УНИВЕРЗИТЕТ “СВ.

КИРИЛ И МЕТОДИЈ” ВО СКОПЈЕ

ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ– СКОПЈЕ

ДИПЛОМСКИ ТРУД ПО ПРЕДМЕТОТ

ОСНОВИ НА МЕНАЏМЕНТ
НА ТЕМА
МЕНАЏИРАЊЕ СО ИНФЛАЦИЈАТА И ПРОМЕНИ ВО ДВИЖЕЊЕТО НА
ЦЕНИТЕ

Ментор: Изработил:
Професор д-р Мартина Теовска 61135
Леонид Наков Основи на менаџмент

Скопје, Октомври 2023

Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Апстракт
‘’ Инфлацијата и движењето на цените се важни аспекти во современата макроекономска
средина и имаат значителни последици врз економијата и секојдневниот живот на
граѓаните. Овој дипломски труд се обидува да ја истражи и анализира врската помеѓу
инфлацијата и цените, како и да ги идентификува и проучи факторите што влијаат на
нивните промени.

Во рамките на ова истражување, се разгледуваат теориските основи за инфлацијата и

мерењето на промената на цените, како и историските примери за релацијата помеѓу
овие две појави. Најголем акцент се става на анализата на најновите движења во
цените во избрана земја и факторите што допринесоа на нивните промени.
Специфични мерки за менаџирање на инфлацијата и стабилизација на цените се
разгледуваат во контекст на монетарната и фискалната политика, како и со
користење на регулаторни механизми и инструменти. На крајот на истражувањето, се
изнесуваат заклучоци и препораки за подобрување на менаџирањето со инфлацијата и
цените.
Овој дипломски труд има за цел да придонесе кон подобрување на разбирањето на
инфлацијата и цените како и кон размислување за ефективни политики и мерки за
нивното менаџирање и контрола. ‘’

Клучни Зборови: Инфлација, Цени, Мерење на инфлација, Фактори на инфлација,

Менаџирање на инфлација, Монетарна политика, Фискална политика, Историски
примери.

МАРТИНА ТЕОВСКА 2
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Abstract
"Inflation and price changes are important aspects of the contemporary macroeconomic environment
and have significant consequences for the economy and the daily lives of citizens. This dissertation aims
to explore and analyze the relationship between inflation and prices, as well as to identify and study the
factors influencing their changes.

Within the scope of this research, we examine the theoretical foundations of inflation and the
measurement of price changes, as well as historical examples and studies concerning the
relationship between these two phenomena. Special emphasis is placed on analyzing recent price
movements in a selected country and the factors contributing to their changes.
Specific measures for managing inflation and price stabilization are considered within the
context of monetary and fiscal policies, as well as the use of regulatory mechanisms and
instruments. At the conclusion of the research, we present conclusions and recommendations for
improving the management of inflation and prices.
The purpose of this dissertation is to contribute to the improvement of understanding inflation
and prices, as well as to stimulate discussions on effective policies and measures for their
management and control.

Keywords: Inflation, Prices, Measurement of Inflation, Inflation Factors, Inflation Management,

Monetary Policy, Fiscal Policy, Historical Examples.

МАРТИНА ТЕОВСКА 3
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Содржина
Апстракт........................................................................................................................................I
Abstract..........................................................................................................................................II
Вовед...............................................................................................................................................5
1.Инфлација..................................................................................................................................6
1.1. Објаснување на термините инфлација и движење на цените............................................6
1.2 Мерење на инфлацијата и методи на анализа......................................................................7
2.Историја на инфлација...........................................................................................................9
2.1. Историски периоди и настани со инфлација ......................................................................9
3. Фактори на инфлација.........................................................................................................11
3.1 Монетарни и фискални фактори..........................................................................................11
3.1 Влијанието на меѓународните фактори...............................................................................13
4.Ефекти на инфлација.............................................................................................................15
4.1 Влијанието на инфлација врз куповната моќ и социјалните
групи...................................15
4.2 Влијанието на инфлацијата врз различни сектори на
економијата....................................18
5. Менаџирање на
инфлацијата...............................................................................................20
5.1. Монетарни политики и инструмети....................................................................................20
5.2 Фискални политики и мерки за контрола............................................................................22
5.3 Регулаторни инструменти и
мерки.......................................................................................24
7. Инфлација и движењето на цените во Република Северна Македонија....................25
8.
Заклучок...................................................................................................................................28
9. Користена Литература..........................................................................................................30

