Phép tính tích phân hàm 1 biến (Ôn tập TP bất định + xác định, TP suy rộng)

 Chương 3.
Phép tính tích phân hàm một biến số

§1. Tích phân bất định
§2. Tích phân xác định
§3. Ứng dụng của tích phân xác định
§4. Tích phân suy rộng
…………………………
§1. TÍCH PHÂN BẤT ĐỊNH
1.1. Định nghĩa
• Hàm số F (x ) được gọi là một nguyên hàm của f (x ) trên
khoảng (a; b) nếu F (x ) f (x ), x (a; b).
Ký hiệu f (x )dx (đọc là tích phân).
Nhận xét
• Nếu F (x ) là nguyên hàm của f (x ) thì F (x ) C cũng là
nguyên hàm của f (x ).
 Chương 3. Phép tính tích phân hàm một biến số
Tính chất
1) k .f (x )dx k f (x )dx , k
2) f (x )dx f (x ) C
d
3) f (x )dx f (x )
dx
4) [ f (x ) g(x )]dx f (x )dx g(x )dx .
MỘT SỐ NGUYÊN HÀM CẦN NHỚ
1) a.dx ax C , a
1
x
2) x dx C, 1
1
dx dx
3) ln x C; 4) 2 x C
x x
ax
5) e xdx ex C; 6) a xdx C
ln a
7) cos xdx sin x C; 8) sin xdx cos x C
dx dx
9) tan x C ; 10) cot x C
cos2 x sin2 x
dx 1 x
11) arctan C
x2 a2 a a
dx x
12) arcsin C, a 0
a2 x 2 a
dx 1 x a
13) ln C
x 2 a2 2a x a
dx x
14) ln tan C
sin x 2
dx x
15) ln tan C
cos x 2 4
dx
16) ln x x2 a C
2
x a
dx
VD 1. Tính I .
2
4 x
1 2 x 1 2 x
A. I ln C; B. I ln C;
4 2 x 4 2 x
1 x 2 1 x 2
C. I ln C; D. I ln C.
2 x 2 2 x 2
dx 1 x 2
Giải. I ln C A.
x2 22 4 x 2
dx
VD 2. Tính I .
x2 x 6
Giải. Biến đổi:

1 1 1 1 1
.
2 (x 2)(x 3) 5 x 3 x 2
x x 6
1 1 1
Vậy I dx
5 x 3 x 2
1 1 x 3
ln x 3 ln x 2 C ln C.
5 5 x 2
1.2. Phương pháp đổi biến
• Định lý
Nếu f (x )dx F (x ) C thì:
F ( (t )) (t )dt F ( (t )) C , với (t ) khả vi.
dx
VD 3. Tính I .
x ln x 1
dx
Giải. Đặt t ln x 1 dt .
2x ln x 1
Vậy I 2 dt 2t C 2 ln x 1 C.
dx
VD 4. Tính I .
x 3 ln2 x
dx
Giải. Đặt t ln x dt
x
dt t ln x
I arcsin C arcsin C.
3 t2 3 3
dx
VD 5. Tính I .
3
x (x 3)
2
x dx
Giải. Biến đổi I .
x 3 (x 3 3)
3 2
Đặt t x dt 3x dx
1 dt 1 1 1
I dt
3 t(t 3) 9 t t 3
1 t 1 x3
ln C ln C.
9 t 3 9 x3 3
1.3. Phương pháp từng phần
a) Công thức
u(x )v (x )dx u(x )v(x ) u (x )v(x )dx
hay udv uv vdu.
VD 6. Tính I x ln xdx .
u ln x dx x2
Giải. Đặt du ,v
dv xdx x 2
1 2 1 1 2 1 2
I x ln x xdx x ln x x C.
2 2 2 4
x
VD 7. Tính I dx .
x
2
x
Giải. Biến đổi I x .2 dx .
u x 2 x
Đặt x du dx , v
dv 2 dx ln 2
x x x
x .2 1 x x .2 2
I 2 dx C.
ln 2 ln 2 ln 2 ln2 2
Chú ý
Đối với nhiều tích phân khó thì ta phải đổi biến trước
khi lấy từng phần.
3 sin x
VD 8. Tính I cos x e dx .
2 sin x
Giải. Biến đổi I (1 sin x )e cos x dx .
2 t
Đặt t sin x I (1 t )e dt .
u 1 t2 du 2tdt
Đặt t t
dv e dt v e
t 2 t
I e (1 t ) 2te dt
t 2 t
e (1 t ) 2t(de )
t 2 t t
e (1 t ) 2te 2e dt
t 2 sin x 2
e (t 1) C e (sin x 1) C.
b) Các dạng tích phân từng phần thường gặp

