über die Natur liğin zemini ancak kavram-belirlenimlerinin
der Begrilfsbesıimmungen selbsı. ih­
res Zusammenhangs untercinander
kendilerinin doğası üzerine, birbirleri ile
sowie über die Natur der Erhebung bağlanulan üzerine ve aynca sonlular olarak
von ihnen aJs endlichen zum Unend­
lichen. Der nahere Grund, da8 sich
onlardan sonsuza yükselişin doğası üzerine
dic Besıimmung der Zufiilligheit der bir bilinç eksikliği olabilir. Evrenin olum­
Welt und der ihr en tsprechenden sallığının ve ona karşılık düşen saltık olarak
des absolut nolıuendigen Wesens für
den Ausgangspunkl und das Resulıat
zorunlu özün belirlenimlerinin tanıtın baş­
des Beweises pr.isentiert hat, ist dar­ langıç noktası ve sonucu olarak görünmesi­
ein zu setzen - und dieser Grund
nin daha yakın zemini - ki bu zemin aynı
isl zugleich cine relative Rechtfeni­
gung des ihr gegebenen Von:ugs -. zamanda onlara tanınan üstünlüğün göreli
da6 dic Kategorie des Verhalınisses bir aklanışıdır - olumsallık ve zorunluk ara­
der Zufiilligkeit und der Notwendig­
keil diejcnige ist, in welche sich aile
sındaki ilişki kategorisinin sonluluk ve sonsuz
Verh<lltnisse der Endlichkeit und der varlık arasındaki tüm ilişkileri toparlayan ve
Unendlichkeit des Scins resümieren
biraraya getiren kategori olması olgusunda
und zusammenfassen; dic konkrctes­
te Bestimmung der Endlichkeil des bulunacaktır. Varlığın sonluluğunun en
Seins ist die Zulalligkeit, und ebcn­ somut belirlenimi olumsallıktır, ve benzer
so isı die Unendlichkeit des Scins in
ihrer konkretesten Bestimmung die
olarak varlığın sonsuzluğu en somut belir­
Notwendigkeit. Das Sein in seiner lenirnini zorunlukta bulur. Varlık kendi asıl
84 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
özselliği içinde edimselliktir, ve edimsel­
lik kendi içinde genel olarak olumsallık ve
zorunluk arasındaki ilişkidir ki, eksiksiz belir­
lenimini saltık zorunlukta bulur. Sonluluk,
bu düşünme-belirlenimi içine alındığında,
deyim yerindeyse öyle bir düzeyde hazır
olma üstünlüğünü taşır ki, gerçekliğine,
zorunluğa geçişi kendi içinde gösterir. Zufiil­
ligkeit/Olumsallık, Ahzidenz (düşmek = yitmek
= Lat. 'cadere'den türev) sözcüğü genel olarak
belirli-varlığı anlatır ki, belirliliği düşmektir
(zufaUen) .
Ama Zorunluğun kendisi gerçekliğini
Özgürlükte bulur ve onunla yeni bir alan,
kavramın kendisinin alanı açılır. Bu o zaman
belirlenim için ve Tanrıya yükseliş süreci
için bir başka ilişki, başlangıç noktası için
ve sonuç için bir başka belirlenim sağlar -
ilk olarak ereksellik ve erek belirlenimini. Bu
böylece Tanrının varoluşunun daha öte bir
tanıtı için kategori olur. Ama kavram yal­
nızca nesnelliğe gömülü değildir, örneğin
erek olarak yalnızca şeylerin belirlenimi iken
olduğu gibi; tersine, kavram kendi içindir,
nesnellikten özgür olarak varolur. Bu yolda
kendine başlangıç noktasıdır ve geçişi daha
önce değinildiği gibi kendine özgü bir belir­
lenim taşır. Öyleyse birinci tanıtın, kozmolojik
tamun olumsallık ve saltık.zorunluk arasın­
daki ilişki kategorisini kabul etmesi olgusu,
belirtildiği gibi, göreli aklanışını bu ilişkinin
genel olarak edimselliğin en asıl, en somut,
en son belirlenimi olmasında ve böylece var­
lığın toplu olarak daha soyut kategorilerinin
gerçekliği olmasında ve onları kendi içinde
kapsamasında bulur. Böylece bu ilişkinin
devimi tüm daha önceki daha soyut sonlu­
luk belirlenimlerinin daha da soyut sonsuz­
luk belirlenimlerine devimini kendi içinde
kapsar. Ya da daha doğrusu, soyut-mantıksal
olarak, tanıtın devimi, ilerlemesi, e.d. çıkar­
samanın her durumda bir ve aynı olan biçimi
kendini onda sunar.
eigenen 'Vescntlichkeit ist die Wirk­
lichkeiL, und die Wirklichkeit ist in
sich das Verhci.ILnis überhaupl von
Zuffilligkeiı und Noıwendigkeiı. das
in der absoluten Notwendigkeit sei­
ne vollkommene Bestimmung hat.
Die Endlichkeiı. in dieser Denkbe­
stimmung aurgenommen, gew3.hrt
den Vorteil, sozusagen so \vcİt hc­
rauspr3.pariert zu sein, daB sie auf
den Übergang in ihre Wahrheiı,
die Notwendigkeit, an ihr selbsı
hinweist; schon der Name der
Zufiilligkeiı, Akzidenz. drfıckı das
Dasein als ein solchcs aus, dessen
Bcslimmtheit dies ist, zu fal/ını.
Aber die Noıwendigkeiı selbsı
hat ihre \Vahrheit in der Freilıeit;
mit dicser tut sich eine neue Sph3.­
re auf, der Boden des Begriffs selbsı.
Dieser gew3.hrt damı ein anderes
Verh5.ltnis ffır die Bestimmung
und für den Gang der Erhebung
zu Gou, einc andere Bestimmung
des Ausgangspunkıes und des Rc­
sultates, - n3mlich zun3chst dic
Bestimmnng des ZweckmiijJigen
und des Zwecks. Diese wird daher
die K.ategoric für einen \\'eitcren
Beweis des Daseins Gottes scin.
Aber der BegıilTisı nichı nur in die
Gegenstiindlichkeit versenkt, wie er
als Zweck nur die Bestimmung der
Dinge ist, sondern er ist ffır sich,
frei von der Objektivitiit exislierend;
in dieser \Veise ist er sich der Aus-­
gangspunkı und sein Übergang von
eigentümlicher, schon angegebener
Bestimmung. DaD also der ersıe, der
hosmologische Beweis die Kategorie
des Verhiilınisses von Zufülligkeiı
und absoluter Notwendigkeit sich
vomimmt, hat, wie bemcrkt, darin
seine relaıive Rcchtfertigung ge­
fonden, daD dasselbe die eigensıe,
konkreteste, letzte Bestimmung
der Wirklichkeil noch als solcher
und dahcr die Wahrhcit der s:imt­
lichen abstrakleren Kategorien des
Seins ist und sie in sich faBt. Sa faBt
auch die Bewegung dieses Verh3h­
nisses die Bewegung der frUheren
abslrakleren Bestimmungen der
Endlichkeit zu den cbenso noch
abstrakteı-en Bestimmungen deı­
Unendlichkeit in sich, oder viel­
mehı- ist abstrakt-logisch die Bewc­
gung, der Fortgang dcs Bcweises, d.
i. die Fonn des Schlicfiens in ailen
nur einc und dieselbe, die in ihm
sich darsıellı.
 ELFTE VORLESUNG ON BİRİNCİ DERS

Nach diesen Erörtcrungen fiber Söz konusu içerik-belirlenimlerinin alanı

den Bereich der in Rede sLehenden
üzerine bu tartışmadan sonra, ilk sözü
lnhahsbestimmungcn betrachten
wir den Gang der zuersl genannten edilen yükselişin kendisinin sürecini önü­
Erhebung selbst in der Gesıalt, in wel­ müzde yatan şekli içinde irdeleyeceğiz. Bu
cher er uns vorlicgt; er ist einfach der
SchluB von der Zuffilligkeiı der Welı
yalın olarak evrenin olumsallığından onun
auf cin absolut notwendiges Wesen saltık olarak zorunlu bir özüne çıkarsama­
derselbcn. Nehmen wir den förm­
dır. Eğer bu tasımın biçimsel anlatımını tikel
lichcn Ausdnıck diescs Schlusses in
scinen besonderen Momentcn vor, so öğeleri içinde alırsak, şöyle gider: Olumsal
lauıeı er so: Das Zullillige steht nichı olan kendi üzerine dayanmaz, ama genelde
auf sich selbst, sondern haı ein in
sich selbst Notwendiges zu seiner Vo­
öngereği olarak - özü, zemini, nedeni
raussetzung Uberhaupt, - zu seinem olarak - kendi içinde zorunlu birşeyi alır.
Wesen, Grund, Ursachc. Nun aber ist
die Welı zuffillig; die einzelnen Din­
Ama evren olumsaldır; tekil şeyler olumsal,
ge sind zuffi.llig, und sie als Ganzes ist ve evren bütün olarak onların toplağıdır.
das Aggregaı derselben. Also hat die Öyleyse evren kendi içinde zorunlu birşeyi
\ı\felt ein in sich selbst Notwendiges zu
ihrer Voraussetzung. öngereği olarak alır.
Die Bestimmung, von welcher Bu vargının kendisinden yola çıktığı belir­
dieses SchlieBen ausgeh t, ist die Zu­
ffilligkeiı der weldichen Dinge. Neh·
lenim dünyasal şeylerin olumsallığıdır. Eğer
men wir dieselbc, wie sie sich in der bu şeyleri duyumda ve tasarımda bulunduk­
Empfındung und Vorsıellung findet,
ları gibi alırsak, ve eğer insanın arılığında yer
vergleichen wir, was im Geiste der
Menschen geschieht, so werden wir almakta olan şeyleri karşılaştırırsak, dünya­
es wohl als Erfahrung angeben dür­ sal şeylerin kendileri için alındıklarında
fen, daB die weltlichen Dinge für sich
genommen als zufiil lig betrachtet
olumsal olarak görüldüklerini bir deneyim
werden. Die einzelnen Dinge kom­ olarak bildirebiliriz. Tekil şeyler kendilik­
men nicht aus sich und gehen niclu
lerinden gelmez ve kendiliklerinden yitip
aus sich dahin; sie sind als zuffilligc
bestimmt, zu fallen, so daB ihnen gitmez. Olumsal olmakla düşmeye, geçip
dies nicht nur sclbst zutalligenveise giuneye belirlenmişlerdir, öyle ki başlarına
geschieht, sondem daB dies ihre Na­
tur ausmacht. Wenn ihr Verlauf auch
bunun gelmesi olumsal birşey değildir,
in ihnen selbst sich entwickelt und ama doğalarını oluşturur. Süreçleri onların
regel- und gesetzmaBig geschieht,
kendilerinde gelişse ve kurallı ve yasal olsa
so isl es, daB er ihrem Ende zugeht
oder vielmehr sie nur ihrem Ende bile, onların sonuna ulaşıncaya dek sürer ya
zuffıhrt, cbensosehr als ihre Existenz da daha doğrusu anlan yalnızca sonlarına
durch andere auf die mannigfaltigs­
tc Weise verkümmert und von auOen
götürür. Benzer olarak, varoluşları başkaları
her abgebrochen wird. Werdcn sie tarafından en değişik yollarda çiğnenir ve
85
86 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dışarıdan koparılır. Koşullu olarak görülür­
lerse, o zaman koşullan dışlarındaki bağımsız
varoluşlardır ki, onlara karşılık düşebilir ya da
düşmeyebilirler, ve onlar yoluyla geçici olarak
sürdürülür ya da sürdürülmeyebilirler. İlkin
doğalarındaki daha öte bir bağıno yoluyla bir­
leştirilmiş olmaksızın uzayda eşgüdümlü ola­
rak görülürler. En heterojen öğeler yanyana
bulunur, ve birinin kendisinin ya da ötekinin
varoluşuna dokunulmaksızın birbirlerinden
uzaklaştırılabilirler. Benzer olarak zamanda
dışsal olarak birbirlerini izlerler. Genel ola­
rak sonludurlar ve ne denli bağımsız görün­
seler .de, sonluluklannın sınırlan yoluyla özsel
olarak bağımlıdırlar. Vardırlar; edimseldirler,
ama edimsellikleri yalnızca bir olanağın değe­
rini taşır; vardırlar, ama oldukları denli de
olmayabilirler.
Ama varoluşlarında yalnızca koşullann bağ­
lantılan, e.d. anlan olumsal olarak belirleyen
bağımlılıklar değil, ama ayrıca neden ve etki
bağlannlan, iç ve dış süreçlerindeki kurallılık­
lar, yasalar da kendilerini açığa serer. Böyle
bağımlılıklar, bu yasallık dünyasal şeyleri
olumsallık kategorisinin üzerine zorunluğa
yükseltir, ve bu zorunluk böylece yalnızca
olumsallıklar tarafından doldurulduğunu
düşündüğümüz alanın içerisinde görünür.
Olumsallık şeyleri yalatılmaları üzerinden
yakalar; bu nedenle şeyler oldukları denli
de olmayabilirler. Ama şeyler o denli de kar­
şıtnr; yalınlmış değil, tersine belirli ve sınırlı
olmakla saltık olarak birbirleri ile bağıntı­
lıdırlar. Ama belirlenimlerinin bu karşıtlığı
onları daha iyi yapmaz. Yalıtılma onlara
bağımsızlık görünüşü verir, ama başka şeyler
ile, e.d. birbirleri ile bağlantıları hemen tekil
şeylerin bağımsız olmadığını anlatır, onları
kendi kendileri yoluyla değil ama başka şeyler
yoluyla zorunlu olarak koşullu ve etkilenebilir
kılar. Ama böylece bağımsız olanın bu zorun­
lukların kendileri, bu yasalar olduğu ortaya
çıkar. Ö zsel olarak bağlantı içinde olan şey
als bedingt beırachtet, so sind
ihre Bedi ngııngen selbsıiindige
Existenzen auBer ihnen, die ih­
nen entsprechen oder auch nicht.
durch die sie momentan erhahcn
wcrden oder auch nicht. Zun3.chst
zeigen sie sich beigeordnet i m
Raume, ohne da B eben cine wei­
tcre Beziehung in ihrer Na tur sie
zusammenstellte; das Heterogcns­
te findet sich nebeneinander, und
ihre Entfernung kann stattfinden,
ohne daB an der Existenz des ei­
nen selbst oder des anderen covas
vern-ıckt würde; sie folgen ebenso
auBerlich in der Zeiı aufeinander.
Sie sind endlich fıberhaııpı ıınd,
so selbstii.ndig sie auch erscheincn,
dıırch die Schranke ihrer Endlich­
keit wesentlich unselbstandig. Sie
sind; sie sind wirklich, aber ihre
Wirklichkeit hat den Wert nur ci­
ner Möglichkcit; sie sind, können
aber ebensowohl nicht sein und
ebenso scin.
in ihrem Dasein entdecken sich
aber nicht nur lıısammen.hiingevon
Bedingungen, d. i. die Abhiingigkei­
ıen, durch welche sie als zııllillig
bestimmt werden, sondern auch
die Zusammenhinge von UrsacJıe
und Wirkııng, Regelınii}Jiglteiten ih­
res inneren und 3.uBeren Verlaufs,
Geset:e. Solche Abhiingigkeiıen.
das Gesetzm36ige erhebt sie Uber
die Kategorie der Zııllilligkeiı zur
Notwendigkeit, und dicse crscheint
so innerhalb des Kreises, den wir als
nur mit Zufii lligkeiıen angeffıllı
gedachı haben. Die Zullilligkeiı
nimmt die Dinge um ihrer Verein­
zelung willen in Anspnıch; danım
sind sie ebensowohl als nicht; aber
sie sind ebenso das Gegemeil, nicht
vereinzelt, sondern als bestimmı,
beschr3.nkt, schlechthin aufeinan­
der bezogen. Dıırch dies Gegenıeil
ihrer Bestimmung aber kommen
sie nicht besser weg. Die Verein­
zelung lieh ihnen den Schein von
Selbsliindigkeiı, aber der Zusam­
menhang mit anderen. d. i. mitei­
nander, spricht die einzelnen Din­
ge sogleich als unselbsıindig aus,
machı sie bedingt und wirkt durch
andere als notwendig, aber durch
andere, nicht durch sich selbst. Das
Selbst.=inclige wfırden ·somit aber
diese Notwendigkeiten selbst, die­
sc Gesetze sein. \.Vas wesentlich im
Zusammenhange ist, hat nicl11 an
 1 1 . DERS 87
sich selbst, sondern an diesem seine belirlenimini ve duruşunu kendisinde değil
Bestimmung und seinen Halt; er isı
das, wovon sie abhingig sind. Aber
ama bu bağlantıda bulur. Şeyler bağlantı
diese Zu.sammenhiinge selbst., wie sie üzerine bağımlıdır. Ama bu bağlantıların
bestimmt werden, als der Ursachen
und der Wirkungen, der Bedingung
kendileri, nedenler ve etkiler olarak, koşul­
und der Bedingıheit usf., sind selbsı lar ve koşullanmışlık vb. olarak belirlendiği
beschrankıer Art, selbst zurallige ge­
zaman, kendileri sınırlı türdendir ve birbirle­
geneinander, da6 jeder ebensowohl
ist als auch nicht und auch ffi.hig, rine karşı olumsaldır, öyle ki her biri olduğu
ebenso gestört, durch Umst3.nde, denli de olmayabilir ve durumlar tarafından
d. i. selbst Zuliilligkeiten unterbro­
chen, in ihrer Wirksamkeit und
bozulmaya açıktır; ve tıpkı olumsallık açısın­
Gclten abgebrochen zu werden als dan Üzerlerinde hiçbir üstünlük taşımadık­
die einzelnen Dinge, vor deren Zu­
ffilligkeit sie nichts vornus haben. im
ları tekil şeyler gibi, kendileri de olumsal­
Gegenteil, diese Zusammenh3nge. lıklar tarafından durdurulabilir, etkerlik ve
denen dic Nonvendigkeil zukom­ geçerliklerinde kesintiye uğratılabilir. Karşıt
men soll, Gesetze, sind nicht einmal
das, was man Dinge heiBt, sondern olarak, zorunluk taşıması gereken bu bağ­
Abstraklionen. Wenn sich so auf lantılar, yasalar, hiçbir biçimde şeyler değil,
dem Felde der zuliilligen Dinge in
GeselZen, im Verh5.ltnissc von Ursa­
ama soyutlamalardır. Eğer zorunluk bağlantısı
che und Wirkung vornehmlich, der kendini olumsal şeyler alanında yasalarda,
Zusaınmenhang der Notwendigkeit
zeigt, so ist dicse selbst ein Beding­
ve başlıca neden ve etki ilişkilerinde gös­
tcs, Beschr3nktes, eine iiu)erlic/ıe teriyorsa, o zaman bu zorunluğun kendisi
Notwendigkeit übcrhaupt; sie selbst koşullu, sınırlı birşey, genel olarak dışsal bir
ffillt in die Kıııegorien der Dinge,
sowohl ihrer Vereinzelung, d. i. zorunluktur. Kendisi yalıtılması, e.d. dışsallığı
AuBerlichkeit, wie umgckchrt ihrer açısından olduğu gibi, evrik olarak, koşullan­
Bedingıheit, Beschrankıheit, Abhiin­
gigkeit zurück. im Zusammenhange
mışlığı, sınırlanmışlığı, bağımlılığı açısından
von Ursadıen und Wirkungen findeı da geriye şeylerin kategorileri altına düşer.
sich nicht nur die Befriedigung, wel·
Nedenler ve etkiler bağlan tısında yalnızca şey/,e­
ehe in der leeren, beziehungslosen
Vereinzclung der Dinge, die eben rin onlara olumsal denmesine yol açan boş,
darum zufaJJige gcnannt werden, bağlantısız yalıtılmasında eksikliği duyulan
venniBt wird; sondern auch die un­
bestimmıe Abstraktion1 wenn man
doyum bulunmakla kalmaz; ama 'şeyler'
sagt: Dinge, das Unsıete derselben anlatımına bağlanan belirsiz soyutlama,
verschwindet in diesem Verh3.ltnis­
se der Notwendigkeit, in der sie zu
onlardaki değişebilirlik de onları nedenler,
Ursaclıen, ursprii.nglichen Sachen, kökensel olgular, etkin ve belirli tözler yapan
Subsıanzen1 die wirksam und be­
bu zorunluk ilişkisinde yiter. Ama bu alanın
stimmt sind, werden. Aber in den
Zusammenh3.ngen dieses Kreises bağıntılarında nedenlerin kendileri sonlu­
sind die Ursachen selbst endliche, dur, - nedenler olarak başlamakla, varlık­
- als Ursachen anfangend, so ist
ihr Sein wieder vereinzelt und da­
ları yine yalıtılmış ve öyleyse olumsaldır; ya
nım zuf31lig, oder nicht vcrcinzelt, da yalıtılmamıştır, ve o zaman etkilerdirler
so sind sie \\'irkungen, damit nicht
selbst3.ndig, durch ein Anderes ge­
ve öyleyse bağımsız değildirler ve bir baş­
setzL Reihen von Ursachen und Wir­ kası yoluyla koyulurlar. Nedenler ve etkiler
kungen sind ıeils zufiillig gegenein­
dizisi bir yandan birbirine karşı olumsaldır;
ander; teils, für sich ins sogcnannte
Unendliche fortgesetzl, enthalten sie öte yandan, kendileri için sözde sonsuzluğa
in ihrem Inhalle lauter solche Stel­ dek sürer. İçeriklerinde yalnızca ve yalnızca
len und Existenzen, deren jetle für
sich cndlich ist, und das, was dem
her biri kendi için sonlu olan durumları ve
Zusammenhang der Reihe den varoluşları kapsarlar; ve dizinin bağlantısına
88 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
kararlılık vermesi gereken şey, sonsuz, yalnızca
bir öte-yan değil, ama salt olumsuz birşeydir
ki, anlamının kendisi yalnızca onun tarafından
olumsuzlanması gereken, ama tam bu nedenle
olumsuzlanmayan şey ile göreli ve koşulludur.
Ama tin kendini bu olumsallıklar yığınının
üzerine, onlarda yalnızca dışsal ve göreli bir
zorunluk olarak kapatılmış olan zorunluğun
üzerine, salt olumsuz birşey olan sonsuzun
üzerine öyle bir zorunluğa yükseltir ki, bundan
böyle kendi ötesine gitmez, ama kendinde ve
kendi için, kendi içinde kapalı, eksiksiz olarak
kendi içinde belirlidir ve tüm başka belirlenim­
ler onun tarafından koyulur ve ona bağımlıdır.
Daha yaklaşık tasarımlarda ya da daha
da yoğunlaşmış olarak, bunlar insan tini­
nin iç yaşamındaki, usun kendisindeki özsel
düşünce-kıpılarıdır. Yöntemli olarak ve biçim­
sel olarak kendi iç süreçlerinin bilincine ulaş­
mamış, giderek içinden geçtiği o düşünce-be­
lirlenimlerini ve bağlantılarını araştırmanın
bilincinin bile bütünüyle gerisinde kalmış
insan usunda bulunurlar. Ama şimdi görme­
miz gereken şey biçimsel olarak ve yöntemli
olarak uslamlamalarda ilerleyen düşünmenin
o yükselişin sürecini doğru olarak kavramayı ve
anlatmayı başarıp başaramadığıdır. Bu yükse­
lişi bu düzeye dek bir olgu olarak varsaydık ve
bütününde yalnızca bir kaç temel belirlenimi
içinde göz önüne aldık. Evrik olarak, o düşün­
celerin ve bağlantılarının düşüncenin kendi
içinde araştırılması yoluyla aklanmış ve doğ­
rulanmış olarak gösterilip gösterilemeyeceğini
belirlememiz gerekir, çünkü yükseliş ancak bu
yolla gerçekten bir varsayım olmaya son verir
ve doğru anlaşılmasının önüne geçen sallan­
tılı yanlar giderilir. Ama bu araştırma burada
reddedilmelidir, çünkü kendinde olduğu gibi
yerine getirilecekse, düşüncenin son analizine
girmemiz gerekecektir. Bu araştırma Mantıkta,
düşüncenin biliminde yerine getirilmelidir
çünkü Mantığı ve Metafiziği birleştiriyorum.
İ kincisi benzer olarak Tanrı, evren, ruh gibi
Halt geben sollte, das Unendlic/ıe,
ist nicht nur einjenseits, sondem
bloB ein Negatives, dessen Sinn
selbst nur relativ und bedingt
durch das İsl, W"dS von ihm negiert
wcrden soll, eben damiı aber niclu
negiert wird.
Aber über diesen Haufen von
Zuf:illigkeiten, über die Notwen­
digkeit, welche in denselben einge­
schlossen nur cine 3.uBerliche und
relative, und übcr das Unendliche,
das nur ein Negatives ist, erhebt
sich der Geist zu einer Notwen­
digkeit, die nicht mehr iiber sich
hinausgeht. sondem es an und für
sich, in sich geschlossen, vollkom­
men in sich bcstiınmt ist und von
der aile anderen Bestimmungen
geseızı und abhangig sind.
Dies mögen i n ungefahrer
Vorslellung oder noch konzen­
Lriencr die wcsentlichen Ge­
dankenmomente im Innern des
Menschengeistes scin, in der Ver­
n unfl, welche nicht methodisch
und förmlich zum BcwuBuein
ihres innerlichen Prozesses, noch
weniger zu der Untersuchung
jener Gedankenbcstimmungen.
die er durchliiuft, und ihres Zu­
sammcnhanges ausgcbildct ist.
Nun kommt aber zu sehen, ob
das ronnlich und methodisch in
Schlüssen verfahrendc Denken
jenen Gang der Eıiıebung, den wir
insofern als faktisch voraussetzen
und den wir ganz nur in seincn
wcnigen Gnmdbestimmungen vor
Augen zu haben brauchen, richtig
auffaBt und ausdrückt; umgekehn
aber, objene Gedanken und deren
Zusammenhang durch die Unter­
suchung der Gedanken an ihnen
selbst sich gerech tfertigt zeigı
und bewahrt, wodurch die Erhe­
bung erst wahrhaft aufhört, cine
Voraussetzung zu sein. und das
Schwankende der Richtigkeiı ilı­
rer Auffassung wegfıilh. Diese Un­
ter.mchung aber, insofen1 sie, wie
an sich an sie zu fordern ist, aur
die leızıe Analyse der Gedanken
gehen sollıe, muO hier abgelehm
werden. Sic muB in der Logik,
der Wissenschaft der Gedanken,
vollbracln sein, - denn ich fasse
Logik und Meıaphysik zusaınmen,
indem dic letztere gleichfalls
nichts anderes ist, als daB sie zwar
einen konkreten in halt wie Cott,
 i l . DERS 89
die Wclı, die Seelc betrachıeı. aber somut bir içeriğin irdelenmesinden başka
so, daB diese Gegenst.ande als Nou­
mena, d. h. deren Gedanke, gefüOı
birşey değildir, ama bunlan öyle bir yolda ele
werden sollen; hier kônnen mehr alır ki bu nesnelerin numenler olarak, e.d.
nur die logischen Resuhale als dic
fôrmliche Enuvicklung aufgenoın­
onlann düşünceleri olarak anlaşılması gere­
men werden. Eine Abhandlung kecektir. Burada biçimsel açınım ile olmak­
tiber die Beweise vom Dasein Goues
tan çok yalnızca mantıksal sonuç ile ilgilen­
13.Bt insofern sich nicht selbst:indig
halten, als sie philosophisch-wissen­ mek yerinde olacaktır. Tannnın varoluşunun
schafıliche Vollsıiindigkeiı haben tanıtlarının bir irdelemesi, eğer felsefi-bi­
sollte. Die '\ı\'isscnschaft ist der ent­
wickelte Zusammenhang der ldee
limsel bir eksiksizlik gösterecekse, bağımsız
in ihrer Totalil3t. lnsofcrn ein ein­ olarak yürütülemez. Bilim bütünlüğü içinde
zelner Gegenst.and aus der Totalit.3.t. İdeanın açınmış bağlantısıdır. Tekil bir nes­
zu welcher die Wissenschaft die ldee
entwickeln muO aJs dic einzige Wci­
nenin bütünlüğün dışına çıkarıldığı düzeye
se. deren Wahrheit darzuLun, heraus­ dek (ki bilim İdeası gerçekliğini sergilemenin
gehoben wird, muB die Abhandhıng
sich Grenzpunkte machcn, die sic
biricik kipi olarak bu bütünlüğe gelişmeli­
als in dem fıbrigen Verlaufe der Wis­ dir) , irdeleme geri kalan bilimsel yordamlar
senschafı ausgemacht \'OrausscLZen durumunda olması gerektiği gibi kendine
mııO. Doch kann die Abhandlung
Schein der Sclbsıiindigkeil ffır sich
sınır noktaları saptamak zorundadır. Gene
dadurch hervorbringen, daB das, de irdeleme kendi için bir bağımsızlık görü­
was die Begrenzungen der DanaeJ­
lung sinci, d. h. unerörıene Voraus­
n üşü yaratabilir çünkü sunumun sınırlarını
setzungen, his zu denen dic Analyse oluşturan ve analizin ulaştığı yoklanmamış
fortgehı, für sich dem BcwuBıscin varsayımlar kendileri için bilinç ile uyumlu­
zusagı. Jedc Schrifı cnıhiilı solche
letzle Vorstellungen, Gnmdsfüzc, auf
dur. Her çalışma bilinçli ya da bilinçsiz olarak
die miı BcwuBtscin odcr bcwuBtlos içeriği destekleyen böyle en son tasarımları
der in halt gcstützt ist; es lindct sich
in ihr ein umschriebcner Horizont
ya da temel-önermeleri kapsar; her çalışmada
\'Oll Gedanken, die in ihr nicht wei­ düşüncelerin kuşatıcı bir çevreni bulunur ki,
Ler analysiert, deren Hoıizont in der bunlar onda daha öte analiz edilemez. Bu
Bildung einer Zeil, eines Volkes oder
irgendcincs wissenschafılichen Krei­
çevren bir çağın, bir ulusun ya da herhangi
ses feststeht und lıber wekhen nicht bir bilimsel topluluğun kültürü üzerine daya­
hinausgegangen zu werden braucht,
nır ki, ötesine gitmenin gereği yoktur. Aslında
-ja, ihn Uber diese Grcnzpunkıe
der Vorstellung hinaus durch die bu çevreni tasarımın sınır noktalannın ötesine
Analyse derselben zu spekulativen genişletmeyi, bunun için onlan kurgu) kav­
Begri.ffen envehern zu wollen, würde
dem, was popul3.re VersL:;ndlichkciı
ramlara analiz etmeyi istemek popüler anlak
genannt wird, nachteilig sein. denilen şey için zararlı olacaktır.
Jedoch da der Gegensıand dieser
Gene de bu derslerin konusu özsel olarak ve
Vorlesungen wesentlich fıir sich im
Gebieıe der Philosophie sıchı, so kendi uğruna felsefe alanına ait olduğu için,
kann es in denselben nichl ohne onda soyut kavranılan bir yana bırakamayız.
absırakıc Begriffe abgchcn; abcr wir
haben diejenigen, die auf diesem ers­
Ama bu ilk duruş noktasında bulunan kavranı­
ten Standpunkte vorkommen, schon lan daha şimdiden ortaya koyduk, ve kurgu)
vorgeu-.ıgcn, und um das Spekulative
olanı kazanabilmek için yapılması gereken şey
zu gewinnen, brauchen wir diesclbcn
nur zusammenzustellen; denn das yalnızca onları düzenlemektir. Çünkü "kur­
Spekulative besteht im allgemeinen gu!" genel olarak yalnızca düşünceleri, daha
in nichts andcrem, als seine Gedan­
ken, d. i. die man schon hal, nur
şimdiden taşıdığımız düşünceleri biraraya
zusammenzubringcn. getirmekten başka birşeyden oluşmaz.
90 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Öyleyse sözü edilen düşünceler ilk ola­
rak şu ana-belirlenimlerdir: Bir şey, yasa vb.
yalıtılması yoluyla olumsaldır; olması ya da
olmaması başka şeylere bir bozulma ya da
değişim getirmez; onlarda tarafından çok az
desteklenmesi, ya da onlardan aldığı karar­
lılığın çok yetersiz olması onlara yetersiz bir
bağımsızlık görünüşü verir ki, olumsallık­
ları tam olarak bundan oluşur. Öte yandan,
varolan birşeyin zorunluğ;u onun başka şeyler
ile öyle bir yolda bağlantı içinde durmasını
gerektirir ki, tüm yanlarına göre böyle varo­
lan birşey koşullar, nedenler olarak varolan
başka şeyler yoluyla eksiksiz olarak belirlenir,
kendi uğruna onlardan koparılamaz ya da
varlık kazanamaz, ne de onu koparabilecek
herhangi bir koşul, neden, bağlantı durumu
onu belirleyen durum ile çelişebilecek tür­
den bir durum olabilir. - Bu belirlenime
göre yalıtılması içindeki bir şeyin olumsallı­
ğını başka şeyler ile tam bağlantının eksikliğine
yüklüyoruz. Bu birinci noktadır.
Ama evrik olarak, varolan birşey bu eksik­
siz bağlantı içinde durduğu için, tüm yanla­
rında koşulluluk ve bağımlılık içindedir -
eksiksiz bir bağımsızlık yoksunluğ;u. Bir şeyin
bağımsızlığını aslında yalnızca zorunlukta
buluruz: Zorunlu olan olmalıdır. Var olmak
zorunda olması bağımsızlığını şöyle anlatır:
Zorunlu olan vardır, çünkü vardır. Bu ikinci
noktadır.
Böylece birşeyin zorunluğu için iki kar­
şıt belirlenimin gerekli olduğunu görürüz:
- Bağımsızlığı, ama bunda yalıtılmıştır ve
olması ya da olmaması ilgisizdir; - ve onu
kuşatan ve bu bağıntı yoluyla sürdüren başka
herşey ile eksiksiz bağıntıda temellenmişliği
ve kapsanmışlığı: Böylece bağımsız değildir.
Zorunluk tıpkı olumsallık gibi tanıdık bir­
şeydir. Bu birinci tasarıma göre alındığında,
herşey düzenli bir bağıntı içindedir; olumsal
olan zorunlu olandan ayndır ve ötesindeki
zorunlu birşeyi gösterir ki, gene de, daha
Die Gedanken also, die angerührı
worden, sind zuerst folgende Haupt­
bestimmungen: Zufiillig isı ein Ding,
Gesetz usf. durch seine Vereinzelung;
wenn es ist und wenn es nicht isı,
so tritt für die anderen Dinge keine
Sıörung oder Veranderung ein; daB
es ebensowenig von ihnen gehalten
oder der Halt, den es an ihnen h3t­
te, cin ganz unzureichender ist, gibt
ihncn den sclbst unzureichcnden
Schein von Selbst.andigkeiı, der ge·
rade ihre Zuffilligkcit ausmachı. Zur
Notwendigkeil einer Existenz erfor­
dern wir dagegen, daB dieselbe mil
anderen im Zusammenhangc stehe,
so dall nach ailen Seiıen solche Exis·
ıenz durch die anderen ExisLenzen
a1s Bedingungen, Ursachen vollst.an­
dig bcstimmt sei und nicht für sich
losgerissen davon sei oder '''erden
könnc, noch daO irgendeine Bedin­
gung, Uıoache, Uınsıaııd des Zusaın­
menhangs vorhanden sei, wodurch
sie losgcrissen werden könnte, kein
solcher Umstand den andercn sie be­
stimmenden widerspreche. - Nach
dieser Bestimmung stellen wir die
ZufiilligkeiL eines Dinges in seine Ver­
einzelung, in den ıWangel de.s t101lııiin­
digen Zu.saınınımhanges mil anderen.
Dies ist das cine.
UmgekehrL aber, indem cine
Existenz in dicseın vollkommencn
Zusammenhange sLeht, isL sie in all­
seiıiger Bedingıheiı und Abhiingig·
keit, - vollkommcn unselbsliindig. in
der Notwendigkeit allein finden wir
viehnchr die Selbstandigkeil eines
Dinges; ,.,-as nonvendig ist, m11jJ sein;
sein Seinmüssen driıckt scine Sclbstan­
digkciı so aus, daB das Noıwendige
ist, weil es i.sl. Dies ist das andere.
So sehen wir zweierlei entgegen­
gesetzte Bestimmungcn erfordert für
die Notwendigkeil von etwas: seine
Selbstindigkeit, aber in dieser ist es
vereinzelt und es ist gleichgiıltig, ob
es ist oder nicht, - sein Begnindet­
und Enthaltensein in der vollstindi­
gen Beziehung auf das andere alles,
womit es umgebcn ist.. durch welchen
Zusammenhang es gctragen İsl: so ist
es unselbsl.3.ndig. Die NotwendigkeiL
ist ein Bekanntes, ebcnso wie das Zu­
ffilligc. Nach solcher ersıen Vorstel­
lung genommen ist alles mil ihnen in
Ordnung; das Zuf311igc isL verschie�
den von dem Notwcndigen und weist
auf ein Notwendigcs hinaus, welches
aber, wenn wir es n5.her beLrachten,
 1 1 . DERS 91
selbst unter die Zufiilligkeit zunick­ yakından bakıldığında, bunun kendisi olum­
fiil lt, weil es, als durch Anderes ge­
setzt, unsclbstfindig isı; als enmom­
sallık al una geri düşer, çünkü, başkası yoluyla
men aber solchem Zusammenhang, koyulmuş olmakla, bağımsız değildir; ama
vereinzelt ist es sogleich unmiuelbar
zufiillig; die gemachten Unıerschei­
böyle bağlantıdan uzaklaştırıldığında, yalıtı­
dungen sind daher nur gemeinte. lır ve doğrudan doğruya olumsaldır; yapılan
Indem wir die Natur dieser Ge­
ayrımlar öyleyse yalnızca sanısaldır.
danken nicht n3.hcr unıersuchen
wollen und den Gegensatz der Not­ Bu düşüncelerin doğasını daha öte araştır­
wendigkeit und Zuffilligkeit einstwei­ mayı istemediğimiz için, ve zorunluk ve olum­
len auf die Scite seczen und bei der
eı-sten stehenbleiben, so hallen wir
sallık karşıtlığını şimdilik bir yana bırakarak
uns dabci an das, was sich in unsercr birincide kalmayı istediğimiz için, kendimizi
Vorstellung findet, dall ebensowenig
die einc wie die andcre der Besüm­
tasanmımızda bulduğumuz şeye sınırlayaca­
mungen ftir die Notwcndigkeit hin­ ğız: Zorunluk için belirlenimlerden biri gibi
rcichend ist, aber auch beidc dazu
öteki de yeterli değildir ve onun için ikisi de
erforderı werdcn: die Sclbstiindig­
keiı, so daB das Notwendige nichı gereklidir: Bağımsızlık, öyle ki zorunlu olan
vermiltelt sei durch j1nderes, und başkası yoluyla dolaylı kılınmasın; ve o denli
ebensosehr die Vermittlung dessel­
ben im Zusammenhangc mit dem
de bu bağımsızlığın bQJkası ile bağlantı içinde
Andemı; so widcrsprechen sie sich, Dolaylılığı. Böylece bağımsızlık ve dolaylılık
aher indcm sie beide auch der eint?ı
Nohvrmdiglıeit angehören, so mfıssen
birbiri ile çelişir, ama ikisi de tek bir zorun­
sie auch sich nicht widersprechen in luğa ait oldukları için, onları o zorunlukta
der Einheit, zu der sie in ihr verei­
birleştiren birlikte birbirleri ile çelişmemeli­
nigt sind, und fflr unsere Einsicht
ist dics zu tun, daB die Gedanken, dirler. İçgörümüz için yapılması gereken şey
die in ihr vereinigt sind, auch wir bu zorunlukta birleşen düşüncelerin bizde de
in uns zusammenbringen. in dieser
Einheit muO alsa die Vennittlung ınit
biraraya getirilmesidir. Bu birlikte öyleyse bQJ­
Andemn in dic Selbsliindigkciı selbst kası il,e dolaylılık bağımsızlığın kendisine düş­
fallen und diese als Bezielıung aııf
sir:lı die Vermiulung m i t Andercm
meli ve bu bağımsızlık kendi i/,e bağıntı olmakla
innerhalb ihrer selbst haben. in dieser başkası ile dolaylılığı kendi içerisinde taşımalı­
Bestimmung aber kann beidcs nur
dır. Ama bu belirlenimde ikisi ancak öyle bir
so vercinigt sein, daB die Vennittlung
mit A nıicmn zugleich als Vemıittlmıg yolda birleşebilir ki, başkası ik dolaylılık aynı
ınit sich ist, d. i. nur daO die Vermitt­ zamanda kendi i/,e dolaylılıktır, e.d. başkası ile
lung miı Anderem sir.lı aujhebt und
zur VennittJung mit sich wi.rd. So ist
dolaylılık kendini ortadan kaldırırve kendi ile
die Einheit mit sich selbst als Einheit dolaylılık olur. Böylece kendi ile birlik soyut
nicht die abstrakıe Identir3.t, die wir
als Vcreinzelung, in der das Ding
özdeşlik olarak birlik değildir, ki bunu şeyin
nur sich auf sich bezieht und wori.n yalnızca kendi ile bağıntısını anlatan ve onun
seine Zuffilligkeiı liegı, sahen; die olumsallığını kapayan yalıtılma olarak gördük.
Einseitigkeit, wegen der alicin sie
im Widerspruch mit der ebenso ein­
Tek-yanlılık, ki o birlik yalnızca bundan ötürü
seitigcn Venniulung von Anderem eşit ölçüde tek-yanlı başkası yoluyla dolaylı­
ist, ist ebenso aufgehoben und diese
Umvahrhciten \'erschwunden; die so
lık ile çelişki içindedir, eşit ölçüde ortadan
beslimmte Einheit ist die lvahrhafte, kaldırılır ve bu gerçekliksizlikler yiter. Böyle
und als wahrhaft gewu[he ist sie die
belirlenen birlik gerçek birlik, ve gerçekten
spekulative. Die Nouvendigkeit, so
bestimml, daO sie diese cntgegen­ bilindiğinde kurgu! birliktir. Kendi içinde bu
gesetzten Bcslİmmungcn in sich karşı t belirlenimleri birleştirdiği için, böyle
vercinigL, zeigt sich, nichL blo8 so
einc einfache VorsLellung und einfa­
belirlenen zorunluk kendini salt böyle yalın
chc Bestimmtheic zu scin; ferner isı bir tasanın ve yalın belirlilik olarak göstermez.
92 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Dahası, karşıt belirlenimlerin ortadan kalkışı
salt bizim sorunumuz ve bizim edimimiz
değildir, sanki bunu yalnızca biz ortaya çıka­
rıyormuşuz gibi. Tersine, bu belirlenimlerin
kendilerinin doğası ve edimi onları tek bir
belirlenimde birleştirmekten oluşur. Yine,
zorunluğun bu iki kıpısı - onda başkası ile
dolaylılık olmak ve bu dolaylılığı ortadan kal­
dırarak kendini tam olarak birlikleri uğruna
kendi kendisi olarak koymak - ayrılmış edim­
ler değildir. Başkası ile dolaylılıkta kendini
kendisi il.e bağıntılar; e.d. onu kendi kendisi ile
dolaylı kılan başkası onun kendisidir. Böylece
başkası olarak olumsuzlanır; kendisi başkasıdır,
ama yalnızca kıpısal olarak - ilkin kavramın
varoluşunda ortaya çıkan zaman belirlenimini
kavrama getirmeksizin kıpısal. - Bu başka­
lık özsel olarak ortadan kaldırılmış birşeydir;
belirli-varlıkta benzer olarak olgusal, reel bir
başkası olarak görünür. Saltık zorunluk ise
kavramına uygun olan zorunluktur.
Aulheben der enıgegengeseızten
Bestimmungen nicht bloO unsere
Sache und unser Tun, so dal\ nur
\\>ir es vollbriichten, [sondern] ist
die Natur und das Tun dieser Be�
stimmungen an ihnen selbst, da sie
in ei.ner Beslimmung vereinigt sind.
Auch diese beiden Momente der
Notwendigkeiı, i11 ihrVenniuhmg
mit Anderem zu sein und diesc
Vennittlung aufzuheben und sich
als sich selbst zu seızen, eben um
ihrer Einheit willen, sind nichl ge­
sondene Akte. Sie bezieht in der
Vennittlung mit Anderroı sich auf
siclı se/hst, d. i. das Andcre, durch
das sic sich mit sich vermiuelt, ist
sie selbsL. Sa ist es als Anderes n�
giert; sie ist sich selbst das Andere,
abcr nur ınomentan - momentan,
ohne die Bestimmung der Zeit da­
bei in den Begriffhereinzubaingen,
die erst in dem Dasein des Begriffes
hereintriu. - Dies Anderssein ist
wesenllich als aufgehobenes; im
Dasein erscheint es cbenraııs als
cin reel/es Anderes. Aber die abso­
lute Notwendigkeit ist dic. welche
ihreın Begriffe gemaB isı.
 ZWÖLITE VORLESUNG ON İKİNCİ DERS

in der vorigen Vorlcsung ist der

BegritT der absoluten Notwendig­
Ö nceki derste saltık zorunluk kavramı açım­
keit cxponicrl wordcn, - der alr landı - saltık zorunluk kavramı. Saltık sık sık
solule1l; absolut hei6L sehr hclufig
nichts wcitcr als abstraht, und es
soyuttan daha çoğu demek değildir ve yine sık
gilı ebensoorı daffır, daB mit dem sık saltık sözcüğü ile herşeyin söylenmiş olduğu
Worı des Absoluten alles gesagı ve daha öte hiçbir belirlenimin verilemeyeceği
sci und dann keine Bestimmung
angegeben werden könne noch ve verilmemesi gerektiği düşünülür. Oysa ger­
soJle. in der T.,t abcr ise es um soJ­ çekte özellikle ilgilenilmesi gereken belirle­
che Bestimmung alicin zu tun. Die
absolute Nonvendigkeiı ist eben
nim budur. Saltık zorunluk soyut, baştan sona
insofern absırakı, das schlechLhin soyut olan, çünkü kendi üzerine dayanan ve
Absuakte, als sie das Beruhen in
sich selbst, das Bestehen nicht in
bir başkasında ya da ondan ya da onun yoluyla
oder aus oder durch ein Andercs olmayandır. Ama gördüğümüz gibi, yalnızca
ist. Aber wir haben geschen, dall sie
nicht nur ihrem BegritT als irgend­
kavramı ne olursa olsun ona uygun olmakla
cincm gemafi, so da8 wir denselben kalmaz - öyle ki kavramı ve dışsal varoluşunu
und ihr 3.uOeres Dasein verglichen,
karşılaştırabiliriz -, ama o denli de bu uygun­
sondern dieses Gemii.jJsein selbsl
ist, daB, was als die auBere Seite luğun kendisidir. Böylece dışsal yan olarak alı­
gcnommen werdcn kann, in ihr
nabilen öyle bir yolda kendi içinde kapsanır
selbst enthalten ist, daB eben das
Beruhen aur sich selbsı, die Jden­ ki, tam olarak bu kendi üzerine dayanma,
ıiıaı oder Beziehung auf sich ist, kendi ile özdeşlik ya da bağıntı şeylerin yalıtıl­
welche die Vereinzelung der Din·
ge ausmacht, wodurch sie zujlillige masını oluşturur, onun yoluyla olumsaldırlar;
sind, cine Selbstandigkeit, welche bir bağımsızlıktır ki gerçekte bağımsızlığın
\ielmehr Unselbsı.iindigkeiı isı. Die
Mögliclıkeit ist dasselbe Absıraktum; yokluğudur. Olanak aynı soyutlamadır. Kendi
möglich soll sein, was sich nicht 1vi· ile çelişmeyenin, e.d. yalnızca kendi ile özdeş
derspricht, d. i. was nur identisch
m i t sich, in dem keine Idenlit.3.t
olanın olanaklı olması gerekir; onda bir baş­
mit einem Anderen scattfınde, kası ile hiçbir özdeşlik yer almaz, ne de kendi
noch es innerhalb seiner selbst das
Andcre seiner w3.re. Zuffi.lligkeit
içerisinde kendi başkası vardır. Olumsallık ve
und Möglichkeiı sind nur dadurch olanak yalnızca olumsal olana bir varoluşun
unıerschieden, daB dem Zullilligen
ein Dasein zukommt, das Mögliche
ait olması yoluyla ayrılır; olanaklı olan ise yal­
aber nur die Möglichkeit hat cin nızca bir varoluşunun olması olanağını taşır.
Dasein ıu haben. Aber das Zullil­
Oysa olumsalın kendisinin tam olarak öyle bir
lige hat sclbst eben nur cin solches
Dasein. das ganz n u r den Wert varoluşu vardır ki, yalnızca ve yalnızca olanağın
der Möglichkcit hat; es isi, aber değerini taşır; vardır, ama o denli de yoktur.
ebensogut ist es auch nidıt. in der
Zuffilligkeiı isı das Dasein oder die
Olumsallıkta belirli-varlık ya da varoluş [ das
Existenz so weit, wie gesagt worden Dasein oder die Existenz] , söylendiği gibi, öyle
93
94 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bir düzeyde kesilip çıkarılır ki, aynı zamanda
kendinde bir hiçlik olarak belirlenir ve böylece
kendi başkasına, zorunluğa geçiş onun kendi
içinde anlatılır. Soyut özdeşlik, o salt kendi ile
bağıntı durumunda da yine aynı şey olur; bir
olanak olarak bilinir. Birşeyin olanaklı olması
henüz hiçbirşeyin olmamasıdır; onunla henüz
hiçbirşey gösterilmez. Özdeşlik gerçekten
olduğu gibi belirlenir - bir kısırlık olarak.
Bu belirlenimde eksik olan şey, gördü­
ğümüz gibi, ona karşıt belirlenim yoluyla
tamamlanır. Zorunluk soyut saltık değil ama
gerçek saltıktır, çünkü kendi içinde başkası
ile bağlantıyı kapsar; kendi içinde ayrımlaş­
madır, ama ortadan kaldırılmış, ideal bir
ayrımlaşma olarak. Böylece genel olarak
zorunluğa ait olanı kapsar, ama kendini
bu sonuncudan ayırdeder çünkü bu dışsal
ve sonludur, öyle birşeydir ki varolan birşey
olarak kalan ve sayılan bir başkası ile bağıntılı
ve böylece yalnızca bağımlılıktır. Dolaylılığın
genel olarak zorunluğa özsel olması ölçü­
sünde, zorunluk adını da alır. Ama onun baş­
kasının onu oluşturan bir başkası ile bağıntısı
uçlarında desteklenmez; saltık zorunluk baş­
kası ile böyle ilişkiyi kendi ile ilişkiye çevirir
ve böylece kendi ile iç uyumu üretir.
Tin kendini olumsallığın ve dış zorunlu­
ğun üzerine yükseltir, çünkü bu düşünceler
kendilerinde yetersizdir ve doyum vermez­
ler. Tin saltık zorunluk düşüncesinde doyum
bulur' çünkü bu zorunluk kendi ile barıştır.
..
Ama sonucu, sonuç olarak, vardır; oyle dır
- saltık olarak zorunlu. Böylece bir başkası
" - ·· } · - schlechthin notwendig; so ist aile
ugruna tum OZ em, çaba, ıste k yıter; çun kÜ
· ..
onda başkası yiuniştir. Onda hiçbir sonluluk
yoktur, kendisinde bütünüyle tamdır, kendi
içinde sonsuzdur ve kendi içinde bulunur;
dışında hiçbirşey yoktur. Onda hiçbir sınır
yoktur, çünkü doğası kendi kendisinde
olmaktır. Doyum verici olan şey Tinin yük-
·
' ' ken d'ısı· değı"ld'ır; tersıne, tın
tarafın-
·
se 1,ışının
dan ulaşıldığı düzeye dek hedeftir.
isı, herauspr.iparicrı, dall es zugleich
nun als ein an sich Niclıtiğr!S beslimmt
ist und da.mit der Übcrgang zu seinem
Anderen, dem Notwendigen in ihm
sclbst ausgesprochen ist. Dasselbe ist
es, \\"35 darin mit der abstrakten Jden­
tit.aı,jener blollen Beziehung aufsich
geschiehı; sie wird als Môglichkeiı gc·
wuOt. DaB es mil dieser noch nichts
ist, daB etwas möglich isı, damit ist
noch nichts ausgerichtet; die Jden­
titiit ist, was sie wahrhaft ist, als cine
Dürlügkeiı bestimmL
Das Dürftige diescr Bestimmung
hat sich, wie wir geschen durch die
ihr entgegengesetzte erg3.n7.t. Die
Non\.·endigkeit ist nur dadurch nicht
die abstrakte, sondem wahrhaft abso-­
lllle, daB sie den Zusammenhang mit
Anderem in ihr selbst enthilt, das
Unterscheiden in sich ist, aber als cin
aufgehobenes, ideellcs. Sie enıhalt
damit das, was der Notwendigkeit
lıberhaupt zukommt. aber sie unter­
scheidet sich von dieser als 3.uBerli­
cher, endlicher, deren Zusammen­
hang nur hinausgeht ı:u Anderem,
das als Seiendcs bleibı und gilt und so
nur Abhiingigkeiı isı. Sie heillı auch
Nocwendigkeit, insofern der Notwen­
digkeil die Vermiıılung überhaupı
wesentlich ist. Der Zusammenhang
ihres Anderen mit Andercm, der sie
ausmacht, ist aber an seinen Enden
ununtcrsttitzt; die absolute Nonven­
digkeiı biegı solches Verhahen zu An·
derem in ein Verhaltcn zu sich sclbst
um und bıingt damit eben die innere
Übereinstimmung mit sich hervor.
Der Geist erhebt sich aus der Zu­
fillligkeiı und ii.uBeren Noıwendigkeiı
darum also, weil diese Gedanken an
ihnen scJbst sich in sich ungenlıgend
und unbefriedigend sind; er fındeı
Befriedigu11g in dem Gedanken der
. absoluten Notwendigkeit, weil diese
der Friede miı sich selbsı isL Ihr Re-
sulıaı, aber als Resulıaı, isı: Es ist so,
Sehnsuch � Sıreben, Verlangen nach
einem Anderen versunken; denn in
ihr isı das Andere vergangen. Es isı
keine Endlichkeit in ihr, sie ist ganz fer-
tig in ihr, unendlich in Hır selbsı und
gcgenwı'i.rıig, es isı nichıs auller ihr; es
ist keine Schranke an ihr, denn sie isl
dies, bei sich selbsı zu sein. Nichı das
Erheben selbst des Geisıes zu ihr als
solches ist es, welches das Befriedigcn-
de ist , sondern das Ziel, insofern bci
ihm angekommen worden isı.
 12. DERS 95
Bleiben ıvir einen Augeııblick bei Eğer bir an için bu öznel doyumda durup
diescr subjektiven Befriedigung sle­
hen, so erinnert sie uns an diejenige,
kalırsak, Yunanlıların zorunluğa boyun
welche die Griechen in der Untenver­ eğmede ne bulduklarını anımsayabiliriz.
fung unLer die Notwendigkeit fanden.
Kaçınılmaz yazgıya teslim olmak bilgelerin
Dem unabwendbaren Verh.ringnis
nachzugcbcn, dazu ermahnten die öğüdü, özellikle trajik koronun anlatuğı ger­
Weisen, besondcrs die WahrheiL des çeklik idi, ve kahramanlarının, bu eğilmez
u11gischen Chors, und wir bewundem
die Ruhe ihrer Heroen. mit der sie,
tinlerin yazgının onlar adına karar verdiği
ungebeugren Gei.ues, frei das Los enı­ şeyleri özgürce kabul etmede gösterdikleri
gegennahmen, wclches das Schicksal
dinginliğe hayranlık duyarız. Bu zorunluk
ihnen bcschied. Diese Nonvendigkeit
und die dadurch ven1ichtetcn Zwecke ve istençlerinin onun tarafından yok edilen
ihrcs Willens, die zwingende Gewalt erekleri, böyle yazgının zorlayıcı gücü ve
solchen Schicksals und die Freiheiı
scheincn das Widerstreitende zu
özgürlük - bunlar hiçbir uzlaşmaya, hiç­
sein und keine Versöhnung, nicht bir bir doyuma izin vermeyen karşıt öğeler
einmal cine Befriedigung zuzulassen.
olarak görünür. Gerçekte bu antik zorun­
in der Tat ist das Walten diescr an ti­
ken Nouvcndigkcit mil eincr Traucı· luğun işleri bir hüzne bürülüdür ki, karşı
verh3.ngt, die nicht durch Trotz oder koyma ya da öfke yoluyla kaldırılamaz, ne de
ErhiLterung abgewiesen noch verh5.fi..
lichl wird, deren Klagen aber mchr
tiksindirici olur; ve tüm yakınmalar yüreğin
durch Schweigcn cntfernt als durch iyileşmesi sonucunda yarıştırılmaktan çok
Hcilung des Genuits bcschwichtigt
sessizlik yoluyla bastırılır. Tinin zorunluk
werden. Das Befriedigende, das der
GeisL in dem Gedanken der Not­ düşüncesinde bulduğu doywn yalnızca tinin
wendigkeiL fand, isL allein darin zu zorunluğun o soyut sonucunda, "Böyledir"
suchen, daB derselbe sich an eben
jenes abstrakte Resulrac der Nocwcn­
anlatımında durmasında aranacaktır - bir
digkcit "Es istso" halt, - ein Resulıat, sonuç ki, tin tarafından kendi içinde başa­
das der Geisı in sich selbst vollbringt.
rılır. Bu an "dir"de bundan böyle hiçbir içe­
in diesem reinen '"Ist" ise kein Inhalt
mehr; aile Zwecke, aile ln tcressen, rik yoktur; onda tüm erekler, tüm çıkarlar,
Wünsche, selbst das konkreıe Gel\ihl dilekler, giderek somut yaşam duygusu bile
des Lebens ist darin entfern l und ver­
schwunden. Der Geist bringt dies ab­
yitip gitmiştir. Tin bu soyut sonucu kendi
strnkte Resultat in sich hervor, indem içinde üretir, çünkü tam olarak istemesinin
er selbst ebenjenen lnhalt seines Wol­
o soyut içeriğinden, yaşamının iç değerin­
Iens den GehalL seines Lebens selbsı
aufgegeben, ailem enısagı hat. Die den vazgeçmiş, herşeyden çekilmiştir. Böy­
Gewalt, die ihm durch das Verhling­ lece yazgının onun üzerinde uyguladığı şid­
nis geschieht, verkehrt er so in Frei­
heit. Denn die Gewalt kann ihn nur
deti özgürlüğe dönüştürür. Çünkü bu şiddet
so fassen, daB sie diejenigen Seiten onu ancak onun somut varoluşunda bir iç ve
ergreift, die in seiner konkreten Exis­
bir dış belirli-varlık taşıyan yanlarından tuta­
tenz ein innercs und 3.uBeres Dasein
haben. Am 3.uBeren Dasein stehı der rak yakalayabilir. Dışsal belirli-varlıkta insan
Mensch unıer auBcrlicher Gew-.ı.lt, es başka insanlar, koşullar vb. şeklindeki dışsal
sei anderer Menschen, der Umstandc
güç altında durur; ama dışsal belirli-varlık
usf., aber das Uu8ere Dasein hat seine
Wurzeln im Innern, in seinen Trie­ kökünü içsel olanda, insanın itkilerinde,
ben, Intercssen, Zwecken; sie sind
çıkarlarında, ereklerinde bulur; bunlar
dic Bande - berechtigte und siu1ich
gcbotene oder unberechtigte -, bağlardır - aklanmış ve törel olarak buyrul­
welche ihn der Gewalt untcn\'erfen. muş, ya da aklanmamış -, ki insanı gücün
Aber die Wurzeln sind scines Innern,
sind sein; er kann sich dicsclben aus
altına düşürürler. Ama kökler onun içidir,
dem Herzen reillen; scin Wille, seine onundur; onları yüreğinden söküp atabilir;
96 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
istenci, özgürlüğü soyutlamanın gücüdür ki,
onunla yürek kendini yüreğin mezarı yapa­
bilir. Böylece yürek kendi içinde kendinden
vazgeçtiği zaman, zora geriye yakalayabileceği
hiçbirşey bırakmaz. Zorun ezdiği yüreksiz
bir belirli-varlık, bir dışsallıktır ki, onda zor
bundan böyle insanın kendisi ile karşılaşmaz.
İnsan zorun vurabileceği yerin dışındadır.
Daha önce söylendiği gibi, "Böyle dir "
sonucu zorunluğun sonucudur ki, insan ona
sıkı sıkıya sarılır. İnsan ona sonuç olarak, e.d.
bu soyut varlığı üretenin onun kendisi olması
anlamında sarılır. Bu zorunluğun öteki kıpı­
sıdır - başkalığın olumsuzlanması yoluyla
dolaylılık. Bu başkası genel olarak belirli
olandır ki, onu iç belirli-varlık olarak gördük,
- somut ereklerden, çıkarlardan vazgeçiş.
Çünkü bunlar yalnızca insanları dışsallığa
bağlayan ve böylece onun altına düşüren
bağlar olmakla kalmaz, ama kendileri tikel
öğedirler ve en iç olana, kendini düşünen
arı evrenselliğe, özgürlüğün kendi ile yalın
bağıntısına dışsaldırlar. Kendi dışında olan o
tikeli böyle soyut bir yolda kendi içinde kap­
sayan ve kendi içine koyan ve böylece bun­
dan böyle onu onda rahatsız edilmeyeceği
dışsal birşey yapan şey bu özgürlüğün gücü­
dür. Biz insanları mutsuz ya da doyumsuz ya
da giderek yalnızca hırçın yapan şey içimiz­
deki bölünme, e.d. çelişkidir - bu itkilerin,
ereklerin, çıkarların ya da giderek yalnızca
bu istemlerin, dileklerin ve derin-düşünce­
lerin bizde olması, ve aynı zamanda belirli­
varlığımızda onların başkalannın, karşıtları­
nın bulunması. Bizdeki bu bölünme ya da
uyumsuzluk iki yolda çözülebilir. Birincisi,
dışsal varoluşumuz, durumumuz, bizi etkile­
yen ve bizi ilgilendiren koşullar bizdeki ilgile­
rinin kökleri ile uyum içine getirilebilir - bir
uyum ki, mutluluk ve doyum olarak duyum­
sanır. İkincisi, ikisi arasında bir bölünmenin
olması ve böylece doyum yerine mutsuzluğun
ortaya çıkması durumunda yüreğin doğal bir
Freiheiı isı die Sıirke der Absırak­
ı..io n, das Herz zum Grabe des Her­
zens selbst zu machen. So, indem
das Herz in sich selbsı enısagı. liiOı
es der Gewalt nichrs übrig, an dem
sie d�elbe fassen könnte; das, was
sie zertrümmerl, ist ein herzloses
Dasein, eine Aullerlichkeit, in wel­
cher sie den Menschen selbst nicht
mehr trifft; er ist da heraus, wo sie
hinschliigı.
Es ist vorhin gcsagt wordcn,
daB es das Resuhat "Es ist so" der
Nonvendigkei t ist, an welchem der
Mensch fesıhiilı. als &su/tal, d. i .
dall e r dies absırakıe Sein hervorge­
bracht. Dies isı. das andere Moment
der Notwendigkeit, die Vcrmiuhıng
durch die Negation des Andersseins.
Dies Andere ist das Bcstimmtc Uber­
haupt, das wir als das in nere Dascin
gesehen haben, - das Aufgcben
der konkreten Zwecke, lntcrcssen;
denn sie sind nicht nur die Bande,
die ihn an die AuBerlichkeit knüp­
fen und damit dersclben u ntcr­
werfen, sondern sie sind selbst das
Besondere und dem lnnersten, der
sich denkendcn reincn Allgemein­
heit, der cinfachen Beziehung der
Freiheit auf sich, iu8erlich. Es ist
die Stirke dieser Frciheit, so ab­
strakt in sich zusammenzuhalten
und darin jenes Besondere auBer
ihr zu setzen, es sich so zu einem
A.u8erlichen zu machen, in wel­
chem sie nicht mehr beriıhrt wird.
Wodurch wir Menschen unglfıck­
lich o der unzufrieden wcrden
oder auch nur verdrieBlich sind,
ist die Enızwciung in uns, d. i. der
\Viderspruch, daB i n uns diese
Triebc, Zwecke, lnteressen oder
auch nur diese Anfordcrungen,
Wünsche und Reflexionen sind
und zugleich in unserem Dascin
das Andmı derselben. ihr Gegenıeil
ist. Dicser Zwiespah oder Unfriedc
in uns kann auf die gedoppelıe
\\'eise aufgelöst wcrden: das eine
Mal, daB unser 3.uBercs Dasein,
unser Zustand, die Umst3.nde, die
uns berühren, ff.ır die wir uns Uber­
haupt in teressieren, mic den Wur­
zeln ihrcr lnteressen in uns sich in
Einklang setzen - cinen Einklang,
der als Glfıck und Refriedigııng
cmpfundcn \vird; das anderc Mal
aber, daB im Faile des Zwicspahs
bcider, somiı des Unghick.s, stau der
 12. DERS 97
Befriedigung eine natiirliche Ruhe dcs dinginliği vardır; ya da daha derin incinme
Gemlıts oder, bei tieferer VerleLZung
cines energischen Willens und seiner
enerjik istenci ve onun haklı istemlerini
berecluigten Ansprüche, zugleich die etkilediği zaman, istencin kahramanca
heroische St3rke desselben cine Zu­
friedenheit hcr\'orbringt durch das
gücü verili durumu hoş karşılayarak ve var
Vorliebnehmcn mit dem gegebenen olanı kabullenerek bir hoşnutluk sağlar, -
Zustand, das Sichfügcn in das, was da
bir uyumluluk ki, onda dışsal şeyler, koşul­
İsl, - ein Nachgcbcn, welches nichı
einseitig das A.u13erlichc, die Umst3n­ lar, durum yenildiği ve üstesinden gelindiği
de, den Zusıand wohl fahrenliiBt, wcil için tek-yanlı olarak bir yana bırakılmaz; ter­
sie bezwnngen, fıbcnv31tigt sind, son­
dcrn wclches durch scinen Willcn die
sine, istenç yoluyla iç belirlilikten vazgeçilir
innerliche Bestimmtheit aufbribt, aus ve yürek onu terk eder. Soyutlamanın bu
sich enllfifü. Diese Freihcit der Abs­
özgürlüğü acısız değildir, ama acı doğal acı
traktion ist nicht ohne Schmcrz, abcr
dieser ist zum Naturschmerz herab­ düzeyine indirilir, pişmanlığın ve haksızlığa
gescızt, ohne den Schmerz der Reue, başkaldırının acısı değildir ve onun için bir
der Enıpönmg des UnrcchlS, wic ohnc
Trost und Hoffnung; abcr sie ist des
avunma ve umut yoktur. Ama avunca gerek­
Trostcs auch nicht bcdürftig, denn der sinimi de yoktur çünkü avunç henüz sürdü­
Trostsetzt eincn Anspnıch voraus, der
rülen ve ileri sürülen bir istemi varsayar -
noch bchahen und behatıpleL isL und
mır, in einer \ı\'eise nichı bcfriecligı,
bir istem ki, bir yolda doyum bulmuşken bir
auf eine anderc cinen Ersatz \.'erlangt, başka yolda bir kar.Şıiık bekler, ve umutta
in der Hoffnung noch ein Vcrlangcn
sich zuri'ıckbelıalten hat.
henüz bir isteğin saklı tutulması sürer.
Aber darin licgt zugleich das er­ Ama burada aynı zamanda yukarıda sözü
wfıhnte Moment der Tr.ıuer, das lıber edilen hüzün kıpısı da yatar ki, zorunluğun
dicse Verklarung der Nonvcndigkeit
zıır Frciheit verbreitet ist. Die Freiheit
özgürlüğe dönüşümünün ötesine genişler.
ist das Resullat der Vcımiulung durch Bu özgürlük sonluluklann olumsuzlanması
dic Negaıion der Endlichkeiıcn; als
das absırakLc Sei!' die Befricdigung
yoluyla dolaylılığın sonucudur. Soyut var­
ist die leere Bezichung auf sich selbst, lık olarak doyum bu kendi ile boş bağıntı,
die inhaltslosc Einsamkeiı dcs Selbsı­ özbilincin kendi ile içeriksiz yalnızlığıdır.
bewuBıseins mit sich. Dieser Mangel
liegt in der Bestiın111lheil des Resuhats Bu eksiklik sonucun olduğu gibi başlangıç
wie dcs Ausgangspmıkts; sic ist in bei­ noktasının da belirliliğindeyatar; ikisinde de
den dieselbe, sie ist mimlich eben die
aynıdır tam olarak varlığın belirlenimsiz­
-
Unbestimmıheit des Seins. Derselbc
Mangcl, der an der Gestalt des Proze.. liği. Öznel tinin istenç bölgesinde varolan
ses der Notwendigkeit, wi.e er in der zorunluk sürecinin şeklinde bulunduğu
\ı\1illensregion dcs subjektiven Geistes
existiert, bemerklich gemacht worden
belirtilen aynı eksiklik, süreç düşünen
ist, wird sich auch an demselben, \VİC bilinç için nesnel bir içerik olduğu zaman,
er cin gegenst&;ndlicher lnhalt fiır das
dcnkendc Bewulltscin is� finden. Aber
o süreçte de bulunacaktır. Ama eksiklik
der Mangel liegt nicht in der Nauır sürecin kendisinin doğasında yatmaz, ve
dcs Prozesscs selbst, und dersclbe isı
şimdi o süreci kuramsal şekli içinde irdele­
mm in der theoretischen Gestah, die
unsere eigentiimliche Aufgabe ist, zu
meliyiz. Bu kendine özgü yanları olan bir
betrachten. görevdir.
 ON ÜÇÜNCÜ DERS
Sürecin genel biçimi kendi ile dolaylılık ola­
rak verildi. Bu kendi ile dolaylılık başkası
ile dolaylılık kıpısını öyle bir yolda kapsar
ki, başkası olumsuzlanmış birşey olarak,
ideal birşey olarak koyulur. Benzer olarak
bu süreç insanda Tanrıya yükselişin dinsel
yolu olarak daha ayrıntılı kıpıları içinde
ortaya koyuldu. Şimdi tinin kendini Tanrıya
yükseltişinin verilen yorumunu bir tanıtlama
denilen biçimsel anlatımda bulunan şey ile
karşılaştırmamız gerekecektir.
Aynın küçük görünür, ama önemlidir ve
böyle tanıtın yetersiz olarak görülmesinin
ve genel olarak terk edilmesinin nedenini
oluşturur. Evren olumsal olduğuna göre,
öyleyse saltık olarak zorunlu bir Öz vardır;
bağlantının yapısının yalın kipi budur. -
Burada bir öze değinildiği ve yalnızca saltık
zorunluktan söz etmiş olduğumuz için, bu
zorunluk böyle bir yolda somut olarak alı­
nabilir; ama öz henüz belirsizdir, özne ya
da dirimli birşey değildir, tin ise hiç değildir.
Gene de genel olarak özde burada henüz
ilgiye değebilecek bir belirlenimin yatması
ölçüsünde bunu daha sonra tartışacağız.
Birincil önemi olan şey o önermede veri­
len ili,şkidir: Deği,l mi ki bir olan, olumsal olan
vardır, öyleyse başkası, Saltık-olarak-zorunlu
olan [ das Absolut-Notwendige] vardır. Burada
bağlantı - bir varlığın bir başka varlık ile
bağlantısı - içinde iki varolan şey bulunur
ve bu bağlantıyı dış zorunluk olarak gördük.
Ama tam olarak bu dış zorunluk dolaysızca
98
DREIZEHNTE VORLESUNG
Die allgemeine Form des Prozesses
wurde als die Vermittlung mit sich
selbsr, die das Moment der Vermiu­
lung mit Anderem so enth3lt, da6
das Andere als ein Negiertes, Ideelles
gesetzı isı, angegeben. Gleichfalls isı
derselbe, wie er als der religiöse Gang
der Erhebung zu Goıı im Menschen
vorhanden ist, in seinen nahcren
Momenten vorgestellt worden. Wir
haben nun mil der gegebenen Ausle­
gung von dem Sicherheben des Geis­
tes zu Gou diejenige zu vergleichen,
die in dem förmlichen Ausdrucke.
welcher ein Beıvei.s heiOt, vorhanden
ist.
Der Unterschied erscheint als ge­
ring, ist aber bedeutend und macht
den Gnmd aus, ''"-arum solches Bcwei­
sen als unzul3nglich vorgeslelll und
im allgemeinen aufgegeben worden
isı. Weil das Welıliche zuflillig isı, so
ist ein absolut nol\vendiges Wesen;
dies ist die einfache Weise, wie der
Zusammenhang beschaffen isl. -
Wenn hierbei ein Wesen genannl İsl
und wir nur von absoluter Notwen­
digkeiı gesprochen haben, so mag
diese auf solche Weise hyposıasierl
werden, aber das Wesen isL noch das
unbesıimmıe, das nichı Subjekı oder
Lebendiges, noch viel weniger Geist
ist; inwiefern aber im Wesen als sol­
chcm cine Bestimmung liegt, welche
hier doch von lnceresse sein kann, da­
van soll nachher gesprochen werden.
Das zun3chu \.Vichtige ist das
Verhiiltnis, das in jenem Satze ange­
geben isı: weil das Eine, das Zuflilli·
ge, existiert, ist, so ist das A ndere, das
Absolut-Notwendige. Hier sind :.rvei
Seiende im Zusammcnhange - ein
Sein mit einem anderen Sein -. ein
Zusammenhang, den wir als dic iiu­
jJere Notwendigkeit gesehen haben.
Diese iiullere Nonvendigkeit aber
 13. DERS 99
ist es eben, die u nmittelbar als Ab­ bağımlılık olarak kabul edilen şeydir ki, onda
hangigkeit, in welcher das Resulıaı
von seinem Ausg-.ı.ngspunkte steht,
sonuç başlangıç noktası üzerine dayanır; ama
überhaupı aber der Zuffilligkeit ver­ bütününde olumsalhğa bozulmakla, doyu­
fallend, für unbefriedigend erkannt
worden isl. Sie ist es daher, gegen
rucu olmayan birşey olarak kabul edilir. Buna
welche die Protestationen gerichtel göre, bu tanıtlama yoluna karşı getirilen pro­
sind. die gegen diese Beweisführung
testolar bu dış zorunluğa yöneliktir.
eingelegt werden.
Sie enth3lt ncimlich die Bezie­ Başka bir deyişle, tanıtlama bir belirleni­
hung, daB die eine Bestimmung, min, saluk olarak zorunlu varlığın belirleni­
die des absolut notwendigen Seins,
vemıitlelt isl durch die andere, durCh minin öteki belirlenim, olumsal varlığın belir­
die Best.immung des zuffilligen Seins, lenimi ile dolaylı kılınması bağınusını kapsar.
wodurch jcnes als abhingig im Vcr­
hcl.ltnis und zwar eines Bedingten ge-.
Bu yolla birincisi bağımlı olarak alınır ve bir
gen seine Bcdingung gestelh wird. ilişki içine, dahası bir koşullunun koşulu ile
Dies ist es vornehmlich, was ]acobi
ilişkisi içine getirilir. Bu başhca jacobi'nin
überhaupı gegen das Erkennen Goı­
ıes vorgebrachı hat, daO Erkennen, genel olarak Tanrının bilgisine yönelik kar­
Begreifen nur hei8e, "cine Sache aus şıçıkışıdır: Bilmek, kavramak yalnızca "bir
ihren n3.chsten Ursachen herleiten
oder ihre unmiuelbaren Bcdingun­
şeyi en yakın nedenlerinden türetmek ya da
gen der Reihe nach einsehen" (Briefe dolaysız koşullannı bir dizi olarak görmektir"
ii.berdie LelırcdesSpinoza, S. 419); 'das
Unbedingte begrcifen, hieOe also, es
( Briefe über die Lehre des Spinoza, 419) ; öyleyse
zu einem Bedingtcn odcr zu einer "koşulsuz olanı kavramak onu bir koşullu ya
Wirkung zu machen'. Die lelzlere
da bir etki yapmaktır" [ 424-6] . Ama bu son
Kalegoıie, das Absolut-Notwendige
als Wirkung anzunehmen, fiil l t je­ kategori, Saltık-olarak-zorunlu olanın etki
doch wohl sogleich hinweg; dies Ver­ olarak alınması, açıkça geçersizdir; çünkü
h:iltnis widerspıicht zu unmittelbar
der Beslimmung. um die es sich hicr
bu ilişki burada önemli olan belirlenim ile,
handeli, dem Absoluı-Noıwendigen. Saluk-olarak-zorunlu olan ile çok fazla dolay­
Aber das Verhiilınis der Bedingung,
auch des Grundes. ist auBerlicher.
sızca çelişir. Ama koşulun ilişkisi, ki zeminin
kann sich leichter einschleichen. de ilişkisidir, daha dışsaldır ve kendini daha
Dassclbe isı allerdings in dem Saıze kolay kabul ettirebilir. Herşeye karşın şu öner­
vorhanden: weil Zuffilliges ist, so ist
das Absolut-Noıwendige. mede bulunur: Değil mi ki olumsal olan var­
lndem dieser Mangel zugegc­ dır, öyleyse Saluk-olarak-zorunlu olan vardır.
ben werden muO, so ffillt dagegen
sogleich dies auf, daO solchem
Bu eksikliğin kabul edilmesi gerekse de, öte
Verhalınisse der Bedingıheiı und yandan böyle bir koşullanmışlık ve bağımlı­
Abhiingigkeiı keine objekliı>e Bedeu­
ıung gegeben wird. Dies Verhiilınis
lık ilişkisine hiçbir nesnel imlemin verilme­
ist ganz nur im subjekliven Sinne diği açıktır. Bu ilişki ancak bütünüyle öznel
vorhanden; der Satz drfıckt nicht bir anlamda bulunur. Önerme Saluk-olarak­
aus und soll nicht ausdrfıcken, daB
das Absoluı-Notwendige Bedin­ zorunlu olanın koşullarının olduğunu, ve
gungen habe, und zwar durch die dahası olumsal evren yoluyla koşullu oldu­
zııfii l lige Welt bedingı sei, - im
Gegenıeil. Sondem der ganze Gang
ğunu anlatmaz ve anlatmaması gerekir- tam
des Zusaınmenhangcs isl nur im tersine. Bağlantının bütün süreci yalnızca
Beweiscn; nur unser Erkenncn dcs
tanıtlamada yatar. Yalnızca Saltık-olarak­
absolut notwendigcn Seins İsl be­
dingı durchjenen Ausgangspunkı; zorunlu olana ilişkin bilgimiz o başlangıç nok­
nicht das Absolut-Notwendige ist tası ile koşulludur. Saluk-olarak-zorunlu olan
dadurch, dail es sich erhôbe aus der
\Veli der Zuffi.lligkeit und dieser zum
kendini olumsallık evreninden yükselterek ve
Ausgangspunkt und Voraussetzung bu evreni başlangıç noktası ve varsayım olarak
100 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
gerektirerek ve böylece varlığına ilkin ondan
erişerek varolmaz. Başkası yoluyla dolaylı kılın­
mış olarak, bağım!\ ve koşullu birşey olarak
düşünülmesi gereken Saltık-olarak-zorunlu
olan değildir, Tanrı değildir. Yalnızca biçimde
görülebilir olan eksikliği düzelten şey tanıtın
kendisinin içeriğidir. Ama böylece önümüzde
biçimin içeriğin doğasından bir ayrılması ya
da sapması bulunur, ve biçim daha büyük bir
kesinlikle eksikli olan yandır, çünkü içerik
Saltık-olarak-zorunlu olandır. Bu içeriğin ken­
disi, belirleniminde gördüğümüz gibi, kendi
içinde biçimsiz değildir; onun kendi biçimi,
gerçek olanın biçimi olarak, kendisi gerçektir;
ondan sapan ise buna göre gerçek olmayandır.
Genel olarak biçim demiş olduğumuz şeyi
daha somut imlemi içinde, yani bilgi, olarak
alırsak, kendimizi tanıdık ve sevilen o sonlu
bilgi kategorilerinin ortasında buluruz ki, bu
bilgi öznel olmakla bütününde sonlu olarak
ve izlediği bilme deviminin süreci ise sonlu bir
etkinlik olarak belirlenir. Buna göre yine aynı
uygunsuzluk, ama bu kez bir başka şekilde
kendini gösterir. Bilme sonlu bir edimdir,
ve böyle edim Saltık-olarak-zorunlu olanın,
sonsuz olanın kavranması olamaz. Bilme
genel olarak içeriği kendi içinde taşımayı ve
onu izlemeyi ister. Saltık olarak zorunlu, son­
suz içeriği taşıyan bilme kendisi saltık olarak
zorunlu ve sonsuz olmalıdır. Böylece kendi­
mizi gerçekte ilk Derslerde dolaysız bilme,
inanma, duyumsama vb. yoluyla olumlu yar­
dımını gördüğümüz o karşıtlık ile bir kez
daha çarpışmak için en iyi durumda buluruz.
Biçimin bu yapısını bu nedenle burada bir
yana bırakacağız; ama daha sonra onun kate­
gorileri üzerine bir gözlemde buhinmamız
gerekecektir. Şimdi biçimi burada konumuz
olan tanıtlarda bulduğumuz daha yakın bir
kipte irdelemeliyiz.
Eğer daha önce· belirtilen biçimsel tasımı
anımsarsak, birinci önermenin bir bölümü
(büyük öncül) Şun'u bildirir: "Eğer olumsal
bedürfte, um von ihr aus erst zu sei­
nem Sein zu gclangen. Es isL nicht
das Absolut-Nonvendige, es isL nichl
Gou, der als ein Venniuehes durch
Anderes. als ein Abhangiges und
Bcdingıes gcdachı wcrden solle.
Es isl der /nlıall des Beweises selbsı,
welcher den Mangel kc;>nigierL, der
allein an der Fonn sichtbar wird. So
haben wir aber eine Verschieden­
heit, cin Abwcichen der Form von
der Nallır des lnhaltcs vor uns, und
dic Form isı das Mangelhafıc be­
stimmter darum, weil der Inhalt das
Absolu t-Nonvcndige ist. Dieser In­
halt ist selbst nicht formlos in sich.
was wir auch in der Bestimmung
dcssclben geschcn; scine cigene
Form. als die Form des Wahrhafıcn,
isı selbsı wahrhafı, die von ihm ab­
weichende dahcr das Unwahrharıe.
Nehmcn wir, was wir FM71ı Uber­
haupl geheiBen haben, in seiner
konkretcren Bedeumng, 113.mlich
als Erhennen, sa befinden wir uns
mitten in der bckanntcn uncl bc­
liebtcn Katcgoric dcs cndlichcn
Erkennens, das als subjektives
iiberhaııpt endlich und der Gang
seiner wisscnden Bewcgung als cin
endliches Tun bestimmt ist. Damit
tut sich diesclbe U nangemessen­
heit, nur in anderer Gesıalt auf. Das
Erkennen ist endliches Tun, und
solches Tun kann nicht Erfassen
des Absoluı-Noıwendigen, dcs Un­
endlichen sein. Erkennen erfordert
fıberhaupı. den lnhalı in sich zıı ha­
ben, ihm zu folgen; das Erkennen,
das den absolut nocwendigen, un­
endlichen lnhalı haı, miillıe selbst
absolııt noıwendig und unendlich
sein. So beffinden wir uns auf dem
besten Wcgc, uns wieder mit dem
Gegensatze herumzuschlagen,
dcssen affirmative einschleichen
durch vielmehr unmittelbares Wis­
sen, Glaubcn, Fühlen usf. wir in den
ersıen Vorlesungcn vorgenommcn
haıten. Wir haben diese Gesıalı der
Fonn schon deswegen hicr beiseite
zu lasscn; aber es isı noch spiterhin
cine Reflexion auf die Kategorien
dcrselben zu machen. Die Form
ist hier na.her in der Weisc zu be­
i.rachten, wie sie in deın Beweise,
den wir zum Gegensrande hallen,
vorhanden ist.
Erinnern wir uns des vorgctra­
gcnen förmlichen Schlusses, so
hei6t der eine Tcil des einen Satzes
 13. DERS 101
(des Obersaızes): "Wenn das Zu­ birşey varsa "; ve bu bir başka önermede daha
fiillige isi", und dies wird direkıer
im anderen Satze ausgedrückt: "es
doğrudan anlanlır: "Olumsal bir evren vardır. "
ut eine zufiillige Welı", indem in Birinci önermede olumsallık belirlenimi yal­
jenem Satze die Bestimmung der
Zufiilligkeiı nur wesentlich in ih­
nızca özsel olarak Saltık-olarak-zorunlu ile
rem Zusamınenlıange mit dem Abso­ bağlantısı içinde koyulsa da, aynı zamanda
lut-Noıweııdigen gesetzı isı, jedoch
varolan olumsallık olarak koyulmuştur. İkinci
gleichfalls als ...iendes Zuralliges.
Der zweitc Satı odcr diese Bestim­ önerme, ya da varolanın bu belirleniminin
mung des Seienden auch im ersten birincide olduğu gibi koyulması, eksikliğin
isl es, in welchem der Mangel liegt,
und zwar so, dan er unmittelbar an
yattığı yerdir, çünkü kendinde dolaysızca
ihm selbst widersprechend ist, an çelişkilidir ve kendini kendinde gerçeklikten
ihm selbst sich als eine umvahre
yoksun bir tek-yanlılık olarak gösterir. Olum­
Einseiıigkeiı zeigı. Das Zullillige,
Endliche wird als ein Seiendes aus­ sal olandan, sonlu olandan varolan birşey ola­
gesprochen, aber die Beslimmımg rak söz edilir, ama belirlenimi bir sonunun
desselben ist vielmehr, ein Ende zu
haben, zu /ailen, ein Sein zu sein,
olması, düşmesi [zu fallen] , yalnızca bir olana­
das nur den \.Yerı einer Möglichkeit ğın değerini taşıyan, olduğu denli de olmaya­
hat, cbcnsoguı isi als niclıt i.sl.
bilen bir varlık olmasıdır.
Dieser Grundfehler fındet sich
in der Form des Zusammenhangs, Bu temel yanlışlık bağlantının sıradan bir
die ein gewöhnlicher Sclılujl isı. tasım olan biçiminde bulunur. Böyle bir tasım
Ein solcher hat cin stehendes Un­
mittclbares in scinen Pr.3.missen
genel olarak öncüllerinde kalıcı, dolaysız bir­
überhaupı, Voraussctzungen, die şey kapsar; varsayımlar üzerine dayanır ki,
als Erstes nicht nur. sondern als bunlardan yalnızca 'ilk' olarak değil, ama
seiendes, bleibendes Ersles ausge­
sprochen sind, womit das Andere varolan, kalıcı 'ilk' olarak söz edilir ve başkası
als Folge el\va, Bedingıes usf., bir sonuç olarak, koşullu birşey vb. olarak
ı)berhaupt so zusammcnh3ngt,
dall die beiden zusamınengehang­
onunla öyle bir yolda bağlantılıdır ki, bağla­
ten Bestimmungen ein dujerliche.s, nan iki belirlenim birbiri ile dışsal, sonlu bir
endliciles Verhilmis zueinander ilişki oluşturur. Bunda iki yandan her biri
bilden - in welchem jede der
beiden Seiten in Bez.iehung mit der öteki ile bağıntı içindedir ve ikisinin tek bir
anderen ist, was eine Bestimmung belirlenimini oluşnıran şey bu bağınndır. Ama
derselben ausmacht -, aber.zu­
gleich auch für sich aııjler ihrer
aynı zamanda bunların kendileri için bağınu­
Beziehung Bestehen haben. Die in lannın dışında da bir kalıcılıktan da vardır. O
sich schlechthin eine Bestimmung, önermede iki ayn yanın birlikte oluşturduğu
welche in jenem Satze die beiden
Unterschiedenen zusammen aus­
ve kendi içinde yalnızca bir olan belirlenim
machen, ist das Ahsolut-Notıuendige, Saltık-olarak-zorunlu olandır. Adı hemen onu
dessen Namen sogleich es als das
I!"inz.ige, was wahrhaft ist, aJs die eiıı­
tek olarak, gerçekten var olan olarak, biricik
Uge Wirklichkeit aussprichı; dessen edimsellik olarak bildirir. Kavramı, gördüğü­
Begriff haben ıvir gesehcn, daB er müz gibi, kendi içine geri dönen dolaylılık,
die in sich zurfıckgehende Vennitt­
lung, die Vermittlung nur mit Jic/ı
başkası yoluyla yalnızca kendi ile dolaylılıktır,
durch das Aııdeno, von ihm Umcr­ öyle ki ondan ayrı birşey olan bu başkası tam
schiedenc. das eben in dem l�nen,
dem Absolut-Non\'endigen, aufgc­
olarak Birde, Saltık-olarak-zorunlu olanda orta­
hoben, als Seiendes negiert, nur dan kaldırılır, varolan birşey olarak olumsuzla­
als ldeelles auCbewahrt ist. AuBer nır, yalnızca ideal birşey olarak saklanır. Ama
dieser absolutcn Einheit mit sich
sind aber in der An des Schhısscs kendi ile bu saltık birliğin dışında, bağıntının
a-uclı aujlerhalb voneinander die iki yanı bu tasım türünde varolan şeyler olarak
102 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
birbiri dışında tutulur; Olumsal olan vardır.
Bu önerme kendi içinde çelişkili olduğu
gibi sonuç ile, yalnızca bir yana koyulmayan,
ama bütün varlık olan saltık zorunluk ile de
çelişkilidir.
Öyleyse eğer olumsal olandan başlanırsa,
ondan ilerlemede varlıf;ını sürdüreceği bir
yolda deği,şmeden kalması gereken birşey ola­
rak yola çıkılmayacaktır. Bu onun tek-yanlı
belirliliğidir. Tersine, tam belirlenimi ile
koyulması gerekir, öyle ki eşit ölçüde yokluk
da ona ait olacak ve böylece yiten birşey ola­
rak sonuca girecektir. Olumsal var olduğu
için değil, ama aslında bir yokluk, yalnızca
görüngü olduğu için, varlığı gerçek edimsellik
olmadığı için saltık zorunluk vardır; bu sonun­
cusu onun varlığı ve gerçekliğidir.
Bu olumsuzluk kıpısı anlak-tasımının biçi­
minde bulunmaz, ve bu nedenle tinin dirimli
usunun bu bölgesinde eksiklidir - bir bölge
ki, orada saltık zorunluğun kendisi gerçek
sonuç olarak, kendini hiç kuşkusuz başkası
ile, ama onun ortadan kaldırılması yoluyla
kendi ile dolaylı kılan birşey olarak geçerlidir.
Böylece zorunluğun o bilgisinin süreci zorun­
luk olan süreçten ayrıdır. Böyle bir süreç bu
nedenle saltık olarak zorunlu, gerçek devim
olarak değil, ama sonlu etkinlik olarak alına­
caktır, sonsuz bilgi değildir, sonsuzu - bu
yalnızca olumsuzun olumsuzlaması yoluyla
kendi ile bu dolaylılıktır - içeriği ve edimi
olarak almaz.
Bu çıkarsama biçiminde gösterilen eksiklik,
belirtildiği gibi, Tanrının varoluşunun onun
tarafından oluşturulan tamunda tinin Tan­
rıya yükselişinin doğru olarak açımlanmadığı
anlamına gelir. Eğer ikisini karşılaştırırsak, bu
yükselme hiç kuşkusuz dünyasal varoluşun
ötesine olduğu gibi yalnızca zamansal, değiş­
ken, geçici olanın da ötesine geçiştir. Dünya­
sal olan gerçekten de varoluş olarak bildirilir
ve başlangıç ondan yapılır; ama, söylendiği
gibi, zamansal, olumsal, değişken ve geçici
zwei Seiten der Beziehung als Seiende
aulbehalten; rlas Zııfiilligr isi. Dieser
Satz widerspricht sich in sich selbsl
wie dem ResuhaLe, der absoluten
Noıwendigkeit, welche nicht auf
eine Seite nur gestellt, sondern das
ganze Sein isL
Wenn also von dem Zu11illigen an­
gefangen wird. so isl von demsclben
nicht als von einem, das /esıbleiben
soll, auszugehen, so daB es im Fort­
gange als seiend belassen wird - dies
ist seine einseitige Bestimmtheit -,
sondern es ist mit seiner vollst3.ndi­
gen Bestimmung zu setzen, da8 ihm
ebensosehr das Niclttsein zukomme
und daB es somit als verschwindend in
das Resultat eintretc. Nicht weil das
Zufallige sondem vielmehr, weil
isl,
es ein Nich1Sein, nttrErsclıeinung, sein
Sein nichı wahrhafte Wirklichkeiı isı,
ist die absolute Notıunıdigkeil; diese ist
sein Sein und seine \Vahrheit.
Dies Moment des Negativerı liegı
nicht in der Form des Verstandes­
schlusses, und darum ister in diesem
Boden der lebendigen Vernunfı des
Geisıes mangelhaft, - in dem Bo­
den, worin selbsL die absolute Not­
wendigkeit als das wahre Resultaı
gilı, als dies, daB sie sich wohl durch
Anderes, aber durch Aufheben des­
selben sich mit sich selbst vermiuelt.
So ist der Gangjenes Erkennens der
Notwendigkeit verschieden von dem
Prozesse, welcher sie ist; solcher Gang
ist darum nichı als schlcchthin not­
wendige, wahrhafte Bewegung, son­
dem als endliche Tatigkeil, isı nichı
unendliches Erkennen, hat nicht das
Unendliche - dies ist nur als diese
Vermiulung mit sich durch die Ne­
gation des Negat.iven - zu seinem
lnhalte und zu seinem Tun.
Der Mangel, der in dieser Form
des SchlieBens aufgczeigt worden,
hat, wie angegeben ist, den Sinn, daB
in dem Beweise vom Dasein Goues,
den er ausmacht, die Erhebung des
Geistes zu Gou nicht rich Lig expli­
ziert ist. Vergleichen wir beide, so ist
diese Erhebung allerdings gleichfalls
das Hinausgehen über das weltliche
Dasein als fiber das nur Zeilliche,
Ver.3.nderliche, Vcrg.3.ngliche; das
Wellliche ist zwar als Dasein ausge­
sagl und von ihm angefangen, aber
indem es wie gesagt, als das Zeitliche,
Zufiillige, Veranderliche und Ver­
g3ngliche bestimmı ist, ist sein Scin

