§2.

Nhâm ti¶n · v· li¶n thuëc

• èi t÷ñng cì b£n: iºm, ÷íng th¯ng. T÷ìng quan cì b£n: thuëc.
• C¡c ti¶n ·:

(I1 ) Vîi hai iºm ph¥n bi»t b§t k¼ A, B tçn t¤i duy nh§t mët ÷íng th¯ng
` sao cho A v B ·u thuëc `.
(I2 ) Câ ½t nh§t hai iºm thuëc mët ÷íng th¯ng b§t ký.

(I3 ) Tçn t¤i ba iºm khæng còng thuëc mët ÷íng th¯ng.

ành ngh¾a 2.1 (H¼nh håc li¶n thuëc)

Mët tªp, c¡c ph¦n tû cõa nâ gåi l nhúng iºm còng vîi mët tªp c¡c tªp
con cõa nâ gåi l (I1 ), (I2 ), (I3 ) s³
c¡c ÷íng th¯ng, thäa m¢n c¡c ti¶n ·
÷ñc gåi l h¼nh håc li¶n thuëc. N¸u mët iºm P thuëc ÷íng th¯ng ` th¼
ta s³ nâi r¬ng P n¬m tr¶n ` ho°c ` i qua P . N¸u c¡c iºm A, B , C , · · ·
thuëc còng mët ÷íng th¯ng th¼ ta s³ nâi r¬ng c¡c iºm A, B , C , · · ·
th¯ng h ng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 1 / 72

ành ngh¾a 2.5 (÷íng th¯ng song song)

Hai ÷íng th¯ng ph¥n bi»t ÷ñc gåi l song song n¸u chóng khæng câ
iºm chung. Ta công nâi r¬ng mët ÷íng th¯ng b§t k¼ l song song vîi
ch½nh nâ.

Ti¶n · P. (Ti¶n · Playfair, hay ti¶n · song song)

Vîi méi iºm A v vîi méi ÷íng th¯ng ` tçn t¤i nhi·u nh§t mët ÷íng
th¯ng chùa A sao cho nâ song song vîi `.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 2 / 72

M»nh · 2.7. (Sü ëc lªp cõa c¡c ti¶n · li¶n thuëc)

C¡c ti¶n · (I1 ), (I2 ), (I3 )v (P) l ëc lªp vîi nhau.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 3 / 72

§3. Nhâm ti¶n · v· t½nh ð giúa

• Trong möc n y ta luæn gi£ thi¸t ti¶n · (I1 ), (I2 ), (I3 ) thäa m¢n.
• T÷ìng quan cì b£n: ð giúa.
• C¡c ti¶n ·:

(B1 ) N¸u B ð giúa A v C,

A ∗ B ∗ C ) th¼ A, B , C l ba iºm ph¥n
(ta vi¸t
bi»t thuëc mët ÷íng th¯ng v công câ C ∗ B ∗ A.

(B2 ) Vîi hai iºm ph¥n bi»t tòy þ A, B tçn t¤i iºm C sao cho A ∗ B ∗ C .
(B3 ) Vîi ba iºm ph¥n bi»t thuëc mët ÷íng th¯ng câ mët v ch¿ mët
iºm trong sè chóng n¬m giúa hai iºm cán l¤i.

(B4 ) (Pasch) Gi£ sû A, B , C l ba iºm khæng th¯ng h ng v ` l mët

÷íng th¯ng khæng chùa A, B , C . N¸u ` chùa mët iºm D n¬m giúa
A v B th¼ nâ ph£i chùa ho°c mët iºm n¬m giúa A v C ho°c mët
iºm n¬m giúa B v C nh÷ng khæng chùa c£ hai iºm nh÷ th¸.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 4 / 72

ành ngh¾a 3.1 (o¤n th¯ng v tam gi¡c)

Gi£ sû A v B l hai iºm ph¥n bi»t. o¤n th¯ng AB l tªp bao gçm A, B
v måi iºm ð giúa A v B . Ta ành ngh¾a mët tam gi¡c l hñp cõa ba
o¤n AB , BC v AC vîi A, B , C l ba iºm khæng th¯ng h ng. C¡c iºm
A, B , C ÷ñc gåi l c¡c ¿nh cõa tam gi¡c, c¡c o¤n th¯ng AB , BC v AC
gåi l c¡c c¤nh cõa tam gi¡c.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 5 / 72

M»nh · 3.2 (Chia m°t ph¯ng)

Gi£ sû ` l mët ÷íng th¯ng tòy þ. Th¸ th¼ tªp c¡c iºm khæng n¬m tr¶n
` câ thº ÷ñc chia th nh hai tªp kh¡c réng S1 , S2 thäa m¢n c¡c t½nh ch§t
sau:
a) Hai iºm A, B khæng n¬m tr¶n ` th¼ thuëc còng mët tªp (S1 ho°c S2 )
n¸u v ch¿ n¸u o¤n th¯ng AB khæng c­t `.
b) Hai iºm A, C khæng n¬m tr¶n ` thuëc hai tªp (mët iºm thuëc S1 ,
mët iºm thuëc S2 ) n¸u v ch¿ n¸u o¤n AC c­t ` t¤i mët iºm.
Ta s³ gåi hai tªp S1 , S2 l hai ph½a cõa ` v ta nâi  A v B n¬m v· còng
mët ph½a so vîi ` ho°c  A v C n¬m v· hai ph½a so vîi `.

Chùng minh. Ta ành ngh¾a mët quan h» ∼ trong tªp c¡c iºm khæng n¬m
tr¶n `. Ta nâi A ∼ B ho°c n¸u A = B ho°c n¸u o¤n th¯ng AB khæng c­t
`. Ta chùng tä r¬ng ∼ l mët quan h» t÷ìng ÷ìng.
Thªt vªy, theo ành ngh¾a A ∼ A v A ∼ B th¼ B ∼ A v¼ tªp AB khæng
phö thuëc v o thù tü khi ta vi¸t A v B .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 6 / 72

Ta cán ph£i kiºm tra quan h» ∼ l b­c c¦u: N¸u A ∼ B v B ∼ C th¼
A ∼ C.
Tr÷íng hñp 1: Gi£ sû A, B , C khæng th¯ng h ng. Ta x²t tam gi¡c ABC .
Do A ∼ B n¶n ` khæng c­t AB . Do B ∼ C n¶n ` khæng c­t BC . Bði ti¶n
· Pasch (B4 ), ta suy ra ` khæng c­t AC . Do â A ∼ C .
Tr÷íng hñp 2: Gi£ sû A, B , C n¬m tr¶n ÷íng th¯ng m. Do A, B , C khæng
n¬m tr¶n ` n¶n ÷íng th¯ng m kh¡c `. Do â ` v m câ thº c­t nhau t¤i
nhi·u nh§t mët iºm. Nh÷ng bði (I2 ) måi ÷íng th¯ng câ ½t nh§t 2 iºm
n¶n tçn t¤i iºm D tr¶n ` sao cho D khæng n¬m tr¶n m.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 7 / 72

Theo ti¶n · (B2 ) ta t¼m ÷ñc iºm E sao cho D ∗ A ∗ E . Th¸ th¼ D , A, E
th¯ng h ng (B1 ). Do â E khæng n¬m tr¶n ` (v¼ A khæng n¬m tr¶n ` v
÷íng th¯ng DAE ` t¤i iºm D ).
c­t
Hìn núa o¤n th¯ng AE khæng thº c­t `. Thªt vªy, n¸u AE c­t ` th¼ giao
iºm duy nh§t l D . Trong tr÷íng hñp n y D n¬m giúa A v E . Nh÷ng
theo c¡ch l§y iºm E th¼ D ∗ A ∗ E . Theo (B3 ) th¼ D khæng n¬m giúa A v
E . Ta nhªn ÷ñc m¥u thu¨n. Do vªy AE ∩ ` = ∅, suy ra A ∼ E .
Công chó þ r¬ng E khæng n¬m tr¶n ÷íng th¯ng m, bði v¼ n¸u E n¬m
tr¶n m th¼ ÷íng th¯ng AE tròng vîi m v nh÷ th¸ D ph£i thuëc m, m¥u
thu¨n vîi c¡ch chån D . Do â A, B , E l ba iºm khæng th¯ng h ng. Theo
tr÷íng hñp 1 ¢ chùng minh ð tr¶n tø A ∼ E v A ∼ B suy ra B ∼ E . L¤i
theo tr÷íng hñp 1, B ∼ E v B ∼ C suy ra C ∼ E . Th¶m mët l¦n núa ¡p
döng tr÷íng hñp 1, tø A ∼ E v C ∼ E ta câ A ∼ C . Vªy ta ¢ chùng
minh ÷ñc quan h» ∼ l mët quan h» t÷ìng ÷ìng. Mët quan h» t÷ìng
÷ìng tr¶n mët tªp chia tªp â th nh hñp ríi r¤c c¡c lîp t÷ìng ÷ìng v
c¡c lîp t÷ìng ÷ìng â s³ thäa m¢n t½nh ch§t (a) theo ành ngh¾a.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 8 / 72