МАРТИНА ТЕОВСКА 4
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Вовед
Инфлацијата и промените во движењето на цените се два важни аспекти на современата
економиjа, чиe влијание се остварува врз секој аспект на нашиот економски живот.
Инфлацијата се одвива како зголемување на општите цени на стоки и услуги, а оваа појава
може да има значителни социјални, економски и политички последици. Способноста на
институциите и економските актери да менаџираат инфлација и да се справат со
промените во цените е нешто што има клучно значење за макроекономската
стабилност.Инфлацијата и движењето на цените се две клyчни аспекти на современата
економија, чии влијанија се широко распространети и ја засегнуваат макроекономската
стабилност, животниот стандард и економската рамнотежа на секоја земја. Секој граѓанин
и бизнис, независно од нивната локација и сектор на активност, е директно или
индиректно под влијание од инфлацијата и промените во цените.
Во денешната светска економска конфигурација, со стабилните и нестабилните периоди
на макроекономска несигурност, инфлацијата станува уште поактуелна и критична.
Менаџирањето со инфлацијата и промените во цените е вештина што има големо значење
за унапредување на финансиската и економската рамнотежа, како и за подобрувања на
квалитетот на живот.
Ова истражување се обидува да ја истражи врската помеѓу инфлацијата и промените во
цените, како и да ги идентификува и анализира факторите и механизмите кои ги
обликуваат тие две економски појави. Целта е да се проучи како менаџирањето на
инфлацијата и промените во цените може да влијае на макроекономската стабилност.
Преку детална анализа и истражување, ова истражување има за цел да ги идентификува
најдобрите практики и политики за менаџирање со инфлацијата и промените во цените.
Од суштинско значење е истражувањето на факторите и инструментите кои можат да го
контролираат и стабилизираат движењето на цените и инфлацијата.
Со ова воведување, го истражуваме и анализираме комплексниот свет на инфлацијата и
промените во цените, и размислуваме за можностите за подобрување на нашата
економска средина.

МАРТИНА ТЕОВСКА 5
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

1 ИНФЛАЦИЈА
1.1 Објаснување на термините инфлација и движење на цените
Инфлацијата е економски концепт кој го опишува зголемувањето на општото ниво на
цени на стоките и услугите во една економија во одреден временски период. Кога ќе се
појави инфлација, секоја единица валута (како што се доларот, еврото или која било
друга) купува помалку стоки и услуги отколку порано, со што ефективно се намалува
куповната моќ на парите.

Инфлацијата обично се изразува како процент, што ја претставува стапката на пораст на

цените во одреден период. Често се мери со користење на Индекс на потрошувачки цени
(CPI) или Индекс на цени на производителот (PPI), кои ги следат цените на кошницата со
стоки и услуги, вклучувајќи предмети како храна, домување, гориво, здравствена заштита
и многу повеќе.

Постојат неколку причини за инфлација, вклучувајќи зголемена побарувачка за стоки и

услуги, зголемени трошоци за производство, владини политики (монетарни и фискални) и
други економски фактори. Инфлацијата може да има и позитивни и негативни ефекти врз
економијата. Умерената инфлација генерално се смета за нормална и може да поттикне
трошење и инвестиции. Сепак, високата или хиперинфлацијата може да ја еродира
вредноста на парите, да создаде економска нестабилност и да доведе до несигурност на
финансиските пазари.

Централните банки и владите обично имаат за цел да управуваат и да ја контролираат

инфлацијата преку спроведување на различни монетарни и фискални политики. Нивната
цел е да ја задржат стабилноста на цените и да спречат прекумерна инфлација или
дефлација (пад на цените), бидејќи и двете крајности можат да имаат негативни ефекти
врз економијата.

Движењето на цените во контекст на инфлацијата се однесува на промената на цените на

стоките и услугите во една економија во одреден временски период. Во случај на
инфлација, движењето на цените обично вклучува зголемување на општото ниво на
цените. Тоа значи дека во просек цените на разни стоки и услуги растат со текот на
времето.