nicht ein · Befriedigendes, nichl
das wahrhaft Affi nnative; es ist als
das sich aufhebende, negierende
besıimml. Es wird in dessen Be�
stimmung, zu sein, nicht beharn,
vielmchr ihm nur ein Sein zuge­
schrieben, das mehr nicht als den
Wert eines Nichtseins hat, dessen
Bestimmung das Nichtsein seiner,
das Andere seiner, sornit seinen
\Viderspruch, seine Auflösung,
Vergehen in sich schlieBt. Wenn
es auch scheinen mag oder auch
der Fail sein kann, da6 dem Glau­
ben doch dieses zuffillige Sein als
eine Gegenwart des Bewu8lSeins
aufder eiTUllı Seite stehenbleibı, der
anderen, dem Ewigen, an und flir
sich Notwendigen gegeniiber,
cine Welt, über der der Himmel
ist, so kommr es nicht darauf an,
daB eine doppelte Welı vorge­
stcllt wird, sondcrn mic welchem
\\'erte; dieser ist aber darin ausge­
drückı, daB die eine die Welı des
Scheins, dic andere die \ı\'eh der
Wahrheit ist. lndem die erstere
verlassen und zu der andcren nur
so übergegangen wird, daB jene
auch noch diesseits stehenblcibt,
so ist doclı im reJigiösen Geisre
nicht der Zusammenhang vor­
handen, als ob sie mehr als nur
ein Ausgangspunkı, als ob sie als
ein Gnınd festgestellt ware,
ein Sein, Begri'ınden. Bedingen
zukiime. Die Befriedigung, aile
Begründung jeder Art, findet
sich vielmehr in die ewige Well
gelegl als in das an und für sich
Selbstandige. Wogegen in der Ge­
stalt des Schlusses das Sein beider
auf gleiche Weise ausgedrückı;
sowohl in dem cinen Satze des
Zusammenhangs: "Wenn cine
zufillige Welt ist, so isl auch ein
Absolut-Notwendiges", als in dem
anderen, worin als Voraussetzung
ausgesprochcn w:ird, dajJ eine zu­
ffillige Welı is� und dann in dem
driıten, dem Schlullsaıze: •Also isi
ein Absolut-Notwendiges".
Ü ber dicse ausdrücklichen
53.tze können noch etliche Be­
merkungen hinzugefü.gt werden.
N3.mlich ersıens: bei dem lctzten
Satz mu8 sogleich die Verbin­
dung der zwei emgegengesetzten
Bcstimmungen autTallen:
das Absolut-Notwendige"; "Also"
d r ück t d ie Vermitılınıg d1lrch
13. DERS 103
olarak belirlendiği için, varlığı doyum verici
değil, gerçekten olumlu olan değildir; kendini
ortadan kaldıran olarak, kendini olumsuzla­
yan olarak belirlenir. Var olma belirleniminde
diretmez; gerçekte ona yalnızca bir yokluğun
değerinden daha çoğunu taşımayan bir varlık
yüklenir ki, belirlenimi yokluğunu, kendi baş­
kasını, böylece çelişkisini, çözülüşünü, yitip
gidişini kendi içinde kapsar. Ama öyle görü­
nebilir ki, ya da aslında öyle olabilir ki, inanç
için bilincin önünde bulunan birşey olarak
bu olumsal varlık öteki varlığa, ilksiz-sonsuz
olana, kendinde ve kendi için zorunlu olana
als
karşı, üzerinde göğün durduğu bir dünya ola­
rak bir yanda durup kalabilir; gene de önemli
olan şey çifte bir dünyanın tasarımlanması
değil, ama hangi değer ile tasarımlandığıdır.
Birinin görünüş dünyası, ötekinin gerçeklik
dünyası olduğu söylendiği zaman anlaulan şey
bu değerdir. Birincisi terk edildiği ve onun bu
yanda kalmayı sürdüreceği bir yolda ikinciye
geçildiği zaman, gene de dinsel tinde bu bağ­
lanu sanki dünya yalnızca bir başlangıç nokta­
sından daha çoğuymuş gibi, sanki bir zemin ola­
dem
rak saptanmış ve ona bir varlık, temellendirme,
koşullandırma aitmiş gibi bulunmaz. Doyum,
her türden tüm temellendirme, tersine, ken­
dinde ve kendi için bağımsız olan ilksiz-son­
suz dünyaya bağlanmış olarak bulunur. Buna
karşı, tasımın şeklinde ikisinin de varlığı aynı
yolda anlaulır: Hem bağlanunın bir önerme­
sinde: "Eğer olumsal bir evren varsa, o zaman
Salnk-olarak-zorunlu birşey de vardır"; hem de
olumsal bir evrenin var olduğunu bir varsayım
olarak bildiren ikincide; ve sonra üçüncüde,
" Öyleyse Saltık-olarak-zorunlu birşey vardır"
diyen vargı önermesinde.
Bu belirtik önermeler üzerine birkaç
gözlem eklenebilir. İlk olarak, son önerme
durumunda iki karşıt belirlenimin bağ­
lantısı hemen göze çarpmalıdır; " Öyleyse
'"Also ist
Saluk-olarak- zorunlu olan vardır. " "Öyleyse"
başkası yoluyla dolaylılığı anlaurken, "vardır" ise
104 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dolaysızlığı anlaur ve hemen birinci belirle­
nimi ortadan kaldırır. Bu, belirtildiği gibi,
nesnesi olan şey üzerine böyle bilginin kabul
edilemez olduğunu bildiren belirlenimdir.
Ama başkası yoluyla dolaylılığın ortadan kal­
dırılması yalnızca kendinde bulunur; tasımın
betimlemesi aslında belirtik olarak aynı şeyi
anlaur. Gerçeklik öyle bir güçtür ki, giderek
yanlış olanda bile bulunur ve yanlış olanda
gerçek olanı bulmak ya da daha doğrusu
görebilmek için yalnızca doğru bir dikkat
ya da gözlem gerekir. Gerçek olan burada
b�kasının ve b�kası ile dolaylılığın olumsuz­
lanması yoluyla kendi ile dolaylılıktır. Hem
başkası yoluyla dolaylılığın hem de soyut
dolaylılıksız dolaysızlığın olumsuzlanması o
"Öyleyse ... vardır"da bulunur.
Dahası, eğer bir önerme "Zorunlu olan
vardır, " ve öteki "Kendinde ve kendi için
zorunlu olan vardır" ise, bunda özsel olarak
olumsalın varlığının kendinde ve kendi için
zorunlu varlığın değerinden bütünüyle b�ka
bir değer �ıdığı imlenir; gene de varlık iki
önermede ortak ve bir belirlenimdir. Buna
göre geçiş kendini bir varlıktan bir başka
varlığa geçiş olarak değil, ama bir düşünce­
belirleniminden bir başkasına geçiş olarak
belirler. Varlık kendini ona uygun olmayan
olumsallık yükleminden arındırır. Varlık
yalın kendi ile eşitliktir; olumsallık ise kendi
içinde saluk olarak eşitsiz olan, kendi ile çeli­
şen varlıkur ki, ancak Saluk-olarak-zorunlu
olanda yeniden bu kendi ile eşitliğe geri
getirilir. Öyleyse bu yükseliş süreci ya da
tanıtın bu yanı sözü edilen başkalarından
daha belirli olarak burada ayrılır, çünkü o
birinci süreçte tanıtlanacak ya da sonuçla­
nacak olan belirlenim varlılı değildir. Varlık
aslında iki yana da ortak olarak kalıcı olandır
ve kendini birinciden ikinciye sürdürür. Ö te
yandan öteki gidiş yolunda Tanrının kavra­
mından varlığına geçilmesi gerekir. . Bu geçiş
genel olarak bir içerik-belirliliğinden, bir
A nderes aus, ise aber die Unmitlel­
barl<eit und hebıjene Besıimmung
sogleich auf, die, wie angeführt wor­
den, clasjenige ise, weswcgen man sol­
ches Erkcnnen über das, was dessen
Gegensmnd ist, ffır unzulcissig erkl3.rt
haı. Das Aulheben der Vermiulung
durch Anderes isL aber nur an Jich
vorhandcn; die Darste llung des
Schlusses spıicht dieselbe vielmehr
ausdrücklich aus. Die Wahrheit isı
eine solche- Maclu, dal\ sie auch anı
Falschcn vorhanden ist und es nur
einer richtigen Bemerkung oder
Hinsehens bedarf, um das \\lahre an
dem Falschen selbst zu lindcn oder
vielınehr zu sehen. Das \\'a hre isl
hier die Vermittlung mil sich durch
dic Ncgation des Anderen und der
Venniulung durch Anderes; die Nt......
galion ebensowohl der Verıniulung
durch Anderes als auch der absırak­
ten. venniulungslosen Unmiuclbar­
keit ist in jenem "Alsa is(' vorhanden.
Femer, wenn der eine Satz dieser
ist: ..das Zulallige isi", der andcre:
.. das an und für sich Nonvendige
isi .., so isl wesentlich darauf reflek­
lİerl worden, daO das Sein des Zu­
ralligen einen ganz verschiedenen
Wert hat von dem an und ffı r sich
nonvendigen Sein; jedoch isı Sein
dic gemeinschajUiclıe und eine Besıim­
mung in beiden S:i.tzen. Der Über­
gang bcsıimmı sich hicrnach nicht
als von einem Sein in ein anderes
Sein, sondern als von einer Gedan­
kenbestimınung in eine andere. Das
Sein reinigt sich von dem ihm unan­
gemessenen Pr.idikaıe der Zufiillig­
keit; Sein ist einfache Gleichheiı mit
sich selbsı. die Zufiilligkeiı aber das
in sich schlecluhin ungleiche, sich
widersprechende Sein, welchcs erst
in elem Absolın-Nonvendigen zu die­
ser Gleichheil mit sich selbsı \\"İeder
hergesıellt isi. Hicran unterscheidet
sich also bestimmter dieser Gang der
Erhebung odercliese Seite des Bewei­
sens von der angegebenen anderen,
da6 injenem Gang die Bestimmung,
welche zu beweisen ist oder welche
resullieren soll, nicht das Sein ist;
das Sein ist \'İelmehr das in beiden
Seiten gemeinschartlich Bleibende,
das sich von der einen in die andere
kontinuiert. in dem anderen Gangc
dagegen soll vom Begriffe Goues zu
seinem Sein übcrgeg-.ıngen werdcn;
dieser Übcrgang scheint schwcrer als
der von einer Inhaltsbesti mmtheit
 13. DERS 105
überhaupL, was ınan einen Begriff kavram demeye alışuğımız şeyden bir başka
nı nennen pflegt, zu einem anderen
Bcgriffe. zu einem homogcneren
kavrama, daha türdeş olana geçişten, öyleyse
also, als der Übergang vom Regriffe kavramdan varlığa geçişin genellikle görün­
zum Scin zu scheinen pfleg1.
Es liegı hierbei die Vorsıellııng
düğünden daha güç görünür.
zugrunde, daB Sein nichl selbst Burada temelde yatan tasarım varlığın
auch ein Begriff odcr Gcdanke sei; kendisinin bir kavram ya da düşünce olma­
in diesem Gegensatze, worin es ffır
sich, isolien her.ıusgesetzt ist, haben
dığıdır. Onu kendi için ya da yalıtılmış ola­
wir es an der betrcITcndcn Stellc bci rak sergileyen bu karşıtlıkta onu irdelemenin
jenem Beweise zu betrachıen. Hier
aber haben wir es zun3.chst noch
uygun yeri o tanıtlamada bulunacakur. Ama
nicht abstrakt fiır sich zu nchmen; burada onu ilkin henüz soyut olarak ve kendi
da8 es das Gemeinsclıajlliclıe der bei­ için almamamız gerekir. İ ki belirlenimde,
den Bestimınungen, des Zuffilligen
und des Absolut-Notwendigen ist, ist
olumsalın ve Saltık-olarak-zorunlu olanın
cine Vergleichung und 3.uBerliche belirlenimlerinde ortak olan olması onun bu
Alnrcnnung dcsselben von ihnen,
und zunachst ist es in der ungctrenn­
ikisi ile bir karşılaşurmasını ve dışsal ayrılığını
ten Verbindııng mit jeder, zuffilligcs imliyor olsa da, ilk olarak onlarla, olumsal
Sein und absolut-notwendiges Sein. varlık ile ve saltık-olarak-zorunlu Varlık ile
in dieser \.Yeise wollen wir dic an­
gegebene Gesıalı [des Reweises]
ayrılmaz birlik içindedir. Bu yolda bir kez
noch einmal vornchmen und den daha [tamun] belirtilen şeklini alacağız ve iki
Unterschicd des \\'iderspruchs, den
er nach den zwei enıgegengeseıztcn
karşıt yana, kurgu! yana ve soyutlamacı anlak
Seiten, der spekulativen und der abs­ yanına göre içine düştüğü çelişkinin ayrımını
t.rakten. verstindigen, crleidet, damn daha tam olarak ortaya koyacağız.
noch na.her hcraushcbcn.
Der angegebene Saız sprichı fol·
Belirtilen önerme şu bağlanuyı anlaur:
genden Zusammenhang aus: Değil mi ki olumsal varlık vardır, öyleyse
ı1�il das zuralligc Sein ist, so ist
das absolut-nonvendige Scin.
saluk-olarak-zorunlu Varlık vardır.
Nehmcn wir diesen Zusammen­ Eğer bu bağlantıyı bir zemin kategorisi ya
hang einfach, ohne ihn durch die da benzerleri yoluyla daha tam olarak belirle­
Kategorie eines Grundes und der­
gleichen 113.her zu bcstimmen, so ist
meksizin yalın olarak alırsak, yalnızca şudur:
er nur dieser: Olumsal varlık aynı zamanda bir başkasının,
Das zuffillige Sein isı zugleich das
saluk-olarak-zorunlu Varlığın varlığıdır.
Sein eines Andercn, des absolut-noı­
wendigen Seins. Bu 'aynı zamanda ' anlatımı bir çelişki ola­
Dieses Zugleich erscheint als cin rak görünür ki, karşısına kendileri karşıt olan
Widerspruch, dem die zwei selbsı
entgegengeseızıen saıze als die Aur­
iki önerme çözümler olarak çıkarılır. Biri:
lösungcn entgegengestellt wcrden; Olumsal olanın varlığı kendi varlığı değil,
der cine:
ama yalnızca bir başkasının varlığı, ve dahası
Das Sein dcs Zufalligen ist
nicht sein cigenes Scin, sondern kendi başkasının, Saltık-olarak-zorunlu olanın
nur das Sein eines Anderen, und varlığıdır.
zwar bestimmt seines Andercn, des
Absolut-Nonvendigen;
Ö teki:
der anderc: Olumsal olanın varlığı yalnızca kendi var­
Das Scin dcs Zuffilligen isl nur sein
lığıdır, bir başkasının, Saltık-olarak-zorunlu
eigenes Sein und nicht das Sein eincs
Andcren, des Absohu-Noıwcndigen. olanın varlığı değil.
Der ersıc Satı ist il.Is der l...-ahrhaf­ Birinci önermenin geçişte kapsanan
tc Sinn, den auch dic Vorstcllung
bei dem Übergange habe. ııachge­
tasarımın da anlattığı doğru anlamı taşı­
wicsen worden; den spckulativen dığı gösterildi. Olu msall ığı oluşturan
106 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
düşünce-belirlenimlerine içkin olan kurgul
bağlanuyı daha öte irdeleyeceğiz. Ama öteki
önerme anlağın modern çağın öylesine sıkı
sıkıya sarıldığı önermesidir. Herhangi bir
şeyin, varoluşun, giderek olumsal olanın bile
varolmasından, kendi varlığının olmasından,
aslında kendisi olan ve bir başkası olmayan
belirli varlık olmasından daha anlaşılır ne
olabilir! Olumsal olan böylece kendi için sıkı
sıkıya tutulur ve Saltık-olarak-zorunlu olan­
dan koparılır.
Bu iki belirlenim yerine sonlu ve sonsuz
belirlenimlerini kullanmak ve böylece son­
luyu kendi için, kendi başkasından, sonsuz­
dan yalıtılmış olarak almak daha da yaygın
bir tutumdur. Buna göre denir ki, sonlu
varlıktan sonsuz varlığa hiçbir köprü yok­
tur, sonlu olan kendini saltık olarak yalnızca
kendi ile bağıntılar, kendi başkası ile değil.
Biçim olarak bilgi [ve içerik olarak bilgi]
arasında yapılan ayrım boş bir ayrımdır. Tam
olarak ikisi arasındaki bu ayrım haklı ola­
rak tasımlann temeli yapılmışur - tasımlar
ki ilk olarak bilgiyi sonlu olarak varsayar ve
tam olarak bundan bu bilginin sonsuzu bile­
meyeceği, çünkü onu kavrama yeteneğinde
olmadığı sonucunu çıkarırlar. Evrik olarak,
eğer bilgi sonsuzu kavrıyorsa, o zaman ken­
disinin sonsuz olması gerektiği sonucu çıka­
rılır; ama bilindiği gibi sonsuz değil, öyleyse
sonsuzu bilme yeteneğinde değildir. Edimi
de içeriği gibi belirlenir. Sonlu bilgi ve son­
suz bilgi genel olarak sonlunun ve sonsuzun
ilişkisi ile aynı ilişkiyi verir, - yalnızca, son­
suz bilgi hemen ötekinin karşısında çıplak
sonsuzun olduğundan daha da geriye iti­
lir, ve iki yanın ayrılmasını daha doğrudan
gösterir, öyle ki geriye yalnızca biri, yalnızca
sonlu bilgi kalır. Böylelikle tüm dolaylılık iliş­
kisi, sonlu ve genel olarak sonsuz arasında
olduğu gibi olumsal ve Saluk-olarak-zorunlu
olan arasında da olabilecek ilişki yitip gider.
Sonlunun ve sonsuzun biçimi bu irdelemede
Zusamnıenhang, der in den Gc­
dankenbesLimmungcn, welche
die Zufiilligkeiı ausmachen, selbsı
immanent ist, werden wir weiterhin
noch vornehmen. Aber der andere
Satz ist der Satz des Verstandes, auf
welchen sich die neuere Zeit so fest­
gesetzt hal. Was kann versı.3ndlicher
sein, als da.B irgcndein Ding, Dasein,
so auch das Zulallige, da es i.st, sein
cigenes Sein ist, eben das bestimmte
Sein ist, welches es ist, und nicht viel­
mehr ein anderes! Das ZuF.illige wird
so für sich festgehalten, getrcnnt
von dem Absoluı-Noıwendigen.
Noch ge13ufiger ist, fı.ir die zwei
Bestimmungen die des Endlic/ıen
und Unendliclıen zu gebrauchen
und das Endliche so für sich, iso­
lierl von seinem Anderen, dem
Unendlichen, zu nehmen. Es gibt
darum, wird gesagt, keine Brücke,
keinen Übergang vom endlichen
Sein zu dem unendlichen, das End­
liche beziehl sich schlechthin nur
auf sich, nicht auf sein Anderes. Es
isl ein leerer Unterschicd, der zwi­
schen Erkcnncn als Form gemacht
wflrde. Es ist mil Rechl, daO eben
die Unterschiedenheit beider zum
Grunde von Schlüssen gemachı
wird - Schlüssen, die zuniichsı das
Erkennen als endlich voraussetzen
und eben daraus folgern, da8 dies
Erkennen das Unendliche nicht er­
kennen könne, weil es dasselbe nichc
zu fassen vennöge so wie umgekehn
gefolgert wird, wcnn das Erkennen
das Unendliche erfaBte, so mfıBte
es selbst unendlich sein; dies sei es
aber anerkanntennallen nicht, also
vennögc es nicht das Unendlichc zu
erkennen. Sein Tun işL bestimmt,
wie sein Inhalt. Endliches Erken­
nen und unendliches Erkennen
geben dasselbe Verhalınis wie End·
liches und Unendliches überhaupı,
- nur daB unendliches Erkennen
sogleich noch mehr gegcn das an­
dcre zurückstoBend isı a1s das nackıe
Uncndliche und noch unmiuelbarer
auf die Scheidung beider Seilen hin­
weisl, so daB nur dic einc, endliches
Erkennen bleibe. Hiermit ist alles
Verhiltnis der Venniulung hinweg,
in welches sonsl das Endlichc und
das Uncndliche als solches gesetzl
wcrden können, wie das Zuffilligc
und das Absohu-Nonvendige. Die
Form des Endlichen und Unendli·
chen ist in dicser Bcırachtung mehr
 1 3. DERS 107
gang und giibe geworden.Jene Form moda olan başlıca biçimdir. O biçim daha
isı abstrakter und erscheint darum
als umfassender als die erstere; dem
soyuttur ve bu nedenle birinciden daha kap­
Endlichen fıberhaupı und dem end­ sayıcı görünür. Genel olarak sonluya ve sonlu
lichen Erkennen wird wesentlich
auch auBer der Zuflilligkeit die Noı­
bilgiye böylece özsel olarak olumsallığın
wendigkeiı als Fortgang an der Reihe dışında zorunluk da yüklenir. Bu zorunluk
von Ursachen und Wirkungen, Be­
nedenler ve etkiler, koşullar ve koşullular
dingungen und Bedingtcn hiermit
sogleich zugeschrieben, die \'on uns dizisinde ilerleme olarak bulunur ki, daha
fniher als 3.uOere Nonvendigkeit be­ önce dışsal olduğunu belirtmiştik ve ortak
zeichnct worden, und [sic wird] ge­
meinschaftlich unter dem Endlichen
birşey olarak sonlunun alunda kapsanıyordu.
bcfa8t; ohnehin wird sic in Rücksicht Hiç kuşkusuz ancak bilgi açısından anlaıııla­
auf das Erkennen allein ventanden,
bilir, ama, sonlunun alunda kavrandığında,
aber, unıer das Endliche befaBı, ganz
ohne Mi Bverstand, der durch die Saltık-olarak-zorunlu kategorisi nedeniyle
Kaıegorie des Absolut-Noıwendigen doğabilecek yanlış anlama olmaksızın, son­
herbeigeffıhn werden kann, dem Un­
endlichen enıgegengestellı. suz ile karşıtlık içine getirilir.
Wen n wir daher gleichfalls bei Buna göre, eğer aynı yolda bu son anla­
diesem Ausdnıck bleiben, so haben
wir ffır das Vcrhiltnis von Endlich�
tımda. durup kalırsak, sarıldığımız sonlu ve
keit und Unendlichkeiı, bei dem wir sonsuz ilişkisi için onların ilişkisizliklerini,
stehen, das ihrer Verh5.ltnislosigkeit,
bağıntısızlıklarını elde ederiz. Kendimizi
Beziehungslosigkeit. \Vir belinden
uns bei der Behauptııng, daB das genel olarak sonlunun ve sonlu bilginin
Endliche ftberhaupı und das endli­ genel olarak sonsuzu biçiminde olduğu gibi
che Erkennen unvermögend sei, das
Unendliche fıberhaupt wie in seiner saluk zorunluğu içinde de kavramaya yete­
Fonn als absolute Nouvendigkeit zu neksiz olduğu, ya da sonlu bilgi için baıılan­
fassen - oder auch aus den Begrlf­
fen der Zuf.illigkeiı und Endlichkeiı,
gıcı oluşturan olumsallık ve sonluluk kavram­
von denen dasselbe ausgehe, das Un­ larının sonsuzu kavrayamadığı önesürümü
endliche zu begreifen. Das endliche
içinde buluruz. Sonlu bilgi öyleyse sonlu kav­
Erkennen ist danım endlich, weil es
in endlichen Begri!Ten sich befindet, ramlar üzerine dayandığı için sonludur, ve
und das Endliche, daıunter auch das sonlu bilgiyi de içeren sonlu kendini yalnızca
endliche Erkennen, bezieht sich nur
auf sich selbsı, bleibı nur bei sich kendi ile bağınular, yalnızca kendisinde kalır,
stehen, weil es nur seiıı Sein, nicht çünkü yalnızca kendi varlığıdır, genel olarak
das Sein cines Anderen überhaupl,
am wenigsten seines Andcren ist. Dies
bir baııkasının değil, kendi baııkasının ise hiç
ist der Satz, auf den so viel gepocht değil. Bu üzerinde çok diretilen bir önerme­
wird: es gibt keinen Übergang vom
dir. Sonludan sonsuza hiçbir geçiş vermez,
Endlichen zum Unendlichen, so
auch nicht vom Zutalligen zum Ab­ ne de olumsaldan Sal tık-olarak-zorunlu
solut-Norıvendigen oder von den Wir­ olana ya da etkilerden sonlu olmayan, saltık
kungen zu einer absolut er.;ten, nicht
endlichen Ursache; es ist schlcchthin
olarak ilk olan bir nedene geçişe izin verir.
cine Kluft zwischen beiden befestigt. Yalnızca aralarına bir uçurum getirir.
 ON DÖRDÜNCÜ DERS
Sonlunun ve sonsuzun saltık ayrılığının bu
dogmatizmi Mantık ile ilgilidir; sonlunun
ve sonsuzun Mantıkta irdelenen kavramları­
nın doğasından çıkarılan bir önesürümdür.
Burada kendimizi ilk olarak önceki Derslerde
bölümsel olarak ele alınan, ama bilincimizde
de bulunan belirlenimlere sınırlayacağız.
Kavramların kendilerinin doğasında yatan
ve Mantıkta kendilerinin ve bağlantılarının
an belirliliği içinde gösterilmiş olan belirle­
nimler sıradan bilincimizde de ortaya çıkmalı
ve bulunmalıdır.
Öyleyse sonlunun varlığının yalnızca kendi
varlığı olduğu, ama hiçbir biçimde bir başka­
sının varlığı olmadığı söylendiğinde, sonludan
sonsuza hiçbir geçişin olanaklı olmadığı, ve
böylece hem kendilerinde hem de bilgide ve
bilgi için aralarında hiçbir dolaylılığın olma­
dığı da söylenmiş olur, öyle ki sonlu pekala
sonsuz yoluyla dolaylı kılınabilse de, tersi
doğru değildir ve bu burada önemli olan
biricik noktadır. Buna göre şimdiden insanın
tininin kendini olumsal, zamansal, sonlu olan­
dan Saltık-olarak-zorunlu olana, ilksiz-sonsuz
olana, sonsuz olarak Tanrıya yükseltmesi olgu­
suna başvurulur, - tin için o sözde uçurumun
bulunmadığı, onun bu geçişi edimsel olarak
yaptığı, bu saltık ayrılığı ileri süren anlağa
karşın insan yüreğinin bu ayrılığı geçerli say­
mayacağı, tersine Tanrıya yükselişte bu geçişi
edimsel olarak yaptığı olgusuna.
Ama buna yanıt hazırdır: Bu yükseliş olgusu
verildiğinde, hiç kuşkusuz, tinin bir geçişi
108
VIERZEHNTE VORLESUNG
Dieser Dogmalismus der absohılen
Trennung des Encllichen und Un­
endlichcn ist logisch; es ist eine Be­
hauptung von der Natur der Begriffe
des Endlichen und des Unendlichen,
dic in der Logik bet.racluet wird. Hier
hallen wir uns zun3.chst an die Besliın­
mungcn, die wir im Vorhergehenden
zum Teil gehabt, die abcr auch in un­
sercm Bewulltsein vorhanden sinci.
Die Bestimmungen, dic in der Natur
der Begriffe selbst liegen und in der
Logik in der rcinen Bestimmtheit ih­
rer sclbst und ihres Zusammcnhangs
aufgezeigt wcrdcn, müsscn auch in
unserem gewöhnlichen BewuBtsein
sich hervormn und vorhanden sein.
\Vcnn also gesagt wird: das Sein
des Endlichen ist nur sein eigenes
Sein, nichL vielmehr das Sein eines
Anderen, es ist also kein Übergang
vom Endlichen zum Unendlichen
möglich, also auch keine Vermiu­
lung zwischcn ihnen, weder an sich
noch im und für das Erkennen, so
daB enva wohl das Endliche vermit­
telt sei durch das Unendliche, aber,
worauf allein hier das lnteresse gin­
ge, nicht umgekehrt. so ist sich bereilS
auf das Fakmm berufen worden, daB
der Geist des Menschen sich aus dem
Zuffilligen, Zeitlichen, Endlichen zu
Gott als dem Absolut-Notwendigen,
Ewigcn , Uncndlichen hebt, - das
Faktum, daB für den Geist die soge­
nannte Kluft nicht vorhanden ist,
daB er diesen Übergang wirklich
machı,daB durch jenen Versta nd,
der diese absohne Scheidung be­
hauptet, die Mcnschenhrusl es sich
nichl nehmen HiBt, cine solche Klufl
nichl gchcn zu lassen, sondem diescn
Übergang in der Erhebung 7.U Gott
wirklich machl.
Darauf ist aber die Antwon fcr­
tig: das Faktum dieser Erhebung
 1 4. DERS 109
zugegeben, so isL dies ein Übergang vardır, ama kendinde tinin değil, kavramlarda
des Geistes, abcr nichl an sidı, nicht
ein Übergang in den BcgrilTcn oder
bir geçiş değil ya da giderek kavramların
gar der Begriffe selbst, und zwar dar­ kendilerinin bir geçişi bile değil. Çünkü tam
um nicht, weil eben im Bcgriffc das
Sein des Endlichen sein eigenes Sein
olarak [böyle sözde] kavramda sonlunun
und nicht das Scin eines Andercn varlığı onun kendi varlığıdır, bir başkasının
sei. Wenn wir so das endliche Sein varlığı değil. Böylece sonlu varlığı yalnızca
nur in Beziehung auf sich selbst ste­
hend nehıncn, so ist es nur für sich, kendi ile bağınu içinde dururken gördüğü­
nicht Sein fllr Andercs; es ist damiı müzde, yalnızca kendi içindir, başkası için
der Ver3.nderung entnommen, isı
unvcr3ndcrlich, absohu. So ist es
varlık değil. Bununla değişimden uzaklaşun­
mit diesen sogenanncen Begriffen lır ve değişmez ve saltık yapılır. Bu sözde kav­
beschaffen. DaB das Endlirlıe absolul,
ramlarda durum böyledir. Böyle bir geçişin
unveründcrlich, unvcrg;inglich, c\\'İg
sei, dies '"·ollcn aber diejenigcn selbst olanaksızlığını ileri sürenler sonlunun saltık,
nicht. wclchc die Unmöglichkeitjenes değişmez, geçi-olmayan, ilksiz-sonsuz oldu­
Übergchens behaupten. \\'3.re der
lmum, daB das Endliche als absohıı ğunu kabul etmeyeceklerdir. Eğer sonluyu
genommcn \\'İrd, nur cin lrnum der saluk olarak alma yanılgısı yalnızca Okulla­
Schule, cine Inkonscquenz, die sich
der Vcrstand zuschulden kommcn lie-­
rın bir yanılgısı, yalnızca anlağa yüklenebi­
Oe - und zwar in den ciuDersten Abs­ lecek bir tutarsızlık olsaydı - ve dahası eğer
LrakLionen, mit denen wir hier zu tun
bekommen haben -. so könme man
burada ilgilenmemiz gereken en aşırı soyut­
fragen, \\'a-i denn solcher lrrtum ver­ lamalara ait olsaydı -, o zaman böyle yanıl­
schlagen könne, indcm manjenc Ab­ gının ne öneminin olabileceği sorulabilirdi;
sLraklionen wohl ver3clulich findcn
kann gcgcn cine Fülle des Geislcs, wic çünkü o soyutlamalar pekala tinin dinde,
sie die Religion, fıbcrhaupt sonst cin tin için genel olarak büyük ve dirimli bir
grollcs, lcbendiges In1eressc dessel­
ben ist. Aber daB in diesen sogenann­
ilgi kaynağı olan o dinde anlaulan doluluğu
Len gro6en, lebendigen lmeressen in karşısında küçümsenebilecektir. Ama aslında
der Tat das festgehaltene Endliche das
wa.hrhaftc Interesse ausmacln, zeigt
bu büyük, dirimli denilen ilgiler arasında
sich zu sehr in der Bemühung mit gerçek ilgiyi oluşturan şeyin sıkı sıkıya kav­
der Religion selbst, wo,jenem Gnınd­ ranan sonlunun kendisi olduğu dinin ken­
salze konsequent, die Besch3ftigung
mil der Historie des endlichen Stof­ disi uğruna gösterilen çabalardan çok fazla
fcs, des 3.uOerlich Geschehenen und açıkur. Burada, temel-önerme ile tutarlı ola­
der Meinungen das Übergewicht über
den unendlichen Gehalt erlangt hat,
rak, sonlu gerecin tarihine, dışsal olaylara ve
der bekanntlich auf das Minimum görüşlere yönelik kaygılar bilindiği gibi bir
zusammengeschnımpft ist. Es sind
die Gedanken und jene abstrakten
minimuma düşürülen sonsuz içeriğe duyulan
Bestimmungen vom Endlichen und ilgiyi çok çok aşar. Düşünceler ve sonlu ve
Unendlichen, womit das Aufgeben
sonsuz üzerine o soyut belirlenimler yoluyla,
des Erkennens der \\'ahrheit gerec:hl­
fertigt werden soll, und in der Tal ist gerçekliğin bilgisinden vazgeçmenin aklan­
es der reine Baden dcs Gedankens, ması gerekir; ve gerçekte tinin tüm bu ilgileri
aufwelchen sich solche Interessen des
Geistes hinspiclen, um aufdemselben
oyunlannı an düşünce bölgesinde sahneler,
ihre Enıscheidung zu erhalten; denn öyle ki haklarında karar verilebilsin; çünkü
die Gedanken machen die innerste
düşünceler tinin somut edimselliğinin en iç
Wesenheit der konkreten Wirklichkcit
des Geistes aus. özselliğini oluşturur.
Belassen wir dicsen Begriffsver­ Kavramı bu anlama yolunu ve ona bağlı
stand bei sciner Bchauptung, dall das
Sein des Endlichen nur sein eigenes
şu önesürümü geride bırakalım: Sonlu­
Sein, nicht das Sein seines Anderen, nun varlığı yalnızca kendi varlığıdır, kendi
110 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
başkasının varlığı değil, geçişin kendisi değil;
ve bilgiyi kesinlikle bildiren daha öte düşün­
ceyi ele alalım. Tinin bu geçişi edimsel ola­
rak yapuğı olgusu kabul edilse bile, bunun
gene de bilgi.nin bir olgusu olması gerekmez;
genel olarak tinin ve belirli olarak inancın
bir olgusu olabilir. İster duyguda isterse
inançta olsun, ya da tinsel varoluşu nasıl
belirlenirse belirlensin, bu yükseliş tinin
en içinde, düşünmenin toprağında yer alır.
İ nsanların en iç sorunu olarak din yürek
vuruşunun özeğini ve kaynağını düşüncede
bulur. Tanrı özünde düşünce, düşünme­
nin kendisidir, tıpkı Tanrının tasarım ve
şeklinin, ve aynca dinin Şekil ve kipinin de
duyumsama, sezme, inanma vb. olarak belir­
lenmesi gibi. Ama bilgi o en iç öğeyi kendi
için bilince getirmekten, o düşünen yürek
vuruşunu düşünerek kavramaktan başka
birşey yapmaz. Bilgi burada tek-yanlı olabilir
ve duygu, sezme, inanma dine daha çok ve
özsel olarak ait olabilir, tıpkı Tanrıya onun
düşüncedeki ve düşünülen kavramından
daha öte ait olabilmesi gibi. Ama bu en iç
öğe burada bulunur, ve onu düşünmek onu
bilmek demektir. Genel olarak bilgi yalnızca
onu özsel belirliliği içinde bilmek demektir.
Bilme ve kavrama da tıpkı ' dolaysız. ' gibi,
inanma gibi çağın kültürüne ait sözcükler­
dir. Çifte bir önyargının yetkesini taşırlar.
Biri bütünüyle bilindikleri ve böylece imlem
ve doğrulanmaları açısından daha öte sorgu­
lanmaları gerekmeyen en son belirlenimler
oldukları önyargısıdır. İ kincisi usun ger­
çeği ve sonsuzu kavramadaki ve bilmedeki
yeteneksizliğinin de tıpkı bunların genel
imlemleri gibi üzerinde anlaşılan birşey
olduğu önyargısıdır. Bilme, kavrama söz­
cükleri büyülü formüller gibidir: Bilmeyi,
kavramayı göz önüne almak, ne olduklarını
sorgulamak hiçbir zaman önyargı altında
duranların aklından geçmez. Gene de eğer
ana soru üzerine edimsel olarak ilgili birşey
nichı das Übergehen selbst sei. und
nehmen die weherc, das Erkennen
ausdti'ı.cklich nennende Vorstellung
auf. Wen n n;imlich mit dem Fakmm
übereingestimmt wird, dafl der Geist
solchen Übergang mache, so soll es
doch nicht ein Faktum des ETlıennens,
sondern des Geistes übcrhaupt und
bestimmt dcs Glaubens sein. Es ist hie­
rüber zur Genfıge gezeigt worden,
daO diese Erhebung sie sei in der
Emplindung odcr im Glaııben. oder
wie die \\Teise ihres geisligen Daseins
bestimmt werde - im Innersten des
Geistes auf dem Baden des Denkens
gcschieht; die Religion als die inners­
ıe Angelcgenheiı des Menschen hat
darin den Miııelpunkı und Wurzel ih­
res Pulsierens. Gou ist in seinem \·\le­
sen Gedanke, Denken selbst, wie auch
weiter seine Vorstellung und Gcsral­
mng sowic die Gestah und Weise der
Religion als Empfinden, Ansclıaucn,
Glaubcn usf. beslimıntwerdc. Das Er­
kenncn tut abcr nichts, als ebenjenes
Innerstc für sich zum Bewulltsein zu
bringen,jenen denkenden Puls den­
kend ı.u erfassen. Das Erkcnncn mag
hicrin einseitig sein und zur Religion
noch mehr und weseıulich Empfin­
dung, Anschauen, Glauben gchörcn,
so wie zu Gou noch weiteres als sein
deııkender ıınd gedachter Bcgriff;
aber dieses lnnerste ist darin vorhan­
den, und von dicsem zu wissen, heillt,
es denken, und Erkennen Ubcrhaupt
hei8t nur, es in seiner wesentlichen
Beslimmtheit zu wissen.
Erkemıen, Begreifeıı si nd Worıe wie
Unmiltelbar, Glauben in der Bildung
der Zeit; sie haben die Autoıiti.t des
gcdoppelıen Vorurıeils ffır sich, des
einen, daB sie ganz bekannt und da­
mit letzte Bestimmungen seien, bei
denen daher nicht weiter nach ihrer
Bedcutung und Bew3hrung zu fra­
gen sei, und dall die Unllihigkeiı der
Vemunft, das Wahrc, Unendliche zu
begreifen, zu erkcnnen, etwas ebenso
Abgemachtes sei als ihre Bedeutung
lıberhaupt. Das Wort Erkenncn, Be­
greifen gilt wic eine magische Fom1el;
sie ins Augc zu fassen, zu fragen, \Yas
denn Erkennen, Begreifen ist, f3.llL
dem VorurLeile nicht weiler ein, und
darauf cinı.ig und alicin wlırde es
ankommen, um Ubcr die Hauptfragc
etwas wirklich TrefTendcs zu sagcn. Es
wflrde in solchcr Untersuchung sich
von selbst crgeben, daB das Erkenncn
 1 4. DERS 11 1
nur das Fakıum des Überganges. söylenecekse, bu bir ve biricik önemli nokta
den der Geisı selbsı machı, aus­
spricht, und insorern das Erkennen
olacaktır. Böyle bir araştırmada kendiliğin­
wahrhaftes Erkennen, Begreifen den açıktır ki, bilgi tinin kendisinin yaptığı
ist, so ist es ein BewuBtsein der
Notwendigkeiı, diejener Übergang
geçiş olgusuna anlatım verir, ve bilmenin ger­
selbsı enıhalı, nichıs als das Auffas­ çekten bilme, kavrama olduğu düzeye dek, o
sen dieser ihm immanenten. in ihm
geçişin kendisinde kapsanan şey zorunluğun
vorhandenen Bestimmung.
Aber wcnn fıber das Faktum des bir bilincidir; ona içkin olan, onda bulunan
Überganges von dem Endlichen bu belirlenimin ayrımsanmasından başka
zum Unendlichen geannvortet wor­
den ist, daO derselbe im Geiste oder
birşey değildir.
im Glauben und der Emplindung Ama eğer sonludan sonsuza geçiş olgusu
und dergleichen gemacht wer­
de, so ist diese Antwort nicht die
üzerine onun tinde ya da inançta, duyguda
ganze Anıwort; diese ist viclmehr ve benzerlerinde yapıldığı yanıtı verilirse,
cigenılich: das religiösc Glauben,
böyle bir yanıt bütün yanıt değildir. Bütün
Emplinden, innere Offenbarung
ist eben dies. unmillelbar von Gou yanıt aslında dinsel inancın, duygunun, iç bil­
zu wissen, nicht durch Vennitllung, dirişin tam olarak dolaysızca Tanrıyı bilmek
nicht den Übergang als einen we­
sentlichen Zusammcnhang bcidcr
olduğu, ve bunun dolaylılık yoluyla değil, iki
Seiten, sondcrn als cinen Spnıng yanın özsel bir bağlantısı olarak geçiş yoluyla
zu machen. Das, was cin Übergang
genannc wurde, zerffi.llt hiernach
değil, ama aslında bir sıçrama olarak yapıldı­
in zwcierlei gesonderte Akte, die ğıdır. Bir geçiş denilen şey buna göre iki ayn
3.uOerlich gegeneinander sind, enor.ı
edime bölünür ki, bunlar dışsal olarak birbi­
nur i n der Zeit aufeinanderfolgen.
in der Vergleichung ocler Erinnc­ rine karşıttır, yalnızca zamanda birbirini izler,
rung aufeinander bezogen wcrden. ve karşılaştırmada ya da anımsamada birbiri
Das Endliche und Unendliche hal­
len sich schlechthin in der Tren­
ile bağıntılıdır. Sonlu ve sonsuz kendilerini
nung; dies vorausgesetzt, so isL die bu ayrılmada yalnızca sürdürürler. Bu var­
Besch3.ftigı.mg des Geistes mit dem
Endlichen eine besondere Bcsch3.f­
sayıldığında, tinin sonlu ile uğraşı tikel bir
tigung, und seinc Besch3.ftigung uğraştır, ve sonsuz ile duyumsama, inanma ve
mit dem Unendlichen, Empfınden,
bilme yoluyla uğraşı ise tekil, dolaysız, yalın
Glauben, Wissen einzelner, unmit·
telbarer, einfacher Akt, nicht ein bir edimdir, bir geçiş edimi değil. Tıpkı son­
Akl dcs Übergehens. Wie das Endli­ lunun ve sonsuzun bağıntısız olmaları gibi,
che und Unendliche beziehungslos
sind, so auch die Akte des Geistes,
tinin edimleri, bu belirlenimler ile dolması,
seine Erfüllungen mit diesen Be­ yalnızca bunlardan biri ya da öteki ile dol­
stimmungen, Erffıllungen nur mit
dem einen oder dem anderen, be­
ması da birbiri ile bağıntısızdır. Eşzamanlı
ziehunglos aufeinander. Wenn sie olarak varolabilseler bile, ve böylece bilinçte
auch gleichzeitig sein können, mit
sonsuzun yanında sonlu da bulunsa bile, ikisi
dem Unendlichen auch Endliches
im Bewu8tsein isl, so sind sie nur yalnızca bir karışım oluşturur. Bunlar birbiri
Vermischungen; es sind zwei ffır sich ile dolaylı olmaksızın kendileri için varolan
bestehende T3.tigkeiten, die sich ei­
nander nicht vennitteln.
iki etkinliktir.
Die \Vicderholung, die in dicser Sonlunun ve sonsuzun alışıldık ayrılığı üze­
Vorstellung von der gewöhnlichcn
rine bu tasarımda yatan yinelemeden daha
Sc:heidung dcs Endlichen und Un­
endlichen liegt, ist schon angcdeu­ önce söz edildi. Sonluyu kendi için bir yana
tet, - von jener Trennung, durch ve sonsuzu ona karşı öteki yana koyan ve
wclche das Endliche für sich auf
einer Seite und das Unencllichc aur
birinciyi bu yolda daha az olmamak üzere sal­
eler anclercn gegenübergchahcn tık olarak bildiren şey o ayrılıktır - düalizm
1 12 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
ki, daha ileri belirleniminde Manikhea­
nizmdir. Ama sonlunun saltık olduğunu
böyle bir ilişkiyi kuranlar bile kabul etme­
yecektir; ve gene de ilkin o önesürümden
doğmayan, ama doğrudan doğruya önesü­
rümün kendisi olan vargıdan kaçamazlar:
Sonlu sonsuz ile bir birlik içinde değildir,
birinciden ikinciye hiçbir geçiş olanaklı
değildir, biri saltık olarak ötekinden ayrıl­
mıştır. Ama gene de ikisi arasında bir bağınu
tasanmlansa bile, ikisinin kabul edilen bağ­
daşmazlığı durumunda ilişki yalnızca olum­
suz türdendir. Sonsuzun gerçek olan olması,
biricik, e.d. soyut olumlu olması gerekir, öyle
ki bağınu olarak yalnızca sonluya karşı güç­
tür ve onda sonlu kendini yalnızca yok eder.
Sonlu, var olabilmek için, kendini sonsuzdan
geri çekmeli, ondan kaçmalıdır. Eğer ona
değerse, ancak yok olabilir. Bu belirlenim­
lere, yani sonlu ve sonlu bilgiye ilişkin ola­
rak önümüzde bulunan öznel varoluşta,
bir yanın, sonsuzluk yanının insanın Tan­
rıya ilişkin dolaysız bilgisi olması gerekir.
Bütün bir öteki yan ise genel olarak insan­
dır; tam olarak sonlu olandır ki, burada söz
konusu olan başlıca odur; ve Tanrıya ilişkin
bu bilgisi, ona dolaysız densin ya da den­
mesin, onun varlığıdır, sonluyu bilmesi ve
ondan sonsuza geçiştir. Ama buna göre eğer
tinin sonlu ile uğraşı ve sonsuz ile uğraşı
iki ayrı etkinlik olacaksa, o zaman ikincisi
tinin yükselişinin kendisi olarak bu içkin
geçiş olmayacak, ve sonlu ile uğraşı kendi
payına saltık olacak ve yalnızca sonlu olarak
sonluya sınırlanacakur. Bu üzerinde uzun­
lamasına durulmaya izin verecek bir nokta­
dır, ama burada yalnızca şunu anımsamak
yeterli olabilir. Sonlunun bu yanın ele aldığı
nesne ve erek olmasına karşın, bu yan, ister
bilgi, bilme, görüş biçiminde isterse kılgısal
ve ahlaksal bir yolda olsun, onunla doğru
bir tarzda ilgilenebilir, yeter ki sonlu kendi
için alınmasın, ama sonsuz il.e, ondaki sonsuz
und das crsLere nicht weniger auf
diese Weise für absolııt erkl:irt wird. -
der Dualismus. der in wciterer Bestim­
mung der Manich3.ismus ist. DaB a.ber
das Endliche absoluL sei, dies wollen
diejenigen selbst nichı. dic solchcs
Verh:iltnis fcstseızcn; aber sie können
jcner Konsequenz nicht entgehcn,
welche keine ersı aus jener Behaup­
tung gezogene Konsequenz, sondern
die direkte Behauptııng sclbsı ist, daB
das Endlichc in keiner Vcrbindung
mit dem Unendlichcn, kcin Übergang
von jenem zu dieseın möglich sei, das
cine schlechthin \'Oll dem anderen
geschicden sei. 'Wird aber doch auclı
wieder cine Bezichung derselben vor­
gestellt, so ist bci der angenommcnen
Unverıragliclıkcit bcider das Vcrhalı­
nis nur negalfoer Art; das Unendliche
soll das Wahrc und das allein, d. i.
abstrakı Affirmative sein, so daB es
als Bezielumg nur als Macht gcgen
das Endlichc ist, das in jencm sich
nur vernichtet. Das Endliche muB,
um zu sein, sich \'Or dem Unendlichen
zurfıckhalten, d:asselbe niehen: in der
Bcrührung daınit kann es nur unter­
gchen. in der subjektivcn Existenz,
die wir \"On diesen Bestimmungen vor
uns haben, 113.mlich dem endlichen
und uncndlichcn Wissen, soll die cine
Scite, die der Unendlichkeit, das un­
mittelbare Wisscn des Menschen von
Gou sein. Die ganze andere Scite ist
aber der Mensch überhaupt; er eben
ist das Endliche, \'On dem vornehm­
lich die Rede ist, und eben dics scin
\Vissen von Gou, es mag nun unınit­
tclbar genannt werden oder nicht, ist
scin Sein, des Endlichcn \o\'issen und
Übergehen von demselben zum Un­
endlichcn. Wenn nun aber auch die
Besch3.ftigung des Geistes mit dem
Endlichcn und die Beschiiftigung des­
selben mit dem Unendlichen ·z:\veierlei
geschiedene Taligkeiten sein sollen,
so ware die letzte als Erhebung des
Geistes selbst nicht dieser immanente
Übergang und die Beschiiftigung mit
dem Endlichen ihrerseits auch absolut
und schlechıhin aur das Endliche als
solches beschr3.nkt. Hierüber lieBe
sich eine weitl3ufıge Betrnchtung an­
stellen, es mag hier genügen, nur da­
ran zu erinnern, daB auch diese Seite,
wcnngleich das Endliche ihr Gegen­
stand und Zweck ist, nur wahrhafle
Bcsch3.ftigung, sei es Erkennen, \ı\'is­
sen, Daffırhalten oder ein praktisches
und rnoralisches Verhalten, sein kann,
 14. DERS 1 13
insorem solches Endliche nicht für il,e batıntısı içinde bilinsin, tanınsın, ele alın­
sich, sondern in sei.ner Beı.iehung auf
da.s Unendlic/ıe, das Unendliche in sın, ve yeter ki bu belirlenim içinde nesne ve
ilım, gewuBı. erkannı, beratigt, iıbeı' erek olsun. - Bireylerde ve giderek dinlerin
haupt in dicscr Bestimmung Gegcn­
stand und Zweck ist. - Bekannt
kendilerinde bile dinsel öğeye hangi yerin
genug isı die Sıellung, dic dem Re­ verildiği yeterince iyi bilinir. Bu öğe tapınma,
ligiösen in lndividuen und selbst in
yüreğin ve tinin pişmanlığı ve adaklar sunma
Religionen gegeben wird, daB das­
sclbe, Andachı, Herzcns- und Geis­ olarak kendi başına duran ayrı bir iş olarak
ıeszerknirschung und Opfergaben, görülür ve gerekleri yerine getirilir. Onun
für sich als ein abgeschiedenes Ge­
schiifı abgemachı wird und dane/Jen
yanısıra dünyasal yaşam, sonluluk alanı ken­
das wclılichc Leben, der Kreis der dini kendi işlerine verir ve sonsuzun, ilksiz­
Endlichkciı, sich selber hingegcben
sonsuzun ve gerçek olanın etkisi olmaksızın
und freigelassen bleibt, ohne Ein­
jlujJdes Unendlichen, Ewigen, Wah­ özgürce kendi başına kalır. Orada sonlunun
ren auf denselben, - d. h. ohne alanında sonsuza geçiş, sonlunun sonsuzun
daB in dem Kreise dcs Endlichen
zum Unendlichen übergegangen,
dolaylılığı yoluyla gerçekliğe ve törelliğe, ve
das Endlichc durch das Unendli­ benzer olarak sonsuzun sonlunun dolaylılığı
che zur Wahrheiı und Sittlichkeiı
yoluyla şimdiye ve edimsel dünyaya getiril­
\•ermiuelt und ebenso ohne dafi
das Uncndliche durch Vcrıniulung mesi söz konusu değildir.
des Endlichen zu Gegenwart und Burada bilenin, insanın saltığı kavrayabil­
Wirklichkeit gebracht wiirdc.
Auf die schlechte Konsequenz,
mek için saluk olması gerektiği biçimindeki
daB das Erkennendc, der Mensclı, kötü vargının irdelemesine girmemiz gerek­
absoltıt sein müfüe, um das Abso-­
mez, çünkü inanç ya da dolaysız bilme için
lute zu fassen, brauchen wir hier
schon danım nicht einzugehen, de aynı şey geçerlidir ve o da Tanrının saluk
weil sie ebcnsosehr den Glauben, tininin ya da hiç olmazsa sonsuzun bir kendi­
das unmittelbare Wisscn trife, als
welches auch ein Fassen-in-sich,
içinde-kavranışıdır, üstelik [belirtik] bir kav­
wenn nicht des absoluten GeisLes ranışı olmasa da. Eğer bu bilme nesnesinin
Goues, doch wenigstens des Un­ somutluğunun önünde böylesine korkuya
endlichen sein soll. Wenn dies Wis­
sen sich so sehr var dem Konkreten kapılıyorsa, o zaman bu nesne herşeye kar­
seines Gegenstandes scheut, so muB şın onun için birşey olmalıdır. Gerçekten de
er ihm doch entJas sein; eben das
Nichıkonkrete, das wenige oder gar
somut-olmayan kendisinde ya çok az belirle­
keine Bestimmungen an ihm hat, ist nim taşır ya da hiç taşımaz ve böylece soyut
das Absırakıe, das Negative, das We­ olan, olumsuz olan, en az olan, ve belki de
nigste, enva das Unendliche.
Aber es ist gerade diese schlech­ sonsuz olandır.
te Abstraktion des Unendlichen, Ama tam olarak sonsuzun bu kötü soyut­
durch .welche die Vorsıcllung das
Fassen desselben zurückstôfü, aus
luğu tasarımsal düşünmeyi onu kavramayı
dem einfachen Grunde, weil da­ geri itmeye götüren şeydir, şu yalın nedenle,
gegen das Diesseitige, der Mensch, çünkü sonsuz olan karşısında bu dünyadaki
der menschliche Geist, die mensch­
liche Vemunft ebenso als die Abs­ varlık, insan, insan tini, insan usu benzer
traktion des Endlichen fıxiert wird. olarak sonlunun soyutlaması olarak saptanır.
Die Vorsıellung vertr5gt sich noch
eher damit, da6 der menschliche
Tasarımsal düşünme insan tininin, düşünme­
Geist, Denken, Vernunft das Abscr nin, usun saluk-zorunluyu kavramasına daha
hn-Nonvendige fasse, denn dieses kolay izin verir, çünkü saluk-zorunlu böylece
ist so unmittelbar als das Ncgadve
gegen sein Anderes, das ZufOl­
dolaysızca karşıtının, bir zorunluğu, dışsal
lige, auf dessen Seite auch einc zorunluğu kendi yanında bulan olumsalın
1 14 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
olumsuzu olarak anlanlır ve bildirilir. Öyleyse
herşeye karşın var olan, e.d. pozitif, olumlu
birşey olan insanın kendi olumsuzunu kavra­
yamamasından daha açık ne olabilir? Ve evrik
olarak, insanın varlığı, onda olumlu olan şey
sonluluk - öyleyse olumsuzlama - olduğu
için, sonsuzluğu kavrayamaması daha da açık
değil midir? Çünkü sonsuzluk, sonluluğa
karşıt olarak, eşit ölçüde olumsuzlama iken,
şimdi ise evrik olarak o sonluluk belirlenimine
karşıt olarak varlık, olumluluk değil midir? O
zaman sonluluğun insana iki yandan da ait
olmasından daha açık ne olabilir? Uzayın bir
kaç adımı kavranabilir, ama bu hacının öte­
sinde uzayın sonsuzluğu yatar; sonsuz zama­
nın bir süresi insana verilidir ki, npkı doldur­
duğu hacının bir noktaya küçülmesi gibi, bu
da bir kıpıya küçülür; Ama o dışsal [uzay ve
zaman] sonsuzluklarına karşı bu dışsal sonlu­
luğundan ayrı olarak, insan sezgi, tasanmlama,
bilme, anlama yetileri olan bir anlıktır. İnsan
anlığının nesnesi sonlu tekilliklerin toplağı ola­
rak evrendir. Tekil insan tarafından - gene/,de
insan değil ama tekil birey tarafından - bili­
nen şeylerin sayısı varolan şeylerin sonsuz çok­
luğu karşısında nasıl küçüktür? İnsan bilgisinin
küçüklüğünü doğru olarak göz önüne getire­
bilmek için yalnızca yadsınamayacak olan ve
tannsal herşeyi-bilirlik olarak anlamaya alıştı­
ğımız birşeyi anımsamamız gerekir. Bu, eğer
en derin nükte yapıtlarından birini bir kez
daha anımsarsak, L'deki organist tarafından
Soy Çizgileri İle Yaşam Öyküleri 'nde* (Bölüm
il, Ek B) bildirilen bir cenaze vaazında şöyle
sunulur: "Akrabalardan Briese dün bana sev­
gili Tanrının büyüklüğünden söz etti ve bir­
den aklımdan sevgili Tanrının her serçeye,
her saka kuşuna, her çalıkuşuna, her böceğe,
her sivrisineğe adını verebileceği düşüncesi
*Theodor Gottlieb von Hippel, Lebensliiufe nach aufs­
teigender Linie nebst Beylagen A, B, C, 4 ciltte üç bölüm
(Berlin, 1 778-8 1 ) , 2. 637-60, Ek B, 'Abdankung des
Organisten in L.', özellikle 647.
Noıwendigkeit, die iiuOerliche,
steht, ausgedrückt und ausgespro­
chen. Was isı mın klarer, als daO
der Mensch, der doch isl, d. h. ein
Positives, Affinnatives ist. sein Nega­
tives nicht fassen k.:-ınn? Noch mehr,
da umgekehrt sein Sein, seine Affir­
maıion, die Endlichkeiı - also die
Negaıion - ist, daO sie die Unend·
lichkeit, die dagegen gleichfalls die
Negation, aber nun umgekehrı ge­
gen jene Besıimmung das Sein, die
Aflinnalion ist, nicht fassen kann?
Was ist aber ebenso klarer, als daJl
dem Menschen von den beiden
Seiten die Endlichkeit zukommt?
Van dem Raume fallı er etliche
Fu8, auBerhalb dieses Volumens
ist die Unendlichkeil des Raumes;
von der unendlichcn Zcit ist ihm
eine Spanne. die ebcnso zum Au­
genblick gegen jene zusammen­
schrumpft wie sein Volumcn zum
Punkte. Aber abgcsehen von dieser
seiner 3.uBerlichcn Endlichkeit ge­
gen jene unendlichcn in AuBer­
lichkciten. so ist er ansclıauend.
vorstellend, wissend, erhennend -
lntelligenz; ihr Gcgensr.and ist die
Welı, dies Aggregat von unendli·
chen Einzelheiten. Wie gering ist
die Anzahl derselben, die von
den einzelnen Menschen gewuOı
werden - nicht der Mensch weiB,
sondern der Einzclne -. gegen
die unendliche Menge, welche ist.
Um sich die Geringfügigkeit des
menschlichen Wissens recht vor
Augen zu bringen, brauchı man
sich nur an das, was man nicht
leugnen wird. daB es unter göuli­
cher Allwissenheit verstanden zu
werden pflege, enva in der Vorstel­
lung zu erinnem. die in den Lebens­
liiıifen nach aufsteigender Linie, • um
dieses Werk dcs ıiefsten Humors
wieder einmal ins Ged3.chtnis zu­
rückzunıfen (ll. Teil, Beilage 8),
der Organist in L. i n einer Lei­
chenabdankung davon gibı: "Der
Gevatter Briese sprach mir gestem
von der GröBe des lieben Gottes.
und ich haıte den Einfall, daO der
liebe Goııjeden Sperling, jeden
Sıieglitz, jeden Hanning, jede
Milbe, jede Mlıcke mit Namen zu
* Theodor Gottlieb voıı Hippe� Le­
bmsliiufe nac/ı aufsteigrmder Linie, )
Bde., 1778/81
 1 4. DERS 1 15
nennen wiiBte. so wie ihr die Leute geçti, npkı sizin köydeki insanlara Schmied'in
im Dorfe: Schnıi.eds Gregn; Briesen.s
Peter, Heif™d.s Hans - denkt nur, Greger' i , Briesen 'ın Peter'ı, Heifried 'in
wenn der liebe Gott sojede Mücke Hans'ı diyebilmeniz gibi. Yalnızca sevgili
ruft. die sich einander so 3hnlich
Tanrının nasıl sivrisineklerden her birine ses­
sehen, dall man schwörcn sollte,
sie wiren alle Schwestern und Brfı­ lenebildiğini bir düşünün ! Ve nasıl tümünün
der; denkt nur!" - Aber gegen die de birbirine kız kardeşler ve erkek kardeşler
praktische Endlichkeit stellt sich
das theoretische noch groB und
olduklanna yemin edebileceğiniz kadar ben­
weit dar; aber diese Zwecke, Pl3ne zediklerini bir düşünün!" - Ama kılgısal son­
oder Wiınsche usf., was im Kopfe
luluk ile karşıla.ştınldığında, kuramsal sonlu­
keine Schranken hat, wie bringen
sie, an die Wirklichkeit, der sie luk kendini büyük ve geniş olarak sunar. Gene
besLimmt sind, herangebraclu, die de insan kafasında hiçbir sınırlan olmayan o
menschliche Beschranktheiı voll­
ends vor Augen! Jene Weite der
amaçlar, planlar ya da dilekler vb. uğruna
praktischen Vorstellung, das Stre­ belirlendikleri edimselliğe ç.evrildikleri zaman
ben, das Sehnen, eben daB es nur
insan sınırlanmışlığının ne olduğunu tam ola­
Streben, Sehnen ist, zeigl an ihm
selbst seine Enge. - Diese End­ rak anlarız! Kılgısal tasarımın o genişliği, o
lichkeit ist es, welche dem Unter­ çabalar, özlemler tam olarak yalnızca çabalar,
fangen, das Unendliche zu fassen,
zu begreifen, vorgehahen wird;
özlemler olmalarında darlıklarını ortaya serer­
der kritische Versıand, der diesen ler. - Bu sonluluk sonsuzu ayrımsama, kav­
schlagend sein sollenden Grund
rama Girişiminin karşı karşıya kaldığı şeydir.
fesıhalı, isı über die Versıandesbil­
dungjencs Organisten in L. in der Bu inandırıcı olması gereken ilkeye sarılan
Tat nicht hinaus, er steht vielmehr eleştirel anlak gerçekte L.'deki o organistin
gegen denselben zuriıck, denn die­
ser gebrauchıe solche Vorstellung
eğitim düzeyinin ötesine geçmiş değil, aslında
unbefangen nur, um die GröBe der onun bile gerisindedir, çünkü organist o tasa­
Liebe Goues einer Bauerngemein­
rımı safça yalnızca sevgili Tanrının büyüklü­
de vorstellig zu machen. Aberjener
kritische Vers�"Uld gebraucht solche ğünü bir köy topluluğuna anlatabilmek için
Endlichkeit gegrm Goııes Li•be und getirmiştir. Ama o eleştirel anlak böyle sonlu­
deren GröBe, namlich gegen Gottes
Gegenwart im Menschengeiste; die­
luğu Tanrının seugisine ve büyüklüğüne karşı,
ser Versıand behalı die Mücke der eş deyişle Tanrının insan tininde bulunuşuna
Endlichkeiı fesı im Kopfe, den be­
karşı kullanır_ Bu anlak sonluluğun sinekle­
trachteten Satz "das Endliche i.rl ",
\'on welchem unmiuelbar erhellt,
rine ve daha önce irdelenen "Sonlu vardır"
da8 er falsch ist, denn das Endliche önermesine sıkı sıkıya sarılır. Ama bu öner­
ist dies, was zu seiner Bestimmung
und Natur hat, zu vergehen, nicht
menin yanlış olduğu dolaysızca açıknr, çünkü
zu sein, so daB dasselbe gar nichl sonlunun belirlenimi ve doğası yitip gitmek,
gedacht, vorgesıellı werden kann var olmamaktır, öyle ki sonlu tam olarak geçip
ohne die Bestimmung des Nichts­
eins, welche im Vergchen liegt. Wer
gitmede yatan yokluk belirlenimi olmaksızın
ist sa weit, zu sagen: das Endliche düşünülemez, tasarımlanamaz. Kim 'Sonlu
Wenn zwischen das Endli­
vergelıt.
che und sein Vergehen dasjetzı ein­
yiter' diyebilecek denli geniştir? Eğer sonlu­
geschoben und dem Sein dadurch nun ve yitip gidişinin arasına Şimdi yerleştiri­
ein Halt gegeben werden soll: "das
lirse, ve eğer varlığa bu yolla bir sağlamlık veri­
Endliche vergeht, aber jetzt ist es ",
sa isl dies]etr.ı selbst cin salches, das lerek 'Sonlu yiter, ama Şimdi vardır' denirse, o
nichl nur vergehl, sondern selbst zaman bu Şimdinin kendisi öyle birşeydir ki,
vergangen ist, indem es ise: jeız.ı, in­
dem ich dies BewuBtsein desjco.l
yalnızca yitmekle kalmaz, aslında daha şim­
habe, es spreche, ist es nicht mehr, diden yitmiştir, çünkü Şimdidir. Şimdinin bu
1 16 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bilincini taşırken ve ondan söz ederken bun­
dan böyle o yoktur, ama bir başkası vardır. -
Eşit ölçüde sürer, ama bu Şimdi olarak değil;
ve Şimdi yalnızca bu Şimdi olma, bu kıpıda
olma, uzunluk olmaksızın yalnızca bir nokta
olma anlamını taşır. Tam olarak bu Şimdinin
olumsuzlaması olarak, sonlunun olumsuzla­
ması olarak, böylelikle sonsuz olarak, evrensel
olarak sürer. Evrensel daha şimdiden sonsuz­
dur. Anlağın sonsuza karşı gösterdiği ve son­
suzu her evrenselde bulmasının önüne geçen
saygıya aptalca saygı denmelidir. Sonsuz yüksek
ve saygındır; ama onun yüksekliğini ve saygın­
lığını sineklerin o sayısız çokluğunda, ve bilgi­
nin sonsuzluğunu o sayısız sineğin, sayısız tekil
sineğin tanınmasında bulmak inancın, tinin,
usun yeteneksizliğinin değil, ama anlağın son­
luyu bir hiçlik olarak, varlığını tam olarak o
denli de yalnızca yokluğun değer ve anlamını
taşıyan birşey olarak kavrama yeteneksizliğinin
bir tanıtıdır
Tin ölümsüzdür, ilksiz-sonsuzdur; ölümsüz
ve ilksiz-sonsuzdur çünkü bu bedenin beş ayak
yüksekliğinde, iki ayak genişliğinde ve kalın­
lığında olması tarzında uzaysal bir sonluluk
değildir; zamanın Şimdisi değildir; bilgisinin
içeriği o sayısız sinekten oluşmaz ve istenci­
nin, özgürlüğünün sonsuz sayıda direnç ile ve
böyle direnç ve engellerin karşılaştığı amaçlar
ve etkinlikler ile bir ilgisi yoktur. Tinin son­
suzluğu onun kendi-içinde-varlığı, soyut ola­
rak an kendi-içinde-varlığıdır, ve bu ise onun
düşünmesidir. Bu soyut düşünme edimsel,
bulunan bir sonsuzluktur, ve somut kendi­
içinde-varlığı bu düşünmenin tin olma ger­
çeğidir. İki yanın bu saltık ayrılışından öyleyse
onlann bağıntısına geri döneriz, ve bu bağın­
tının öznel olarak mı yoksa nesnel olarak mı
tasarımlandığı arasında hiçbir ayrım yoktur.
İlgili olan biricik nokta doğru olarak kavranıp
kavranmadığıdır. Yalnızca öznel birşey olarak,
yalnızca bizim için olan bir tanıtlama olarak
tasarımlandığı düzeye dek, hiç kuşkusuz
sondern ein Anderes. - Es dauerı
cbenso, aber nicht als diesesjetzl,
undjelZt hat nur den Sinn, dieses, in
diesem Augenblick - ohne Llnge.
nur ein Punkt zu sein; - es dauerl
eben als NegaLion dieses.Jetzı, Ne­
gation des Endlichen, somit als un­
endliches, als allgemeines. Schon
das Allgemeine ist unendlich; der
Respekı vor dem Unendlichen,
der den Vcrsıand abhalı, dasselbe
schon in jedem Allgemeinen vor
sich zu habcn, ist alberner Respckı
zu nemlen. Das Unendliche ist
hoch und hchr; aber seine Hoheit
und Hehrhcit in jene unz:ihlige
Menge von Mlıcken und die Un­
endlichkeit des Erkennens in das
Kennenjener unz3.hligen Mücken,
d. i. der Einzelnen derselben, zu
setzen, ist nichL die Unvermögen­
heiL des Glaubens, des Geistes, der
Vernunft, sondcrn des Ver.;tandcs,
das Endliche als ein Nichıiges,
das Scin dessclben als ein solchcs,
das schlechLhin cbensoschr nur
den \\lert und die Bedcutung dcs
Nich1Seins hat, zu fassen.
Der Geisl ist unsterblich, er ist
ew:ig; er ist dies eben dadurch, daO
er unendlich ist, daB er nicht sol­
che Endlichkeiı des Raumes, dieser
fünfFuB Höhe, zwei FuB Breiıe und
Dicke des Körpers, nichı das jeızı
der Zeit, sein Erkennen nichL ein
Inhalt in ihm von diesen unz3hli­
gen Mücken und sein Wollen, sei­
ne Freiheit nicht die unendliche
Menge von Widerst:inden noch
von Zwecken und T3.tigkeicen ist,
welche solche Widerst3nde und
Hindcrnisse gegen sich erfahren.
Die Unendlichkeit des Geistes isL
sein Insichsein, abstrakt sein rcincs
Insichsein. und dies ist sein Den­
ken, und dieses abstrakte Denken
ist eine wirkliche, gegenw3rtige
Unendlichkeit, und sein konkre­
tes Insichsein ist, daB dies Denken
GeisL ist. Von der absoluten Schei­
dung der beiden Sehen sind wir
also auf deren · zusaınmenhang
zurfıckgekommen, in Ansehung
dessen es keinen U n terschied
machl, oh er im Subjektiven oder
ObjckLiven vorgestellt wird. Es ist
allein darum zu Lun, oh er richtig
aufgefafit sei. lnsofern er vorgesıelll
wird als ein nıırsubjektiver, der nur
ein Beweisen ffır uns sei, so wird