• Theo (I3 ), tçn t¤i mët iºm A khæng n¬m tr¶n `.S1 l lîp t÷ìng
Ta gåi
÷ìng chùa iºm A. L§y D l mët iºm tòy þ tr¶n `. Theo (B2 ), tçn t¤i
iºm C sao cho A ∗ D ∗ C . Khi â o¤n th¯ng AC c­t ` t¤i D n¶n A v C
l khæng t÷ìng ÷ìng. Gåi S2 l lîp t÷ìng ÷ìng chùa iºm C .
• L§y mët iºm B tòy þ khæng thuëc `. Ta chùng minh r¬ng B ph£i thuëc
S1 ho°c S2 b¬ng c¡ch x²t hai tr÷íng hñp sau:
Tr÷íng hñp 1: A, B , C khæng th¯ng h ng. V¼ ` c­t AC t¤i D , n¶n ¡p döng
ti¶n · Pasch (B4 ) cho ` v 4ABC , ta suy ra ` ph£i c­t AB ho°c c­t AC ,
hay B ∼ A ho°c B ∼ C .
Tr÷íng hñp 2: A, B , C n¬m tr¶n ÷íng th¯ng m. L§y iºm D 0 tr¶n ` kh¡c
D (theo (I2 )) v iºm C 0 sao cho A ∗ D 0 ∗ C 0 (theo (B2 )). Theo Tr÷íng
hñp 1 th¼ C ∼ A ho°c C ∼ C . Suy ra C ∼ C (do AC 0 c­t ` t¤i D . Theo
0 0 0 0

tr÷íng hñp 1 th¼ B ∼ A ho°c B ∼ C . Do â B ∼ A ho°c B ∼ C .

0

Nh÷ vªy, trong c£ hai tr÷íng hñp ta luæn câ B ph£i thuëc S1 ho°c S2 .
• Do vªy, ch¿ câ óng hai lîp t÷ìng ÷ìng S1 ,S2 trong quan h» t÷ìng
֓ng n y.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 9 / 72

M»nh · 3.2 (Chia ÷íng th¯ng)

Cho A l mët iºm n¬m tr¶n ÷íng th¯ng `. Th¸ th¼ tªp c¡c iºm tr¶n
` \ {A} câ thº chia th nh hai tªp con kh¡c réng S1 , S2 n¬m ð hai ph½a èi
vîi A tr¶n ` sao cho
a) B , C còng mët ph½a èi vîi A n¸u v ch¿ n¸u A khæng thuëc o¤n
th¯ng BC .
b) B , D n¬m ð hai ph½a kh¡c nhau èi vîi A n¸u v ch¿ n¸u A thuëc o¤n
th¯ng BD .

Chùng minh. Cho ÷íng th¯ng l v iºm A `. Theo (I3 ) tçn t¤i
n¬m tr¶n
iºm E khæng n¬m tr¶n l . Gåi m l ÷íng th¯ng chùa A v E . Ta s³ ¡p
döng M»nh · chia m°t ph¯ng cho ÷íng th¯ng m. N¸u m câ hai ph½a S1
0

v S2 th¼ ta ành ngh¾a S1 v S2 l giao cõa S1 v S2 vîi `.

0 0 0

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 10 / 72

Th¸ th¼ t½nh ch§t (a) v (b) lªp tùc ÷ñc suy ra tø m»nh · tr¶n. Ta cán
ph£i chùng minh S1 v S2 kh¡c réng. Theo (I2 ), tçn t¤i iºm B tr¶n l
kh¡c A. Theo (B2) tçn t¤i iºm D sao cho B ∗ A ∗ D . Th¸ th¼ D n¬m kh¡c
ph½a vîi B v D thuëc l. Vªy c£ hai tªp l kh¡c réng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 11 / 72

ành ngh¾a 3.3 (Tia v gâc)
−→
Cho 2 iºm A, B ph¥n bi»t, tia AB l A v måi iºm
tªp bao gçm iºm
tr¶n ÷íng th¯ng AB m A nh÷ l iºm B . iºm A
n¬m còng ph½a èi vîi
−→ −→
l gèc ho°c ¿nh cõa tia. Gâc l hñp cõa hai tia AB v AC câ chung gèc

v khæng n¬m tr¶n còng mët ÷íng th¯ng v ÷ñc kþ hi»u l BAC [ (Do
o
â khæng câ gâc khæng v khæng câ gâc bµt (180 )).

• Ph¦n trong cõa mët gâc BAC

[ l mët tªp bao gçm måi iºm D sao cho:
D v C n¬m v· còng mët ph½a so vîi ÷íng th¯ng AB , v D v B n¬m v·
còng mët ph½a so vîi ÷íng th¯ng AC . N¸u ABC l mët tam gi¡c th¼

ph¦n trong cõa 4ABC l tªp c¡c iºm b¶n trong cõa ba gâc BAC
[ , ABC[
v ACB
[.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 12 / 72

ành lþ 3.4 (ành lþ c­t ngang)

Gi£ sû BAC
[ l mët gâc vD l mët iºm n¬m trong gâc â. Th¸ th¼ tia
−→
AD ph£i c­t o¤n th¯ng BC .

Chùng minh. Ta k½ hi»u ÷íng th¯ng AB = `, AC = m, AD = n. L§y

iºm E tr¶n m sao cho E ∗ A ∗ C (B2 ). p döng Ti¶n · Pasch cho
4BCE v ÷íng th¯ng n. Do n c­t c¤nh CE t¤i A n¶n n khæng chùa B
(bði v¼ n c­t ` t¤i A). Ta s³ ch¿ ra r¬ng n khæng c­t BE v v¼ th¸ theo
(B4 ) th¼ n ph£i c­t BC .
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 13 / 72
• Do BE c­t ` t¤i iºm B n¶n måi iºm cõa BE , ngo¤i trø iºm B, ·u
n¬m v· còng mët ph½a èi vîi `. Bði c¡ch x¥y düng, ta câ C kh¡c ph½a vîi
E èi vîi`, do â theo ành lþ chia m°t ph¯ng, måi iºm cõa BE , ngo¤i
trø iºm B , ·u n¬m kh¡c ph½a vîi C èi vîi `. M°t kh¡c, do D l n¬m
[ n¶n måi iºm cõa tia −
trong ph¦n trong cõa gâc BAC
→
AD , trø iºm A, ·u
−→
n¬m còng ph½a vîi C èi vîi `. Do â, BE khæng c­t tia AD .
• T÷ìng tü, sû döng ÷íng th¯ng m, ta th§y måi iºm cõa BE , trø iºm
E , ·u n¬m v· còng mët ph½a vîi B èi vîi m, trong khi nhúng iºm cõa
−→
tia èi cõa tia AD ) n¬m ph½a kh¡c cõa m. Do â, BE khæng thº c­t tia
−→
èi cõa tia AD . K¸t hñp vîi ph¦n tr¶n, ta suy ra BE khæng c­t n. Theo
(B4 ) th¼ n ph£i c­t BC t¤i F .
• Do B v F l còng mët ph½a èi vîi m n¶n B v D công còng mët ph½a
èi vîi m. Theo ành lþ chia m°t ph¯ng, ta suy ra D v F n¬m còng mët
ph½a èi vîi m. Do â D v F n¬m còng mët ph½a èi vîi A tr¶n ÷íng
−→
th¯ng n. Nâi c¡ch kh¡c F n¬m tr¶n tia AD .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 14 / 72

§4. Nhâm ti¶n · v· sü to n ¯ng
• T÷ìng quan cì b£n: To n ¯ng (congruent)
• º ìn gi£n ta ch¿ k½ hi»u o¤n th¯ng AB l AB n¸u khæng sñ nh¦m l¨n.
N¸u o¤n th¯ng AB l to n ¯ng vîi o¤n th¯ng CD th¼ ta vi¸t AB ∼
= CD .
• C¡c ti¶n ·:
(C1 ) Vîi méi o¤n th¯ng AB v r vîi gèc l C , tçn t¤i duy nh§t
méi tia
∼
iºm D tr¶n tia r sao cho AB = CD .
(C2 ) N¸u AB ∼= CD v AB ∼ = EF th¼ CD ∼
= EF . Måi o¤n th¯ng ·u to n
¯ng vîi ch½nh nâ.
(C3 ) (Cëng t½nh). Vîi ba iºm A, B , C tr¶n mët ÷íng th¯ng thäa m¢n
A ∗ B ∗ C v vîi ba iºm D , E , F tr¶n mët ÷íng th¯ng thäa m¢n
D ∗ E ∗ F , n¸u AB ∼
= DE v BC ∼ = EF th¼ AC ∼= DF .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 15 / 72

M»nh · 4.1

Quan h» to n ¯ng l mët quan h» t÷ìng ÷ìng tr¶n tªp c¡c o¤n th¯ng.

Chùng minh.