МАРТИНА ТЕОВСКА 6
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Инфлацијата резултира со намалување на куповната моќ на единица валута, што значи

дека со истиот износ на пари, потрошувачите можат да купат помалку стоки и услуги
отколку што можеле во минатото. Ова движење на цените е основна карактеристика на
инфлацијата и влијае на трошоците за живот, заштедите и инвестициите. Движењето на
цените поради инфлацијата може да варира по големина и обично се изразува како
процентуално зголемување на индексот на потрошувачки цени (CPI) или сличен показател
за цените. CPI го мери движењето на цените на кошницата со стоки и услуги што може да
ги консумира обично домаќинство, вклучително и предмети како храна, домување,
облека, транспорт и друго.

Разбирањето на движењето на цените предизвикано од инфлацијата е од клучно значење и

за потрошувачите и за креаторите на политиките. Високата или брза инфлација може да ја
наруши куповната моќ на парите, што го прави поскапо одржувањето на одреден животен
стандард. Централните банки и владите ја следат и управуваат со инфлацијата за да ја
одржат ценовната стабилност во целниот опсег, обично со користење на монетарни и
фискални политики за да влијаат на движењата на цените и да спречат прекумерна
инфлација.

1.2.Мерење на инфлација и методи на анализа

Мерењето и анализата на инфлацијата вклучуваат различни методи и алатки за следење,
квантифицирање и разбирање на промените во општото ниво на цени на стоки и услуги во
рамките на една економија. Подолу се дадени некои од клучните методи и пристапи кои
се користат за мерење и анализа на инфлацијата:

 Индекс на потрошувачки цени (CPI): CPI е еден од најшироко користените

индикатори за мерење на инфлацијата. Ги следи промените во цените на фиксната
кошница на стоки и услуги што вообичаено ги купува едно просечно домаќинство.
Со споредување на цената на оваа кошница со текот на времето, ИПК ја
пресметува процентуалната промена на потрошувачките цени.
 Индекс на цени на производителите (ИПП): ИПП ги мери промените во цените што
ги добиваат производителите за нивното производство. Тој е водечки показател
бидејќи ги одразува промените на трошоците пред тие да се пренесат на
потрошувачите, што го прави важен мерач за идните движења на потрошувачките
цени.
 Дефлатор на бруто домашниот производ (БДП): Дефлаторот на БДП е уште еден
показател за инфлација. Ги мери промените на цените во целата економија, а не
само конкретна кошница со стоки. Се пресметува со делење на номиналниот БДП
(тековни цени) со реалниот БДП (константни цени).
 Индекс на цени на трошоци за лична потрошувачка (PCE): PCE индексот е
алтернатива на CPI, често користен во Соединетите Држави. Тој се фокусира на
потрошувачките расходи на домаќинствата, обезбедувајќи поинаква перспектива
на инфлациските трендови.

МАРТИНА ТЕОВСКА 7
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Основна инфлација: Овој метод ги исклучува испарливите компоненти од

мерењата на инфлацијата, како што се цените на енергијата и храната, за да се
фокусира на основниот, постабилен тренд на цените. Базичната инфлација им
помага на аналитичарите да ги разберат постојаните, неминливи аспекти на
промените на цените.
 Анкети за очекувањата за инфлација: Централните банки и економистите
спроведуваат анкети за да проценат какви очекуваат луѓето да бидат идните стапки
на инфлација. Очекувањата можат да влијаат на однесувањето на потрошувачите, а
централните банки често ги земаат предвид овие очекувања при поставувањето на
монетарната политика.
 Историски податоци и анализа на трендови: Испитувањето на минатите стапки и
трендови на инфлација може да помогне да се идентификуваат моделите и
потенцијалните причини за инфлација. Анализата на историските податоци е
особено корисна за разбирање на долгорочната динамика на инфлацијата.
 Економетриски модели: Економистите и аналитичарите користат економетриски
модели за да ги проценат односите помеѓу различните економски варијабли,
вклучително и инфлацијата. Овие модели помагаат да се идентификуваат
потенцијалните двигатели на инфлацијата и да се предвидат идните трендови.
 Анализа на монетарната и фискалната политика: Промените во монетарната
политика (каматни стапки, парична маса) и фискалната политика (државно
трошење, оданочување) можат да влијаат на инфлацијата. Аналитичарите ги
проучуваат ефектите од промените на политиката врз динамиката на инфлацијата.
 Глобални економски фактори: Во глобализираниот свет, меѓународните економски
услови, трговските политики, девизните курсеви и цените на стоките можат да
влијаат на стапката на инфлација на нацијата. Анализата на овие фактори е од
клучно значење за разбирање на инфлациските трендови..