x
• Đối với dạng tích phân P (x )e dx , ta đặt:
u P (x ), dv e xdx .
• Đối với dạng tích phân P (x )ln x dx , ta đặt:
u ln x , dv P (x )dx .
…………………………………………………………………
§2. TÍCH PHÂN XÁC ĐỊNH
2.1. Định nghĩa. Cho hàm số f (x ) xác định trên [a; b ].
Ta chia đoạn [a; b ] thành n đoạn nhỏ bởi các điểm chia
x 0 a x1 ... xn 1 xn b .
Lấy điểm k
[x k 1; xk ] tùy ý (k 1, n ).
n
Lập tổng tích phân: f ( k )(x k x k 1 ).
k 1
Giới hạn hữu hạn (nếu có) I lim được gọi
max(x k x k 1
) 0
k
là tích phân xác định của f (x ) trên đoạn [a; b ].

b
Ký hiệu là I f (x )dx .
a
Tính chất
b b
1) k .f (x )dx k f (x )dx , k
a a
b b b
2) [ f (x ) g(x )]dx f (x )dx g(x )dx
a a a
a b a
3) f (x )dx 0; f (x )dx f (x )dx
a a b
b c b
4) f (x )dx f (x )dx f (x )dx , c [a ; b ]
a a c
b
5) f (x ) 0, x [a ; b ] f (x )dx 0
a
b b
6) f (x ) g(x ), x [a; b ] f (x )dx g(x )dx
a a
b b
7) a b f (x )dx f (x ) dx
a a
8) m f (x ) M, x [a; b ]
b
m(b a) f (x )dx M (b a)
a
9) Nếu f (x ) liên tục trên đoạn [a; b ] thì
b
c [a; b ] : f (x )dx f (c )(b a ).
a
2.2. Công thức Newton – Leibnitz
Nếu f (x ) liên tục trên [a; b ] và F (x ) là một nguyên hàm

tùy ý của f (x ) thì:
b
b
f (x )dx F (x ) F (b) F (a ).
a
a
Nhận xét
1) Có hai phương pháp tính tích phân như §1.
2) Hàm số f (x ) liên tục và lẻ trên [ ; ] thì:
f (x )dx 0.
3) Hàm số f (x ) liên tục và chẵn trên [ ; ] thì:
f (x )dx 2 f (x )dx .
0
b
4) Để tính f (x ) dx ta dùng bảng xét dấu của f (x ) để
a
tách f (x ) ra thành các hàm trên từng đoạn nhỏ.
Đặc biệt
b b
f (x ) dx f (x )dx nếu f (x ) 0, x (a;b).
a a
3
dx
VD 1. Tính I .
2
1 x 2x 5
3
dx
Giải. Biến đổi I .
2
1 4 (x 1)
Đặt t x 1 dt dx
2 2
dt 1 t
I arctan .
2 2 20 8
0 4 t
VD 2. Tính I x cos x dx .
0
u x
Giải. Đặt du dx , v sin x
dv cos x dx
I x sin x sin x dx cos x 2.