º l mët quan h» t÷ìng ÷ìng, quan h» to n ¯ng ph£i thäa m¢n ba

t½nh ch§t:
(1) T½nh ph£n x¤: Måi o¤n th¯ng l to n ¯ng vîi ch½nh nâ (theo (C2)).
(2) T½nh èi xùng: Gi£ sû AB ∼= CD . Theo (C2) th¼ AB ∼= AB . V do â,
∼
l¤i theo (C2), ta câ CD = AB .
(3) T½nh b­c c¦u: Gi£ sû AB ∼
= CD v CD ∼ = EF . Theo (2), ta câ
CD = AB v CD = EF . Theo (C2), ta suy ra AB ∼
∼ ∼ = EF .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 16 / 72

ành ngh¾a 4.2 (Têng hai o¤n th¯ng)

Gi£ sû AB v CD l A, B
hai o¤n th¯ng cho tr÷îc. Chån mët thù tü
−→
trong c¡c iºm ¦u mót cõa AB . Gåi r l BA. L§y E l mët
tia èi cõa tia
iºm duy nh§t tr¶n r (sü tçn t¤i cõa nâ ÷ñc cho bði (C1 )) sao cho
CD ∼= BE . Khi dâ ta ành ngh¾a o¤n AE l têng cõa hai o¤n AB v CD ,
nâ phö thuëc v o thù tü cõa AB v ta vi¸t AE = AB + CD .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 17 / 72

M»nh · 4.3 (Sü to n ¯ng cõa têng)

Gi£ sû AB ∼
= A0 B 0 v CD ∼
= C 0D 0. Th¸ th¼ AB + CD ∼
= A0 B 0 + C 0 D 0 .

Chùng minh.

L§y E l mët iºm tr¶n ÷íng th¯ng AB AE = AB + CD . Th¸ th¼

sao cho
theo c¡ch x¥y düng têng AB + CD ta câ A ∗ B ∗ E . T÷ìng tü, ta câ
A0 ∗ B 0 ∗ E 0 . Theo gi£ thi¸t ta câ AB ∼
= A0 B 0 . M°t kh¡c, ta câ CD ∼
= C 0D 0,
CD ∼ = BE ; C D ∼ 0 0
= B E . Suy ra BE ∼
0 0
= B E . Theo (C3 ), ta câ
0 0
∼
AE = A E .0 0

Chó þ: Tø m»nh · tr¶n ta suy ra têng cõa hai o¤n th¯ng khæng phö

thuëc v o thù tü A, B ¢ chån (sai kh¡c mët to n ¯ng!). V¼ th¸ t½nh

ch§t cëng t½nh ÷ñc ành ngh¾a tho£ ¡ng tr¶n lîp t÷ìng ÷ìng to n ¯ng
c¡c o¤n th¯ng. V¼ vªy, ta câ thº nâi v· t½nh ch§t cëng t½nh cõa c¡c o¤n
th¯ng ho°c c¡c o¤n th¯ng to n ¯ng m khæng sñ g¥y nh¦m l¨n.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 18 / 72

M»nh · 4.3

Cho ba iºm A, B , C tr¶n mët ÷íng th¯ng sao cho A ∗ B ∗ C v c¡c iºm
E, F tr¶n mët tia vîi gèc l D . Gi£ sû AB ∼
= DE v AC ∼= DF . Th¸ th¼ E
s³ n¬m giúa D v F v BC ∼
= EF .
Chùng minh. L§y F 0 l iºm duy nh§t tr¶n tia câ gèc l E , kh¡c ph½a vîi
D sao cho BC ∼ = EF 0 . Khi â D ∗ E ∗ F 0 . Do AB ∼
= DE v BC ∼ = EF 0 n¶n
∼
theo (C3 ) ta suy ra AC = DF . M°t kh¡c E v F n¬m còng ph½a èi vîi
0

D ; E v F 0 công n¬m còng ph½a èi vîi D n¶n theo Bê · chia ÷íng
th¯ng th¼ F v F n¬m v· còng ph½a èi D , hay chóng thuëc còng mët tia
0

gèc D . M°t kh¡c, tø AC ∼ = DF v AC ∼ = DF 0 th¼ theo t½nh duy nh§t cõa

(C1 ) ta câ F = F 0 . i·u n y suy ra D ∗ E ∗ F v BC ∼ = EF .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 19 / 72

ành ngh¾a 4.4 (o¤n th¯ng lîn hìn, nhä hìn)

Gi£ sû AB v CD l c¡c o¤n th¯ng ¢ cho. Ta s³ nâi AB nhä hìn CD v

vi¸t AB < CD n¸u tçn t¤i iºm E n¬m giúa C v D sao cho AB ∼= CE .
Trong tr÷íng hñp n y ta công nâi CD l lîn hìn AB v vi¸t CD > AB .

M»nh · 4.5 (quan h» lîn hìn nhä hìn v sü to n ¯ng)

(a) Gi£ sû c¡c o¤n AB ∼ = A0 B 0 v CD ∼

= C 0D 0. Khi â AB < CD n¸u v
ch¿ n¸u A B <C D.
0 0 0 0

(b) Quan h» < cho ta mët quan h» thù tü tr¶n c¡c o¤n th¯ng sai kh¡c
to n ¯ng theo ngh¾a sau ¥y:

(i) N¸u AB < CD v CD < EF th¼ AB < EF .

(ii) Cho hai o¤n AB v CD . Th¸ th¼ ch¿ câ duy nh§t mët trong ba i·u
ki»n sau l óng: AB < CD , AB ∼
= CD , AB > CD

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 20 / 72

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 21 / 72
§5. Ti¶n · v· quan h» to n ¯ng cho gâc
C¡c ti¶n ·:
−→ −→
(C4 ) Vîi méi gâc BAC
[ v tia DF , tçn t¤i duy nh§t mët tia DE tr¶n nûa

m°t ph¯ng [∼
vîi bí DF sao cho BAC = EDF
[
(C5 ) Vîi ba gâc ∼
α, β, γ tòy þ n¸u α = β v α ∼
=γ th¼ β∼
= γ. Måi gâc ·u
to n ¯ng vîi ch½nh nâ.

(C6 ) (c .g .c ) Cho c¡c tam gi¡c ABC v DEF . Gi£ sû r¬ng AB ∼

= DE v
∼ ∼ ∼
AC = DF v BAC = EDF . Th¸ th¼ BC = EF , ABC = DEF v
[ [ [ ∼ [
[∼
ACB = DFE
[.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 22 / 72

M»nh · 5.1

Quan h» to n ¯ng giúa c¡c gâc l mët quan h» t÷ìng ÷ìng.

ành ngh¾a 5.2 (Hai tam gi¡c b¬ng nhau)

Tam gi¡cABC ÷ñc gåi l to n ¯ng vîi tam gi¡c DEF n¸u
∼
AB = DE , AC ∼
= DF , BC ∼
= EF v
BAC
[= ∼ EDF [∼
[ , ABC = DEF [∼
[ , ACB = DFE
[.

ành ngh¾a 5.3 (Hai gâc bò nhau)

N¸u BAC
[ l mët gâc v Dl mët iºm n¬m tr¶n ÷íng th¯ng AC v
kh¡c ph½a vîi C èi vîi A th¼ hai gâc BAC
[ v BAD
[ ÷ñc gåi l bò nhau.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 23 / 72

M»nh · 5.4

Gi£ sû BAC
[ v BAD
[ l c¡c gâc bò nhau; B\0 A0 C 0 v B\0 A0 D 0 công l c¡c

gâc bò nhau. Khi â, n¸u [∼

BAC = B\ [∼
0 A0 C 0 th¼ BAD = B\ 0 A0 D 0 .

Chùng minh. Thay B 0 , C 0 , D 0 bði nhúng iºm kh¡c n¬m tr¶n còng mët tia,
ta câ thº gi£ sû AB ∼ = A0 B 0 , AC ∼ = A0 C 0 v AD ∼= A0 D 0 .
• X²t 4ABC v 4A B C . Ta câ AB ∼
0 0 0
= A B , AC ∼
0 0
= A0 C 0 v
[∼
BAC = B\ 0 A0 C 0 (theo GT). V¼ vªy 4ABC ∼ = 4A0 B 0 C 0 (theo (C6 )). Do â
BC ∼= B 0 C 0 v BCA d ∼ = B\ 0 C 0 A0 .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 24 / 72

• X²t 4BCD v 4B 0 C 0 D 0 . Do AC ∼ = A0 C 0 , AD ∼ = A0 D 0 , C ∗ A ∗ D v
C ∗ A ∗ D n¶n tø (C3) ta câ CD ∼
0 0 0
= C D . Do BC ∼
0 0
= B 0C 0 v
d ∼
BCA = B\0 C 0 A0 (CM tr¶n). Suy ra 4BCD ∼ = 4B 0 C 0 D 0 (theo (C6 )). Do â
BD ∼= B 0 D 0 v BDA [∼ = B\
0 D 0 A0 .

• X²t 4BDA v 4B 0 D 0 A0 . Ta câ BD ∼ [∼
= B 0 D 0 , BDA = B\ 0 D 0 A0 (theo CM
∼
tr¶n); AD = A D (theo GT). V¼ vªy 4BDA v 4B D A (theo (C6 )). Suy
0 0 0 0 0

[∼
ra BDA = B\ 0 D 0 A0 .