damit zugegeben, da6 er nichı ob­
jekciv, nichl an und für sich ıichtig
aufgefa6ı sei; aber das Unrichtige
ist nicht darein zu sctzen, daB über­
haupı kein solcher Zusammenhang,
d. h. keine Erhebung des Geisıes zu
Goıı sıaııfinde.
\Vorauf es also ank.3.me, \v3.re, die
Natur dieses Zusammenhangs in
seiner Bestimmtheit zu betrachten.
Diese Betrachmng ist der tiefste
Gegensumd, der erhabenste, darurn
auch der schwerste; sie kommı nicht
mit endlichen Kategorien aus, d. h.
die Denkweise, die wir im gcmeinen
Leben, im Verkehr mit zufii lligen
Dingen, aber ebenso, dic wir in den
Wissenschaften gewohnt sind, reicht
nicht aus. Die letztercn haben ihre
Gn.ındlage, ihre Logik in Zusammen­
hiingen des Endlichen, Ursache, Wir­
kung; ihre Gesetze, Gauungen, die
Weisen des SchlieBens sind lauter
Verh3ltnisse des Bedingten, die in
diescr Hôhe ihre Bedeutung vcrlie­
ren, zwar gebraucht werden mfıssen,
aber so, da6 sie immer zuıiickgenom·
men und berichtigt werden. Der Ge­
genstand, die Gemeinschaft Goues
und dcs Menschen miteinander, ist
eine Gemeinschaft des Geistes mit
dem Geiste, - er schlieBı die wich­
tigsten Fragen in sich. Es isı eine
Gemeinschafı: schon darin liegt die
Schwierigkeit, ebensosehr den Un­
ıerschied darin fesızuhalten, als ihn
so zu bestimmen, dail auch die Ge·
meinschaft erhalıen werde. DaB der
Mensch von Gou wei6, ist nach der
wesentlichen Gemeinschafı cin ge­
meinschaftliches Wissen, - d. i. der
Mensch weiO nur von Gou, insofem
Gott im Menschen von sich selbst
wei8; dies Wissen ist Selbstbe\\'ullt·
sein Gottes, aber ebenso cin Wissen
desselben vom Menschen, und dies
Wissen Goues vom Menschen ist
Wisscn des Menschen von Gou. Der
Geisı des Menschen, von Gou zu wi�
sen, ist nur der Geist Gottes selbst.
Hierher fallcn dann die Fragcn von
der Freiheit des Menschcn, von der
Verkniıpfung scines individuellen
Wissens und BewuBtseins mit dem
\Vissen, in dem er in Gemeinschaft
mit Gou ist, von dem Wissen Goues
in ihm. Diese Flılle dcs Vcrh3.ltnisses
des menschlichen Geistes zu Gou
aber ist nicht unser Gcgenstand; wir
haben dies Vcrh5.ltnis nur an seiner
1 4. DERS 1 17
nesnel olarak, kendinde ve kendi için doğru
olarak kavranmadığı kabul edilecektir. Ama
doğru-olmayan genel olarak böyle bir bağın­
tının, e.d. tinin Tannya bir yükselişinin yer
almadığı görüşüne yerleştirilmeyecektir.
Öyleyse önemli olan nokta bu bağınunın
doğasını belirliliği içinde irdelemek olacak­
tır. Bu irdeleme en derin, en yüksek ve bu
nedenle en güç konudur; sonlu kategori­
ler yoluyla yerine getirilemez, e.d. sıradan
yaşamda, olumsal şeyler ile ilgili işlerimizde,
ama o denli de bilimlerde kullanmaya alış­
tığımız düşünme yolları onun için yeterli
değildir. Bilimler temellerini, manuklannı
neden, ve etki gibi sonluluk bağıntılannda
bulurlar; yasaları, cinsleri, çıkarsama yollan
yalnızca koşullu şeylerin ilişkileridir ki, bu
yüksekliklerde anlamlarını yitirirler. Hiç
kuşkusuz kullanılmalıdırlar, ama öyle bir
yolda ki her zaman geri alınmaları ve düzel­
tilmeleri gerekir. Nesnemiz, Tanrının ve
insanın birbiri ile topluluğu tinin tin ile bir
topluluğudur, - ve kendi içinde en önemli
sorulan kapsar. Bir topluluknır: ama böylece
daha şimdiden aynını sürdürürken onu top­
luluğun da saklanacağı bir yolda belirleme
güçlüğünü kapsar. İnsanın Tanrıyı bilmesi,
özsel topluluk olgusu ile uyum içinde,
ortaklaşa bir bilmedir, - e .d . insan Tanrıyı
ancak Tanrının insanda kendi kendisini
bildiği düzeye dek bilir. Bu bilgi Tanrının
öz-bilincidir. Ama eşit ölçüde Tannnın insan
tarafından bilinmesidir, ve Tanrının insan
tarafından bu bilinmesi insanın Tann tara­
fından bilinmesidir. İnsanın tini-Tanrıyı
bilme-yalnızca Tannnın tininin kendisidir.
O zaman insanın özgürlüğü, insanın bireysel
bilgisinin ve bilincinin insanı Tanrı ile top­
luluk içine getiren bilgi ile birliği, ve Tanrı­
nın insandaki bilgisi ile ilgili sorular buraya
düşer. Ama insan tininin Tann ile ilişkisinin
bu doluluğu konumuz değildir. Bu ilişkiyi
yalnızca en soyut yanında almamız gerekir,
ı ıs TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
- yani sonlunun sonsuz ile bağlantısı ola­
rak. Bu bağlantının yoksulluğu ve içeriğin
o varsıllığı arasındaki zıtlık ne denli büylik
olursa olsun, gene de mantıksal ilişki aynı
zamanda o içerik doluluğı:ınun devimi için
de temeldir.
abstraktesten Seite aufzunehmen, -
namlich als den Zusammenhang des
Endlichen mit dem Unendlichen. So
kontrastierend diese Diirftigkeit mit
jeneın Reichıum des Inhalts isı, so isı
doch zugleich das logische Verhlilınis
auch der Grundfaden für die Bewe­
gungjener inhalısvollen Fülle.
 FÜ NFZEHNTE VORLESUNG
Der Zusammenhang dieser Gedan­
kenbestimmungen. der den gan­
zen Inhalı des in Rede stehenden
Beweises ausmachc, dall derselbe
dem nicht en1SprichL. was in dem
Bcweise geleistet werden soll. da­
von ist nachher noch wesenıJich zu
sprechen -, ist im Bisherigen schon
Gegenscand unserer Untersuchung
gewesen; aber die eigentlich spehu­
lative Seile des Zusammenhangs
ist noch zurück, und hier ist, ohne
diese logische Untersuchung hier
auszuführen, anzugeben, welche
Bestimmung desselben sie betri(fl.
Das Moment, auf das hauptsiich­
lich in diesem Zusammenhange
aufmerksam gemacht worden, ist,
da.6 er ein Übergang, d. h. da.6 das,
wovon ausgegangen worden ist,
darin die Bestimmung eines Negati­
uen hat, als ein zutilliges Sein, nur
als Erscheinung ist, welches seine
Wahrlıeit an dem Absolut-Notwen­
digen, dem wahrhaft Affirmativen
desselben habe. Was nun dabei
fU.rs erste die erstere Bestimmung,
das negative Moment, betrifft, so
gehön zur spekulativen Auffassung
nur dies, daO dasselbe nicht als
das bloBe Nichts genommen wird.
Es ist nicht so abstrakt \'orhanden,
sondem ist nur ein Moment in der
Zujiilliglıeit der Welt. das Negative so
nicht als das absırakte Nichıs zu neh­
men, soll daher keine Schwierigkeit
haben. in dem, was die Vontellu11g
als die Zuf.illigkeiı, Beschr.inkıheiı,
Endlichkeit, Erscheinung vor sich
hat, hat sie ein Dasein, eine Exis·
tenz, aber wesentlich die Negation
darin; die Vorstellung ist konkreter
und wahrer als der abstrahiercndc
Verstand, der, wenn er von cinem
Neg;uil'cn hört, zu leicht das Nichıs
daraus macht, das bloBe Nichıs, das
ON BEŞİNCİ DERS
Bu düşünce-belirlenimlerinin [sonlu ve son­
suzun] arasında yer alarak söz konusu tanı­
un bütün içeriğini oluşturan bağıntı buraya
dek söylenenlerde şimdiden araşurmamızın
konusu oldu. Bu bağıntının tanıtta sağlan­
ması gereken şeye karşılık düşmemesi bundan
sonra özsel olarak ele alınması gereken nokta­
dır. Ama bağınunın asıl kurgulyanı henüz irde­
lemeyi beklemektedir ve burada bu manuksal
yoklamaya aynnulı olarak girmeksizin bağın­
unın hangi belirlenimlerinin asıl kurgul yanı
ilgilendirdiğini belirteceğiz. Bu bağıntıda
dikkat edilmesi gereken başlıca kıpı onun bir
geçiş olması, e_d_ başlangıç noktasının burada
olumsuz birşeyin belirlenimini taşıması, olwn­
sal bir varlık olarak, yalnızca bir görüngü
olarak varolmasıdır ki, gerçekliğini saluk ola­
rak zorunlu olanda, onun gerçekten olumlu
yanında bulur. İlk olarak birinci belirlenim,
olumsuz kıpı söz konusu olduğunda, kurgu!
kavrayışa ait olan şey yalnızca bu kıpının salt
yokluk olarak alınmayacak olmasıdır- Böyle
soyut olarak bulunmaz, ama yalnızca evrenin
olumsallığındaki bir kıpıdır. Böylece olumsuzu
soyut yokluk olarak almamada hiçbir güçlü­
ğün olmaması gerekir. Tasanm olumsallık,
sınırlanmışlık, sonluluk, görüngü olarak
önünde bulduğu şeyde bir belirli-varlık, bir
varoluş bulur, ama bunda özsel olarak olum­
suzlama vardır_ Tasanın soyutlamacı anlaktan
daha somut ve daha gerçektir, çünkü anlak
olumsuz birşeyden söz edildiğini duyduğu
zaman onu kolayca yokluğa, salt yokluğa,
119
120 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yokluk olarak yokluğa çevirir, ve varoluşun
olumsal olarak, göıiingiisel olarak belirlendiği
düzeye dek, yokluğu varoluş ile birlikte koyan
her bağlanudan vazgeçer. Düşünsel analiz bu
tür bir içerikte iki kıpı gösterir - biri olumlu
kıpı, bir varlık olarak belirli-varlık, varoluş
kıpısı, ve öteki ise kendi içinde erek, son, sınır
vb. belirlenimini olumsuzlama olarak taşıyan
kıpı. Düşünme, eğer olumsalı kavrayacaksa,
bunları birbiri dışına bir kendi için yokluğa ve
bir kendi için varlığa düşmeye bırakmamalıdır,
çünkü bunlar olumsalda böyle bulunmaz; ter­
sine, olumsal ikisini de kendi içinde kapsar.
Öyleyse birbirleri ile bağıntılarında her biri
kendi başına değildir; ve olumsalın kendisi,*
olduğu gibi, ikisinin bu bağıntısı olarak alın­
malıdır. O zaman kurgu! belirlenim budur.
Bu belirlenim tasarımın içeriğine bağlı kalır­
ken, aynı içerik iki kıpıdan her birine kendi
başına sanlan soyut düşünmeden kaçar, çünkü
bu düşünme anlağın nesnesi olarak olumsalı
çözündürmüştür.
Böyle belirlenen olumsal şimdi kendi içinde
çelişkidir. Kendini çözündüren böylelikle
kendini tam olarak anlağın elinde olacağı
şey yapar. Ama bu çözündürme iki türlüdür.
Anlağın çözündürmesi yoluyla nesne, somut
bağıntı yalnızca yiter; öteki çözündürmede
nesne henüz saklanmayı sürdürür. Gene de
bu sakınımın ona pek bir yaran yoktur; ya da
hiç yoktur, çünkü onda çelişki olarak belirlenir
ve çelişki ise kendini çözündürür; kendi ile
çelişen hiçbirşeydir. Bu ne denli doğru olsa da,
aynı zamanda doğru değildir. Çelişki ve yok­
luk herşeye karşın hiç olmazsa birbirinden ayn
şeylerdir. Çelişki somuttur, henüz bir içeriği
vardır, henüz birbiri ile çelişmekte olan şeyleri
kapsar, onlara anlaum verir ve nelerin çelişkisi
olduğunu söyler. Ö te yandan, yokluk ise daha
öte konuşmaz, içeriksizdir, eksiksiz boşluk­
tur. Birinin bu somut belirlenimi ve ötekinin
*Lasson'a göre eklendi.
Nichıs als solches. und jene Ver­
bindung aufgibl, in der es mit der
Existenz gesetzt ist, insofem diese
als zuffi.llige, erscheinende usf. be­
sıimmL wird. Die denkende Analyse
zeigt in solchem lnhalt die beiden
Momente eines Affi rmativen, des
Dascins, der Existenz als eincs Seins
aber auch dcsselben, das in sich dic
Bestimınung des C."ndes, des Fa/lens,
der Sclıranke usr. als der Negation
hat; das Denken mufl sie, um das
Zuflillige zu fassen, nicht auseinan­
derfallen lassen, in cin NichlS fiir
siclı und in ein Sein Jür siclı, denn
so sind sie nicht im Zuralligen, son­
dcrn es faBl belde in sich; sie sind
also niclu -jedes für sich in der
Verbindung miteinander - das
Zuffi.llige selbst,• wie es isl, als diese
Verbindung bcider zu nchmcn.
Dics ist denn die spekulative Be�
stimmung: sie bleibt dem lnhalte
der Vorstcllung getreu, wogcgen
dem abstrakten Denken, welches
die beiden Momente, jedes für
sich. festhiilı, dicscr lnhalt entflo­
hen ist; er hat das, was Gegcnstand
des Verstandes isı, das Zufiilligc
aurgelöst.
Das Zur3.llige ist nun. so be­
stimmt, der \r\'iderspruch in sich;
das sich Auflöscnde gleichfalls
somit eben ein solches, wie es un­
ter den Handen des Vcrstandes
geworden ist. Aber die Aunösung
ist zwcierlei; durch die, welche
der Verstand vorgenommcn hat,
isı der Gegensıand, die konkrete
Verbindung, nur verschwunden,
in der anderen Auflösung ist der­
selbe noch erhallen. Diese Erhal­
ıung jedoch hilfl ihm nichı viel
oder nichts, denn er ist in dersel­
ben als der Widımpnıch besıimmt,
und der Widerspruch lösı sich auf;
was sich widerspricht, ist nichls. So
richtig dies ist, so unrichtig ist es
zugleich. Widerspnıch und Nichts
sind doch wenigstens voneinander
unterschicden. Der Widcrspruch
ist konkret, er hat noch einen in­
halt, er enth:ii l t noch solche, die
sich widersprcchen, er spricht sie
noch, er sagt es aus, von was er
der Widerspruch ist; das Nidıls
hingegen spricht nicht mehr, ist
inhalcslos, das vollkommcn Lecrc.
•crganzı nach l.as..'ion
 15. DERS 121
Diese konkrete Bestimmung des bütünüyle soyut belirlenimi çok önemli bir
eincn und die ganz abstrakte des
anderen ist ein sehr wichtiger Un­
ayrımdır. Dahası, yokluk hiçbir biçimde bir
terschied. Ferner ist auch Nichts çelişki değildir. Yokluk kendi ile çelişmez;
gar nichı der Widerspruch . Nichıs
widerspricht sich nicht, es ist iden­
kendi ile özdeştir. Böylece 'Birşey kendi ile
tisch mit sich; es erfüllt daher den çelişmemelidir' önermesini bütünüyle yerine
logischen Satz, dall etwas sich nichı
getirir; ya da eğer bu önerme 'Yokluğun kendi
widersprechcn solle, vollkommcn,
oder wenn dieser Satz so ausgespro­ ile çelişmesi gerekir' biçiminde anlatılırsa, o
chen ,...ırd: nichts sollsich widerspre­ zaman bu hiçbir sonucu olmayan bir 'gerek'tir,
chen, so ist dies nur cin Sol/en, das
keinen Erfolg hat, denn Nichıs
çünkü yokluk yapması gerekeni yapmaz,
tut das niclll, was es soll, es wider­ kendi ile çelişmez. Ama eğer bir sav olarak
sprichı sich niimlich nicht. \Venn
bildirilir ve 'Var olan yokluk kendi ile çelişir'
aber thetisch gesagt wird: nichts,
was ist, widerspricht sich, so hat es
denirse, o zaman bu dolaysızca doğrudur,
damit unmittelbar seine Richtigkeit, çünkü bu önermenin öznesi bir yokluktur ki
denn das Subjckt diescs Satzes ist
ein Nichts, was aber ist; aber Nichıs
gene de vardır. Oysa yokluğun kendisi böyle
selbst als solches ist nur einfach, yokluk olarak yalnızca yalındır, kendine eşit
die eine Bestimmung, die sich selbst olan tekbir belirlenimdir ve kendi ile çelişmez.
gleich isı, sich nichı widerspıichı.
So nur treibt die Auflösung des
Böylece çelişkinin anlak tarafından yapıl­
\Viderspruches in Nicl11s, wic sie dığı gibi yokluğa çözündürülmesi boşlukta
der Verstand macht, sich im Lecren
oder na.her im Widerspnıchc selbst
ya da daha tam olarak çelişkinin kendisinde
hernm, der durch solchc AuOösung dolanıp durur. Ama çelişki böyle çözülme
sich in der Tat als noch bestehend, yoluyla gerçekte henüz sürdüğünü, çözül­
als ıınaııfgelöst kundgibı. Dall der
Widerspruch so noch unaufgelöst
memiş olduğunu bildirir. Çelişkinin henüz
ist, ist eben dies, daB der Inhalt, çözülmemiş olmasının anlamı tam olarak
das Zufallige, nur erst in seiner
içeriğin, olumsalın ilkin yalnızca kendi-içinde­
Negation-in-sich gesetzt ist, noch
nicht i n der Affınnation, welche in olumsuzaması içinde koyulmuş olması, soyut
dicser Auflösung, da sie nicht das yokluk olmadığı için bu çözülmede kapsan­
abstrakıe Nichts ist, enthalten sein
mull. Das Zul1illige selbsı isı freilich
ması gereken olumlama içinde koyulmamış
zun:ichst, wie es sich der Vorstel­ olmasıdır. Olumsalın kendisi hiç kuşkusuz
lung pr.isenıiert, ein Affirmat..ives;
ilkin kendini tasarımda sunduğu gibi olumlu
es ist ein Dasein, Existenz, es ist die
�Velt, - Aflirmation, Realitiit, oder birşeydir; bir belirli-varlık, bir varoluş, evrendir
wie man es nennen will, genug - olumlama, realite, ya da ne dersek diyelim,
und drüber. Aber so ist es noch
nicht in seiner Auflösung gesetzt,
ve yeterince ve fazlasıyla budur. Ama böylece
nicht in der Auslegung seines ln­ henüz çözülmesi içinde, içeriğinin ve tözünün
halts und Gehahs, und dieser ist es
açılımı içinde koyulmuş değildir, ve gerçekli­
eben, der zu seiner Wahrheit, dem
Absohu-Nocwendigen, führen soll, ğine, Saltık-olarak-zorunlu olana götürmesi
und das Zufillige İSl es sogleich gereken şey tam olarak bu içeriktir. Söylendiği
selbsı, in dem die Endlichkeiı, Be­
schrftnktheic der \r\'elt so weit, wie
gibi, içinde evrenin sonluluğunun, sınırlan­
gcsagt worden, herauspr3.paıiert ist, mışlığının dolaysızca onun çözülüşünü, yani
um unmiıtelbar selbst seine Auflö­
belirtilen olumsuz yana göre çözülüşünü
sung. ncimlich nach der angegcbe­
nen negati\'en Seitc, zu bedcuLen. göstereceği bir düzeye dek hazırlandığı şey
- Die Auflösung mm weiter dieses olumsallığın kendisidir. - Dahası, çelişkide
im \Viderspruche auch als aufge­
löst ge.setzten Zuffilligen ist als das
daha şimdiden çözülmüş olarak koyulan bu
:\fftrmative angegeben, welchcs in olumsalın çözülüşü onda kapsanan olumlu
1 22 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
yan olarak görülür. Bu çözülme daha önce
belirtildi. İ nsan anlığının tasarımından tinin
olumsal olandan Saluk-olarak-zorunlu olana
geçişi olarak alındı ve kabul edildi. Bu ikin­
cisi, Saluk-olarak-zorunlu, öyleyse tam olarak
bu olumlunun kendisi, o ilk ve salt olumsuz
çözülmenin çözülmesi olacakur. Bu son, en iç
noktanın kurgu] yanını belirtmek benzer ola­
rak yalnızca daha şimdiden önümüzde yatan
şeyde, o ilk çözülmede kapsanan düşünceleri
eksiksiz olarak biraraya getirmekten başka
birşey demek değildir. Onu yalnızca kendini
yokluğa çözündüren bir çelişki olarak kavra­
yan anlak onda kapsanan belirlenimlerden
yalnızca birini alır ve ötekini bir yana atar.
Gerçekte, açındırılmış şekli, e.d. kurgul
biçimi içindeki somut sonuç daha önce sap­
tandı ve saluk zorunluk için verilen belirle­
nimde gösterildi. Ama orada bu zorunluğa
ait olan ya da onu oluşturan kıpılar için
dışsal derin-düşünme ve uslamlama kulla­
nıldı. Burada yapılması gereken şey yalnızca
olumsahn çözülüşü olan çelişki olarak gör­
düğümüz şeyin kendisindeki kıpılara dikkati
çekmektir. Saluk zorunlukta ilk olarak dolay­
lılık kıpısını, ve dahası ilkin başkası yoluyla
dolaylılık kıpısını gördük. Olumsalın ana­
lizinde doğrudan görülen şey bu kıpıların
- genelde varlık ya da dünyasal varoluş, ve
olumsuzlanması, ki bu yolla bir görünüşün,
kendinde hiçliğin anlamına indirgenir - her
birinin kendi için yalıtılmış olarak değil, ama
tek bir belirlenime, yani olumsalın kendisine
ait olarak ve saluk olarak başkası ile bağınu
içinde bulunduğudur. Her bir kıpı anlamını
yalnızca bu bağıntıda bulur; onları birlikte
tutan bu bir belirlenim onları dolaylı kılan
şeydir. Onda hiç kuşkusuz biri öteki dolayı­
sıyla vardır, ama onun dışında her biri kendi
için olabilir ve aslında her birinin kendi için
olması gerekir: Kendi için varlık ve kendi için
olumsuzlama. Ama eğer o varlığı burada önü­
müzde bulduğumuz somut şekil içinde, yani
ihr enthalten sci. Diese Auflösung
ist bereits angegeben; sic ist aus der
Vorstellung des Menschensinnes
auf- und angenommen worden als
der Ü bergang des Geistes von dem
Zullilligen zum Absolut-Noıwendi·
gen. welches hiernach selbsı eben
dies Affirmalive. die Aullösung
jener ersten, nur negaliven Auflö­
sung wire. Das Spekulative noch
dieses letzıen, innersten Punktes
aııgeben. heiOı ebenfalls nichıs an­
deres, als nur die Gedanken vollstan­
dig zusammennehmen, die in dem
schon vorliegen, bei dem wir stehen,
n3.mlich in jener ersten AuflOsung;
der Verstand, der sie nur als den \\'i­
derspruch auffallıe. der sich in niclıts
auflösc, nimmt nur die eine der da­
ıin enthaltenen Bestimınungen auf
uııd !allı die andere weg.
Der Sache nach isl das konkre­
te Resultat in sciner cxplizierten
Gestalı. d. i. die spekulaıive Form
desselbeıı, bereiıs und langsı aufge­
stelll, n3.mlich in der Bestimmung,
welche von der absoluten Notwen­
digkeit gegeben worden ist. Aber es
ist dabei rür die Momente, dic zu
derselben gehören odcr aus denen
sie resultierl, 3.uBerliche Reflcxion
und Rasonncment gebraucht wor­
den; es ist hier nur dics zu tun,jcne
Momente in dem selbst bemerklich
zu machen, was wir als den Wider­
spruch. der die Auflösung des Zu­
falligen isı, gesehen haben. in der
absoluten Not\vendigkeit sahen wi.r
mlen.s das Moment der Vmnittl1ıng.
und zwar zunftchst durch Anderes.
in der Analyse des Zullilligen zeigt
dieselbe sogleich so. daB dessen
Momente - Sein fıberhaupt oder
weltliclıe E:x:istenz. und die Negation
derselben, wodurch sie zur Bedeu­
tung eines Scheines, eines an sich
Nichtigen herabgeseızı wird -je­
des nicht für sich isoliert, sondern
als der einen Bestimmung, n3.m­
lich dem Zullilligen zukommend.
schlechthin in der Beziehung auf
das Andere ist. Nur in dieser hat
hierjedes seinen Sinn; diesc eine, sie
zusammenhaltende Bestimmung isl
das sie Vennittelnde. in ihr nun woiıl
ist das eine veımhtels des anderen;
aber auBerhalb ihrer kann jedcs tür
sich sein und solljedes sagar ffır sich
sein, dns Sein für sich und die Negali­
on ffır sich. Nehmen lVİr aber jenes

Sein in der konkreteren Gestalt, in
der w:ir es hier haben, namlich als
die ıuellliclıe Exislenz, so geben wir
cloch wohl zu, daO dieselbe nicht
ffır sich, nicht absolut, nicht ewig,
sondern vielmehr an sich nichtig
ist, ein Sein wohl hat, aber nicht ein
Fürsichseiendes, - denn eben die­
ses Sein ist als Zuffilliges bestimmt.
Wenn nun so in der Zufiilligkcitjede
der beiden Bestimmungen nur in
der Beziehung auf die anderc ist, so
erscheint diese Venniulung dersel­
ben selbst zuffillig. nur vereinzelt,
nur an diesem Orte vorhanden. Was
das Unbefriedigende isı, ist, daO die
Bestimmungen für siclı genommen
werden können, das heiOt so, wie sie
selbst als solche seicn, sich nur auf
sich beziehen, alsa unmittelbar, so
an ilınen selhst nicht venniıtelt sind.
Die Vermiulung ist ihnen somit nur
etwas 3u8erlich Angetanes, also
selbst Zufiilliges; d. h. die eigene in­
nere Notwendigkeit der Zufiilligkeit
ist nicht dargeran.
Diesc Rcflexion führt somil auf
die Notwendigkeit des Ausgangs­
punkts an ihm selbst, den wir als ge­
geben, eben als Ausgangspunkt auf­
genommen haben, - sie fiıhrl auf
den Ü bergang nicht voın Zuffilligen
zum Notwendigen, sondern der an
sich innerhalb des Zulli.lligen selbst
statthat, von einem jeden der Mo·
mente aus, die dasselbe konslİmic­
ren, zu seinem Anderen. Dies wiirde
zur Analyse der erslen abstrakten lo­
gischen [Momente] zurückführen,
und es genügt hier, die Zufiilligkeit
als das Ü bergehen an ihm selbst,
sein Sichselbstaufheben, wie es in
der Vorstellung ist, anzunehmen.
Damit ist zugleich das zweile Mo­
ment der absoluten Nonvendigkeil
in der aufgezeigten Auflösung der
Zulli.lligkeit angegeben, namlich das
der Vermittlung mit sich selbst. Die
Momente der Zufiilligkeit sind zu­
nichst Andere gegeneinander, und
jedes ist so darin gesctzl als vermil·
tch mit einem Anderen seiner. Aber
in der Einheit beider ist jedes ein
Negiertes; damit ist ihr Unıerschied
aufgehoben, und indcm noch von
dem Einen beider gesprochen wird,
so ist es nicht mehr bezogen auf cin
von ihm Unter:schicdenes, hiennit
auf sich selbst, die Vennittlung also
mil sich gesetzt.
15. DERS 1 23
dünyasal varolu,ş olarak alırsak, o zaman kendi
için, saluk, ilksiz-sonsuz olmadığını, ama ter­
sine kendinde hiçlik olduğunu kabul etmiş
oluruz ki, hiç kuşkusuz bir varlık taşısa da,
kendi için varlıktan yoksundur - ve tam ola­
rak bu varlık olumsal olarak belirlenen şey­
dir. Eğer şimdi olumsallıkta iki belirlenimden
her biri yalnızca öteki ile bağınu içinde varsa,
bu dolaylılıklannın kendisi olumsal, yalnızca
yalıulmış, yalnızca bu tikel yerde bulunuyor
olarak görünür. Doyum verici olmayan şey
belirlenimlerin kendileri için alınabilmeleri,
eş deyişle kendilerinin böyle olarak bulunma­
lan, yalnızca kendileri ile bağınulı ve öyleyse
dolaysız olmalan ve kendilerinde dolaylı olma­
malarıdır_ Dolaylılık onlara yalnızca dışsal
olarak gelen birşey, öyleyse kendisi olumsal
birşeydir; e.d. olumsallığın kendisinin iç
zorunluğu gösterilmiş değildir.
Bu gözlem böylece kendinde başlangıç
noktasının, verili olarak, tam anlamıyla baş­
langıç noktası olarak aldığımız b�langıç nok­
tasının zorunluğuna götürür. Olumsaldan
zorunluya geçişe değil, ama kendinde olum­
salın kendisinin içerisinde yer alan geçişe,
onu oluşturan kıpılann her birinden karşınna
geçişe götürür. Bu geriye ilk soyut, mantıksal
[kıpılann] analizine götürecektir, ve burada
olumsallığı kendinde geçiş olarak, tasarım
düzleminde olduğu gibi kendi kendisini
ortadan kaldırması olarak almak yeterlidir.
Olumsallığın gösterilen çözülüşünde aynı
zamanda ikinci kıpı, saltık zorunluk kıpısı,
yani kendi ile dolaylılık kıpısı belirtilir. Olum­
sallığın kıpılan ilk olarak birbirine karşı birer
başkadır ve böylece h er biri onda kendi
başkası yoluyla dolaylı olarak koyulur. Ama
ikisinin birliğinde her biri olumsuzlanmış
birşeydir; bununla ayrımları ortadan kaldı­
nlır, ve henüz ikisinden birinden söz etmeyi
sürdürsek de, bu bundan böyle kendisinden
ayn birşey ile değil ama kendi ile bağıntılıdır
ve böylelikle kendi ile dolaylılık koyulmuştur.
1 24 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Buna göre kurgul irdeleme olumsalın ken­
dinde ilkin bu belirlenimin dışsal bir analizi
olarak görünen çözülüşü içinde bilinmesi
anlamını taşır. Gene de yalnızca bu değil,
ama belirlenimin kendi içinde çözülüşüdür.
Olumsalın kendisi kendini çözündürmek,
kendinde geçiş olmaktır. Ama ikinci olarak
bu çözülme yokluk soyutlaması değildir; ter­
sine, çözülmenin kendisindeki olumlamadır
- saltık zorunluk dediğimiz olumlama. Geçiş
böyle kavranır. Sonuç olumsala içkin olarak
gösterilir; e.d. olumsalın doğası kendini ger­
çekliğine dönüştürmektir. Tinimizin Tanrıya
yükselişi - geçici olarak Tanrı için saltık
olarak zorunlu Varlık belirleniminden daha
öte hiçbir belirlenimimizin olmadığı düzeye
dek ya da şimdilik onunla yetindiğimiz için
- bütün bir olgunun [ Sache] bu deviminin
içinden geçtiği süreçtir. İçimizdeki itici güç,
bu devimi bizim kendi içimizde güdülendiren
şey bu kendinde ve kendi için olgudur.
Daha önce belirtildiği gibi, düşünce-belir­
lenimlerini bu arı, kurgu! biçimlerinde ve
böylece bu öz-çözülmeleri ve öz-devimleri
içinde önüne almayan, ama onlan yalnızca
tasanmlayan bilinç için geçiş başlangıç nokta­
mızın, olumsalın kendisinin daha şimdiden
kendini çözündüren birşey olma, geçiş yapan
birşey olma anlamını taşıması yoluyla kolay­
laştırılır ve bu yolla onun için başladığı nokta
ve ulaştığı nokta arasındaki bağlantı açıklık
kazanır. Bu başlangıç noktası öyleyse bilinç
için en kazançlı ve amaca en uygun olan bir
noktadır. Kendinde o geçişi, asıl sorun olan
geçişi yapan şey düşünmenin içgüdüsüdür.
Ama bu içgüdü aynı zamanda onu bilince
öyle bir düşünme-belirlenimi içinde getirir
ki, bilincin salt tasarımlama yolu için kolayca
soyut olarak özdeş birşey biçiminde görünür.
Aslında evren olumsal birşey olarak belirlen­
diğinde üstü örtülü olarak yokluğuna, ama
aynca onun başkasına onun gerçekliği olarak
değinilmiş olur.
Die spekulative Betrachtung
hat demnach dicsen Sinn, daB
sie das Zufiillige an ihm selbst i n
seiner Auflösung erkennt, welchc
zunfichst als eine :iiuBerliche Ana­
lyse dieser Bestimmung erscheinı.
Aber sie ist nichL nur dies, sondern
ist die Auflösung derselben an ihr
selbst; das Zullilligc selbsı ist dies,
sich aufzulöscn, an ihm das Übcrgc­
hen zu scin. Aber zweitens ist diesc
Aullösung nicht die Abstraktion des
Nichts, sondem sie ist die AffinnaLi­
on an ihr- diese Affinnation, wel­
che wir die absolute Nonvendigkeit
nennen. So ist diescs Übergehen
bcgriffcn. Das Rcsultat ist als imma·
ncnt im Zullilligen aurgezeigt, d. i.
dieses ist es selbst, in seine Wahrheit
umzuschlagen, und die Erhebung
unseres Geistes zu Gou - insofem
w:ir vorl.3.ufig für Gou keine weiterc
Bestimmung haben als die des abse>
im notwendigen Seins oder indem
wir uns vorderhand mir derselben
begnügcn - ist das Durchlaufen
dieser Bewegung der Sache; es ist
diese Sachc an und ffır sich selbst,
welche in uns rreibt, diese Bewe­
gung in uns treibt.
Es ist schon bemerkt worden,
daB rür das BewuBtsein, welches
die Gedankenbestimmungen nicht
in dieser ihrer reinen, spekulativen
Bestimmung und damit nicht i n
diescr ih r er Selbstauflösung und
Selbsrbewegung vor sich ha t, son­
dern sich dieselben vorstellt, der
Übergang dadurch sich erleichtert,
daB das, wovon ausgegangen wird,
das Zullillige, schon selbst die Be­
deutung hat, das sich Auflösende,
Übergehende zu sein; dadurch ist
ihm der Zusammenhang von dem,
wovon ausgegangen wird, zu dem,
bei welchem angelangt wird, für
sich klar. Diescr Ausgangspu nkt
isr damir für das BewuBtscin der
vorreilhafteste, zweckmiBigste; es
isr der lnstinkt des Denkens, der
an sichjenen Übergang macht, der
die Sache ist, aber der ih n auch in
sokher Denkbestimmung ins Be­
wuBtsein bringt, daB er für dessen
bloBes Vorstellen leicht, namlich ab­
strakt-identisch erscheint: eben die
\.Yelt, als das Zuflillige bcstimmt, ist
ausgesprochen als auf ihr Nichtsein
hinzeigend, auf das Andere ihrer a1s
ihre Wahrheit.
 1 5. DERS 125
So isı der Übergang versıand· Böylece geçiş onun başlangıç noktasında
lich gemachı dadurch, daB er in
dem Ausgangspunkt nichL nur an
yalnızca kendinde kapsanması yoluyla değil,
sich liegL. sondem da8 auch dieser ama aynca başlangıç noktasının geçişi doğru­
das Übergehen sogleich bedeııtet, d.
dan doğruya imkmesi, e.d. bu belirlenimin de
h. diese Bestimmung auch tpetzt,
also an ilmı ist; auf diese \.Veise ist koyulması ve öyleyse onda olması yoluyla anla­
ihr Dasein für das BewuBtsein gege­ şılır kılınır_ Bu yolda belirli-varlığ;ı bilinç için
ben, welches eben insofem sich vor­
stellend verh3.h, als es mit unmiuel­
verilidir, çünkü bilinç burada tasanmsal olarak
barem Dasein zu tun hat, das hier davranmakta, bir düşünce-belirlenimi olan
eine Denkbesümmung ist. Ebenso
şey ile dolaysız belirli-varlık olarak ilgilenmek­
verst3ndlich isı das Resultat, das
Absoluı-Noıwendigc; es enıhalı die
tedir. Sonuç, Saluk-olarak-zorunlu olan da eşit
Venniıılung, und für das Vcrsıiind­ ölçüde anlaşılırdır. Dolaylılık kapsar, ve genel
lichsıc gilı eben dieser Versıand des
olarak bağlanunın bu anlaşılması en anlaşılır
Zusammenhanges überhaupı, der
in endlicher Weise als der Zusam­ olan şey olarak geçerlidir. Bağlanu sonlu bir
menhang des Einen mit eincm An­ kipte birinin bir başkası ile bağlanusı olarak
deren genommen wird, aber auch,
insofern solcher Zusammcnhang
alınır; ama yetersiz bir erekte sonlanabilecek
in sein ungenlıgendes Ende ver­ olması ölçüsünde böyle bir bağlantı düzelti­
ffillı, hiergegen das Korrekıiv miı
cisini de kendi yanında getirir. Böyle bir bağ­
sich fühn. Solcher Zusammen­
hang ffıh n für sich, indem desscn lanu, yasasının her zaman gerecinde kendini
Gesetz immer in seincm Stoffe yinelemesi isteminde bulunmasından ötürü,
die Forderung \•ar sich hat, sich
zu wiedcrholen, immer zu eincm
her zaman kendiliğinden bir başkasına, e.d.
Anderen, d. i. einem Negati\'en; das bir olumsuza götürür. Bu ilerlemede yeniden
Affiımative, das in diesem Fongang görünen olumlu kıpı ise yalnızca kendiliğin­
wiederkehrt, ist nur ein solches, das
nur von sich fonschickt, und das
den ortaya çıkan birşeydir; ve böylece biri
cine sowohl als das andere ist so gibi öteki de dinginliksiz ve doyumsuz kalır.
ohne Rast und Befıiedigung. Aber
das Absoluı-Notwendige, indem es
Ama Saltık-olarak-zorunlu olan, bir yandan
einerseits jenen Zusammenhang o bağlantının kendisini birlikte ürettiği için,
selbst herbeibıingt, ist es dies, ihn eşit ölçüde o bağlantıyı bozabilecek, kendi­
ebenso abzubrechen, das Hinaus­
gehen in sich zurUckzubringen und
dışına-çıkmayı kendi içine geri getirebilecek
das Letzte zu gewiihren: das Abso­ ve son sonucu sağlayabilecek olan şeydir:
i.st, weı"l es- ist. So
hıt-Nonvendige ist
Saluk-olarak-zorunlu olan vardır, çünkü vardır.
jenes Andere und das Hinausgehen
nach dem Anderen beseitigt und Böylece o başkası ve başkasına doğru gidiş bir
durch diese bcwuBtlose lnkonse­ yana bırakılır ve bu bilinçsiz tutarsızlık yoluyla
quenz die Befıiedigung gewahn.
doyum sağlanır.
 ON ALTINCI DERS
Bu noktaya dek eytişimsel yan, tinin Tanrıya
bu ilk yükselişi olan devime giren belirle­
nimlerin saltık akışkanlığı konusu ele alındı.
Şimdi ise kabul edilen başlangıç noktası
tarafından belirlenen sonuç kendi uğruna
irdelenecektir.
Bu sonuç saltık olarak zorunlu Özdür. Bir
sonucun anlamı yalnızca onda dolaylılık
belirleniminin ve böylece sonuç belirleni­
minin de eşit ölçüde ortadan kaldırılmış
olmasında bilinir; - dolaylılık dolaylılığın
kendi kendisini ortadan kaldırması idi. - Öz
henüz bütünüyle soyut kendi ile özdeşliktir;
ne öznedir, ne de tin. Bütün belirlenim saltık
zorunluğa düşer ki, varlık olarak eşit ölçüde
dolaysızca varolan birşeydir, gerçekte ken­
dinde kendini özneye belirler, ama ilk ola­
rak varolan birşeyin salt yüzeysel biçiminde,
Saltık-olarak-zorunlu olanın biçiminde.
Ama bu belirlenimin Tanrı tasarımımız
için yeterli olmamasını, bu eksikliği şimdi­
lik bir yana bırakabiliriz, çünkü daha önce
belirtildiği gibi öteki tanıtlar daha öte, daha
somut belirlenimleri kendileri ile birlikte
getirir. Ama eksiklikleri saltık zorunluk
belirleniminin ötesine geçmemiş olmala­
rında yatan dinler ve felsefi dizgeler vardır.
Bu ilkenin dinlerde üstlendiği daha somut
şekillerin irdelemesi din felsefesine ve din­
ler tarihine aittir. Burada bu yan ile ilgili ola­
rak yalnızca şu belirtilebilir ki, genel olarak
temellerinde böyle bir belirliliğin yattığı
dinler, somut tinin iç tutarlılığının terimleri
126
SECHZEHNTE VORLESUNG
Das Bisherige haı das Dialektischc, die
absoluıe Flüssigkeiı der Bestimmun­
gen, die in die Bcwegung einLrelen,
welchc diese erste Erhebung des
Geistes zu Gou ist, zum Gegenstande
gehabt. Nun ist noch das Resultat, von
dem angenommenen Ausgangspunk­
te bestimmL, Cür sich zu beLrachten.
Dies Resultat ist das absolul not­
wendige Wesen; - der Sinn eines Re­
sultates ist bekannt, daO es dies nur
so ist, daB dariı1 die Bestimmung der
VenniuJung und daınit des Resultates
ebenso aufgehoben ist; - die Vermiu­
lung war das Sichselbsıaufüeben der
Vermiulung. Weseıı ist die noch
-
ganz abstraktc ldenLit3L mil sich;
es ist weder SubjekL, noch weniger
Geist. Die ganze Bestimmung fii llt in
die absolute Notwendigkeit, die als
Sein ebenso unmiuelbar Seiendes ist,
in der Tat an sich zum Subjekte sich
beschlieBt, aber zunachst in der blo8
obcrfl3.chlichen Fonn von Seiendem,
Absolut-Notwendigem.
Da.B aber diese Bestimmung für
unsere Vorstellung Gottcs nicht hin­
reicht, diesen Mangel lassen wir einst­
weilen insofern beiseite gestellt sein,
als bereits angegeben worden, daB
die anderen Beweise die weiteren,
konkreteren Bestimmungen herbei­
führen. Aber es sind Religionen und
philosophische Sysıeme, deren Man­
gelhaftigkeit darin liegt, da8 sie nicht
fiber die Bestimmung der absolutcn
Notwendigkcit hinausgegangen sind.
Die konkreteren Gestalten, in wel­
chen dies Prinzip in den erstercn
ausgebildet ist, zu betrachten, gehört
in die Philosophie der Religion und
in die Geschichte der Religionen.
Hier mag nach diescr Seite nur dies
bemerkt werden, daB i'ıberhaupt die
Religionen, denen solchc Bestimnıt­
heit zugrunde liegt, in der inneren
 1 6. DERS 127
Konsequenz des konkreten Geistes açısından, soyut ilkenin başlangıçta izin ver­
reicher, mannigfaltiger werden, als
das abstrakte Prlnzip zun3.chst mit
diğinden daha varsıl olmuş ve daha büyük bir
sich bringt; in der Erscheinung und türlülük kazanmışur. Görüngüde ve bilinçte,
in dem BewuBtsein ffagen sich die
weiteren Momente der erfüllteren
daha tam doluluğu içindeki İdeanın daha öte
ldee, inkonsequent gegen jenes kıpıları o soyut ilke ile tutarsız olarak ekle­
abstrakte Prinzip, hinzu. Aber es
nir. Ama şekillerin bu eklenişinin yalnızca
ist wesentlich zu unterscheiden, ob
diese zusaıze der Ges1ahung nur der düşleme mi ait olduğunu ve somut olanın iç
Phanı.asie angehören und das Kon· doğasında o soyutlamanın ötesine geçip geç­
kretc in seinem Innern nicht fiber
jene Absıraktion hinausgeht, so dall,
mediğini ayırdetmek nasıl özsel ise - öyle ki
wie in der orienıalischen, nament· Doğu mitolojisinde, özellikle Hint mitoloji­
lich der indischen Myıhologie, der
sinde, yalnızca genelde güçler olarak değil
unendliche Reichmm von Göuer·
personen, die nicht nur als M3.chte ama özbilinçli, istençli şekiller olarak geti­
überhaupt, sondern als selbstbe­ rilen tanrısal kişilerin sonsuz varsıllığı gene
wu8te, wollende Figuren eingeführl
werden, doch geistlos bleibı.- oder
de tinden yoksun kalmayı sürdürür -, yine
aber, jener einen Notwendigkeit öyle, o bir zorunluğa bakılmaksızın, bu kişi­
unerachtet, i n dicsen Personen das lerde daha yüksek tinsel ilkenin ve dolayısıyla
höhere geistige Prinzip und damit
in ihren Vere hrcrn die geistige
onlara tapınanlarda tinsel özgürlüğün ortaya
Freiheit aufgetaucht ist. So sehen çıkıp çıkmadığını saptamak da özseldir. Böy­
wir die absolute NoLwendigkeiL als
das Sclıicksal i n der Religion der
lece Yunanlıların dininde saltık zorunluğu
Griechen als das Obcrste, Lelzte en yüksek ve en son olanın yerini dolduran
gestelh und nur unter demselben yazgı olarak görürüz, ve tinsel ve bilinçli ola­
noch den heileren Kreis konkreter,
Jebendiger, auch als geistig und be­
rak da tasanmlanan somut ve dirimli tanrıla­
wuBt vorgestellter Göuer, die sich nn neşeli alanı ancak bu zorunluğun altında
wie in der genannten und anderen
bulunur. Bunlar sözü edilen ve daha başka
Mythologien zu einer weiten Menge
von Heroen, Nymphen des Meeres, mitolojilerde kahramanların, deniz ve ırmak
der Flüsse usr., der Musen, der Fau­ perilerinin, müzlerin, orman tanrılarının
ne usf. ausdehnen und ıeils als Chor
und Begleiluı1g, als weilere Partiku­
vb. daha büyük kalabalığına genişletilir ve
larisationen eines der göulichen bir yandan koro ve eşliğindekiler olarak, en
hôheren Haupıer, teils als Gebilde
yüksek tanrısal varlıklardan birinin tikelleş­
von geringerem GehalL überhaupt
sich an die gewôhnliche Au6erlich­ meleri olarak, öte yandan genelinde daha
keiı der Weh und ihre Zulilligkei­ az önemli şekiller olarak dünyanın alışıldık
ten anschlieBen. Hier machl die
Notwendigkcit die abstrakte Macht
dışsallık ve olumsallıklarına bağlanır. Burada
über alle die besonderen geistigen, zorunluk tüm tikel tinsel, törel ve doğal güç­
sittlichen und natfırlichen Michte
lerin üzerindeki soyut gücü oluşturur. Ama bu
aus, aber diese letzteren behalten
teils nur dic Bedeutung geistloser, güçler bir yandan yalnızca bütünüyle zorun­
natfırlicher Macht, die der Not­ luğun aluna düşen tinsellikten yoksun doğal
wendigkeiı ganz verfallen bleibt,
und i h re Persônlichkeiten sind
gücün imlemini taşırlar ve kişilikleri yalnızca
nur Personifikationen, teils abcr, kişileştirmelerdir; ama öte yandan kişiler
ob sie gleich auch nicht Personen
olarak adlandırılmaya değmeseler de, kendi
genannl zu werden verdienen, cnt­
hahen sie die höhere Beslimınung içlerinde öznel özgürlüğün daha yüksek
der subjektiven Freiheit in sich und belirlenimini kapsarlar. Bu yolda efendileri­
stehen aufdieser über ihrer Henin,
der Notwendigkcil, der nur dic Bc­
nin, zorunluğun üzerinde dururlar ki, buna
schriinktheit diescs tiefercn Prinzips henüz yalnızca bu daha derin ilkenin darlığı
128 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
altgüdümlüdür - bir ilke ki, başka bir yerde
içinde ilk kez göründüğü bu sonluluktan
arındırılmayı beklemesi ve kendini kendi için
sonsuz özgürlüğü içinde sergilemesi gerekir.
Saltık zorunluk kategorisinin tutarlı ola­
rak geliştirilmesi soyut düşünceden başlayan
dizgelerde aranacaktır. Bu gelişim bu ilkenin
doğal ve tinsel dünyaların türlülüğü ile bağın­
tısını ilgilendirir. Eğer saltık zorunluk biricik
gerçeklik ve asıl edimsellik olarak temelde
yatıyorsa, dünyasal şeyler onunla nasıl bir
ilişki içinde durur? Bu şeyler arasında yalnızca
doğal şeyler değil, ama tüm kavramları, ilgi­
leri ve erekleri ile tin ve tinsel bireysellik de
bulunur. Ama bu ilişki o ilkede daha şimdiden
belirlenmiştir: Olumsal şeylerdirler. Dahası, sal­
tık zorunluğun kendisinden ayrıdırlar; gene
de ona karşı bağımsız birer varlıkları yoktur;
ama böylelikle onun da onlara karşı bağım­
sız varlığı yoktur - yalnızca bir varlık vardır,
ve bu da zorunluğa aittir; şeylerin doğası yal­
nızca ona düşmekten [zufallen] oluşur. Saltık
zorunluk olarak belirlediğimiz şeyin daha tam
olarak evrensel varlığa, töze somutlaştırılması
gerekir[hypostatsieren] : Bir sonuç olmakla,
dolaylılığın ortadan kaldırılması yoluyla kendi
ile dolaylı kılınan birliktir ve böyle yalın varlık
olarak, yalnızca o şeylerin kalıcılığıdır. Yukarıda
zorunluğun Yunanlıların 'yazgı' dedikleri şey
olduğunu anımsattığımız zaman, bu belirle­
nimsiz güç olarak alındı; ama varlığın kendisi
daha şimdiden o soyutlamadan Üzerlerinde
olması gereken şeylerin düzlemine inmiştir.
Gene de, eğer özün ya da tözün kendisi yal­
nızca soyutlama olsaydı, o zaman şeylerin
onun dışında somut bireyselliğin bağımsız
kalıcılığını taşımaları gerekirdi. Töz aynı
zamanda bu şeylerin gücü olarak, kendini
onlarda geçerli kılan olumsuz ilke olarak belir­
lenmelidir ki, bunlar onun yoluyla bütünüyle
yitici ve geçici şeyler olarak, yalnızca görüngü­
ler olarak varolur. Bu olumsuz öğeyi olumsal
şeylerin asıl doğası olarak gördük. Bu gücü
noch untenvorfen ist, welches Prin­
zip anden"3.rtsher seine Reinigung
von dieser Endlichkeit, in der es
zumichst hervortriu, zu envarten
und für sich in seiner unendlichen
Freiheit sich zu manifestieren hat.
Die konscquente D urchfiih­
nmg der Kategorie der absoluten
Notwendigkeil ist in Sysıcmen
nachzusehen, die vom abstrakten
Gedanken ausgehen; diese Durch­
fiihnıng beıriITı die Beziehung die­
ses Prinzips auf die Mannigfalıigkeiı
der natürlichen und geistigen \•Veh.
Die absolute Notwendigkei t als das
einzige Wahre und wahrhafl \\Tirkli­
che zugnınde gelegt, - in welches
Verhiltnis sind die weltlichen Din­
ge zu ihr gesetzt? Dicse Dinge sind
niclu nur die r'ıatürlichen, sondern
auch der Geist, die geistige Indivi­
dualitat mit ailen ihren BegıiITen,
Interesscn und Zwecken. Dies
VerhAhnis ist abcr schon in jenem
Prinzip bestimmt; sie sind zufiillige
Dinge. Ferner sind sic von der ab­
soluten Notwendigkeit selbst un­
cerschieden; aber sie haben kein
selbstiiindiges Scin gegen sie, aber
diese darnit auch nicht gegen sie, -
es ist nur ein Sein, und dies kommt
der Nouvendigkeit zu; die Dinge
sind nur dies, ihr zuzufallen. Das,
\Y"aS wir als die absolute Not\\"endig­
keit bestimmt habcn, ist na.her zum
allgemeinen Sein, zur Substanz zu
hyposwieren; als Resuh.at ist sie die
durch Aufheben der Vermiıılung
mit sich \'ermiuehe Einheit. - so
einfaches Sein, sie allein das
Sub­
sistienm der Dinge. Wenn \'orhin an
die Notwendigkeit als gricchischcs
Schicksal erinnert wordcn ist, so
ist sie die bestimmungslose Macht;
aber das Seinselbst ist von jener Ab­
straklion schon zu diesen hcrabge­
stiegen, ·iWerdenen sie sein soll.Je­
doch \v3.re auch das Wesen oder die
Subsranz selbst nur das Absırakmm,
so hiuen die Dinge auOer ihr das
selbstindige Bcstchen konkreter
Individualit.3.t; sie muO zugleich als
die Macht derselben bestimmt sein.
das negative Pıinzip, welches sich in
ihnen geltcnd macht, wodurch sie
eben das Vergehende, Vergangli­
chc, nurErscheinung sind. Dies Ne­
galive haben wir als die eigene Na­
mr der zufalligen Dinge gesehen;
sie haben diese Macht so an ihnen
 1 6. DERS 1 29
selbst und Sind nicht Erscheinung kendilerinde taşırlar ve genelde görüngü
übcrhaupt, sonden1 die Erschcinung
der NotwendigkeiL. Diese cnth3h
değil ama zorunluğun görüngüsüdürler.
die Dinge oder vielmehr in ihrem Bu zorunluk şeyleri, ama onların dolaylılık
Momente der Vermittlung, ist aber
nicht durch Anderes ihrer selbst \•cr­
kıpısı içinde kapsar, ve gene de kendi başkası
miueh, sondern ist die Vennitılung yoluyla dolaylı değil, ama kendisinin kendi
zugleich ihrer selbst mit sich. Sie isi kendisi yoluyla dolaylılığıdır. Saluk birliğinin
der \\lechsel ihrer absolutcn Einhcit,
sich als VerınittJung zu bestimınen,
almaşıdır [ Wechsel] ki, kendini dolaylılık ola­
d. i. als iiujlere Noıwendigkeiı, Ver­ rak, e.d. dış zorunluk olarak, başkasının bir baş­
hahen von Anderem zu Andel?m, d.
i. in die unendlichc Vielheit, die
kası ile ilişkisi olarak belirler; kendini sonsuz
in sich durch und durch bedingte çoğulluğa, kendi içinde baştan sona koşullu
Weh sich zu zcrstreuen, aber sa, daO olan evrene dağıtır, ama öyle bir yolda ki dış­
sie dic :iuBerlichc Vermiulung, die
zufii.llige \Velt zu eincr Erschcinungs­
sal dolaylılığı, olumsal evreni bir görüngü
wclt herabsctzt und in ihr als deren evrenine indirger ve onda onun bu hiçlikteki
Macht in dicscrn Nichtigen mit sich
gücü olarak kendi kendisi ile bir araya gelir,
selbst zusammengeht, sich selbst sich
gleichsctzt. So ist alles in sie einge­ kendini kendisi ile eşit olarak koyar. Böylece
schlossen, und sic İsl in ailem unmiı­ herşey onda kapsanır, ve o herşeyde dolaysızca
telbar gegenwiirtig: sie ist von der \Velt
sowohl das Sein als der \Vechsel und
bulunur; evrenin varlığı olduğu denli de onun
die Vcr3.nderung. almaşı ve başkalaşımıdır.
Die Bcstimmung der Notwendig­
Zorunluğun belirlenimi, kurgul kavramının
keit, wie ihr spekulativer BcgrifT sich
uns expliziert hat, isl überhaupt der kendini bize açımladığı yolda alındığında,
Standpunkt, welcher Pmıtlıeismus genel olarak panteizm deme alışkanlığında
genannt zu werden pflcgt und bald
entwickelter und ausdrlıcklichcr,
olduğumuz duruş noktasıdır ve belirtilen iliş­
bald oberniichlicher das angegebe­ kiyi kimi zaman daha gelişmiş ve daha belirtik
nc Vcrh3.ltnis ausspricht. Schon das
olarak, ve kimi zaman daha yüzeysel olarak
lnteresse, das dicser Name in neue­
rcn Zciten \vieder enV"cckt hat, noch anlaur. Daha şimdiden bu adın yakın zaman­
mehr das l n teresse des Prinzips larda yeniden uyandırdığı ilgi, ve özellikle
selbst erfordert, unsere Aurmcrk­
samkeit noch darauf zu richten.
ilkenin kendisinin yaratuğı ilgi dikkatimizi
Der MiBversıand, der in Ansehung ona yöneltmeyi gerekli kılar. Panteizm açı­
desselben obwahet, kann nicht un­
sından egemen olan yanlış anlamanın sözü
enviih nt und ıınberichıigı gelassen
werden, und dann ist auch die Stel­ edilmeksizin ve düzeltilmeksizin geçilmesine
lung des Prinzips in der höhcren To­ izin verilemez. Ve ondan sonra ilkenin yerinin
talit.iiı, der wahrhafıen ldee Gottes,
im Zusammenhange damit zu enva.­
daha yüksek bütünlüğün, gerçek Tarın İdeası­
gen. lndem vorhin die Betrachtung nın alanında irdelenmesi gerekecektir. Daha
der religiösen Gestaltung des Prin­
önce ilkenin dinsel şeklinin irdelemesi bir
zips auf die Seite gestellt worden, sa
kann, um ein Bild von demselben yana bırakıldığı için, onun bir imgesini tasa­
vor die Vorstellung zu bringen, rür rımsal düşüncenin önüne getirmek için en
den ausgebildetsten Pantheismus
die indische Religion angeführt wer­
gelişmiş panteizm biçimi olarak Hint dinini
den, mit welcher Ausbildung dies alabiliriz. Bu gelişme ile aynı zamanda saluk
zugleich verbunden isı, da8 die ab­
tözün, kendi içinde Birin varolan ilineksel
solute Substanz, das in sich Einige,
in der Fonn des Denkens untcr:schie­ dünyadan ayrı olarak düşüncenin biçiminde
den von der akzidentellen VVclt als temsil edilmesi olgusu bağlıdır. Din kendi için
exi.stienmd vorgestclh 'vird. Die Rcli­
gion enthfilc fiır sich wcsentlich das
özsel olarak insanın Tanrı ile ilişkisini kap­
Verhilltnis des Menschen zu Gou, sar, ve panteizm olarak biricik özsel varlığa
130 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
öylesine önemsiz bir nesnellik bırakır ki, bu
metafiziğin ona bırakuğını sandığından da
önemsizdir, üstelik asıl belirlenimini sakla­
mış olsa da. İ lk olarak tözün bu öznelleşti­
rilmesinin dikkate değer karakterini belirt­
memiz gerekir. Özbilinçli düşünme yalnızca
o töz soyutlamasını yaratmakla kalmaz, ama
bu soyutlamanın kendisidir. Töz denilen şey
kendi için varolan olarak bu yalın birliktir.
Bu düşünce dünyayı yaratan ve saklayan ve
eşit ölçüde onun tikelleşmiş belirli-varlığını
değiştirip dönüştüren güç olarak bilinir. Bu
düşünceye Brahman denir. Brahmanın doğal
özbilinci olarak ve başkalarının özbilinci
olarak varolur ki, bu sonuncular çok yanlı
bilinçlerini, duygularını, duyusal ve tinsel
ilgilerini ve onlarla bağlı etkinliklerini yener­
ler, öldürürler, bilinçlerini o tözsel birliğin
eksiksiz yalınlığına ve boşluğuna indirgerler.
Böylece bu düşünce, insanların kendi içle­
rinde bu soyutlanması dünyanın gücü olarak
geçerlidir. - Evrensel güç kendini tanrılara
tikelleştirir ki, bunlar gene de zamansal ve
geçicidirler; ya da yine aynı şey, tüm dirim­
sellik, hem tinsel hem de doğal bireysellik,
tüm yanlara doğru koşullandırılmış bağlan­
tısının sonluluğundan koparılır, - bağlan­
udaki tüm anlak silinir -, ve belirli olarak
varolan tanrısallığa yükseltilir.
Anımsatıldığı gibi, dinler olarak bu pan­
teizmlerde bireyselleşme ilkesi tözsel birliğin
gücü karşısında tutarsızlık içinde görünür.
Bireysellik hiç kuşkusuz kişiliğe yükselmez;
ama güç kendini yeterince yabanıl bir yolda
karşıtına tutarsız bir geçiş olarak açındırır.
Kendimizi dizginsiz bir delilik bölgesinde
buluruz ki, burada en sıradan bulunuş
biçimi dolaysızca tanrısal birşeye yükseltilir
ve töz sonlu şekillerde varolan birşey olarak
tasarımlanırken şekiller eşit ölçüde dolay­
sızca buharlaşır.
Doğunun dünya görüşü genel olarak
bu yüceliktir ki, tüm bireyselleşmeyi tikel
und als Pantheismus 13.Bt sie das eine
Wesen um so weniger in der Objeklİ­
vitfü stehen. in welcher die Metaphy­
sik dasselbe als Gcgcnstand belassen
und zu halten die Besıimmung zu
haben meint. Auf den merkwürcligen
Charakter dieser Subjektivierung
der Suhstanz ist zuerst aufmerksam
zu machen. Das selbstbewufüe Den­
ken macht n3rnlich nicht nur jene
Abstraktion der Substanz, sondern
ist dieses Abstrahieren selbst; es ist
diese selbst cinfache Einhcit als für
sich existierend, welche die Substanz
heiBt. So wird dies Denken als die
Welten erschalTende und erhalıende
und cbenso deren parLikularisiertes
Dascin verandernde. umwandelnde
Macht gewu6t. Dies Denken heiBı
Brahman; es existierl als das natürli­
che Selbstbewulltsein der Brn.hmanen
und als das Selbstbewu[hscin andercr.
welche ihr mannigfalliges BewuBL"iiein,
Empfındungen, sinnlichc und gcisti­
gc Ime.-essen und die Regsamkeiı in
clenselben bezwingen, ertöten und es
zur vollkommcnen Einfachheit und
Lecrhcitjener substantiellen Einheit
reduzieren. So gilt dies Denken, dic­
se Abstraktion des Menschcn in sich
als die Machı der Welt. - Die all­
gemcine Macht partikularisicrl sich
zu Göuern, die jedoch zeitlich und
vergfi.nglich sind, oder, was dasselbe
ist, alle Lcbendigkeit, geistige wic
natürliche Indi"idualiuit wird aus der
Endlichkcit ihres nach allen Seiten
bedingten Zusammenhangs geris­
scn, - aUcr Vcrstand an demselben
getilgt und in die Gestalt da•eiender
Gôıılichkeiı erhoben.
\Vie erinnert, erscheint in diesen
Pantheismen als Religionen das Prin­
zip der lndh·idualisation in der lnkon­
sequenz gegen die Macht der subs­
umtiellen Einhcit. Die Individualit.3t
wird Z\va.r nicht his zur Per.;önlichkeit
gestcigert, aber die Macht entfalLcı
sich wild genug als lnkonsequenz dcs
Übergehens in das Enıgegengeseızte;
wir bcfinden uns auf einem Boden zıi­
gelloscr VcmickrJ1eit, wo die gemeins­
ıe Gegenwart unmittelbar zu einem
Göulichen erhoben und die Substa.nz
in cndlicher Gesıalt existicrcncl vorgc­
stellt ist und ebenso unmittclbar die
Gesı.aluıng sich \'Cf'flüchtigt.
Die orientalische Weltanschauung
ist im allgemeinen diese Erhaben­
heit, welche aile Vcreinzelung in die
 1 6. DERS 131
besonderen Gestallungen und die şekillenmelere yöneltir ve tikel varoluşları ve
panikularen Existenzen und ln Le­
ressen iı:ı das Weite fühn. das Eine
ilgileri sınırsızca genişlemeye bırakır. Tüm şey­
in Ailem anschaut und dies ffır sich lerde Biri görür ve bu kendi için soyut Biri
abstr.ıkte Eine eben damit in allc
tam olarak bu nedenle doğal ve tinsel evrenin
Herrlichkeit und Pracht des natflr­
lichen und geistigen Universnms tüm görkemi ve pırıltısı ile donatır. Şairleri­
kleideı. Die Seele ilırcr Dichıer nin ruhu bu okyanusa dalar ve onda küçük,
caucht sich in diesen Ozean, er­
trıinkı darin aile Bedürfnisse, Zwe­
kısıtlı bir yaşamın tüm gereksinim, erek ve
cke und Sergen eines kleinlichcn, kaygılarını boğar, dünyanın tüm güzelliği ile
gebundenen Lebens ıınd schwelgı süsleyip püslediği bu özgürlüğün hazzı içinde
in dem GenuB dieser Freiheit, zu
dem sie aile Schônheit der Welı als
kendinden geçer.
Schmuck und Zierat venvenden. Bu tablodan, daha şimdiden açıktır ki, ve
Schon aus dicsem Bild erlıcllt başka bir yerde* gösterdiğim gibi, panteizm
das, worüber ich mich anden,•cirts
crkliirı habe, daB der Ausdruck
anlatımı ya da daha doğrusu onun biraz
Pantlıeismus oder vielmehr der dcut­ dönüştüıiilmüş Almanca anlatımı, Tanrının
sche Ausdnıck, in wekhen er etwa
Bir ve herşey - To ev Kai ırav - olduğu,
urngesctzı wird, daB Gou das Eine
und alles sei - TÔ Ev Kal rrö:v -. panteistik dinde ya da felsefede herşeyin, e.d.
zu der falschen Vorsıellung führt, sonluluğu ve tekilliği içinde varolan her bir
daO in pantheistischer Religion
oder Philosoplıic al/es, d. h. jede
şeyin Tanrı olarak ya da bir tanrı olarak varol­
Existenz in ihrer Endlichkeiı und duğunun anlatıldığı, sonlunun varolan olarak
Einzelheit sei.end als Gou oder als tanrılaştırıldığı biçimindeki yanlış tasarıma
cin Gott ausgesprochen, das Endli­
che als seiend vergötterl werdc. Der·
götürür. Bu tür bir saçmalık ancak sığ bir
gleichen ZumuLung kann nur in ei­ insansal ya da daha doğrusu skolastik anlakta
nen bornierLen menschlichen oder
kendini gösterebilir, çünkü bu kafa yapısı
vielmehr SchulversLand kommen,
welcher g3.nzlich unbekümmerL edimsel olana tam bir ilgisizlik içinde sıkı
um das, was wirklich isL, sich eine sıkıya tek bir kategoriye, aslında sonlu tekil­
Kategorie, und zwar dic der endli­
leşme kategorisine sarılır ve sözü edilen çoğul­
chen Vereinzelung festsetzl und die
Mannigfah.igkeil, von der er gesprcr luğu sağlam, varolan, tözsel bir tekilleşme
chen Hndet, nun als feste, seiende, olarak kavrar. Özsel ve Hıristiyanlığa özgü
substanLielle Vereinzelung faBt.
Es isL nicht zu verkennen, daB die
özgürlük ve bireysellik belirleniminin, özgür
wesentliche und christliche Bestim­ olarak kendi içinde sonsuz ve kişilik olan bu
mung der Freiheit und der ındividu­
belirlenimin anlağı sonluluğun tekilleşmesini
aliı.3L, die als frei unendlich in sich
und Persônlichkeit ist, den Verst:"llld
varolan, değişmez bir atom kategorisi altında
dazu \'Crlcitet, die Vercinzelung der kavramaya ve güçte ve onun genel dizgesinde
Endlichkeit in der Kategorie eines
yatan olumsuzluk kıpısını gözardı etmeye
seienden, unver3nderlichen Atoms
zu fassen und das Moment des Ne­ götürdüğü konusunda hiçbir kuşku olamaz.
gativcn, welches in der J\1achl und Anlak panteizmi herşeyin, e.d. varolan tekilleş­
in deren allgemeinem Systcme licgt.
zu übersehen. 1'1 Ues, d. h. aile Dinge
meleri içindeki tüm şeylerin Tann olduğunu
in i h rer existierenden Vereinze­ bildiriyor olarak alır, çünkü bu belirli katego­
lung scien Goll, - so stelll er sich
rideki ıröv /pan/ tüm sözcüğünü tüm ve her bir
den Pantheismus vor, indcm er das
uau in dieser bestimmıen Katcgo­ tekil şeyi belirtiyor olarak alır. Böyle bir saç­
rie von ailem und jedem Einzclnen malık panteizmin suçlayıcılarından başka hiç
nimmt; eine solche Ungereimtheit
ist kcincm Menschcn je in den
Kopf gekommen auBer solchen *Ansiklopedi, § 573, Not.
132 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
kimsenin kafasından geçmemiştir. Panteizm
tersine ona yüklenen görüşün karşıtıdır: Sonlu
olan, olumsal olan kendi için kalıcı birşey deği,l­
dir; olumlu anlamda yalnızca Birin belirişi,
-
bildirilişi, yalnızca Birin kendi için olumsal­
lıktan başka birşey olmayan görüngüsüdür.
Giderek, olumsuz yan, güçte yitip gitme, kıpı­
sal başlangıç noktası olarak varolanın ideal­
liği ağır basan yandır. Buna karşı o anlak bu
şeylerin kendileri için varolduklarını, özlerini
kendi içlerinde taşıdıklarını ve böylece bu
sonlu özsellik içinde ve ona göre tanrısal ya
da giderek Tanrı olmaları gerektiğini savunur.
Bunlar kendilerini sonlunun saltıklığından
kurtaramazlar; ve sonlu olan tanrısal olan ile
birlik içinde ortadan kaldırılmış ve yitmiş birşey
olarak değil, ama her zaman onda varolan ve
saklanan birşey olarak düşünülür. Ama sonlu
olan, onlara göre, panteizm tarafından son­
suzluğundan yoksun bırakıldığı için, sonlunun
bundan böyle hiçbir varlığı yoktur.
Felsefi tözsellih dizgekri anlatımını kullanmak
ve panteizm dizgelerinden söz etmemek yeğ­
lenebilirdir, çünkü böylece kendini bu ad
ile bağl�yan o yanlış tasarımdan kaçınılabilir
(eskiler arasında genel olarak Eleatiklerin
öğretileri ve modernler arasında Spinoza'nın
dizgesi [böyle tözsellik dizgelerinin örnekleri­
dir] ) . Felsefi tözsellik dizgeleri, anımsatıldığı
gibi, dinlerden daha tutarlıdır çünkü metafi­
ziksel soyutlama yöntemine sarılırlar. Onlarda
görünen eksikliğin bir yanı [ tinin Tanrıya]
yükselme sürecine ilişkin anlak-tasarımında
görülen tek-yanlılıkur. Bu dizgeler bulunan
belirli-varlıktan başlar ve onu bir hiçlik olarak
görürken saltık Biri onun gerçekliği olarak
kabul ederler. Bir varsayımları vardır, saltık
birlikte onu olumsuzlarlar, ama bu birlikten
o tasarıma geri dönmezler. Yalnızca bir olum­
sallık, bir çokluk vb. soyutlaması içinde anlaşı­
lan evreni tözden iıretilmiş olarak görmezler.
Herşey yalnızca ilksiz-sonsuz gece olarak bu
birliğe geçerken, bu birlik ise kendini kendi
Anklclgem des Pantheismus. Dieser
isı vielmehr das Gcgenıeil der An­
sichL, die sie ihm zuschreiben: das
Endliche. Zuliillige isı niclıt das ffır
sich Bcstchende, - im allinnaı.ivcn
Sinne nur Manifesıation. Offcnba­
rung dcs Einen, die Erscheinung
nur dessclben, die für sich selbst
nur Zuffilligkeit İsl; sagar ist die ne­
galiue Seite, das Untcrgehen in der
Machı, die Idealiuiı des Seienclen
als momenıanen Ausgangspunkıes
die i"ıbenviegende Seite. Wohinge­
gen jener Ver.ııand dafür halı, dall
diese Dinge für sich sind, ihr Wesen
in sich haben und so in und nach
dicser cndlichen \Vesenheit göttlich
sein oder gar Gou sein sollen; sie
können von der Absolutheit des
Endlichen nicht loskommen und
in der Einheit mit dem Göulichen
sich nicht dasselbe als aufgehobcn
und verschwindend denken, son­
dcrn crhalten es sich darin immcr
noch als scie1ıd; vielmchr, indcm dao;.
Endlichc, wie sie sagen, durch den
Pantheismus vcruncndlicht wird,
eben hieımiı hat das Endliche kein
Sein mehr.
Die philosophischcn S)•steme der
Stıbslantialitiit - es ist vorzuzie­
hen, sie so und nicht Sysıemc des
Pantheismus z\ı nen nen, wegcn je­
ner falschcn Vorstcllung, die sich
mit diescm Namen vcrknüpft (un­
ter den ailen ist im allgemeinen das
elealische, unıcr den neueren das
.'ipinoz.isti.sclıeSystem zu nennen) -
sind, wie erinncrt, konsequenter als
dic Religionen, indem sie an der
meıaphysischen Abstrakıion fesı­
hahen. Die eine Seite dcs Mangels,
mit dem sie behaftet sind, ist die
in der Verstandesvorstellung des
Ganges der Erhebung aufgezeigıe
Einsehigkeit, - nftrnlich daB sie
von dem vorhandenen Dasein an­
fangen, dasselbe als ein Nichıiges,
und als die Wahrheiı desselben das
absolute Eine crkenncn. Sie haben
eine Voraussetzung, negieren sie in
der absoluten Einheit, aber kom­
men nicht zurück daraus zu jener
Voraussetzung; sie lassen die Weh,
welche selbst nur in einer Abstr.ık­
tion der Zuliilligkeit, des Vielen usı:
gefaBr ist, nicht aus der Subsıanz
crzeugt werden. Es gehı allcs nur
in dicse Einheit als in die ewige
Nacht, ohne daB sie als Prinzip