Анализирањето на инфлацијата вклучува повеќе од само мерење на промените на цените;

тоа бара разгледување на низа економски, финансиски и фактори поврзани со политиката
кои влијаат на вкупната стапка на инфлација. Економистите, централните банки и
креаторите на политиките ги користат овие методи и податоци за да формулираат
стратегии за управување со инфлацијата и одржување на ценовната стабилност во една
економија.

Во економијата, редовното следење и анализирање на понудата и побарувачката се важни

алатки за предвидување на инфлацијата и менаџирање со економските политики за
контролирање на ценовните промени.Сега, инфлацијата е постојан аспект на современата
макроекономска средина и се менаџира преку различни политики и механизми на
национално и глобално ниво.

МАРТИНА ТЕОВСКА 8
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Слика1:Мерењето на инфлацијата и инфлацијата од перспектива на монетарна политика

Извор:nbrm.mk/newsarticle.nspx 2јуни,2023

2. ИСТОРИЈА НА ИНФЛАЦИЈАТА
2.1 Историски периоди и настани со инфлација
Инфлацијата е економски феномен кој се повторува низ историјата, влијаејќи на
економиите и општествата на различни начини. Еве преглед на некои историски периоди
и забележителни случаи на инфлација:
 Римска империја (1 век н.е.): Понижувањето на римската валута, особено за време
на императорот Нерон, доведе до значителна девалвација на денарот. Ова
придонесе за раст на цените и економска нестабилност.
 Вајмарска Република (1920-ти): Германија доживеа хиперинфлација за време на
Вајмарската Република, главно како резултат на исплатите на репарации по Првата

МАРТИНА ТЕОВСКА 9
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

светска војна. Вредноста на германската марка стана речиси безвредна, а на луѓето

им беа потребни колички со валута за да купат основни стоки.
 Зимбабве (2000-ти): Зимбабве помина низ една од најекстремните епизоди на
хиперинфлација во модерната историја. Хиперинфлацијата во Зимбабве беше
поттикната од фактори како земјишни реформи, политичка нестабилност и
прекумерно печатење пари. Централната банка отпечати банкноти од трилиони
долари, а цените се зголемија експоненцијално.
 Унгарија (1940-ти): Унгарија доживеа хиперинфлација по Втората светска војна.
Во својот врв, цените се удвојуваа на секои 15 часа, предизвикувајќи сериозни
економски тешкотии.
 Соединетите Американски Држави (1970-ти): САД се соочија со стагфлација,
комбинација од висока инфлација и висока невработеност. Ова делумно се должи
на порастот на цената на нафтата и на експанзивната монетарна политика.
 Латинска Америка (различни периоди): Неколку земји од Латинска Америка,
вклучувајќи ги Аргентина и Бразил, доживеаја напади на висока инфлација. Овие
инфлаторни епизоди често произлегуваа од фискално лошо управување,
девалвација на валутата и политичка нестабилност.
 Јапонија (1990-ти): Јапонија се соочи со продолжен период на дефлација, што
може да се смета како негативна инфлација. Пукањето на балонот на цените на
средствата во раните 1990-ти доведе до пад на цените и економска стагнација.
 Венецуела (2010-ти): Во 2010-тите, Венецуела доживеа хиперинфлација
поттикната од комбинација на фактори, вклучувајќи политички превирања,
економско лошо управување и колапс на цените на нафтата. Вредноста на
боливарот драстично падна, што доведе до екстремни зголемувања на цените.
 Постсоветски држави (1990-ти): По распадот на Советскиот Сојуз, многу
постсоветски држави, вклучувајќи ги Русија и Украина, се соочија со висока
инфлација додека преминаа кон пазарни економии.
 Глобална финансиска криза (2008-2009): Како одговор на глобалната финансиска
криза, централните банки спроведоа експанзивна монетарна политика,
предизвикувајќи загриженост за идната инфлација. Додека хиперинфлацијата не се
материјализираше, некои економии забележаа умерена инфлација.
Овие историски периоди и случаи на инфлација служат како потсетници за сложените
фактори кои можат да придонесат за растот на цените и разорните ефекти што
хиперинфлацијата може да ги има врз економиите и општествата. Тие, исто така, ја
нагласуваат важноста од здрави економски политики и ефективно управување со
централната банка за одржување на стабилноста на цените.