H» qu£ 5.5

C¡c gâc èi ¿nh l to n ¯ng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 25 / 72

M»nh · 5.6 (T½nh cëng t½nh cõa gâc)

Gi£ sû [ l mët gâc v tia −

BAC
→
AD n¬m trong gâc BAC[ . Gi£ sû
∼ ∼ −− →0 −−→
D\0 A C = DAC
0 0 [ v B\ 0 A D = BAD
0 0 [ , tia A B v tia A0 C 0 n¬m ð hai ph½a
0
−− → −− →
èi vîi ÷íng th¯ng A D . Th¸ th¼ c¡c tia A B v tia A C t¤o n¶n mët
0 0 0 0 0 0

0 A0 C 0 ∼
−−→
gâc, B \ = BAC
[ v tia A0 D 0 n¬m trong gâc B\ 0 A0 C 0 . º ng­n gån, ta

nâi "têng c¡c gâc to n ¯ng l to n ¯ng".

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 26 / 72

ành ngh¾a 5.7 (gâc lîn hìn, nhä hìn)

BAC
[ v EDF
Cho tr÷îc hai gâc [ . Ta nâi r¬ng gâc BAC
[ nhä hìn EDF
[v
−→
vi¸t l BAC < EDF n¸u tçn t¤i mët tia DG n¬m trong gâc EDF sao cho
[ [ [
[∼
BAC = GDF
[ . Trong tr÷íng hñp n y ta công s³ nâi r¬ng EDF
[ lîn hìn
BAC
[.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 27 / 72

M»nh · 5.8 (quan h» thù tü gâc nhä hìn)

(a) N¸u α∼
= α0 v β∼
= β0 th¼ α < β ⇔ α0 < β 0 .
(b) B§t ¯ng thùc cho ta mët quan h» thù tü tr¶n tªp c¡c gâc (sai kh¡c
mët to n ¯ng!). Nâi c¡c kh¡c, ta câ
(i) N¸u α<β v β < γ th¼ α < γ .
(ii) Vîi hai gâc tòy þ α v β ch¿ câ mët trong c¡c quan h» sau l óng:

α < β; α ∼
= β; α > β.

ành ngh¾a 5.9

Gâc vuæng l gâc m nâ to n ¯ng vîi gâc bò cõa nâ.

Hai ÷íng th¯ng l vuæng gâc n¸u chóng c­t nhau t¤i mët iºm v mët
(do â c£ bèn gâc) trong sè c¡c gâc t¤o ra l gâc vuæng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 28 / 72

M»nh · 5.10

Hai gâc vuæng b§t k¼ l to n ¯ng vîi nhau.

Chùng minh. Gi£ sû α = CAB

[ v α0 = C\
0 A0 B 0 l hai gâc vuæng. Th¸ th¼
chóng s³ to n ¯ng vîi c¡c gâc ph¦n bò cõa chóng l β v β 0 theo ành
0
ngh¾a. Gi£ sû α v α khæng to n ¯ng. Th¸ th¼ ho°c α < α ho°c α > α .
0 0
−− →0
Gi£ sû α < α . Theo ành ngh¾a b§t ¯ng thùc, tçn t¤i tia A E trong gâc
0 0
−−→
α0 sao cho α ∼ = E\ 0 A0 B 0 . i·u â suy ra r¬ng tia A0 C 0 n¬m trong gâc

E\
0 A0 D 0 , v¼ th¸ β 0 < E\ 0 A0 D 0 . Nh÷ng E\
0 A0 D 0 l gâc bò cõa E\ 0 A0 B 0 , ð â

E\
0 A0 B 0 l to n ¯ng vîi α. Vªy ta câ E\ 0 A0 D 0 ∼
= β . Do vªy β 0 < β . Nh÷ng
∼ 0 ∼ 0 0
α = β v α = β n¶n ta k¸t luªn ÷ñc α < α. i·u n y l væ lþ.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 29 / 72

§6. M°t ph¯ng Hilbert

ành ngh¾a 6.1 (M°t ph¯ng Hilbert)

M°t ph¯ng Hilbert l mët tªp cho tr÷îc (gçm c¡c iºm) còng vîi nhúng
tªp con thüc sü gåi l nhúng ÷íng th¯ng v nhúng kh¡i ni»m khæng ành
ngh¾a v· ð giúa, to n ¯ng cho c¡c o¤n th¯ng v to n ¯ng cho c¡c gâc
(nh÷ ¢ gi£i th½ch trong c¡c ph¦n tr÷îc) thäa m¢n c¡c ti¶n · (I1)-(I3),
(B1)-(B4) v (C1)-(C6) (khæng bao gçm ti¶n · song song (P)).

ành lþ 6.2 (Tr÷íng hñp b¬ng nhau c.c.c)

N¸u hai tam gi¡c ABC v A0 B 0 C 0 câ c¡c c¤nh t÷ìng ùng b¬ng nhau, cö
thº AB = A B , AC ∼
∼ 0 0
= A0 C 0 v BC ∼ = B 0 C 0 th¼ hai tam gi¡c to n ¯ng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 30 / 72

Chùng minh. Sû döng (C4) v (C1), ta düng gâc C\0 A0 B 00 tr¶n nûa m°t
−− →
ph¯ng kh¡c ph½a vîi B 0 vîi bí l tia A C sao cho nâ to n ¯ng vîi gâc
0 0

[ v A0 B ” ∼
BAC = AB . Theo (C6) ta câ: 4ABC ∼= 4A0 B 00 C 0 (c.g.c). Suy ra
BC ∼
= B ”C 0 .

K´ ÷íng th¯ng B 0 B ”. Ta câ A0 B 0 ∼
= AB ∼
= A0 B ”, k²o theo A0 B 0 ∼
= A0 B ” .
Do â, 4A B B ” ∼
= 4A0 B ”B 0 (c.g.c) v suy ra A\ 0B 0B ” ∼
= A\
0 B ”B 0 . T÷ìng
0 0

tü B C ∼ B ”C n¶n B\
”B 0 C 0 ∼ B\ 0 B ”C 0 . Bði t½nh cëng t½nh cõa c¡c gâc
0 0 0
= =
to n ¯ng ta suy ra A B C = A\
\0 0 0 ∼ 0 B ”C 0 . M°t kh¡c 4A0 B ”C 0 ∼ = 4ABC
0 B ”C 0 ∼
(c.g.c) n¶n A\ = ABC
[ . Suy ra ABC
[ ∼
= A
\ 0 B 0 C 0 v 4A 0 B 0 C 0 ∼ 4ABC
=
(c.g.c).
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 31 / 72
M»nh · 6.3 (Tr÷íng hñp b¬ng nhau g.c.g)

N¸u hai tam gi¡c ABC v A0 B 0 C 0 thäa m¢n  ∼

= Â0 , B̂ ∼
= B̂ 0 , AB ∼
= A0 B 0
th¼ hai tam gi¡c â l to n ¯ng.

Chùng minh. Tr¶n tia A0 C 0 , tçn t¤i iºm C ” sao cho A0 C ” = AC (theo
∼
(C1)). Khi â 4ABC = 4A B C ” theo d§u hi»u to n ¯ng (SAS). Do â
0 0

d ∼
CBA = C\
”B 0 A0 . L¤i do C\0 B 0 A0 ∼
= CBA
d n¶n C\ 00 B 0 A0 ∼
= C\
0 B 0 A0 . Do â tia

B C v B C ” tròng nhau (theo (C4)), ngh¾a l C tròng C ”.

0 0 0 0

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 32 / 72

ành ngh¾a 6.4 (Tam gi¡c c¥n)

Tam gi¡c ABC câ AB ∼= AC ÷ñc gåi l tam gi¡c c¥n t¤i ¿nh A. Hai
c¤nh AB , AC ÷ñc gåi l hai c¤nh b¶n, BC l c¤nh ¡y, hai gâc

ABC
[ , ACB
[ l hai gâc ð ¡y.

ành lþ 6.5

Tam gi¡c ABC c¥n t¤i A khi v ch¿ khi [∼

ABC = ACB
[.

Chùng minh. N¸u tam gi¡c ABC c¥n t¤i A th¼ 4ABC ∼
= 4ACB (c.g.c).
[ ∼
Do â ABC = ACB .
[
[∼
Ng÷ñc l¤i, n¸u ABC [ th¼ 4ABC ∼
= ACB = 4ACB (g.c.g). Do â
AB ∼
= AC , hay ABC l tam gi¡c c¥n t¤i inh A.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 33 / 72

M»nh · 6.6 (Sü tçn t¤i cõa tam gi¡c c¥n)

Cho mët o¤n th¯ng AB . Th¸ th¼ tçn t¤i mët tam gi¡c c¥n vîi ¡y l AB .