beslimmı ware, welches sich selhst
zu seiner Manirestation bewcgıe,
welches produziene, - als das Unbe­
wegte, rvelclıes bewegt, nach dem tiefen
Ausdnıcke des Aristotele.r.
a) in diesen Sysıemen isı das Ab­
solute, ist Gott bestimmt als das Eine,
das Sein1 das Sein in allem Dasein,
die absolute Substanz, das nicht
nur durch Anderes, sondern an
und ffır sich notwendige Wesen, die
caıua sui - Ursaclıe seiner sellıst und
damit 1.Yirkung seiner se/hst. d. i. die
sich selbsı aufuebende Venniıılung.
Dic Einheit in dieser letzteren Be­
stimmung gehôrt einem unendlich
ıiefer gebildeıen Denken an als die
abstrakte des Sein.'i oder des Einen.
Dieser Begriff ist zur Geniige erlciu­
tert worden; causa sııi isl ein sehr
frappanıer Ausdruck ffır dieselbe,
und es kann daher noch cine erlfüı­
temde Rücksicht darauf genommen
werden. Das Verhfiltnis von Unache
und Wirlıung gehôrı dem aufgezeig­
ıen Momente der Vennittlung durch
Anderes an, das wir in der Notwen­
digkeiı gesehen haben, und isı die
bcsLimmlc Form derselben; durch
ein Anderns isl etwas vollstii.ndig ver­
miuell, insofern dies Andcre seinc
Unac/ıe ist. Diese ist dic ursprüngliche
Sache als schlechthin unmiuelbar
ıınd selbsı.andig, die Wirlıııng dage­
gen das nur Ge.retzte, Abhiingige usf.
Der Gegensatz als von Sein und
Nichts, Einem und Vielem usf. ent­
h3.h seine Bestimmungen so, daB
sie in ihrer Beziehung aufeinander
gleichen, auch noch auBerdcm als
unbezogen fiır sich gehen; das Po­
sitive, das Ganze usf. ist auf das Ne­
gaıive, die Teile wohl bezogen, und
diese Bezichung gehört zu ihrem
wesentlichen Sinn, aber auOer die­
ser Beziehung hat das Positive wie
das Negative, das Ganze, die Teile
usf. auch noch die Bedeutung eincr
Existcnz für sich. Aber die Ursache
und Wirkung haben schlechthin nur
ihren Sinn in ihrcr Bezichung. Die
Ursache geht nicht darıiber hinaus.
eine \Virkung zu haben: der Stein,
der fiil h, hat die \\'irkung eines
Drucks auf den Gegenstand, auf
welchcn er l3.llt; anller dieser \\'ir­
kung, die er als cin sclıwerer Körpcr
hat, isl er sonsl noch physikalisch
besondert und von anderen gleich
schweren Körpern verschicdcn,
1 6. DERS 133
belirişine doğru devindiren ya da onu üreten
ilke olarak, Aristoteles'in derin anlatımına
göre, devindiren devimsiz olarak belirlenmez.
(a) Bu dizgelerde Saltık ya da Tanrı Bir,
Varlık, tüm varoluştaki Varlık, saltık Töz, yal­
nızca başkası yoluyla değil ama kendinde ve
kendi için zorunlu Öz, causa sui olarak belir­
lenir - kendinin nedeni ve dolayısıyla kendi
etkisi, kendini ortadan kaldıran dolaylılık
olarak. Bu son belirlenimdeki birlik varlığın
ya da Birin soyut birliğinden sonsuz ölçüde
daha derin ve daha gelişmiş bir düşünmeye
aittir_ Bu kavram yeterince açıklanmıştır_
Causa sui bu birlik için çok çarpıcı bir anla­
tımdır, ve buna göre durulaştırılmasını daha
öte ele alabiliriz. Neden ve etki ilişkisi daha
önce belirttiğimiz ve zorunlukta gördüğü­
müz başkası yoluyla dolaylılık kıpısına aittir
ve onun belirli biçimidir. Birşey bir başkası
onun nedeni [ ' Ur-Sache '] olduğu düzeye dek
bu başkası yoluyla tam olarak dolaylı kılınır.
Bu başkası saltık olarak dolaysız ve bağım­
sız olarak kökensel şey [ ' ursprüngliche Sache']
iken, etki ise yalnızca koyulmuş olan, bağımlı
olan, vb.dir.
Varlık ve yokluk, bir ve çok vb. karşıtlığı
belirlenimlerini öyle bir yolda kapsar ki,
bunlar bağıntılarında birbirlerine eşit, ama
bunun dışında bağıntısız olarak kendileri için
de geçerlidir. Olumlu, bütün vb. hiç kuşku­
suz olumsuz, parça vb. ile bağıntılıdır ve bu
bağıntı özsel anlamlarına aittir; ama bu bağın­
tının dışında olumlu gibi olumsuz da, bütün,
parçalar vb. henüz kendileri için de bir varo­
luşun imlemini taşırlar. Ama neden ve etki
anlamlarını saltık olarak yalnızca bağıntıları
içinde taşırlar. Neden bir etki taşımanın öte­
sine geçmez; düşen taş üzerine düştüğü nesne
üzerinde bir iz çıkarma etkisini taşır. Ağır bir
cisim olarak taşıdığı bu etkinin dışında, fizik­
sel olarak tikeldir ve benzer olarak ağır başka
cisimlerden ayrıdır; ya da bu izi bırakmayı
sürdürmekle bir neden olduğu için, örneğin
134 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
etkisini geçici olarak kabul ederiz; bir başka
cisme çarptığı zaman, bu düzeye dek bir
neden olmaya son verir ve yine bu bağıntı­
nın dışında daha önce olduğu gibi bir taştır.
Tasanrnın önünde uçuşan düşünceler başlıca
bunlardır, çünkü şeyi kökensel olarak, etki­
sinin dışında da kalıcı olarak belirler. Etkisi­
nin dışında, bir taş hiç kuşkusuz bir taş olarak
kalır ve bir neden değildir. Yalnızca etkisinde
bir nedendir; ya da eğer zaman belirlenirnini
getirirsek, etkisi sırasında nedendir.
Neden ve etki böylece genel olarak ayrıl­
mazdır; her biri öteki ile bu bağıntı içinde
olduğu düzeye dek anlam ve varlık taşır; ve
gene de saltık olarak ayrı olmaları gerekir.
Eşit ölçüde sıkı sıkıya nedenin etki olmadığı
ve etkinin neden olmadığı düşüncesine sanlı­
nz; ve anlak dikbaşlılıkla bu belirlenirnlerden
her birinin bu kendi-için-varlığına, bağıntısız­
lıklarına sanlır.
Ama nedenin etkiden ayrılamaz olduğunu
ve yalnızca onda bir anlam taşıdığını gördü­
ğümüz zaman, böylelikle nedenin kendisi
etki yoluyla dolaylı kılınır: Ancak etkide ve
etki yoluyla bir nedendir. Bu ise nedenin
bir başkasının değil ama kendi kendisinin
nedeni olmasından başka birşey dernek
değildir. Çünkü bir başkası olması gereken
öyle birşeydir ki, neden ilkin onda nedendir,
öyleyse onda yalnızca kendine ulaşır, onda
yalnızca kendini ortaya çıkanr.
Jacobi Spinoza'nın bu belirlenimi, causa
sui üzerine düşünmüştür ( Über die Lehre des
Spinoza in Briefen, 2. yayım, s. 4 1 6) . Eleş­
tirisine değineceğim, çünkü dolaysız bilme
ya da inanç partisinin anlağı reddetmeye
aşırı düşkün olan önderi olarak jacobi'nin
düşünceyi irdelerken nasıl salt anlağın öte­
sine geçmediğini gösteren bir örnektir. Sözü
edilen yerde zemin ve sonuç kategorisinin ve
neden ve etki kategorisinin ayrımı üzerine
söylediklerini ve geç polemik denemelerinde
bu ayrımda Tanrının doğası için doğru bir
oder indem er in diesem Drucke
fortdauernd Ursache ist; nehmen
wir zum Beispiel, daB seine Wirkung
vorübergehend ist, indem er einen
andercn Körper zerschliigt, so hört
er insofern auf, U rsache zu sein,
und ist gleichfalls auBer dieser Be­
ziehung ein Stein, was er vorher war.
Dies schwebt der Vorstellung vor­
nchmlich vor, insofern sie sich die
Sache als die ursprüngliche. auch
auBerhalb ihres Wirkens beharrendc
bestimmt. Alicin der Stein bleibt au­
ller jencr sciner \oVirkung allerdings
Stein, alicin nicht Ursa.ehe; dies ister
nur in seiner Wirkung, nimmt ınan
die Zeitbcstimmung, wii.lırend seiner
Wirkung.
Ursache und Wirkung sind so
übcrhaupt untrennbar;jede hat nur
so weit Sinn und Sein, als sie in die­
ser Beziehung auf die andere İsl, und
doch sollcn sie schlechthin verschic­
den sein. \Vir blciben cbenso fest
dabei sıehen, daB dic Ursache nichı
die Wirkung und dic Wirkung nichı
die Ursachc ist, und der Versrand
hilt hartn3.ckig an diesem Ffırsich­
sein jeder dicser Bestimmungen, an
ihrer Beziehungslosigkeit.
\Venn wir aber gesehen haben,
daB dic Ursachc von der Wirkung
untrennbar ist, daB sie nur eir1en
Sinn hat in dieser, so ist somit die
Ursache selbst vcrmiueh durch die
Wirkung; in und durch die Wirkung
ist sie erst Ursache. Dies heiBt aber
nichts anderes, als die Ursache ist
U rsache ihrer selbst, nicht eines
Anderen; dcnn dies, was das Ande­
re sein sollte, ist so, daB in ihm die
Ursache er.;t Unache, darin also nur
bei sich selbst ankommt, darin nur
sich bewirkL
jacobi hat auf diese spinozistische
BesLimmung, die causa sui, reflek­
tiert ( Über die Lehre des Spinoza in
Briefım, 2. Ausg., S. 416) , und ich
ffıhre seine Kritik darübcr auch
deswegcn an, weil sie cin Beispiel
ist, wie Jacobi - der Anffıhrer der
Partei des unmittelharen Wissens, des
Glauhen.s, der den Verstand so sehr
vcnvirft -, indem er Gedanken be­
trachtet, Uher den bloBen Verstand
nicht hinauskommt. leh fıbergehe,
was er am angcfflhrten Orte iıber
den Umerschied der Kategorie von
Gnmd und Folge und der von Ursa­
che und Wirkung angibt und an die­
sem Unterschiedc auch in spatcrcn
 1 6. DERS 1 35
polemischen Aufs3.czen eine \vahrhaf­ belirlenim bulduğuna inanması olgusunu
le Bestimmung für die Natur Goues
zu haben glaubt; ich fiıhre nur die
atlayacağım ve yalnızca sözünü ettiği daha
nachsıe Folge an, die er angibı, dan doğrudan sonuca, ikisinin karşılaşUnnasın­
rnan aus der Verwechslung beider
habe, dan man gliickliclı heraıısbrin­
dan mutlu bir biçimde "şeylerin ortaya çıkmak­
ge, "dan die Dinge entstelıen können. sızın ortaya çıkabil,eceğ;i, değişmeksizin değ;işebi­
olıne da) si.e enlslelıen. sich veriindern. l,eceğ;i, birbirinden önce ve sonra olmaksızın
olıne siclı zu veriindern, vor- und nach­
einander sein könncn. ohne \'Or- und birbirinden önce ve sonra olabileceği" sonu­
nacheinander zu sein". Solche Folge­ cuna değineceğim. Böyle vargılar Üzerlerine
rungcn aber sind zu ungcreimt, als
daB darüber weiter etwas zu sagen
daha öte birşey söylenemeyecek denli saç­
\vire; der Widerspruch, auf den der madır. Anlağın bir önermeyi indirgediği
Ver.aand einen Satz hinausgebracht çelişki bir en sondur; düşünmenin çevreni
hat, isl ein Lelzles. schlechthin die
Grenze am Horizont des Denkens,
üzerindeki sınırdır ki, ötesine geçilemez,
übcr die ntan nichl weiter kann, son­ tersine önünden yalnızca geri dönülmelidir.
dem davar nur umkehren mufl Dic
Auflösung aber dieses \Viderspnıchs
Ama bu çelişkinin çözümünü gördük ve onu
haben wir gesehen und wollen dic­ burada göründüğü ve ileri sürüldüğü biçi­
selbe auf die Gestalt, in der er hier miyle bu çelişkiye uygulayacağız ya da daha
vorkommt und behauptet wird,
anwcnden oder vielmehr nur kurz
doğrusu yalnızca yukarıdaki önesürümün bir
die Beurıeilung obiger Behaupıung değerlendirmesini kısaca belirteceğiz. Sözü
anzeigen. Unmiuelbar ungereimt soll
die angcgcbenc Konsequenz sein,
edilen sonuç, şeylerin ortaya çıkmaksızın
daB Dinge entstehen kônnen, ohnc ortaya çıkabilmeleri, değişmeksizin değiş­
zu entstehen, sich ver3.ndcrn, ohne meleri vb. açıkça saçmadır. Bununla başkası
sich zu ver3.ndem usf. \Virsehen, daO
damiı die Vermiıılııng durch Ande­
yoluyla kendi il,e dolaylılığın, kendini ortadan
res 1nil sicil, die Vermittlung als sich kaldıran dolaylılık olarak dolaylılığın anla­
aufhebende Vemıiıılung aıısgedrückı
tıldığını, ama doğrudan doğruya bir yana
ist, aber geradezu verworfen wird.
Der absır.ıkıe Ausdnıck "die Dinge" atıldığını görürüz. "Şeyler" soyut anlatımı
tut das Seinige, um Endliches var die sonluyu tasarımın önüne getirmede kendi
Vorstellung zu bıingen; das Endliche
ist ein solches beschr3.nktes Sein,
işini yapar. Sonlu öyle bir sınırlı varlıktır
dem nur die einc Qualitcit von ent­ ki, karşıt niteliklerden yalnızca biri ona ait
gcgengeseuten zukommen kann, das
olabilir ve ötekinde kendisinde kalmaz ama
in der anderen nicht bei sich bleibt,
sondern nur zugrunde geht. Aber yalnızca yitip gider. Ama sonsuz bu başkası
das Uncndliche ist diese Venniulung yoluyla kendi ile dolaylılıknr, ve bu kavramın
durch dasAndere miı sich selbsı, und
ohne die Exposition dieses Begriffs
açımlamasını yinelemeksizin, tinsel varoluş
zu wiederholen, nehmen wir ein alanından değil ama yalnızca doğal varo­
Beispiel, und selbst nur aus dem
luş alanından bir örnek alabiliriz - genel
Kreise des natürlichen, nichı eimnal
des geistigen Daseins, - das Lebcn­ olarak dirimli şey. Onun öz-sakınımı olarak
dige fıberhaupt. Was uns als dessen çok iyi tanıdığımız şey düşüncede "mutlu
Sclbsterhaltung wohl bekannt ist, ist
in Gedanken aıısgednickı "glücklich"
bir biçimde" bu sonsuz ilişki olarak anlau­
dies unendliche Verh.3.ltnis, daB das lır ki, burada başka belirlenimlerini dikkate
lebendige lndividuum, von dessen
almaksızın yalnızca öz-sakınım sürecinden
SclbsterhahungsprozeB, ohne auf
andere Bestimmungen dcsselben söz ettiğimiz dirimli birey kendini onunla
Rücksicht zu nehmen, wir alicin hicr varoluşunda sürekli olarak üretir; bu varo­
sprechen, siclı in seiner Existenz fort­
dauernd /ıeroorbringt,; dicse Existenz luş dingin, özdeş bir varlık değil, ama sal­
ist nicht ein ruhendes, identisches tık olarak ortaya çıkış, değişim, başkası ile
136 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dolaylılık, ama kendi içine geri dönen bir
dolaylılıktır. Dirimli olanın dirimliliği ken­
dini ortaya çıkmakta olan birşey yapmaktır, ve
dirimli olan daha şimdiden vardır; böylece, hiç
kuşkusuz biraz zorlamalı bir anlatım olmasına
karşın, şöyle ya da böyle bir şey ortaya çıkmak­
sızın ortaya çıkar diyebiliriz. Değişime uğrar;
her nabız vuruşu yalnızca tüm atar-damarlarda
değil, ama bütün yapısının tüm noktalarında
bir değişimdir. Bu değişimde aynı birey olarak
kalmayı sürdürür, ve ancak bu kendi içinde
değişmekte olan etkinlik olduğu sürece aynı
şey olarak kalır. Böylece değişmeksizin değişti­
ğini ve en sonunda giderek onun (ama hiç kuş­
kusuz şeylerin değil) önceden olmaksızın önce­
den olduğunu bile söyleyebiliriz, tıpkı neden
söz konusu olduğunda bunun önceden varol­
duğunu, kökensel neden olduğunu, ama aynı
zamanda önceden, etkisinden önce, neden
olmadığını vb. görmemiz gibi. Ama anlağın
sonlu kategorilerini sunmada ve bunları kalıcı
şeyler olarak geçerli saymada kullandığı anla­
tımları izlemek ve düzenlemek usandıncıdır ve
giderek sonu gelmez bir iş olacaktır.
Bir anlak-kategorisi olarak nedensellik
kategorisinin bu yok edilişi causa sui olarak
anlatılan kavramda olur. Jacobi, onda sonlu
ilişkinin bu olumsuzlanmasını, bu kurgul yanı
tanımaksızın, onu yalnızca psikolojik, ya da
eğer dilersek, pragmatik tarzda bir yana atar.
Şunları söyler: "Herşeyin bir nedeni olmalıdır
biçimindeki apodiktik önermeden herşeyin
bir nedeni olmayabilir sonucunu çıkarmak
güçtür. Bu nedenledir ki causa sui icat edilmiş­
tir." Hiç kuşkusuz anlak için yalnızca apodiktik
önermeden vazgeçmek değil, ama herhangi
bir başka olanağı (ki bunun dışında aktarılan
anlatımda çarpık görünür) kabul etmek de
güçtür. Ama us için güç değildir, çünkü us,
özgür tin olarak, ve özellikle dinsel insan tini
olarak, böyle başkası ile dolaylılık gibi sonlu
ilişkiden vazgeçer ve düşüncede bilince gelen
çelişkiyi düşüncede nasıl çözeceğini bilir.
Sein, sondern schlechthin Enrste­
hen, Ver.indenıng, Vernıitdung mit
Anderem, aber die in sich zurfick­
kehrt. Die Lebendigkeit des Leben­
digen ist, sich enlStehen zu machen,
und es ist schon; so k.ann man, was
freilich ein gewaltsamer Ausdruck
ist, wohl sagen: ein solches Ding
entsteht, ohne zu entstehen. Es
veıi.ndert sich;jeder Pulsschlag ist
durch aile Pulsadern nicht nur, son­
denı durch aile Punkte aller seiner
Gebilde eine Ver3nderung, worin
es dasselbe lndividuum bleibt, und
es bleibt nur dassclbc, schlechıhin
insofern es diese in sich ver.indem­
de T3tigkeil isl. So karın man von
ihm sagen, daB es sich vcrindere,
ohne sich zu \'erQ.ndern, und zu­
letzt sogar, da6 es, freilich nichı
die Dinge, vorher sei, oh ne vorher
zu sein, wie wir von der Ursache
eingesehen haben, daO sie vorher,
die ursprlmgliche Sache, isl, aber
zugleich vorher, vor ihrer Wirkung,
nichl Ursache isl usf. Es isl aber tft­
diös und würde selbst eine cndlose
Arbeil sein, die Ausdrücke zu ver­
folgen und einzurichten, in denen
sich der Verstand seinen endlichen
Kategorien hingibt und diese als
el\\'aS Festes gehen 13.Bl.
Dieses Vernichten der Verstan­
deskategorie der Kausalitil ist in
dem Begriffe geschehen, der als cau­
sa suiausgednickt worden ist.Jacobi,
ohne diese Negation dcs endlichen
Verhiiltnisses, das Spekulaıive, dar­
in zu erkennen, fertigt ihn blo6 auf
psychologischem oder, wenn man
will, pragmatischem Wege ab. Er
gibı an, dall 'aus dem apodikıischen
Satze, dall aUes eine Ursache haben
müs.se, es harl gehalıen habe, zu fol­
gem, dall nicht alles eine Ursache
haben kömre. Danım habe man die
causa sui erfunden'. Wohl kommt es
den Ver.;tand hart an, nicht nur etwa
jenen ihm apodiktischen Satz auf­
gcben und noch irgendein anderes
Könncn (das sich Ubrigens in dem
angcffihrten Ausdruck schier ausni­
mmt) annehmen zu sollen, - aber
nicht die Vemunf� welche vielmchr
solches endlichc Verh3ltnis der Ver­
mittlung mit Anderem als freier,
besonders religiöser Menschengeist
aufgibt und dessen \ı\1idcrspruch,
auch wie er sich im Gedanken zum
BewuBtsein kommt, im Gedanken
auch aufzulösen weiB.

Solche dialekı.ische Enıwicklung,
wie sie hier gegeben worden, gchôrt
jcdoch noch nichı den Systemen
der einfachen Substantialilil, den
Pantheismen an; sie bleiben bcim
Sein, Snbstanz. stehen, welche Form
wir wieder aufnehmen wollen. Fflr
sich diese Bestimmung genommen,
isı sie Grundlage aller Religionen
und Philosophien; in ailen isı Goıt
absolutes Sein, cin Wescn, das
schlechthin an und für sich selbst,
nicht durch Anderes besıehend be­
sıehı, schlechıhin Selbsııindigkciı isı.
b) Diese so absıraktcn Bestiın­
mungen gehen nicht weit und sind
sehr ungenfıgend; Aristoteles (,Metfl­
plıysik J, 5) sagt von Xenoplıanes, "der
zucrst einte (Eviaaç) ... : er hat nichrs
Deutliches vorgebracht und ebenso
in den ganzen HimrneJ,. (wie wir sa­
gen: sa ins Blaue hinein) «schauend
gesagt, das Eine sei Gott». Wenn
nun die folgcnden Eleaten miher
aufgezeigl, daB das Viele und die
BesLimmungen, die auf der ViclhciL
beruhen, auf den \o\'iderspnıch ffıh­
rcn und sich ins Nichts auflösen,
und wenn bei Spinoz.a insbesondere
alles Endliche in die Einheiı der
Substanz versinkt, so gehı filr die­
se selbsl keine weitere, konkrete,
fruchtbare Bestimmung her\'or. Die
Entwicklung bctriffc nur die Form
der Ausgangspunkte, die eine sub­
jektive Reflexion vor sich haı und
ihrer DialekLik, durch welche sie das
selbstindig erscheinende Besondere
und Endliche in jene Allgemeinheit
zurückführt. Bei Pannenides findet
sich zw;ır, daB dies Eine als Denken
bestimmı wird oder daB das Denken·
de das Seiende ist, auch bei Spino1.a
ist die Substanz als Einhcit des Seins
(der Ausdehnung) und des Den·
kens bestimmt; alicin danım kann
man nicht sagcn, dics Sein oder die
Substanz sei hiennit als denkend, d.
h. als sich in sich bestimmende Tii­
tigkcit gesetzt; sondern die Einheit
des Seins und des Denkens bleibt als
das Eine, Unbewegte, Starrc gefaBı.
Es ist 3.uBerliche Unlerscheidung, in
Attribute und Modi, Bewegung und
\\'itlen, Unterscheiden des Verstan­
des. - Das Eine ist niclu expliziert
als die sich ennvickelndc Notwcndig­
keit, - niclu, wic ihr Begıilf angege­
ben worden isl, als der Prozell, der
sic in ihr mit sich verınittch. Wcnn
16. DERS 137
Gene de burada verildiği biçimiyle eytişim­
sel açınım yalın tözsellik dizgelerine, pante­
izmlere ait değildir. Bunlar, daha sonra ele
alacağımız biçimler olarak, varlıkta, tözde
durup kalır. Bu kategori, kendi için alındı­
ğında, tüm dinlerin ve felsefelerin temelidir.
Tümünde de Tann saltık varlıktır, bir özdür
ki başkası yoluyla değil ama saltık olarak
kendinde ve kendi için varolur, saltık olarak
kendine-bağımlılıktır.
(b) Bu böylesine soyut belirlenimler çok
dar ve doyum verici olmaktan çok uzaktır.
Aristoteles (Metafızik 1, 5 [986b 21-4] ) Xeno­
fanes için şunlan söyler: "Birleştiren (evioas)
ilkin o oldu. Açık hiçbirşey ileri sürmedi ve,
bütün göğe" (ya da, bizim dediğimiz gibi,
havaya) bakarak, "Bir Tanrıdır" dedi. Eğer
onu izleyen Eleatikler daha tam olarak çok­
luğun ve çokluğa dayanan belirlenimlerin
çelişkiye götürdüğünü ve kendilerini hiçliğe
çözdüğünü gösterdilerse, ve eğer Spinoza'da
özellikle tüm sonlular tözün birliğine gömü­
lüyorsa, o zaman bu tözün kendisi için geriye
daha öte somut, verimli hiçbir"belirlenim
kalmaz. Gelişim yalnızca öznel bir derin­
düşüncenin önünde bulduğu başlangıç nok­
talarının biçimini ve onun bağımsız göıünen
tikeli ve sonluyu o evrenselliğe geri getiren
diyalektiğini ilgilendirir. Hiç kuşkusuz Par­
menides 'te bu Bir düşünce olarak belirlenir
ya da düşünen varolandır, ve Spinoza'da da
töz varlığın (uzam) ve düşüncenin birliği ola­
rak belirlenir. Ama bu nedenle bu varlığın
ya da tözün böylelikle düşünen olarak, e.d.
kendini kendi içinde belirleyen etkinlik ola­
rak koyulduğu söylenemez. Tersine, varlığın
ve düşünmenin birliği Bir, devimsiz, katı ola­
rak kavranmayı sürdüıür. Yüklem ve kipler,
devim ve istenç arasında dışsal bir ayrım, bir
anlak ayrımı vardır. - Bir kendini açındı­
ran zorunluk olarak, - kavramının bildir­
diği gibi - zorunluğu onda kendi ile dolaylı
kılan süreç olarak açımlanmaz. Eğer burada
138 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
eksik olan devim ilkesi ise, bu daha somut
ilkelerde, örneğin Herakleitos'un akışında,
aynca sayıda vb. hiç kuşkusuz bulunur. Ama
bir yandan varlığın birliği, tanrısal kendine­
eşitlik saklanmazken, öte yandan böyle bir
ilke varolan sıradan dünya ile tam olarak o
varlığın, Birin ya da tözün ilişkisi ile aynı ilişki
içinde durur.
(c) Ama bu Birin dışında olumsal dünya,
olumsuzun belirlenimi ile varlık, sınırlamala­
rın ve sonluluklann alanı bulunur, - ve bu
alanın dışsal belirli-varlığın, görünüşün alanı
olarak mı yoksa yüzeysel idealizmin belirleni­
mine göre salt öznel bir dünya, bilincin bir
dünyası olarak mı tasarımlandığı arasında
hiçbir ayrım yoktur. Sonsuz dolaşıklıkları
ile bu çoğulluk ilkin o tözden ayrıdır, ve bu
Bir ile nasıl bir ilişki içinde durduğunun
görülmesi gerekir. Bir yandan dünyanın bu
varoluşu ile yalnızca karşılaşılır. Dizgesi en
gelişmiş olan Spinoza sunumunda tanımlar
ile, e.d. elde hazır bulunan düşünme belirle­
nimleri ile ve genel olarak tasarım ile başlar;
bilincin başlangıç noktaları varsayılır. Ö te
yandan , anlak dışsal zorunluk ilişkilerine
ve kategorilerine göre bu ilineksel dünyayı
bir dizgeye biçimlendirir. - Parmenides bir
görüngü dünyasının dizgesini verir ki, bunun
doruğuna Zorunluk Tanrıçası yerleşmiştir. -
Spinoza bir doğa-felsefesi oluşturmamış; ama
somut felsefenin öteki bölümünü, bir etik
dizgesini ele almışur. Bu bir yandan tutarlı
olarak hiç olmazsa genel bir yolda saluk töz
ilkesi ile bağlanacaku, çünkü insanın en yük­
sek belirlenimi Tanrıya yönelimidir - Spino­
za'nın anlaumı ile, sub specie aeterni arı Tann
sevgisi. Ama felsefi irdelemenin ilkelerinin,
içeriğin, başlangıç noktalarının tözün kendisi
ile hiçbir bağınusı yoktur; - görüngü dünya­
sının tüm dizgesel açımlaması, kendi içinde
ne denli tutarlı olursa olsun, eğer sıradan
yordama göre ilerler ve duyusal olarak algı­
lanan ile başlarsa, kendisi sıradan bir bilim
hier das Prinzip der Bewegung fehlt,
so isl dasselbe wohl in konkreıeren
Prinzipien, dem Flie)en des Herak/it,
auch der ZahJ usf. wohl \'orhanden,
aber teils ist die Eiııheit des Seins, die
gôttliche Sichselbsıgleichheit nicht
erhalten, ıeils ist solches Prinzip mit
der gemein seienden Welt in ebensol­
chem Verhiluıis alsjenes Sein, Eines
odcr Subsıanz.
c) Auller diesem Einen findet sich
nun eben vor die zuffillige Welt, das
Sein mit der Bestimmung des Nega­
ıiven, das Reich der Beschrinkungen
und Endlichkeiten, - wobei es kei­
nen U n terschied maclu, ob dieses
Reich als ein Reich des 3.uBerlichcn
Daseins, des Scheins, oder nach der
Bestimmung des oberfl3.chlichen
Idealismus als eine nur subjektive
Wclt, eine \\'elt des Bewu.Btseins vor­
gesıellı wird. Diese Mannigfaltigkeil
mit ihren uncndlichen Venvicklun­
gen ist getrennt zun3.chst vonjener
Substanz, und es ist zu sehen, welches
Verh3.ltnis ihr zu diescm Einen gege­
ben wird. Einesteils wird dies Dasein
der Welt nur vorgefunden. Spinoza,
dessen System das entwickehste ist,
rangt in seiner Darstellung ''on De­
fınitionen an, d. h. von vorlıandemm
Bcslimmungen des Denkens und
der Vorstellung überhaupt; es sind
die Ausgangspunkte des Bcwu6ıseins
vorausgesetzL Anderenteils formierl
der Versıand diese akzidentelle Welt
zu eincm Systeme, nach den Ver­
hilmissen, Kategorien 5u0erlicher
Notwendigkeit. - Pannenides gibt
die Anfange eines Systems der Er­
scheinungswclt, an dessen Sphze die
Gôtıin, die Noıwendigkeit gestellt
ist. - Spinoza hat keine Naturphilo­
sophie gcmachı; aber den anderen
Teil der konkreten Philosophie, eine
Ethik abgehandelt; diese war einer­
scits konsequenter, wenigsıens im
allgemeinen an das Prinzip der abso­
lmen Subsıanz anzuknflpfen, weil die
höchste Bestimmung des Menschen
scinc Richmng auf Gott, - die rei­
ne Liebe Gottes in dem Ausdruck
Spinozas sub specie aeterni ist. Allein
die Prinzipien der philosophischen
Bctrachtung, der Inhalt, dic Aus­
gangspunkte haben keincn Zusam­
nıenhang mit der Subsıanz selbst;
- aile system•Hİsche Ausführung der
Erscl•einungswelt, so konsequent sie
in sich sclbst ist, macht sich nach dem

gewöhnlichen Verfahren, das Wahr­
genommene aufzunehmen, zu einer
gewöhnlichen Wissenschafl, in wel­
cher das, was als das Absolute selbsı
anerkannt wird, das Eine, die Subs­
tanz nicht lcbendig sein soll, niclu das
Bewegende daıin, nicht die Meıhode,
denn sie ist bestimmungslos. Es bleibt
von ihr für die Erschcinungsweh
nichts, als daB eben diesc natlırliche
und geistige Wch iiberhaupt ganz ab­
suakt, Er.;cheinungswelt ist, oder dies,
daB das Sein der Welı, als affirmaıiv,
das Sein, das Einc, die Substanz ist,
daB die Besonderung, wodurch das
Sein cine \\reıı ist, die Evolulion, Ema­
nat..ion, ein Herausfallen der Substanz
aus sich selbst in dic Endlichkeit, cine
ganz begriffiose 'Weise ist, so daB in
der Substanz selbst kein Prinzip einer
Beslimmung ist, schöpferisch zu scin,
- und driucns, dall sie die ebcnso ab­
sırakıe Macht, das Setzen der Endlich·
kcit als eines Negat.ivcn, das Vergehcn
derselbcn ist.
[GESCHLOSSEN AM 19. AUGUST 1829)
15. DERS 1 39
olur ki, bunda saltığın kendisi olarak tanı­
nan şeyin, Birin, tözün dirimli olması gerek­
mez; devindirici ilke ya da yöntem değildir,
çünkü belirlenimsizdir. Böyle tözden feno­
menal dünyaya bakıldığında görülecek şey
bu doğal ve tinsel dünyanın bütünüyle soyut
görüngü dünyası olduğu, ya da dünyanın
varlığının, olumlu olarak, varlık ya da Bir
ya da töz olduğu, ya da varlığı bir dünya
yapan tikelleşmenin evrim ya da yayılım ya
da tözün kendisinden sonluluğa bir düşüşü
olduğudur ki, bütünüyle kavramsız bir kip­
leşmeden başka birşey değildir çünkü tözün
kendisinde yaratıcı olması için gereken hiç­
bir belirlenim ilkesi yoktur; ve üçüncü ola­
rak, töz eşit ölçüde soyut güçtür, sonluluğun
olumsuz birşey olarak koyulması ve bu son­
luluğun yitip gidişidir.
[19 AGUSTOS 1 829'DA SONLANDIRILDI]
 EINSCHALTUNG ARA EK

[Kan ıs Kritik des kosmologisclıen

Bcweises]
[Kant'ın kozmolojik tanıtı eleştirisi]