0 0
0
1
2 3
VD 3. Tính I x 1.sin x dx .
1
2 3
Giải. Do hàm số f (x ) x 1.sin x liên tục và lẻ
trên đoạn [ 1; 1] nên I 0.
• Công thức Walliss
(n 1)!!
2 2
, n leû
n n n !!
sin xdx cos xdx
(n 1)!!
0 0 . , n chaü
n
2 n !!
Trong đó:
0!! 1!! 1; 2!! 2; 3!! 3; 4!! 2.4 ;
5!! 1.3.5; 6!! 2.4.6; 7!! 1.3.5.7;...
2
8 7 !! 105
VD 4. sin x dx . .
8!! 2 768
0
2
VD 5. Tính I (cos3 x 1)cos2 x dx .
0
2 2
Giải. Ta có I cos5 xdx cos2 xdx
0 0
4 !! 1!! 8
. .
5!! 2!! 2 15 4
………………………………………………………………
§3. ỨNG DỤNG CỦA TÍCH PHÂN XÁC ĐỊNH
3.1. Tính diện tích S của hình phẳng
a) Biên hình phẳng cho bởi phương trình tổng quát
S S
b d
S f2 (x ) f1(x ) dx S g 2 (y ) g1(y ) dy
a c
VD 1. Tính diện tích hình phẳng S giới hạn bởi
các đường y x 2 và y x 4 .
1 2
A. S ; B. S
15 15
4 8
C. S ; D. S .
15 15
Giải. Hoành độ giao điểm:
x2 x4 x 1, x 0
0 1
2 4 2 4 4
S (x x )dx (x x )dx C.
15
1 0
Cách khác
2 4
Hoành độ giao điểm x x x 1, x 0
1 1
2 4 2 4
S x x dx 2 x x dx
1 0
1
2 4 4
2 (x x )dx C.
15
0
các đường x y 2 và y x 2 .
Giải. Biến đổi:

2 2
x y x y
.
y x 2 x y 2
Tung độ giao điểm:

y2 y 2 y 1, y 2
2 2
2 1 2 1 3 27
S (y 2) y dy y 2y y .
2 3 1
6
1
các đường y e x 1 , y e 2x 3 và x 0 .
1 ln 4 1 1 ln 2 1
A. ln 4 ; B. ; C. ; D. ln 2
2 2 2 2
Giải. Hoành độ giao điểm: e x 1 e 2x 3
e 2x e x 2 0 e x 2 x ln 2.
ln 2 ln 2
2x x 1 2x x
S (e e 2)dx e e 2x
2 0
0
1 1
ln 4 ln 4 A.
2 2
b) Biên hình phẳng cho bởi phương trình tham số
Hình phẳng giới hạn bởi đường cong có phương trình
x x (t ), y y(t ) với t [ ; ] thì:
S y(t ).x (t ) dt .
x2 y2
VD 4. Tính diện tích hình elip S : 1.
a 2 b2
Giải. Phương trình tham số của elip là:
x a cos t
, t [0; 2 ].
y b sin t
2 2
S b sin t .( a sin t ) dt ab sin 2 t dt
0 0
2
1 cos 2t
ab dt ab .
2
0
3.2. Tính độ dài l của đường cong

a) Đường cong có phương trình tổng quát
Cho cung AB có phương trình y f (x ), x [a; b ] thì:

b
l 1 [ f (x )]2 dx .
AB
a
x2
VD 5. Tính độ dài cung parabol y từ gốc tọa độ
2
1
O(0; 0) đến điểm M 1; .
2
Giải. Ta có:
1 1
l 1 (y )2 dx 1 x 2 dx
0 0
1
1 2 2
x 1 x ln x 1 x
2 0
2 1
ln 1 2 .
2 2
b) Đường cong có phương trình tham số
Cho cung AB có phương trình tham số