Chùng minh. Gi£ sû AB l o¤n th¯ng ¢ cho. L§y mët iºm C khæng
n¬m tr¶n ÷íng th¯ng AB ABC . N¸u c¡c gâc
(ti¶n · (I3)). X²t tam gi¡c
t¤i A v B l 4ABC c¥n. N¸u khæng th¼ câ mët gâc l nhä
to n ¯ng th¼

hìn gâc cán l¤i. Gi£ sû CAB

[ < CBAd . Th¸ th¼ tçn t¤i tia −→
BE n¬m trong
gâc CBA
d sao cho CAB [∼ = EBA
d .Theo ành lþ c­t ngang, tia n y ph£i c­t
c¤nh èi di»n AC t¤i iºm D . Do c¡c gâc ¡y cõa tam gi¡c DAB l b¬ng
nhau n¶n tam gi¡c l tam gi¡c c¥n.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 34 / 72

§7. Giao cõa ÷íng th¯ng v ÷íng trán

Trong möc n y ta luæn x²t m°t ph¯ng Hilbert (khæng câ ti¶n · song song
(P)). Ta s³ giîi thi»u th¶m ti¶n · (E) v· giao cõa ÷íng th¯ng v ÷íng
trán trong m°t ph¯ng Hilbert.

ành ngh¾a 7.1 (÷íng trán)

Cho hai iºm ph¥n bi»t O , A. ÷íng trán Γ t¥m O b¡n k½nh OA l tªp
hñp t§t c£ c¡c iºm B sao cho OA ∼
= OB . iºm O ÷ñc gåi l t¥m cõa
÷íng trán. o¤n OA ÷ñc gåi l b¡n k½nh.

• N¸u ` l mët ÷íng th¯ng i qua O th¼ theo (C1 ), tçn t¤i óng hai iºm
tr¶n ` n¬m v· hai ph½a cõa O v n¬m tr¶n ÷íng trán.
• ÷íng trán Γ bao gçm nhi·u iºm, trong â câ iºm A.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 35 / 72

ành ngh¾a 7.3 (iºm n¬m trong v iºm n¬m ngo i)

Cho Γ l ÷íng trán t¥m O b¡n k½nh OA. iºm B gåi l n¬m trong Γ
(ho°c thuëc ph¦n trong cõa Γ) n¸u B = O ho°c OB < OA. iºm C gåi l
n¬m ngo i Γ (ho°c thuëc ph¦n ngo i cõa Γ) n¸u OA < OC .

ành ngh¾a 7.4 (÷íng th¯ng ti¸p xóc ÷íng trán)

Ta nâi ÷íng th¯ng l ti¸p xóc vîi Γ n¸u l v Γ c­t nhau t¤i mët iºm A.
Ta nâi ÷íng trán Γ ti¸p xóc vîi ÷íng trán ∆ n¸u Γ v ∆ câ mët iºm
chung.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 36 / 72

(E) (T½nh ch§t giao cõa hai ÷íng trán)
Cho hai ÷íng trán Γ, ∆. N¸u ∆ chùa ½t nh§t mët iºm trong cõa Γ v
chùa ½t nh§t mët iºm ngo i cõa Γ th¼ ∆ v Γ c­t nhau.

M»nh · 7.9 (T½nh ch§t giao cõa ÷íng th¯ng vîi ÷íng trán)

Trong m°t ph¯ng Hilbert còng vîi ti¶n · (E), n¸u mët ÷íng th¯ng `
chùa mët iºm A n¬m trong ÷íng trán Γ th¼ ` s³ c­t Γ t¤i hai iºm.

Chùng minh. Gi£ sû ¢ cho ÷íng th¯ng ` v iºm A∈` sao cho A n¬m
trong ÷íng trán Γ. Ta s³ x¥y düng ÷íng trán ∆ sao cho ∆ c­t Γv
giao iºm cõa hai ÷íng trán n y thuëc `.
K´ ÷íng th¯ng OB i qua O v trüc giao vîi ` (n¸u O n¬m tr¶n ` th¼ `
c­tΓ theo ti¶n · (C1)). Ta t¼m iºm O 0 n¬m tr¶n ÷íng th¯ng OB sao
cho O n¬m kh¡c ph½a vîi O èi vîi ` v O B ∼ = OB . Gåi ∆ l ÷íng trán
0 0

t¥m O b¡n k½nh r b¬ng b¡n k½nh cõa Γ. (ð ¥y ta k½ hi»u r l lîp t÷ìng
0

÷ìng to n ¯ng cõa b¡n k½nh cõa ÷íng trán Γ.)

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 37 / 72
Gi£ sû ÷íng th¯ng OO 0 c­t ∆ t¤i hai iºm C, D sao cho O, C n¬m còng
ph½a so vîi O v D A
0 n¬m ð ph½a èi di»n. Theo thi¸t l mët iºm thuëc
` v n¬m trong Γ, OA < r .
Do â
Trong tam gi¡c vuæng OAB ta câ OB < OA n¶n suy ra OB < r . Tø â
O 0 B < r = O 0 C n¶n O 0 v C n¬m kh¡c ph½a so vîi `. Vªy O , C n¬m còng
ph½a so vîi `. Ta s³ ch¿ ra C n¬m trong Γ. Câ 2 tr÷íng hñp:

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 38 / 72

• Tr÷íng hñp 1: N¸u O ∗ C ∗ B th¼ OC < OB < r v do â C n¬m trong Γ.
• Tr÷íng hñp 2: N¸u C ∗ O ∗ B th¼ C ∗ O ∗ O 0 v do â OC < O 0 C = r ,
vªy C n¬m trong Γ.
M°t kh¡c iºm D thäa m¢n O ∗ O ∗ D n¶n OD > O D = r . V¼ vªy D n¬m
0 0

ngo i Γ. Theo ti¶n · (E) ta câ Γ c­t ∆ t¤i iºm E . Ta cán ph£i ch¿ ra
r¬ng E n¬m tr¶n l . Thªt vªy, ta câ OE ∼
=r ∼= O 0 E v OB ∼ = O 0 B bði c¡ch
x¥y düng v BE b¬ng vîi ch½nh nâ. Theo (SSS) ta câ 4OEB ∼ = 4O 0 EB .
Suy ra c¡c gâc t¤i B l b¬ng nhau v do vªy chóng l nhúng gâc vuæng.
Vªy BE tròng vîi l v do â E n¬m tr¶n l v Γ nh÷ ái häi.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 39 / 72

ành ngh¾a 7.10 (M°t ph¯ng Euclid)

M°t ph¯ng Euclid l mët m°t ph¯ng Hilbert thäa m¢n ti¶n · (E), t½nh
ch§t giao cõa ÷íng trán vîi ÷íng trán v ti¶n · Playfair (P) (công cán
÷ñc gåi l ti¶n · song song). Nâi c¡ch kh¡c, m°t ph¯ng Euclid l mët
tªp c¡c iºm còng vîi c¡c tªp con ÷ñc gåi l c¡c ÷íng th¯ng v c¡c
kh¡i ni»m khæng ành ngh¾a v· quan h» ð giúa v to n ¯ng, thäa m¢n
c¡c ti¶n · (I1)-(I3), (B1)-(B4), (C1)-(C6), (E) v (P).

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 40 / 72

§8. H¼nh håc trung t½nh v tù gi¡c Saccheri

M»nh · 8.1 (Tù gi¡c Saccheri)

Trong m°t ph¯ng Hilbert, gi£ sû AC , BD b¬ng nhau v còng vuæng gâc
vîi AB l¦n l÷ñt t¤i A v B. CD v gåi tù gi¡c n y l tù gi¡c
Ta nèi
Saccheri. Th¸ th¼ c¡c gâc t¤i C v D b¬ng nhau. Hìn núa ÷íng th¯ng
nèi trung iºm cõa AB v CD trüc giao vîi c£ hai o¤n th¯ng.
Chùng minh. Gi£ sû tù gi¡c ABCD nh÷ tr¶n. Gåi E l trung iºm cõa AB
v l l ÷íng th¯ng vuæng gâc vîi AB t¤i E . Do l l ÷íng trung trüc cõa
AB n¶n A v C n¬m v· còng mët ph½a èi vîi l ; B , C n¬m ð ph½a kh¡c
cõa l . Do â l c­t o¤n CD t¤i F .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 41 / 72

Theo (SAS ) tam gi¡c AEF v BEF l to n ¯ng. V¼ vªy gâc FAE
d = FBE d
v AF = FB . Do gâc ð A v B l vuæng gâc n¶n CAF = DBF . Công bði
[ [
(SAS ) ta câ tam gi¡c CAF v DBF to n ¯ng. i·u n y chùng tä c¡c gâc
t¤i C , D b¬ng nhau v F l trung iºm cõa CD . B¬ng c¡ch x²t c¡c c°p
tam gi¡c to n ¯ng công suy ra c¡c gâc CFE v DFE b¬ng nhau. Vªy
theo ành ngh¾a hai gâc n y l vuæng.
Chó þ: Tø vi»c b¬ng nhau giúa c¡c gâc t¤i C v D, Saccheri chia ra l m
ba tr÷íng hñp m æng gåi l c¡c gi£ thi¸t v· gâc nhån, c¡c gi£ thi¸t v·
gâc vuæng v c¡c gi£ thi¸t v· gâc tò, tòy thuëc v o gâc ð C v D l c¡c
gâc nhån, vuæng hay tò.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 42 / 72

M»nh · 8.2

Trong m°t ph¯ng Hilbert, cho tù gi¡c ABCD câ A v B vuæng, AC v BD

khæng b¬ng nhau. Th¸ th¼ c¡c gâc C lîn hìn gâc D n¸u v ch¿ n¸u
AC < BD .
Chùng minh. Gi£ sû AC < BD v chån E tr¶n BC sao cho AC = BE . Th¸
th¼ tù gi¡c ABCE l tù gi¡c Saccheri v ACEd = BEC
[ bði m»nh · tr÷îc.
Ta câ ACD
[ > BEC [ v BEC [ lîn hìn gâc D bði ành lþ gâc ngo i. Do â ta
câ gâc C lîn hìn gâc D . M°t kh¡c, n¸u AC > BD th¼ b¬ng lªp luªn t÷ìng
tü ta ch¿ ra r¬ng gâc C nhä hìn gâc D . Do â m»nh · ÷ñc chùng minh.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 43 / 72

M»nh · 8.3

Cho ABCD l tù gi¡c Saccheri v P l iºm thuëc o¤n th¯ng CD , PQ

AB . Gåi α l
trüc giao vîi gâc C (nâ công b¬ng vîi gâc D ). Khi â
(a) N¸u PQ < BD th¼ α l nhån.
(b) N¸u PQ = BD th¼ α l vuæng.
(c) N¸u PQ > BD th¼ α l gâc tò.