Bckanmlich hat die Krilik, welchc Bilindiği gibi, Kant'ın Tanrının varoluşunun
Kant übcr die meıaplıysisclıcn Be­
weise vom Da.ıııein Goues gcmacht, dic
metafiziksel tanıtlarına yönelttiği eleştirinin
\\'irkung gehabı, diese Argumente aur­ sonucu bu uslamlamaların terk edilmesi
zugcbcn, und dall von İlmen in ciner
olmuştur. Bundan böyle bilimsel bir incele­
wissenschafllichcn Abhandlung so
schr nicht mchr dic Rede ist und man mede onlardan söz edilmemekte ve onlara
sich der Anfiılııııng dcrsclben bcina­ değinmek neredeyse utandırıcı görünmek­
he zu schiimcn hat. Ein populcl.rer
Gchrauch jccloch wird dcnselben tedir. Gene de popüler bir kullanımlarına
noch vcrsıauet, und [es] ist ganz all­ izin verilmekte ve gençlerin eğitiminde ve
gemein, daB bei der Belehnıng eler
Jugend und der Erbauung der 3.heren
yetişkinlerin moral gelişimlerinde bu uslam­
Envachsenen diese Arguınenıaüonen lamalardan yaygın olarak yararlanılmakta­
angcwcndct wcrdcn und auch die Be­
rcdsarnkcit, welchc \'ornehmlich das
dır. Yine, başlıca yüreği ısıtmaya ve duygu­
Herı: zu en,ıanncn und dic Gcfilhlc zu ları yükseltmeye çabalayan güzel konuşma
crhcben bcstrebt ist, diesclbcn als die sanau da zorunlu olarak onları tasarımları­
inneren Grundlagcn und Zusaınmen­
hcinge ihrer Vorstcllungen nötig hat nın iç temeli ve bağlanusı olarak almakta ve
und gebraucht. - Schon von dem kullanmaktadır. - Kozmolojik tanıt ile ilgili
sogenannten kosmologischen Bewci­
sc gibı Kanı (Kritik derreinen Vmıu>!f!,
olarak Kant (An Usun 1',leştirisi, B 643) genel
2. Ausg. [B]. S. 643) im allgemeinen bir yolda eğer birşeyin varolduğunu kabul
zu, daf3, wenn man vorausseıze, ecwas
existiere, man der Folgenıng nicht
edersek başka herhangi birşeyin zorunlu
Umgang haben kônne, daO auch ir­ olarak varolduğu ve bunun bütünüyle
gend en\laS non..·endigen'leise cxistierc doğal bir vargı olduğu sonucundan kaçına­
und dies ein ganz natürlichcr Schlu6
sei; noch mehr aber bemcrkt er vom mayız der. Ama daha ileri giderek fiziksel­
ph)"ikotheologischen Beweise (eben­ tanrı bilimsel tanıt ile ilgili olarak şunları
da, S. 651 ), daB diescr Beweis jeder­
zeit mit Achtung genannt zu werden
belirtir (B 651 ) : "Bu tanıttan her zaman
verdiene; er sei der aheste, klarste saygı ile söz edilmelidir. En eski, en açık
und der gemcinen Menschenver­
nunft am meisten angemcssene .. . Es
ve sıradan insan usuna en uygun olanıdır."
,rurde nicht alicin trostlos, sondcm " Öyleyse saygınlığını herhangi bir biçimde
auch gnnı 11.11uonsı sein, dem Ansehen zayıflaunayı istemek yalnızca rahatsız edici
dieses Beweises etwas anhabcn zu
wollen . ..Die Vemu1Y1" kann.., ıiuınt er olmakla kalmayacak, ama bütünüy/,e boşuna
femer cin, ,,durch keine Zwciret sub­ da olacakur. ... [U]s ince ve soyut kurgunun
ti/eı; ahgez.ogerıer Spelmlaticm so niederge­
drücht wcrden, daB sie nicht aus jeder
hiçbir ikircimi tarafından bastırılamaz, ve
grüblerischen Unentschlossen- heit. doğanın harikalarına ve evrenin yapılarının
141
142 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
görkemine bir göz atarak tıpkı bir düşten
uyanır gibi dalgın kararsızlıklardan uyanır,
en yüksek olana erişinceye dek bir büyük­
lükten bir başkasına, en yüksek ve koşulsuz
Yaratıcıya ulaşıncaya dek koşulludan koşula
yükselmesini sürdürür" [B 652] .
Eğer ilk sözü edilen tanıt kaçınılması ola­
naksız zorunlu bir vargıyı anlatıyorsa, eğer
ikinci tanıtın saygınlığını zayıflatmayı iste­
mek bütünüyle boşuna olacaksa, ve eğer us
hiçbir zaman bu tanıtın gidişini yadsıyacak
ve onda koşulsuz Yaratıcıya yükselemeye­
cek denli bastırılamayacaksa, o istemden
kaçınmayı istemek ve usu bundan böyle
bu tanıtın saygınlığına izin vermeyecek
denli bastırmaya çalışmak hiç kuşkusuz
tuhaftır. - Ama o tanıtlardan söz etmeyi
sürdürmenin zamanımızın felsefecileri­
nin iyi toplumuna karşı bir günah olarak
görünebilmesine karşın, Kantçı felsefe ve
Kant'ın o tanıtları çürütmesi de benzer ola­
rak çoktandır bir yana atılmıştır ve bundan
böyle sözü edilmeye değmez görünmekte­
dir. - Ama gerçekte bu tanıtlan bilimsel bir
yolda baskılayan ve kendisi onları yadsıma­
nın daha başka, daha kısa bir yolunun, yani
yalnızca duyguyu gerçekliğin yargıcı yapan
ve düşüncenin yalnızca gereksiz değil ama
ilençli de olduğunu bildiren yolun kaynağı
yalnızca Kant'ın eleştirisidir. Öyleyse, bu
tanıtların saygınlıklarını yitirmesine yol
açan bilimsel zeminleri tanımakla ilgilen­
diğimiz düzeye dek, irdelememiz gereken
şey yalnızca Kant'ın eleştirisidir.
Ama daha öte belirtmek gerek ki,
Kant'ın eleştiri altına aldığı sıradan tanıt­
lar, ve hiç kuşkusuz ilk olarak gidişle­
rini burada irdelediğimiz kozmolojik ve
fiziksel-tanrıbilimsel tanıtlar sonluluk ve
sonsuzluk gibi yalnızca soyut nitel belirle­
nimlerden daha somut olan belirlenimleri
kapsar. Ö rneğin kozmolojik tanıtta olum­
sal varoluş ve saltık olarak zorunlu varlık
gleich als aus cinem Traume. durch
einen Blick, den sie auf dic 'Wunder
der Naıur und der Majesı.ii.ı des Welı­
baues wirfL, gerissen wer- den sollte,
um sich von Grö8e zu GröBe bis zur
allerhöchsten, vom Bedingten zur Bc­
dingung, his zum obcrsten und unbc-­
dingıcn Urheber ıu erheben." [B 652]
Wenn der zucrst angcführte Beweis
einc unumg3.ngliche Folgenıng aus­
drücke, von der man niclıt Umgang
nehmen könne, und es gam; u11ısonst
sein wflrde, dem Ansehen des zwei­
ten etwas anhaben zu wollen, und
die Vemıınft nie so soll ııiedergcdriıckı
wcrden können, um sich dieses Gan­
gcs zu enrschlagcn und sich in ihm
nicht zum unbedingten Urhcber zu
erheben, so mUBte es doch wunderbar
scin, wcnn man jene Fordenmg doch
umgehen, wenn dic Vcrnunfl docl1
so niedcrgcdrfıckt wcrdcn müllte,
diescm Bcweis kein Ansehen mehr
einzurfüımen. - Soschr es abcr cin
Fehler gegen die guıe Gesellschafı
der Philosophcn unserer Zeit scheinen
kann.jener Beweisc noch zu env:ihncn,
sosehr scheinl Kantischc Philosophie
und die Kantischen \Vidcrlegungen
jcncr Bcweisc gleichfalls ctwas zu
sein, das 13.ngst abgeıan ist und darum
nichı ınehr zu envfthncn sci. - in der
Th.t aber ist es die Kantische Kritik al­
lein, wclche diesc 13e\'·.'eisc auf cine
\\issenschaftliche \Vcisc vcrdringt hat
und wclche selbst auclı die Quellc
der anderen, kfırzeren \Vcisc, sic zıı
verwerfen, geworden ist, der Weise
namlich. welche das Gefiıhl allein
zum Richter der Wahrheit machL und
den Gedanken nicht nur für entbehr­
lich, sondem für verdammlich erkl3.rt.
lnsofern es alsa cin lnteresse hat, die
wissenschaftlichen Grlınde kennen­
zulernen, wodurch jene Beweise ihr
Ansehen verloren haben, so ist es nur
eine Kantische Kritik, welche ınan in
Bcuacht zu nchmen hat.
Es ist aber noch zu bemerken, daB
die gewôhnlichen Beweisc, welche Kant
seiner Kritik untcn\•irfl, und zwar von
ihncn zun3.chsl der kosmologische und
der physikoıheologische, als deren
Gang hier in Betrachl komml, kon­
krctcrc Beslimmungcn - wie schon
der kosmologischc dic Bcsl.İmm1ıngen
von zuffilligcr Existenz und von abso­
lut notwcndigcm \\'esen - cnlhallen
als die abstrakten, nur qualiLativen
Bcslimmungcn der Endlichkcit und
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 143
UnendliChkeit, und es isl bemcrkı belirlenimleri kapsanır. Ve belirtilmiştir ki,
worden, dafi, wenn die Gegensatzc
auch als das Bedingıe und Unbe­ karşıtlıklar koşullu ve koşulsuz ya da ilinek
dingte oder Akzidenz und Substanz ve töz olarak anlatılsa bile, yalnızca o nitel
ausgedrückt wcrdcn, sie hier doch
nur jene qualitative Bedeumng ha­
imlemi taşımaları gerekir. Öyleyse burada
ben sollen. F.s kommt daher hier nur ele alınacak biricik özsel nokta tanıtlamadaki
wesenllich auf den formellen Gang dolaylılığın biçimsel gidiş yoludur, çünkü
der Vermiulung im Beweisc an, ia­
dem ohnehin in jenen metaphysi­ her durumda o metafiziksel çıkarsamalarda
schen Schlüssen und auch in der ve ayrıca Kant'ın eleştirisinde belirlenimle­
Kantischen Kritik der Inhalı und die
dialektische Namr der Bestimmun­
rin kendilerinin içeriği ve eytişimsel doğası
gen selbst nicht in Betracht konımt: irdelemeye alınmaz. Ama gerçekten yerine
es w3rc abcr diese dialektische Namr getirilmesi ve yargılanması gereken şey tam
alicin, von welcher die Venniuhıng
wahrhaft geffıhrt sowie beurteilt olarak bu eytişimsel doğadan kaynaklanan
wcrdcn mfıBte. - Ü bıigens ist dic dolaylılıktır. - Bunun dışında, dolaylılığın
An und \Veise, wie die Vennittlung
in jenen mctaphysischen Argumcn­
bu metafiziksel uslamlamalarda olduğu gibi
tationen sowie in der Kantischcn Bc­ onların Kant tarafından yargılanmasında da
urtcilung dcrselben aufgefaBt wird, anlaşılmasının tür ve tarzı Tanrının varoluşu­
in ailen den mehreren Beweisen
vom Dasein Goues - n3.mlich der nun daha başka tanıtlarının tümünde - yani
Klasse derselbcn, welche von einem verili bir varoluştan yola çıkan tanıtlar sını­
gegebenen Dasein ausgehen - im
ganzen dieselbc, und indem wir hicr
fında - bütününde aynıdır. Eğer burada bu
die Art dieses Verstand�hlusscs na­ anlak-tasımının türüne daha yakından bakar­
h er betrachten, so ist derselbc auch sak, onu başka tanıtlar için de bir çözüme
für dic andcrcn Beweisc abget.an,
und wir brauchen bei ihncn dann nur
bağlamış olacağız; ve bu sonuncular açısın­
auf den nciheren Inhah der Bestiın­ dan dikkatimizi yalnızca belirlenimlerin daha
mungen allein unser Augenmerk zu
tam içeriğine çevirmemiz gerekecektir.
richten.
Die Kantische Kritik des kos­ Kant'ın kozmolojik tanıtı eleştirisinin irde­
mologischen Bcweises scheinl ser leme için özellikle ilginç görünmesine yol
gleich fiır dic Betrachmng um so
intcressanter, da sich darin nach
açan şey Kant'a göre (B 637) onda eytişimsel
Kanı (S. 637) cin gam.es Nesi \"On sayıltıların bütün bir yuvasının gizli yatması,
dialektisclıen AnmaBungcn verbor­
ama aşkınsal eleştirinin bunu kolayca açığa
gen halten solle, welches jedoch die
transzendcntale Kritik lcicht entde­ çıkarıp yok edebilecek olmasıdır. İlk olarak
cken und zerstören könne. leh wie­ bu tamun Kant tarafından da kullanılan alı­
derhole zuersl den gcwöhnlichen
Ausdıuck dieses Beweises, wie ihn
şıldık anlatımını (B 632) yineleyeceğim. Bu
auclı Kanı anführı (S. 632), der şöyledir: "Eğer birşey varsa " (yalnızca varsa
so lautet: Wenn etwas existiert .. (nicht
değil, ama a contingentia mundi varsa, olum­
bloB existierl, sondern (J contingentia
nmndi, als lufii,lliges bcstimmt ist), sal birşey olarak belirli ise ) , "o zaman salak
.,so muB auch ein schlechterdings olarak zorunlu bir varlık da olmalıdır. Şimdi,
notwendiges \o\1escn existicrcn. Nun
existiere zum mindesten ich sclbst:
en azından ben varım: Öyleyse salak olarak
also exislicrt ein absohıt nOLwcndigcs zorunlu bir varlık vardır." Kant ilk olarak
Wcsen." Kant bcmcrkt zuerst.. da6 der
küçük öncülün bir deneyimi kapsadığını ve
Untersatz cine Erfahrung enthaltc
uncl der Obersatz dic SchluBfolgc büyük öncülün genel olarak bir deneyimden
aus cincr Erfahrung übcrhaupl auf zorunlu birşeyin varoluşuna bir vargıyı kap­
das Dascin dcs Notwendigcn, eler
Bcweis somil nicht gfinzlich a priori
sadığını, böylece tanıtlamanın bütünüyle a
geffıhrt sci, - cine Bcmcrkung. dic priori yerine getirilmediğini belirtir, - bir
144 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
gözlem ki genel olarak bu uslamlamanın
daha önce belirtilen yapısı ile, bütün gerçek
dolaylılığın yalnızca bir yanını kabul etmesi
ile bağınulıdır.
Sonraki gözlem bu uslamlamanın birincil
koşullarından birini ilgilendirir ve bu Kant'ta
şöyle görünür: Zorunlu varlık zorunlu olarak
yalnızca tek bir yolda, e.d. tüm olanaklı karşıt
yüklemler açısından bunlardan yalnızca biri
yoluyla belirlenebilir ve böyle bir şeyin yal­
nızca tek bir kavramı, yani en olgusal varlık
kavramı olanaklıdır ve bu sözde kavram ise
bilindiği gibi (burada daha sonra irdelenecek
olan) ontolojik tamun öznesini oluşturur.
Kant eleştirisini ilk olarak zorunlu varlığın
bu sonuncu ve daha geniş belirlenimine karşı
yöneltir ve onu salt sıradan bir uslamlama
yolunun sonucu olarak alır. Tanıtın o görg;ül
zemini bize zorunlu Varlığın hangi özellikleri
taşıdığını söyleyemez. Bu amaç için us dene­
yimden bütünüyle uzaklaşmalı, böyle saluk
olarak zorunlu bir Varlığın taŞımak zorunda
olduğu özellikleri arı kavramlar arasında ara­
malı ve bir saltık zorunluk için tüm olanaklı
şeykr arasında hangilerinin gerekli olduğunu
saptamalıdır. - Bu anlaumlara egemen olan
eğitimsizliğin düzeyini onun zamanına yük­
leyebilir ve zamanımızın bilimsel ve felsefi
açımlamalannda bundan böyle bu tür şeylerin
bulunmadığını kabul etmeyi isteyebiliriz. Her
ne olursa olsun, Tanrı bugünlerde artık bir şey
olarak nitelenmemekte ve tüm olanaklı şeyler
arasında hangisinin Tanrı kavramına uygun
düşeceği aranmamaktadır. Hiç kuşkusuz şu ya
da bu insanın ya da kınakına ağacı kabuğu­
nun vb. özelliklerinden söz edilmektedir; ama
felsefi açımlamalarda bundan böyle bir şey
olarak Tanrı ile bağınu içinde özellikkrden söz
edilmemektedir. Giderek daha da sık olmak
üzere , kavramlardan sal t soyut düşünce­
belirlenimleri anlamında söz edildiği bile
duyulmaktadır, öyle ki bundan böyle bir şeyin
lıavramı sorulduğunda ya da genel olarak bir
sich auf die frlıher bemcrkte Be­
schaffcnhcit dieser ArgumenLation
i'ıbeıiıaupl bezieht, nur die eine Seitc
der branzen wahrhaften Vermitllung
aufzunehmen.
Die michste Bcmerkung bctrilTt
eiı1en Hauptumstand bci dieser Ar­
gumem;ı.tion, wclcher bci Kant so cr­
scheint, daB namlich das notwendige
Wcsen als notwendig nur auf cine
einzige \oVeise, d. i. in Ansehung aller
möglichen entgegcngcsetzten Prfi­
dikate nur durch eines derselben
bestimnu werden könnc und \'Oll ci·
nem solchen Dinge nur ein einziger
BegriIT ınöglich sei, n3mlich der
des allcrrcalsten \\'csens, wclcher
sogenannıc BegıirT bckaııntlich das
Subjckt dcs (hicr vicl spater zu
bctrachtendcn) ontologischen Be·
weises ausınacht.
Gcgcn dicsc lctztcrc weiıere Be·
stiınmung dcs nol\\'endigcn \o\'esens
ist es ıuerst, da8 Kant scinc Kritik als
gcgen eincn bloB \'crnfmftelndcn
Fongang richıet. .Jener empirisclıe
Bewcisgrund könnc n5.mlich nicht
lehren, was das noıwcndigc \o\'csen
ffır Eigrnsdıafteıı habe; dic Vcmunft
nehme zu dicsem Behuf g3.nzlich
Abschied von ihm und forschc Jıin­
ter lauter Belfrlffen, was cin absolut
notwcndiges \o\'esen für
Eigensclıaf
ten hahen müssc, welclıes un ter ailen
möglichen Dingen die Rcquisiten zu
einer absolmcn Notwcndigkeit i n
sich habc. - M a n könnte das \icl·
fach Ungebildetc, das in diesen
Ausdrlıckcn hcrrscht, noch sei·
ner Zeit zur Lası legen und daffır
halıen wollen, da8 dergleichen in
wissenschaftlichen und philosophi·
schen Darstellungen unserer Zeit
nicht mchr \'orkomme. Allerdings
wird ınan heuligentags Gou nicht
ınehr als ein Ding quaJifizieren und
nichı unter allen möglichen Dingen
henımsuchen, welches sich für den
Begriff Goııes passe; man wird wohl
von Eigmsclıaften dieses oder jcnes
Menschen oder der Chinarinde wf.,
aber in philosophischen Darstellun­
gen enva nicht mehr \'On Eigrn.sclıafte11
in Beziehung auf Gou als ein Ding
sprechen. Alicin dcsto mehr kann
man noch imıncr von Begriffen in
dem Sinne bloll abstraktcr Denk·
bestimmungcn sprcchen hören, so
daB hicrnach nicht anzugeben isl,
was es fflr eincn Sinn haben soll,
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 145
wenn nach dem Begriffe einer Saclıe nesnenin kavranması gerektiğinde, bunun ne
gefragt wird, wenn überhaupt ein
Gegensıand begriffen werden soll. anlama geldiğini belirtmek gereksizdir. Ama
Ganz aber ist es in die allgemeincn buna karşın usun araşurmalannı an kavram­
Gnmds3tze oder vielmehr in den
Glauben der Zeit übergegangen, es
larda yürütmekle kınanması, giderek bunun
der Vemunft zum Vonvurfe,ja zum bir suç sayılması genel bir ilke ya da daha
Verbrechen anzurechnen, da.fi sic doğrusu zamanın bir inancı olmuştur. Başka
ihre Forschungen in lauter Bcgrif­
fen anstelle, mit anderen Worten, bir deyişle, usun duyular yoluyla algılamanın
daB sie auf cine andere \Veisc 13.tig ya da imgesel, şiirsel vb. bir yolla olmanın
sei, als durch dic Sinne ,,,.J.hrzuneh­
men und cinbildcrisch, dichterisch
dışında etkin olması kınanacak birşey olarak
usf. zu sein. Bci Kant sieht man in görülmektedir. Kant'ın durumunda, açım­
seinen Darstelhmgen doch noch lamalarında başlangıç noktası yaptığı belirli
dic bcstimmten Voraussetzungen,
von denen er ausgeht, und cine varsayımlar vardır ve izlediği sıradan uslamla­
Konseqnenz des r3.sonierenden malarda bir tutarlık görülür, öyle ki ulaşılan
Fortgangs, so daB ausdnicklich
durch Gründe erkannı und be­
bir içgörü kesinlikle zeminleri yoluyla bilinir
wiesen [werden], eine Einsicht ve tanıtlanır, ve bir içgöriınün yalnızca zemin­
nur aus Grlındcn hervorgehen, lerden ortaya çıkması, genel olarak içgörünün
die Einsichı überhaupı philosophi­
scher Art scin soll, wogegen man felsefi bir türde olması gerektiği kabul edilir.
auf der HeerstraBe des \Visscns Buna karşı, zamanımızda bilginin ana yolunda
unscrer Zeit nur Orakelsprlkhen
der Geffıhlc und Versicherungen
yalnızca bilicilere özgü duygu anlatımları ve
eines Subjekts bcgegneL, welchcs öznelliğin inancalan ile karşılaşılır ki, bunları
die Pr3.tention hat, im Namen aller ileri sürenler kendilerinde tüm insanlar adına
Menschcn zu \'ersichern und eben
darum mil scinen Versichcrun­
güvenceler verme hakkını görür ve tam bu
gen auch ailen zu gebie1en. \!on nedenle önermelerini herkese buyurmayı
irgendeiner Priizision der BesLim­
isterler. Böyle bilgi kaynakları durumunda
mungen und ihres Ausdrucks und
eineın Anspnıch auf Konsequenz ne belirlenimler ve anlaumlan açısından bir
und Gründc kann bei solchen sağınlık ne de tutarlık ve zeminler açısından
Quellen der Erkenntnis nicht die
Rede sein.
herhangi bir haklılık söz konusu olabilir.
Der angeführte Teil der Kanıi­ Kant'ın eleştirisinin değinilen bölümünün
schen Kritik hal den bes1immten
belirli bir anlamı vardır. İlk olarak, o tanıt­
Sinn ersdich, daBjener Beweis nur
bis zu einem notıoeııdigen Wesen lama yalnızca bir zorunlu Varlığa götürür,
führc, daB aber solche Bestim­ ama böyle belirlenim Tanrı kavramından,
mung von dem BegrifTe Goues,
n3.mlich der Bestimmung dcs al­
yani en olgusal Varlık belirleniminden ayrı­
lerrealsten Wescns, unlerschieden dır ve bu sonuncusu birinciden arı kavram­
sei und dieser aus jencın durch
Jar yoluyla us tarafından çıkarsanmalıdır. -
lauter Begriffe von der Vernunfl
gefölgert werden müsse. - Man Hemen görülür ki, eğer o tanıt saluk olarak
sieht sogleich, daB, wennjener Be­ zorunlu Varlıktan daha öteye götürmüyorsa,
weis nichL weiter ffıhrtc als his zum
absoluL nonvendigen \\'esen, weiter
ona yönelik biricik karşıçıkış tam olarak bu
nichrs einzuwenden ware, als dafi belirlenime sınırlanan Tanrı tasarımının hiç
eben die Vorstellung von Goll,
kuşkusuz kendi içinde daha çoğunu kapsayan
die sich auf diese Bestimmung be-­
schr.inkıe, allerdings noch nicht so bir Tanrı kavramını taşıyan bizlerin istediği
tief sci, als wir, deren BegrifT von kadar derin olmadığı biçiminde olacaktır.
Gou mehr in sich schlieBt, verlan­
gcn. Es ware leicht ınöglich, daB
Pekala olanaklı olabilir ki, erken zamanların
lndividucn und Völker frühcrer - ya da zamanımızın henüz Hıristiyanlığın ve
146 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bizim kültürümüzün dışında yaşayan - birey­
lerinin ve uluslannın Tann için bundan daha
derin bir kavranılan olmamışur. Böyle bireyler
ve halklar için bu tanıtlama yeterli olacaktır.
Hiç olmazsa Tannnın ve yalnızca Tannnın sal­
tık olarak zorunlu Varlık olduğu kabul edile­
bilir, üstelik bu belirlenim Hıristiyan tasanmı
bütünüyle kucaklamasa bile, çünkü bu tasanın
gerçekte kendi içinde doğal denilen tanrıbili­
min o metafiziksel belirleniminden çok daha
derin birşeyi, giderek modern dolaysız bilginin
ve inancın Tann için verebileceğinden de daha
derin birşeyi kapsar. Gerçekte dolaysız bilme­
nin Tanrıya ilişkin olarak yalnızca şu kadannı,
onun saltık olarak zorunlu Varlık olduğunu
söyleyip söyleyemeyeceği bile sorgulanabilir.
Hiç olmazsa, eğer biri Tanrıya ilişkin olarak
dolaysızca bu kadarını biliyorsa, benzer olarak
başka biri de, ondan daha çoğunu beklemeye
hakkımız olmadığına göre, pekala Tannya iliş­
kin olarak dolaysızca o kadarını bilmeyebilir,
çünkü bir hak kendi yanında zeminler ve tanıt­
lar, e.d. bilmenin dolaylılıklarını getirir, ve o
dolaysız bilme tarafından dışlanan ve yasakla­
nan şey bu dolaylılıklardır.
Ama eğer saltık olarak zorunlu Varlığın belir­
leniminde kapsanan şeyin gelişiminden doğru
çıkarsamalar ile uyum içinde daha öte belirle­
nimler doğarsa, bunların kabul edilmesine ve
onlar tarafından ikna edilmeye nasıl karşı çıkı­
labilir? Tanıtlamanın zeminigörgü! olabilir, ama
eğer tanıtlamanın kendisi kendi için doğru
bir çıkarsama ise ve bir kez onunla zorunlu
bir Varlığın varoluşu saptanırsa, us hiç kuşku­
suz bu zeminden başlayarak araştırmalarını
arı kavramlar yoluyla sürdürecektir. Ama bu
ancak eğer genel olarak usun kullanımı haksız
görülürse haksız görülebilir, ve gerçekten de
Kant'ta usun değersizleştirilmesi tüm gerçek­
liği dolaysız bilmeye sınırlayan görüşün gittiği
noktaya dek gider.
Ama sözde en-olgusal Varlığın belirlenimi
saltık olarak zorunlu Varlık belirleniminden ya
Zeic - oder unserer Zeit, welche
noch auOer dem Christenmm und
unserer Bildung leben - keinen
tieferen Begriffvon Gott hitten;
fü.r solche w3re jener Beweis so­
mit genugtuend. Wenigstens wird
man zugeben können, da6 Gou
und nur Gou das absolut not­
wendige Wesen sei. wenn diese
Bestimınung auch die chrisdiche
Vorsıellung nichı erschöpfıe.
welche in der Tat auch noch
liefercs in sich schlie8t als jene
meıaphysische Bestimmung der
sogenannten natürlichen Theo-­
logie, ohnehin auch als das.
was das moderne unmittelbare
Wissen und Glauben von Gou
anzugcben weiB. Es ist selbst die
Frage. ob das unmittelbare \Vissen
auch nur so \'İci von Gou sagen
mag, daB er das absolut notwen­
dige Wesen sei, wenigstcns wenn
der eine unmittelbar soviel von
Gott weill, so kann cbensogut
der andcre unmiuelbar nicht
sovicl davon wissen, ohne dal3
ein Recht vorhanden w3rc, ihm
mehr zuzumuten, denn ein RechL
fiihrt Gründe und Beweise, d. i.
Vermittlungen des Wissens mit,
und die Vennittlungen sind von
jenem tınmittelbaren \\'is.sen aus­
geschlosscn und verpônl.
Wenn aber aus der Entwicklung
dessen, was in der Bestimmung
vom absolut notwendigen We­
sen enthalten ist, nach richtigcr
Folgerung weitere Bestimmun­
gen sich ergeben. was sollte der
Annahme und Ü berzcugung
derselben sich entgegenstellen
können? Der Beweisgrwıd sei
empirisch; aber wenn der Bcweis
selbst für sich ein ıiclıtiges Folgern
isı ıınd durch dasselbe einmal das
Dasein eines notwendigen \\'esens
feststeht, so forscht allerdings
von dieser Grundlage aus die
Vernunrt aus lauter Begriffen;
aber nur dann wird ihr dics für
cin Unrecht angerechnet werdcn,
wenn der Vemunftgebrauch über­
haupt für ein Unrccht angesehen
wird. und in der Tut gehı die He·
rabsetzung der VemunfL bci Kant
so weit wie bei der Ansicht, welche
allc Wahrhcit auf das unmiuelbare
Wisscn cinschninkt.
Dic Bestimmung aber des so­
gcnannten allerrealsten Wesens
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 1 47
ist leichl aus der Bestimmung dcs
da giderek onda durup kaldığımız sonsuzun
absolut notwendigm 'Wescns oder auch
aus der Bestimmung des Unendli­
belirleniminden bile kolayca çıkarsanabilir;
chen, bei der wir stehengeblieben, çünkü tüm ve her bir sınırlama bir başkası
abzuleiten; denn aile und jede Be­
schr:inktheit enthilt eine Beziehung
ile bağıntı kapsar ve böylece saltık olarak
auf ein Anderes und widerstreitet zorunlu olanın ve sonsuz olanın belirlenimi
sonach der Bestimmung des Abso­
ile çauşır. Çıkarsamada bu tanıtlarda bulun­
luı-Notwendigen und Unendlichen.
Das wesentliche Blendwcrk im Schlie­ ması gereken özsel aldanmacayı Kant saluk
Ben, das in diesem Beweise vorhanden olarak zorunlu her varlığın aynı zamanda
sein soll, sucht nun Kant in dem Sat­
ze, dall jedes schlechıhin noıwendige
en-olgusal varlık da olduğu önermesinde
\.\'esen zugleich dru; allerrealste \\'esen aradı; ve bu önermenin kozmolojik tanı­
sei, und [es] sei dieser Satz der nerous tın nervus propandisi olması gerekir. Ama
probandi des kosmologischen Bewei­
ses; das Blendwerk aber will er auf
aldanmacayı ortaya çıkarmak için Kant şu
dic Weise aufdekken, dall, da ein yolu kullanır: En-olgusal varlık bir başka
allerrealstes Wesen von einem ande­
ren in keinem Stücke unterschieden
varlıktan hiçbir noktada ayrı olmadığına
[sei].jener Saız sich auch schlechıhiıı göre, o önerme tam bir evrilmeye izin verir,
mnkehren lasse, d. i. ein jedcs (d. h. e.d. her bir (ya da genelde) en-olgusal varlık
schlechıweg das) allerrealsıe Wesen
isı schlechthin notwendig, oder das
saltık olarak zorunludur, ya da en-olgusal
allerrealstc Wesen, als welchcs nur varlık, yalnızca kavram yoluyla belirlenmiş
durch den Begriff bestimmı isı, mull
auch die BesLimmung der absol uten
olmakla, saltık zorunluk belirlenimini de
Notwendigkeit in sich cnthalten. kendi içinde kapsamalıdır. Ama bu Tanrı­
Dies aber ist der Saız und Gang des nın varoluşunun ontolojik tanıunın ilkesi ve
onto/ıJgisdıen Beweises vom Dasein Got­
tes, als welcher daıin besıeht., von dem
yordamıdır. Bu tanıtlama yolu kavramdan
Begri!Te aus und durch den Begriff den başlamaktan ve kavram yoluyla varoluşa geç­
Übergang ins Dasein zu machen. Zur
mekten oluşur. Kozmolojik tanıt ontolojik
Unıerlage habe der kosmologische
Beweis den ontologischen; indem er tamu destek olarak alır; bizi yeni bir patikaya
uns verhieB, einen ncuen FuBsteig zu götürme sözünü vermesine karşın, kısa bir
ffihren, bringt er uns nach einem kici­
nen Urnschweifwieder aufden ailen
dolaşmadan sonra bizi yine eski yola geri geti­
zurück, den er nicht habe anerkennen rir ki, bunu kabul etmeyi istememiş ve bunu
wollen und den wir um seinetwillen
sollen verlassen haben.
onun uğruna terk etmemiz gerekmiştir.
Man sieht, der Vonvurf Lrifft den Karşıçıkışın kozmolojik tanıta dokun­
kosmologischen Beweis weder inso­ madığı görülür, çünkü ya bu tanıt kendi
fern, als derselbe für sich nur his
zur Bestimmung von dem AbsoluJ­
başına yalnızca Saluk-olarak-zorunlu olanın
Noıwendigen forıgehı. noch insofem, belirlenimine dek ilerler, ya da bu sonun­
als aus dieser durch Entwicklung zur
cudan gelişim yoluyla en-olgusal olanın
weiteren Bestimmung des Allerreals­
ten fortgegangen wird. Was diesen daha öte belirlenimine ulaşır. Değinilen iki
Zusammenhang der beiden angege­ belirlenim arasındaki bağıntı söz konusu
benen Bestimmungen betrifft, als
worauf der Kantische Vonvurf direkt
olduğunda, ki Kant'ın karşıçıkışı doğru­
gerichtel ist, so geht es nach der Art dan doğruya buna yöneliktir, saptanmış bir
des Beweisens ganz wohl an, daB
belirlenimden bir ikinciye, daha şimdiden
der Übergang von einer feslStehen­
den Besl.İmmung zu einer zweiten, von tanıtlanmış bir önermeden bir başkasına
einem bereits bewiesenen Satze zu geçişin açıkça sergilenmeye izin vermesi
einem andcren sich sehr wohl auf­
zeigen 15.Bt, daB aber dic Erkenmnis
tanıtlamanın doğası ile bütünüyle anlaşır;
niclu cbenso von dem zwehcn zu dem ama bilgi benzer olarak ikinciden geriye
1 48 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
birinciye gidemez, ve ikinciyi birinciden
çıkarsayamaz. Dik açılı bir üçgenin kenar­
larının bilinen oranına ilişkin teoremi ilk
tanıtlayan Euklides oldu. Bunun için üçge­
nin bu belirliliğinden başladı ve kenarların
bilinen oranını ondan çıkarsadı. Sonra evrik
teorem de tanıtlandı. Bunun için bu oran­
dan başlandı ve bundan kenarları o oranı
taşıyan üçgenin dik-açıldığı türetildi. Gene
de bu öyle bir yolda yapıldı ki bu ikinci teo­
remin tanıtı birinciyi varsaydı ve kullandı.
Bir başka kez evrik teoremin böyle tanıtlan­
ması benzer olarak birincinin varsayılması
ile apagojik olarak yerine getirilir. Böylece
'doğrusal bir şekilde açıların toplamı iki dik
açıya eşit ise şekil bir üçgendir' teoreminin
'bir üçgende üç açı birlikte iki dik açı oluş­
turur' biçimindeki önceden tanıtlanan teo­
remden apagojik olarak doğduğu kolayca
gösterilebilir. Bir yüklemin bir nesneye ait
olduğu tanıtlanınca, böyle yüklemin ona
dışlayıcı olarak ait olduğunu ve yalnızca nes­
nenin başkalarına da ait olabilecek belirle­
nimlerinden biri olmadığını, ama nesnenin
tanımına ait olduğunu gösterecek daha öte
bir koşul gerekir. Bu tanıtlama çeşitli yol­
larda bildirilebilir ve tam olarak ikinci belir­
lenimin kavramından başlayan benzersiz
yolu izlemek zorunda değildir. Dahası, sözde
en-olgusal varlık ve saltık olarak zorunlu var­
lık arasındaki bağıntı durumunda, ikincinin
yalnızca bir yanının doğrudan irdelemeye
alınması gerekir, ama hiçbir biçimde Kant'ın
ontolojik tanıtta bulduğu güçlüğü ortaya
getirmesi ile ilgili yanın değil. Saltık olarak
zorunlu varlık belirleniminde bir yandan var­
lığının, öte yandan içerik-belirlenimlerinin
zorunluğu kapsanır. Eğer daha öte yüklem,
herşeyi kapsayan sınırlanmamış olgusallık
sorgulanırsa, bu onun varlık olarak varlı­
ğını değil, ama daha öte içerik-belirlenimi
olarak ayırdedilecek olan şeyi ilgilendirir.
Kozmolojik tanıtta varlık daha şimdiden
ersteren zurlıckgehen, den zwcilen
nicht aus dem crsteren zu folgcrn
vcrmag. Von füık/id wird der Satz von
dem bekannıcn Verhiilınis der Seiıen
des rechtwinkligcn Dreiecks zuerst so
bewiesen. da.B von dieser Bestimmthcit
des Dreiecks ausgegangen und das
Vcrh3.ltnis der Seiten dardus gcfol­
gert wird; hieraur wird auch der
umgekehrLe Satz bewicsen, so daO
jetzt von diesem Verhciluıis ausgegan­
gen und daraus die Rcchıwinkligkeiı
des Dreiecks, dessen Seitenjenes Vcr­
hiiltnis haben. hergeleiıet wird.jedoch
so, daO der Beweis dieses zweiten
Satzes den ersten voraussetzt und
gebraucht. Das andere Mal wird
solcher Deweis des umgekehrtcn
Satzes gleichfalls mit Voraussetzung
des ersten apagogisch geführl, wie
sich der Satz, da8, wenn i n einer
geradlinigen Figur die Summe der
Winkel gleich zwei rechtcn ist, die
Figur ein Dreieck ist, lcicht aus dem
zuvor bcwicsencn Satze, da8 in einem
Dı::-eieck die drei \\1inkel zusammen
zwci rechte ausmachen, apagogisch
zeigen lciBt. Wenn von einem Gegen­
stand cin Pr3dikm bewiesen worden,
so ist es cin wciterer Umstand, da8
solches jenem au.nchlUjJlich zukomme
und nicht nur cine der Best.immun­
gen des Gegenstandes sei, die auch
anderen zukommen kônne. sondem
zu dessen Defınition gehöre. Dieser
Beweis kônnte verschiedene \\'ege
zulassen ohnc gerade den einzigen.
aus dem Begriffe der zweiten Besı.im­
mung ausgehcn zu mfıssen. Ohnehin
hat bei dem Zus.-unmenhange des so­
genannten allerrealsten \\1esens mit
dem absolut-notwcndigen Wesen von
diesem letztcren nur die cine Sehe
desselben sollen in direkten Betracht
genommcn werden, und gerade
diejenige nicht, in Anschung derer
Kant die von ihm im ontologischen
Beweise gefundcne Schwierigkeit her­
beibıingt. in der Besıimmung des ab­
solut noıwendigen \\'esens ist ncimlich
die Nonvendigkeit teils seines Seins,
teils sciner Inhahsbcstimmungen
enthahen. \Venn nach dem weiteren
Pr.idikat, der allumfasscnden, unein­
geschrcinkten Realitcit gefragl wird,
so beuiffl dieses niclll das Sein als
solches, sondern das, was ferner als
lnhallSbcst.immung zu unterscheiden
ist; das Sein stelu im kosmologischen
Beweise bereits fflr sich fesl, und das
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 1 49
lnteresse. von der absoluten NoL­ kendi için saptanmıştır; ve saltık zorunluk­
wendigkeiı auf die All-Realiı.iiı und
von dieser zu jener überzugehen,
tan Tüm-Olgusallığa ve ikinciden birinciye
bezielu sich nur auf diesen lnhah, geçişte ilgi yalnızca bu içeriğe yöneliktir, var­
nichı aufdas Sein. Das Mangelhaf­
te des ontologischen Beweises
lığa değil. Kant ontolojik tanıttaki eksikliği
setzt Kant darein, dail in dessen onun temel belirleniminde, olgusallıkların
Grundbestimmung, dem Ali der
' tüm'ünde, varlığın aynı yolda bir olgusallık
Realiı.iiten, das Sein gleichfalls als
cine Realit3t begriffen wird; im olarak kavranmasında bulur. Ama kozmolo­
kosmologischcn Bcweise aber hat jik tanıtta bu varlık daha şimdiden başka bir
man dieses Sein schon anden\'irts
her. Insofern er die Bestimmung
yerde bulunur. Tüm-Olgusallık belirlenimini
der All-Realit3.t zu seinem Abso­ Saltık-olarak-zorunlu olana eklediği düzeye
lut-Notwendigen hinzufiigt, so be­
dek, hiçbir biçimde varlığın bir olgusallık
darf er es gar nichı, daB das Sein
als cine Realiliit bestimınt und in
olarak belirlenmesine ve o Tüm-Olgusallıkta
jener All-Realiıat befallt genom­ kapsanmış olarak alınmasına gereksinmez.
men werde.
Kanı fiingı bei seiner Kritik auch
Kant eleştirisine Saltık-olarak-zorunlu ola­
nur von diesem Sinne des Fongangs nın belirleniminden sınırlanmamış olgusal­
von der Bestimmung des Abso­ lığa ilerlemeyi yalnızca bu anlamda alarak baş­
lut-Notwendigen zur unbcgrenzten
Realit.3.t an, indem er, wie vorhin
lar, çünkü bu ilerlemede ilgilendiği şey, daha
angeffıhrı (S. 634 f.), das lnıeresse önce (B 634 vs.) belirtildiği gibi, saltık olarak
dieses Fortgehcns darein SClZl, aur­
zusuchcn, welche Eigpısclıajlen das
zorunlu Varlığın hangi özellikleri taşıdığını keş­
absolut notwendige Wesen habe, fetmektir. Kozmolojik tanıt kendi için buna
nachdem der kosmologische Be­ doğru, yani genel olarak saltık olarak zorunlu
weis ffır sich nur einen einzigen
Schritt, niimlich zum Dasein eints
bir Varlığın varolUşuna doğru yalnızca bir adım
absolut nolwendigen Wesens fıber­ atmıştır, ama bu varlığın ne tür özellikler taşıdı­
haupt geıan habe, aber nicht lchren
könnıe, was diesesfür Eigımschaflm
ğını söyleyemez. Bu nedenle Kant'ın kozmo­
lıabe. Man mufi es deswegen für lojik tanıtın ontolojik tanıt üzerine dayandığı
falsch erkenncn, dafi, wic Kant ya da giderek kozmolojik tanıtın genel olarak
behaupıet, der kosmologische
Beweis auf dem ontologischen
yerine getirmesi gereken şey açısından onto­
beruhe, oder auch nur, daB er des­ lojik tanıtın onu tamamlamasına gereksindiği
sen zu seiner Erg;inzung, n3.mlich
önesürümü bile yanlış olarak görülmelidir.
nach dem, was er überhaupl leis­
ıen soll, bediirfe. DaB aber mehr _ Ama yerine getirdiğinden daha çoğunun
geleistet werden soll, als er leiste, yerine getirilmesi gerektiği daha öte bir irde­
dies ist eine weitere Betrachtung,
und dies \Veilere besteht aller­
lemenin konusudur ve bu ' daha ö tesi' hiç
dings i n dem Momente, welches kuşkusuz ontolojik tanıtın kapsadığı kıpıdan
der ontologische enthilt; aber es
oluşur. Ama Kant'ın ontolojik tanıtta karşı çık­
ist nicht dies hôhere Bedürfnis,
welches Kant demselben entgegen­ tığı şey bu daha yüksek gereksinim değildir;
h3.lt, sondem er argumentien nur Kant yalnızca bu tanıtın alanının içerisinde
aus Gesich1Spunkten, die innerhalb
der Sph3.re dieses Beweises stchen
duran ve o gereksinime dokunmayan bakış
und die ihn nicht trefTen. açılanndan uslamlama yapar.
Aber das Angeffıhrtc ist nicht
das einzige, l\IClS Kant gcgen diese
Ama bu karşıçıkış Kant'ın bu kozmolojik
kosmologische Arguınentalion vor­ uslamlamaya karşı getirdiği biricik karşıçıkış
bringt (S. 637), sondem [er] deckt değildir (B 637) ve daha öte "sayıltılann"
die weitcren ,.AnmaBungen" auf,
deren "cin ganzcs Nest" in der­
tanıtla gizlenmiş olması gereken "bütün bir
selben stecken soll. yuvası"nı ortaya serer.
150 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
İlk olarak tanıtta olumsaldan bir nedene
çıkarsama biçimindeki aşkınsalilke bulunur.
Ama bu ilkenin yalnızca duyulur dünyada
bir imlemi vardır ve onun dışında hiçbir
anlamı yoktur. Çünkü olumsalın salt anlıksal
kavramı nedensellik önermesi gibi hiçbir
sentetik önerme üretemez. Ama bu öner­
menin yalnızca duyulur dünyada bir imlemi
ve kullanımı varken burada ise duyulur dün­
yanın ötesine geçmek için hizmet etmesi gere­
kir. - Burada ileri sürülen şey Kant'ın tanı­
dık öğretisi, düşünme ile duyusalın ötesine
geçmenin kabul edilemezliği, ve düşünce­
belirlenimlerinin duyulur dünya üzerindeki
kullanımının ve anlamının sınırlanmışlığı
biçimindeki ana öğretidir. Bu öğretinin bir
çözümlemesi bu irdelemeye ait değildir. Ama
hakkında söylenmesi gerekenler şu soruda
toparlanabilir: Eğer düşüncenin duyulur
dünyanın ötesine geçmemesi gerekiyorsa,
tersine, herşeyden önce kavranılabilir kılın­
ması gereken şey düşünmenin duyulur dün­
yaya nasıl geçtiği değil midir? İleri sürülen
ikinci nokta olumsalın anlıksal kavramının
örneğin nedensellik önermesi gibi bir sen­
tetik önermeyi üretemeyeceğidir. Ama ger­
çekte algının önünde yatan bu zamansal
dünyanın kavranmasını sağlayan şey anlık­
sal olumsallık belirlenimidir, ve anlıksal bir
belirlenim olarak bu belirlenimin kendisi ile
düşünmenin kendisi daha şimdiden genel
olarak duyulur dünyanın ötesine geçerek
kendini bir başka alana aktarmış, ve bunu
sonradan daha öte nedensellik belirlenimi
yoluyla duyulur dünyanın ötesine geçmeyi
istemek zorun da kalmaksızın yapmıştır.
- Gene de olumsalın bu anlıksal kavramı­
nın nedensellik önermesi gibi sentetik bir
önermeyi üretmeye yeteneksiz olması gere­
kir. Oysa gerçekte sonlunun kendi kendisi
yoluyla, olması gereken şey yoluyla, içeriğinin
kendisi yoluyla kendi başkasına, sonsuza geç­
mesi gerektiği gösterilmelidir - ki Kant'ın
Fürs ersıe belindeı sich dar·
in der lranszendentale Grundsatz,
\'Om Zufli.lligen auf eine Ursache zu
schlieBen; dieser Grundsatz habe
aber nur in der Sinnenwelt Bedeu­
ıung, auOerhalb derselben aber
auch nicht einmal einen Sinn.
Denn der bloji intellektuelle Begriff
des Zullilligen könne gar keinen
syıuhetischen Satz wie den der
Kausaliı..3 t heıvorbringen. wclcher
Satz bloO Bedeuıung und Gebrauch
in der Sinnenwelt habe, hier aber
dazu diencn solle, um über die
Sinnen'UJt!ll hina11szukoın1nen. - Das
eine, was hier behauptet wird, ist
die bekannıe Kantische Haupıleh·
re von der Unstauhaftigkeit, mit
dem Denken iıber das Sinnliche
hinauszugehen, und von der Be­
schrankıhciı des Gebrauchs und
der Bedeutung der Denkbestim­
mungen auf die Sinnenwch. Die
Auseinandersetzung dicser·Lehre
gehörı nichı in diese Abhandhıng;
was aber dariıbcr zu sagen isl, 13.Bt
sich in die Frage zusammenfassen:
wenn das Denken nicht lıber die
Sinnenwelt hinauskommen soll, so
ıv:ire im Gegenıeil vor ailem begreir­
lich zu machen, wic das Denken in
die Sinnenwelt hercinkomme? Das
andere, was gesagı wird. isı, daB der
inll!llektueD.e Begriff vom Zuflilligen
keinen synthetischen Satz wie den
der Kausaliıaı hervorbringen kön­
ne. in der Tut ist es die intelkhl1ıel/.e
Bestimmung der Zuratligkeiı, unıer
wclcher diese zeitJiche, dem \o\'ahr­
nehmen vorliegende Welı gefaOı
wird, und mit diescr Bestimmung
selbst, als einer inıellekıuellen.
isl das Denken selbst schon über
die Sinnenwelt als solche hinaus­
gegangen und hat sich in eine
andere Sph3.re versetzt, ohne nötig
zu haben, ersl hintennach durch die
weitere Bestimmung der Kausalit3t
über die Sinnenwelt hinauskom­
men zu wollen. - Alsdann aber
soll dieser inıellckıuelle Begriff
des Zullilligen nichı flihig sein, ci·
nen synthetischen Satz wie den der
Kausalit.3.t hervorzubringen. in der
Tut aber ist von dem Endlichen zu
zeigen, daB es durch sich selbst,
durch das, was es sein soll. durch
seinen Inhalt selbst zum Anderen
seiner, zum Unendlichen sich hin­
überbewege, - was das İsl, was bei
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 151
der Kantischcn Form von einem anladığı yolda bir sentetik önermenin biçi­
synıheıischen Saue zugrunde liegı.
Das Zuffillige haı dieselbe Naıur; es
minin temelinde yatan budur. Olumsal aynı
ist nicht nötig, die Bcstimmung der doğayı taşır; nedensellik belirlenimini içine
Kausalic3.t ffir das Anderezu nehmen,
in welches die Zullilligkeiı übergehı,
olumsallığın geçtiği başkası olarak almak
vielmehr ist dies Andere desselben zorunlu değildir; tersine, onun bu 'b�kası'
zunfichst die absolute Notwendigkeit
ilk olarak saltık zorunluk ve sonra böylece
und dann sogleich die Sııbstanı. Das
Substantialitcicsverh.3.lcnis ist aber tözdür. Ama tözsellik ilişkisinin kendisi
selbst cine der synthetischen Be­ Kant'ın kategoriler olarak sözünü ettiği sen­
ziehungen, welche Kant als die Ka­
tegorien aufführı, was nichıs anderes
tetik bağınulardan biridir ki, "olumsalın salt
hei6ı, als da6 .die blo6 inıellekıuelle anlıksal belirlenimi" - çünkü kategoriler
Besıimmung des Zullilligen• - denn
özsel düşünce-belirlenimleridir - sentetik
die Kaıegoıien sind wesenılich Denk­
besıimmungen - den syntheıischen tözsellik önermesini üretir demekten b�ka
Sau der Subsıanıialitiiı hervorbıingı; bir anlama gelmez, öyle ki olumsallık koyu­
so wie Zuffi.lligkeit geserzt ist, so ist
Substantialiı..3.t geselZL - Dieser Satz, lurken tözsellik de koyulur. - Bir anlıksal
der ein intelkhtuelks Verhiiltnis, eine ilişki, bir kategori olan bu önerme burada
Kategoıie ise, wircl hier freilich nicht
in dem ihm heterogenen Elemente,
hiç kuşkusuz ona heterojen olan bir öğede,
in der Sinnenwelt gebraucht, son­ duyulur dünyada değil, ama kendi asıl yeri
dem in der inıellekıuellen Welı, in
olan anlıksal dünyada kullanılır. Eğer bunun
wclcher er zu Hause gehört; wenn
er sonst keinen Mangel hiue, so dışında hiçbir eksiği olmasaydı, gerçekte,
h3.ue er vielmehr für sich sclbst schon ona yabancı olan duyusal öğede uygulanması
das absolute Recht, in der Sph3re, in
der von Gou die Rede isl, der nur
ile karşıtlık içinde, ve saluk bir hakla, kendi
im Gedanken und im Geiste aurge­ için yalnızca düşüncede ve tinde kavranabile­
faBı werden kann, angewendet zu
werden, gegen scine Anwendung in
cek olan Tanrının söz konusu edildiği alanda
dem ihm fremdcn, dem sinnlichen uygulanabilirdi.
Elemente.
Kant'ın dikkati çektiği (B 637vs) ikinci alda­
Der zweite ırügliche Grundsatz,
den Kanı bemerklich macht (S. tıcı ilke "duyulur dünyada verili sonsuz bir
637 f.), sei .der SchluB, von der ardışık nedenler dizisinin olanaksızlığından
Unmöglichkeit einer unendlichen
Reiheıibereinander gegebener Ur:­
bir ilk nedene çıkarsamayı" ilgilendirir. Buna
sachen in der Sinnenwelt auf cine göre bizim için giderek deneyimde bile us-kulla­
erste Ursac/ıe zu schlieBenı.. Hierzu
sollen uns die Prinzipien des Ver­
nımı ilkesinin aklanması söz konusu değildir
nıınftgebrauchs se/hst in der Eifahnıng - bu ilkeyi deneyimin ötesine genişletebilıne­
nicht berechıigen, viel weniger kön­
miz bir yana. - Hiç kuşkusuz duyulur dünya
nen \\'İr diesen Grundsatz über sie
hinaus ausdehnen. - GewiB können ve deneyim alanının içerisinde bir ilk nedeni
wir innerhalb der Sinnenwelt und çıkarsayarnayız, çünkü sonlu bir dünya olarak
der Erfahrung nichı auf eine erste
Ursache schlieOen, denn in dieser
bu dünyada ancak koşullu nedenler olabilir.
als der endlichen Welt kann es nur Oysa tam olarak bu nedenle us anl�ılır alana
bedingıe Ursachen geben. Gerade
deswegen abcr wird die Vernunft
geçmede aklanmakla kalmaz, ama buna itilir;
nicht nur berechtigt, sondern ge­ ya da daha doğrusu genel olarak yalnızca bu
ırieben, in die inıelligible Sphare
alanda kendi asıl yerindedir. Duyulur dünya­
überzugehen, oder vielmehr sie ist
überhaupt nur in solcher zu Hause, nın ötesine geçmez, ama dahaçok kendisi­
und sie geht nicht über die Sinnen­ nin bir ilk neden ideası ile kendini yalnızca
wclt hinaus, sondem sie mit ihrer
ldce einer ersıen Ursache befinclet
bir b�ka bölgede bulur. Ustan söz eunenin
sich schlechthin in einem anderen ancak onun ve ideasının duyulur dünyadan
152 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bağımsız olarak ve kendilerinde ve kendileri
için kendi-ile-bağıntılı olarak düşünüldüğü
düzeye dek bir anlamı vardır.
Kant'ın bu tanıtlamada usa karşı getirdiği
üçüncü suçlama yalancı öz-doyumdur. Usun
bu doyumu dizinin tamamlanması açısından
en sonunda tüm koşulları bir yana atarak bul­
masına karşın, koşul olmaksızın hiçbir zorunluk
yer alamaz. Dahası, Kant'a göre bu tanıtlama
daha öte hiçbirşeyin kavranamamasını kavramın
bir tamamlanması olarak kabul eder. - Hiç
kuşkusuz eğer koşulsuz bir zorunluk, saltık
olarak zorunlu bir Varlık söz konusu ise, o
zaman durum ancak bu olabilir, çünkü bu var­
lık ancak koşulsuz olarak, e.d. ancak koşullar
taşıma belirleniminin ondan uzaklaştırması
ile kavranabilir. Ama Kant zorunlu birşeyin
koşullar olmaksızın yer alamayacağını ekler.
Böyle koşullar üzerine, yani ona dışsal koşul­
lar üzerine dayanan bir zorunluk yalnızca
dışsal, koşullu bir zorunluktur; oysa koşulsuz,
saltık bir zorunluk yalnızca koşullarını kendi
içinde kapsayan bir zorunluktur - eğer gene
de onun durumunda böyle bir ilişkiden söz
edeceksek. Buradaki düğüm yalnızca yukarıda
sözü edilen gerçek eytişimsel ilişki, yani koşu­
lun, ya da olumsal varoluşa ya da sonluya veri­
lebilecek başka herhangi bir belirlenimin, tam
olarak kendini ortadan koşulsuza, sonsuza kal­
dırması, öyleyse koşullunun kendisinde koşul­
landırmayı, dolaylı kılmada dolaylılığı bir yana
atmasıdır. Ama Kant anlak-ilişkilerinin ötesine
bu sonsuz olumsuzluğun kavramına ilerle­
medi. - Daha sonra şöyle sürdürür(B 641 ) :
"En yüksek varlık olarak tasarımladığımız bir
varlığın bir bakıma kendine 'İlksiz-sonsuzdan
ilksiz-sonsuza varolurum, dışımda yalnızca
istencim yoluyla varolandan başka hiçbirşey
yoktur; ama öyleyse neredenim ? ' demesi gerek­
tiği düşüncesini bir yana atamayız; ama bunu
taşımamız da olanaksızdır." - Burada ayağı­
mızın altındaki herşey çöker, ve yalnızca tıpkı
en küçük eksiksizlik gibi en büyük eksiksizliği
Boden, und es hat nur einen Sinn,
von Vemunfr zu sprechen, insofen1
sie und ihre ldee unabhiingig von
der Sinnenweh und selbst.3.ndig an
und für sich gedachı wird.
Das driue, was Kant der Ver­
nunft in diesem Beweise zur Lası
legı. ist die folschc Selbstbefrie·
digııng, welche sie dadurch fin­
de. daB sie in Ansehung der
Vollendung der Reihe cndlich aile
Bedinırung wegschaffe, indem doch
olıne Bedingung heine Notıuendigkeil
sıatıfınden könne, und daB [sie],
da man nun niclıts weiter begreifen
hönne, dieses für eine Vollendung
des Begriffs annehmc. - Aller­
dings, wenn von unbcdingter Not­
wendigkeit, einem absolut notwen­
digen \o\1esen die Rede ist, so kann
dics nur geschehen, indem es als
un bedingt gefallt, d. h. von ihm
die BesLimmung von Bcdingun­
gen hinweggeschaffL wird. Aber,
ffıgL Kant hinzu, ein Noıwendiges
kann niclH ohne Bedingungen
staufindcn: cine solche Notwen­
digkcit, wclche auf Bedingungcn,
n3.mlich ihr 3u8erlichen, beruhL,
isL nur cine 3.ullerliche, bedingLc
Notwendigkcit; einc unbedingLe,
absoluLe isL nur diejenige, welche
ihre Bedingungen, wenn man
noch ein solches Verhaltnis bei
ihr gebrauchen will, in sich sclbsı
enth3.lt. Der Knoten ist hier cıllein
das wahrhafı dialektischc, oben
angegebene Verhiilınis, daB die
Bedingung, oder wie sansı das zu­
llillige Dasein oder das Endliche
bestimmt werden kann, eben dies
ist, sich selbst zum Unbedingten,
Unendlichen aufzuheben, also im
Bedingten selbsı das Bedingen,
im Vermitteln die Vermittlung
wegzuschaffen. Aber Kant ist niclll
über das Vcrstandesvcrh3.ltnis zu
dem Begriffe dieser unendlichen
Negativitiit hindurchgedrungen.
- im Verfolg (S. 641 ) sagt er, '"ir
kônnen uns des Gedankens nicht
erwehren, ihn aber auch nicht
ertragen, daB ein Wesen, welches
wir uns als das hôchste vorstcllen,
gleichsam zu sich selbst sage: leh
bin von Ewigkeit zu Ewigkeit, au­
ller mir ist nichts, als was durch
meinen Willen existiert; aber wolıer
bin ic/' denn?' - Hier sinke alles
unıer uns und schwebc hahungslos
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 153
bwjvor der spekulativen Vernuııfı, de yitmeye bırakmakla hiçbir zarara uğrama­
der es nichts koste, die gröBte wie
die kleinste Vollkommenheit ver­
yan kurgu! usun önünde tüm destekten yok­
schwindcn zu lassen. - Was dic sun olarak askıda kalır_ - Ama kurgu! usun
spekulative Vernunft vor allem mu8
schwinden lassen, isL, eine solche
herşeyden önce yitmeye bırakması gereken
Frage [ıvie] .woher bin ich denn?" şey "öyleyse neredenim?" gibi bir soruyu Sal­
dem Absoluı-Noıwendigen, Unbe­
tık-olarak-zorunlu olana, koşulsuz olana söy­
dingıen in den Mund zu lcgen. Als
ob das, auBer welchem nichts als
letmektir. Sanki dışında istenci yoluyla olmak­
durch seinen \Villen existiert, clas, sızın hiçbirşeyin varolmadığı şey, saluk olarak
was schlechthin unendlich ist, über
sich hinaus nach einem Anderen
sonsuz olan şey kendisinden başka birşey için
seiner sich umsehe und nach ei­ kendi ötesine bakabilirmiş ve kendi ötesin­
nem jenseits seiner frage. deki birşeyi sorabilirıniş gibi.
Kant bricht übrigens in dem
Angeffihrıcn gleichfalls in die ilım
Bunların dışında Kant yukarıdaki sözle­
mil Jacobi zunfichst gemeinschaft­ rinde başlangıçtajacobi ile paylaşuğı ve son­
liche und dann zur allgcmeinen
radan [eleştirisinin] ana yolu olan görüşü,
HcerstraBe gewordcne AnsichL
aııs, daB da, wo das Bedingtsein yani koşullanmışlığın ve koşullandırmanın
und das Bedingen nichı sıaıılinde, olmadığı yerde kavranacak daha öte hiçbir­
auch nichts mehr zu begreifen sci,
mit anderen Worten. da8 da, wo das
şeyin olmadığı, başka bir deyişle, ussal olanın
Vcrni'ınftige anffi.ngt, die Vernunl't başladığı yerde usun sona erdiği görüşünü
ausgehe.
ortaya sürer.
Der viene Fehler, den Kant
aushebt, beıriffı die angebliche Kant'ın bulup çıkardığı dördüncü yanılgı
Venvechslung der logischcn Mög­ tüm olgusallık kavramının manuksal olanağı­
lichkeiı des Begrilfs von allcr Re­
alitil mil der Lranszendentalen,
nın ve aşkınsal olanağın görünürde karışurıl­
- Bestimmungen. von welchen masını ilgilendirir - belirlenimler ki, aşağıda
bei BeuachLUng der Kantischen
Kant'ın ontolojik tamu eleştirisinin irdeleme­
Kritik des ontologischen Beweises
weiter unten zu handeln İsl. sinde daha öte ele alınacaklardır.
Dieser Kritik ffıgı Kanı (S. 642) Bu eleştiriye Kant (B 642 ) , kendi tarzına
die auf seine Weise gemachte ,.J:..'nt­
dekkııng und Erklarung des dialekti­
uygun olarak, "zorunlu bir varlığın varolu­
schen Scheins in ailen transzeııdenta­ şunun tüm aşkınsal tanıtlanndaki eytişimsel
len Beweisen vom Dasein cincs
yanılsamanın keşfini ve açıklamasını " ekler -
notwendigcn Wesens .. h i n zu
- einc Erklirung, in der nichts bir açıklama ki, yeni hiçbirşey kapsamaz. Ve
Neues vorkommL und wir, nach bundan sonra Kant'ın genel olarak sonu gel­
der Weise Kanıs überhaupL, un­
aun1örlich cine und dieselbe Ver·
mez bir biçimde yinelediği bir ve aynı inanca
sicherung, da8 wir da.s Dingan siclı ile, kendinde şeyi düşünemeyeceğimiz inanca­
nichl denken können, wicderholL
sının yinelemeleri ile karşılaşırız.
bekommen.
Er nennt den kosmologischen Kant kozmolojik tanıta (ontoloj ik tanıta
Beweis (wie den on tologischen) olduğu gibi) aşkınsal bir tanıt der, çünkü
einen transzendentalen, weil er
unabh3ngig von emphischcn Prin·
görgü! ilkelerden bağımsızdır, yani deneyi­
zipicn, n3mlich nicht aus irgend· min herhangi bir tikel niteliğinden değil ama
einer besonderen Beschaifenheit
yalnızca us-ilkelerinden sürdürülmesi gerekir,
der Erfahrung, sondern aus lauter
Vernunftprinzipicn geffıhrt werden ve yalnızca an kavramlara dayanabilmek için
soll und clie Anleiıung. da6 namlich giderek varoluşa görgü! bilinç tarafından sağ­
die ExisLenz durcllS empirische Be­
wuBtsein gegeben ist, s9gar ver·
lanan kılavuzluğu bile terk eder. Gerçekten
lasse, um sich auf lauter reine de, felsefi tanıtlama arı kavramlar üzerine
154 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dayanmaktan daha iyi olabilecek hangi yolu
kabul edebilir? Ama Kant bununla aslında bu
tanıtlama için söylenebilecek en kötü şeyi söy­
lemeyi amaçlamaktadır. Kant'ın burada ortaya
serilişini sunduğu eytişimsel yanılsamanın ken­
disi söz konusu olduğunda, bu genel olarak
varolan şey için zorunlu birşeyi kabul etmemin
zorunlu olmasına karşın, hiçbir tekil şeyin ken­
dinde zorunlu olarak düşünülemeyeceği, ve
zorunlu bir varlığı kabul etmeksizin varolan
şeyin koşullarına geri gitme sürecini hiçbir
zaman tamamlayamazken hiçbir zaman böyle
bir zorunlu varlıktan başlayamayacağım olgu­
sundan oluşur.
Bu gözleme hakkı verilmeli ve üzerine herşe­
yin dayandığı özsel kıpıyı kapsadığı kabul edil­
melidir. Kendinde zorunlu olan şey başlangıcını
kendi içinde taşıdığını göstermeli ve başlan­
gıcını kendisinde kapsadığının tanıtlanacağı
bir yolda kavranmalıdır. Bu gereksinim aslında
biricik ilgiye değer kıpıdır ve daha önce irde­
lendiği gibi kozmolojik tanıtın kendini onto­
lojik tanıt üzerine dayandırdığını göstermeyi
isterken karşılaşılan sıkıntının temelinde
yattığı kabul edilmelidir. Biricik soru birşe­
yin kendisinden başladığını göstermeye nasıl
başlanacağı, ya da daha doğrusu sonsuzun bir
başkasından başlamasının o denli de yalnızca
kendi kendisinden başlaması olduğunun nasıl
gösterileceği, bu iki yanın nasıl birleştirileceği
sorusudur
Bu yanılsamanın sözde açıklaması ve çözümü
söz konusu olduğunda, bu Kant'ın usun anti­
nomileri dediği şeyler için verdiği çözüm
ile aynı yapıdadır. Buna göre, eğer (B 644)
"genel olarak varolan şeylere ait zorunlu bir­
şeyi düşünmem gerekirse, ve gene de hiçbir şeyi ken­
dinde zorunlu olarak düşünmede haklı değ;i,lsem,
bundan lıaçınılmaz olara/ı çılıan vargı zorunlu­
ğun ve olumsallığın şeylerin kendilerine ait ya da
onlarla ilgili olmadığı, yolısa bir çelişkinin ortaya
çıkacağıdır. " Şeyler için duyulan ve onlara hiç­
bir çelişkinin yüklenmesine izin vermeyen
Begriffe zu stützen. Wie könnte
sich wohl das philosophische Be­
weisen besser benehmen, als sich
nur auf reine Begriffe zu stützen?
Aber Kant will damit diesem Be­
weisen vielmehr das Schlimmste
nachgesagt haben. Was mm aber
den dialektischen Schein selbsı
beuiffı, dessen Entdeckung Kanı
hier gibt, so soll er darin bestehen,
daB ich zwar zu dem Existierenden
überhaupt etwas Notwendiges an­
nehmen müsse, kcin �inziges Ding
aber selbst als an sich noı:wendig
denken könne, dall ich das Zımkk­
gelıen zu den Bedingungen der
Existenz niemals vol/nulen könne,
ohne ein notwendiges Wesen an·
zunehmen, aber von demselben
niemals anfangrn könne.
Man muB dieser Bemerkung
die Gerechtigkcit widerfahren
lassen, daB sie das wesentliche
Moment enthilt, auf das es an­
kommL \.Vas an siclı nottueııdig ist,
muB seincn Anfang in sich sclbst
zeigen, sa aufgcfaBt werden, daB
sein Anfang in ihm selbst nachge­
wiesen werde. Dies Bedii.rfnis ist
auch das einzige intcressante
Moment, welches man anneh­
men muB, daB es der vorhin
betrachteten Qu:ilerei, zeigcn
zu wollen, daJl der kosmologische
Beweis sich auf den ontologischen
sıüıze, zugnınde gelegen habe. Die
Frage ist alicin, wic es anzufangen
sej, aufzuzeigen, daO etwas von
sich selbst anfange, oder viehnehr
wie es zu vereinigcn sei, daB das
Unendliche ebenso von einem
Anderen als darin nur von sich
selbst ausgehe.
Was nun die sogenannte Er­
klarung respektive Aunösung die­
scs Scheins betrifft, so ist sie von
derselben BcschaITenheiı als die
Auflösung, welche er von dem,
was er Antinomien der Vernunft
genannı:, gegeben hat. Wenn ich
namlich (S. 644) .zu den existie­
renden Dingen überhaupt etwas
Notwendiges denken mujJ, kein Ding
aber an siclı selbst als notıııendig zu
denken befugl bin, so Jolgı daraııs
unvenneidlich, daB Notwcndigkeit
und Zufalligkeit nic/ıt die Dinge
sellıst angehen und trefTen müsse,
weil sonst ein Widerspnıclı vargrhrn
würde". Es ist dicse Z3.rtlichkeit
 KANTiN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 155
gegen d ie Dinge, welche a u f diese şefkat budur, üstelik en yüzeysel olduğu gibi
keinen Widerspruch will kommen
lassen, obgleich selbsı die ober­
en derin deneyimin de her yerde bu şeylerin
niichlichsıe wie die ticfsıe Erfalı­ çelişkiler ile dolu olduğunu göstermesine kar­
rııng überall zeigı, daıı diese Dinge
voller \\'idersprüche sind. - WeiLer
şın_ - Kant bundan sonra "bu iki ilkeden"
!Olgert dann Kanı, dall .keiner die­ (olumsallık ve zorunluk) "hiç biri nesnel değU­
ser beiden Grunds3.tze.. (der Zu­
dir" der; "ama bunlar her durumda yalnızca
flilligkeit und Noıwendigkciı) .ob­
jektı"v sei, sondem sie allenfalls mır usun öznel ilkel.eri olabilirler. Bir yandan ... hiç­
sııhjehtive Prinzipie7ı der Vernıı'!ft sein bir zaman a priori tamamlanan bir açıklama
können, n3.mlich einerseits ... nie­
mals anderswo als bci einer a priori
yoluyla olmanın dışında hiçbir yerde sonla­
vollendeten Erklarung aufzuhören, namazlar; ama öte yandan [görgül alanda]
andererseits aber auch diese Vollen­
dung niemals zu hoffen .., n3.mlich
bu tamamlanma hiçbir zaman beklenemez."
im Empirischen nichc. - So ist also - Böylece çelişki bütünüyle çözümsüz bıra­
der Widerspruch ganz unaufgelösı
kılır ve saklanır, ama şeylerden usa aktarılır.
gelassen und behaltcn, aber von
den Dingnı ister in die Vemunfl ge­ Eğer çelişki burada görüldüğü gibi ve aslında
schoben. Wcnn der Widerspruch, olduğu gibi alındığında ve aynı zamanda
wie e r hicr daffır gilt, und wie er
es auch ist, wenn er nicht zugleich
çözümsüz bırakıldığında bu bir eksiklik imli­
auch aufgeJöst isı, ein Mangel isı. so yorsa, o zaman eksikliğin gerçekte usa olmak­
wire der Mangel in der Tat eher auf
die sogenannten Dinge - dic teils
tan çok sözde şeylere aktarılması gerekecektir,
nur empirisch und endlich, teils [çünkü] şeyler bir yandan yalnızca görgü! ve
aber das ohnmiichtige, sich nicht zu
sonlu olarak ve öte yandan güçsüz ve kendini
manifcstieren vennögende Ding-an­
sich sind - zu schieben als aur die belirtmeye yeteneksiz kendinde-şeyler olarak
Vernunfc. wekhe, wie Kanı seJbsr sie kabul edilirken, us ise, Kant'ın kendisi tara­
ansiehl, das Vermögen der ldeen,
des Unbedingten, Unendlichen
fından görüldüğü gibi, ideaların, koşulsu­
ist. in der Tat aber vennag die Ver­ zun, sonsuzun yetisidir. Ama gerçekte us her
nunfı allerdings den Widerspruch
durumda çelişkiyi taşıyabilir ve giderek onu
zu ertragen, jedoch freilich auch
zu lösen, und die Dinge wenigsıcns çözmeyi de başarabilir; şeyler de hiç olmazsa
wissen i h n auch zu tragen oder onu taşımayı bilirler ya da daha doğrusu yal­
vielmehr sind nur der existieren­
de Wider:spnıch - und zwar jener
nızca varolan çelişkinin kendisidirler - ve bu
Kantische Schemen des Dinges-an­ hiç kuşkusuz Kant'ın kendinde-şey şeması için
sich ebensogut als die empirischen
Dinge -. und nur insofem sie ver­
olduğu gibi görgü! şeyler için de geçerlidir -,
nünftig sind, lösen sie denselben ve ancak ussal olduk.lan düzeye dek çelişkiyi
zugleich auch in sich auf.
in der Kantischen Kritik cles
aynı zamanda kendi içlerinde çözebilirler.
kosmologischen Beweises sind die Kan t'ın kozmolojik tanıtı eleştirisinde
Momente wenigstens zur Sprache Üzerlerine herşeyin dayandığı öğelerin hiç
gebracht, auf welche es ankommt.
Wir ha.ben nimlich zwei Umstande
olmazsa sözü edilir. Bu eleştiri ile bağıntılı
darin gesehen, erstlich, daB im kos­ iki durumu gördük. İlk olarak, kozmolojik
mologischen Argument vom Sein
als eincr Voraussetzung au.sgegangen
uslamlamada bir varsayım olarak varlıktan
und von dcmselben zum Inhalte, başlanır ve ondan içeriğe, Tanrı kavramına
dem Begrilfe Goııes forıgegangen
ilerleme yapılır; ikinci olarak, Kant uslamla­
wird, und zweitens, dall Kant der Ar­
gumenıaıion schuld gibt, dall sie auf mada hata bulur, çünkü onun ontolojik tanıt
dem ontologischen Beweise beruhe, üzerine, e.d. kavramı varsayan ve ondan var­
d. i. dem Beweis, worin der Begriffvo­
rausgeselzl wird und von demselben
lığa geçen tanıt üzerine dayandığını düşünür.
zum Sein fıbergegangen wird. Indem Araştırmamızın şimdiki duruş noktasına göre
156 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Tann kavramının henüz sonsuzun belirleni­
minden daha öte hiçbir belirlenimi olma­
dığı için, ilgilendiğimiz şey genel olarak
sonsuzun varlığıdır. Belirtilen ayrıma göre,
bir kez kendisi ile başladığımız ve sonsuz
olarak belirlenmesi gereken şey varlık, ve
ikinci kez kendisi ile başladığımız ve varolan
olarak belirlenmesi gereken şey sonsuzdur.
Daha tam olarak, kozmolojik tanıtta sonlu
varlık görgü! olarak kabul edilen başlangıç
noktası olarak görünür. Tanıtlama, Kant'a
göre (B 633) , aslında temelini güvenilir
olarak atabilmek için deneyimden başlar.
Ama bu ilişki, daha yakından bakıldığında,
genel olarak yargı biçimine geri götürür. Her
yargıda özne varsayılan bir tasarımdır ki, yük­
lemde belirlenir, e.d. genel bir yolda düşünce
tarafından belirlenir; başka bir deyişle, içerik­
belirlenimlerinin belirtilmesi gerekir, üste­
lik - örneğin kırmızı, sert vb. gibi duyusal
yüklemler durumunda olduğu gibi - bu
genel kip, e.d. düşüncenin payı denilen
şey yalnızca boş evrensellik biçimi olsa bile.
Böylece Tanrının sonsuz, ilksiz-sonsuz vb.
olduğu söylendiğinde, o zaman başlangıçta
Tann özne olarak yalnızca tasarımda varsa­
yılan birşeydir ki, ne olduğu ilkin yüklemde
söylenecektir. Öznede henüz ne olduğu, e.d.
hangi içeriği, hangi içerik-belirlenimini taşı­
dığı bilinmez, - yoksa "dir" koşacı ve ona
yüklemi eklemek gereksiz olurdu. Dahası,
özne tasarımda varsayılan birşey olduğu
için, varsayım varlığın imlemini taşıyabilir
ve öznenin var olduğunu imleyebilir; ya da
onun ilkin yalnızca bir tasarım olduğunu,
sezgi, algı yoluyla olmak yerine düşlem, kav­
ram, us yoluyla tasarımda koyulduğunu ve
tasarımda böyle içeriği şimdi genel olarak
önünde bulduğunu imleyebilir.
Eğer o iki kıpıyı bu daha belirli biçime
göre anlatırsak, bu hemen onlara yöneltilen
istemin daha belirli bilincini sağlar. Bu kıpı­
lardan şu iki önerme doğar:
nach dem damaligen Sıandpunkte
unserer Un tersuchung der Begriff
Goues noch kcine weilere Bestim­
mung hat als die des Unendliclıen,
so ist das, um \VCIS es sich handelt,
überhaupı da.r Sei11 da U11endlic/ıen.
Nach dem angegebenen U n ıer­
schiede warc es das eine Mal das
Sein, mit welchem angefö.ngen wird
und welchcs als das Unendliche be­
sLİmmt werden soll, das andere Mal
das Unendlidıe, mit dem angefangen
wird und welches als seiend bestimml
werden soll. Na.her erscheint in dem
kosmologischen Beweise das ımdliclıe
Sein als der empirisch aufgenomme­
ne Ausgangspunkı; der Beweis hehı.
wie Kanı sagt (S. 633). eigenılich von
der Errahnmg an, um seinen Gnmd
recht sicher zu legcn. Dies Verhihnis
isı aber nii.her auf die Fonn dcs Ur­
ıeils übcrhaupı zurlıckzuffıhren. in
jedem Urıeil namlich isı das Subjekı
cine vomusgesetr.te V�tellung, welche
im Pr3.dikatc bestimmt, d. h. auf eine
a/lgemeine Weire durch den Gedanken
bestiımnl, d. h. von der lnhaltsbestim­
mungen angcgeben werden sollen,
wenn auch diesc allgemeinc Weisc
- wie bei sinnlichen Pr3dikaıen,
rot, hart usf. -, d. i. sozusagen der
Anıeil dcs Gedankcns ganz nur die
leere Fonn der Allgemeinheit ist. So
wenn gesagı wird: Gou ist unendlkh,
ewig usf., so isı Gou zun3.chsı als Sub­
jekı ein blolles in der Vorsıellung
Vorausgeselzta, von dem erst in dem
Pr.ldikaıe gesagt wird, was es ist; im
Subjekıe weiB man noch nicht, was
es isı, d. h . welchen lnhalı, Inh alıs­
besıimmung es hat, - sansı w.3.re
es überflfısSig, dic Kopula ..ist.. und
diescr das Pr3.dikat hinzuzufügen.
Ferner da das Subjekt das Voraus­
geselzle der Vorstellung ist, so kann
die Voraussetzung die Bedeutung
des Seins haben. daB das Subjekı
ist, oder auch, daB es nur erst eine
Vorsıellung isı, daB sıaıı durch An­
schauung� Wahrnehmung. es durch
die Phantasie, Begriff, Vernunft in
die Vorstellung gesetzt ist und i n
derselben sich sokher lnhalt nun
überhaupı vorfindeı.
Wenn wir nach dieser bestimm­
teren Form jene beiden Momente
ausdıiicken, so gew3.hn dies zuglcich
ein bestimmteres BewuBtsein fiber d.ie
Forderungen. welche an dieselben ge­
macht werclen. Es enLStehen uns aus
jenen Momenten die beiden S3tze:
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 157
Das Sein, zuniichst a l s endlich Başlangıçta sonlu olarak belirlenen varlık
bestimmt, isı unendlich; und:
sonsuzdur; ve
Das Uncndliche isı. Sonsuz vardır.
Dcnn, was den crsten Satz betrifft, Çünkü, ilk önerme söz konusu olduğunda,
so ist es das Sein eigentJich, was als
festes Subjekt vorausgcselZt ist und
sağlam özne olarak varsayılan ve irdelemede
was in der Beuachtung bleibm, d. i. kalıcı olması, e.d. sonsuzun yüklemini taşıması
welchem da• Pradikat des Unend­
lichen beigelcgı werden sol!. Sein
gereken şey sözcüğün asıl anlamında varlıktır.
ist insofern, als es auch zun3.chsı Varlığın başlangıçta sonlu olarak belirlendiği,
als e11dliclı bestimnll [wird] und
ve sonlunun ve sonsuzun aynı zamanda özne­
als das Endliche und Unendliche
eincn Augcnblick als die Sul!jekte ler olarak tasarımlandığı düzeye dek, varlık
vorgestelh werden, das Genıein­ ikisine de ortak olandır. Dikkat edilmesi gere­
w:lıaflliche beider. Das lnteresse ist
nicht, dall \'om Scin zum Unendli­ ken nokta geçişin varlıktan onun bir başkası
chen ahı einem Anderen des Scins olarak sonsuza değil, ama sonludan sonsuza
übergegangen werde, sondcrn
vom Endlichen zum Uncndlichen,
yapılması ve bu geçişte varlığın değişmeden
in welchcm Ü bergehen das Sein kalmasıdır. Böylece varlık kendini kalıcı özne
unverilndert bleibı; es zeigt sich
somit das Sein als das bleibende
olarak gösterir ki, ilk belirlenimi olarak son­
Subjekt, dessen cl3te Bestimmung, luluk sonsuzluğa çevrilir. - Bunun dışında
dic Endlichkeit niimlich, in Unend­
belirunek gereksizdir ki, varlık özne olarak ve
lichkeiı übergesctzt wird. - Es nird
lıbrigcns i"ıberflüssig sein, zu bemer­ sonluluk ise yalnızca bir belirlenim ve, son­
ken, da8 eben, indem das Sein als raki yüklemde kendini gösterdiği gibi, aslında
Subjekı und die Endlichkeit nur
aJs eine und Z\Y4lr, w:ie sich im nach­
salt geçici bir belirlenim olarak tasarımlandığı
herigen Pr.idikatc zcigt, als cirie için, salt kendi başına alınan 'Varlık sonsuz­
bloO transitorische Bcstimrnung
vorgestellt wird, in dem für sich
dur ya da sonsuz olarak belirlenmesi gerekir'
alicin genommenen Satz: das Sein önermesinde varlık ile yalnızca varlık olarak
i.st unendliclı oder ist als unendlich
zu bestimmcn, untcr dem Sein nur
varlık anlaşılacakur, görgü! varlık değil, duyu­
das Sein als solches zu versıehen ist, lur, sonlu dünya değil.
nicht das empirische Sein, die sinn­
Bu ilk önerme öyleyse kozmolojik uslam­
liche, endliche Weh.
Dieser erstc Satz ist nun der lamanın önermesidir: Varlık öznedir, ve bu
Satz des kosmologischen Argu­ varsayım, ister verili isterse başka herhangi
ments; das Sein ist das Subjekt,
und diese Voraussetzung sei ge­ bir yolda türetilmiş olsun , genel olarak
gcben oder hcrgcnommen, \'ı-Oher zeminler yoluyla dolaylılık olarak tanıtlama
sic wolle, so ist sie in Rücksicht aur
das Beweisen als Vermitılung durch
açısından genel olarak dolaysız olandır. Bu
Gründe lıberhaupı das Urımillelbtm! bilinç, öznenin genel olarak varsayım konu­
fıberhaupt. Dies BewuBt-.ein, daB
das Subjekı die Sıellung der Vo­
munu taşıması, bütününde tanıtlama yoluyla
raussetzung fıberhaupı hat, ist es, bilme açısından önemli olarak görülecek
was für das Interesse, bcweisend
biricik noktadır. Önermenin yüklemi özneye
zu erkenncn, alicin als das \\Tichti­
ge anzusehen ist. Das Pri�ikat des ait olduğu tanıtlanması gereken içeriktir.
Satzes ist der Inhalt, der vom Sub­ Burada yüklem sonsuzdur ki, varlığın yük­
jekte bewiesen werden soll; hier ist
es das Unendliche, was som it als das lemi olarak, onunla birlikte dolaylılık yoluyla
Priidikat des Seins mit dcmselben sergilenecektir.
durrlı VermitUung darzustcllen ist.
Der zweitc Satz: das Unendli­
İkinci önerme, 'Sonsuz vardır, 'öznesi olarak
che isl, hat den n3.her bestimmten daha belirli bir içerik taşır, ve burada kendini
158 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
dolaylı kılınmış olarak göstermesi gere­
ken şey varlıktır. -Bu önerme ontolojik
tanıtta asıl ilgi noktasını oluşturur ve sonuç
olarak görünmesi gerekir. Yalnızca anlak
düzlemindeki tanıtlamada yalnızca anlak
düzlemindeki bilgi için istenen şeye göre,
bu ikinci önermenin tanıtı birinci önerme
için, kozmolojik uslamlamanın önermesi
için gerekli değildir; gene de daha yüksek
us-gereksinimi hiç kuşkusuz onu ister; ama
bu daha yüksek us-gereksinimi Kant'ın eleş­
tirisinde bir bakıma kendini daha uzak bir
sonuçtan türetilmiş bir şike olarak maskeler.
Ama bu iki önermenin zorunlu olması
kavramın doğasına bağlıdır, çünkü kavram
gerçekliğine göre, e.d. kurgul olarak kavra­
nır. Ama kavramın bu bilgisi burada Man­
uktan varsayılmışur, Upkı yukanda belirtilen
o iki önerme gibi önermelerin doğasının
kendisinin doğru bir tanıtlamayı olanaksız
kıldığının bilincinin de Manuktan alınması
gibi. Gene de, bu yargının yapısı üzerine
verilen açıklamaya göre, durum burada da
kısaca durulaştırılabilir ve burası bunun
için özellikle uygundur çünkü sözde dolay­
sız bilmenin başat ilkesi tam olarak felsefede
kabul edilemez olan bu anlak tanıtlamasını
tanımak ve dikkate almakur. Tanıtlanması
gereken şey bir öznesi ve bir yüklemi olan
bir önerme, aslında bir yargıdır. Bu istemde
ilkin karşı çıkılacak hiçbirşey yoktur ve her­
şey tanıtlamanın türüne bağlı görünür. Ama
tanıtlanması gereken şeyin bir yargı olması
bile hemen gerçek, felsefi bir tanıtlamayı
olanaksız kılar. Çünkü özne varsayılmış bir­
şey ve böylece tanıtlanması gereken yüklem
için ölçündür; buna göre önerme için özsel
ölçüt yalnızca yüklemin özneye uygun olup
olmadığıdır, ve genel olarak varsayımın ait
olduğu tasarım doğruluk üzerine karar
verendir. Ama öznede kapsanan varsayımın
kendisinin ve böylece ayrıca onun yüklem
yoluyla kazandığı daha öte belirlenimin
lnhah zum Subjekte, und hier ist es
das Sein, was als das Vermillelte sich
darstcllen soll. - Dieser Satz ist das,
was im ontologischen Beweise das
Interesse ausmacht und als Resultat
erscheinen soll. Nach dem, was an das
nur ''er.mindige Bcweisen, ftir das nur
verstlndige Erkennen geforden wird,
ist der Beweis dieses zweiten Saızes ffır
den ersıen des kosmologischen Aı-gu­
menıs enıbehrlich. aber das höhere
Vemunfıbediııfois eıforden allerdings
denselben; dies höhere Vernunrt­
bedürfnis maskicrt sich aber in der
Kamischen Kritik gleichsam nur als zu
einer Schikane, die aus einer weileren
Folgcrung hergcnommen wird.
DaJ3 aber diesc zwei 53.tze not­
wendig werden, dies beruht auf der
Natur des BegriCfes, insofern dersel­
be n3mlich nach seiner Wahrheil,
d. i. spekulaıiv gefallt wird. Diese Er­
kenntnis desselben ist hier aber aus
der Logik vorauszusetzen, so wie aus
derselben ebenfalls das BewuBtsein
vorauszusetzen İsl, daB schon die Na­
tur solcher 53.IZe selbst wie der beiden
aufgestellten ein wahrhaftes Beweisen
unmöglich macht. Dies kannjedoch,
nach der Erlıiutenmg, welche über die
Beschaffenheit dieser Urteile gegeben
worden, auch hier kurz deutlich ge­
macht werden, und es ist auch um so
mehr an seinem Platze, als der Heer­
straOen-Gnındsatz vom sogenannten
unmittelbaren Wissen gerade nur dies in
der Philosophie unstatthafte, verstindi­
ge Beweisen kennt und vor Augen hat.
Es ist n5.mlich ein Satz, und zwar ein
Urteil mil cinem Subjekıe und Pr.idi­
kate, wns bewiesen werden soll, und bci
dieser Forderung hat man zun3.chst
kein Arges, und es scheint alles nur auf
die Art des Beweisens anzukommcn.
Alicin damit selbst, daB es ein Urteil
ist, was bewicsen werden soll, ist so­
gleich ein wahrhafter, ein philoso­
phischer Beweis unmöglich gemacht.
Denıı das Subjekt isl das Vorausgım>tzle;
somit İsl es für das Pr3.dikat, welches
bewiesen werden soll, der MaOstab,
und das wesentliche Kriterium für
den Satz ist daher nur, ob das Pr3-
dikat dem Subjekte angemessen sei
odcr nicht, und dic Vorstellung lıbcr­
haupt, als welcher clie Vorausseuung
angehôrl, ise das Entscheidendc über
die Wahrhciı. Ob aber dic im Subjek­
tc gemacluc Voraussetzung sclbst und
damit auch dic wciterc Bestimmung,
 KANTiN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 159
die es durch das Pr.idikaı erhalı, önermenin bütünü ve doğru olup olmadığı
das Ganze des Satzes selbst, envas
Wahres isı, gerade das Haupı- und
tam olarak bilginin başlıca ve biricik ilgisi­
einzige in teresse des Erkennens ist dir ki, doyurulmamış ve giderek dikkate bile
es, was nichı befriedigı und selbsı
nichı beriicksichtigı wird.
alınmamıştır.
Das Bedürfnis der Vern unft Usun gereksinimi bir bakıma bilinçsizce
treibt jedoch von in nen heraus,
içeriden dışarıya doğru işleyerek bizi bunu
gleichsam bewu6tlos, zu dieser Be­
rücksichtigung. Es gibı sich eben in
dikkate almaya doğru iter. Belirtilenlerden
dem angefiihrıen Umsıande kund, görüldüğü gibi, Tanrının varoluşunun tanıtlan
dall sogenannıe mchrerc Bcweise
voın Dasein Goues gesucht worden
denilen şeyleri bulmak için girişimde bulunul­
sind, von denen die einen den ei­ muştur. Bunlardan biri yukarıda sözü edilen
nen der oben angegebenen 53.tze önermeyi temel alır ki, onda varlık öznedir ve
zur Gnındlage haben, den niimlich,
worin das Scin das Subjekt, das
varsayılmış olanı oluşturur, ve sonsuz ise onda
Vorausgesetztc ist und das Un­ dolaylılık yoluyla koyulan belirlenimdir; [ikin­
endliche die durch Vermiıılung
in ihm gesetzte Bestimmung, und
cisi ise] temel olarak öteki evrik önermeyi alır
[die anderen] dann den anderen, ki, bununla o birinci önerme tek-yanlılığını
umgekehrten, wodurch jenem ers­ yitirir. İkincide eksiklik, varlığın varsayılmış
ten die Einseitigkeit genommen
wird. in diesem isı der Mangel, dall
olarak alınması, ortadan kaldırılır ve evrik
das Sehl als vorawgesetıt ist, aufgc­ olarak bundan böyle dolaylı olarak koyulması
hoben, und nunmchr umgekehn ist
gereken varlıktır.
es das Sein, was als vmnittelı. gesetzt
werden soll. Buna göre tanıtlamanın yerine getirmesi
Sonach ist dcnn wohl der gereken şey tamamlanmışlık açısından bildiril­
Vollsıiindigkeiı nach dasjenige,
was im Beweise geleistel wcrden
miştir. Ama bununla tanıtlamanın kendisinin
soll, vorgelragen. Qie Natur dcs doğasına dokunulmuş olmaz. Çünkü iki öner­
Beweiscns selbst ist jedoch damit
meden her biri tekil olarak bildirilmiştir; buna
als dieselbe gelassen. Denn jeder
''on beiden Si.tzen isl einzeln gc­ göre tanıtlaması öznenin içerdiği varsayımdan
stellL; sein Beweis gchl daher von yola çıkar ki, bunun her keresinde dolaysızca
der Vor.ıusseuımg aus, welche das
Subjekı entbiilı und welche jedes
zorunlu olmadığı ama ancak öteki yoluyla
Mal erst durch den anderen als zorunlu olduğunun gösterilmesi gerekir. Her
nonvcndig, nicht als unmİllelbar
bir önerme ötekini varsayar ve böylece ikisi
dargesıellı werden soll. Jeder Saız
setzt daher den anderen voraus, için de gerçek bir başlangıç bulunamaz. Buna
und es findet nicht ein wahrhaf­ göre tam olarak bu nedenle ne ile başlanacağı
ter Anfang fıir dicselben statt. Es
scheim zunichst eben danım selbst
ilkin ilgisiz bir sorun gibi görünür. Ama ne ile
gleichgiıltig, womit der Anfang ge­ başlanacağı ilgisiz bir sorun değildir ve önemli
macht werde. Alicin dem isl nicht
olan niçin ilgisiz olmadığını bulmaktır. Soru
so, und warum dem nicht so sei,
dies zu wissen, darauf komml es varsayımlardan biri ile mi yoksa öteki ile mi,
an. Es handelt sich nimlich nichı e.d. dolaysız belirlenim ile, tasarım ile mi baş­
darum, ob mit der einen oder
mit der anderen Voraussetzung,
lanacağı sorusu değildir. Tersine, anlaşılması
d. i. un111ittelbaren Bestimmung, gereken şey genel olarak böyle bir varsayım
Vorstellung angefangen, sondern
ile başlangıç yapılamayacağı, e.d. bir varsa­
dall überhaupt nicht mit einer sol­
chen der Anfang gemachı, d. h . yımın temelde yatıyor olarak ve kalıcı temel
d aO sie als die zugnmde liegendc olarak görülemeyeceği ve ele alınamayacağı­
und liegen bleibende beırachteı
und behandelt werde. Denn selbst
dır. Çünkü her biri öteki yoluyla tanıtlanan
der na.here Sinn desscn, daB die iki önermenin varsayımlarının dolaylı kılınmış
160 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
olarak gösterilmesinin daha tam anlamı
dolaysız belirlenimler olarak taşıdıklan özsel
imlemden yoksun bırakılmalarıdır. Dolaylı
kılınmış olarak koyulmalannın imlemi belir­
lenimlerinin sağlam olmaktan çok geçici
özneler olmaktan oluşmasıdır. Ama bu yolla
tanıtlamanın bütün doğası değişir, çünkü
tanıtlama öznenin sağlam bir temel ve ölçün
olmasını gerektirir. Eğer geçici birşeyden baş­
larsa, desteğini yitirir ve gerçekte bundan
böyle yer alamaz. - Eğer yargının biçimini
daha yakından irdelersek, tam şimdi açık­
lanmış olan şeyin o biçimin kendisinde yat­
tığı görülecektir, ve aslında yargı ne ise tam
olarak biçimi yoluyla odur. Başka bir deyişle,
öznesi olarak dolaysız birşeyi, genel olarak
varolan birşeyi alırken, öznenin ne olduğunu
anlatması gereken yüklemi olarak bir evren­
seli, düşünceyi alır. Yargının kendisi böylece
varolanın varolan birşey değil ama bir düşünce
olduğu anlamını taşır.
Burada önümüzde duran örnek bunu
hemen daha durulaştıracak, niçin kendi­
mizi örneğin doğrudan kapsadığı şeye, yani
belirtilen iki önermeden birinciye, sonsuzu
dolaylı kılınmış olarak koyan önermeye sınır­
lamamız gerektiğini daha iyi anlamamıza
yardım edecektir. Varlığın onda sonuç ola­
rak göründüğü ötekinin kesin irdelemesi ise
başka bir yere aittir.
Kozmolojik tanıtın burada önümüze aldı­
ğımız daha soyut biçimine göre, onun büyük
öncülü sonlunun ve sonsuzun asıl bağlantı­
sını, ikincinin birinci tarafından varsayıl­
masını kapsar. 'Eğer sonlu varsa, sonsuz da
vardır' önermesinin daha tam anlatımı ilk
olarak şudur: 'Sonlunun varlığı yalnızca onun
varlığı değil, ama sonsuzun da varlığıdır. Böy­
' Unendliclıen. Wir haben ihn so auf
lece onu en yalın biçimine geri getiririz ve
sonsuzun sonlu tarafından koşullandırılmışlığı
ya da ikincinin birinci tarafından varsayılmış­
lığı ya da nedensellik ilişkisi gibi daha öte belir­
lenmiş derin-düşünce biçimleri tarafından
Voraussetzungen cines jeden der
beiden S3.tze durch den anderen
bewiesen, als vermittell dargestellt
werden sollen, bcnimmt ihnen
die wesentJiche Bedeuttıng, welche
sie als un1nitlelbare Bestimmungen
haben. Denn da8 sie als venniueltc
gesetzt \verden, darin licgt dies als
ihre Bestimmung, viel mehr üher­
gehende als reste Subjekte zu sein.
Hierdurch aber vcrii.ndcrt sich dic
ganze Natur des Bewcisens, welches
vi.elmehr des Subjekts als cincr festen
Grundlage und Ma6stabes bedurrte.
Von einem Übergehenden aber an­
fangend, verlierl es seinen Halt und
kann in der Tat nichı ınehr stallfın­
den. - Beuachten wir die Form des
Urıeils na.her, so licgt das soebcn Er­
liiutertc in ihr selbst, und Z\'t'ar ist das
Urıeil durch seine Form eben das,
was es ist. Es hal zu seinem Subjekıe
namlich Cl\vas Unmiuelbares, ein
Seiendes i"ıbcrhaupt, ru seinem Pr.i.­
dikate aber, welches awdıiicken soll,
ıuru das Sul!jekt isi, cin Allgemeines,
den Gedanken; das Urteil hat somit
selbst den Sinn: das Seiende ı:'it niclıt
ein Seiendes, sondern ei.n Gedanke.
Dies wird zuglcich deuılicher
werden an dem Beispiel, welchcs
wirvor uns habcn und das nunmehr
na.her zu beleuchten ist, wobei wir
uns aber aur das, was dasselbe zu­
n3chsı enthih, nimlich den ersıen
der angegebenen bciden 53.tze Zll
beschr.inken haben, worin mimlich
das Unendlichc als das Vermiuelte
gcsetzt wird; die ausdrückliche Be­
trachıung des anderen, worin das
Sein als Resuhat erscheint, gehört
an cinen andcren Ort.
Nach der abstrakteren Foım, ,.,.;e
wir den kosmologischen Beweis auf­
nahmen, cnlhfilt sein Obersatz den
eigentlichcn Zusammenhang dcs
Endlichen und Unendlichen, daB
dieses vonjenem vorausgesetzt wird.
Der na.here Ausdruck des Satzes:
wenn Endliches existierl, so isı aıulı
das Unendliche, İSl zunachst dieser:
Das Sein des Endliclıen i.sl nichl nur
sein Sein, sondern aucll das Sein des
die cinfachste Form zuıiıckgebracht
und gehen den Venvicklungen aus
dem \Vege, welche durch die weiter
bcsıimmten RcOexionsformen von
dem Bedingt.'iei1ı des Uncncllichen
durch das Endliche oder dem Vor­
ausgesetztsein desselben durch dieses
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 161
odcr dem -Kausalitiiln1erhciltnis her­ ona eklenebilecek karışıklıkları bir yana
beigeführt werden können; aile diese
Verh3.ltnisse sind injener einfachen
aunış oluruz. Tüm bu ilişkiler o yalın biçimde
Form enlhalten. Wenn wir nach der kapsanır. Eğer daha önce verilen belirlenime
\'Orhergegebenen Bestimmung das
Sein naher als das Subjekt des Urteils
göre varlığı daha tam olarak yargının öznesi
ausdrückcn, so lamet dies damı so: olarak anlaursak, yargı şöyle olur:
Das Sei n ist nichı nur als end· Varlık yalnızca sonlu olarak değil, ama son­
�:�:;:;:��n auch als unendlich zu
SUZolarak da belirlenmelidir.
Das, woraufes ankomml, ist der Er­ Herşeyin gelip dayandığı nokta bu bağın­
wcis dicses Zusammenhangs; dicser ist
im Obigen aus dem Begıilfe des End·
tının tanıtıdır. Yukarıda bunun sonlunun
l ichcn aufgezeigı worden, und diese kavramından geldiği gösterildi, ve sonlunun,
spekulalive Betrnchtung der Natur dcs sonsuzu ortaya çıkaran dolaylılığın doğası­
Endlichcn, der Venniulung, aus wcl­
cher das Uncndliche hen•orgclu, ist nın bu kurgu] irdelemesi eksendir ki, bütün
dic Angel, um die sich das Ganzc, das sorun, e.d. Tanrıyı bilme ve Tanrının bilgisi
Wissen von Gott ımd scine Erkcnnt­
onun çevresinde döner. Ama bu dolaylılıkta
nis dreht. Der wcscntlichc Punkt in
cliescr Venn iuhıng aber isı, daB das özsel nokta sonlunun varlığının olumlu birşey
Sein des Endlichen niclıt das Affinna· olmadığı, tersine sonsuzun sonlunun varlığı­
tiue ist, sondcn1
daB vielmehr dcssen
Sichaun1cben es ist, wodurch das
nın kendini ortadan kaldırması yoluyla koyul­
Unendliche gesetzt und vcrmiuelt ist. duğu ve dolaylı kılındığıdır.
Hierin isl es, daB der wescntli­ Kozmolojik tanıttaki özsel ve biçimsel
che formelle Mangcl des kosmolo­
gischcn Be,�·ciscs liegt, das endliche kusur sonlu varlığın salt başlangıç ve başlan­
Sein nicht nur als bloBen Anfang und gıç-noktası olarak alınmakla kalmamasında,
Ausgangspunkt zu haben, sondern
ama gerçek birşey, olumlu birşey olarak saklan­
es als elrvas lVnlırlıafte.'i, Affinnatfoes
zu behahen und bcstchen zu lasscn. masında ve sürdürülmesinde yatar. Varsayıl­
Aile die bemerkten Rcflexionsfomıen mışlık, koşulluluk, nedensellik gibi belirtilen
von Vora11sselıe,1, Bedingt.sein, Kawa­
litiit enıhahen eben dieses, daB das
tüm derin-düşünme biçimleri tam olarak var­
Voraussetzende, die Bedingung, die sayılanın, koşulun, etkinin yalnızca olumlu
\o\'irkung ffir cin nur Affimıatives ge­ olarak alınmasını ve bağınunın geçiş olarak,
nommen und der Zusammenhang
nicht als Übergang, was er wesent­ özsel olarak olduğu şey olarak kavranmama­
lich isı, gefaBt wird. \Vas sich aus der sını kapsar. Sonlunun kurgul irdelemesin­
spekulaıiven B trach tung des End­
e
lichen ergibt; ist dies, daB
vielmehr den çıkan şey dahaçok sonlu var olduğunda
nich� wenn das Endliche İsl, das Un· sonsuzun yalnızca onun yanısıra var olduğu
endliche nur auch ist, nicht das Sein değil, varlığın yalnızca sonlu olarak değil ama
nicht nur als endlich, sondenı auch als
unendlich zu bestimmen ist. \\'cnn
ayrıca sonsuz olarak da belirlenmesi gerek­
das Endliche dies Affirmative w3.re, so tiğidir. Eğer sonlu bu 'olumlu' olsaydı, o
würde der Obersatz zu dem Satzc wer­
zaman önermenin büyük öncülü 'Sonlu var­
den: das endliche Sein isi als endli­
ches uncndlich, dcnn es \"'3.re scine lık sonlu olarak sonsuzdur' olurdu, çünkü
- bestehende - Endlichkeit, welche sonsuzun kendi içinde kapsadığı şey onun
das Unendliche in sich schlösse. Die
angcführtcn Bestimmungen von
- kalıcı - sonluluğu olurdu. Sözü edilen
Vorausseızen, Bedingen, Kausalit3.t varsayma, koşullandırma, nedensellik belirle­
befest.igen siimtlich den affirmativen nimleri toplu olarak sonlunun olumlu göıii­
Schein des Endlichen noch mchr
und sind eben darum selbst nur
nüşünü daha da sağlamlaşurır ve tam olarak
cndliche, d. i. unwahre Vcrh3.ltnisse bu nedenle kendileri yalnızca sonlu, e.d.
1 62 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
gerçek-olmayan ilişkilerdir - gerçek-olma­
yanın ilişkileri. Bu doğalarını tanımak onlara
yönelik mantıksal ilgiye neden olan biricik
noktadır; ama tikel belirlenimlerine göre
diyalektik her biri için tikel bir biçim üstlenir
ki, gene de temelinde sonlunun o genel diya­
lektiği yatar. - Tasımın büyük öncülünü oluş­
turması gereken önerme öyleyse şu olmalıdır:
'Sonlunun varlığı yalnızca onun kendi varlığı
deği.� ama dahaçok onun başkasının, sonsuzun
varlığıdır.' Ya da, sonlu olarak belirlenen var­
lık bu belirlenimi ancak sonsuzun karşısında
kendine-bağımlı ya da bağımsız olarak durup
kalmaması, ama dahaçok yalnızca ideal, yal­
nızca onun bir kıpısı olması anlamında taşır.
Sonuçta 'Sonlu vardır' küçük öncülü olumlu
anlamda yiter; eğer gerçekten de sonlu varolur
diyebilirsek, bu ancak varoluşunun yalnızca
görüngü olması demektir. Sonlu dünyanın
yalnızca bir görüngü olması, tam olarak bu
olgu sonsuzun saltık gücüdür.
Sonlunun ve onun anlatımının bu eyti­
şimsel doğası için anlak-tasımının biçiminin
hiçbir yeri yoktur. Bu tasım ussal içeriğin ne
olduğunu anlatacak bir durumda değildir, ve
dinsel yükseliş ussal içeriğin kendisi olduğu
için, o anlağa özgü biçimde bir doyum bula­
maz, çünkü dinsel yükselişte bu biçimin
kavrayabileceğinden daha çoğu vardır. Bu
nedenle Kant'ın Tanrının varoluşunun sözde
tanıtlarını saygınlıklarından yoksun bırakmış
olması kendi için hiç kuşkusuz olağanüstü
önemi olan birşeydir, üstelik yetersizlikle­
rini göstermekle onlara karşı bir önyargı
yaratmaktan daha çoğunu yapmamış olsa
bile. Ama tanıtları eleştirisinin kendisi kendi
başına yetersizdir. Dahası, o tanıtların daha
derin temellerini anlamayı başaramamış ve bu
nedenle gerçek içeriklerine hakkını vereme­
miştir. Aynı zamanda bu yolla usun tam sakat­
lanması için temeli atmış ve us ondan sonra
salt dolaysız bir bilme türü olmayı istemekle
yetinir olmuştur.
-Vcrh3.ltnisse des Umvahren: dic­
se ihre Natur zu erkennen ist es,
was allein das logische In1eresse
derselben ausmacht, abcr nach
ihren besonderen Bcstinımungen
nimmt die Dialektik einer jeden
eine besondere Form an, der je­
doclı jene allgemeine Dialektik des
Endlichen zugrunde liegı. - Der
Saız, der den Obersaız des Schlus­
ses ausmachen solhe, muB daher
vielmehr so lauten: Das Sein des
Endlichen ist niclıt sein eige1ıe.s
Sein, sondern vielmehr das Sein
seinesAnderen, des Unendlichen.
Oder das Sein, das als endlich be­
stimmt ist, hat nur in dem Sinne
diese Bestinımung, daO es nicht
dem Unendlichen selbsıiindig
gegenıiber stehenbleibt, sondern
\'İelmehr nur idecll, MomenL des­
selben isı. Damiı ffillı der Untersmz:
das Endliche ist, im afnrmath•en
Sinne hinweg, und wenn man
wohl sagen kann, es existierl, so
heiBL dies nur, claB seine Existenz
nur Erscheinung ist. Eben dies,
da8 die endliche Wclı nur Erschei­
nung isl, ist die absolllle MachL des
Unendlichen.
Fıir diese dialekLische Nalllr
des Endlichcn und ffır deren
Ausdnıck hal nun die Form des
Verstandesschlusses keinen Raum;
er İsl nichL imsınnde, dasjenige,
was der vemfınftige Gehalt İsl, aus­
zudrfıcken, und indem die religiösc
Erhebung der venıiinfıige Gehalı
selbsL ist, so findet sie sich niclll in
jenerversı.iindigen Form befriedigt,
denn in ihr ist mehr, als diese fas­
sen kann. Es ist daher für sich von
der gröBten Y\'ichtigkeit gewesen,
daB Kant die sogenannten Beweise
vom Dasein Gottes um ihr Ansehen
gebrachı und die Unzuliinglichkciı
derselben freilich zu mehr nicht
als zum Vonırtcil gemacht hat. Al­
icin seine Kritik derselben ffır sich
ist selbst unzuHinglich, auBerdem,
da8 er die ıiefere Gnındlage je­
ner Beweise vcrkannt und ihrcm
wahrhaflen Gehalte somit nichL
auch dic Gcrcchligkeit hat wider­
fahrcn tas.sen können. Er hat damiL
zugleich die vollkommene Erlah­
mung der VcrnunfL begründet,
wclche sich von ihm aus begnfıgL
hat, cin bloB unmiuelbares Wisscn
sein zu wollen.
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 1 63
Das Bisherige hal die Erörterung Bu noktaya dek dinin ilk belirleniminin
des Begriffs, welcher das Logische manuksal öğesini oluşturan kavramın irde­
der ersten Bestimmung der Rcligion
ausmacht, nach der Seite einesteils, lemesi ile ilgilendik. Onu bir yandan önceki
nach welcher derselbe in der frühe­ metafizikte kavrandığı yana göre ve öte yan­
ren Meıaphysik aufgefaBı war, und
die Gestah andcrcrseits betroffen, in dan içinde kavrandığı şekil ile ilgili olarak
welcher er gefaBt wurde. Aber dics ist ele aldık. Ama bunlar bu belirlenimin kur­
rür die Erkennmis des spekulativcn
Begriffs dieser Bestimmung nicht ge­ gul kavramının bilgisi için yeterli değildir.
nügend.Jedoch ist der eine Teil davan Gene de, bu bilginin bir yanı, sonlu varlı­
sclıon angegeben, namlich deıjenigc,
der den Übergang des endlichen Seins ğın sonsuz varlığa geçişini ilgilendiren yan
in das unendliche Sein betrifft, und daha önce belirtildi. Şimdi ikinci yanı kısaca
es ist nur der andere Teil, dessen belirteceğiz ve bunun aynnulı bir taruşması
ausffıhrlichere Erörcenmg bereilS ffır
eine folgcnde Gesıalı der Religion aus­ dinin sonraki bir şekli ele alınıncaya dek
gesctzt ist, noch kurz anzugeben. Es ertelenecektir. Bu daha önce şu önermenin
ist dies dasjenige. was vorhin in der şeklinde görünür:
Gcsıalı des Saızcs
Das Unendliche i.'it Sonsuz vardır,
erschicn und worin somit das Sein ve böylece bu önermede varlık genel ola­
übcrhaupt als das Vermiucltc be­
stimmt isL. Der Bewcis hal diese rak dolaylı kılınmış birşey olarak belirlenir.
Verınitthmg nachzuwciscn. Es gehl Tanıtın bu dolaylılığı göstermesi gerekir. İki
aber auch schon aus dem Vorher­ önermenin birbirinden ayn olarak irdelene­
gehendcn hervor, daO die beiden
sauc nicht getrennt voncinandcr be­ meyeceği daha önce söylenenlerden açıktır.
u-aclHcl werden können; indcın die Tasımın anlak-biçiminden önermelerden
Veı-suındesfonn des Schlusses für den biri açısından vazgeçildiğine göre, önerme­
einen aufgegeben wordcn, isl damit
zugleich die Trenmmg derselben mıf­ lerin ayrılmasından da vazgeçilmiştir. Henüz
gcgeben. Das noch zu betrachcende irdelenmesi gereken kıpı buna göre sonlu­
Moment isl daher in der gegebenen
Enıwicklung der Dialektik des Endli­ nun diyalektiğinin belirtilen gelişiminde
chen schon enthahen. daha şimdiden kapsanır.
Wenn aber bei dem aufgezeigıen Ama eğer sonlunun sonsuza belirtilen
Ü bergang des Endlichen in das Un­
endliche das Endliche als Aıısgangs­ geçişinde sonlu sonsuz için başlangıç nok­
pıınkı für das Unendliche erscheinı, tası olarak görünüyorsa, buna göre yalnızca
so scheinl hiemach der andere, nur
ıımgekehrıe ÜSaız oder Ü bergang evrilmiş olan öteki önerme ya da geçiş de
gleichfalls als bcrgang vom Unend­ benzer olarak sonsuzdan sonluya geçiş
lichen ins Endliche oder als der Salz
.das Unendliche isı endlich", sich be­ olarak ya da "Sonsuz sonludur" önermesi
stimmen zu müssen. in dieser Verglei­ olarak belirlenmelidir. Bu karşılaştırmada
chııng wı:irde der Saız: .das Unendli· "Sonsuz vardır" önemesi burada irdelenecek
ehe ist", nicht die ganze Bcstimmung
emhalLen, welche hier zu betrachlen olan bütün belirlenimi kapsamaz. Ama bu
ist. Dieser Unlerschicd verschwindeı ayrım varlıf;ın, dolaysız birşey olduğu için,
aber durch die Betrachtung, dafi das
Sein, da es das Unmiuelbare, von der aynı zamanda sonsuzun belirleniminden

gleich Unterschiedene isL, allerdings ayrı olduğu ve aslında böylelikle yalnızca

Bcslimmung dcs Unendlichen zu­
damiL schlcchthin als endlich bestimmt sonlu olarak belirlendiği biçimindeki irde­
ist. Diesc logische Natur des Seins leme yoluyla yiter. Varlığın ya da dolay­
odcr der Unmİllelbarkeit iiberhaupt sızlığın bu mantıksal doğası genel olarak
ist aber aus der Logik vorauszusel­
zen. Es crhelll diese Beslİmm1mg der Mantıktan varsayılmıştır. Ama varlığın bu
164 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
sonluluk belirlenimi kendini hemen burada
içinde durduğu bağlantıda da gösterir. Çünkü
sonsuz, kendini varlığa çözerken, kendini
kendi başkası olarak da belirler; ama sonsuzun
başkası genel olarak sonlu olandır.
Bunun dışında, eğer, daha önce belirtildiği
gibi, yargıda özne varsayılmış birşey olarak,
genelde varolan birşey olarak bulunurken
yüklem evrensel birşey, bir düşünce ise , o
zaman
Sonsuz vardır
önermesinde - ve bu önerme benzer olarak
bir yargıdır - belirlenim aslında evrilmiş
olarak görünür, çünkü yüklem kesin olarak
varlığı kapsar ve özne, sonsuz, yalnızca düşün­
cede, ama hiç kuşkusuz nesnel düşüncede
varolur. Gene de varlığın kendisinin başlıca
böyle soyut ve mantıksal olarak görüldüğü
düzeye dek yalnızca bir düşünce olduğu
tasarımını anımsayabiliriz, ve eğer sonsuz
da yalnızca bir düşünce ise, varlık özellikle
öyle görülmelidir, çünkü o zaman yüklemi
de bir tür - öznel - düşünceden başka bir­
şey olamaz. Her ne olursa olsun, yargıdaki
biçimine göre alındığında yüklem evrensel
ve düşüncedir; içeriğine ya da belirliliğine
göre varlıktır ve daha tam olarak alındığında
dolaysız, ayrıca sonsuz, tekil varlıktır. Ama
eğer bununla varlığın, düşünüldüğü için,
bundan böyle genel olarak varlık olmadığı
denmek istenirse, o zaman bu yalnızca saçma
bir idealizmdir ki, birşeyin düşünülmekle var
olmaya son verdiği ya da giderek var olanın
düşünülemeyeceği ve öyleyse yalnızca yoklu­
ğun düşünülebilir olduğu sanısı içindedir.
- Gene de bütün kavramın burada irdele­
nen yanına giren idealizm belirtilen ve daha
sonra ele alınacak olan açıklamaya aittir. Ama
özellikle dikkat edilmesi gereken nokta tam
olarak belirtilen yargının içeriğinin ve biçimi­
nin karşıtlığı yoluyla karşı-vuruşu kendi içinde
kapsadığı olgusudur. Bu vuruş önceden ayn
Endlichkeiı des Seins aber soglcich
auch in dem Zusammenhange, in
welchem es hier sLeht. Denn das
Uncndliche, indcm es sich zum
Sein entschliellt, bestimınt sich hier­
mit 1.u einem Andenm seiner selbst:
das Andere des Unendlichen isı
aber iıberhaupı das Endliche.
Wenn rcrner \•orhin angegebcn
worden, daJl im Urıeile das Subjekı
als das Vorausgesetztc, das Sciendc
iıberhaupı is� das Pr.'idikaı aber das
Allgemeine, der Gedanke isı, so
scheint in dem Satz - und diescr
Saız isı gleichfalls ein Urıcil -
Das Unendliche ist
\-"ielmchr dic Bestimmung umgc­
kehn zu sein, indem das Pr5.dikaı
ausdrfıcklich das Sein enthült und
das Subjekı. das Unendliche, nur
im Gedanken, abcr frcilich im ob­
jckLiven Gedanken ist. Docl1 könn­
ıe man auch an die Vorsıelhıng er­
innert wcrden, daB das Sein selbst
nur cin Gedankc sei, vornehmlich
insofem es so absLrakt und logisch
betrachtct wird. und um so mchr,
wenn das Unendlichc auch nur cin
Gedankc sei. so könne scin Pridi­
kat von keiner anderen An als auch
\'on der Art cines - subjektivcn -
Gedankens sein. Allerdings isı das
Prcidikat sciner Form dcs Urtcils
nach das Allgemeine und der Ge·
danke; seinem Inhalıe oder der Be­
stimmıheit nach isL es Sei11 und, ,.,.;c
nciher soeben angegeben worden,
als unmiuelbares auch cndliches,
einzelnes Sein. Wenn aber dabei
gemeint wird, das Sein, weil es ge­
dacht werde, sei damit nichı mehr
Scin als solches, so ist dies nur ein
gleichsam alberner Idcalismus,
welcher meint, damh, daB etwas
gedachl werde, höre es auf zu sein,
oder auch das, was ist, könne nicht
gedacht wcrden. und nur Nichts
sei somİl denkbar. - Doch der
in die eben hier zu beırachtendc
Seiıe des ganzen Begri!Ts einschla·
gende Jdealismus gehört zu der
angegebcncn, sp3ter vorzuneh­
menden Erörterung. Woraur aber
vielmehr aufmerksam zu machen
isı, isı, daB gerade das angegebene
Urteil durch den Gcgensatz scines
lnhaJLes und seiner Form den Ge·
genschlag in sich enth3.ll, welcher
die Nalur der absoluten Vcreini­
gung der beiden vorhin getrennt
 KANT'IN KOZMOLOJİK TANITI ELEŞTİRİSİ 1 65
gestelltcn Seiten in eins, in den olarak koyulan iki yanın birde, kavramın ken­
Begrilf selbst ist.
Was nun frlıher von dem Un­
disinde saltık birleşmesinin doğasıdır.
endlichen kurz beigcbracht wor­ Daha önce sonsuz ile ilgili olarak kısaca
den, ist. dall es die Affirmalion der
sich selbst aulhebenden Endlich­
gösterdiğimiz şey onun kendini ortadan
kcit, das Ncgiercn der Negation, kaldıran sonluğun olumluluğu, olumsuzla­
das Vermittche, aber durch die
manın olumsuzlaması, dolaylı kılınan, ama
Aufhebmıg der Vermiıtlung Ver­
miuehe ist. Damit ist schon selbst dolaylılığın ortadan kaldırılması yoluyla
gesagı, daB das Unendliche die dolaylı kılınan olduğudur. Bununla daha
cinfache Beziehung auf sich, diese
abstrakte Gleichheit mit sich auch
şimdiden söylenmiş olan şey sonsuzun yalın
ist, welche Sein genannt wird. Oder kendi ile bağıntı, bu kendi ile soyut eşitlik
es ist die sich selbst aufhebende
Vennittlung; das Unmillelhare abcr
olduğudur ki, buna varlık denir. Ya da son­
ist eben die aufgehobene Vermiu­ suz kendini ortadan kaldıran dolaylılıktır;
lung oder das, worein die sich auf­
dolaysız olan ise tam olarak ortadan kaldınl­
hcbende Vermiulung übergeht,
das. zu dem sie sich auChcbt. mış dolaylılık ya da kendini ortadan kaldıran
Eben damit ist dicse Affirmati­ dolaylılığın ona geçtiği, kendini ona doğru
on oder [dieses] sich selbst gleiche
[Sein] in Einem nur so unmiuclbar
ortadan kaldırdığı şeydir.
affirmativ und sich selbst gleich, Buna göre bu olumlama ya da birde [bu]
als es schlechthin dic Negation
der Negaıion ist, d. h. es cntlıiilt so
kendi kendisine eşit [varlık] ancak saluk ola­
selbst die Negaıion, das Endliclıe, rak olumsuzlamanın olumsuzlaması olduğu
aber als sich aufhebendcn Schein.
zaman dolaysız, olumlu ve kendine eşittir;
Oder indenl die Unmiıtelbarheiı,
zu der es sich aufhebt, dicse abs­ e.d. kendisi olumsuzlamayı kapsar, sonlu
trakte Gleichheit mit sich, in die olandır, ama ancak kendini ortadan kaldıran
es übergeht und die Sein isl, nur
das einseitig au[gefaBte Moment
görünüş olarak. Ya da kendini ona ortadan
des Unendlichen - als welches kaldırdığı dolaysızlık, içine geçtiği ve varlık
eben das Aflinnal.İve nur als dieser
olan bu soyut kendi ile eşitlik sonsuzun yal­
ganze ProzeB ist -, alsa endlich isl,
so bestimmı sich dasselbe, indem nızca tek-yanlı olarak kavranan kıpısı olduğu
es sich zum Sein bestimmt, zur
- ki olumlu olan ancak bu bütün süreç ola­
Endliclıkeit. Aber die Endlichkeİl
und dieses unmiuelbarc Scin ist rak sonsuzdur -, ve öyleyse sonlu olduğu
damit zugleich eben die Negation, için, sonsuz kendini varlığa belirlemede son­
welche sich selbst negiert; dieses
scheinbare Ende, der Übergang
luluğa belirler. Ama sonluluk ve bu dolaysız
der lebendigen Dialektik in die varlık böylelikle aynı zamanda tam olarak
tote Ruhe des Resultates ist selbsL
der Anfang wieder nur dicser le­
kendi kendini olumsuzlayan olumsuzlamadır.
bendigen Dialekıik. Bu görünüşte son, dirimli diyalektiğin sonu­
Dies ist der Begriff, das Lo­
cun ölü dinginliğine geçişinin kendisi yine
gisch-Vcrnünflige der erstcn, abs­
trakten Bcstiınmung von Gou und yalnızca bu dirimli diyalektiğin başlangıcıdır.
der Religion. Die Seite der letzte­ Bu Tanrının ve dinin ilk, soyut belirle­
ren ist durch dasjenige Moment
des Begriffs ausgedrlıckt, welchcs
niminin kavramı, ondaki mantıksal-ussal
\'on dem unmiuelbaren Sein an­ öğedir. Onun bu yanı kavramın dolaysız
rangc und sich in und zu dem Un­
varlıktan başlayan ve kendini sonsuzda ve
endlichen aufbebt; dic objektive
Seite aber als solche isı in elem sonsuza ortadan kaldıran kıpısı yoluyla
SichaufschlieBen des Uncndlichen anlatılır; ama genel olarak nesnel yan son­
zum Sein und zur Endlichkeiı
enthahen, dic eben nur momcn­
suzun kendini varlığa ve sonluluğa açışında
tan und übcrgehcnd isı - nur kapsanır. Sonlu yalnızca kıpısal ve geçicidir
166 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
- yalnızca görüngüsü olduğu sonsuz­
luk nedeniyle, onun gücü olan sonsuzluk
nedeniyle böyledir. Kozmoloj ik denilen
tanıt öznel yanında dinsel yükseliş denilen
devimin içinin, ondaki ussal öğenin kendi
içinde ne olduğunu bilince getirme çaba­
sından başka birşey olarak görülmeyecektir.
Bu devim tam olarak içinde onu gördüğü­
müz anlak-biçiminde kendinde ve kendi
için olduğu gibi kavranmasa bile, teme­
lini oluşturan içerik bu nedenle hiçbirşey
yitirmez. Biçimin eksikliğinin içine işleyen
ve gücünü uygulayan ya da daha doğrusu
edimsel ve tözsel gücün kendisi olan şey bu
içeriktir. Dinsel yükseliş bu nedenle ken­
dini bu eksik anlaumda bile tanır ve onun
iç, gerçek anlamını anlak-tasımının türü
yoluyla güdükleştirilmesine karşın bilir. Bu
nedenle, Kant'ın (aynı yer, B 632) dediği
gibi, bu tasım-türü hiç kuşkusuz "yalnızca
sıradan değil, ama kurgul anlak için de ken­
dinde en büyük inandırıcılığı taşır. Ayrıca
açıkur ki doğal tannbilimin tüm tanıtlannın
herzaman izlenmi,ş ve her zaman izlenecek olan
ilk ana çizgilerini de gösterir, üstelik bunlar
ne denli dışsal eklentiler ve süslemeler ile
donatılıp gizlenmiş olsalar da"; - ve, ekli­
yorum, anlağı izleyerek bu ana çizgilerde
yatan içerik bütünüyle yanlış anlaşılabilir
ve eleştirel anlak tarafından biçimsel ola­
rak çürütüldüğü sanılabilir - ya da sözde
dolaysız bilmenin anlama yeteneksizliği ve
us yoksunluğu nedeniyle çürütülmeksizin
gösterişle bir yana atılabilir ya da gözardı
edilebilir.
fıbergehend kraft der Unendlichkeiı.
deren Erscheinung sie nur ist und die
ihre Macht isL Der kosmologische so­
genannte Beweis ist tür nichlS anderes
anzusehen als lür das Besıreben, dasje­
nige zum BewuBtsein zu bringen. was
das lnnci"c, das rein Vernıinft.igc der
Bewegung in sich selbst ist, welche als
die subjektivc Seite die religiöse Er­
hebung heiBı. Wenn diese Bewegung
zwar in der Verstandesform, in wel­
cher wir sie gcsehen, nicht so, wie sie
an und für sich ist, aufgefaDt worden,
so verlierı der Gehalı dadurch nichıs,
der zugrıınde liegt. Dieser Gehalı isı
[es]. der durch die Unvollkommen­
heit der Form durchdıingt und seine
Macht ausUbt oder eler vielmehr die
wirkliche und substan tielle Macht
selbst ist. Die religiöse Erhebung er·
kennt deswegen sich selbst i n jenem,
obgleich unvollst;indigen Ausdruck
und hat dessen innercn, wahrhaften
Sinn vor sich gegen die Verklımme·
rung desselben dıırch die Arı des Ver­
standesschl usses. Darum ist es, daB,
wie Kanı (a. a. O. S. 632) sagı, diese
SchluBarı allerdings .nichı allein ffır
den gemeinen, sondem auch den spe­
kulativen Verstand die meiste Ü ber·
redung mit sich führt; wic sie denn
auch sichtbarlich zu allen Beweisen
der natiırlichen Theologie die erslen
Grnndlinien zieht, denen man jederıi!it
naclıgegangen isi und femer naclıgelıen
wird, man mag sie nun durch noch so
\ri.el Laubwerk und Schnörkel verLİe·
ren und verstecken, als man immer
will"; - und man mag, setze ich hinzu,
den Gehalt, der in diesen Gnındlinicn
Uegt., mit dem Verstande noch so sehr
verkennen und durch kritisierenden
Versıand dieselben förmlich widerlegı
zu haben vermeinen - oder auch
kraft des Unverstandes, wie der Un·
vemunft des sogenannten unmiuelba·
ren Wissens dieselbe vomehmenveisc
unwiderlegt aur die Seite werfen oder
ignorieren.
 AUSFÜ HRUNG DES DİN FELSEFESİ ÜZERİNE 1 831 YAZINDA
TELEOLOGISCHEN BEWEISES VERİLEN DERSLERDE
iN DEN VORLESUNGEN Ü RER TELEOLOJİK TANITIN
RELIGIONSPHILOSOPHIE VOM
SOMMER 1831 GENİŞLETİLMESİ