МАРТИНА ТЕОВСКА 10
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Слика 2: Историја на инфлацијата од 1775

Извор: https://www.wsj.com/articles/a-brief-history-of-u-s-inflation-since-1775-
1450115182 14 Декември ,2015

3. ФАКТОРИ ЗА ИНФЛАЦИЈА

3.1 Mонетарни и фискални фактори

Монетарните и фискалните фактори играат значајна улога во влијанието на инфлацијата,
или со тоа што придонесуваат за нејзиниот пораст или помагајќи да се контролира. Еве
како секој сет на фактори може да влијае на инфлацијата:
Монетарни фактори:
 Каматни стапки: Централните банки ги користат промените во каматните стапки
за да ја контролираат инфлацијата. Кога централните банки ги зголемуваат
каматните стапки, станува поскапо за потрошувачите и бизнисите да позајмуваат

МАРТИНА ТЕОВСКА 11
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

пари, што може да ги намали трошоците и побарувачката во економијата. Ова, пак,

може да помогне да се ублажат инфлаторните притисоци.
 Понуда на пари: Зголемувањето на понудата на пари може да доведе до инфлација
ако го надмине растот на стоки и услуги во економијата. Централните банки ја
регулираат понудата на пари за да ја контролираат инфлацијата. Прекумерното
создавање пари може да поттикне инфлација што ќе ја повлече побарувачката.
 Девизен курс: Централните банки можат да влијаат на инфлацијата преку
интервенирање на девизните пазари. Послабата валута може да доведе до повисоки
увозни цени, што придонесува за инфлација.
 Алатки за монетарна политика: Централните банки користат различни алатки,
како што се операции на отворен пазар и задолжителни резерви, за да управуваат
со понудата на пари и да влијаат на инфлацијата. На пример, тие можат да
продаваат државни хартии од вредност за да ја намалат понудата на пари.
 Таргетирање на инфлацијата: Многу централни банки го усвоија таргетирањето
на инфлацијата како рамка на политиката. Тие поставуваат експлицитни цели за
инфлација и користат алатки за монетарната политика за постигнување и
одржување на тие цели.
Фискални фактори:
 Државни трошоци: Зголемувањето на државните трошоци, особено за време на
економски бум или за време на рецесија, може да влијае на инфлацијата.
Зголемената владина побарувачка за стоки и услуги може да доведе до повисоки
цени, особено ако има ограничен резервен капацитет во економијата.
 Оданочување: даночните политики можат да влијаат на инфлацијата. Промените
во даночните стапки или даночните поттикнувања може да влијаат на
потрошувачката и деловните инвестиции, што ќе влијае на вкупната побарувачка и
цени.
 Буџетски дефицити: Постојаните буџетски дефицити кои се финансираат преку
долг може да придонесат за инфлација доколку централната банка го приспособи
задолжувањето на владата со проширување на паричната маса. Ова понекогаш се
нарекува „монетизација на долгот“.
 Автоматски стабилизатори: Програмите како бенефиции за невработеност и
прогресивно оданочување може да имаат инфлациски или дефлациски ефекти за
време на економски падови или подеми, во зависност од одговорот на владата.