Chùng minh. Gåi β v γ l hai gâc t¤i P . Tr÷íng hñp (a), n¸u PQ < BD
th¼ PQ < AC v tø M»nh · tr¶n ta câ α < β v α < γ . Do â
2α < β + γ = 2v . Do â α l gâc nhån. Chùng minh (b ) v (c ) b¬ng c¡ch
t÷ìng tü.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 44 / 72

M»nh · 8.4

Cho ABCD l mët tù gi¡c Saccheri, P l iºm n¬m tr¶n ÷íng th¯ng CD
nh÷ng ngo i o¤n CD . Gi£ sû PQ trüc giao vîi ÷íng th¯ng AB v α l
gâc C (nâ công b¬ng vîi gâc D ). Khi â
(a) N¸u PQ > BD th¼ αl nhån.
(b) N¸u PQ = BD th¼ αl vuæng.
(c) N¸u PQ < BD th¼ αl tò.

Chùng minh. a) Gi£ sû PQ > BD . Chån E ∈ PQ sao cho BD = QE . Nèi

CE v DE . Th¸ th¼ ta câ ba tù gi¡c Saccheri. Ta s³ so s¡nh c¡c gâc cõa
chóng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 45 / 72

Gåi α, β, γ l c¡c gâc ð ¿nh cõa tù gi¡c ABCD , BQDE , AQCE t÷ìng ùng.
°t ρ = EDP
[ . Th¸ th¼ δ l gâc ngo i cõa tam gi¡c CDE , do â ta câ
δ > DCE
[ = α − γ . M°t kh¡c, quan s¡t c¡c gâc t¤i E , ta th§y β > γ . Vªy
2v = α + β + δ > α + γ + α − γ = 2α, suy ra α l nhån.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 46 / 72

Vîi tr÷íng hñp (b), PQ = BD , th¼ AQCP l tù gi¡c Saccheri. Do â theo
M»nh · ??b c¡c gâc cõa chóng (công l b¬ng vîi gâc cõa ABCD ) ph£i l
gâc vuæng.
c) Vîi PQ < BD , chùng minh t÷ìng tü. K²o d i PQ tîi E sao cho
BD = QE . Nèi CE , DE . Khi â ta t¤o ÷ñc ba tù gi¡c Sacccheri vîi c¡c
gâc α, β, γ ÷ñc kþ hi»u nh÷ h¼nh v³. °t δ = PDE
[ . Th¸ th¼ theo ành lþ
gâc ngo i ta câ δ > DCE
[ = γ − α. Quan s¡t t¤i E ta th§y γ > β . M°t
kh¡c, quan s¡t t¤i D ta l¤i th§y2v = α + β − δ . V¼ vªy, k¸t hñp c¡c k¸t
qu£ l¤i ta ÷ñc 2v = α + β − δ < α + γ − δ < 2α. Vªy α l gâc tò.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 47 / 72

ành lþ 8.5 (Saccheri)

Trong mët m°t ph¯ng Hilbert tòy þ, n¸u mët tù gi¡c Saccheri n o â câ
c¡c gâc nhån th¼ måi tù gi¡c Saccheri công câ c¡c gâc nhån. N¸u mët tù
gi¡c Saccheri n o â câ c¡c gâc vuæng th¼ måi tù gi¡c Saccheri công câ
c¡c gâc vuæng. Tr÷íng hñp cho gâc tò l t÷ìng tü.

Chùng minh. Ta ch¿ chùng minh cho tr÷íng hñp gâc nhån. C¡ch chùng
minh cho hai tr÷íng hñp cán l¤i l t÷ìng tü.
Gi£ sû ABCD l tù gi¡c Saccheri câ c¡c gâc nhån v EF l ÷íng trung
b¼nh cõa nâ. N¸u A B C D l
0 0 0 0 tù gi¡c Sacccheri kh¡c vîi ÷íng trung b¼nh
b¬ng EF . Th¸ th¼ ta câ thº di chuyºn nâ º hai tù gi¡c â câ ÷íng trung
b¼nh tròng nhau.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 48 / 72

 AB < A0 B 0 . Ta câ α
Gi£ sû l gâc nhån. Theo M»nh · 8.3 ta câ
BD < B 0 D 0 . Theo M»nh · 8.4 ta câ α0 l gâc nhån. N¸u AB > A0 B 0 th¼
ta l°p l¤i lªp luªn nh÷ tr¶n nh÷ng theo thù tü ng÷ñc l¤i. Vªy måi tù gi¡c
Saccheri câ ÷íng trung b¼nh tròng vîi EF ·u câ gâc nhån.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 49 / 72

Ti¸p theo, ta ch¿ ra r¬ng vîi b§t k¼ o¤n th¯ng kh¡c, tçn t¤i mët tù gi¡c
Saccheri vîi c¡c gâc nhån v câ ÷íng trung b¼nh b¬ng o¤n th¯ng ¢
cho. L§y o¤n EG tr¶n EB v o¤n th¯ng trüc giao vîi AB t¤i G c­t CD
t¤i H. G , H èi xùng qua AB º ÷ñc G1 , H1 t÷ìng ùng. L§y F , H èi
L§y
xùng qua AB º ÷ñc F2 , H2 t÷ìng ùng. Ta câ G1 GH1 H l mët tù gi¡c
Saccheri vîi ÷íng trung b¼nh l EF , v¼ th¸ theo lªp luªn tr÷îc gâc β cõa
nâ l nhån. Ta câ FF2 HH2 l mët tù gi¡c Saccheri kh¡c câ còng gâc nhån
β v ÷íng trung b¼nh EG . Nh÷ vªy, måi tù gi¡c Saccheri kh¡c câ ÷íng
trung b¼nh b¬ng vîi EG (v nhä hìn EB ) ph£i câ c¡c gâc nhån.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 50 / 72

Cuèi còng, cho mët tù gi¡c Saccheri câ ÷íng trung b¼nh lîn hìn EB . Ta
l§y mët o¤n th¯ng nhä hìn EB l m ÷íng trung b¼nh. V³ ÷íng th¯ng
trüc giao vîi ÷íng trung b¼nh t¤i iºm â, t¤o ra mët tù gi¡c Saccheri
mîi vîi ÷íng trunh b¼nh nhä hìn EB v so s¡nh nh÷ tr÷îc.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 51 / 72

ành lþ 8.7

Vîi b§t ký m°t ph¯ng Hilbert n o:

(a) N¸u tçn t¤i mët tam gi¡c m têng c¡c gâc nhä hìn 2v th¼ måi tam
gi¡c ·u câ têng c¡c gâc nhä hìn 2v .
(b) C¡c i·u ki»n sau l t÷ìng ÷ìng:
(i) Tçn t¤i mët tù gi¡c vîi têng c¡c gâc b¬ng 4v .
(ii) Tçn t¤i mët h¼nh chú nhªt.
(iii) Måi tam gi¡c câ têng c¡c gâc b¬ng 2v .
(c) N¸u tçn t¤i mët tam gi¡c vîi têng c¡c gâc lîn hìn 2v th¼ måi tam
gi¡c ·u câ têng c¡c gâc lîn hìn 2v .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 52 / 72

Chùng minh. a) N¸u tçn t¤i mët tam gi¡c vîi têng nhä hìn 2v th¼ theo
M»nh · 8.6 tù gi¡c Saccheri li¶n k¸t cõa nâ ph£i câ gâc nhån. Bði M»nh
· 8.5 ta suy ra måi tù gi¡c Saccheri ·u câ gâc nhån v theo M»nh ·
8.6 mët l¦n núa måi tù gi¡c ph£i câ têng c¡c gâc nhä hìn 2v .
Chùng minh cõa (b) l t÷ìng tü, ð â ta chó þ r¬ng mët h¼nh chú nhªt
coi nh÷ l mët tù gi¡c Saccheri câ c¡c gâc vuæng. Chùng minh cõa (c )
t÷ìng tü nh÷ chùng minh cõa (a).