x x (t )
, t [ ; ] thì:
y y(t )
2 2
l [x (t )] [y (t )] dt.
AB
VD 6. Tính độ dài cung C có phương trình:
2
x t 1
,t 0; 1 .
y ln t t2 1
Giải. Ta có:
1
2 2
l [x (t )] [y (t )] dt
0
2 2
1
t 1
dt 1.
0 t2 1 t2 1
3.3. Tính thể tích vật thể tròn xoay
a) Vật thể quay quanh Ox
Thể tích V của vật thể do miền phẳng S giới hạn bởi
y f (x ), y 0 , x a , x b quay quanh Ox là:
b
2
V [ f (x )] dx .
a
VD 7. Tính thể tích V do hình phẳng S giới hạn bởi

y ln x , y 0 , x 1, x e quay xung quanh Ox.
e
e
Giải. V ln x dx (x ln x x) .
1
1
2 2
x y
VD 8. Tính V do (E ) : 1 quay quanh Ox.
2 2
a b
Giải. Ta có:
x2 y2 b2
1 y2 a2 x2 .
2 2 2
a b a
2 a
b 2 2 4
Vậy V a x dx ab 2 .
2 3
a a
b) Vật thể quay quanh Oy

x g(y ), x 0 , y c và y d quay quanh Oy là:
d
V [g(y )]2dy.
c
VD 9. Tính thể tích V do hình phẳng S giới hạn bởi

2
y 2x x , y 0 quay xung quanh Oy.
2
Giải. Parabol y 2x x
được viết lại:
y 2x x 2 (x 1)2 1 y
x 1 1 y, x 1
.
x 1 1 y, x 1
1 2 2
Vậy V 1 1 y 1 1 y dy
0
1 1
8 3 8
4 1 y dy (1 y) .
3 0 3
0
Chú ý
y f (x ), y 0 , x a và x b quay xung quanh Oy
còn được tính theo công thức:
b
V 2 xf (x )dx (*).
a
VD 10. Dùng công thức (*) để giải lại VD 9.

2
2
2 2x 3 x4 8
Giải. V 2 x (2x x )dx 2 .
0
3 4 3
0
………………………………………………………………………
§4. TÍCH PHÂN SUY RỘNG
• Khái niệm mở đầu
Cho hàm số f (x ) 0, x [a; b ]. Khi đó, diện tích hình
phẳng giới hạn bởi đồ thị y f (x ) và trục hoành là:
b
S f (x )dx .
a
Cho hàm số f (x ) 0, x [a; ) (b ). Khi đó,
diện tích S có thể tính được cũng có thể không tính được.
Trong trường hợp tính được hữu hạn thì:
b
S f (x )dx lim f (x )dx .
b
a a
4.1. Tích phân suy rộng loại 1
4.1.1. Định nghĩa
• Cho hàm số f (x ) xác định trên [a; ), khả tích trên
mọi đoạn [a; b ] (a b).
b
Giới hạn (nếu có) của f (x )dx khi b được gọi
a
là tích phân suy rộng loại 1 của f (x ) trên [a; ).
b
Ký hiệu là: f (x )dx lim f (x )dx .
b
a a
• Định nghĩa tương tự:
b b
f (x )dx lim f (x )dx ;
a
a
b
f (x )dx lim f (x )dx .
b
a a
• Nếu các giới hạn trên tồn tại hữu hạn thì ta nói
tích phân hội tụ, ngược lại là tích phân phân kỳ.
• Nghiên cứu về tích phân suy rộng (nói chung) là
khảo sát sự hội tụ và tính giá trị hội tụ (thường là khó).
dx
VD 1. Khảo sát sự hội tụ của tích phân I .
Giải 1 x
• Trường hợp α = 1:
b
dx b
I lim lim ln x (phân kỳ).
b x b 1
1
• Trường hợp α khác 1:
b
dx 1 b
1
I lim lim x
b x 1 b 1
1
1
1 1 , 1
lim b 1 1
1 b
, 1.
Vậy
1
 Với 1: I (hội tụ).
1
 Với 1: I (phân kỳ).