МАРТИНА ТЕОВСКА 12
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Фискален стимул: за време на економски кризи, владите може да имплементираат

пакети за фискални стимулации кои ги зголемуваат владините трошоци или ги
намалуваат даноците за да ја поттикнат побарувачката и да се борат против
дефлацијата. Ова може да доведе до инфлација ако не се управува внимателно.
Интеракции:
 Монетарно-фискална координација: Во некои случаи, монетарната и фискалната
политика може да се координираат за да се постигнат конкретни економски цели.
На пример, за време на економска криза, централната банка може да ги намали
каматните стапки додека владата ги зголемува трошоците за инфраструктура за да
го стимулира економскиот раст.
 Конфликти и компромиси: може да има конфликти или компромиси помеѓу
монетарната и фискалната политика. Експанзивните фискални политики
понекогаш може да бидат во конфликт со целите на централната банка за контрола
на инфлацијата, што доведува до инфлациски притисоци.
 Мешавина на политики: Оптималната мешавина на монетарната и фискалната
политика зависи од економскиот контекст. Таргетирањето на инфлацијата и
стабилноста често се постигнуваат со комбинација на претпазливи монетарни и
фискални мерки.

Ефективното управување и на монетарните и на фискалните фактори е од суштинско

значење за контрола на инфлацијата и одржување на ценовната стабилност во една
економија. Централните банки и фискалните власти мора внимателно да ги балансираат
овие фактори за да постигнат економска стабилност и раст, истовремено спречувајќи
прекумерна инфлација или дефлација.
Слика 3 : Фактори на инфлација

МАРТИНА ТЕОВСКА 13
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Извор: https://www.linkedin.com/pulse/what-factors-drive-inflation-cosmos-capital-private-limited/
Август, 2022
3.2 Влијанието на меѓународните фактори
Меѓународните фактори можат да имаат значително влијание врз стапката на инфлација
на една земја. Овие фактори произлегуваат од меѓусебната поврзаност на глобалната
економија и можат да влијаат на домашните нивоа на цени на различни начини. Еве
неколку клучни меѓународни фактори кои влијаат на инфлацијата:
 Девизни курсеви: Девизните курсеви играат клучна улога во одредувањето на
увозните и извозните цени. Кога валутата на една земја депрецира, станува поскапо
увозот на стоки и услуги, што потенцијално ќе доведе до повисоки цени за
увезените производи. Спротивно на тоа, посилната валута може да доведе до
пониски увозни цени, што може да изврши дефлациски притисоци.
 Цени на стоки: многу стоки, како нафта, метали и земјоделски производи, се
тргуваат на меѓународните пазари. Флуктуациите на глобалните цени на
суровините може директно да влијаат на стапката на инфлација на земјата.
Зголемувањето на цените на суровините може да доведе до инфлација што ја
поттикнува цената, бидејќи ги зголемува трошоците за производство и може да
доведе до повисоки цени за сродните производи.
 Глобални синџири на снабдување: модерното производство често се потпира на
глобалните синџири на снабдување. Прекините во овие синџири на снабдување, без
разлика дали се поради природни катастрофи, геополитички тензии или други
фактори, може да доведат до недостиг на снабдување и доцнење на
производството, што може да придонесе за инфлација.
 Трговски политики: Промените во меѓународните трговски политики,
вклучувајќи ги тарифите и трговските договори, може да влијаат на цените на
увезените и домашните производи. Тарифите, особено, може да доведат до
повисоки увозни цени и може да резултираат со зголемени трошоци за
потрошувачите.
 Странска побарувачка: Зголемувањето на побарувачката за стоки и услуги на
една земја од странските пазари може да го поттикне производството и
вработеноста, што може да доведе до инфлација што ја влече побарувачката.
Спротивно на тоа, падот на странската побарувачка може да резултира со послаб
економски раст и дефлациски притисоци.

МАРТИНА ТЕОВСКА 14
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Глобални финансиски услови: Промените во глобалните финансиски услови,