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 53 / 72

Bê · 8.10

N¸u tam gi¡c ABC ÷ñc c­t th nh hai tam gi¡c bði mët o¤n c­t ngang
BD th¼ sè khuy¸t cõa tam gi¡c lîn b¬ng têng c¡c sè khuy¸t cõa hai tam
gi¡c nhä:
δ(ABC ) = δ(ABD ) + δ(BCD ).

Chùng minh. δ(ABD ) = 2v − α − β1 − δ1 , δ(BCD ) = 2v − β2 − δ2 − γ.

Do δ1 + δ2 = 2v n¶n ta câ
δ(ABD ) + δ(BCD ) = 2v − α − β1 − β2 − γ = δ(ABC ).
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 54 / 72
ành ngh¾a 9.5 (Ph²p cëng v nh¥n c¡c o¤n th¯ng)

Cho hai lîp t÷ìng ÷ìng to n ¯ng cõa c¡c o¤n th¯ng a, b . Ta ành
ngh¾a têng cõa chóng nh÷ sau: Chån iºm A, B sao cho o¤n th¯ng AB
biºu di¹n lîp a. Tr¶n ÷íng th¯ng AB chån iºm C sao cho A∗B ∗C v
o¤n th¯ng BC biºu di¹n lîp b. Ta ành ngh¾a a + b l lîp t÷ìng ÷ìng
to n ¯ng cõa c¡c o¤n th¯ng biºu di¹n bði o¤n th¯ng AC .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 55 / 72

M»nh · 9.6

Trong mët ph¯ng Hilbert, ph²p cëng c¡c o¤n th¯ng câ nhúng t½nh ch§t
sau:
1) a+b ho n to n x¡c ành, tùc l ph²p to¡n cëng ành ngh¾a nh÷ tr¶n l
khæng phö thuëc v o ¤i di»n.
2) a + b = b + a.
3) (a + b) + c = a + (b + c ).
4) Cho hai lîp a, b b§t k¼. Khi â câ mët v ch¿ mët i·u trong nhúng
i·u sau ¥y l óng:
i) a = b.
ii) Tçn t¤i lîp c thäa m¢n a + c = b.
iii) Tçn t¤i lîp d thäa m¢n a = b + d .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 56 / 72

Chùng minh.

1) N¸u ta chån biºu di¹n kh¡c A0 B 0 cõa lîp a, v l§y C 0 tr¶n A0 B 0 sao cho
b th¼ AC = A C 0 do ti¶n · (C3 ).
B 0 C 0 biºu di¹n ∼ 0

2) Gi£ sû AB biºu di¹n a v chån C sao cho A ∗ B ∗ C v BC biºu di¹n b

nh÷ trong ành ngh¾a. Th¸ th¼ AC biºu di¹n a + b . L§y DE biºu di¹n b , v
l§y F sao cho D ∗ E ∗ F v EF biºu di¹n b + a. Nh÷ng AB ∼ = FE v
∼ ∼
BC = ED n¶n AC = FD (do (C3 )). Tø â ta suy ra a + b = b + a.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 57 / 72

3) º câ (a + b) + c , tr÷îc h¸t ta chån AB ∈ a, sau â chån C sao cho
A∗B ∗C v BC ∈ b , chån D sao cho A ∗ C ∗ D v CD ∈ c . Th¸ th¼ AD
biºu di¹n (a + b ) + c .
M°t kh¡c gi£ sû EF ∈ b v chån G thuëc EF sao cho FG ∈ c . Vªy th¼ EG
biºu di¹n b + c . º câ a + (b + c ) ta c¦n t¼m iºm H sao cho A ∗ B ∗ H v
BH ∼= EG . Nh÷ng BD ∼ = EG (bði (C3 )) n¶n H = D do t½nh duy nh§t
trong (C1 ). Tø â (a + b ) + c = a + (b + c ).
4) Cho hai lîp t÷ìng ÷ìng a, b tr¶n tia gèc A. Ta l§y hai iºm B , C sao
cho AB ∈ a v AC ∈ b . N¸u B = C th¼ a = b . N¸u A ∗ B ∗ C th¼
a + [BC ] = b. N¸u A ∗ C ∗ B , th¼ a = b + [CB ]. Bði (B3 ) n¶n ch¿ câ mët
kh£ n«ng x£y ra. Tø â ta câ i·u ph£i chùng minh.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 58 / 72

Chån mët o¤n th¯ng cè ành. Lîp t÷ìng ÷ìng cõa o¤n th¯ng â ÷ñc
gåi l o¤n ìn và v k½ hi»u l 1. Gi£ sû m°t ph¯ng Hilbert ¢ thäa m¢n
ti¶n · (P).

ành ngh¾a 9.7 (T½ch hai o¤n th¯ng)

Cho hai lîp t÷ìng ÷ìng a, b, ta x¡c ành t½ch cõa chóng nh÷ sau. ¦u
ti¶n l§y tam gi¡c vuæng ABC vîi AB ∈ 1, BC ∈ a v vuæng t¤i B . °t
α = ∠BAC . B¥y gií ta v³ tam gi¡c vuæng DEF vîi DE ∈ b v câ còng
gâc α t¤i D , Ê = 1v . Ta ành ngh¾a ab l lîp t÷ìng ÷ìng vîi ph¦n tû ¤i
di»n l EF cõa tam gi¡c mîi.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 59 / 72

M»nh · 9.8 (T½nh ch§t cì b£n)

Trong mp Hilbert vîi (P), ph²p nh¥n c¡c o¤n câ t½nh ch§t sau ¥y:
(1) ab l ho n to n x¡c ành.
(2) a · 1 = a, ∀a.
(3) ab = ba, ∀a, b.
(4) a(bc ) = (ab)c , ∀a, b, c .
(5) ∀a, tçn t¤i duy nh§t b sao cho ab = 1.
(6) a(b + c ) = ab + ac , ∀a, b, c .

Chùng minh. 1) ành ngh¾a t½ch l ho n to n x¡c ành. Thªt vªy, n¸u
A0 B 0 C 0 l tam gi¡c vuæng kh¡c vîi c¤nh 1, a th¼ nâ to n ¯ng vîi ABC do
(SAS). Tø â, ta câ gâc to n ¯ng α. N¸u D 0 E 0 F 0 l tam gi¡c vuæng kh¡c
vîi gâc α v c¤nh b th¼ nâ l to n ¯ng vîi DEF bði (ASA). Tø â ta
÷ñc o¤n to n ¯ng E 0F 0.
2) º câ t½ch a · 1, l§y 4DEF câ c¤nh b=1 v gâc α. Th¸ th¼
DEF ∼
= ABC bði (ASA). Do â a · 1 = a.
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 60 / 72
3) Cho a, b. Tr÷îc h¸t ta l§y tam gi¡c vuæng ABC vîi c¤nh 1, a. X¡c ành
gâc α = ∠BAC . K²o d i CB v· ph½a kh¡c èi vîi AB v l§y D sao cho
BD ∈ b. V³ ÷íng th¯ng qua D t¤o vîi BD mët gâc α. ÷íng th¯ng n y
c­t AB k²o d i t¤i E . Th¸ th¼ 4DBE vuæng vîi c¤nh b v gâc α. Do â
o¤n th¯ng BE biºu di¹n ab .

X²t 4 iºm ACDE . V¼ c¡c gâc ∠CAE v ∠CDE còng b¬ng α, n¶n c¡c
iºm A, C , D , E lªp th nh mët tù gi¡c nëi ti¸p. Suy ra ∠DAE = ∠DCE .
Ta gåi lîp n y l β . º t½nh t½ch ba, ta sû döng tam gi¡c ABD , thu ÷ñc
gâc β v sû döng tam gi¡c CBE , câ gâc β v c¤nh a. Tø â BE biºu di¹n
t½ch ba. Suy ra ab = ba.
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 61 / 72
4) V³ tam gi¡c vuæng vîi c¤nh 1, a º x¡c ành gâc α v v³ tam gi¡c
vuæng c¤nh 1, c º x¡c ành gâc γ. V³ tam gi¡c vuæng ABC vîi c¤nh b v
gâc α º x¡c ành ab.
Tr¶n tia èi cõa tia BC ta l§y iºm D sao cho ∠DAB = γ. Vªy BD biºu
di¹n cb. Tr¶n tia èi cõa BA ta l§y iºm E sao cho∠EDC = α. Th¸ th¼
BE a(cb).
s³ biºu di¹n
Do c¡c gâc ð A v D ·u b¬ng gâc α n¶n ADEC l tù gi¡c nëi ti¸p. Suy
ra ∠BCE = γ. V¼ th¸ BE biºu di¹n c (ab ). Vªy a(cb ) = c (ab ). Theo luªt
giao ho¡n ð tr¶n ta câ a(bc ) = a(cb ) = c (ab ) = (ab )c .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 62 / 72

5) Cho a, v³ tam gi¡c vuæng c¤nh 1, a º x¡c ành α. Gåi βl gâc nhån
cán l¤i. V³ tam gi¡c vuæng gâc β c¤nh 1 º x¡c ành c¤nh b. V¼ gâc thù
hai cõa tam gi¡c n y l α n¶n ab = 1.