Kant hal schon diesen Beweis auch

Kant Tanrının varoluşunun başka tanıdan
wie die anderen vom Dasein Gottes
kritisierc und sie hauptsachlich um
gibi bu tanıtı da daha önce eleştirmiştir.
ihren Krediı gebrachı, so dall nıan Gıivenilirliklerini yok eden başlıca kendisidir,
es kaum noch der Mlıhe wert hilt,
sie selbst naher zu betrachten; doclı
öyle ki bunlar şimdi neredeyse daha yakın­
Kant selbst sagt von diesem Beweise, dan irdelemeye değmez görıinmektedirler.
er vcrdiene zu jeder Zeit mit Ach· Gene de Kant'ın kendisi bu tanıt konusunda
tung angesehen zu werden. \\'enn
er aber hinzusetzt, der teleologische
onun her zaman saygı ile ele alınmayı hak
Beweis sei der iilıeste, so irrt er. Die ettiğini söyler. Ama teleolojik tamun en eskisi
crste Bcstimmung Goues ist die der
Macht, die weitere ist erst die der
olduğunu eklediği zaman bunda yanılmak­
Weisheiı. Auch kommt dieser Beweis tadır. Tanrının birinci belirlenimi güç belir­
erst bei den Griechen vor; Sokrates lenimidir. Daha sonraki ilk belirlenim bil­
spriclll ihn aus (Xenophon, iW.e·
morabilien, am Ende des 1. Buchs).
gelik belirlenimidir. Dahası, bu tanıt ilk kez
Die Zweckma.Bigkeit, besonders in Yunanlılar arasında ortaya çıkar ve Sokrates
der Form des Guten, machı Sokra­
tarafından bildirilmiştir (Xenofon, Memora­
les zum Grundprinzip. Der Grund,
daB er im Geffi.ngnisse sitze, sagt bilia, 1. Kitabın sonu) . Sokrates özellikle İyi­
er, ist der, daO die Athenienser es nin biçimindeki erekselliği temel ilke yapar.
ffır gut gehalıen haben. - Dieser
Beweis f:illı also auch geschichılich
Hapiste olmasının nedeninin Atinalıların
mil der Entwicklung der Freiheit onu iyi saymaları olduğunu söyler. - Bu tanıt
zusammen.
öyleyse tarihsel olarak da özgiirlüğıin gelişimi
Den Übergang von der Religion
der Machı zur Religion der Geisıig­ ile çakışır.
keiı überhaupı haben wir beırach­ Gıiç Dininden genel olarak Tinsellik
tet: dieselbe VennittJung, die wir in
der Religion der Schönheit erken·
Dinine geçişi irdeledik. Gıizellik Dininde
nen, habcn wir auch schon gehabt tanıdığımız aynı dolaylılık ile ara evrelerde
in den Miuelstufen, aber noch geist·
de, ama henüz tinden yoksun bir dağılmışlık
los auseinandergelcg1. Weil nun mit
jenem Übergange zur Religion der içinde karşılaşuk. Şimdi Tinsellik Dinine bu
Geisligkeit ein� weitere wesentlichc geçiş ile daha öte bir özsel belirlenim geldiği
Bestimmung hinzugekommcn ist, so
haben wir sie abstrakt zue�t heraus­
için, onu ilkin soyut olarak ortaya çıkarmalı
zuhcben und aufzuzeigen . ve açığa sermeliyiz.
1 67
168 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Burada genel olarak özgürlüğün, özgürlük
olarak bir etkinliğin belirlenimini buluruz -,
özgürlük ile uyum içinde bir yaratma belirle­
nimini, bundan böyle engelsiz olarak güç ile
uyum içinde bir yaratma değil, ama erekler i/,e
uyum içinde bir yaratma belirlenimini. Özgür­
lük kendi kendini belirlemedir; ve etkin olan,
kendini kendi içinde belirlediği düzeye dek,
kendinde öz-belirlenimi erek olarak alır. Güç
yalnızca kendini dışa-atmadır, ama öyle bir
yolda ki dışarı atılanda uzlaştırılmamış bir­
şey vardır; bu hiç kuşkusuz kendinde tam
bir imgedir, ama burada henüz yaratanın
yarattığında yalnızca kendini sakladığının ve
ürettiğinin ve böylece yaratılanda tanrısalın
kendisinin belirlenimlerinin bulunduğunun
belirtik bir bilinci yoktur. Tanrı burada bilge­
lik, ereksel etkinlik belirlenimi ile kavranır.
Güç iyiliksever ve türelidir, ama bu ussallık
belirlenimini taşıyan ilkin ereksel edimdir,
öyle ki edimden ortaya önceden belirlenmiş
olandan, e.d. yaratanın lıendi ile bu özdeşliği-n­
den başka hiçbirşey çıkmaz.
Tanrının varoluşunun tanıtlarının türlü­
lüğünü oluşturan şey yalnızca belirlenimle­
rinin türlülüğüdür. Onlarda bir dolaylılık,
bir başlangıç noktası ve varış noktası vardır.
Teleolojik ve fiziksel-teleolojik tanıtlarda ortak
ereksellik belirlenimi her iki noktaya da aittir.
Bir varlıktan başlanır ki, şimdi ereksel olarak
belirlidir; ve bu yolla dolaylı kılınan ise ereği
koyan ve etkinleştiren olarak Tanrıdır. Koz­
molojik tanıtta başlangıç noktası olan dolaysız
birşey olarak varlık ilk olarak çoklu, olumsal
bir varlıktır; sonra Tanrı kendinde ve kendi
için varolan zorunluk, olumsalın üzerindeki
güç olarak belirlenir. Burada daha yüksek
belirlenim varlıkta erekselliğin bulunması­
dır. Erekte daha şimdiden bu içeriğin özgürce
kendi kendini belirlemesi ve koşullandırması
olarak ussallık anlatılır, öyle ki bu içerik ilkin
erek olarak içsel birşey iken olgusallaşır ve
olgusallık kavrama ya da ereğe karşılık düşer.
Wir haben hier die Besıjmmung
der Frriheit als so/.cher, einer Tatigkeiı
als Frciheiı, ein Schaffen nach der
FreiheiL, nicht mehr ein ungehin·
derıes nach der Macht, sondem ein
Sclıa/fen naclı Zroecken. Oie Freiheit
ist sich selbst Destimınen, und das
Ta.lige, insofem es sich in sich sclbsl
besıimmt, hat dic Sclbstbestim·
mung an sich als Zweck. Die MaclH
ist nur das Sichherauswerfen, so
daO im Herausgeworfenen ci n
Unversöhmes ist, zwar an sich ein
Ebenbild, aber es isl noch nicht aus­
drücklich im BewuOısein, daO das
Schaffende sich in seincm Geschöp­
fe nur erhiilt und hervorbringt , so
daB im Gcschöpfe die Besıimmun·
gen des Göulichen selbst sind. Es
ist Gott hier gefaBl mil der Bestim·
mung der \Veisheit. zweckm3.Biger
Tatigkeiı. Die Machı isı gfıtig und
gerecht, aber erst das zweckmci.Bi­
ge Tun ist diese Bcstimmung der
Vernünfligkeiı, dafi aus dem Tun
nichts anderes herauskommt, als
was schon vorher deıerminiert ist,
d. h. dicse ldentitiit des Schaflmden
mit sir.h se/bsl.
Die Verschiedenheit der Bc­
weise vom Dasein Goues besteht
bloll in der Verschiedcnheit ihrer
Beslimmung. Es ist in ihnen eine
Vermiulung, cin Ausgangspunkt
und Punkt, zu dem man kommt.
im ıeleologischen und physiko·
theologischen Beweise kommt bel­
den Punkten die gemeinschaftliche
Best.immung der Zıueckmii.i.fl gkeit zu.
Es wird ausgegangen von einem
Sein, welches jetzt als n'leckm3.Big
best.imml isl, und was dadurch ver­
miltelt wird, isı Gou als den Zweck
setzend und bet.3.tigend. Das Sein
als das Unmİltelbare, wovon im
kosmo\ogischcn Bcwcise angefan­
gcn wird, isl zuncichst cin mannig­
fahiges, zutalliges Sein; Gott wird
danach bestimmt als die an und
fiır sich seiende Notwendigkeil, die
Machı des Zuf1illigen. Die hôhere
Bestimmung ist nun, daB Zweckmci·
lligkeİI vorhanden ist im Sein; im
Zweck ist schon die Vcrnlı.nftigkeit
ausgedrlı.ckl, ein freies sich selbsl
Bestimmen und Betcitigen dieses
lnhalts, damit er, der zun3chsı als
Zweck ein Innerlichcs isı. realisierı
wcrdc und die Realh3t deın Begıilfc
oder dem Zwecke entsprechend sei.
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 69
Ein Ding ist gut, insofem es seine Bir şey belirlenimini, ereğini yerine getir­
Bestimmung, seinen Zweck erfüllt:
dics isı, daB die Realiıiiı dem Begıif­
diği düzeye dek iyidir: Bu demektir ki olgu­
fe oder der Bestimmung angemes­ sallık kavrama ya da belirlenime uygundur.
sen isL. - Es wird in eler \Velt ein
Zusammenstimmen von 3uBerlichen
Dünyada dışsal şeylerin, birbirlerine karşı
Dingen wahrgenommen, von Din­ ilgisiz olarak bulunan, birbirlerine karşı
gen, die gleichgültig gegeneinandcr
olumsal olarak kendileri için varoluşa gelen
\'orhanden sind, zufiillig gegen an­
dere für sich zur Existenz kommen ve birbirleri ile hiçbir özsel bağıntıları olma­
und keine wcsendiche Beziehung yan şeylerin bir uyumu algılanır_ Gene de ,
zueinander habcn; dcnnoch, ob­
schon die Dinge so auscinanderfa1-
şeylerin böyle birbiri dışına düşmelerine
len, zeigt sich einc Einheit, wodurch karşın, bir birlik kendini gösterir ki, bunun
sic sich schlechthin angemesscn
sind. Kani trigt dies ausführlich vor:
yoluyla birbirleri ile saltık olarak uyum için­
clie gcgcnw3.rtige \.Yeh eröffneı uns dedirler. Kant bunu ayrıntılı olarak belirtir:
einen unermelllichen Schauplatz
Varolan dünya bize çoğulluğun, düzenin,
von Mann igfalıigkciı, Ordnung,
Zweckmiifügkei t usw. Besonders am erekselliğin vb. tükenmez bir görünümünü
Lebendigen sowohl in ihm sclbsı sunar. Bu erek-belirlenimi özellikle dirimli
als in sciner Bezichung nach aullen
erscheint diese Zweckbestimmung.
dünyada, onun içinde olduğu gibi dışarısı ile
Der Mcnsch, das Tier hil cin an ihın bağıntılarında da görünürdedir. İnsan, hay­
Mannigfalıiges, hal dicse Glieder,
Eingcweide usw.; obglcich diese so
van kendinde çoklu birşeydir, kol ve bacak­
nebeneinander zu bestchcn schei­ ları, iç örgenleri vb. vardır; bunlar yanyana
nen, so isı es doch nur durchaus
varoluyor görünseler de, bu baştan sona
die allgcmcinc Zweckbcslimmung,
die sie crh3.lt; das eine ist nur durch ancak onları sürdüren genel erek-belirle­
das andere und ffır das andere, und nimi yoluyla böyledir. Biri ancak bir başkası
aile Glieder und Bcsıandıeile der
Menschcn sind nur Miuel ffır die
yoluyla ve onun için vardır, ve insanın tüm
Selbsterhaltung des lndividuums, örgenleri ve bileşenleri yalnızca burada erek
das hier Zwcck ist. Der Mensch,
das Lebendige i"lberhaupt hat \"İele
olan bireyin öz-sakınımı uğruna araçlardır.
Bedilrfnisse. Zu seiner Erhaltung ist İnsanın, genel olarak dirimli varlığın birçok
notwendig Lufı, Nahrung, Lichı usf.
gereksinimi vardır. Hava, besin, ışık vb. sakı­
Alles dieses ist fıir sich vorhanden,
und die Beflihigung, zum Zwcck zu nımı için zorunludur. Bunların her biri kendi
dienen, ist ihm ctwas A uBerliches; uğruna bulunur, ve ereğe hizmete etme yete­
die Tiere, das Fleisch. die Luft usw.,
deren der Mensch bcdarf, drücken
neği ona dışsal birşeydir. İnsanın gereksindiği
an sich nichı aus, Zwecke zu sein, hayvanlar, et, hava vb. kendilerinde erekler
und docl1 isı das cine schlechıhin
nur Mittel fflr das andere. Es ist da
olma belirlenimini anlatmazlar, ve gene de
cin inncrcr Zusammenhang, der biri saltık olarak yalnızca öteki için araçtır.
non-.·endig ist, aber als solcher nicht Burada bir iç bağlantı vardır ki, zorunludur,
existiert. Dieser innere Zusammen­
hang macht sich nicht durch die
ama böyle olarak varolmaz. Bu iç bağlantı
Gegensı.3.nde selbst, sondern er isı nesnelerin kendileri yoluyla oluşturulmaz,
von einem Anderen produzicrt, als
diesc Dinge selbst sinci. Die Zweck­
ama bu şeylerin kendilerinden başka birşey
m.5.Bigkeit bringt sich nichl durch tarafından üretilir. Ereksellik kendi kendisi
sich selbsı hervor; die zweckmii.Bige
yoluyla ortaya çıkmaz, ereksel etkinlik şeylere
Tii.ıigkeit isi au8er den Dingen, und
diese Harmonie, die an sich İsl und dışsaldır, ve kendinde olan ve kendini koyan
sich seızt, ist die Macht iiber dicsc bu uyum bu nesneler üzerindeki güçtür ki,
Gegensr.3.nde, dic sic bestimınt, in
ZweckbesLimmung zucinander zu
onları birbirleri ile erek-belirlenimi içinde
stehen. Die \\lclt ist so nichL mchr durmaya belirler. Dünya öyleyse bundan
170 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
böyle olumsalhklann bir toplağı değil, ama
şeylerin kendilerine dışandan gelen ereksel bağ;ın­
tılann bir çokluğudur. Bu erek-bağıntısının
bir nedeni, güç ve bilgelik dolu bir nedeni
olmalıdır.
Bu ereksel etkinlik ve bu neden Tanrıdır.
Kant'a göre bu tanıt en açık ve sıradan
insan için anlaşılır olanıdır; ilkin ondan
ötürü doğa için bir ilgi doğar; doğanın bilgi­
sini diriltir, Upkı kökenini o bilgide bulması
gibi. - Bu genel olarak teleolojik tanıtur.
Kant'm eleştirisi şimdi şöyledir. Bu tam­
un, der, ilk eksikliği yalnızca şeylerin biçimini
irdeleme altına getirmesidir. Erek-bağınusı
yalnızca biçim-belirlenimini ilgilendirir:
Her şey kendini saklar, öyleyse yalnızca baş­
kası için araç değil, ama kendine-erektir.
Bir şeyin araç olabilmesini sağlayan nitelik
yalnızca onun biçimini ilgilendirir, özdeğini
değil. Öyleyse vargı yalnızca biçimlendirici
bir nedenin olduğu olgusundan daha ileri
gitmez; ama bu neden yoluyla özdek de üre­
tilmiş değildir. Böylece tanıt, Kant'a göre,
Tanrının yalnızca biçimin değil ama özde­
ğin de yaratıcısı olması biçimindeki Tanrı
ideasını yerine getirmez. Biçim birbiri ile
bağıntılı belirlenimleri kapsarken, özdeğin
ise biçimsiz ve dolayısıyla bağıntısız birşey
olması gerekir. Bu tanıt öyleyse yalnızca bir
Demiurge'ye, özdeğin bir şekillendiricisine
ulaşır, Yaraucıya değil.
Bu eleştiri açısından hiç kuşkusuz dene­
bilir ki , tüm bağınu biçimdir; böylece biçim
özdekten yalıulır. Buna göre Tanrının etkin­
liğinin sonlu bir etkinlik olduğunu görürüz.
Eğer biz teknik birşey üretirsek, gereci dışarı­
dan almamız gerekir: Böylece etkinlik sınırlı,
sonludur; böylece özdek kendi için kalıcı ola­
rak, ilksiz-sonsuz olarak koyulur. - Şeylerin
başkalarına doğru dönmesini sağlayan etmen
niteliklerdir, biçimdir, genel olarak şeylerin
kalıcılığı değil. Şeylerin kalıcılığı özdektir. Şey­
lerin bağ;ıntılannın onların biçimine ait olduğu
ein Aggregaı von Zunilligkeiıen,
sondem eine Menge von zweckmd)i­
grn Brr.relıungen, die aber den Dingrn
selbsl von aujJen zuhommen. Diesc
Zweckbeziehung rnull cine Ursache
haben, eine Ur.ıache voli Machı und
voli Weisheiı.
Diese zweckmiillige Tiiıigkeiı und
diese U rsache ist Gou.
Kant sagt: es sei dieser Beweis
der klarste und fü.r den gemeinen
Mann verstiindlich, durch ihn habe
die Nalur erst lntcresse, er belebe
die Kenntnis der Natur, nic er von
daher seincn Ursprung habe. -
Dies ist im allgemeinen der teleolo­
gisclıe Beweis.
Kanıs Kritik ist mm folgende. Er
sagt, dieser Bcweis sei fürs erste da­
rum rnangelhaft, ıvcil nur die Foroı
der Dinge in Retracht komme. Die
Zweckbeziehung geht nur auf die
Fonnbesıimmung: jedes Ding erhiilı
sich, ist also nicht bloO Miııcl für
Andcres, sondern Selbstzweck; die
Reschaffenheil, wodurch ein Ding
Mille] sein kann, betrifft nur die
Form desselben , nicht die Matcrie.
Der SchluB ginge also nur dahin,
daB eine formierende Ursache sei;
damit ist aber nicht auch die Mate­
rie hervorgebracht. Der Bcweis, sagt
Kant, erfi'ılle so nicht die ldee von
Goıı, daO er der Schöpfer der Ma­
terie, nicht bloil der Form sei. Dic
Form enth3.h die Bestimmungen,
die sich aufeinander beziehen, die
Materic aber soll das Formlose und
damit Bcziehungslose sein. Es reiche
dieser Beweis also nur his zu cinem
Demiurgen, einem Bildner der Ma­
teric, nicht zum Schöpfer.
Was dicse Kritik anbetrifft, so
kann man allerdings sagen, daO aile
Beziehung Fonn ist; hiennit wird die
Form von der Maıerie abgesondert.
\.\Tir sehen, dan damit die T3tigkeit
Goues cine endliche ware. Wenn
wir Technisches produzieren, so
müssen wir das Material dazu von
auilen nehmen: dic T3.Ligkeil ist
so beschr;inkt, endlich; dic Mate­
rie wird so als für sich bestehend,
als cwig gesetzt. - Das, wonlit die
Dinge gegen Anderes gekehrt sind,
sind die Qualit3.tcn. die Fonn, nicht
das Bcstehen der Dinge als solchcr.
Das Bestehcn der Dinge ist ihre
Matcrie. Das isL zun3.chst aUerdings
ıichıig, daO dic Baiehııngrn derDing.
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 171
i n ihre Forın fallen; d i e Frage aber görüşü ilk olarak hiç kuşkusuz doğrudur;
ist die: ist dieser Unterschicd, diese
Trennung zwischen Form und Ma­
ama soru biçim ve özdek arasındaki bu ayn­
ıerie statthaft, könncn wir jedes so ının uygun olup olmadığı, her birini böyle
besonders auf die Seitc stellen? Es
wird dagegen in der Logik. (P/ıil.
tikel olarak bir yana koyup koyamayacağı­
Enzyklop., § 1 29) gezeigt, da8 die mızdır. Öte yandan Mantıkta (Fels. Bilimler
formlose Materie cin Unding ist,
Ans., § 1 29) biçimsiz özdeğin bir saçmalık,
cine reine Verstandcsabstraktion,
die man sich wohl machen kano, bir an anlak-soyutlaması olduğunu gösterdik
die abcr nicht für el\vas \\'ahres aus­ ki, hiç kuşkusuz yapılabilir, ama gerçek bir­
gegebcn wcrdcn darf. Die Materie,
die man Gou emgcgenstellt als ein
şey olarak ileri sürülemez. Tanrının karşısına
Unveriinderliches, isı blo8 Produk.t değiştirilemez birşey olarak koyulan özdek
der Renexion, oder dicse ldentitfıt
der Fonnlosigkeit, diese kontinuier­
salt derin-düşünmenin bir ürünüdür; ya da
liche Einheit der Materic ist selbst biçimsizliğin bu özdeşliği, özdeğin bu sürekli
cine der Formbestimmungen; man
birliği kendisi biçim-belirlenimlerinden biri­
mu8 so erkennen, daB die Materie,
die man so auf der cinen Seite hat, dir. Buna göre kabul edilmelidir ki böyle bir
selbst zur anderen Scite, der Form yana koyulan özdeğin kendisi öteki yana,
gehört. Dann aber isı auch die Fonn
identisch miı sich, bezieht sich aur
biçime aittir. Ama o zaman biçim de kendi
sich, und darin hat sie gerade das ile özdeştir, kendini kendi ile bağıntılar, ve
selbst., \V"dS als Materie unlerschieden
'"ird. Die Ti\tigkeil Gottes selbst, die
bunda tam olarak özdek olarak ayırdedilen
einfache Einhcil mil sich, dic Form şeyin kendisidir. Tanrının kendisinin etkin­
ist die Materie. Dieses Sichgleich­
liği, onun kendi ile yalın birliği olarak biçim
bleihen. Bestehen ist so an der
Form, daB sie sich aur sich selbst özdektir. Bu kendine-özdeş-kalış, bu kalıcılık
bezieht. und das ist das Bestehen böylece böyle biçimin kendisindedir, öyle bir
dersclben, dasselbe, \Vas die Mate­
rie ist. Alsa das einc ist nicht ohne
yolda ki biçim kendi kendisi ile bağıntılıdır
das andere, sie sind vielmehr beide ve bu ise onun kalıcılığı olan, özdek olan
dasselbe.
aynı şeydir. Böylece biri öteki olmaksızın
Femer sagı Kanc der Schlu6 gehı
aus von der Ordnung und Zweckm3- yoktur, ve aslında ikisi aynı şeydir.
8igkeit, die in der Welı beobachteı Kant şöyle sürdürür: Tasım evrende göz­
wird, - es gibt zweckm3.8ige Ein­
richıungen. Solche Beziehung der
lenen düzenden ve ereksellikten başlar, -
Dinge, die nicht an ihnen selbst ist., ereksel düzenlemeler vardır. Şeylerin ken­
dienı demnach zum Ausgangı;punkc
es wird dadurch cin Drittes, cine Ur­
dilerinde olmayan bu bağıntıları buna göre
sache gesetzt; von dem Zweckm3lli­ başlangıç noktası olarak hizmet eder; bu yolla
gen schlie6t man auf den Urheber,
bir üçüncü, bir neden koyulur; ereksel olan­
der die Zweckmailigk.eit der Bezie­
hungen einsetzt. Man kann alsa auf dan bağıntıların erekselliğini getiren yaratıcı
nichts weiteres schlieBen, als was çıkarsanır. Böylece bulunanda içeriğe göre verili
dem /nhalte nach gegehen isl iın Vor­
/ıandenen und dem Ausgangı;punk.tc olandan ve başlangıç noktasına uygun olan­
angemessen ist. Die zweckm:i8igen dan daha öte hiçbirşey çıkarsanamaz. Şimdi
Anordnungen zeigen sich nun als
erstaunlich grol\, von hoher TreIT­
ereksel düzenlemeler kendilerini şaşırtıcı
lichkeit und lVeisheit, aber cine selır ölçüde büyük olarak, en yüksek eşsizlik ve
grofte und cine hewunderungswür­
bilgelik düzeyinde gösterirler; ama çok büyük
dige \.Veisheit ist noch nidıl ahsolut.e
\Veisheit; es ist cine auBerordentli­ ve hayranlık verici bir bilgelik henüz saltık
che Macht, die man darin erkennt, bilgelik deği,ldir; onda tanınan olağanüstü bir
das İsl aber noch nichı Allrnacht.
Dies ist cin Sprung, sagt Kant, zu
güç vardır, ama bu henüz herşeyden-güçlü
dem man nicht berechtigt ist; man değildir. Bu, der Kant, bir sıçramadır ki, ona
172 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
hakkımız yoktur. Böylece ontolojik tanıta sığı­
nırız ve bu ise en olgusal Varlık kavramın­
dan başlar. Ama teleolojik tanıtta başlangıç
noktası olan salt algı bu bütünlüğe erişemez.
- Hiç kuşkusuz kabul etmek gerek ki, baş­
langıç noktasının ulaşılandan daha küçük bir
içeriği vardır. Evrende yalnızca göreli bilgelik
vardır, saltık değil. Ama bu daha yakından
irdelenmelidir. Burada bir tasım vardır: Bir­
şeyden bir başkası çıkarsanır; evrenin yapısın­
dan başlanır ve bundan bir etkinlik, birbiri
dışında yatan varoluşları birleştiren birşey
çıkarsanır ki, onların içleri, kendindeleridir
ve onlarda daha şimdiden dolaysızca bulun­
maz. Çıkarsamanın biçimi sanki Tanrının baş­
langıç noktamızı sağlayan bir temeli varmış
gibi yalancı bir görünüş yaraur. Tanrı koşullu
olarak görünür: Ereksel düzenleme koşuldur,
ve Tanrının varoluşu dolaylı birşey, koşullu
birşey olarak anlatılıyor görünür. Bu jaco­
bi'nin özellikle vurguladığı bir karşıçıkıştır:
Koşulsuza koşullar yoluyla ulaşmayı istemek.
Ama bu, daha önce gördüğümüz gibi, yal­
nızca aldatıcı bir görünüştür ve kendini sonu­
cun kendisinin anlamında ortadan kaldırır.
Bu anlam söz konusu olduğunda kabul edi­
lecektir ki, bu yalnızca öznel bilmenin gidiş
yoludur. Dolaylılık Tanrının kendisine ait
değildir. Çünkü Tanrı hiç kuşkusuz koşulsuz
olandır, sonsuz etkinliktir ki kendini erekler
ile uyum içinde belirler ve evreni ereksel
olarak düzenler. O gidiş yolunda başlangıç
noktamız olan bu koşulların bu sonsuz etkin­
liği öncelediği tasanmlanmaz; tersine, bu yal­
nızca öznel bilmenin gidiş yoludur, ve varı­
lan sonuç bu ereksel düzenlemeleri koyanın
Tanrı olduğu, bunların öyleyse ilkin onun
tarafından koyulan birşey olduğu ve temel
olarak kalmadığıdır. Başlangıç noktamız olan
zemin gerçek zemin olarak belirlenende
yitip gider [geht zugrunde] . Tasımın anlamı
koşullandıranın kendisinin yine koşullu
olarak açıklanmasıdır. Sonuç kendisi koşullu
nehme denn seine zunucht zum
ontologischen Beweise, und dieser
fange vom Begriff des allerrealsten
\•Vcsens an; zu dieser Totalitat reiche
aber die blo8e Wahmehmung, von
der im teleologischen Bcwcisc aus­
gegangcn wird. nicht hin. - Es ist
allerdings zuzugeben, da8 der Aus­
gangspunkt einen geringeren Inhalı
hat als das, zu dem man kommt. in
der Weh ist nur relative Weisheit,
nicht absoluce. Doch ist dies n3.her
zu betrachtcn. Wir haben hier einen
Sdılu]J; man schlieDt von dem einen
auf das andere: man Langt an von
der Beschaffenheiı der Welt, und
von dicser schlieBt man weiler auf
cine Tiitigkeiı, auf das Verbindende
der au8ereinanderlicgendcn Exis­
tenz. welchcs das lnnerc, das An­
sich derselben İsl und nicht schon
unmiuelbar in ihnen liegL Dic Fonn
des Schlie8cns bringc nun eiı1en
falschen Schein hervor, als oh Gou
cine Gnmdlage habe, von der man
ausgeln; Gou erscheint als Beding­
tes: die zweckm38ige Einrichtung
ist die Bcdinbıung, und dic Existenz
Goues scheint ausgesprochen als
Vermiuellcs, Bedingtes. Dics ist
bcsonders eine Einwendung, aur
der Jacobi gefu8t hat: man wolle
durch Bedingungen zum Unhc·
dingıen kommen; das aber isı, wi.e
wir schon früher gesehen, nur ein
falscher Schein, der sich im Sinne
des Resul lats selbst aun1ebt. \\Tas
diesen Sinn zun3.chst betrifft, so
wird man zugeben, dall es nur der
Gang subjekLivcn Erkennens ist. Es
kommı Gott selbsı diese Venniı�ung
nicht zu; er istja das Unbedingte,
die unendliche Tiitigkeit, die sich
nach Zwecken besti mmt, dic die
\\ı'elt zwcckm3.8ig eimichtet. Es wird
mitjenem Gange niclu vorgeslellt,
daB dieser unendlichcn T3.tigkeit
diese Bedingungen \'orausgehen,
von denen wir ausgehen, sondern
dies isı atıein der Gang subjekti­
ven Erkcnnens, und das Resultaı
ist dieses, dan Gou es ist. welcher
diese zweckm:illigen Einıicl1tungen
setzl, daB diesc also erst das von ihm
Gesetzte sind, nichl als Gruncllage
bleiben. Der Grund, von dem wir
anfangen, geht zugrunde in dem,
was als wahrhafter Grund bcstimmt
ist. Das ist der Sinn dieses Schlus.o;cs.
dall das Bedingcnde crsl selhst wic­
denım als das Bedingtc erkl3.rt wird.
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 73
Das Rntıltaı spricht dies aus, da6 es olan birşeyi temel olarak koymanın bir eksik­
mangclhafı war, ein .re/bst Bedingres als
Grundlage zu selun; es ist daher diescr lik olduğunu anlatır. Buna göre gerçekte
Gang in der Tat und in seinem Ende bu gidiş ve sonu yalnızca öznel, yalnızca
nicht nur cin subjektiver, nicht envas,
das im Gedanken beham. sondem es
düşüncede süren birşey değildir, ama bu
wird selbsı durch das Rcsulıaı dicsc eksik yanın kendisi sonuç tarafından gideri­
mangelhafte Seiıe h inweggenom­
lir. Böylece nesnel olan kendini bilgide bile
men. Das Objehtive spricht sich so
sclbst in dicsem Erkenncn aus. Es anlatır. Burada yalnızca olumlu bir geçiş yok­
ist nichl nur ein affirmalives Über­ tur, ve tasımın biçiminde koyulmuş olmasa da
gehen, sondern es ist ein negatives
Moment darin, welches aber in der
olumsuz bir kıpı vardır. Öyleyse ilk dolaysız­
Form des Schlusscs nicht gesetzt ist. lığın olumsuzlanması olan bir dolaylılık var­
Es ist also eine Verıniulung, welche
die Ncgalion der ersten Unmiuel­
dır. Tinin gidiş yolu hiç kuşkusuz kendinde
barkeit is1. Der Gang des Geistes ist ve kendi için varolan ve ereği koyan etkinliğe
wohl Ü bcrgang zu der an und für
geçiştir; ama bu gidişte bu ereksel düzen­
sich seienden und Zwccke setzcnden
T3tigkeit; abcr es ist in diesem Gange lemenin belirli-varlığ;tnın yalnızca kendinde­
enthalten, da6 d.as Dasein dicscr Zwe­ ve-kendi-için-varlık yerine alınmayacağı
ckcinrichtung nicht lür Anundfür­
sichsein ausgegebcn wird, - dicscs
imlenir, - çünkü bu sonuncusu yalnızca
ist nur die Vernunft, dieTiiligkeil der ustur, yalnızca ilksiz-sonsuz usun etkinliğidir.
eıuigen Vermmfl. Jenes Sein ist nichı
ein wahrhaftes. sondern nur Schein
O [belirli-] varlık gerçek bir varlık değil, ama
diescr Tfüigkeit. yalnızca bu etkinliğin görünüşüdür.
Man ınuO in der Zweckbestiın­
Dahası, erek-belirleniminde biçim ve içerik
mung ferner Fonn und JnJıalt un tcr­
schciden. Betrachtcn wir rein die ayırdedilmelidir. Eğer biçimi arılığı içinde
Form. so haben wir cin zweckmi.Oi­ irdelersek, sonlu olan bir ereksel varlık bulu­
ges Scin, das endliclı ist, und der Foım
nach besteht die Endlichkeit clarin,
ruz; ve biçime göre sonluluk ereğin ve onun
daO lıuech untl iWillel odcr Material, olgusallaşmasını sağlayan aracın ya da gere­
woıin der Zwec:k rcalisiert ist. versclıie­
den sind. Dies isı die E1ıdliclıheit. So
cin ayrı olmasından oluşur. Bu sonluluktur.
brauchen wir zu unseren Zwecken Böylece, amaçlarımız için bir gerece gerek­
ein Material; da ist die Tfitigkcit und
siniriz; çünkü etkinlik ve gereç ayn şeylerdir.
das Material etwas Verschiedenes. Das
ist die Endlichkeit des nveckm3l\igen Bu ereksel varlığın sonluluğu, biçimin son­
Seins, die Endlichkeiı der Form; aber luluğudur; ama bu ilişkinin gerçekliği böyle
die Wahrheit dieses Verhaltens ist
nich t cin solches, sondem die Wahr­
birşey değildir; tersine, gerçeklik ereksel
heit ist in der Zwecktfıtigkeit, die Mit­ etkinliğin kendisindedir ki, kendinde araç
tel und Mateıie an ihr sclbst ist, einer
zweckmaBigen Tatigkeiı, die durch
ve gereçtir, bir ereksel etkinliktir ki erek­
sich selbst Zwecke vollbringı, - das lerini kendisi yoluyla yerine getirir - ve
isı die unendliclıe Tatigkeit des Zwecks. ereğin sonsuz etkinliği budur. Erek kendini
Der Zweck vollbringı sich; durch sei­
ne eigene T3tigkeit realisiert er sich, yerine getirir; kendini kendi etkinliği yoluyla
schlicBt sich so in der Ausfühnang mit olgusallaştırır, böylece yerine getirmede
sich zıısammcn. Die Endlichkeit des
Zwecks liegt, wie wir gesehcn, in der
kendi ile uyum içine gelir. Ereğin sonluluğu,
Geırcnntheit des Miuels und des Ma­ gördüğümüz gibi, aracın ve gerecin ayrılmış­
terials: so ist der Zwcck noch techni­
sche Handlungsweise. Die Wahrheit
lığında yatar; böylece erek henüz teknik bir
der Zweckbestimmung ist die, daB eylem kipidir. Erek-belirleniminin gerçek­
der Zwcck an ilım se]bst sein Miuel liği ereğin kendisinde aracını ve eşit ölçüde
und ebenso das Material habe, wor­
in er sich vollführe: so ist der Zweck
kendini onda yerine getirdiği gerecini taşı­
der Form nach wahrhaft, denn die masıdır: Böylece erek biçime göre gerçektir,
174 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
çünkü nesnel gerçeklik tam olarak kavramın
olgusallığa karşılık düşmesinden oluşur. Erek
ancak dolaylı kılma ve araç gibi olgusallık da
erek ile özdeş olduğu zaman gerçektir; O
zaman erek kendisinde olgusallık raşıyan bir­
şey olarak bulunur ve kıpılarını dışında taŞı­
yan öznel, tek-yanlı birşey değildir. Bu ereğin
gerçekliğidir; sonluluktaki ereksel bağınu ise
gerçek olmayan birşeydir.
Burada şu belirtilmelidir ki, ereksel etkin­
lik, yukarıda gerçekliğine göre belirlendiği
gibi bu bağıntı daha yüksek birşey olarak
varolur, ama aynı zamanda şimdidedir ve
hiç kuşkusuz sonsuz olduğu söylenebilir,
çünkü gerecini ve aracını kendisinde taşı­
yan bir ereksel etkinlikti; ama gene de bir
başka yana göre aynı zamanda sonludur.
Erek-belirleniminin istemekte olduğumuz
bu gerçekliği, salt tek bir yana göre olsa bile,
dirimli varlıklarda edimsel olarak varolur.
Yaşam özne olarak ruhtur, ruh ise erektir, e.d.
kendini koyar, kendi kendisini yerine getirir,
ve öyleyse ürünün kendisi üretme ile aynıdır.
Ama dirimli varlık bir örgenliktir; örgenler
araçlardır. Dirimli ruhun kendisinde bir
bedeni vardır; ilkin bununla bir bütün, edim­
sel birşey oluşturur. Öıgenleryaşamın araçlan­
dır, ve bu araçlar, örgenler ayrıca içinde yaşa­
mın kendine yerine getirdiği, sakladığı şeyi
kapsar; ayrıca özdekseldirler. Bu öz-sakınımdır;
dirimli olan kendini saklar, başlangıç ve son­
dur, - ürün o denli de başlayandır. Dirimli
olan böyle olarak her zaman etkinliktedir;
gereksinim etkinliğin başlangıcıdır ve doyuma
doğru iter; bu ise yine gereksinimin başlan­
gıcıdır. Dirimli olan ancak her zaman ürün
olduğu düzeye dek varolur. Burada ereğin
biçime göre gerçekliğini buluruz: Dirimlinin
örgenleri araçlardır, ama eşit ölçüde erekler­
dir, etkinliklerinde yalnızca kendi kendilerini
üretirler. Her bir örgen ötekini sürdürür ve
bu yolla kendini sürdürür. Bu etkinlik bir
ereği, bir ruhu oluşturur ki, tüm noktalarda
objekti\'e Wahrheit liegı eben in
dem, daO der Begriff der Realiı.:iı
entspricht. Der Zweck ist nur wahr­
hafl, wenn das Vermiuelnde und
das Miuel sowie die Realitii.t iden­
lisch sind mil dem Zwecke: so ist der
Zwcck vorhandcn als an ihm selbst
die Realiıiiı habend und ist ııichı
ctnıas Subjcktives, Einseitigcs, auBer
wclchcm die Momente sind. Dies isı
die Wahrhaftigkeiı des Zwecks; dic
zweckınfillige Beziehung in der End­
lichkeiı isı clagcgeıı das Unwahre.
Es mu O hier die Bemerkung
gemacht '''erden, daB dic Zweckta­
tigkeit, diese Beziehung, wie sie so­
eben nach ihrer \.Yahrheit hestimmt
worden, als ein Höheres existien,
das aber zugleich gegemv3.rtig isL,
von dem wir wohl sagen können,
es sei das Unendliche, indem es
einc Z\Ycckt3.tigkeit ist, die an ihr
selbsı Maıerial und Mittel hal, das
aber docl1 nach ciner andern Seite
zugleich endlich ist. Diese Wahrhciı
der Zweckbcstimmung, wie wir sic
fordern, cxisticrt wirklich, \\'enn
auch nur nach einer Seiıe, im leben­
digen, Organischcıı. Das Lebcn als
Subjekt ist dic Seele; diese isL Zweck,
d. i. sie setzı sich, vollbringt sich
selbst, also das Produkt ist dasselbe
als das Produzierende. Das Lebendi­
ge ist aber ein Organismus; die Or­
gane sind die Miııel. Die lebendige
Seele hat einen Körper an ihr selbst;
mil diesem macht sie erst ein Gan­
zcs, W'irkliches aus. Die Organe sind
die Mitte/ dcs Lebcns, und dieselben
Miuel, dic Organe sind auch das, in
dem sich das Leben vollbriııgı, cr­
ha.It, sie sind auch Molerial Dies ist
dic Sclbsıcrhaltung; das Lebendigc
erhiilı sich sclbsı, ist Anfang und
Ende, - das Produkt ist auch das
Anfangcnde. Das Lebeııdige isi als
soıC:hes immer in Tatigkeit; das Be­
dürfnis isı Anfang der Tatigkeiı und
trcibt zur Befricdigung; dicse aber
ist wieder Anfang des Bedürfnisses.
Das Lebendige ist nur insofern, als
es immer Produkt ist. Hicr ist die­
se Wahrheit des Zweckcs der Form
nach: die Orga.ne des Lebendigcn
sind Miucl, aber cbenso Zweck, sie
bringen sich in ihrer T3.tigkeiL nur
selbsL hcrvor. Jedes Organ crh3.h
das andere und dadurch sich sclbst.
Dicse T3.tigkeit macht einen Z\Yeck,
cine Secle aus, dic an ailen Pnnkten
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 75
vorhanden isı:jederTeil des Körpers bulunur: Bedenin her bir bölümü duywnsar;
empfindet; es ist die Seele darin.
Hier ist die Zwecktiligkeit in ihrer
ruh her bir bölümde bulunur. Bu gerçekliği
Wahrhafıigkeiı; aber das lebendi­ içindeki ereksel etkinliktir_ Ama dirimli özne
ge Subjekt ist durchaus auch ein
Endliclıes, die Zweckt3tigkeil hal
baştan sona o denli de sonlu birşeydir; ereksel
hier cine formellc Wahrheit. die etkinlik burada biçimsel bir gerçeklik taşır,
aber nicht vollstftndig ist. Das Lc­ ama bu henüz tamamlanmış değildir. Dirimli
bendige prodıızierı sich, haı das
Material des Hervorbringens an olan kendini üretir, üretmesinin gerecini
ihm selbst; jcdes Organ exzernien kendisinde taşır. Her bir örgen kendilerini
animalische Lymphe, die von an­
deren verwendet wird, um sich zu
üretmek için başka örgenler tarafından kul­
reproduziercn. Das Lebendige hat lanılan hayvansal lenfi salgılar. Dirimli olan
das Material an ihm selber, alicin
gereci kendisinde kapsar, ama bu yalnızca
das ist nur cin abstrakter ProzeB;
die Scite der Endlichkcit ist diesc, soyut bir süreçtir; sonluluk yanı örgenlerin
da8, indem die Organe aus sich kendi içlerinden yaşamalarına karşın dışarı­
zehren, sie Material von auBcn her
braııchen. Alles Organische verhiilı dan gerece gereksinmelerinde yatar. Örgensel
sich zur unorganischen Namr, dic herşey bağımsız birşey olarak varolan örgensel­
als ein Selbsıiindiges da isı. Nach
einer Scitc ist der Organismus un­
ol mayan doğa ile ilişki içindedir. Bir yana
endlich, indcm er ein Kreis der rei­ göre örgenlik sonsuzdur, çünkü bir an kendi
nen Rıkkkehr in sich selbsl ist, aher
içine geri dönme süreci oluşturur; ama aynı
er ist zugleich gcspannl gegen die
iiujlerliclıe tınorgaııisclıe Natur und zamanda dışsal örgensel-olmayan doğa karşısında
haı Bedlırfnisse. Hier kommt das bir gerilim içindedir ve gereksinimleri vardır.
Miuel von au8en: der Mcnsch be­
darf Lufı, Lkht, Wasser; er vcrzehrt
Burada araç dışarıdan gelir; insan havaya, ışığa,
auch andcre Lebendige, Tiere, dic suya gereksinir, aynca başka dirimli varlıkları,
er dadurch zur unorganischen Na­
hayvanları yer ve bu yolla anlan örgensel-olma­
lllr, zum Mittel machl. Dieses Vcr­
halmis isı es besonders, das darauf yan doğaya, bir araç düzeyine indirger. Özel­
ffıhrt, cine J,ölıere Einlıeit anzuneh­
likle bu ilişki uywn olan dahayüksek bir birliğe
men, welche die Harmonic isı, in
der die Miucl dem Zweckc emspre­ ulaşmaya götürür ki, bunda araç ereğe karşılık
chcn. Diese Harmonie liegt nicht düşer. Bu uyum öznenin kendisinde yatmaz;
im Subjekıe selbsı; doch isı in ihm
die Harmonie, die das organische
gene de, gördüğümüz gibi, örgensel yaşamı
Leben ausmacht, wie wi.r gesehen: oluşturan uyum ondadır. Örgenlerin, sinir ve
die ganzc Konstruktion der Orga­
dolaşım dizgelerinin, iç örgenlerin, akciğer­
ne, des Nenren- und Blutsystems,
der Eingeweide, der Lunge, Leber, lerin, karaciğerin, midenin vb. bütün yapıla­
Magen usw. s ı im m t wunderbar
nımı hayranlık verici bir uyum içindedir. Ama
lıberein. Erfordert aber nicht diese
Haımonie selbst cin Anderes auOcr bu uyumun kendisi öznenin dışındaki başka
dem Subjekte? Diese Frage können birşeyi gerektirmez mi? Bu soruyu bir yana
wir auf der Seite lassen; denn wenn
man den BegriIT Organismus fal\t,
bırakabiliriz, çünkü eğer örgenlik kavramı
wie wir ihn gegeben habcn, so ist onu sunduğumuz gibi kavranacaksa, o zaman
diese Entwicklung der Zwcckbe­
erek-belirleniminin kendisinin bu açımını ya
stimmung se1bst eine noıwendige
Folge der Lebendigkeiı des SııbjekL• da gelişimi genel olarak öznenin dirimselliği­
fıberhaupı. FaOı man jenen BegrilT
nin zorunlu bir sonucudur. Eğer bu kavram
nicht, so wfrre das Lebendige nichı
diese konkrete Einheit; um dassel­ kavranmazsa, dirimli varlık bu somut birlik
be zu verstehen, nimmt man dann olmayacaktır. Bu birliği anlayabilmek için, o
seine Zunuchı zu fıuBerlichcn, mc­
chanischen (im BlutlauO und che­
zaman dışsal, mekanik (kan dolaşımı) ve kim­
mischen (Zerlegung der Speisen) yasal (besinlerin çözülmesi) anlayış yollarına
1 76 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
başvurulacak (ama bu tür süreçler yoluyla
yaşamın kendisinin ne olduğu tam olarak
açıklanamaz) , ve bu süreçleri ortaya koymuş
olan bir üçüncü etmenin kabul edilmesi
gerekecektir. Ama gerçekte örgenliğin bu
birliği, bu uyumu tam olarak öznedir. Ama
bu birlikte dirimli öznenin ona karşı yalnızca
ilgisiz ve olumsal olarak varolan dışsal doğa
ile ilişkisi de kapsanır.
Bu ilişkinin koşulları dirimlinin kendi
açımını değildir, ve gene de dirimli varlık
önünde bu koşulları bulamayınca varola­
maz. Bu irdeleme dolaysızca kendisi ile
birlikte bu uyumu düzenlemiş olan daha
yüksek birşeyin duygusunu getirir ve aynı
zamanda insanın heyecanını ve hayretini
uyandırır. Her hayvanın kendi küçük bes­
lenme araçları ile bir çevresi vardır; aslında
birçok hayvan tek bir beslenme aracına
sınırlıdır (insan doğası bu bakımdan da en
evrenselidir) . Her hayvan için bu dışsal tikel
koşulun bulunması insanı hayrete düşürür
ve bu birliği ortaya koymuş olan o üçüncü
etmene karşı yüksek bir saygı duygusuna
götürür. Bu insanlığın daha yüksek birşeye,
ereği için koşullan üreten bir varlığa yükseli­
şidir. Özne öz-sakınımın uğruna etkindir; bu
etkinlik bilinçsiz olarak da olsa tüm dirimli
varlıklarda bulunur. Hayvanda içgüdü dedi­
ğimiz şey budur. Bir hayvan kendini şiddet
yoluyla sürdürür; bir başkası bunu beceri
yoluyla başarır. Tanrının doğadaki bilgeliği
budur. Doğada tüm tikellikler için zorunlu
olan etkinlikler ve koşullar açısından bu
sonsuz türlülük ile karşılaşılır. Dirimli var­
lıkların etkinliklerinin bu tikelliklerini irde­
lersek, bunlar olumsal şeylerdir, öznenin
kendisi tarafından koyulmuş değildirler ve
dışlarındaki bir nedeni gerektirirler. Dirim­
sellik ile yalnızca öz-sakınımın evrensel ilkesi
koyulur; ama dirimli varlıklar sonsuz tikel­
liklere göre türlülük gösterir, ve bu onlar­
dan başka birşey yoluyla koyulur.
Auffassungsweisen (durch welche
Verlfiufe aber nicht erschöpft werden
kann, was das Lebeıı selbsı isı); dabci
müBte eirı Drittes angenommen wcr­
dcn, wclches diese Verl3.ufe geselZt
h3ue. ln der Tat aber isı dicse Einheit,
diese Harmonie des Organismus eben
das Subjekı; doclı bei dieser Einheiı
isı auch das Verhalıen des lebeııdigen
Subjekts ıtır 3u8erlichen Namr, wel­
che nur als gleichgitlıig und zuffillig
gegen dieses isı.
Die Bedingungen diese Verhalıeııs
sind nicht die eigene Entwicklung
des Lebendigen, und doch, wenn
das Lebendige diese Bedinguııgen
nicht vorfii.n dc, so kônnıe es nicht
cxistieren. Diese Betrachtung bringt
unnıiuelbar das Gefühl eines Höhe­
ren mit sich, welches diese Hanno­
nic eingcsctzl hat; sie erregt zugleich
die Riihrung und Bcwundenmg der
Menschen. jedes Tier hm seinen gc­
ringen Kreis von Nahrungsmineln;
ja, vie1e Tiere sind aur cin einziges
Nahrungsmiııel besclıriinkı ( d i e
mcnschliche Natur ist auch in die­
scr Riıcksich t die allgemeinsıe); daB
nun auch fürjedes Ticr dicse auBer­
liche partiku1are Bedingung sich
fındet, das versctzt den Menschcn
in dieses Stauncn, wckhes i n hohe
Verchrungjcnes Drinen fıbergeht.
der diese Einheit gesetzl hat. Dies ist
die Erhebung des Menschen zu dem
Höheren. welches die Bedingun·
gen für seincn Zweck hen•orbringt.
Das Subjckı beıaıigı seine Selbsıer­
hahung; diese Bct.ii tigung ist auch
bcwııfülos an allem Lebendigen. Es
ist das. was wir den lnslinkt mn Ticre
nennen; das eine verschafft sich mil
Gewalt seinen Unterhalt, das andere
produziert ihn auf kfınstliche Wei­
sc. Dies ist die Weisheit Gottes in
der Natur. worin diese unendliche
Man nigfal ıigkeiı i n Rücksichı der
Tiiıigkeiıen und der Bedingungen,
die notwendig sind für alle Besondcr­
heiten, angetroffen wird. Betrachten
wir diese Besonderhei.ten der Bet3-
ligung des Lebendigen, so sind sie
eı:was Zuralliges und nichı durch das
Subjekt selbSl gesetzı, sie erfordern
cine Ursache au6er ihnen. Mit der
Lebendigkeit ist nur das AJlgemcine
der Sclbsıerhalıung gesetzı; aber die
Lebendigen sind nach unendlicher
Besonderhcit vcrschieden, und dieses
ist durch ein Anderes ge.set7.l.
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 77
Die Frage isl nur: \Vie pa8t Soru şimdi yalnızca şudur: Ö rgensel­
die unorganische Natur zum Or­
ganischen; wie ist sie 13.hig, dem
olmayan doğa örgensel doğaya nasıl uyar;
Organischen als Miuel zu dienen? nasıl örgensel için araç olarak hizmet ede­
Es begegneL uns hier eine Vorstel­
lung, die dieses Zusammenkom­
bilir? Burada bu çakışmayı kendine özgü bir
men auf cine eigentUmliche Wei­ yolda kavrayan bir tasarım ile karşılaşırız.
se fa6t. Die Tiere sind unorganisch Hayvanlar insanlara karşı örgensel-olmayan,
gegen die Menschen, die Pnanzen
unorganisch gegen die Tiere. Aber
ve bitkiler hayvanlara karşı örgensel-olmayan
die Nauır, die an ihr unorganisch şeylerdir. Ama kendinde örgensel-olmayan
ist, als Sonne, Mond und übcr­
haupt, was als Mittel und Materie
olan doğa, örneğin güneş, ay ve genel olarak
erscheint, ist zun3chst unmittelbar, araç ve gereç olarak görünen herşey ilk ola­
vorhcr vor dem Organischen. Es rak dolaysızdır ve örgenselden öncedir. Bu
macht sich auf diese V\'eise das Ver­
hii.lınis so, daB das Unorganische
yolda ilişki öyle oluşur ki, örgensel-olmayan
selbsıiindig isı und hi ngegen das bağımsız ve buna karşı örgensel olan bağımlı
Organise he das Abhangige; jenes
olandır; o dolaysız denilen öğe koşulsuzdur.
sogenannte Unmiuelbare sei das
Unbedingte. Die unorganische Na­ Örgensel-olmayan doğa kendi için tamam­
tur erscheint als fi'ır sich fertig; die lanmış görünür; bitkiler, hayvanlar, insanlar
Pflanzen, die Tiere, die Menschen
kommen enı von nuBen hinzu. Die
ona ancak dışarıdan eklenir. Yeryüzü bitkiler
Erde kônnLe bestehen ohne Vege­ olmaksızın, bitkiler dünyası hayvanlar, hay­
ı.ation, das Pllanzenreich ohne die
vanlar dünyası insanlar olmaksızın sürebilir.
Tiere. das Tierreich ohne die Mcn­
schen; diese Seiten erscheinen so Böylece bu yanlar kendileri için bağımsız ola­
als selbsıiindig ffır sich. Man will rak, kendilerine-bağımlı olarak görünür. Bunu
dies auclı in der Erfahrung aııf­
zeigen: es gibı Gebirge ohne aile
deneyimde de göstermeyi isteriz; Üzerlerinde
Vegetation, Tiere und Menschcn; hiçbir bitki, havyan , insan olmayan dağlar
der Mond hat keine Aıınosphare;
vardır; ayın bir atmosferi yoktur; onda bitki­
es ist [don] kcin meteorologi­
scher ProzeB vorhanden, welchcr ler için koşul olan hiçbir meteorolojik süreç
die Bedingung für die Vegeıaıion bulunmaz; böylece tüm bitkisel doğadan yok­
ist; er besteht alsa ahne alle vege­
ıaıive Naıur und dgl. mehr. Sol­
sun olarak sürer, ve benzerleri. Böyle örgensel­
ches Unorganische ersch eint als olmayan birşey bağımsız olarak görünür; insan
sclbsıiindig; der Mcnsch kommı
ona dışarıdan eklenir. Böylece doğanın kendi
3.uBerlich hinzu. Man hat alsa
die Vorsıellung, daB die Naıur in içinde üreten, körü körüne üreten bir güç
sich sa eine produzierende Kraft olduğu, ondan bitkilerin ortaya çıknğı, sonra
ist, die blind erzeuge, aus der die
Vegetation hervargehe; aw dieser
bitkilerden hayvanlar dünyasının ve en son
u-ete dann das Animalische her­ olarak düşünen bilinç ile insanın doğduğu
var und dann zuleızt der Mensch
tasarımını taşırız. Pekala denebilir ki doğa
mit denkendem Bewu8ısein. Man
kann allerdings sagen, dall die aralarında her birinin her zaman bir sonraki
Natur Stufen praduziert, unter için koşul olduğu evreleri üretir. Ama eğer
denen immer cine die Bedingung
der nachfolgenden ist. \.\'enn nun
örgensel yaşam ve insan olumsal olarak ortaya
aber so das Organische und der çıkmışsa, o zaman insanın onun için zorunlu
Mensch zuffillig hinzukammt, so
olan şeyleri önünde bulup bulamayacağı
fragt sich 's, ob er vorfincle, was
ihın noı:wendig ist, oder ob nicht. sorusu doğar. Bu durum yukarıdaki tasarıma
Dies wird nach jener Varstelhmg göre benzer olarak olumsala izin verecektir;
gleiclıfalls dem Zufall überlassen,
indem da kcine Einheit für sich
çünkü ona göre kendi için geçerli hiçbir birlik
gilı. Aristote/es führı schon dieselbe yoktur. Aristoteles daha önce bu aynı görüşe
1 78 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
anlaum verdi: Doğa dirimli varlıkları sürekli
olarak üretir, ve o zaman soru bunların varo­
lup olamayacak.landır. Bu ürünlerden birinin
kendini sürdürebilmesi bütünüyle olumsaldır.
Böylece doğa daha şimdiden sonsuz çoklukta
deneme yapmış ve bir ucubeler çokluğu
üretmiştir. Ondan bir şekillenmeler kalaba­
lığı ortaya çıkmış, ama bunlar sürememiş ve
böyle dirimli varlıkların yitişinin hiçbir önemi
olmamışur. Bu önesürüme kanıt bulmak için
insanlar özellikle henüz ucubelerden şurada
burada bulunan kalıntıları gösterirler. Bu
cinsler yitmiş, çünkü varoluşları için gerekli
olan koşullar sona ermiştir.
Bu yolda örgenselin ve örgensel-olmaya­
nın bağdaşması olumsal olarak saptanır. Bir
birliği soruşturmanın hiçbir gereği yoktur
ve erekselliğin kendisi olumsal olarak açıkla­
nır. Öyleyse buradaki kavram-belirlenimleri
şunlardır: Genel olarak örgensel-olmayan
doğa denilen şey kendi için bağımsız olarak
tasarımlanırken, örgensel olan ise ona dış­
sal bir eklenti olarak alınır, öyle ki önünde
duran nesnelerde varoluş koşullarını bulup
bulmaması bir olumsallık sorunudur. Burada
kavramsal belirlenimin biçimine dikkat etme­
miz gerekir. Örgensel-olmayan doğa ilk olan,
dolaysız olandır. Musa'nın zamanının çocuksu
anlamına da uygun olarak, gökyüzü ve yer­
yüzü, ışık vb. ilk yaraulanlardır ve örgensel
alan zamana göre daha sonra ortaya çıkmış­
ur. Soru bunun örgensel-olmayanın gerçek
kavram-belirlenimi olup olmadığı, ve dirimli
varlığın ve insanın bağımlı olan olup olma­
dığıdır. Buna karşı felsefe kavram-belirle­
nimi olan şeyin gerçekliğini gösterir. Ama bu
olmaksızın bile, erek olarak insanın doğanın
geri kalanı ile ilişkili olduğundan ve doğanın
insana karşı yalnızca araç olma belirlenimini
taşıdığından kuşkusu yoktur. Ve bu genel ola­
rak örgensel-olmayanın örgensel olan karşı­
sındaki durumunu da anlaur. Biçimsel olarak,
örgensel olan kendinde ereksel olandır; ya
Meinung an: die Natur produzie­
re immerfort Lebendige, und es
komme dann darauf an, ob diese
existieren könnten; es sei ganz zu­
ffillig, wenn eine dieser Produktio­
ncn sich erhahe. Die Natur habe so
schon unendlich viele Versuche ge­
machı und eine Menge von Unge­
heuern produzierL; Myriaden von
Gesıaltungen seien aus ihr hervor­
gegangen, h3.tten aber nicht mehr
fortdauem können; am Untergan­
ge solcher Lebendigen lage aber
gar nichts. Um den Beweis dieser
Behauptung zu führen, weist man
besonders auf die Reste von Unge­
heuern, dic sich noch hier und da
vorfinden, hin: diese Gauungen
seien untcrgegangen, weil die zu
ihrer Existenz erforderlichcn Be­
dingungen aufgehörı haııen.
Auf diese Weise ist das Zusam­
mcnstimmcn des Organischen und
Unorganischen als zufiillig fesıge­
halten. Es ist da nicht Bedürfnis,
nach einer Einheit zu fr.ıgcn; daB
Zweckmilligkcit sei , dies selbst
wird als zufallig erkları. Die Be­
griffsbestimmungen sind hier also
diese: Was wir unorganische Natur
als solche überhaupt nennen, das
wird als selbstcl.ndig für sich vor­
gestellt und das Organische als
aul\erlich hinzukomrnend, so dal\
es zulillig sci, ob dieses die Bedin­
gungen zur Existenz in dem ihm
Gegenübersıehenden !inde. Wir
haben hier auf die Form der Be­
griffsbestimmung zu merken, die
unorganische Natur sei das Erste,
Unmiııelbare; auch dem kindli­
chen Sinn der mosaischen Zeit ist
es angemessen, da8 Himmel und
Erde, Liclu usw. zucrst geschaffen
worden und das Organische der
Zeit nach spiter hervorgetreten
sei. Die Frage ist diese: Ist das die
wahrhafıe Begriffsbesıimmung des
Unorganischen, und ist das Leben­
dige und der Mensch das Abhangi·
ge? Die Philosophie zeigt dagegen
die Wahrheit dessen auf, was die
Begriffsbestimmung ist; auch ist
es ohncdies dem Menschen gcwiB,
daB er sich als Zweck zur anderen
Natur verhill und da8 diese nur
die Bestimmung, Miucl zu sein, ge­
gen ihn hat, so auch das Unorgani·
sche flberhaupt gegcn das Organi­
sche. Das Organische ist fonncll an
ihm selbsı das ZweckmiiOige, Miııel
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 179
und Zweck, also ein an ihm Unendli­ da araç ve erektir; öyleyse kendinde sonsuz
ches; es ist in sich zuıückkehrender
Zweck, und auch in dieser Seite sei­
birşeydir; kendi içine geri dönen erektir, ve
ner Abhfingigkeit nach auBen ist es dışa bağımlılığının bu yanında bile erek ola­
als Zweck bestimmt. und damit ist es
das wahrhafte Erste gegen das, Mıs
rak belirlidir. Öyleyse dolaysız denmiş olana
das Unınittelbare genannt worden, karşı, doğaya karşı gerçekten ilk olandır. Bu
gegen die Natur. Diese Unmiuclbar­
dolaysızlık yalnızca tek-yanlı bir belirlenimdir
keit ist nur einseitige Beslimmung
und dazu herabzusetzen, nur ein ve salt koyulmuş birşey olma düzeyine indi­
Gesetztes zu sein. Dies ist das wahr­ rilmelidir. Gerçek ilişki şudur: İnsan birinci
hafte Verhal tnis: der Menseh ist
nicht Akzidenz, das zum Ersten hin­
olana eklenen bir ilinek değildir, tersine
zukommt. sondern das Organisclıe örgensel olan kendine ilk olandır; ve örgensel­
ist sich das Erste; das Unorganisclıe
olmayan kendisinde yalnızca varlık görünü­
hat nur den Sclıein des Seins an illm.
Oieses Verh3.hnis wird in der \\'issen­ şünü taşır. Bu ilişki bilimin kendisinde man­
sehaft selbst logiseh cnn•iekelt. tıksal olarak geliştirilir.
in diesem Verhaltnisse nun ha­
ben wir doch noch die Trennung,
Ama bu ilişkide gene de henüz bölünme
da8 das Organische eine Seite des vardır, öyle ki örgensel olan bir yanda dışa­
Verhahens nach auBen zur unor­
ganischen Natur hat, und diese
rıya örgensel-olmayan doğaya doğru bir ilişki
isl nichl an ihm selbst geseLzl. Das taşır, ve bu örgensel-olmayan doğa örgense­
Lebendige entwickelt sich aus dem
Keime, und die Entwicklung isl das
lin kendisinde koyulmuş değildir. Dirimli
Tun der Glieder, der Eingeweide varlık kendini tohumdan geliştirir, ve geli­
usw.; die Seele ist diese Einheit, wel· şim beden üyelerinin, iç örgenlerin vb. edi­
ehe dies hervorbringt. Die Wahrheit
aber der organischen und unorgani· midir; ruh bu edimi üreten birliktir. Ama
schen Natur ist auch hier nur die rue. örgensel ve örgensel-olmayan doğalann ger­
sentlkhe Beziı!hung beideı; ihre Einheit
und Untrennbarkeh. Diese Einheit
çekliği burada da yalnızca ikisinin öz.sel bağın­
ist ein Driues, welches weder das tısı, birlik ve ayrılmazlıklarıdır. Bu birlik bir
cine noch das andere ist.; es ist nicht
in der unmiuelbaren Existenz, [es
üçüncüdür ki, ne biri ne de ötekidir; ikisini,
ist] die absolute Bestimmung, wel· örgenseli olduğu gibi örgensel-olmayanı da
ehe beide, das Organisehe sowohl birlik içine getiren saltık belirlenim dolaysız
als das Unorganische, in Einheit
setzt, - das Subjekt ist das Organi· varoluşta bulunmaz. Özne örgensel olandır;
sehe; das Andcre erseheint als Ob­ başkası nesne olarak görünür, ama örgense­
jekt, verwandelt sich abcr dazu, das
Pr3dikat des Organischen zu sein,
lin yüklemi olmaya, ona ait olarak koyulmaya
ihm zu eigen gesetzt zu werden. doğru değişir. Bu ise bu bağıntının almaşı­
Dies ist der Wechsel dieser Bezie-­
hung; beides isl in Einem gesetzt,
dır; iki terim birde koyulur ki, bunda her
worin jedes ein Unselbst3.ndiges, biri kendine-bağımlı olmayan, koşullu olan
ein Bedingtes ist. Wir könncn dies birşeydir. Bilincin yükseldiği bu üçüncüye
Dritte, zu dem sich das BewuBtsein
erhebt, Gou im allgemeinen nen· genel olarak Tanrı diyebiliriz. Ama henüz
nen. Es fehlt aber noch sehr vicl an Tanrı kavramında çok şey eksiktir. Tanrı bu
dem Begriff Gottes. Er ist in diesem
Sinne die Tiitigkeit der Produkti·
anlamda üretme etkinliğidir, ki iki yanın bir
on, wclche ein Urteil ist, wodurch arada üretilmesini sağlayan bir yargıdır. Bu
beide Seiten zusammen produziert
bir kavramda birbirlerine uyarlar, birbirleri
werden; in dem einen Begriffe
passen sic zusammen, sind sic flır· içindirler. - Öyleyse yükseldiğimiz nokta,
einander. - Dic Erhebung ist also erek-bağıntısının gerçekliğinin üçüncü terim
ganz riehtig, da8 clie Wahrheit der
Zweckbezichung dies Dritte ist, wie
olması, bu sonuncunun hemen şimdi belir­
es soeben bestirnmt worden. Es ist lendiği anlamda bütünüyle doğrudur. Ama
180 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bu terim böylece biçimsel olarak ve dahası
gerçekliği olduğu şey yoluyla belirlenir. Ken­
disi dirimli etkinliktir, ama bu henüz tin deği,�
ussal edim değildir. Örgensel-olan olarak
kavramın örgensel-olmayan olarak olgu­
sallığa karşılık düşmesi yalnızca yaşamın
kendisinin anlamıdır. Bu, daha belirli ola­
rak, eskilerin voüç dedikleri şeydir. Dünya
uyumlu bir bütün, örgensel bir yaşamdır
ki, ereklere göre belirlenmiştir. Bunu eski­
ler voüç olarak anladılar. Aynı şeye daha
başka bir belirlenim ile dünya-ruhu, Myoa
da dendi. Onunla yalnızca dirimsellik koyu­
lur, ama henüz dünya-ruhunun tin olarak bu
kendi dirimselliği,nden ayrı olduğu değil. Ruh
salt örgenseldeki yaşam ilkesidir, bedenden
ayrılmış özdeksel birşey değil; ama baştan
sona onun yaşam gücüne yayılır. Platon
bu nedenle Tanrıya ölümsüz bir Ç&ov, e.d.
ilksiz-sonsuz dirimli bir varlık dedi. Dirimsel­
lik belirleniminin ötesine geçmedi. - Eğer
dirimsellik gerçekliği içinde kavranırsa, tek
bir ilke, evrenin tek örgensel yaşamı, tek bir
dirimli dizgedir. Var olan herşey salt bir
öznenin örgenlerini oluşturur; güneş çev­
resinde dönen gezegenler yalnızca bu bir
dizgenin dev üyeleridir. Bu yolda evren
ilineklerin ilgisiz bir toplağı değil, ama bir
dirimsellik dizgesidir. Ama bununla henüz
tinin belirlenimi koyulmuş değildir.
Erek-bağıntısının biçimsel yanını irde­
ledik. İkincisi içerik yanıdır. Burada soru
şudur: Ereğin belirlenimleri nelerdir, ya da
olgusallaşan ereğin içeriği nedir, ya da bu
erekler bilgelik denilen şey açısından nasıl
oluşmuştur? İçerik açısından, başlangıç nok­
tası yine deneyimde verili olandır. Dolaysız
varlıktan başlanır. Önümüzde bulduğumuz
gibi ereklerin irdelemesi, bu [görgü)] yana
göre alındığında, teleolojik tamun bir yana
atılmasının, aslında küçümsenerek değer­
sizleştirilmesinin başlıca sorumlusu olmuş­
tur. Doğadaki bilgece düzenlemelerden söz
dieses aber so fonnell bestimmt, und
zwar aus dem. dcssen Wahrheit es ist;
es isı selbsı lebendige Tiitiglıeit. aber
diese ist nodı niclıl Gei.sı. vemünftiges
Tun: das Enuprcchen des Bcgriffs.
als des Organischen, der Realitaı.
als dem Unorganischen, ist nur die
Bedeutung des Lebens selbst; dies ist
bestimmıer in dem cnthalten, was die
Alten den voüs genannt haben. Die
Welt ist ein hannonisches Ganzes, ein
organisches Leben, das nach Zwecken
beslimmt isı: dies haben die Ahen als
voüç versr.anden; das.llielbe ist auch mit
weiterer Beslimmung Wellseele, i\Oyoç
gcnannt worden. Es ist damil n u r
d i e Lebendigkeit geseızı, aber noch
nichl, daB dic �Vellseele unterschieden
sei als Geist von dieser ilırer Lebendiglıeit;
die Seele isı das blo6 Lebendige in
dem Organischen, sie ist nicht ein
voın Körper Abgesondertes, Materi­
elles, sondern sie ist die durchdrin­
gende Lebcnskrarı desselben. Platon
haı daher Goıı ein unsterb/iclıes Çwov
genannı, d. h. ein ewig Lebendiges.
Über die Besıiınınung der Lebendig­
keit ist er nicht hinausgekommen.
- Wenn wir die Lebendigkeiı in ih­
ein
rer \Vahrheit auffassen, so ist sie
Prinzip. ein organisches Leben des
Un iversums, ein lebendiges System.
Alles, was ist, macht nur die Organc
des einen Subjekts aus; die Plane­
ten, die sich u m die Sonne drehen,
sind nur Riesenglieder dieses einen
Systems: auf diese Weise ist das Uni­
\'Crsum nicht cin Aggregat von vielen
gleichgülıigen Akzidenzen, sondern
cin System der Lebendigkeit. Daıniı
ist aber noch nicht die Bestimmung
des Geistes gesclJ'.l.
Wir haben die fonnelle Seiıe der
Zweckbeziehung betrachtet. Die an­
dere isı die des inha/ıs. Hier isı die
Frage: Welches sind die Bestimmun­
gen des Zwecks, oder was ist der In­
halt des Zwecks, der realisiert wird,
oder w:ie sind diese Zwecke beschaffen
in Rucksichı auf das, was die Weisheit
genannt worden? in Ansehung des ln­
halıs isı der Ausgangspunkı auch das,
was sich in der Erfahrung voTfindet;
man rangt vom unmittelbaren Sein
an. Die Betrachtung der Zwecke, wie
sie vorgefunden werden, nach dieser
Seite hin hat besonders dazu bcige­
trcıgen, daB der ıcleologische Beweis
auf die Seitc gestellt worden ist, ja,
daO man sogar mit Verachtung auf
ihn hcrabgcschen hat. Man spricht
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ I81
von d e n wcisen EinrichlUngen i n edilir. Çok çeşitli türlerdeki hayvanlar dirimli
der Natur. D i e verschiedenartigen
und mannigfaltigen Tiere sind in belirlenimleri içinde sonludur; bu dirirnsel­
ihrer lebendigen Besıimmung end­ lik için dışsal araçlar bulunur; dirirnsellikler
lich; für diese Lebendigkeiı sind
die 5.uBerlichen Miuel vorhanden,
erektir. Öyleyse eğer bu ereğin içeriğinin
die Lebendigkeiıen sind der Zweck. ne olduğunu sorarsak, bu sineklerin, bu
Fragen wir also nach dem Gehalt
hayvanların vb. sakınırnından başka birşey
dieses Zwecks, so ister nichts ande­
res als die Erhahung dieser Insek­ değildir. Dirimliliklerinden gerçekten de
ıen, dieser Tiere usw., lıber deren sevinç duyabiliriz, ama belirlenirnlerinin
Lebendigkeit wir uns zwar freuen
können, aber die Notwendigkeit ih­
zorunluğu bütünüyle önemsiz ya da tasa­
rer Bestimmung ist von ganz gering­ rımsal bir zorunluktur. Tanrı böyle yapmış­
fügiger Arı oder Vorsıelhıng. Es isı
eine fromme Betrachtung, wenn ge­
tır dernek dindarca bir gözlemdir; Tanrıya
sagı wird: das hat Gott so gemacht; bir yükseliştir. Ama Tanrı durumunda sal­
es ist eine Erhebung zu Gou. Aber
tık, sonsuz bir ereğin tasarımı vardır, ve bu
bei Gou ist die Vorstellung eines ab­
soluten, unendlichen Zwecks, und küçük erekler insanın Tannda bulduk.lan ile
diese k.leinen Zwecke kontrastieren büyük zıtlık içindedir_ Eğer göreli olarak en
schr mit dem, wa.s man bei Gou fin­
deL. Wenn wir uns nun in höheren
yüksek sayabildiğimiz daha yüksek alanları
Kreisen umsehen und mcnschliche gözler ve insan ereklerini irdelersek, bun­
Zwecke betrachten, die wir relativ
ffır die höchsten ansehen könncn,
ların çoğunlukla dağılıp gittiğini ve sonuç
so schen wir sie meist zersıörı und vermeden yittiğini görürüz. Doğada mil­
ohne Erfolg zugrıınde gehen. in
yonlarca tohum dirimselliğin bir gelişimine
der Naıur gehen Millionen Keime
in ihrem Anfang unter, ohne zu ei­ ul<l-5maksızın daha b<L5langıçlannda yok olur.
ncr Entwicklung der Lebendigkeit Dirimli varlıkların büyük bölümü yaşamlarını
gekommen zu sein. Der gröBıe Teil
allcs Lebendigen basiert sein Leben
başka dirimli varlıkların yok edilmesi üze­
auf den Unıergang anderer Leben­ rine dayandırır. Aynı şey daha yüksek erek­
digen; dasselbe lindet bei höheren
Zwccken statt. Wenn wi.r das Gebieı
ler durumunda da yer alır. Eğer etik alanını
der Siıılichkeiı bis zur höchsıen en yüksek basamağına, devlet-yaşamına dek
Sıııfe derselben. bis zum Sıaaısleben
tarar ve ereklerin yerine getirilip getirilme­
durchgehen und zusehen, ob die
Zwecke erfı.illt werden oder nicht, diğine bakarsak, hiç kuşkusuz birçoğunun
sa werden wir Z\var finden, daB vieles yerine getirildiğini, ama daha da çoğunun,
crreicht wird, daJl aber noch mehr
dıırch die Leidenschafıen und die
aslında en büyük ve en soylu ereklerin insan­
Lasıerhafıigkeiı der Menschen, ja ların tutkuları ve erdemsizlikleri nedeniyle
[da6] die gröllıen und herrlichsıen
Zwecke verkümmen und zerstôrı
boşa çıktığını ve yok olduğunu buluruz.
werden. \\Tir sehcn die Erde mil Ru­ Yeryüzünün yıkıntılar ile, ereklerini özsel
inen bedeckı, mit Resten von den erekler olarak tanıdığımız en güzel ulusların
Prachtgebauden und \\Terken der
schönsten Völker, deren Zwecke wir görkemli yapılarının ve yapıtlarının kalıntı­
als wesentliche anerkennen. GroBc ları ile kaplı olduğunu görürüz. Büyük doğal
Namrgegenst.3.nde und Menschen­
werke dauem und trotzen der Zeit;
nesneler ve insan yapıtları gerçekten de sürer
jenes herrliche Vôlkerleben ist aber ve zamana meydan okur; ama o soylu ulus­
unwiedcrbringlich untergegangen.
ların yaşamları bir daha geri dönmemek
Wir sehen also von der einen SeiLe
kleinliche, unıergeordnete,ja ver- üzere yitip gitmiştir. Böylece bir yanda küçük,
3.chtliche Zwecke sich erfiillen; von ikincil, giderek küçümsenebilecek amaçlara
der anderen werden solche, dic
für wesentlich anerkannt sind, ver­
ulaşıldığını görürüz; öte yanda özsel olarak
kfımmert. \4/ir mfıssen da allerdings kabul edilenlerin boşa çıktığını. Böylesine
182 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
eşsiz şeylerin uğradığı talihsizlik ve yıkımlar
karşısında hüzne kapıldığımız zaman, hiç
kuşkusuz daha yüksek bir belirlenime ve
daha yüksek bir ereğe doğru uzanmalıyız.
Bizi ne denli ilgilendirseler de, tüm o erek­
leri sonlu olarak, altgüdümlü olarak görmeli
ve yok olmalarını sonluluklanna yüklemeli­
yiz. Ama bu evrensel erek deneyimde bulunmaz.
Bu nedenle genel olarak geçişin karakteri
değişir, çünkü geçiş bulunan birşeyden bir
başlangıç, deneyimde bulduğumuz şeyden
yapılan bir çıkarsamadır. Ama deneyimde
önümüzde bulduğumuz şey sınırlanmışlık
karakterini taşır. En yüksek erek İyi, evrenin
evrensel son ereğidir. Us bu ereği evrenin
saltık son ereği olarak görmelidir ki, saltık
olarak Usun belirleniminde temellenmiştir
ve tin onun ötesine geçemez. Ama içinde
bu ereğin tanındığı kaynak düşünen Ustur.
Dahası, bu erek kendini evrende yerine
getiriyor olarak gösterir. Ama İyi Us yoluyla
kendinde ve kendi için belirlenmiş birşey­
dir ki, karşısında doğa durur. Bu bir yan­
dan kendi süreci ve kendi yasaları ile fiziksel
doğa, ve öte yandan İyiye karşı olan tikel
erekleri ile insanın doğallığıdır. Algıya dön­
düğümüz zaman, evrende pekçok iyi şey
bulunur; ama sonsuz çoklukta kötülük de
vardır ve hangisinin üstün geldiğini göre­
bilmek için kötülüklerin ve doyumsuz kalan
iyiliklerin toplamı sayılmalıdır. Ama İyi saltık
olarak özseldir; olgusallaşması özsel olarak
ona aittir; ama edimsel olması yalnızca gere­
kir, çünkü deneyimde kendini göstermez.
Orada Gerekte, istemde durup kalır.
Şimdi İyi kendi için bu kendini olgu­
sallaştırma gücü olmadığı için, evrenin
son ereğini edimselleştirecek bir üçüncü
gerekir. Bu bir saltık istemdir. Ahlaksal İyi
insana aittir; ama gücü yalnızca sonlu bir
güç olduğu için, onda İyi onun doğallık yanı
tarafından kısıtlandığı için, giderek böylece
kendisi İyinin düşmanı olduğu için, onu
aufsteigcn zu einer höheren Bestim­
mung und zu einem höheren Zweck,
wenn wir das Ungllıck und den
Untergang so vieles Vortreffiichen
bet.rauem. Alle jene Zwecke, so sehr
sie uns interessieren, ml.ıssen wir als
endliche, untergeordnete ansehen
und ihrer Endlichkeit die Ze�törung
zuschreiben. Aber dieser allgemeine
Zweckfin<kı sich niclıl in der Erfalırung.
Dadurch ver.indert sich ıiberhaupt
der Charakıer des Übergeheru, denn
das Ü bergehen isı ein Anfangen
von Vorhandenem, ein SchlieBen
von dem, was wir in der Erfahrung
tinden; was wir aber vor uns finden
in der Erfahrung. haı den Charak­
ıer der Beschrankıheit. Der höchste
Zweck ist das Gute, der allgemcine
Endzweck der Welı; diesen Zweck soll
die Vernunft als den absoluten End­
zweck der \\1clt ansehen, der in der
Bestimmung der VernunfL schlechL­
hin begıimdet ist, worüber der Geist
nichı hinaus kann. Die Quelle aber,
wo dieser Zweck anerkannt wird, ist
die denkende Vcrnunft. Das weitere
ist dann. daB die5er Zweck sich in der
Welı erfiillt zeigı. Nun ist aber das
Guıe das durch die Vernunft an und
für o:,\ch Besümmte, we\chem gegen­
iıber ist die Namr, Leils die physische
Namr. die ihren eigenen Gang und
ihre eigenen Ge5etze hat, teils die Na­
türlichkeit des Menschen, 5eine par­
ıikularen Zwecke, die dagegen sind.
Wenn wir uns an die Wahrnelunung
wenden. 50 fındeL sich viel GuLes in
der Welt, aber auch unendlich viel
Böses; man mti6te dana wohl gar die
Summe des Bö5en und des sich nicht
befıiedigenden Guten z3.hlen, um zu
erfahren, welches die Oberhand hat.
Das Gute ist aber schlechthin wesent­
lich; es gehön zu ihm wesentlich, daB
es realisiert sei; aber es soll nur wirk­
lich sein, denn in der Erfahrung lasse
es sich nicht aufzeigen. Es bleibt da
beim Sollen, bei der Forderung.
Indem nun das Gute nicht tür sich
diese Macht İ54 sich zu realisieren, so
wird ein DritLes gefordert, wodurch
der Endzweck der Welı venvirklichı
werde. Es ist dies cine absolute For­
derung. Da.s moralische Gute gehört
dem Menschen an; da 5eine Mach t
aber nur cine cndliche ist und in ihm
das Gute durch die Seite 5Cİner NaLür­
lichkeit beschriinkt İ5t, ja er 50 selbst
der Feind desselben isL, so \•ermag er
es nicht zu venvirklichen. Das Dasein
 TELEOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 1 83
Goues isL hier vorgesLellL bloB als edimselleştiremez. Tannnın varoluşu burada
ein Posmlat, ein Sollen, welches
subjektive Gewillheit fi'ır den Men­
salt bir konutlama olarak, bir Gerek olarak
schen haben sol!, weil das Gute ais tasarımlanır ki, insanlar için öznel pekinlik
das Letzte in seiner Vernunft ist;
aber diese Gewi8heit ist nur sub­
ta.sımalıdır, çünkü İyi Uslarında bir en-sondur.
jekti\'; es bleibt nur ein Glauben, Ama bu pekinlik yalnızca özneldir, yalnızca
cin Sollen, und es kann nicht auf­
bir inanç, bir Gerek olarak kalır ve edimsel
gezeigt werden, da8 es wirklich so
isL. Ja, wenn das Gute i'ıberhaupL olduğu gösterilemez. Aslında, eğer genel ola­
1norali.sch und vorhanden sein soll, rak İyinin ahlaksal olması ve bulunması gere­
so wird sogar gefordert und vor­
ausgesetzt, daB die Disharmonie
kiyorsa, o zaman giderek uyumsuzluğun da
perenniere; denn das moralisch bitimsiz olması gerekecek ve varsayılacakur,
Gute kann nur bestehen und isl nur
im Kampf mil dem Bôsen; es wird
çünkü ahlaksal İyi ancak Kötü ile kavgada süre­
alsa das Perennieren des Feindes, bilir ve varolabilir_ Öyleyse düşmanın bitimsiz­
des dem Guten Entgegengeseızten
liği, İyiye karşıtlığı da gerekecektir. - Buna
gefordert. - Wenden wir uns alsa
zum Inhalt, so ist er ein beschrink­ göre içeriğe döndüğümüz zaman onun sınırlı
tcr, und gehen wir zum höchsten olduğunu görürüz; en yüksek ereğe geçtiği­
Zwcck über, sa befinden wir uns auf
einem andern Felde; es wird von
miz zaman kendimizi başka bir alanda bulu­
innen herausgegangen, nicht von ruz_ Orada içeriden başlanır, şimdide olandan
dem, was gegenw.irtig ist und in der
Erfahnıng lieb"· Wird dagegen nur
ve deneyimde yatandan değil. Eğer öte yan­
von der Erfahrung ausgegangen, so dan yalnızca deneyimden başlanırsa, o zaman
ist das Guıe, der Endzweck selbsL
İyi, son ereğin kendisi yalnızca öznel birşeydir,
nur ein SubjekLives, und es soll
dann der Widerspnıch der andem ve o zaman öte yan ve İyi arasındaki çelişki
Seite gegen das Guıe percnnieren. bitimsizdir.
 DİNFELSEFESİ ÜZERİNE 1827 YILINDA
VERİLEN DERSLERDE VERİLEN
TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK
TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ
Tanrının varoluşunun tanıtları arasında ilk
sırada kozmolojik tanıt gelir. Yalnızca, onda
olumlu olan, saltık varlık olan, sonsuz olan
salt genelde sonsuz birşey olarak değil, ama
olumsallık belirlenimi ile karşıtlık içinde saltık
olarak zorunlu birşey olarak belirlenir. Gerçek
olan saltık olarak zorunlu Özdür, salt varlık ya
da öz değil. Öyleyse burada daha şimdiden
başka belirlenimler içeri girer. Genel olarak
bu tanıtlar düzinelere çoğaltılabilir. Mantıksal
İdeanın her bir basamağı buna hizmet edebi­
lir. Saltık zorunluk belirlenimi belirtilen gidiş
yolunda bulunur.
Saltık olarak zorunlu Öz genelde, soyutta
alındığında, dolaysız olarak değil ama kendi
içine yansımış olarak Varlıktır. Özü sonlu­
olmayan olarak, olumsuzun, sonlu dediği­
miz terimin olumsuzlaması olarak belirledik.
Kendisine geçtiğimiz şey öyleyse soyut varlık,
çıplak varlık değil, ama olumsuzlamanın
olumsuzlaması olan bir varlıktır. Onda ayrım
kapsanır; bu kendini geriye yalınlığa götüren
ayrımdır. Öyleyse bu sonsuzda, saltık varlık ya
da özde aynın belirlenimi - olumsuzlamanın
olumsuzlaması - yatar, ama bu kendini kendi
ile bağıntılayan olarak ayrımdır. Bu tür belir­
lenim ise öz-belirlenim, kendini-belirleme
dediğimiz şeydir. Olumsuzlama belirlenimdir,
1 84
AUSFÜHRUNG DES
TELEOLOGISCHEN UND
ONTOLOGISCHEN BEWEISES
iN DEN VORLESUNGEN ÜBER
REUGıONSPHILOSOPHIE VOM
JAHRE 1827
Bei den Beweisen vom Dascin Gol·
tes ist der crste der kosmologische;
nurwird da das Affinnative. das ab­
sohıte Sein, das Unendliche niclu
nur bestimmt als Uncndliches
Uberhaupt, sondem im Gegcnsatz
gcgcn die Bestimmung der Zuffil·
ligkeit als absolut Notwendiges; das
Wahre ist das absolut-notwendige
Wesen, nichl bloB das Sein, Wesen.
Da kommen a1so schon andere Be­
stimmungen hercin. Ü berhaupt
kann man diese Beweise zu Dut­
zenden \'ennehren; jede Smfe der
logischen Idee kann dazu dienen.
Die Beslimmung absoluter Not­
wendigkeil liegl im aufgezeiglen
Gange.
AbsolUl·nonvendiges Wesen im
Allgemeinen, Abstrakten gehahen
isl das Sein nichl als unmi ttelbar.
sondem als in sich reflektiert. Das
Wesen haben wir bestimml als das
Nichtendliche, die Negation des
Negaliven, was wir das Endliche
hei8en. Das, wozu wir übergingen,
ist also nicht abstraktes Sein, das
t.rockcne Sein, sondern eines, das
Negation der Negalion isl. Darin
liegl der Unterschied; es isl der in
die Einfachheit sich zurückneh­
mende Unterschied. Es liegt also
in diesem Unendlichen, absolu·
ten Sein, Wesen die Bestimmung
des Unterschieds - Negation der
Negation -. aber wie er sich auf
sich selbsl bezieht. Ein solches
aber ist, das wir Selbstbestimmen
nennen. Negation ist Bestimmung,
 TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ 1 85
Negation der Beslimmung ist belirlenimin olumsuzlamasının kendisi bir
sclbst ein Bestimmen; einen Un­
terschied setzen, damil ist eben
belirlemedir; bir ayrım koymak tam olarak bir
Beslimmung gesetzt: wo kcine belirlenim koymakur: Olumsuzlamanın olma­
Ncgation ist, da ist auch kein
Untenchied, keine Beslimmung.
dığı yerde bir aynın, bir belirlenim de yoktur.
in dieser Einheit, diesem ab­ Bu birlikte, bu saltık varlıkta öyleyse genel
soh1ten Sein liegt also sdbst das
olarak belirlenimin kendisi yatar ve hiç kuş­
Bestimmen fıberhaupt, und zwar
in ilım, da ist es Selbstbestimmen; kusuz ondadır; çünkü öz-belirlenimdir. Böylece
so ist es bestimmt alı; Bestimmung kendi içinde olan, dışarıdan gelmeyen belirle­
in ihm selbst, nicht von auBen
her. Diese Unruhe liegı in ihm
nim olarak belirlenir. Bu dinginliksizlik onun
selbst als Negaıion der Neg-•ıion, kendisinde olumsuzlamanın olumsuzlaması
und dicse Unruhe bestimmt sich
olarak yatar, ve bu dinginliksizlik kendini daha
na.her als T3t.igkeit. Diese Bestim­
mung des \Vesens in sich ist die yakından etkinlik olarak belirler. Özün kendi
Not\vendigkcit in sich, Setzen des içinde bu belirlenimi kendi içinde zorunluk­
Bestimmens, des U n terschieds
und Aufheben desselben, so daB
tur; belirlemenin, aynının ve onun ortadan kal­
das ein Tun ist und dieses so sich dırılmasının koyulmasıdır, öyle bir yolda ki bir
Bestimmen in einfacher Bezie­
hung aur sich selbst blcİbL.
edimdir ve bu böyle kendini belirleme kendi
Das endliche Sein blcibt nicht ile yalın bağınu içinde kalır.
ein Andercs; es ist keine Kluft
Sonlu varlık bir b�kası olarak kalmaz; sonsuz
zwischcn dem Uncndlichen und
Endlichen. Das Endliche ist das ve sonlu arasında hiçbir uçurum yoktur. Sonlu
sich Aufhebendc, da6 seine Wahr­ kendini ortadan kaldırandır, öyle ki gerçekliği
heit das Unendliche, an und ffır
sich Seiende ist. Das endliche, sonsuz olan, kendinde ve kendi için varolan­
zuf3.llige Sein ist das an sich sich dır. Sonlu, olumsal varlık kendinde kendini
negierende; aber diese seine Nc­
gation ist ebenso das Affi nnative,
olumsuzlayandır; ama bu olumsuzlaması eşit
Ühergehen in die Affirmalion, ölçüde olumlu birşey, olumlu olana geçiştir ve
und diese Aflinnation ist das ab­
solut notwendige Wesen.
bu olumlama saluk olarak zorunlu özdür.
Einc andere Form, wo diesel­ Bu aynı belirlenimi temel alan ve biçim­
be BesLimmung zugrunde liegt, belirlenimi açısından aynı ama içeriği daha
dasselbe in Ansehung der Form­
bestimmung, wo aber weiterer in­ geniş olan bir başka tanıt biçimi fiziksel-teolo­
hait ist, ist der phy.<ihotlıeologisrlıe jik ya da teleolojik tanı tur. Burada da bir yanda
oder teleologisclıe Beweis. Auch
hier ist endliches Scin auf einer
sonlu varlık bulunur; ama yalnızca soyut ola­
Seite; aber es nicht nur abstrakt rak, yalnızca varlık olarak değil, ama kendi
bestimmt, nur als Sein, sondern
[als eines,] das die gehaltreichere
içinde daha içerikli bir belirlenim, dirimli bir­
Bestimmung in sich hat, Lebendi­ şey olma belirlenimini taşıyan bir varlık olarak
ges zu scin. Dic nihere Bestim­ belirlidir. Dirimli olanın daha yakın belirlenimi
mung des Lebendigen ist, daB
Zroecke in der Natur sind und cine doğada ereklerin olması, bu ereklere uygun ama
Einrichtung, die diesen Zwecken onlar tarafından üretilmemiş bir düzenleme­
gemiiB, zugleich nicht durch die­
se Zwecke hervorgebracht ist, so
nin bulunması, böylece düzenlemenin kendi
daB die Einrichıung selbstiindig için bağımsız olarak ortaya çıkmış olmasıdır.
flır sich hervorgeht, in anderer
Bu düzenlemenin bir b�ka belirlenimde erek
Bestimmung auch Zweck, aber
[so,] daB dieses Vorgefundene de olabilmesine karşın, verili olan kendini o
sich zeigt, jenen Zwecken ange- ereklere uygun olarak gösterir.
messen zu sein.
Die physikotheologische Be­
Fiziksel-tanrıbilimsel irdeleme yalnızca dış­
ırachtung kann bloB Betrachtung sal erekselliğin irdelemesi olabilir. Böylece bu
186 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER

irdeleme güvenilirliğini yitirmiş, ve onu haklı aıqlerlicher Zweckmiilligkeiı sein. So

isı diese Beırachıung in MiOkrediı
olarak yitirmiştir, çünkü burada sonlu erekler gekommen, und mit Rechı; denn
vardır ve bunlar araçlara gereksinir - örne­ da hat man endliche Zwecke, diese
ğin insanın hayvansal yaşamı için şuna ya da bedıirfen Miııel: z. B. der Mensch
zu seinem animalischen Leben
buna gereksinim duyması gibi. Bu daha öte brauchL dies und das; das spezifi­
özgülleştirilebilir. Eğer böyle erekler birincil ziert sich weiter. Nimmt nrnn von
solchen Zwecken an, daO sie ein
olarak alınır ve bu ereklerin doyumu için Ersıes sind, Miııel vorhanden sind
araçlann bulunduğu ve onlar için bu araçla­ fıir die Befriedigung dieser Zwecke
rın bulunmasına izin verenin Tanrı olduğu und daO Gott es ist, welcher diese
Miıtel ffır solche Zwecke hervorge­
kabul edilirse, o zaman çok geçmeden bu hen liillı, so scheinı bald solche Be­
irdeleme yolunun Tanrının ne olduğunu trachtung unangemessen dem, was
Gott ist. Diese Zwecke, insofern sie
anlatmak için yetersiz olduğu görünür. Bu sich gliedern, spezialisicren, wer­
erekler, kendilerini düzenledikleri ve özgül­ den etwas Unbedeuıendes fıir sich
leştirdikleri düzeye dek, dikkate değmez ve selbst, wovor wir keine Achtung
haben, [von denen wir] uns nicht
kendileri uğruna önemsiz olurlar, Tanrının vorsıellen können, daO das direk­
istencinin ve bilgeliğinin doğrudan nesne­ te Gegensıiinde des Willens und
der \o\'eisheit Goues sind. in einer
leri olduklarını tasarlayamayız. Tüm bunlar Xenie von Goetlıe ist dies alles zu·
Goethe'nin Xenien 'inden* birinde özetlenir. sammcngefaBt: da wird einem das
Orada biri upa yapmamız için meşe ağacını Preisen des Schöprers in den Mund
gelegı, daO Goıı den Korkbaum ge­
yaratuğı için Yaraucıyı övüyor olarak sunulur. schaffen, um Sıöpsel zu haben.
Kant felsefesi açısından belirtebiliriz ki, in Ansehung der Kantischen
Philosophie ist zu bemerken, daO
Yargı Yetisinin Eleştirisi hde iç erekl.er üzerine Kanı in seiner Kritik der Urtei/shrafl
önemli bir kavram - ki dirimsellik kavra­ den wichtigen Begriff aufgesıellı
mıdır - getirmiştir. Bu Aristoteles'in kav­ hal von inneren Zwecken, - das isL
der Begriff der Lebendigkeiı. Dies
ramıdır: Dirimli her varlık aracını, beden isı der Begriff dcs Aristoteks:jedes
bölümlerini, organizasyonunu kendi içinde Lebendige ist Zweck, der seine Mit·
tel an sich hat, seine Glieder, scine
taşıyan erektir, ve bu bölümlerin süreci ereği, Organisation, und der ProzeO dieser
dirimselliği oluşturur. Glieder macht den Zweck aus, die

Bu sonlu değil, sonsuz erekselliktir ki, Lebendigkei ı.

Das isı die unendüdıe, nicht endli·
onda erek ve araç birbirine dışsal değildir, ehe Zweckmiilligkeiı. wo Zweck und
araç ereği ve erek aracı üretir. Dünya dirim­ Miııel sich nichı auBerlich sind, das
Miıtel den Zweck und der Zweck
lidir, dirimselliği ve dirimli varlıkların krallı­ das Miııel hervorbringt. Die Wel t isı
ğını kapsar. Dirimli olmayan aynı zamanda Jebendig, enıhalı die Lebendigkeit
dirimli olan ile, örgensel-olmayan doğa, und Reiche der Lebendigen. Das
Nichtlebendige ist in wesentlicher
güneş, yıldızlar insan ile özsel bağınu için­ Beziehung zugleich auf das Leben­
dedir, çünkü insan bir yandan dirimli doğa dige, die unorganische Nauır, Son·
ne. Gesıirne auf den Menschen,
iken öte yandan kendine tikel erekler oluş­ insofern er tcils lebendiger Natur
turur. Bu sonlu ereksellik insana düşer. Bu ist, teils indem er sich besondere
genel olarak dirimsellik belirlenimidir, ama Zwecke macht. in den Menschen
ffillı diese endliche Zweckmiilligkeiı.
aynı zamanda bulunan, dünyasal dirimsellik Das ist die Bestimmung der Leben·
olarak varolur. Bu hiç kuşkusuz kendi içinde digkeiı überhaupı, zugleich aber als
die vorhandene, weltliche Lebendig·
keit. Diese ist Z\'Var Lebendigkei t in
* Xenien, Goethe ve Schiller, No 15, ,,Der Teleolog" sich, innere Zweckm30igkeit, aber
 TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ 1 87
so, daB jede Arı, Gaııung des Le­ dirimsellik, iç erekselliktir, ama öyle bir yolda
bens ein sehr engcr Kreis, cine sehr
besch rinkte Natur ist.
ki yaşamın her bir türü, her bir cinsi çok dar
Der eigenıliche Forıgang isı bir alan, çok sınırlı bir doğadır.
nun von dieser endlichen Leben­
digkeit zur absoluten, allgeıneinen
Asıl ilerleme şimdi bu sonlu dirimsellikten
Zweckınaftigl<eit, daB diese Welı ein saltık, evrensel erekselliğe, bu evrenin bir KÔoµos.
K6aı.ıos ist, ein Systcm, worin alles bir dizge olduğu düşüncesinedir. Onda her­
wesentliche Beziehung aufeinan­
der hat, nichcs isoliert ist, - ein şey başka herşey ile özsel bağıntı içindedir ve
in sich Geordnetes, wo jedes sci­ hiçbirşey yalıtılmış değildir - kendi içinde
ne Stclle hat1 ins Ganze eingreift,
durchs Ganze subsistien und eben­
düzenli bir alan ki, orada herşeyin kendi yeri
so zur Henrorbringung, zum Leben vardır, herşey bütüne katılır, bütün yoluyla
des Ganzen tiitig, wirksam ist. Die
Hauptsache ist also, daB von der
sürer ve eşit ölçüde bütünün üretimi uğruna,
endlichen Lebendigkeit zu eincr bütünün yaşamı uğruna etkindir. Öyleyse
allgemeinen Lebendigkeiı fıber­
başlıca sorun sonlu dirimsellikten evrensel
gegangen werde, - ein Zweck, der
sich in be�ondere Zweckc gliedert, bir dirimselliğe geçişin yapılmasıdır, - bir
und daB diese Besonderung in erek ki, kendini tikel ereklere ayrıştırır, ve
Harmonie, in gegenseitiger we­
sentlicher Beziehung ist.
bu tikelleşme uyum ve karşılıklı özsel bağıntı
Gou ist zun3.chst bestimmt als içindedir.
das absolut notwendige Wesen;
aber diese Best.immung, wie Kant
Tanrı başlangıçta saltık olarak zorunlu
schon bemerkt, reicht bei weitem varlık olarak belirlenir. Ama bu belirlenim,
nichı hin für den Begrilfvon Goıı.
Kant'ın daha önce belirttiği gibi, Tanrı kav­
Gou ist allein die absolute Notwen­
digkeit; aber diese Best.immung er­ ramı için yeterli olmaktan çok uzaktır. Yal­
schöpfı den Begrilf Goııes ııichı: nızca Tanrı saltık zorunluktur, ama bu belir­
höher, tiefer ist die Bestimmung
der allgemeinen Lebendigkeiı, des
lenim Tanrı kavramını tam olarak kapsamaz.
einen allgemeinen Lebens. lndem Evrensel dirimsellik, tek bir evrensel yaşam
das Leben wesenılich Subjehtiviliit,
belirlenimi daha yüksek, daha derindir. Yaşam
Lebendiges isı, isı dieses allgemeine
Leben ein Subjektives, der voüs, özsel olarak öznellik, dirimsellik olduğu için, bu
eine Seele. So ist im allgemeinen evrensel yaşam öznel birşey, voüs, bir ruhtur.
Leben die Seele enıhalıen, die
Beslİmmung dcs einen. altes di· Böylece evrensel yaşamda ruh, herşeyi düzen­
sponierenden. rcgierenden, orga· leyen, yönetin, organize eden tek bir voüs
nisierenden voOs.
in Ansehung des Fonnellen isı
belirlenimi kapsanır.
dasselbe zu erinnem wie bei den Biçimsel yan söz konusu olduğunda önceki
vorhergehenden Beweisen. Es ist
tanıtlarda bulduğumuz aynı şeyi anımsatma­
wieder der Übergang des Vmtandes:
weil dergleichen Einrichtungen, mız gerekir. Bu yine anlağın geçişidir; aynı
Zwecke sind, ist eine alles zusam· türden düzenlemeler, erekler olduğu için,
menordnende, disponierende
Weisheit. Aber die Erhebung enı­
herşeyi bir arada düzenleyen bir bilgelik
hilt ebenso das negative Moment, vardır. Ama bu yükseliş eşit ölçüde olumsuz
was die Hauptsache ist, da.B diese
Lebendigkeit, Zwecke so, wie sie
kıpıyı, asıl sorunu da kapsar: Bu dirimsellik,
sind, in ihrer unmittelbaren endli· bu erekler, böyle olduk.lan gibi, böyle dolay­
eben Lebendigkeit nicht das Wahre sız sonlu dirimsellikleri içinde alındığında,
sind; das Wahre ist vielınehr diese
cine Lebendigkeit, dieser cine voOs. gerçek değildir. Gerçek olan dahaçok bu bir
Es sind nicht zwei; es ist ein Aus-­ dirimsellik, bu bir voüstur. İki şey yoktur; bir
gangspunkı, aber die Vermiıılung
ist so, dail im Übergang nicht das
başlangıç noktası vardır, ama dolaylılık öyle
Ersıe als Grundlage, Bedingung bir yapıdadır ki geçişte ilk olan temel olarak,
188 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER

koşul olarak kalmaz. Tersine, gerçekliksizliğ;i, bleibt, sondem die Unwalırlıeiı, Ne­
olumsuzlaması, ondaki olumsuzun, sonlunun,
gation desselben isı darin enılıalıen.
die Negation des an ihm Negativen,
yaşamdaki tikelliğin olumsuzlaması bu geçişte Endliclıen. der Besonderheiı des
kapsanır. Bu olumsuz olumsuzlanır; bu yük­ Lebens. Dies Negative wird negiert;
in dieser Erhcbung verschwindet dic
selişte sonlu tikellik yiter: Gerçeklik olarak, endliche Besonderheiı: als Wahrheiı
ist Gegenstand dcs BewuBtseins das
bilincin nenesi tek birdirimlilik dizgesi, tek bir
System einer Lebendigkeit, der voüs
dirimliliğin voiiçudur - ruh, evrensel ruh. einer Lcbendigkeiı. - die Seele all­
Burada yine bu belirlenim, "Tanrı yaşamın gemcine Seele.
tek bir evrensel etkinliğidir, tek bir K6oµoçu
Hier isı wieder der Fail, dall die­
se Bestimmung: "Gou ist die einc
üreten, koyan, organize eden ruhtur" belirle­ allgemeine Tiiıigkeiı des Lebens,
nimi kendini gösterir. Ama bu kavram henüz die einen K6aµoç hcrvorbringende,
setzendc, organisierende Seele",
Tanrı kavramı için yeterli değildir. Tanrı kav­ - dieser Begriff noch nichı hinrei­
ramı özsel olarak onun Tin olması belirleni­ chend ist fi'u den BegrilT von Gou.
Der Begrilfvon Goıı enıhiilı wesenı­
mini kapsar. lich, daB er Gei.•t ist.
Henüz bu yana göre irdelenmesi gereken Die drilte, wesentliche, absolute
şey üçüncü, özsel, saltık biçimdir. Bu geçişte
Form nach dieser Scite isı noch zu
bctrachten.
Ü bergange Der lnhalt in dieseın
içerik yaşam, sonlu dirimsellik, varolan dolay­ war das Lcben, dic
sız yaşam idi. Burada üçüncü biçimde temelde endlichc Lcbcndigkciı, das unmiı­
telbare Lcbcn, das existicrl. Hier in
yatan içerik Tindir. Bu bir tasım biçiminde der driuen Form ist der lnhah, der
şöyledir: Sonlu tinler varolduğu için - ve zugrundc liegı, der Gcist. in Form
eines Schlusses ist dies: Weil endli·
burada başlangıç noktasını oluşturan varlık­ ehe Geister sind - das ist hicr das
ur -, saluk Tin vardır. Ama bu "için," bu salt Sein, von dem ausgegangen wird
olumlu ilişki sonlu tinlerin temel ve Tanrının
-, so ist der absolute Geist. Aber
dicses ..wcil.., dies nur affirmaıive
sonlu tinlerin varoluşunun sonucu olması Verhiilınis enthiilı diesen Mangel,
gibi bir eksikliği kapsar. Doğru biçim şudur: daB die endlichen Geisıer Grund­
lage warcn und Goıt Folge von
Sonlu tinler vardır, ama sonlu olanın hiçbir der Existenz endlicher Geistcr. Die
gerçekliği yoktur; sonlu tinin gerçekliği saltık wahrhafıe Form isı: Es sind endliche
Geisıer; aber das Endliche hat keine
Tindir. Tinin sonluluğu gerçek varlık değildir; Wahrheiı; die IValırheit <h.s endlichen
kendinde kendini ortadan kaldırma, olum­ Geistes isi der absolıtte Geist. Das End­

suzlama diyalektiğidir, ve bu sonlunun olum­

liche der Geister ist kcin wahrhaftes
Sein, ist an ihm selbst die Dialcktik,
suzlanması sonsuz birşey olarak, kendinde ve sich aufzuheben, zu negieren, und
kendi için evrensel birşey olarak olumlamadır. die Negation dieses Endlichen ist
dic Affinmu.ion als Unendliches, als
Bu en yüksek geçiştir, çünkü geçiş burada Tinin an und ffır sichÜAllgemeines. Dies
kendisidir. isı der höchsıc bergang; denn der
Übergang İsi hier der Geist selbst.
Burada iki belirlenim vardır - varlık ve Es sind zwei Besliınmungen,
Tanrı. Varlıktan başladığımız düzeye dek, Sein und Gou. lnsofern vom Sein
angefangen wird, isL unrniuelbar das
varlık, ilk görüngüsüne göre, dolaysızca sonlu Sein nach seiner ersten Erschelnung
varlıkur. Bu belirlenimler var olduğuna göre das endliche. lndem diese BesLim­
- gene de Tanrı kavramı durumunda 'yapa­ ınungen sind, können wir - beim
BegriIT Gottes isl aber zu bedenken,
bilme' nin söz konusu olmadığını, tersine daB da nicht von Können die Rede
Tanrının saltık zorunluk olduğunu anımsa­ İsl, sondern er ist die absoluıe Not­
yarak -, eşit ölçüde Tanrıdan başlayabilir ve
wendigkeit - können wir ebenso
Gott anfangrn und ü!Jergrlum zuın
von

varlığa gi,debiliriz. Bu başlangıç noktası böyle Sein. So ist dieser Ausgangspunkl in

 TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ 189
endliclıer Form gesetzt, noch nichl sonlu biçimde koyulduğunda henüz varolan
als seiend; dcnn ein Gott, der nichı
ist, isl ein Endliches, nicht wahrhaft
bir başlangıç değildir; çünkü olmayan bir
Gotı. Dic Endliclıkeiı dieser Bezic­ Tanrı sonlu birşeydir ve gerçek Tanrı değil­
hung isı, suhjektiv zu sein; dieses All­
gemeine fıberhaupt, Gou, hat Exis­
dir. Bu bağıntının sonluluğu öznel olmasıdır.
tcnz, aber nur diese selbst endlichc Bu genelde evrenselin, Tanrının bir varoluşu
Existenz in unserer Vorstellung.
vardır, ama bu yalnızca tasarımımızda kendisi
Dieses ist einseitig; Gou, diesen in­
halt, hahen \\ir behaftct mit dieser sonlu olan bir varoluştur. Tek-yanlıdır; Tanrıya,
Einsciıigkeic, Eııdlichkciı, wclche bu içeriğe Tann tasarımı denilen bu tek-yan­
die Vorstellung von Gou heiBt.
Das l n tcresse ist, daB die Vorsıel­
lılığı, bu sonluluğu yükledik. Ö nemli olan
hıng diesen Makel absıreik, bloB nokta tasarımın bu lekeden, salt tasarımlanmış
Vorgestellles, su�jekliv zu sein, daO
diesem lnhalt die Besıimmung gc­
birşey, salt öznel olmaktan temizlenmesi ve bu
geben werde, zu sein. içeriğe varolma belirleniminin verilmesidir.
Diese zweite Vermiulung ist zu
Bu ikinci dolaylılığı ontolojik tanıt olarak bu
betracluen, wie sie vorkommt in
dieser endlichen oder Ver.a.andes­ sonlu biçimde ya da anlak-biçiminde bulun­
fonn als unlologisclu:r Beweis. Dicser duğu gibi irdelememiz gerekir. Bu tanıt Tann
geht aus vom Begriff Goues und
fiber zum Scin. Die Ahen, die grie­
kavramından başlar ve varlığa gider. Eskilerde,
chische Philosophie, hattcn diescn Yunan felsefecilerinde bu geçiş yoktu; uzun
Ü bergang nicht; er wurde auch
bir süre Hıristiyan kilisede de yapılmadı. Bu
lange herein in der christlichen
Kirche nicht gemacht. Erst eincr tasarımı ilk kez büyük skolastik felsefecilerden
der groBen scholasıischen Philoso­ biri olan Canterbury başpiskoposu Anselm,
phen, Anıelınus, der Erıbischofvon
Cantcrbury, dieser ıiefe, spekula­
bu derin, kurgul düşünür kavradı.
ıive Denker, hat diese Vorsıellung Tanrı tasarımı önümüzdedir; ama Tanrı
gefaBı:
\•Vir haben die Vorstellung \'on
yalnızca tasarım değildir; vardır. Bu geçişin
Gott; er ist aber nicht nur Vor.uel­ nasıl yapıldığını, Tanrının yalnızca bizdeki
lung. sondern er isi. \Vie ist dieser
Übcrgang zu machen, einzusehen.
öznel birşey olmadığını görmemiz gerekir.
dail GOu nicht nur cin Subjektives Bu belirlenim, varlık, nasıl Tanrı ile dolaylı
in uns isr? wie isr diesc Bestimmung, kılınacakur?
das Sein, zu vennitteln mit C'..ou?
Gegen diesen sogenannlen
Kant'ın eleştirisi bu ontolojik denilen tanıta
onlologi.sclıen Beweis hat sich auch yönelikti ve kendi zamanı için deyim yerin­
die Kanti.sche Kritik gewendet. und
für ihre Zeit ist sie sozusagen tri­
deyse utkulu bir haşan kazandı. Bu tanıtlann
umphierend hervorgegangen: bis anlağın değersiz çabalan olarak çürütüldük­
auf die neuesıe Zeit gilc, daB diese
leri görüşü bugün bile geçerlidir. Ama daha
Beweise widerlcgt sind als nichtige
Versuche des Verstandes. Wir haben şimdiden kabul ettiğimiz gibi, bu düşünce
aber bereits erk.arım: dic Erhebun­ yükselişleri tinin edimi, düşünen tinin insan­
gen darin sind das Tun des Geistes,
das eigene Tun des denkenden
lar tarafından vazgeçilemeyecek kendi edim­
Geistes, das die Menschen sich nicht leridir. Benzer olarak bu tanıt da böyle bir
nehmen lassen; ebenso ist dies ein
solchcs Tun. Die Ahen hanen dic­
edimdir. Eskiler bu geçişi yapmadılar; çünkü
sen Ü bergang nichı; denn es gehön bunu yapabilmek için tinin kendi içindeki en
clas tiefste Hinunıerstcigen des Geis­
büyük derinliklere ulaşması gerekiyordu. Tin
tcs in sich dazu. Der Geist zu seiner
höchstcn Freiheit, Subjcktivitat gc­ bir kez en yüksek özgürlüğünü, öznelliğini
diehen, fafü erst diescn Gedanken elde eder etmez, ilkin bu Tanrı düşüncesini
von Gott als subjektiv und komml
erst zu diesem GcgensaLZ von Sub­
öznel olarak kavrar ve ilkin bu öznellik ve nes­
und Objekıi\'itaı. nellik karşıtlığına ulaşır.
190 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Anselm bu dolaylılığı şu yolda anlanr: Tann
tasarımı saltık olarak eksiksiz olmayı içerir.
Eğer Tanrıya yalnızca tasarım olarak sarılır­
sak, yalnızca öznel olan, yalnızca tasarımlan­
mış olan kusurludur ve en eksiksiz değildir;
çünkü yalnızca tasanmlanmayan, ama ayrıca
var olan, edimsel olan daha eksiksiz olandır.
Öyleyse Tann en eksiksiz olan olduğuna göre
yalnızca tasanın değildir; tersine, ona edimsel­
lik, olgusallık da aittir.
Anselm'in düşüncesinin sonraki daha geniş
ve daha anlamlı gelişiminde Tann kavramının
onun tüm olgusallıklann tözü, en olgusal var­
lık olduğunu imlediği söylenir. Ama varlık da
bir olgusallık olduğuna göre, varlık da ona
aittir.
Buna karşı varlığın bir olgusallık olmadığı,
bir kavramın olgusallığına ait olmadığı ileri
sürülmüştür. Kavramın bir olgusallığı kavra­
mın içerik-belirliliği demektir; varlık yoluyla
kavrama, kavramın içeriğine hiçbirşey eklen­
mez. Kant buna şu usayatkın biçimi verdi: Yüz
taler tasarımını oluştururum; - ama ister
bunları tasanmlayayım isterse onlara gerçek­
ten iye olayım, kavram, içerik-belirliliği aynı­
dır. İlk önermeye, varlığın genel olarak kav­
ramdan doğması gerektiği önermesine karşı
kavram ve varlığın birbirinden ayrı olduğu
söylenmiştir. Kavram öyleyse kendi içindir,
ve varlık başka birşeydir. Varlık kavrama dışa­
rıdan, herhangi bir yerden gelmelidir; kav­
ramda varlık bulunmaz. Bu yine yüz taler ile
usayatkın kılınabilir.
Gündelik yaşamda bir yüz taler tasarımına
bir kavram denir. Herhangi bir içerik-belirle­
nimi bir kavram değildir. Soyut bir duyusal
tasarım, örneğin "mavi," ya da kafamda taşı­
dığım bir anlak-belirliliği hiç kuşkusuz varlık
taşımayabilir. Ama buna bir kavram denme­
mesi gerekir. Kavram ve tam olarak salnk kav­
ram, kendinde ve kendi için kavram, Tanrı
kavramı kendi için alınmalıdır ve bu kav­
ram varlığı bir belirlilik olarak kapsar; varlık
Die A.rt und Weise, \'rie Anselmus
diese Vermiulung ausgesprochen,
ist diese: Van Gou ist die Vorstel­
lung, daO er absolut vollkommen
isı. Hallen wir nun Gott nur als die
Vorstellung fest. so ist das ein Man­
gelhaftes, nicht das Vollkoınmens­
te, was nur subjektiv, nur vorgestelh
ist; dcnn es ist das Vollkommcnere,
was nicht nur vorgestelh ist, son­
dern auch isi, wirklich ist. Alsa isı
Gott, da er das Vollkommenste ist,
nicht nur Vorstellung, sondern es
kommt ihm auch die \\'irklichkeiı,
Realiuit zu.
in spiiiterer, breiterer, verstindi­
ger Ausbildung dcs Anselmischen
Gedankens ist gesagl worden, der
BegrilfGottes sei, daO er der lnbe·
grilf aller Realitiiten, das allcrreals­
te Wesen isl. Nun ist das Sein auch
eine Realitiil; also kommt ihm das
Sein zu.
Dagegen hat man gcsagt: das
Sein ist keinc Realitil, gehört
nicht zur Realitfü eines Begriffs;
einc Rcalitiit des Bcgriffs heiBe
lnhaltsbestimmtheit des Begrilfs;
durch das Sein komrne zum Be­
gıiff, zum Inhalt des Begrilfs nichts
hinzu. Kant hat das so plausibel
geınacht: hundert Taler stelle ich
mir vor, - aber der Begriff, die in·
haltsbestimmtheil sei dieselbe, ob
ich sie mir vorstelle oder in eler Tat
habe. Gegen das e�ıe, da8 aus dem
Begrilf überhaupt das Sein folgcn
soll, ist gesagı worden: Begrilf und
Sein sind verschiedcn voneinander;
der Begriffalso ist für sich, das Sein
ist verschiedcn, das Sein muB von
au8en her, anderswoher zum Be­
griff kommen, das Sein licgt nicht
im Begriff. Das kann man wieder
mit den hunderı Talern plausibel
machen.
im gemeinen Lebcn heiBt man
ein e Vorstellung von hunden
Talern einen Begriff; das ist kein
Begrilf, irgcndeine lnhaltsbestim­
mung. Einer abstra.kten sinnlichen
Vorstellung wie "blau.. oder einer
Verstandesbcstimrntheiı, die in
meinem Kopfe ist, kann freilich das
Scin fchlen; das ist aber nicht ein
Begrijfzu nennen. Der Begriff und
vollends der absolute Begrilf, der
Begriff an und für sich selbst, der
Begriff Goues ist für sich zu neh­
men, und dieser Begriff cnthalt das
Scin als cine Bestimm theit; Sein ist
 TELEOLOJİK VE ONTOLOJİK TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ 191
e i n e Besıimmıheiı d c s Begriffs. kavramın bir belirliliğidir. Bu iki yolda kolayca
Dies ist auf zwei \Veisen sehr leichı
aufzuzeigcn.
gösterilebilir.
Erstens ist der Begriff unmittel­ İlk olarak, kavram dolaysızca bu evrenseldir
bar dies Allgemeine, we/ches sich be­
slimml, besondert, diesc T:i.ligkeit,
ki, kendini belirler, tikelleştirir; bu yargılama,
zu urteilen, sich zu besondern, zu kendini tikelleştirme, belirleme, bir sonlu­
bestimmcn, cine Endlichkeit zu
luk koyma ve bu kendi sonluluğunu olum­
setzen und diese seine Endlichkeit
zu negieren und durch dic Nega­ suzlama ve bu sonluluğun olumsuzlanması
tion dieser Endlichkeit idcntisch yoluyla kendi ile özdeş olma etkinliğidir. Bu
mit sich zu sein. Das isl der Begriff
uberhaııpı, der llegriff Goııes, der
genel olarak kavram, Tanrının kavramı, sal­
absoluıe Begrilf; Goıı isı eben die­ tık kavramdır; ve Tanrı tam olarak budur. Tin
ses. Gott als Geist oder als Liebe
olarak ya da sevgi olarak Tanrı Tanrının ken­
isı dies, dall Gott sich besondert,
den Sohn erzeııgı. die Welı er­ dini tikelleştirmesi, Oğulu doğurması, evreni,
schafft, ein Anderes seiner und kendisinin bir başkasını yaratması ve bunda
in diesem sich selbst hat, mit sich
idenıisch isı. im Begrilflıbcrhaupı.
kendine'iye olması, kendi ile özdeş olmasıdır.
noch mehr in der ldec, ist dieses Genel olarak kavramda, ama özellikle İdeada
lıberhaupt: durch die Negation
bu genel olarak şöyledir: Tanrı tikelleşmenin
der Besonderung, die zu seızcn
er zugleich selbst die T:itigkeit ist, olumsuzlanması yoluyla - ki bunu koymak
identisch mit sich zu sein, sich auf aynı zamanda Onun kendisi olan etkinliktir
sich selbsL zu beziehen.
Fürs andere fragen wir: was ist
- kendi ile özdeş, kendi ile bağıntılıdır_
das Sein, diese EigenschafL, Be­ İlk olarak şunu soruyoruz: Varlık, bu özel­
stimmLheiL, dic RealiuiL? Das Scin
lik, belirlilik, olgusallık nedir? Varlık söylene­
isL wcitcr nichlS als das Unsagbare,
llegriffiose, nichı das Konkreıe, das
meyenden, kavramsız olandan başka birşey
der Begriff isı, nur die Absırakıion değildir; somut değildir çünkü somut olan
der Bczichung auf sich selbsı. Man
kann sagen: es ist die Unmi uel­
kavramdır; yalnızca kendi ile bağıntı soyut­
barkeit; Sein ist das Unminelbare lamasıdır. Denebilir ki, dolaysızlıktır; varlık
uberhaupı. und umgekehrt: das genel olarak dolaysız olandır, ve evrik olarak
Unmittelbare ist das Sein, ist in Be­
ziehııng auf sich selbsı, d. h. daO
dolaysız olan varlıktır, kendi ile bağıntı içinde­
die Vermiulung negiert isL. Diese dir, e.d. dolaylılık olumsuzlanmıştır_ Bu "ken­
Bestimmung ..Beziehung auf sich,
UnmiuelbarkeiL" ist nun sogleich
dine bağımlılık, dolaysızlık" belirlenimi şimdi
für sich selbst im Bcgriff fıber­ hemen genel olarak kavramda kendi içindir,
haupL, und im absoluLen Begriff, ve saltık kavramda, Tanrı kavramında onun
im Begriff Goııes, cJaO er dic Bczic­
hung auf sich selbsı isı. im Begıiff
kendi ile bağıntı olduğu imlenir. Kavramın
sclbsı liegı soglcich dicse absmıkıe kendisinde hemen bu soyut kendi ile bağıntı
Beziehung aufsich. Der Begriff ist
das Lebendigc, miı sich sclbsı sich
imlenir. Kavram dirimli olan, kendi kendisi ile
Vermiuelnde; cine seiner Bestim­ dolaylı kılınandır; ve varlık da belirlenimlerin­
mungen isL auch das Sein. lnsofem den biridir. Bu düzeye dek varlık kavramdan
ist Sein verschieden vom Begriff,
weil Sein nicht der ganzc Begriff
ayrıdır çünkü bütün kavram değil, yalnızca
ist, nur cine seiner Bestimmungen, belirlenimlerinden biri, yalnızca kavramın bu
nur diese Einfachheit des Begriffs,
yalınlığı, e.d_ kendi kendisinde olması, kendi
daB er bei sich selbst ist, die lden­
tiuit mit sich. ile özdeş olmasıdır.
Sein ise dicsc BesLimmung, die Varlık kavramda bulunan, kavramdan ayrı
man findet im Begriff, vcrschie­
den vom Bcgriff, weil der Begrilf
olan bu belirlenimdir, çünkü kavram var­
das Ganze is� wovon das Scin nur lığı yalnızca bir belirlenim olarak kapsayan
192 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bütündür. İkinci nokta kavramın bu belir­
lenimi kendisinde kapsaması, bunun onun
belirlenimlerinden biri olmasıdır; ama varlık
o denli de kavramdan ayndır, çünkü kavram
bütünlüktür. Ayn olduklan düzeye dek, bir­
leşmelerine dolaylılık da aittir. Dolaysızca özdeş
deffeldirter. Tüm dolaysızlık ancak kendi içinde
dolaylılık olduğu düzeye dek gerçek ve edim­
seldir, ve evrik olarak tüm dolaylılık kendi
içinde dolaysızlık olduğu düzeye dek kendi
ile bağıntı taşır. Kavram varlıktan ayrıdır, ve
ayrılığın kendine özgü doğası kavramın onu
ortadan kaldırmasında yatar.
Kavram bu bütünlük, kendini nesnelleş­
tirme devimi ya da sürecidir. Kavram böyle
olarak, varlıktan ayn olarak salt öznel birşey­
dir; bu bir eksikliktir. Ama kavram en derin,
en yüksek olanıdır; kavramın doğasının ken­
disi bu öznellik eksiliğini, varlıktan bu ayrı­
lığını ortadan kaldırmak, kendini nesnelleş­
tirmektir. Kendisi kendini varolan olarak,
nesnel olarak üretme edimidir.
Genel olarak kavramda onun kendisinin
yalnızca bizde olan, kendi içimizde yaptığı­
mız birşey olduğu sanısından vazgeçmeliyiz.
Kavram bir nesnenin, dirimli olanın ruhu,
ereğidir. Ruh dediğimiz şey kavramdır, ve
tinde, bilinçte kavram olarak kavram varoluşa
gelir, öznelliği içindeki özgür kavram olarak
genelde olgusallığından ayndır. Güneş, hay­
van yalnızca kavramdır, kavrama iye deffeldir.
kavram onlar için nesnel olmaz. Güneşteki
değil ama bilinçteki bu bölünme Ben denilen
şey, varolan kavram, öznel edimselliği için­
deki kavramdır; ve ben, bu kavram - öznel
olandır.
Ama hiçbir insan salt benliği ile doyum
bulmaz. Ben etkindir, ve etkinlik kendini
nesnelleştirmek, kendine edimsellik, belirli­
varlık vermektir. Daha öte, daha somut belir­
lenimi içinde kavramın bu etkinliği itkidir.
Her doyum bu öznelliği ortadan kaldırma
sürecidir. Süreç içsel olanı, öznel olanı
eine BesLimmung [İst]. Das andcre
isı: der Begriff enthiilı diese Be­
slimmung an ihm selbst; sie ist eine
seiner Bcstimmungen, aber Sein ist
auch verschicden vom BegriIT, weil
der Begrilf die Toı.aliı.3t ist. lnsofern
sie verschieden sind, gehört zu ihrer
Vcreinigung auch die Vermiulung.
Sie sind nicllt rınmiıtelbar idenlisch.
Aile Unmiuelbarkeil ist nur wahr,
wirklich, insofen1 sie Venniulung in
sich ist, und umgekehrt aile Vennitt�
hmg, insofern sie Unıniuelbarkeit
in sich ist, Beziehung auf sich selbst
hat. Der Begriff ist vcrschicdcn voın
Sein, und die Verschiedenheit ist
\'on diescr Beschaffenheit, daB der
Begrilf sie aullıebt.
Der Begrilf isı diese Toıaliı.3ı, die
Bewegung, der ProzeB, sich zu ob­
jektivieren. Der Begriff als solcher,
verschieden \•om Scin, ist ein blofl
Subjcktives; das ist ein Mangel. Der
Begriffisı aber das Tiefste, Höchsıc;
aller Begrilf isı dies, diesen Mangel
seiner Subjekth'İı.3.t, diesc Verschie­
den hei t vom Sein aufzu heben,
sich zu objektivieren; er ist selbst
das Tun , sich als seiend, objektiv
hcn>"orzubringen.
Man mull beim Begriff über­
haupt es aufgeben zu meinen, der
Bcgriff sei etwas, da'i wir nur haben,
in uns machen. Der Begriff isı die
Seele, der Zweck eines Gegenstan­
des, des Lebendigen. Was wir Seele
heiOen, ist der BegrifT, und im Geis­
te, BewuOtsein kommt der Begriff
als solcher zur Existenz, als freier
Begriff, untcrschieden von seiner
Realit:it als solcher, - in seincr
Subjektivitit. Die Sonne, das Tier
isı nur der Begrilf, lıaı den Begriff
nicht; der Begritr wird nicht für sie
gegenst3.ndlich. Es ist nicht diese
Trennung in der Sonne: aber im
Bewuiltsein ist, was leh heiOt, der
exisıierende Begriff, der Begriff
in seiner subjekth•en \\'irk1ichkeit,
und ich, dieser Begriff, bin das
Subjekıive.
Es ist kein Mensch aber zufrie­
den mit seiner bloOen lchheit; leh
ist t:itig, und diese Titigkeit ist,
sich zu objekth'İeren, \Virklichkeit,
Dasein zu geben. in weiterer, kon­
kreterer Bestimmung ist diese Ta­
ıigkeiı des BegriITs der Trieb.Jede
Befriedigung ist dieser Proze8, die
Subjektivitaı aufzuheben und die­
ses l nnerliche, Subjektive ebcnso
 TELEOLOJİKVE ONTOLOJİK TANITLARIN GENİŞLETİLMESİ 193
als AuBerliches, Objektives, Reel­ eşit ölçüde dışsal, nesnel, reel birşey olarak
les zu setzen, hervorzubringen die
Einheit des nur Subjektiven und
koyma, ve salt öznel olanı ve salt nesnel olanı
Objektiven, beiden diese Einsei· bu tek-yanlılığından sıyırarak birliklerini
tigkeit abzustreifen. Es gibt nichts,
wovon alles so Beispiel w3.re wie das
üretme sürecidir. Tüm şeyler arasında, kar­
Aulheben des Emgegengesetzten, şıtların, öznel olanın ve nesnel olanın ortadan
des Subjektiven und Objektiven, so
kaldırılması ve böylece birliklerinin üretilmesi
daB die Einheit derselben hervor­
gebraclıt wird. kadar iyi örneklenen başka hiçbirşey yoktur.
Der Gedankc des A nselınus ist Anselm'in düşüncesi öyleyse içeriğine göre
alsa seinem lnhah nach wahrhaf­
ler, notwendiger Gedanke; aber
daha gerçek, daha zorunlu düşüncedir; ama
die Form des daraus abgeleiteten ondan türetilen tanıtlamanın biçimi hiç kuş­
Beweises hat a l l e rdings e in e n
Mangel wie die vorigen Weisen der
kusuz önceki dolaylılık kiplerinde olduğu
Vermittlung. Diese Einheit des Be­ gibi bir eksiklik taşır. Kavramın ve varlığın
grifT."i und Seins ist Voraussetzung,
bu birliği varsayımdır, ve eksiklik tam olarak
und das Mangellıafte ist eben, daB
es nur Vorausseızung isL. Voraus­ yalnızca varsayım olmasında yatar. Varsayılan
gesetzt ist der reine Begriff, der şey arı kavramın, kendinde ve kendi için kav­
BegrilT an und für sich, der Begriff
Goues; dieser isi, enth3.h auch das
ramın, Tanrı kavramının varolması, varlık da
Scin. Vergleichen wir diesen Inhalt kapsamasıdır. Eğer bu içeriği inanç ile, dolay­
mit dem, 1vas Glaube. unmiuelbares
\Vissen ist, so ist es derselbc Inhalt
sız bilme ile karşılaştırırsak, onun Anselm'in
mit der Voraus.setzung Ansclms. Auf varsayımı ile aynı içeriği taşıdığını buluruz.
diesem Standpunkte des unmiucl­
Bu dolaysız bilme duruş noktasından bakıl­
baren Wissens sagL m�n: es ist TaL­
sache des Bewu8tseins, daB ich die dığında söylenen şudur: Tanrı tasarımını taşı­
Vorstellung von Gott habe, und mit mam bir bilinç olgusudur, ve bu tasarım ile
dieser Vorstellung soll das Sein ge­
geben sein, so da6 mit dem lnhalte
birlikte varlık verili olmalıdır, öyle ki varlık
der Vorstellung das Sein verkniıpft tasarımın içeriği ile bağlıdır. Eğer ona inan­
ist. Wenn man sagt, man glaube
das, wisse es unmittelbar, so ist
dığımız, onu dolaysızca bildiğimiz söylenirse,
diese Einheit der Vorstellung und tasarımın ve varlığın bu birliği tam olarak
des Seins ebenso als Voraussetzung
Anselm'de olduğu gibi varsayım olarak bildi­
ausgesprochcn wie bei Anselm, und
man isL in keiner RücksichL weiler­ rilmiş olur ve hiçbir bakımdan ileri bir adım
gekommen. Es ist diese Vorausset­ atılmış olmaz. Spinoza'da da her yerde karşı­
zung allenthalben, auch bei Spinoza.
Er definiert die absolute Ursache,
laştığımız şey bu varsayımdır. Saltık nedeni,
die Substanz als das, was nicht ge­ tözü varoluş olmaksızın düşünülemeyecek
dacht werden kann ohne Existenz,
dessen Begriff die Existenz in sich
olan olarak, kavramı kendi içinde varoluş
schlieBt, d. h. die Vorstellung von kapsayan olarak tanımlar; e.d. Tanrı tasarımı
Gou ist unmiuelbar verknüpft mit
dolaysızca varlık ile bağlıdır.
dem Sein.
Diese Un trennbarkeit des Be­ Kavramın ve varlığın bu aynlamazlığı saltık
griITs und des Seins isl absoluL nur olarak ancak Tanrı durumunda bulunur. Şey­
der Fail bei Gou. Die Endlichkeit
der Dinge besteht darin, daB der
lerin sonluluğu kavramın ve kavram belirleni­
Begriff und die Bestimmung des minin ve kavramın varlığının belirlenime göre
Begriffs und das Sein des Begriffs
ayrı olmasından oluşur. Sonlu olan şey kav­
nach der Bestimmung verschieden
sind. Das Endliche ist, \vas scinem ramına ya da daha doğrusu genelde kavrama
Begriff oder vielmehr dem Begriff karşılık düşmeyendir.
nicht entspricht.
Wir haben den Begriff der See­
Ruh kavramını taşırız. Realite, varlık beden­
le. Dic Realitfü, das Sein isl dic se iliktir; insan ölümlüdür. Bunu ' ruh ve
194 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
beden ayrılabilir' diyerek anlaunz. Burada
bu bölünme vardır; ama arı kavramda bu
aynlamazlık vardır. Her itkinin kendini olgu­
sallaştıran kavramın bir örneği olduğunu
söylerken, bu biçimsel olarak doğrudur.
Doyurulan itki hiç kuşkusuz biçime göre
sonsuzdur; ama itkinin bir içeriği vardır, ve
içerik-belirliliğine göre sonlu ve sınırlıdır,
çünkü o zaman kavrama, arı kavrama kar­
şılık düşmez.
Kavramı bilmenin duruş noktasının açım­
laması budur. Son irdelenen nokta Tannnın
bilgisi, genel olarak Tanrının pekinliği idi.
Buradaki ana belirlenim şudur: Bir nesneyi
bildiğimiz zaman , nesne bizim içindir; dolay­
sızca onunla bağıntı içindeyizdir. Ama bu
dolaysızlık dolaylılık kapsar, Tanrıya yükseliş
denilen şeyi, insan tininin sonlu olanı hiç­
lik saymasını kapsar. Bu olumsuzlama dola­
yısıyla insan tini kendini yükseltir, kendini
Tann ile uyum içine getirir. Bu "Tannnın var
olduğunu biliyorum" vargısı, bu yalın bağınu
bu olumsuzlama dolayısıyla ortaya çıkrnışur.
Leiblichkei� der Mensch ist sterblich.
Das drücken wir auch so aus: Seele
und Leib können sich scheiden. Da
isl diese Trennung; aber im reinen
Begriff ist diese Unırennbarkeit.
Wenn \'Iİr sagten.jeder Trieb sei ein
Beispiel vom Begriff, der sich reali·
siert, sa isl das formell richtig. Der
befriedigıe Trieb isı allerdings unend·
lich der Form nach; aber der Trieb
hat einen lnhall, und nach seiner In­
halısbestimmtheit isı er endlich, be­
schrank� da enısprichı er dann dem
Begriff, dem reinen Begriff nichı.
Das isı die Explikation des Sıand·
punkıs des Wissens vom Begriff. Das
Letztbetrachtete war das Wissen von
Gotı, GewiOheiı von Gotı übcrhaupı.
Die Haupıbestimmung dabei isı:
Wenn wir von eincm Gegenstand
wissen. so ist der Gegenstand var uns;
wi r sind unmiuelbar darauf bezogen.
Aber diese Unmitıelbarkeiı enthalt
Vermittlung, was Erhebung zu Gou
genannt worden, daO der Geist des
Menschen das Endliche fii r nichtig
achtet. Vermiuels dieser Ncgation
erhebt er sich, schlieOt sich mit Gou
zusammen. Dieser SchluBsatz: .. ich
weiB, daB Gou ist"', diese einfache
Beziehung ist entstanden vermiuels
dieser Negalion.
 AUSFÜHRUNG DES
DİN FELSEFESİÜZERİNE 1 831 YILINDA
ONTOLOGISCHEN BEWEISES VERİLEN DERSLERDE
iN DEN VORLESUNGEN ÜBER ONTOLOJİK TANITIN
RELIGIONSPHILOSOPHIE YOM
JAHRE 1831 GENİŞLETİLMESİ