0
dx
VD 2. Tính tích phân I .
(1 x )2
0 0
dx 1
Giải. I lim lim 1.
2 1 xa
a
a (1 x) a
dx
1 x2
b
dx b
Giải. I lim lim arctan x
b
a a 1 x2 b
a
a
lim arctan b lim arctan a .

b a 2 2
Chú ý
• Nếu tồn tại lim F (x ) F( ), ta dùng công thức:
x
f (x )dx F (x ) .
a
a
• Nếu tồn tại lim F (x ) F( ), ta dùng công thức:
x
b
b
f (x )dx F (x ) .
• Tương tự:
f (x )dx F (x ) .
4.1.2. Các tiêu chuẩn hội tụ

a) Tiêu chuẩn 1
• Nếu 0 f (x ) g(x ), x [a; ) và
g(x )dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ.

a a
• Các trường hợp khác tương tự.

x 10
VD 4. Xét sự hội tụ của tích phân I e dx .
1
Giải. Với x [1; ) thì
10 x 10 x
x 1 x x 0 e e
x 10
e dx e xdx .
1 1
x x 1
Mặt khác, e dx e (hội tụ).
1 e
1
Vậy tích phân đã cho hội tụ.

b) Tiêu chuẩn 2
• Nếu f (x ) dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ (ngược lại

a a
không đúng).
x
VD 5. Xét sự hội tụ của tích phân I e cos 3x dx .
1
x
Giải. e cos 3x dx e x dx (hội tụ) I hội tụ.
1 1
c) Tiêu chuẩn 3
• Cho f (x ), g(x ) liên tục, luôn dương trên [a; )
f (x )
và lim k . Khi đó:
x g(x )
 Nếu 0 k thì:
f (x )dx và g(x )dx cùng hội tụ hoặc phân kỳ.

a a
 Nếu k 0 và g(x )dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ.

a a
k
 Nếu thì f (x )dx phân kỳ.
g(x )dx phaâ
n kyø a
a

dx
VD 6. Xét sự hội tụ của tích phân I .
2 3
1 1 x 2x
1 1
Giải. Đặt f (x ) , g(x ) ta có:
2 3 3
1 x 2x x
3
f (x ) x 1 dx
và hội tụ I hội tụ.
g(x ) 1 x2 2x 3 2
1 x3
Chú ý
Nếu f (x ) g(x ) (x ) thì
f (x )dx và g(x )dx có cùng tính chất.

a a
dx
VD 7. Xét sự hội tụ của tích phân I .
1 sin x x
1
Giải. Ta có:
1 1 dx
(x ) và phân kỳ.
1 sin x x x x
1
Vậy I phân kỳ.
dx
VD 8. Điều kiện của để I hội tụ là:
3
1 x . ln x 1
3 1
A. 3; B. ; C. 2; D. .
2 2
Giải. Đặt t ln x
1
dt dt dt
I .
3 3 3
0 t 1 0 t 1 1 t 1
1
dt
• là tích phân thông thường nên hội tụ.
3
0 t 1
1 1
• Do nên:
3
t 1
t3
dt
I hội tụ hội tụ
3
1 t 1
1 3 A.
3
(x 2 1)dx
VD 9. Điều kiện của để I hội tụ?
1 2x x4 3
Giải
(x 2 1)dx dx
• Với 4: I hội tụ.
1 2x x4 3 1 x2
dx
• Với 4: I hội tụ I hội tụ .
2
1 2x
4.2. Tích phân suy rộng loại 2
4.2.1. Định nghĩa
• Cho hàm số f (x ) xác định trên [a; b) và không xác định
tại b , khả tích trên mọi đoạn [a; b ]( 0).
b
Giới hạn (nếu có) của f (x )dx khi 0 được gọi là
a
tích phân suy rộng loại 2 của f (x ) trên [a; b).
Ký hiệu:
b b
f (x )dx lim f (x )dx .
0
a a
• Định nghĩa tương tự:

b b
f (x )dx lim f (x )dx (suy rộng tại a );
0
a a
b b
f (x )dx lim f (x )dx (suy rộng tại a , b ).
0
a a
• Nếu các giới hạn trên tồn tại hữu hạn thì ta nói
tích phân hội tụ, ngược lại là tích phân phân kỳ.
b
dx
VD 10. Khảo sát sự hội tụ của I ,b 0.
0 x
Giải
• Trường hợp α = 1:
b
dx b
I lim lim ln x ln b lim ln .
0 x 0 0
• Trường hợp α khác 1:

b b
dx 1 b
1
I lim lim x dx lim x
0 x 0 1 0
1
b
1 1 1 , 1
lim b 1
1 0
, 1.
Vậy
1
b
 Với 1: I (hội tụ).
1
 Với 1: I (phân kỳ).
1
3
3dx
2
1 1 9x
6
A. I ; B. I ; C. I ; D. I .
3 3 6
1
1
3
d (3x ) 3
Giải. I arcsin 3x B.
1 (3x ) 2 1 3
1 6
6
e
dx
3 2
1 x . ln x
Giải. Đặt t ln x
1 1 2 1
dt 3dt 3
I t 3 t 3.
3 2 0
0 t 0
2
dx
1 x2 x
Giải. Ta có:
2 2
dx 1 1
I dx
x (x 1) x 1 x
1 1
2
1 1
lim dx
0
1
x 1 x
2
x 1
lim ln .
0 x 1
4.1.2. Các tiêu chuẩn hội tụ
Các tiêu chuẩn hội tụ như tích phân suy rộng loại 1.
Chú ý b b
Nếu f (x ) g(x ) (x b) thì f (x )dx và g(x )dx
a a
có cùng tính chất (với b là cận suy rộng).
1
x dx
VD 14. Tích phân suy rộng I
0 x (x 1)(2 x)
hội tụ khi và chỉ khi:
1 1
A. 1; B. ; C. ; D. .
2 2
Giải. Khi x 0 thì
x x 1 1
.
1
x (x 1)(2 x) 2x 2
x2
1
1 dx
I hội tụ hội tụ
1
2 0
x2
1 1
1 C.
2 2

Phép tính tích phân hàm 1 biến (Ôn tập TP bất định + xác định, TP suy rộng)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phép tính tích phân hàm 1 biến (Ôn tập TP bất định + xác định, TP suy rộng)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

 Chương 3.

Phép tính tích phân hàm một biến số

Giải. Biến đổi:

hay udv uv vdu.

b) Các dạng tích phân từng phần thường gặp

• Đối với dạng tích phân P (x )ln x dx , ta đặt:

là tích phân xác định của f (x ) trên đoạn [a; b ].

Nếu f (x ) liên tục trên [a; b ] và F (x ) là một nguyên hàm

2) Hàm số f (x ) liên tục và lẻ trên [ ; ] thì:

3) Hàm số f (x ) liên tục và chẵn trên [ ; ] thì:

I x sin x sin x dx cos x 2.

Giải. Biến đổi:

Tung độ giao điểm:

3.2. Tính độ dài l của đường cong

Cho cung AB có phương trình y f (x ), x [a; b ] thì:

Cho cung AB có phương trình tham số

VD 7. Tính thể tích V do hình phẳng S giới hạn bởi

b) Vật thể quay quanh Oy

VD 9. Tính thể tích V do hình phẳng S giới hạn bởi

VD 10. Dùng công thức (*) để giải lại VD 9.

 Với 1: I (phân kỳ).

lim arctan b lim arctan a .

4.1.2. Các tiêu chuẩn hội tụ

g(x )dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ.

• Các trường hợp khác tương tự.

Vậy tích phân đã cho hội tụ.

• Nếu f (x ) dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ (ngược lại

f (x )dx và g(x )dx cùng hội tụ hoặc phân kỳ.

 Nếu k 0 và g(x )dx hội tụ thì f (x )dx hội tụ.

• Các trường hợp khác tương tự.

f (x )dx và g(x )dx có cùng tính chất.

• Định nghĩa tương tự:

• Trường hợp α khác 1:

You might also like