6) Cho a, b, c v α ÷ñc x¡c ành bði tam gi¡c vuæng c¤nh 1, a. V³ tam
gi¡c vuæng ABC vîi c¤nh b v gâc α º x¡c ành BC ∈ ab . Chån D thuëc
÷íng th¯ng AB sao cho A ∗ B ∗ D v BD ∈ c . V³ CE k AB v DE ⊥ AB .
Gåi F l giao cõa AC v DE . Th¸ th¼ ∠ECF = α v CE ∈ c . Do â EF
biºu di¹n ac . Do tù gi¡c BCED l h¼nh chú nhªt n¶n DE ∈ ab . V¼ vªy AD
biºu di¹n b + c v DF biºu di¹n ab + ac . M°t kh¡c, tam gi¡c ADF câ
c¤nh b + c v gâc α n¶n DF biºu di¹n a(b + c ). Vªy a(b + c ) = ab + ac .
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 63 / 72
§10. Tam gi¡c çng d¤ng

ành ngh¾a 10.1 (Tam gi¡c çng d¤ng)

Hai tam gi¡c ABC v A0 B 0 C 0 ÷ñc gåi l çng d¤ng n¸u c¡c gâc t÷ìng
ùng b¬ng nhau v c¡c c°p c¤nh t÷ìng ùng t l», tùc l

a b c
 = Â0 , B̂ = B̂ 0 , Ĉ = Ĉ 0 ; = 0 = 0.
a0 b c

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 64 / 72

M»nh · 10.2 (D§u hi»u çng d¤ng g.g.g)

N¸u hai tam gi¡c ABC v DEF câ ba gâc t÷ìng ùng b¬ng nhau th¼ hai
tam gi¡c â çng d¤ng.

Chùng minh. Tr÷îc h¸t ta d¹ th§y M»nh · l óng cho c¡c tam gi¡c
vuæng theo ngh¾a c¡c c¤nh gâc vuæng t÷ìng ùng t l». V¼ th¸ chóng ta s³
÷a tr÷íng hñp têng qu¡t v· tr÷íng hñp tam gi¡c vuæng.
Trong tam gi¡c ABC ta v³ ÷íng ph¥n gi¡c cõa ba gâc, chóng çng quy
t¤i = IF = h. Do 4AFI ∼
= IE ∼
I . Th¸ th¼ I c¡ch ·u ba c¤nh: ID ∼ = 4AEI
∼
n¶n AE = AF = x . T÷ìng tü ta câ BD = BF = y , CD = DE = z . L m
t÷ìng tü vîi tam gi¡c A B C , ta ÷ñc c¡c iºm I , D , E , F v c¡c o¤n
0 0 0 0 0 0 0

th¯ng x , y , z .
0 0 0

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 65 / 72

 1
Gi£ sû α = Â.
V³ mët tam gi¡c vuæng vîi mët c¤nh l 1 k· vîi gâc α,
2
c¤nh gâc vuæng cán l¤i l r . Theo ành ngh¾a cõa ph²p nh¥n h = rx .
x h
Trong tam gi¡c thù hai ta câ h0 = rx 0 . Do â 0 = 0 . Lªp luªn t÷ìng tü
x h
y h z h h
ta câ = 0 , 0 = 0 . N¸u °t 0 = k th¼ x = kx , y = ky 0 , z = kz 0 . Do
0
y0 h z h h
a = y + z , a0 = y 0 + z 0 n¶n a = ka0 theo luªt ph¥n phèi. Lªp luªn t÷ìng tü
a b c
ta câ b = kb , c = kc . Suy ra
0 0 = 0 = 0.
a0 b c
() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 66 / 72
M»nh · 10.3

Trong tam gi¡c ABC k´ B 0 C 0 k BC . Th¸ th¼ AB v AC t¿ l» vîiAB 0 v

AC 0 . Ng÷ñc l¤i, n¸u ta l§y c¡c iºm B 0 , D l¦n l÷ñt tr¶n c¡c c¤nh AB , AC
sao cho AB , AC t¿ l» vîi AB , AD th¼
0 B 0 D k BC .

Chùng minh. V¼ B 0 C 0 k BC n¶n gâc t¤i B 0 , C 0 s³ b¬ng gâc t¤i B , C t÷ìng

ùng. V¼ gâc A chung n¶n tam gi¡c ABC çng gi¡c A B C
d¤ng vîi tam
0 0 0

theo M»nh · 10.2. Tø â, ta suy ra c¡c c°p c¤nh t÷ìng ùng t¿ l».
Ng÷ñc l¤i, v³ B 0 C 0 k BC . Th¸ th¼ AB , AC t¿ l» vîi AB 0 , AC 0 . Tr¶n tr÷íng
F th¼ ¤i l÷ñng thù t÷ trong t l» thùc ÷ñc x¡c ành duy nh§t khi ¢ bi¸t
ba ¤i l÷ñng cán l¤i. V¼ th¸ AD ∼
= AC 0 . V¼ D , C 0 n¬m tr¶n còng mët tia
gèc A n¶n D tròng vîi C (theo ((C1 ))). Do â
0 B 0 D k BC .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 67 / 72

M»nh · 10.4 (D§u hi»u çng d¤ng c.c.c)

N¸u hai tam gi¡c ABC v A0 B 0 C 0 câ c¡c c°p c¤nh t÷ìng ùng t¿ l» th¼ hai
tam gi¡c â çng d¤ng.

Chùng minh.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 68 / 72

Gi£ sû c¤nh cõa tam gi¡c thù hai l lîn hìn. Ta l§y iºm D tr¶n B 0 A0 sao
cho B D
0 ∼
= BA. V³ mët ÷íng th¯ng qua D song song vîi A C . Theo
0 0

M»nh · ??, hai tam gi¡c A0 B 0 C 0

DB 0 E l çng d¤ng. V¼ th¸ c¡c c°p
v
c¤nh cõa chóng t¿ l». Suy ra c¡c c¤nh cõa tam gi¡c ABC t¿ l» vîi c¡c c¤nh
cõa DB E . M°t kh¡c, do B D ∼ = BA n¶n c¡c c¤nh cõa tam gi¡c ABC
0 0

b¬ng c¡c c¤nh t÷ìng ùng cõa tam gi¡c DB E . Do (c .c .c ) ta suy ra

0
∼
4ABC = 4DB E . Tø â c¡c gâc t÷ìng ùng cõa hai tam gi¡c ABC v
0

A0 B 0 C 0 l b¬ng nhau.

M»nh · 10.5 (D§u hi»u çng d¤ng c.g.c)

Gi£ sû hai 4ABC , 4A0 B 0 C 0 câ c¡c gâc t¤i A, A0 b¬ng nhau v hai c¤nh
AB , AC t¿ l» vîi hai c¤nh A B , A C . Khi â hai tam gi¡c l
0 0 0 0 çng d¤ng.

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 69 / 72

Chùng minh. N¸u AB ∼
= A0 B 0 th¼ AC ∼
= A0 C 0 v 4ABC ∼
= 4A0 B 0 C 0
(c.g.c).

Gi£ sû AB ∼
6= A0 B 0 . Khæng m§t têng qu¡t ta gi£ sû AB > A0 B 0 . Tr¶n tia
AB v AC l¦n l÷ñt l§y M v N sao cho AM = A B , AN ∼
∼ 0 0
= A0 C 0 . Khi â v
4ABC ∼= 4A0 B 0 C 0 (c.g.c).
M°t kh¡c AM , AN t¿ l» vîi AB , AC n¶n MN song song BC . Suy ra
[ ∼
ANM = ACB
[ , AMN[ ∼ = ABC
[ . Do â 4ABC v 4AMN (g.g.g). Suy ra
4ABC v 4A B C .
0 0 0

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 70 / 72

M»nh · 10.6 (ành lþ Pythagore)

N¸u ABC l tam gi¡c vuæng vîi c¤nh a, b v c¤nh huy·n c th¼
a2 + b2 = c 2 .

Chùng minh. V³ CD ⊥ AB (D ∈ AB ). Tam gi¡c ABC câ còng c¡c gâc vîi

x a c −x b
tam gi¡c ACD , CBD , suy ra chóng çng d¤ng. Do â = , = .
a c b c
Suy ra cx = a2 , c 2 − cx = b2 . Vªy a2 + b 2 = c 2 .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 71 / 72

H» qu£ 10.7

Trong ph¯ng Hilbert thäa m¢n (P), tr÷íng s­p thù tü F trong M»nh ·
9.9 l tr÷íng Pythagore, tùc l vîi méi ph¦n tû a∈F th¼ ph¦n tû 1 + a2
câ c«n bªc hai trong F.
√
Chùng minh. Ta ph£i chùng minh vîi måi a ∈ F, 1 + a2 ∈ F .
N¸u a = 0 th¼ ph²p chùng minh l t¦m th÷íng.
N¸u a < 0, thay a bði −a ta câ thº gi£ sû a > 0. Do â a l ë d i cõa
mët o¤n. V³ mët tam gi¡c vuæng vîi c¤nh gâc vuæng l 1, a. Theo M»nh
√
· ??, c¤nh huy·n l 1 + a2 ∈ F .

() Ng y 14 th¡ng 7 n«m 2023 72 / 72