in der Sphiire der olfenbaren Reli­ Bildirilmiş dinin alanında irdelenmesi gere­
gion isı zuersı der absırakıe &griff
Golles zu beLrachten. Der freie, rei­
ken ilk nokta soyut Tann kavramıdır. Özgür,
ne, olfenbare Begıilf isı die Gnınrl­ arı, bildirilmiş kavram temeldir; Tanrının
lage; seine Manifestation, sein Sein
belirişi, başkası için varlığı onun belirli­
für Anderes ist sein Dasein, und der
Boden seines Daseins ist der endliclıe varlığı, ve belirli-varlığının alanı sonlu tindir.
Geisl. Dies ist das Zweite; der endli­ Bu irdelenecek ikinci noktadır; sonlu tin ve
che Geisı und das endliche Bewu6ı­
sein sind konkret. Die Hauptsache
sonlu bilinç somuttur. Bu dinde başlıca sorun
in dieser Religion ist, diesen ProzeO bu süreci, Tanrının kendini sonlu tinde
zu erkennen, dall Gou sich im end­
belirtme ve onda kendi ile özdeş olma süre­
lichen Geist manifestiert und darin
idenı..isch mil sich ist. Die ldenliliil cini bilmektir. Kavramın ve belirli-varlığın
rles Begıilfs und des Daseins isı rlas özdeşliği üçüncü terimdir. ( Özdeşlik burada
Dıiııe. (ldenıiıiiı isi hier eigenılich
ein schiefer Ausdruck, denn es ist
aslında eğri bir anlatımdır, çünkü özsel olan
wesenılich Lebencligkeiı in Goıı.) Tanndaki dirimselliktir.)
in den bisherigen Formen ha­
Buraya kadarki biçimlerde bir yükseliş,
ben wir ein Aufsteigen gehabt, ein
Anfangen von einem Dasein in un­ değişik belirlenimleri içindeki bir belirli-var­
terschiedenen Bestimmungen. Das lıktan yapılan bir başlangıç ele alındı. İ lk
Scin wurde einmal in der umfas­
sendsten Bestimmung genommen
olarak, kozmolojik tanıtla varlık en kapsamlı
als zuflilliges Sein im
hosmologischrn belirleniminde olumsal varlık olarak alındı:
Beweise: die Wahrheit des zuratligen Olumsal varlığın gerçekliği kendinde ve
Seins isL das an und für sich not.wcn­
dige Sein. Das Dasein wurde femer kendi için zorunlu varlıktır. Dahası, belirli­
gefaBı als Zweckbeziehungen in varlık kendi içinde erek-bağıntılarını kapsıyor
sich enıhaltend, und dies gab den
kleologisclıen Beıvei.s: hier ist ein Auf­
olarak kavrandı, ve bu ise tel.eolojik tanıtı verdi:
steigen, ein Anfangen von einem Burada bir yükseliş, verili olarak bulunan bir
gegebenen, vorhandenen Dasein.
belirli-varlıktan bir başlangıç vardır. Böylece
Diese Beweise fallen damit in die
Endlichkeil der Best..i mmung Got­ bu tanıtlar Tanrının belirleniminin sonlu­
tes. Der BegıifT Goues ist das Gren­ luğu altına düşer. Tanrının kavramı sınırsız
zenlose, nicht nach der schlechten
Grenzenlosigkeit, sondern viel­
olandır, kötü sınırsızlığa göre değil, ama
mehr zugleich das Bestimmteste, tersine aynı zamanda en belirli olan şey, arı
195
196 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
öz-belirlenim olarak. O ilk tanıtlar bir sonlu
bağlantı ya da sonlu belirlenim yanına aittir,
çünkü verili birşeyden başlarlar. Burada ise,
tersine, başlangıç özgür, arı kavramdır ve
böylece bu basamakta Tanrının varoluşunun
ontolojik tanıtı ortaya çıkar. Bu tanıt bu basa­
mağın soyut, metafiziksel temelini oluştu­
rur ve ilk olarak Hıristiyanlıkta Canterburyli
Anselm tarafından bulunmuştur. Sonra tüm
daha sonraki felsefeciler, Descartes, Leib­
niz ve Wolff tarafından geliştirildi ama her
zaman öteki tanıtlann yanısıra kaldı, üstelik
biricik doğru tanıt olmasına karşın.
Ontolojik tanıt kavramından başlar. Kav­
ram öznel birşey olarak görülür ve nesneye
ve olgusallığa karşıt olacağı bir yolda belirle­
nir. Burada kavram başlangıcı yapandır, ve
önemli olan nokta bu kavrama varlığın da
ait olduğunu göstermektir. Gidiş yolu daha
tam olarak şöyledir: Tanrı kavramı belirlenir
ve kendi içinde varlığı kapsıyor olmaksızın
kavranamayacağı gösterilir. Varlığın kav­
ramdan ayırdedildiği düzeye dek, kavram
yalnızca bizim düşünmemizde öznel olarak
bulunur. Böyle öznel olarak eksik birşeydir
ki, yalnızca sonlu tine aittir. Yalnızca bizim
kavramımız olmadığı, ama düşünmemizden
bağımsız olarak da var olduğu - gösteril­
mesi gereken budur.
Anselm tanıtı yalın olarak şöyle ilerletir:
Tanrı en eksiksiz olandır ki, ötesinde hiçbirşey
düşünülemez. Eğer Tann salt tasanın ise, o
zaman en eksiksiz değildir; bu ise ilk önerme
ile çelişki içindedir, çünkü yalnızca tasanın
olmayıp varlığı da içereni eksiksiz sayarız.
Eğer Tarın yalnızca öznel ise, varlığın da ona
ait olduğu daha yüksek birşey oluşturabiliriz.
Bu daha öte şöyle geliştirilir. En eksiksiz olan
ile başlanır ve bu en olgusal varlık olarak,
tüm olgusallıklann toplamı olarak belirlenir.
Buna olanak denmiştir. Öznel olarak kavram,
varlıktan ayırdedildiği için, yalnızca olanaklı
kavramdır, ya da hiç olmazsa olanaklı kavram
die reine Selbstbcsdmmung; jene
crsten Beweise fallen auf die Seite
eines endlichen Zusaınmenhanges, der
endlichen Bestimmung, indem von
cinem Gegebenen angefangen wird.
Hier h ingegen isı der Anfang der
frcie, reine Begriff, und es triu so­
mit auf dieser Smfe der 01110/ogi.sclıe
Bcweis \•om Dasein Gottes ein, er
ınacht die abstrakte, meraph)rsische
Gnındlage dieser Stufe aus; auch ist
er er.;t im Christentum durch Anselm
von Canterlmry• a11fgef1mden worden.
Er wird dann bei ailen spaıeren Phi­
losophen. Cartesiu.s, Leibniz, Wolff
aufgeffıhrt, doch immer neben den
andcren Bcweiscn, obgleich er allein
der walırhafte ist.
Der ontologischc· Beweis geht
vom Begriffe aus. Der Bcgriff wird
für etwas Subjcktives gehalıen und
ist so bcstimmt, wie er dem Objek­
te und der Realiıit entgegengcsetzt
ist; er isl hier das Anrangende, und
das lnteresse ist, aufzuzeigen, dail
diesem Begriffe auch das Sein zu­
komme. Der nihere Gang ist nun
dieser: Es wird der BegrifT von Gou
aufgesıellı und gezeigı, daB er nichı
anders gefaBt werden kônne als so,
daB er das Sein in sich schlieBı. lıı­
sofem \'om Begriffe das Sein unter­
schieden wird, so ister nur subjeklİ\'
in unserem Denken; so subjekliv ist
er das Unvollkommene, das nur in
den endlichen Geisı ffillL DaB es nuıı
nicht nur unser Begriff ist, sondem
daB er auch isl unabhingig von un­
serem Denken, das soll aufgezeigı
werden.
Anselm ffıhrt den Beweis einfach
so: Goıı i,st das Vo/lhommenste, fıber
welches hinaus nichlS gedacht wer­
den kann. Wenn Gou bloBe Vomel­
lung isl, so ist er nicht das Vollkom­
mene; dies ist abcr im Widerspnıch
mit dem ersten Satze, dcnn wir
achten das für vollkommen, was
nichı nur Vorstellung ist, sondern
dem auch das Sein zukommt. Wenn
Gou nur subjektiv ist, so kônnen
wir ctwas Hôheres aufstellen, dem
auch das Sein zukomml. Dies isı
dann weitcr ausgeführl worden. Es
wird mit dem Vollkommensıen an­
gefangen und dieses als das allerre­
alste \Vesen besıimmt, als l nbegriff
aller Realitiilen; man hat das die
Mögliclıheil geheiBen. Der Begriff
als subjekliver, indem man ihn von
 ONTOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 197
dem Sein unterscheidet, ist der nur olması gerekir. Olanak eski mantığa göre yal­
mögliche, oder er soll wcnigstens
der mögliche sein; Möglichkeit nızca hiçbir çelişkinin gösterilemeyeceği yer­
ist nach der ailen Logik nur da, dedir. Buna göre olgusallıklar Tannda yalnızca
wo kein Widerspruch aufgezeigt
werdcn kann. Die Realit3ıen sol­
olumlu yanlarına göre, yalnızca sınırsız olarak
len demnach in Gott nur nach alınacak, öyle ki olumsuzlamanın bir yana atıl­
der affirmativen Seite genommen
ması gerekecektir. O zaman geriye yalnızca
werden. schrankenlos, so daB dic
Negation weggelassen werden soll. kendi ile bir olanın soyutlamasının kaldığı
Es ist leiclu aufzuzeigen, daB dann kolayca gösterilebilir; çünkü olgusallıklardan
nur die Abstraktion des mil sich
Eincn f.ıhrigbleibt; denn wcnn wir
söz ederken denmek istenen şey bilgelik, türe,
von Realit3.ten sprechen, so sind herşeye-gücü-yeterlik, herşeyi-bilirlik gibi deği­
das unterschiedene Beslimmun­
gen, als Weisheit, Gerechtigkeil,
şik belirlenimlerdir. Bu belirlenimler kolayca
Allmacht, Allwissenheit. Diese Be­ birbiri ile çelişki içinde durdukları gösterile­
stimm ungen sind Eigenschaften,
bilecek özelliklerdir: İyilik doğruluk değildir;
dic leicht als im \\iiderspnıch miıci­
nandcr stehend aufgezeigt werden saltık güç bilgelik ile çelişir, çünkü bilgelik son
kOnnen: die Glıte ist nicht die Ge­ erekleri varsayarken, güç ise olumsuzlamanın
rechtigkeit; die absoluıe Machı wi­
dersı>richt der \ı\'eisheit, dcnn diesc
ve üretimin sınırsızlığıdır. Eğer, istendiği gibi,
setzt Endzweckc ''oraus, die Macht kavram kendi ile çelişmeyecekse, o zaman
dagegen ist da• Schrankenlose der
Ncgation und der Produktion.
tüm belirliliğin silinmesi gerekecektir, çünkü
Wcnn nach der Forderung der Bc­ her ayrım kendini karşıtlığa doğru iter. Tanrı,
gıiff sich nicht \\idersprechen soll,
denir, tüm olgusallıkların toplamıdır; varlık
so muB aile Bestimmtheit wegfal­
len, denn jeder Unterschied trcibı da bir olgusallıktır; o zaman varlık kavram
sich zur Entgegensetzung fort. Gou ile bağlıdır. - Bu tanıtlama yakın zamanlara
ist der Inbcgriff aller Realitiiten,
sagt man; eine derselben ist nun
dek geçerli sayılmışur. Onu özellikle Mendels­
auch das Sein: so wird das Sein mit sohn 'un Sabah Saatleri 'nde* geliştirilmiş biçi­
dem Begriff verbunden. - Dicser
Beweis hat sich bis auf die neuere
minde buluruz. Spinoza Tann kavramını öyle
Zeit erhalten; besonders ausgeführt bir yolda belirler ki, Tanrı varlık olmaksızın
finden wir ihn in Mendclssohns
kavranamayandır. Sonlu olan varoluşu kavra­
Morgenstundm. Spinoza bcstimmt
den Begıiff Goues so, daB er dasje­ mına karşılık düşmeyendir. Cins varolan birey­
nige ist, was nicht ohne Sein kon­ lerde olgusall�ır; ama bunlar geçicidir. Cins
zipierc 'verden kann. Das Endliche
ist das, dessen Dasein dem Begrilfe
kendi için evrensel olandır; onda [bireylerin]
nicht entsprichL Die Gauung ist re­ belirli-varlığı kavrama karşılık düşmez. Öte
alisien in den daseienden lndividu­
yandan kendi içinde belirli sonsuzda realite
cn; aber diese sind verg.'inglich. Die
Gattung İsl das Allgemeine für sich, kavrama karşılık düşmelidir, - bu öznenin ve
da entspricht das Dasein nicht dem nesnenin birliği olarak İdeadır.
Begıiffe. Hingegcn in dem in sich
bestimmten Unendlichen mull die
Kant bu tanıtı eleştirdi. Karşıçıkışı şöyledir.
Realitıil dem Begıiffe entsprechen, Eğer Tanrı tüm olgusallıkların toplamı ola­
- dies ist die /dee, Einheit des Sub­
jekts und Objekts.
rak belirlenirse, o zaman varlık ona ait değil,
Kant hat diesen Beweis k.rilisiert; çünkü varlık bir olgusallık değildir. Kavramın
was er eimvendet, ist folgendes. olması ya da olmaması kavram için bir aynın
Wenn man Gou als den InbegriIT
allcr Realitiiten bcstimme, so gchö­
imlemez; kavram aynı kalır. Giderek daha
re das Scin nichc dazu, dcnn das
Sein sci keine Realitiit; es kommı
niimlich zu dem Begriffe nichts *[Moses Mendelssohn, Morgcnsıunden oder Vorlesııngcn
hinzu, - ob er ist oder ob er nichl iiber das Da.sein Goıtes, Berlin 1785.]
1 98 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
Anselm'in zamanında bile bir keşiş aynı şeyi
söyledi: Tasarımladığım şey salt bu nedenle
varolmaz. Kant yüz talerin onu ister yalnızca
tasarımlayalım isterse ona iye olalım kendi
için aynı kaldığını ileri sürdü; öyleyse varlık bir
olgusallık değildir, çünkü onunla kavrama hiç­
birşey eklenmez. Varlığın bir içerik-belirlenimi
olmadığı kabul edilebilir; ama gene de gere­
ken şey kavrama birşeyin eklenmesi değil (her
ne olursa olsun her berbat varoluşa kavram
demek çok saçmadır) , ama dahaçok ondan
yalnızca öznel birşey olması, İ dea olmaması
biçimindeki eksikliği uzaklaştırmaktır. Yalnızca
öznel birşey olan ve varlıktan ayrılmış kavram
hiçbirşeydir. Tanıta Anselm'in tarafından veri­
len biçimide, sonsuzluk tam olarak varlığın
ona ait olmadığı tek-yanlı birşey olmamaktan,
salt öznel birşey olmamaktan oluşur. Anlak var­
lığı ve kavramı her biri kendi ile özdeş olarak
sıkı sıkıya birbiri dışında tutar. Ama sıradan
tasarım için bile, varlıksız kavram tek-yanlı ve
gerçek olmayan birşeydir, tıpkı içinde hiçbir
kavramın olmadığı varlık, kavramsız varlık
gibi. Sonluda bulunan bu karşıtlık sonsuz ola­
nın, Tanrının durumunda hiçbir biçimde yer
alamaz.
Ama tanıtın doyurucu olmasının önüne
geçen bir durum vardır: O en eksiksiz ve en
olgusal şey aslında bir varsayımdır ve ona göre
ölçüldüğünde kendi için varlık ve kendi için
kavram tek-yanlı şeylerdir. Descartes ve Spi­
noza Tanrıyı kendinin nedeni olarak tanımla­
dılar; kavram ve varoluş bir özdeşlik oluşturur,
ya da kavram olarak Tanrı varlık olmaksızın
kavranamaz. Burada doyurucu olmayan şey
bunun bir varsayım olmasıdır, öyle ki bu var­
sayıma göre ölçüldüğünde Kavramın öznel
birşey olması gerekecektir.
Ama sonlu ve öznel o varsayıma göre ölçül­
düğünde yalnızca sonlu birşey değildir: Ken­
dinde sonlu ve böylece kendi kendisinin karşıtı­
dır; çözülmemiş çelişkidir. Varlığın kavramdan
ayrı olması gerekir; kavrama öznel olarak,
isı. er bleibı dasselbe. Schon zu
Anselms ZeiL l>rachte ein Mônch
dasselbe vor; er sagte: das, was ich
mir vorstelle, ist danım doch noch
nicht. Kant behaupteı: hunderı
Taler. ob ich sie bloO vorstelle oder
habe. bleiben für sich dasselbe;
somit sei das Sein keine Realit3.L,
denn es komme dadurch nichts
zum BegrifTe hinzu. Es kann zuge­
geben werden, daB da'ii Sein keine
Inhahsbestimmung ist; aber es soll
ja nichts zum Begriff hinzukom­
men (ohnehin ist es schon sehr
schief,jede schlcchte Existenz ei­
nen Begriff zu nennen), sondcrn
ihm vielmehr der Mangel genom­
men werden, daB er nur ein Sub­
jektives, nicht die Idee ist. Der Be­
griff, der nur ein Subjektives und
getrennt von Sein ist, ist ein Nich­
tiges. in der Form dcs Beweises, wie
ihn Anselm gibt, bestehı die Un­
endlichkeit eben darin, nicht cin
Einscitiges zu sein, ein bloB Subjek­
tivcs, dem nicht das Sein zuk3.me.
Der Versıand halı Sein und Begrilf
streng auseinander, jedes als iden­
tisch mit sich; abcr schon nach der
gewöhnlichen Vorsıellung isı der
Begriff oh ne Sein ein Einseitiges
und Unwahres, und ebcnso das
Sein, in dem kein Begrilf ist, das
begıiffiose Sein. Dieser Gegensatz,
der in die Endlichkeiı fallı, kano
bei dem Unendlichen, Goıı. gar
nicht staıthaben.
Nun ist aber hier folge nder
Umstand, der eben den Beweis
unbefriedigend machı. .Jenes Al­
lervollkommenste und Allerrealste
ist n3.mlich eine Voraussetzung, an
welcher gemessen clas Sein für sich
und der Begrilf für sich Einseitige
sind. Bei Cartesius und Spinoza ist
Gott als Ursache seiner selbsı de­
fıniert; Begriff und Dasein ist eine
ldenıiıiiı. oder Goll als Begriff
kann nicht gefaOt werden ohne
Sein. Dafi dies cine Vorausseızung
ist, ist das Ungenfıgcnde, so dall
der BegriIT an ihr gemessen ein
Subjektives sein muB.
Das Endliche und Subjekıive
ist aber nicht nur ein EndJiches
gem essen an jener Voraussetzung:
es ist an ilun endJich und somit
der Gcgensatz sciner selbst; es isı
der unaufgclöstc \\'iderspruch.
Das Sein soll \"e rschieden \'On
 ONTOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 199
d em Begriff sein; ınan glaubı sonlu olarak sıkı sıkıya sarılabileceğimize
dicsen festhalten zu können als
subjektiven, als endlichen, aber
inanırız; ama varlığın belirlenimi kavramın
die Bestimmung des Seins ist aın kendisindedir. Öznelliğin bu sonluluğu kav­
Begriffe selbst. Diese Endlichkeit
der Subjektiviuiı ist an ihm selbsı
ramın kendisinde ortadan kaldırılır, ve varlı­
aurgehoben, und die Einheil des ğın ve kavramın birliği kavrama karşı duran
Seins und des Begriffs ist nicht
ve onun ölçülmesini sağlayan bir varsayım
eine Voraussetzung gegen ihn,
an der er gemessen wird. - Das değildir. - Varlık dolaysızlığı içinde olum­
Sein in seiner U nıniuelbarkeit ist saldır, ve gerçekliğinin zorunluk olduğunu
zufiilliges; wir haben gesehen, dal!
scine Wahrhei L die No[W'endigkeit
gördük. Dahası, kavram zorunlu olarak varlığı
isL. Der Begriff cnthalt ferner not­ kapsar; varlık yalın kendi ile bağınu, dolaylı­
wendig·das Sein: dieses ist einfache
lığın yokluğudur. Kavram, eğer onu irdeler­
Beziehung auf sich, Vermittlungs­
losigkeit; der Begritr, wenn wir ihn sek, tüm aynının kendini soğurduğu yer, tüm
betrachten, ist das. worin aller Un­ belirlenimlerin yalnızca ideal olarak bulun­
terschied sich absorbien hat.. worin
aile Bestimmungen nur als ideell
duğu yerdir. Bu idealite ortadan kaldırılmış
sind. Diese Idealiuit ist die aufge­ dolaylılık, ortadan kaldırılmış ayrımlılık,
hobene Vermiıılung, aufgehobene
eksiksiz duruluk, an saydamlık ve kendi-ken­
Unterschiedcnheit, vollkommene
Klarheiı, reine Helligkeit und
disinde-olmadır. Kavramın özgürlüğünün
BeisichselbslSein; die Freiheit des kendisi saluk kendi ile bağınudır; özdeşliktir
Begıiffs isı selbsı die absoluıe Be·
ziehung auf sich, die Identitit, dic
ki, o denli de dolaysızlık, dolaylılıksız birlik­
auch die Unmiuelbarkeit ist, ver­ tir. Kavram böylece varlığı kendisinde taşır,
miıılungslosc Einheit. Der Begıi!T kendisi tek-yanlılığını ortadan kaldırmaktan
hat so das Sein an ihm selbst, er
ist selbst dies, seine EinseitigkciL
oluşur. Varlığın kavramdan uzaklaşunldığına
aufzuheben; es ist bloOe Meinung. inanıldığı zaman, bu salt bir sanıdır. Kant kav­
wenn man das Sein vom Begriff
entfernt zu haben glaubt. Wenn
ramdan olgusallığı çekip çıkaramayız dediği
Kant sagL, man könne aus dem Be­ zaman, orada kavram sonlu olarak kavra­
gıi!T die Realiuiı nichı herausklau­ nır. Ama sonlu bu kendi kendisini ortadan
ben, so isı da der Begıi!Tals endlich
gefa8ı. Das Endliche ist aber dies
kaldırandır, ve kavramı varlıktan ayrı olarak
sich selbst Aufhebende, und indem irdeleyecek olduğumuzda, önümüzde duran
wir so den Begriff als getrenn t vom
şey tam olarak kendi ile bağıntıdır ki, varlık
Sein hanen betrachten sollen, hat­
Len wir eben die Beziehung aur kendinde budur.
sich, die das Sein ist an ihm selber. Ama kavram varlığı kendi içinde yalnızca
Der Begriff hat aber nichı nur
an sich das Sein in sich, nichl nur
kendinde kapsamakla kalmaz; bunu gören
wir sehen dies ein, sondem er ist yalnızca biz değilizdir; tersine, kavram kendi
auch Jür siclı das Sein; er hebt selbsı
için de varlıkur. Öznelliğini kendisi ortadan
seine Subjektiviuit auf und objek­
tiviert sich. Der Mensch realisiert kaldırır ve kendini nesnelleştirir. İnsan erek­
seine Zwecke, d. h. was nur erst lerini olgusallaşunr, e.d. ilkin yalnızca ideal
Ideelles war, dem wird seine Ein­
seitigkeit genommen, und es wird
şey olan tek-yanlılığından sıyrılır ve bu yolla
damit zum Seienden gcmachL; der varolan birşeye çevrilir. Kavram varlığını
Begıi!T isı ewig diese Tatigkeit, das
kendi ile özdeş olarak koymak için bu ilk­
Sein iden lisch mh sich zu setzcn.
im Anschauen, Fühlen US\"I. haben siz-sonsuz etkinliktir. Sezgide, duyguda vb.
wir auOerliche Objektc var uns; \vir nesneleri dışsal olarak önümüzde buluruz;
nehmcn sie aber in uns auf, und so
sind die O�jckte ideell in uns. Der
ama onları içimize alırız ve böylece nesne­
Begriff ist so diese T3.tigkeit, seincn ler ideal olarak bizdedir. Kavramın böylece
200 TANITLAR ÜZERİNE DERSLER
bu ayrımını ortadan kaldırma etkinliğidir.
Eğer kavramın doğasına yakından bakarsak,
varlık ile özdeşliği bundan böyle varsayım
değil ama sonuçtur. İlerleyiş şöyledir: Kav­
ram kendini nesnelleştirir, kendini olgusal­
lık yapar, ve böylece öznenin ve nesnenin
gerçekliği, birliğidir. Tanrı, diyordu Platon,
ölümsüz bir dirimli varlıktır ki, bedeni ve
ruhu birlik içinde koyulmuştur. İki yanı ayı­
ranlar sonluda ve gerçek-olmayanda durup
kalırlar.
Şimdiki duruşu noktamız Hıristiyanlığın
duruş noktasıdır. - Burada Tanrı kavramını
bütün özgürlüğü içinde buluruz; bu kavram
varlık ile özdeştir. Varlık en yoksul soyutlama­
dır; kavram bu belirlenimi kendisinde taşı­
mayacak denli yoksul değildir. Varlığı soyut­
lamanın yoksulluğu içinde, kötü dolaysızlık
içinde değil, ama Tanrının varlığı olarak,
Tanrıdan ayırdedilmiş bütünüyle somut varlık
olarak irdelememiz gerekir. Sonlu tinin bilinci
somut varlık, Tanrı kavramının olgusallaşma­
sının gerecidir. Burada söz konusu olan şey
varlığın kavrama eklenmesi ya da salt kavra­
mın ve varlığın bir birliği değildir - bunlar
çarpık anlatımlardır. Birlik dahaçok saltık
süreç olarak, Tanrının dirimselliği olarak
kavranacaktır, öyle bir yolda ki iki yan onda
ayn iken, süreç ise kendini ilksizlik-sonsuzluk
içinde üreten saltık etkinliktir. Burada Tan­
rının Tin olarak somut tasarımını buluruz.
Tin kavramı kendinde ve kendi için varolan
kavram, bilmedir; bu sonsuz kavram kendi ile
olumsuz bağıntıdır. Bu koyulduğunda, kav­
ram yargı, kendini-ayırdetmedir; ayırdedi­
len, ilkin hiç kuşkusuz dışsal, tinden yoksun,
Tanrıya dışsal birşey olarak görünen gene
de kavram ile özdeştir. Bu İdeanın gelişimi
saltık gerçekliktir. Hıristiyan dininde Tanrı­
nın kendini bildirmiş olduğu bilinir, ve Tanrı
tam olarak kendini bildirmektir; bildirmek
kendini ayırdetmektir; bildirilen tam olarak
Tanrının bildirilmiş Tanrı olduğudur.
Untcrschied aufzuheben. Wenn die
Natur des Begriffs eingesehen wird.
so ist die ldentit3.t mit dem Sein
nicht mehr Voraussetzung, sondcrn
Resulıaı. Der Gang isı dieser, daB
der Begriff sich objekıiviert, sich
zur Realit3t macht, und so ist er dic
Wahrheiı, Einheiı des Subjekıs und
Objekts. Goıı isı ein unsterblich Le­
bendiges, sagt Platon, dessen Leib
und Seele in Einem gesetzl sind.
Diejenigcn, dic beide Seiten tren­
nen, bleiben beim Endlichen und
Unwahrcn stehen.
Der Sıandpunkı. auf dem wir
uns belinden, ist der christliche. -
Wir haben hier den Begriff Gotıes
in seiner ganzcn Freihch; dieser
Begriff ist identisch mit dem Sein.
Sein ist die allcriirmste Abstrakti­
on; der Begriff isl nichl so arın. da8
er diesc Beslimmung nicht in sich
h3ue. Das Sein haben wir nicht in
der Armul der Abstraktion, in der
schlechıen Unmiııelbarkeiı zu be­
trachlen. sondern das Sein als das
Seiıı Goltes, als das ganz honhrele
Sein, untn:schieden von Gou. Das Be­
ımıjJtsein des endliclıen Gei.stes ist das
konkrele Sein, das Material der Re­
alisierung des Begriffs Goues. Hier
ist nicht von eincm Hinzukommen
des Seins zu dem Begriffe die Rede
odcr bloB von einer Einheit des Be­
griffii und dcs Seins - dergleichen
sind schiefe Ausdriıcke; die Einheil
isl vielmehr als absoluler Proz.ejJ, als
die Lebendigkeil Goues so zu fas­
sen, daB auch beide Seilen in ihr
unterschieden sind, daB sie aber
die absolute T3ligkeit ist, sich ewig
hervorzubringen. Wir haben hier
die konkreıe Vorstellung Goıtes a/s
des Geistes. Der Begriff des Geisıes
ist der an und für sich sciende Be­
griff, das Wissen; dieser unendliche
Begriff ist die negative Beziehung
auf sich. Dieses gesetzt, so ist er das
Urteilen, das Sichun terscheiden;
das Un terschiedene, das zun3chst
wohl als Aullerliches, Gcistloses,
Aullergöttliches en;cheint, ist aber
idenıisch mit dem Begriff. Die Enı­
wicklung dieser ldee ist die abso­
lute Wahrheit. in der christlichen
Rcligion wird es gcwullt, daB Gou
sich geoffenban hat, und Gott ist
gcrade dieses, sich zu offenbaren;
offenbaren ist sich uncerschciden;
das Offenbarte ist eben dieses, daB
Gott der offenbare ist.
 ONTOLOJİK TANITIN GENİŞLETİLMESİ 201
Die Religion muB für aile Men­ Din tüm insanlar için olmalıdır: Düşünme­
schen sein: für die, welche ihr Den­
ken so gereinigı haben, daB sie das, lerini arı düşünme öğesinde olanı bilecek
was ist, im reinen Elemente des denli arındırmış olanlar için, Tanrının ne
Denkens wis.sen, die zur spekulativen
Erkenntnis dessen, was Golt isl, ge-­
olduğunun kurgul bilgisine erişmiş olanlar
kommen sind, sowie rür die, welche için, ve eşit ölçüde duygunun ve tasarımın
nichı iiber Geffıhl und Vor.ııellung
ötesine geçmemiş olanlar için.
hinausgekommen sind.
Der Mensch ist nicht nur rein İnsan yalnızca arı düşünme değildir; ter­
d enk end , sondern das Denken sine, düşünmenin kendisi kendini sezme
selbst man ifestiert sich als An­
schauen, als Vorstellen; die abso­
edimi olarak, tasarımlama olarak sergiler;
Iuıe Wahrheiı, die dem Menschen insana bildirilen saltık gerçeklik öyleyse tasa­
geoffenbart ist, muO also auch ffır
ihn als Vorsıellenden, als Anschau­
rımlayan, sezen birşey olarak, duyumsayan,
enden, für ihn als fühlenden, emp­ duyan insan olarak da onun için olmalıdır.
nndcnden Menschen sein. Dies ist Bu genel olarak biçimdir ki din kendini fel­
die Form, nach der sich die Religion
iiberhaupı von der Philosophie un­ sefeden ona göre ayırdeder. Felsefe başka
ıerscheideı. Die Philosophie denkt, türlü yalnızca tasarım ve sezgi için olanı
was sonst nur rür die Vorstellung
und ffır die Anschauung isL. Der
düşünür. Tasarımlayan insan insan olarak
vorstellende Mensch ist als Mensch o denli de düşünen insandır, ve gerçekliğin
auch denkend, und der Gehalı der
Wahrheit kommt an ihn als denken­
iç değeri ona düşünen insan olarak ulaşır.
den; nur das Denkende kann Reli­ Ancak düşünen varlığın dini olabilir, ve
gion haben, und Denken ist auch
düşünme o denli de tasarımlamadır. Ama
Vorstellen; jenes isı aber alicin die
freie Form der \\'ahrheit. Der Ver­ yalnızca düşünme gerçekliğin özgür biçi­
sıand isL auch denkend; er bleibL midir. Anlak da düşünür, ama özdeşlikte
aber bei der ldentitil stehen: der
Begriff isı Begriff und das Sein isı
durup kalır: Kavram kavramdır, ve varlık
Sein. Solche Einseiı.igkeiıen bleiben varlık. Böyle tek-yanlılıklar onun için sağlam
ihm fest; in der Wahrheit dagegen
gelten diese Endlichkeiten nicht
kalır. Ö te yandan gerçeklikte bu sonluluk­
mehr als identisch für sich, daB sie lar bundan böyle salt var olmakla kendileri
sind, sondern sie sind nur MomenLe için özdeş olarak geçerli değildirler; ama
einer Totalitiit.
Die, welche es der Philosophie yalnızca bir bütünlüğün kıpılandırlar.
verargen, daB sie die Religion denkt, Felsefeye dini düşündüğü için içerleyen­
wissen nicht, was sie verlangen. Der
HaB und die Eitelkeit sind dabei zu­
ler ne istediklerini bilmeyenlerdir. Dışsal
gleich im Spiel un ter dem iiuBeren alçakgönüllülük görünüşü altında, burada
Schein der Demut; die wahre Demuı
bestehı darin, den Geist in die Wahr­
nefretin ve kibrin oyunu yatar. Gerçek alçak­
heit zu versenken, in das lnnersLe, gönüllülük tinin gerçekliğe, en içsel olana
den Gegenstand allein nur an sich
gömülmesinden, yalnızca nesneyi kendi
zu haben; so verschwindeL alles
Subjekı.ive, das noch im Empfinden içine almasından oluşur. Böylece henüz
vorhanden isı. - Wir haben die ldee duyumda bulunan öznel herşey yiter. -
rein spekulativ zu betrachten und sie
İdeayı salt kurgul olarak irdelememiz ve onu
gegen den Verstand zu rechtfertigen,
gegen ihn, der sich gegen ailen ın­ anlağa, genel olarak dinin tüm içeriğine baş
halt der Religion iiberhaupı empörı.
Dicscr lnhalt heiBt Mysterium, weil
kaldıran anlağa karşı ak.lamamız gerekir. Bu
er dem Verstande cin Verborgcnes içeriğe gizem denir, çünkü anlak için gizli
isl, denn er kommt nicht zu dem birşeydir ve anlak bu birlik olan sürece eri­
ProzcB, der diese Einhcit ist: daher
ise allcs Spekulativc dem Verstande
şemez. Bu nedenle onun için kurgul herşey
cin Mysterium. bir gizemdir.
 Arkasöz
AZIZ YARDIMLI

Hegel Tannnın Varoluşunun Tanıtlan Üzerine Derslerini 1 829'da 4 Mayıs

ve 2 1 Ağustos arasında on altı hafta boyunca haftada bir saat olmak üzere
verdi. Bununla eşzamanh olarak haftada dört ya da beş saat olmak üzere
Mantık üzerine de dersler verdi. 1829 yaz yarı-yılı sırasında Tanıtlar üze­
rine derslerini yayımlama gibi bir niyeti olmuş görünmez. Ama 1 1 Kasım
183 l 'de Dunkcer und Humblot ile "Über des Dasein Gottes" başlıklı bir
çalışma yayımlama konusunda sözleşme imzaladı ( 1 Ekim 1 83 1 tarihli) .
Üç gün sonra, 14 Kasımda, bir kolera salgını sonucunda beklenmedik bir
şekilde öldü. Derslerin 1829 elyazmalan Philipp Marheineke tarafından
1832 Werkeyayımında "Din Felsefesi Üzerine Dersler"e katıldı. Bu gereç, ve
daha erken bir dönemde yazılmış olması olası "Kozmolojik Tanıt Üzerine"
bir fragman ve ayrıca 1831 din felsefesi derslerinden teleolojik ve ontolo­
jik tanıtlar üzerine kesimler 1832'de "Vorlesungen über die Beweise vom
Dasein Gottes/Tannnın Varoluşunun Tanıtları Üzerine Dersler" başlığı
altında yayımlandı. On altı Ders henüz taslak düzeyindeydi. İlk dokuz ders
konuya giriş gerecini kapsar ve geri kalan dersler ( 1 0-16) kozmolojik tanıtı
ele alır. Elyazmalan yitiktir. Marheineke'nin 10 ve l l 'inci dersler arasına
"Kozmolojik Tanıt Üzerine" başlığı altında eklediği bir başka fragmanın da
elyazmalan yitiktir. Dersler ve Ekler için eldeki en eski metin ve dolayısıyla
tüm sonraki yayımların kaynağı Marheineke'nin 1 832 yayımıdır. Bruno
Bauer 1840'da Werke'nin ikinci yayımını düzenlerken Tanıtlariçin yalnızca
Marheineke'nin 1 832 yayımını kullanmakla yetindiği için elyazmalarını
görmemiş olmalıdır.
Marheineke'nin önsözündebelirttiğine göre ( Werke, Vollstiindige Ausgahe,
cilt 1 1 , ss. vii, viii) , Hegel 1831 kışında yayımlanması tasarlanan Dersleri
yeniden gözden geçirmek istiyordu. Elyazmalannın yalnızca dersler için
yazılmış anahatlar olamayacak kadar ayrıntılı işlenmiş olması Hegel 'in konu
üzerine çalışmaya 1829'dan daha erken bir tarihte başladığını ve büyük
olasılıkla onları ayrı bir kitap olarak yayımlamayı amaçladığını gösterir.
* * *

203
204 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI

Hegel'in Tanıtlar üzerine derslerini Manuk üzerine dersleri ile eşzamanlı

olarak yürüunesi bir raslanu değildir. Dersler Mantık Bilimi için "içerik açı­
sından değil ama biçim açısından bir tür bütünleyici oluşturur" (s. 7) . Bu
son sözlere önem vermek yerinde olacakur. İçerik dinfel,sefesine aittir ve din
felsefesinin içeriği Tannnın yalnızca us yoluyla bilgisidir. Gene manuksal
olan salt biçimsel değildir ve aynı zamanda "içeriğin özeğinde durur."
Hegel Derslerde ne Tannnın varoluşunun tanıtlannı aklamaya ne de ken­
disi daha iyi tanıtlar üreuneye çalışır. Ele aldığı tarihsel tanıtlar gerçekte
ne olmaları gerektiği gibi Tanrının varoluşunun tanıtlandır ne de usun
doyumu uğruna türetilmelerine karşın usu doyururlar. Tanıtlamalar olarak
tanıtlama kavramına karşılık düşmezler, soyut anlak düzleminde kalırlar,
ve usun girişimleri olarak yapmaları gereken şeyi, sonludan sonsuza geçişi
yapamazlar. Sözcüğün gerçek anlamında Tanrının varoluşunun a priori
tanıtları değildirler. Buna göre çürütülmeleri de benzer olarak çürütme
karakterini taşımaz ve yine aynı nedenle örneğin Kant'ın tanıtlan eleştirisi
hedefini olmadığı yerde vurur. Tanrının us yoluyla bilgi.si düşüncenin tarihsel
Tanıtlardan daha iyi bir alana, kavramsal düşüncenin alanına yükselmesini
gerektirir. Hegel bu bilginin ilk, soyut bölümünün Mantık Bilimi tarafın­
dan sağlandığını belirtir, çünkü biçimsel olarak görüldüğünde bu bilim
"Doğanın ve sonlu bir Tinin yaraulmasından önce kendi ilksiz-sonsuz özü
içinde olduğu gibi Tannnın betimlemesidir" (MB-B, s. 34) . Ama Tann salt
Logostan daha çoğudur; Tindir.
Tannnın varoluşunun tanıdan Tanrı kavramının 'bilindiğini' varsayar.
Olumsal varlıktan, ereksellikten ya da kavramdan aşağı yukarı belitsel olarak
Tanrının varlığının geldiği kabul edilir. Böyle tanıtlarda "en eksiksiz," "en
olgusal," "en büyük" vb. gibi tasarımlar "Tann" ile eşitlenir. Ama Tannnın
varoluşunun tamu böyle tasanmlann varoluşunun değil, Tann kavramının
varoluşunun tamu olmalıdır. Dersler'de Hegel'in birincil kaygısı Tannnın
varoluşu için tanıtlann tasanmsal işlemlerinden kavram-bağıntılanna geç­
mek, asıl sorunun bir kavramlar dizgesi olarak Usun varoluşunu tanıtlamak
olduğunu göstermektir. Çağın düşüncesinin ve bütününde felsefi düşün­
cenin başlıca sorunu düşüncenin öz-güvenini aklama, Usun kendisinin
varlığını anlama ve aklama sorunudur.
Hegel'in Ansiklopedik Dizgesinin ışığında, Tanıtlar kavramsız, yöntem­
siz, dizgesiz felsefeciliğe göründüğünden bütünüyle başka bir ışıkta görü­
nür. Dizge bütününde bir tanıtlama ürünüdür ve hiçbir varsayım üzerine
dayanmaz. Hegel'in felsefi düşüncenin gerçek sorunlarını çözebilecek
biricik sağın yöntem olduğunu düşündüğü kavramsal yöntem üzerine
dayanır. Platon'da gördüğümüz aynı ciddilik Hegel'de de vardır ve "bilgi"
eğer sıradan bilinçteki gevşek tasarımlarının ötesine geçerek gerçekten
bilgi olacaksa tüm hipotezlerden, tüm sayıltılardan, sıradan bilinçten alınan
tüm dışsal çerçöpten temizlenmelidir. Tanıtlar hipotetiktir. Onlan tanıt­
lar olarak alan doğal bilinçte, başka her kavram durumunda olduğu gibi,
"tanıtlama" da kavramına karşılık düşmez ve bu bilinç herhangi bir öncüle
 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI 205

bağladığı ve ondan çıkarsadığını düşündüğii. bir tasarımı "bilgi" olarak gör­

meye hazırdır. Hegel de Platon gibi bilginin varsayımsız olması gerektiğini
kabul etti ve modern felsefeciler arasında bunun saluk önemini gören ve
ona göre çalışan biricik felsefeci olarak görünür. Arkasından doğan bütün
bir Hegelci gelenek gerçekten de düşüncesiz bir gelenek gibi davranmakta,
Hegel Rönesansları Hegel'in felsefi bilginin asıl karakteri olarak gördüğii.
şeyi görmemede diretmekte, kavramsız, yöntemsiz, tanıtsız, dizgesiz öznel
görüşleri ile, Hegel 'de kavramsal olanı tasanmsal olarak yorumlamakta, bir
zamanlar Hegel'in felsefesini karalayan aynı kafalar şimdi eşit geçerlik ile
onu aklamaktadırlar. Hegel bilgi idealine ancak ve ancak usun çelişkileri
çözebilecek biricik düşünme biçimi olan diyalektiğin doğru anlaşılması ve
doğru kullanılması yoluyla erişilebileceğini kavradı. Ansiklopedik Dizgesi
bu çabanın ürünüdür ve tamamlanmış ve böylece, sıradan bilincin sandığı
gibi, kapanmış bir dizge olmaktan uzak, düzeltilmeye, iyileştirilmeye ve
daha öte geliştirilmeye açıkur. Hegel bu işi öncelikle kendisi üstlenmiş,
Ansiklopediyi hem yeni gereçlerin ele alınması hem de dizgenin kendisinin
iyileştirilmesi ve düzeltilmesi yoluyla sürekli olarak yenilemiştir. Bilginin
dizgesel, tanıtlanmış, nesnel karakteri karşısında, tüm kestirme felsefecilik
usun çarpık açınımlarını üretmenin ötesine geçemez. Eğer herşeye karşın
bu saçmalıklara bir anlam vereceksek, bu yalnızca düşüncede değersiz olanı
sergilemelerinde yatar. Bu iş doğal olarak ona uygun ve yatkın kafalara
ve ruhlara düşer. Bilgi bir dürtü, duygu, eğilim, sezgi vb. sorunu değildir.
Eğer tanıtlama yoksa bilgi olanaksızdır ve felsefenin hiçbir gereği yoktur.

Tanrının varoluşunu us yoluyla aklama girişimleri on birinci yüzyılda

Anselm'in formülasyonunu da önceler ve gerçekte inanan her bilinç şu
ya da bu biçimde böyle girişimlerde bulunur. Bu sayısız tanıt çokluğuna
bunlara bugün bile sürekli olarak yenileri eklenmekte, giderek yeni giri­
şimcilerin arasında analitik düşünürler bile kendilerine yer açmaktadır.
Kavramsız olmakla, yöntemsiz olmakla, bu tanıtların hiç biri gerçek bir
tamun karakterini taşımaz, ne de çürütülmeleri felsefi bir çürütme karak­
terini gösterir. Tarihsel Tanıtlardan hiç biri tanıtlarda kullanılan kavram­
ların kendilerini tanıtlama gereğini duyınaz ve ıanıtlanmamış olanlardan
bir tanıtlama üretmeye çabalar; onları bilinen şeyler olarak alır, bütün bir
"tanıtlama" sonuçta tek bir önermeye indirgenir ve yalnızca özne ve yük­
lem arasında bir bağınu ileri sürmekle ilgilenir. Ama bir öncıll seçmek ve
tasarımları bir "koşaç" yoluyla bağınulamak tanıtlama yapmak değildir.
Bir tanıtlama söz konusu olduğunda, hiç olmazsa bilinç doğal işleyişinden
uyanmalıdır.
Anselm'in "daha büyüğii. düşünülemeyen/ id quo nihil maius cogitari non
possit " olarak Tanrı düşüncesi, Descartes 'ın "en eksiksiz varlık/ ens perfectis­
simum " olarak Tanrı düşüncesi ve benzerleri tümü de belitseldir, Euklides'in
"nokta parçası olmayandır" tanımı gibidirler ve tanıtlanmamış olanı kap­
sadıkları düzeye dek gerçek tanıtlar olarak geçerli değildirler. Tasarımsal
206 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI

düzlemde kaldıkları düzeye dek olanaksız girişimler idiler ve antikalaşma­

ları kaçınılmazdı.
Dahası, yalnızca "Tanrı vardır" demek, Tanrının yalnızca varlığını ileri
sürmek hiçbirşey ileri sürmemek gibidir, çünkü salt varlık yokluktan daha
çoğu değildir. Önemli olan yüklemdir, ve burada yüklem yalnızca "varlık"ur
ve tam olarak bu "varlık" kategorisinin saluk olarak soyut karakteri kimi
dinlerin kolayca bu pozitifi negatif ile değiştirerek hiçliği tanrılaştırma­
larına izin verir. Ama "Tanrı bizim için salt varlıktan daha çoğudur" (s.
53) . Tanrının yalnızca olduğunu söylemek, yalnızca varlığını ileri sürmek
ne olduğunu söylemek değildir. Önemli olan var olanın ne olduğu, ve bu
içeriğin kendisinin varlığının tanıtlanmasıdır. "Tanrı salt varlıktan sonsuz
ölçüde daha varsıl ve başka bir içerik olduğu için, dikkat edilmesi gereken
şey bu içeriğe varlık belirleniminden başka bir belirlenimi eklemektir" (s.
53) . Bu düzeye dek Tanrının varoluşunun tanıdan olarak kabul edilen
önermelerin herhangi birşeyi tanıtladıklarını söylemek bile gereksizdir.
Ve "varlık" öznenin bilincindeki varlık olarak anlaşıldığı düzeye dek, bir
tanıtlama olmadıkları için çürütülmeleri bile gereksizdir.
Tanıtlar arasında ontolojik tanıta genellikle ayrıcalıklı bir yer verilir,
çünkü normal olarak varlığın çok önemli, aslında herşeyden önemli, Tanrı­
nın birincil yüklemi olmaya değecek denli önemli ve yüksek olduğu sanılır.
Ama "yokluk" bile "varlık"tan daha içeriklidir çünkü yokluk olmakla varlığı
da kapsar. Ontoloji ancak varlığı olduğundan başkası olarak görebilen tasa­
rımsal düşünce için ciddi, önemli ve gene de çözümsüz bir problemdir,
çünkü ontoloji ile anladığı şey ontoloji değildir, çünkü varlık ile başlıca
duyulur olanı, uzaysal-zamansal olanı, görgül olanı, fiziksel olanı, özdeksel
olanı, bir "olgu" olanı, kısaca her zaman salt varlıktan başka birşey olanı
anlar. Fenomenoloji hiç kuşkusuz ontolojiden daha yüksektir, çünkü salt
varlıktan ayrı olarak kavramın içeriği ile, özü ile ilgilidir. Ama us varlığın
yalancı sonsuzluğundan özün açıkta yatan sonluluğuna döndüğü zaman
henüz doyum bulmuş olmaktan uzakur: Usa salt görüngüsü yeterli değildir
ve fenomenoloji sonluluğunu ontolojiden daha kolay sergiler. Tanrının bil­
gisi somut olmalı ve sonsuz olmalıdır ve gerçek sonsuzluk usun, kavramın
realite ile birliğidir. Tanrının, gerçeğin varolduğunun tanıtı "Kavramın
varolduğunun gösterilmesi" (s. 54) , Kavramın realite de olduğunun gös­
terilmesidir. Bu ilk olarak bütün bir Saluk İdeanın çıkarsanmasını, Usun
kendisinin tanıtlanmasını, ve bu salt başlangıcın Tinin varlığının tanıtlaması
ile tamamlanmasını gerektirir. Ancak tanıt/anmış olan, ancak dizgesel bağın­
tısı içinde kavranmış olan vardır demeliyiz. Usun varlığının tanıtlanması
bütün bir çağdaş felsefeciliğin henüz bilinçsizi olduğu birincil problemdir.
Tasarım düzleminde gerçek tanıtlama ve dolayısıyla bilgi kavramına uygun
bilginin olanaksızlığının doğrudan nedeni bu düzlemde kullanılan yargı
ve tasım biçimlerinin bile tasarımın tasarım ile olumsal bağıntılarının
terimlerinde belirlenmesidir. Ama, bu olgu bir yana, doğal bilinçte bütün
bir yargılar ve tasımlar mantığı bile her zaman bir kural olarak sofizmin
 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI 207

hizmetindedir. Hiç kuşkusuz tanıtlama ya da bilgi bir yargı ya da önerme

sorunu değildir.
Tanıtlar ıarihsel biçimleri içinde alındığında, olumsal varlıktan başlayan
kozmowjik tanıt, erek ilişkilerine göre düzenlenmiş varlıktan başlayan teleol.o­
jik tanıt, ve kavramdan varlığı çıkarsayan ontowjik tanıtur. Ama bu türlülük
olumsaldır, daha başka tanıt biçimleri de yaraulabilir, aslında "genel olarak
bu tanıtlar düzinelere çoğalulabilir. Manuksal İdeanın her bir basamağı
buna hizmet edebilir" (s. 184) . Bu karakterleri ile, tanıtlar doğal bilincin
uygun görüp seçtiği başlangıç noktalarından onun Tanrıya yükselişini (Erhe­
bung) ussallaştırma girişimleridir. Ve gene de us için bütün değerleri bu
niyeılerinde yatar. Ama tarihsel tanıtlar üstlendikleri işi yapabilecek sağın
yöntemsel aygıttan yoksundur. Ne Anselm, Descartes ve Leibniz, ne de Spi­
noza felsefi düşüncenin gelişiminin düzeyi açısından böyle bir tanıtlamayı
gerçekleştirebilecek durumdaydı. Yalnızca usun özlemine anlaum verdiler.

Hegel'in ansiklopedik dizgesinde Saltık Tin özgürlük ya da istenç alanının

açımlaması olan Nesnel Tini izler ve Tin Felsefesinin üçüncü ana üçlüsü,
ama bütün ansiklopedik dizgeyi düşünürsek, Logos, Doğa ve Tin üçlüsü­
nün tümünü kapsayan son ereğidir. Bu dizesel yapının Din açısından en
önemli imlemi Logos-Doğa-Tin üçlülüğünün ( Trinitiit) yalnızca dini değil,
ama sanatı ve bilimi de ilgilendirmesi olgusudur. Din Saltık Tin alanının
ikinci kıpısıdır ve güzel sanat ve felsefe arasında durur. Eğer yetiler düz­
leminde düşünürsek, duyu ve düşünce arasında orta terim olarak duygu
alanına aittir. Din bu nedenle duygu olarak inancın nesnesidir ve ancak
insanlığın gerçek varoluş duygusu olarak bir duygu birliğinde edimselleşir.
Saluk öncülü olarak güzelliği kapsarken, gerçekliğini bilgide bulur. "İnsan
inandığını bilir" (s. 27) . İnancın nesnesi Tanrıdır ve Tanrının varoluşunun
Tanıtları duygunun bilgiye geçişini başarmayı ister. Sola fide yetersizdir.*
Bilgi inancı kapsar, aslında onu karşıtı olarak ve böylece öncülü olarak alır,
çünkü bilgi inançtan doğar. Tasarımları, imgeleri, genel düşünceleri vb.
nesnesi olarak alan inanç bilgiye yükselmeyi isteyen duygudur. Duygunun
ya da inancın bilgi ile ilişkisi karşıtlık ve birlik belirlenimlerine göre ikir­
cimlidir, ve dinsel duygu bir yandan duygu olarak bilgiyi yadsırken, öte

*Martin Luther için us "görülmez şeyleri ele almaya yetenekli değildir" (Luther
1883: l .40Ill.5 l, Weimam-Ausgabe). Bu nedenle bilgisiz inanç yeterli olmalıdır. Aslında,
"Us inancın en büyiik düşmanıdır" (Luther 1 883: 2.3.68). Kant'ın eleştirel felsefesi
Luther'in görüşlerine oldukça yakın görünür. "İnanca yer açabilmek için bilgiyi yok
etmek zorunda kaldım" der ve ontolojik, kozmolojik ve fiziksel-tannbilimsel (teleo­
lojik) uslamlamalara ruhun ölümsüzlüğünü temellendiremedikleri için karşı çıkarak
onlann yerine bir tür "ahlaksal tanıt" önerir. - Tüm dinsel bilincin bilgiye karşı çıktığı
düşünülmemelidir. Örneğin Calvin inanç için Tannnın bir bilgisini zorunlu görüyor,
"insanda doğuştan bir Tanrı bilgisinin" olduğuna ve bunun Tanrının doğada beliri.şi
tarafından güçlendirildiğine, Tanrının doğru bir bilgisinin insan ruhuna iletildiğine
inanıyordu. Öte yandan Schleiermacher inancı salt bir duygu ( Gefühl) olarak gördü
ve dini insanın yiiksek bir varlığa "tam bağımlılık" duygusuna yiikledi.
208 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI

yandan duygu olarak tekilliğin, öznelliğin, tek-yanlılığın ötesine geçmeyi,

nesnelliğini bilgide kazanmayı ister. Bu en sonunda boş bir inançtan, nes­
nesiz bir inançtan, olmayana inançtan gerçek inanca yükselişin gereğidir.
Kendi yanında, bilgi de inançsız yapamaz, ancak inanç zemininde kendini
kuşkudan özgürleştirebilir, ve bu düzeye dek insan için duygusuz düşünce
ya da inançsız bilgi salt olanaksız bir sanıdır.

Tanıtlar Tin olarak Tanrının Tin o/,arak İnsan ile ilişkisini aklamalıdır. "Tanıt­
ların insan tininin Tanrıya yükselişini kapsaması ve onu düşünce için an/,at­
ması gerekir" (s. 16) . Gerçekten de Tanıtlar bunu anlatır, ama tanıtlamaz.
Tanıtlar olmak istedikleri şey değildirler ve Hegel'in Derslerinin Tanıdan
tanıt/,ama gibi bir amacı yoktur. Tanıtlara yaklaşırken ilk gerektirim tanıt­
lamanın bilgi için saluk önemini anımsamakur. Tarihsel tanıtlar en iyisin­
den sıradan uslamlamalar, çeşitli sayıltılar üzerine dayalı çıkarsamalardır.
Bu nedenle doğal us için doğrulamada ya da çürütmede hiçbir güçlük
yaratmazlar. Tanıtlama konusunda burada anımsanabilecek en özsel nokta
öznenin kendisine düşen tanıtlamanın ancak kavramın nesnelliğini kura­
bildiği ölçüde tek-yanlılığını aşabileceğidir. Tanıtlama bir nedenler bulma,
önermeler ve tasımlar üretme sorunu değildir. "Tanıtlama genel olarak
bağlantının ve böylelikle zorunluğun bilincinde olmaktan başka birşey
demek değildir" (s. 39) . Bağlantı kavramın bütün bir bilgiyi bir dizge olarak
belirleyen devimini ya da yöntemini anlatır (yöntemin aynnulı açımlaması
Hegel tarafından her iki Mantık Bilimi'nde Saltık İdea bölümünde verilir) .
Tanrının varlığı ancak varlık ile bir olan kavramın saluk dizgesinde gerçek
belirlenimini bulabilir. Orada tikel bir kavramın varlığını tanıtlama gibi,
örneğin özel, yalıtılmış ontolojik, teleolojik vb. tanıtlar gibi tikel sorunlar
yoktur. Kavramın kendisi varlığı daha şimdiden kendi içinde kapsar ve bütü­
nün ortaya çıkış sürecinin kendisi tanıtlamadan başka birşey değildir. Eğer
Tanrının bilgisi saluk olarak tamamlanmış bilgi olacaksa, Tanrının varlığını
ya da varoluşunu tanıtlamak kurgul bilgi dizgesini üretmekten, düşünceyi
tam açınımı içinde düşünmekten daha azı olamaz. Ama Tanrının yalnızca
Logos olmadığını gözden kaçırmamak gerekir. "Tanrı Tindir, yalnızca Tin
içindir, ve yalnızca arı Tin için, e.d. düşünce içindir" (s. 16) . Duygu için
değil. Ve gene de, dinin gerçekliğe inanç olması onu hemen duygunun
nesnesi yapar. "Din duyumsanmalı, duyguda olmalıdır; yoksa din değildir.
İnanç duygu olmaksızın olamaz, yoksa din değildir" (s. 32) . Duygu olarak,
din insanlık için evrensel, gelişmiş, eksiksiz duygu birliğini anlatır. Önemli
olan şey duygunun herhangi bir duygu değil ama gerçek duygu olmasıdır ve
gerçek duygu ise gerçek bir düşünce gelişimini, insanın bilgi idealini kavran­
masını gerektirir. Bilgisiz insanın duygusu pekala nefrete dek düşebilirken,
insanlık duygusu sevgi, sonsuzluk, varlık kavramları ile birlikte gider.

Tıpkı Tin Felsefesinin bütününde özgürlüf;i1n Saltık Tinin öncülü olması

gibi, realitede de din kavramına uygun din ancak ve ancak özgürlük içinde
 ARKASÖZ ! AZİZ YARDIMLI 209

olanaklıdır. Ancak özgürlük kültüründe, ancak duyunç öz.gürlüğünü tanıyan

kültürde dinin kavramına uygun realitesi olanaklıdır. Özgür olmayan, "ken­
disi" olmayan insanın inancı da özgür değildir, tıpkı ahlakının da kendi
özgür duyuncundan değil ama dışarıdan belirlenmesi gibi. Böyle inanç
ve ahlak ancak ve ancak bilgisizliğe ve korkuya, ödül ve ceza düzeneğine,
yalanlar ve yanlışlar üzerine dayanabilir. İnancın bilgi ile birliği dinin rea­
litesinin kavramına uygun düşmesinin biricik olanağıdır.
"Tüm dinler, en yanlış ve en değersiz olanlar bile, tıpkı gerçek olanlar
gibi, duygularda ve yürekte varolur" (s. 33) . Ama bu dinin yalnızca bir
duygu sorunu olduğu anlamına gelmez-örneğin Kant'ın sandığı gibi.
Kant "inanca yer açabilmek için bilgiyi yadsıdığı" için Tanrının bilgisini de
yadsıdı ve bir kendinde-Tanrı kavramı aşkınsal olduğu için bir tür Tanrısız
din, salt yüreğin bilgisiz öznelliğine ve özencine teslim edilmiş "ahlak dini/
moralische Religion " gibi enteresan birşey konutlamak zorunda kaldı. Ama
gerçeğin bilgisi insanı ilk kez tam insan yapan, kavramına uygun insan
yapan, gerçekten değerli yapan birincil olanaktır. Dinsel tasarım dilinde,
Tanrının yaralısı kendisinden daha değersiz olamaz: "İki tür Us ve iki tür
Tin olamaz; birbirinden saltık olarak ayrı olacak, özleri saltık olarak bir­
birine karşıt olacak bir tanrısal ve bir de insansal Us, bir tanrısal ve bir
de insansal Tin olamaz. İnsan Usu, insanın özünün bilinci, genel olarak
Ustur, insanda tanrısal olandır. Ve Tin, ona tanrısal Tin dendiği düzeye
dek, yıldızların ötesinde, evrenin ötesinde yatan bir tin değildir; tersine,
Tanrı bulunan, her-yerde-bulunandır, ve Tin olarak tüm tinlerde varolur."*

Bilgiye getirilen her sınır, insanın bilemeyeceğinin bilgisi paradoksaldir, bir

tür Giritli yalanıdır, ve onu ileri süreni şaşkınlığa düşürür. İnsanın gerçeği
bilme sığası usunun kurgul doğası tarafından aklanır: Başta Kant olmak
üzere kimi felsefecilerin sandığı gibi, düşünce diyakktikte sınırını, güçsüzlü­
ğünü, sonsuzu bilmede yetersizliğini değil, tam tersine bütün bir etkinliği­
nin olanağını, devinmeyen devindiricisini bulur. "Olumlu" salt kendisi, salt
dingin bir soyutlama değildir ve salt kendisi olarak kalmaz. "En olgusal,"
"en eksiksiz," "en büyük" vb. gene de "olumsuzu" dışladığı için değil ama
içerdiği için, onun tarafından sınırlanmadığı ama onun tarafından belir­
lendiği ve onda yalnızca ve yalnızca kendisi olduğu için vardır.
Bilgi dinsel bilinçte insanı tanrısal yapan şeydir. Bilgi Hegel'in bütün
*" . . . es nicht zweierlei Vernunft und nicht zweierlei Geist geben kann, nicht
eine göttliche Vernunft und eine menschliche, nicht einen göttlichen Geist und
einen menschlichen, die schlechthin verschieden voneinander waren, daB ihr
Wesen schlechthin gegeneinander ware. 1 Die menschliche Vernunft, das geistige
BewuBtsein desselben, das BewuBtsein seines Wesens, ist Vernunft überhaupt, ist
das Göttliche im Menschen; und der Geist, insofem er göttlicher Geist genann t
wird, ist nicht ein Geistjenseits der Sterne,jenseits der Welt, sondern Gott ist
gegenwiirtig, allgegenwiirtig, und als Geist schlechthin ist Gott gegenwiirtig im
Geist." ( Vorlesungen über die Philosophie der Religion, Teil 1 , s. 46; Felix Meinar
Verlag)
210 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI

dizgesinin Saltık Tin alanında Tann kavramının kendisinin en yüksek bile­

şenidir: "Tanrı ancak kendini bildiği düzeye dek Tanndır; dahası, Tann­
nın öz-bilgisi onun insandaki öz-bilinci ve insanın Tanrıya ilişkin bilgisi­
dir - bir bilgi ki, insanın Tannda kendini-bilmesine dek ilerler."* Bunda
Hegel Aristoteles'i yineler çünkü usu izler: Tann ilksiz-sonsuz kendini-bilme
edimidir ve insan için en yüksek bilgelik, en yüksek etkinlik ( theoria) tan­
rısal varlığı oluşturan öz-bilgiye katılmaktan oluşur. Hegel'in de insanın
bilme yeteneğine ve dolayısıyla değerine inancı insanın özünü ussallığında
gören Aristoteles'te olduğu gibiydi. Bütün felsefesi usa bu inancı bilgiye
yükseltme çabasıdır. Bu konumun hiç kuşkusuz karşıtı vardır ve felsefe­
cilerin bir bölümü onu formüle etme işini üstlenirler. Ama bu tatsız bir
iştir çünkü insanı küçük düşürmeyi amaçlar, tarihsel olarak gelişmekte
olan ham insanda değersiz olana, kötü, çirkin ve bilgisiz olana anlatım
verir. Gelişmeden söz edilmesi bile gelişmemişliğin kabul edildiğini imler
ve insanın kültürel gelişmemişliği kendine felsefe tarihinde de bir usdışı
bakış açılan türlülüğü biçiminde anlatım verir. Bunlar özencin, önyargının,
öznelliğin, tikelliğin kendini felsefe tarihine eklemleyebildiği yerlerdir.
Bu sözde felsefeler insana herşeyi "bilme" iznini verirler, ama gerçekliği.
değil-sanki gerçek olanı bilmek yanlışmış, giderek kötü birşeymiş gibi.
İnsan görüngüyü bilebilir, olguyu, olayları bilebilir, ama kendinde-şey soyut­
lamasını değil. Böyle felsefecilik için Us salt birinin öznel ölçütleri ile yar­
gılanacak ve eleştirilecek bir uydurmadır ve bilgi dünyaya fırlatılmış insanı,
saçma insanı vb. aşan bir konudur. Hegel insanı aşağılayan, değersizleştiren
bu popüler felsefeciliği "us ve bilginin ne olduğu konusunda zamanımızın
vebasının özeği" olarak gördü.** Bu özek Kant'ın usu kişisel eleştirisinden
başka birşey olmayan sözde eleştirel felsefesi ve onun ait olduğu kuşkucu
Aydınlanmadır.
Bir evrensel özgürleşme evresinde despotik kültür artıklarının kendi­
lerini felsefi olarak da sürdürmeyi istemeleri, us ile, özgürlük ile, insanın
değeri ile bağdaşmayan "felsefeler" üretmeleri doğaldır. Hegel bunu bir
"bozulma" olarak gördü. "Zamanımızın ayırdedici yanı tüm şeyler ve her
bir şeyi --'- ve hiç kuşkusuz sonsuz bir nesneler çokluğu vardır - bilmek,
ama Tann üzerine hiçbirşey bilmemektir."*** Ama buna özgürlüğe ilk kez
uyanan usun hamlığı ve toyluğu demek daha doğrudur. Materyalizm, nihi­
lizm, pragmatizm, pozitivizm birer bozulma ürünü değil ama daha şimdi­
den bozuk olanın, ya da daha iyisi henüz yetersiz olanın anlatımlarıdır.

*Gott ist nur Gott, insofern er sich selber wei13; sein Sichwissen ist ferner sein
SelbstbewuBtsein im Menschen und das Wissen des Menschen von Gott, das fortgeht
zum Sichwissen des Menschen in Gott. (Enzyklapı'idie 1830, § 564).
**" . . der Mittelpunkt der Seuche unserer Zeit in Ansehung dessen, was Vernunft,
.

Erkennen ist." ( Vorlesungen über die Plıilosophie der Religion, Teil 1 , S. 50; Felix
Meinar Ve rl ag 1993.)
,

***" ... unsere Zeit dagegen hat das Ausgezeichnete, von allem undjedem - und
zwar einer unendlichen Menge von Gegenstanden - zu wissen, nur nichts von Gott."
(aynı yer, s. 6.)
 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI 21 1

Zamanımızın ayırdedici yanı daha çok Tinin bir gelişme sürecinde bütü­
nüyle olağan görülmesi gereken estetik, etik ve entellektüel geriliğini dene­
yimlemesi ve ancak deneyimler temelinde gerçek şekline doğru gelişimini
sürdürmekte olmasıdır. Hegel Picasso kültünü, despotik kültürel aruklar
üzerine beslenen Marxizmin ve Nazizmin canavarlıklannı, ve felsefe tari­
hine o tarihi reddetme pahasına kaulmak isteyen pozitivizm, nihilizm, post­
modernizm, analitik gelenek, hermeneutik vb. gibi barbarlıklan görmedi.
Yalnızca insana bilgiyi yasaklamayı istediği için "zamanımızın vebası" olarak
gördüğü Kantçılığın doğallıkla henüz özgürlük bilincinden yoksun bilgisiz
bir kültürde nasıl hızla yayıldığını gözlemenin rahatsızlığını duydu. Ama bu
gereksizdi. Böyle "bozulmalar," "gerilemeler" vb. bir "bozulma" vb. değil,
ama işlerin normal durumu, yalnızca daha şimdiden "geri" olanın ken­
dini anlatış yollarıdır. İnsana bilmeyi yadsımak, insana güvensizlik, insanı
küçültme, aşağılama ve değersizleştirme, tüm bunlar henüz insan olmanın
anlamına ve değerine yükselememiş kültürü tanımlayan kategorilerdir.
Özne kendi deneyim dünyasını böyle olumsuz kategorileri ile biçimlen­
dirdiği zaman, bu yalnızca kendi iç dünyasının bir dışa yansımasıdır. Bu,
ironik olarak, Kant'ın kendi kendisine karşı dönen, onun kendi iç dün­
yasını tanımlayan deneyim öğretisidir. Kant bilgisiz, güvensiz, değersiz bir
fenomen dünyası olarak gördüğü şeyin kendi kişisel kategorilerinin bir
yansıması olduğunu, ve dahası, gerçekte yalnızca kendi kişisel kuşkuculu­
ğunu felsefe yapuğını düşünemedi, böylesine kolay bir çıkarsamayı yapa­
madı, çünkü bu "deneyim kuramı" gerçekte kendisine ait değildi. Onun
Kopernik devrimi dediği şeyi Descartes çok daha önceden yapmış, bilginin
kaynaklarının, kategorilerin kaynağının bizde olduğunu bildirmiş, ve Leib­
niz doğuştan düşünceler konusunda Kant için yeterinden öte verimli bir
kaynak hazırlamışu.

Tin kavramı Hegel'in Logos ile başlayan ve Doğa yoluyla ilerleyerek açman
manuksal ansiklopedik dizgesinin son bölümüdür. Tin Felsefesinin kendi­
sinin son kıpısının ve dolayısıyla bütün bir diz.genin gelişiminin ereğinin bilgi
olduğunu dikkate alırsak, bütün bir gerçek varlık alanı Tinin kendisinin
öz-bilgisi ile, ya da Tanrının insandaki öz-bilgisi ile tamamlanır. Ancak bu
bütün dizgenin ereği Tanrının gerçek kavramı olarak ve bu bütün dizgenin
çıkarsanışı varlığının tanıtı olarak geçerlidir.
Kavramsal dizgenin sonsuzluk olan ereğinde, ya da Saluk Tin alanında
( 1 ) duyusal biçimin sonsuzluğu olarak tanrısal güzelliğin ve (2) duygunun
sonsuz realitesi olarak tannsal sevginin üstünde ve ötesinde, (3) edimsel bilgi
en tam anlamda tannsal, sonsuz ve gerçek olandır. Saltık Tin alanı gerçek
değerin bulunduğu varoluş boyutudur, çünkü değer, eğer değer olacaksa,
sonlu, geçici, değişken, göreli olmamalıdır. Ve gerçek insan değerleri Saluk
Tinin duyusal sonsuzluk, duygusal sonsuzluk ve düşünsel sonsuzluk kıpıları
olan güzellik, sevgi ve bilgidir. Tanrı estetik, etik ve entellektüel belirlenim­
lerin sonsuzluğunun anlatımıdır.
212 ARKASÖZ / AZİZ YARDIMLI

Saluk Tin alanında din kavramı, ya da, eğer kavramın realite ile birliğini
göz önüne alırsak, din ideası, dinin içeriğini olduğu gibi biçimini de anlatan
bu kavram Tanrı ile başlar. Bu ilk kıpıda Tanrı salt varlıktır - dolaysız, yalı­
ulmış, soyut, ilişkisiz, arı olumlu. Böyle belirlenimsiz olarak sonsuz olduğu
sanılır çünkü soyutluğu içinde hiçbir olumsuzlama içermez-soyutluğu
dışında. Bu ontolojik tanıtın Tanrısıdır. Ama bu belirlenimsizlik gerçek
değildir. Olumlu olumsuzlamayı dışladığı için onunla zorunlu bağınu için­
dedir. Ya da, evrensel kendinde tikel olduğu için evrenseldir. Tanrı kendini
belirler, kendi olumsuzunu, kendi başkasını Doğayı yaraur: Homo sapiens
doğanın doğa olarak son ereğidir. Bölünme, ayrım, sonluluk ilk iki k.ıpının
birliği olarak Tinin sonsuzluğunda yenilir. Burada bu açınımı ya da geli­
şimi belirleyen şey kavramın lıendisinin manuğıdır. Manuksal olanın, genel
olarak manuk dediğimiz şeyin özü, kavramı ya da gerçek belirlenimi kavra­
mın bu devimidir. Buna dilersek üçlülük de diyebiliriz ve üçlülük Hegel'in
Ansiklopedik Dizgesinin bütününün biçimidir. Bu kavram böyle genelliği
içinde din kavramının da temelidir. "Üçlülük" terimi yalnızca kavramın
işlevini, evrensel, tikel ve tekilin bağıntısını, ya da yalnızca analitik olumlu,
eytişimsel olumsuz ve kurgul birlik k.ıpılarını anlatınanın bir biçimdir ve man­
uksal olarak sayı ile bir ilgisi yoktur. Din kavramının üçlülüğü Tanrının ve
İnsanın birliğini ve aynı zamanda salt bu birlik yoluyla Tanrının bilgisini
açıklamanın temelidir. Bu düzeye dek Tanrının bilgisinin olanaksızlığı ya
din kavramına uymayan dinlere aittir ya da Tanrıyı monistik olarak alan
soyutlamacı anlağın bir kuruntusudur. Dinsel bilincin Vorstellung dilinde,
Tanrı Oğulda (ya da Logos Doğanın ereği ve bütünü olarak homo sapienste)
yalnızca ve yalnızca kendinde ve kendinden olanı, yalnızca ve yalnızca kendini
yaratır ve ancak insanlığın eksiksiz tinsel gelişiminde bütünlüğü içindeki
varoluşun tam gizilliği edirnselleşir. Din kavramı da tarihsel olarak dinsel
bilince felsefe tarihinin, Platonizmin katkısıdır. Bu nedenle Klasik Tinin
insanlığa yalnızca güzel sanatları, yalnızca bilimi ve felsefeyi ve demokrasiyi
kalıt bırakuğını düşünmek yetersizdir.
Kavramın edimselleşmesi söz konusu olduğu ölçüde, tarih ya da kültür
sonlu, sınırlı şekillenmelerinin bir ilerleyişi olarak Tinin oluş sürecidir.
Nesnel Tin ya da istenç-özgürlük alanı Saluk Tin alanının öncülü olarak bu
ikincisinin edimselleşmesinin onu göreli yapan zeminini oluşturur. Tarih,
Nesnel Tinin bu son kategorisi Saluk Tine geçiş kıpısıdır. Tinin Tarihteki
düşünmesi yavaş görünebilir. Anıa bu görünüş görelidir ve Tinin özünlü
ussallığının bilincini kazanmasının tüm olanaklarını açındırmaktan ve ken­
dini realitesi içinde bilmekten başka yolu yoktur. Ve kendi varoluş biçimi
olarak neyi seçeceği bir belirsizlik konusu değildir. Dünya tarihi olumsal­
lığın elinde değil çünkü Usun yönetimindedir.
Aziz Yardımlı
Fenerbahçe, 201 6
 tinin Tanrıya yükselişi) dirimlilik (kavramı) 58
41; (doğası üzerine soru) dirimli varlıklar (erek) 174
1 4; (içerdiği karşıtlık; "dir" koşacı (özne; yüklem)
sonluluk) 22 156
bilginin kendisi 40; (doğası­ Doğadan Tine geçiş 60
nın araşunlması) 14 doğal tannbilim 53
bilim bütünl üğü içinde Doğa (olumsallık) l 77s:
İdeanın açınmış bağlan­ (örgensel ve örgensel­
Dizin usıdır 89 olmayan) 1 77: (Tin ile
bilimlerin içeriği ( öznelli­ ilişkisi) 59: (ve evren) 76
ği) 20 doğrulama, görgül 63
A bilme (öznel bir edim ola­ Doğulular Tanndan çok-adlı
ahlaksal İyi 182 rak) 20; (sonluluğ) 22 olarak söz eder 67
analiz (anlağın etkinliği) 54 bilmeden önce bilmenin bi­ Doğunun dünya görüşü (yü­
anlağın etkinliği 54 linmesi problemi 14 celik) 130
anlağın içeriksiz olanağı ola- bireysellik (panteizmde) dolaylı bilgi 24
rak yalın özdeşlik 56 130 dolaylılık 94: (bağımsızlık)
anlak (çelişkeden kaçar) Brahman 1 30 91
1 1 9; (kurgul olan anlak dolaylılığın ve dolaysızlığın
için gizemdir) 201 c birliği 27
anlak tanıtlaması 158 causa sui 133, 136 dolaysız bilme 77, 146, 158
Anselm 1 1 , 190, 193, 196, Cicero 48 dolaysızlık 29
1 9 8 ; ( i n a n ç ; dolaysız cins 197 dolaysızlık, dolaylılık, sonlu,
bilme) 1 93; (ontolojik consensus gentium (Cicero) sonsuz, Varlık 165
tanıt) 189; (ontolojik ta­ 48; (Tannya inanç açısın­ dolaysız ve dolaylı bilgiler
mun bulucusu) 196 dan) 50 18
Apis 50 duygu (inanç) 32: (soyut
Aristoteles 44, 215; (devin- Ç inanç biçimi) 26: (tekil
meyen devindirici) 133; çelişki (kendini çözündü­ birşey) 32: (tüm dinler
(Doğa; olumsallık) 177; rür) 1 20; (somuttur) O.da varolur) 33
(erek) 186 120; (ve us) 155 duygu-yaşamı 35
aşkınsal tanıt (Kant) 153 çıkarsama kuralları (mate­ duyulur dünya (anlaşılır
Atina (kandil tutuşturma) matiksel biçim?) 23 dünya; us) 1 5 1 : (düşün­
44 Çin devlet-dini 49 ce ona nasıl geçer; Kant)
avunç 97 150; (us kullanımı; Kant)
"Aydınlanmama" [Ausklii- D 151
rung] 33 Dalai-Lama 30 düalizm 1 1 1
Aydınlanma (Tanrının bil­ Demiurge 170 dünya-ruhu (dirimsellik)
gisi) 45 deneyimde us kullanımı 180; (logos) 180
(Kant) 151 düşlem-clinleri 9
B Descartes 196, 198 düşünce (gerçekliğe ulaşma
bağımsızlık (kendi ile dolay­ devindiren devimsiz (Aristo­ yeteneği) 1 3
lılık) 91 teles) 133 düşünce v e varlık karşıtlığı
beden (her bir bölümü du­ dışsal erekselliK 185 56
yumsar) 175; (ruh) 174 din ("duyumsanmalı, duy­ düşünme duyulur dünyaya
belirlenimin bağlan usının guda o l malıdır") 32; nasıl geçer? (Kant bağla­
üç temel kipi 71 (felsefeden aynını) 201; mında) 150
Ben 192 (yanlış dinler) 50 düşünme gerçekliğin özgür
biçimsiz özdek bir anlak saç­ Din Felsefesi 7 biçimidir 201
malığıdır 1 7 1 dinsel duygu 16, 33 düşünmenin içgüdüsü 124
bilgi (biçim, içerik) 100 dinsel gerçeklik (tanıtlan­ düşünme ve inanç (birbirini
bilgide nesnellik (öznel masının olanağı) 8 kapsar) 12

213
214
E Gıiç Dini 167
edimsellik (olumsallık ve
zorunluk) 84
Eleatikler 132; (soyut varlık;
Tann) 81
en olgusal varlık 1 96
en yıiksek erek (İyi) 182
erek 1 68s; (Aristoteles)
1 86; (evrensel İyi) 1 82;
(gerçek E.) 174; (henfız
teknik bir işlem kipi ola-
rak) 1 73; (iç E., Kant;
Yargı Yetisinin Eleştirisi)
186; (kavramı) 1 73; (ol­
gusallaşması) 174
ereksel etkinlik 174
ereksellik 1 68s; (dirimli
dıinyada) 1 69; (dirimli
varlıklarda) 1 74; (doğa­
da) 169; (Sokrates) 167;
(sonlulukta gerçek değil­
dir) 174
ereksellik ve erek 84
eski metafizik 8
Euklides 148
evrensel (sonsuzdur) 1 1 6
evren (ve doğa) 76
F değil) 9; (pekinliğin en
felsefi tanıtlama 158
fıziksel-teleolojik tanıt 168
fiziksel-teolojik ya da teleo-
lojik tanıt 185
G lıklar) 27
geçiş (mantıksal) 71
geometrik önerme (tanıtla-
ması) 1 8
gerçek bilgi 40
gerçek bilgide bilginin ak­
lanması da kapsamr 1 5
gerçeklik (kavramın olgu­
sallığa karşılık dıişmesi)
1 74; (pek.inlik) 30
Gerek 183; (İyi) 182
gereksinim (doyumdur; ve
evrik olarak) 174
gizem (anlak için) 201
görfıngfıler 22
gfıç 168
gıiç belirlenimi (Tanrının
ilk belirlenimi) 167
DİZİN
lik) 1 77
Gfızellik Dini 167 ironi 35
İsa 1 1
H itki 192
Herakleitos (akış) 1 38 İyi (ahlaksal) 182; (erek)
hesaplama dıizeneği olarak 169; (erek olarak; Sokra­
görıilen tasım 24 tes) 1 67; (evrenin en son
Hint dini (en gelişmiş pan- ereği) 182; (saltık olarak
teizm biçimi) 1 29 özsel) 182
Hintliler (inek) 30
Hintlilerin maymunu 50 J
Jacobi 99, 136, 153, 1 72
içerik (bilginin içeriği yal- K
nızca ilişkiler değildir) Kant 197, 199; (kavramın
21 varlığı yoktur) 190; (koz-
içgfıdfı 1 76 molojik tanıtı eleştirisi)
İdea 59, 197 1 4 1 ; (sentetik önerme)
idealite 59, 60, 199 1 50s; (tanıdık öğretisi:
idealizm 1 64; (saçma, öznel duyular ve d ıi ş ü n c e )
İ.) 164; (yfızeysel, öznel 1 50; (tanıtları çfırfıtme-
İ.) 138 si) 142; (usun değersiz-
inanç (bilme) 26s; (dolaysız leştirilmesi) 1 46; (usun
bilme olarak) 13; (dolay- tam sakatlanması için
sız değil, öğretim yoluyla temeli attı) 1 62; (yfız ta-
dolaylıdır) 29; (duygu) !er) 190, 198; (zorunluk,
32; Hıristiyan) 9; (Hı- koşulluluk) 152
ristiyan tine ait; mitolojik Katolik manastır dıizenle-
ri 49
derin içselliği) 9 kavram (açımını) 82; (K.da
inanç-öğretileri (yalnızca in- somut olanın doğası)
sansal köken aramak) 10 57; (genel olarak K . )
inanç ve bilgi ("insan inan- 1 9 1 ; (kendi içinde saltık
dığını bilir") 27; (karşıt- olarak somut) 57; (nes-
nelliğinin gösterilmesi)
inanç ve di'ışıince arasındaki 1 96; (öznelliği, nenel-
aynm, karşıtlık 14 liği) 192; (varlık) 192;
inanç ve dıişıinme (birbirini (varlık da kapsar) 1 96;
kapsar) 12 (var olduğunun gösteril-
inanç ve dıişıinme ilişkisi 10 mesi) 54
inanç ve us 1 2; (aralarında- kavramın kendisinin kurgu!
ki karşıtlık) 9 kavramı 57
inanmanın ve dfışfınmenin kavram kavramı 1 91
somutu olarak Tin 12 kavram varlık kapsamaz mı?
İncil 50 190
insanın tini (Tanrının tini- kendi ile dolaylılık 98
nin kendisidir) 1 1 7 kendinde şey (dfışıinıile-
insan Tanrıyı ancak Tanrı- mez; Kant) 153
nın insanda kendi ken- kendinin nedeni olarak
disini bildiği dfızeye dek Tanrı (Descartes, Spino-
bilir 1 1 7 za) 198
insan (tfıreyişindeki ereksel- kıpısal inanç 12

kıpısal (zaman belirlenimi­
ni kavrama getirmeksi­
zin) 92
kıpısal (zaman belirlenimi
olmaksızın kavram) 92
kıpısal (zaman olmaksızın)
92
kıskançlık (Tanrı) 44
Kilise Babalan 10
kişilik (panteizmde) 130
kozmolojik tanıt 75, 80,
1 68 , 1 95; (Kant) 1 4 1 ;
(Kant'ın eleştirisi) 149;
kozmolojik tanıt ve ontolo-
jik tanıt 147
kozmoz 187
"kurgu!" genel olarak yal-
nızca düşünceleri, daha
şimdiden taşıdığımız dü-
şünceleri biraraya getir-
mekıen oluşur 89
kurgu[ belirlenim 1 20
kurgu! birlik 91
kurgu[ kavramın kavramı
58
L runluğa uslamlama) 85;
Lambert 23
Leibniz 196
logos (dünya-ıuhu) 180
M olumsallık ve zorunluk iliş­ saltık (soyut) 93
Manikheanizm 1 12
mantık 7; (kavramın sürekli
açınımı) 82; (metafizik­
sel Tannbilim olarak) 83
mantıksal bağıntı kipleri 71
Mantık ve Metafizik 88
matematiksel eşitlik (tasıma
uygulanmış) 24
matematiksel içerik 22
Mendelssohn, "Sabah Saat­
leri" 197
metafizik (mantık) 88
metafiziksel tanıt (tinin ta-
nıkhğı) 51
m e tafiziksel Tan rıbilim
(Mantık) 83
Mongollar 30
Musa 1 78
mutluluk ve doyum 96
mutsuzluk (çelişki olarak)
DİZİN 215
96 özgürlük (kendi kendini
belirleme) 168; (Tanrı)
N 1 17
n e d e n s e l l i k ö n e r m e s i özne ("dir" koşacı) 156
(Kant) 150 öznel tinin Tanrıya yükselişi
neden ve etki ilişkisi 133 (nesnelliğin kazanıhşı)
nesnel gerçeklik 1 74 41
nesnelliğin kazanıhşı (öz- öz (özdeşlik) 126
nel tinin Tanrıya yükse­
lişi) 41 p
nous 180, 187s panteizm 1 29, 1 3 1 ; (anlak
numenler 89 tarafından anlaşılma biçi­
mi) 131; (bireyselleşme)
O 130; (Hint dini) 129
olanak 1 96; (bir tasarımın Parmenides 138; (Bir) 1 37
kendi ile özdeşliği) 54; pekinlik (gerçeklik) 30;
(eski mantığa göre çeliş- (inançta) 30
kisizlik gerektirir) l 97; Pisagoras teoremi 62
(zoıunluk) 93 Platon 44, 200, 215
olgusallıklar (Tanrının) 197 Ploucquet 23
olumsal (çözülüşü) 1 23, pozitif din 1 1
1 24; ( görüngüsel; vaı� Protestan Kilise 1 1
=
lığı ve yokluğu birlikte putlara inanç 50
kapsar) 1 20; (kendi için-
de çelişkili) 120 R
olumsallık 83; (O.tan zo­ ruh 1 80, 1 92; (beden ile
birliği) l 75; (erek) 1 74;
(tekillik; özdeşlik) 93; (nous) 187; (özne olarak
(ve zorunluk) 90 yaşam) 174
olumsallık ve zorunluk (do­
ğada) 86 s
kisi 83 saltık zorunluk 93
olumsuzlama (belirlenim­ sayı 23
dir) 184 Schang-ti 49
on tolojik tanıt 75, 1 89s; sentetik önerme ( Kant)
tanıt ( kavramdan var­ 150, 151
lığa) 1 55 ; ( kavramdan sevgi (Tanrı) 28
varoluşa) 147; (kavram­ Sokrates (teleoljik tanıt)
dan başlar) 196; (Yunan 1 67
felsefecilerindeyok) 189 sonlu (belirlenimi) 1 1 5
Orta Çağlar (tannbilim) 10 sonluluk (ereğin ve aracın
ayrımı) 1 73
Ö sonlunun bilgisi 15
örgenlik 175 sonlunun varlığı ss. 108
örgensel varlık 1 75 sonsuzluk düşüncesi (Yu-
örgensel ve örgensel-olma- nanlılar arasında yok) 78
yan Doğalar 1 77 soyutlama (sıradan bilinç
özdek 170; (biçim) 171 için tehlikesi) 80
özdeşlik (bir kısırlık) 94; Spinoza 138, 193, 197s; (an
(çelişki) 54; Tanrı sevgisi) 138; (diz­
özdeşlik, soyut 94 gesinde sorunlar) 1 38;
216 DİZİN
(etik) 1 38; (panteistik Tanrının varoluşunun tanıt­ yüklemini istemez) 104;
felsefi dizge) 132; (töz) ları (irdelememiz tarihsel (söylenemeyendir) 1 9 1 ;
137 olmalı) 47; (çoklukları) (sözcük) 8 1
şimdi 1 1 6; (kavramı) 1 1 5 62 varlık ve kavram 1 05; (ba­
tanrısal bildiriş (us) 1 0 ğın tı ları n ı n üç temel
T tanrısal kıskançlık 44 kipi) 71
tanıtlama 1 6s, 39; 158; (be­ Tanrı Tindir, yalnızca Tin varoluşunun yalnızca görün­
lirli varlıktan Tan rının içindir, ve yalnızca arı gü olması 162
varlığı olarak gerçek var­ Tin için , e.d. düşünce
lığa) 70; (görgü! tanıtla­ içindir" 16 w
ma: gösterme) 19; (öznel Tanrıya yükseliş (nesnelliğe Wolff 196
ya da öznede) 18; (Tanrı­ geçiş) 75, 2 1 4
nın düşüncesinden, ken­ Tanrıyı bilme (bir buyruk) X
dinde gerçeklikten, bu 44 Xenofon, "Memorabilia"
gerçekliğin varlığına) 70; Tanrıyı bilmeyen uluslar" 167
(iki türü) 1 8; ( tarihsel) (İncil) 50
19; ( tutarlığı çıkarsama tansıklar 5 1 y
kurallarına dayanır) 23; tarihsel tanıtlama 19 yaraucılık (Tanrı) 28
(yargı) 158 tasım (hesaplama yapısı?) yaratma (yaratan, yaraulan,
Tanrı (bilgisi; inanç, do­ 23 kendinin imgesi) 168
laysız bilme) 14; (doğa­ teleolojik tanıt 75, 1 68, yargı (felsefi tanıtlamanın
sı; bilgi ile ilişkisi) 41 ; 170, 1 85, 195; (en eskisi nesnesi değil) 158; (kav-
(düşünen ve düşünülen değil) 167; (özdek ve bi- ramı) 1 60; (özne, yük-
nesnellik olarak) 52; çim) 170 lem) 1 56; (tanıtlama)
(ereksel etkinlik olarak) Tien 49 158
170; (etkinliktir; diyalek­ tin (dünya-ruhu değil) 180; Ya71r1 Yetisinin E/,eştirisi, Kant
tik) 28; (gerçek Tanrı (inanmanın ve düşünme- 186
Sevgidir) 28; (insanın nin somutu olarak) 1 2; yasalar 87
özgürlüğü) 1 1 7; (insan (düşüncede Tanrıya yük- yaşam (özne olarak ruhtur)
tarafından bilinmesi in­ selişi) 16; (sonludan Tan- 174
sanın Tanrı tarafından rıya yükselişi) 65; (sonlu- yazgı (Yunan dini) 127
bilinmesidir) 1 1 7; (in­ luğu) 67; (tanıklığı) 5 1 ; yazgı (Yunanlılarda) 95
sanda kendini bilmesi) kavramı 200 yokluk (diyalektiği) 1 2 1 ;
42; (kavramı) 1 9 1 , 195; Tinsellik Dini 167 ("var olan yokluk") 121
( kavra m ı n ı n olanağı) trajik korolar 95 Yunan dini 1 27
56; (kavramı özsel olarak Yunanlılar (felsefe dışında
onun Tin olması belir- U sonsuzluk düşüncesi yok)
lenimini kapsar) 1 88; ucubeler (doğanın deneme­ 78; (yazgı) 95
(kendinin nedeni olarak leri) 178 Yunan, Mısır vb. 'inançla­
Tanrı; Descartes, Spino­ us (çelişki ile ilişkisi) 1 55; ıı' 9
za) 1 98; (kıskanç değil ; ( a n t i n o m i l eri ; Kan t ) yücelik (Doğunun dünya
Yunanlılar) 44 ; (özbilin­ 154; (ve evrenin e n son görüşü) 130
ci) 4ls, 44, 1 1 7; (özünde ereği) 182 yüz taler (Kant) 190
düşüncedir) 1 10; (saluk
töz değildir) 73; (tindir) Ü z
45; (tin olarak somut ta- üçlülük 1 1 Zeus'a, Apis'e vb. 'inanç' 9
sarımı) 200; (varlığının zorunluk 94; (dışsal Z.) 87;
bilgisi; bilginin olanağı) V (Kant'a göre koşullu)
14; (ve insanın birlikteli- varlık (en soyut belirlenim) 152; (özgürlük) 84; (ve
ği) 1 17; (yalnızca yaratıcı 29; (en yoksul soyutlama) olumsallık) 90
değil) 28; (Yunanlılarda 200; (kavramın bir belir- zorunluk, saluk (koşullaıını
sonlu) 78 liliği) 1 90; (olumsallık kendi içinde kapsar) 152