како што се флуктуации на каматните стапки или нарушувања на финансиските
пазари, може да влијаат на тековите на капиталот и девизните курсеви, што може
да има импликации врз домашната инфлација. На пример, промените во
глобалните каматни стапки можат да влијаат на трошоците за позајмување и
капиталните инвестиции.
 Меѓународни инфлациски очекувања: Инфлациските очекувања во другите
земји може да влијаат на домашната инфлација. Ако главните трговски партнери
доживуваат инфлација, тоа може да влијае на однесувањето на домашните плати и
одредување на цените.
 Глобални економски услови: Целокупната состојба на глобалната економија
може да влијае на економскиот раст и инфлацијата на земјата. Економските кризи,
како што е финансиската криза од 2008 година, имаа дополнителни ефекти кои
влијаеа на стапките на инфлација во многу земји.
 Акции на централната банка: Централните банки во други земји можат да
влијаат на глобалните финансиски услови, што, пак, може да влијае на домашните
каматни стапки и тековите на капиталот. Промените во глобалните каматни стапки
може да имаат импликации врз монетарната политика и инфлацијата на земјата.
 Геополитички настани: Геополитичките настани, како што се конфликти или
трговски тензии, може да внесат несигурност и нестабилност на глобалните пазари,
да влијаат на девизните курсеви, цените на стоките и синџирите на снабдување и
потенцијално да влијаат на домашната инфлација.
Разбирањето и следењето на овие меѓународни фактори е критично за креаторите на
политиките и централните банки во управувањето со домашната инфлација. Ја нагласува
важноста на координацијата и соработката меѓу нациите и централните банки за да се
решат потенцијалните прелевачки ефекти и да се осигура дека инфлацијата останува во
целните опсези.
4. ЕФЕКТИ НА ИНФЛАЦИЈА
Инфлацијата, општото зголемување на нивото на цените на стоките и услугите со текот на
времето, може да има различни ефекти врз економијата, поединците и бизнисите.
Ефектите на инфлацијата се сложени и може да варираат во зависност од стапката и
севкупниот економски контекст
4.1 Влијанието на инфлацијата врз куповната моќ и социјалните групи

МАРТИНА ТЕОВСКА 15
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Инфлацијата може да има значително влијание врз куповната моќ и може да влијае на
различни општествени групи на различни начини. Еве преглед за тоа како инфлацијата
влијае на куповната моќ и нејзините ефекти врз различните сегменти на населението:
Влијание врз куповната моќ:
Инфлацијата ја нагризува куповната моќ на парите, што значи дека одредена сума на пари
може да купи помалку стоки и услуги со текот на времето. Ваквото намалување на
куповната моќ се должи пред се на зголемувањето на општото ниво на цените. Еве како
тоа влијае на потрошувачите и нивната способност да купуваат стоки и услуги:
 Намален реален приход: кога инфлацијата го надминува растот на платите,
потрошувачите ефективно доживуваат намалување на нивниот реален приход.
Дури и ако номиналните плати останат исти или малку се зголемат, способноста да
се купи иста количина на стоки и услуги се намалува.
 Зголемени трошоци: инфлацијата води до повисоки цени за секојдневните стоки и
услуги, како што се храната, горивото и домувањето. Потрошувачите треба да
трошат повеќе пари на овие основни предмети, оставајќи помалку расположлив
приход за други трошоци или заштеди.
 Ерозија на штедење: Луѓето кои штедат пари на традиционалните штедни сметки
може да откријат дека нивните заштеди губат вредност во реални услови поради
инфлацијата. Каматата заработена на штедните сметки можеби нема да биде во
чекор со растечките цени.
Влијание врз различни социјални групи:
Влијанието на инфлацијата може да варира во различни општествени групи, при што
одредени групи се поранливи на ефектите од порастот на цените:
 Поединци и семејства со ниски приходи: Домаќинствата со ниски приходи често
се најранливи на негативните ефекти на инфлацијата. Значителен дел од нивните
приходи се трошат на основни потреби, па кога цените растат, тоа може да ги
оптовари нивните буџети и да доведе до намален животен стандард.
 Пензионери со фиксен приход: пензионерите со фиксни примања, како што се
пензии или социјално осигурување, може да се борат да се држат во чекор со
инфлацијата. Нивната куповна моќ може да еродира со текот на времето, што го
прави предизвик да се одржи квалитетот на нивниот живот.
 Работници со стагнација на платите: Работниците чии плати не се зголемуваат
во согласност со инфлацијата може да се соочат со опаѓање на куповната моќ. Ова

МАРТИНА ТЕОВСКА 16
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

може да доведе до намалена способност да си дозволите несуштински работи и да

придонесе за финансиски стрес.
 Сопственици на средства: Луѓето кои поседуваат средства како недвижен имот
или акции може да видат дека вредноста на нивните средства расте со инфлацијата.
Сепак, ова може да ја влоши нееднаквоста во богатството, бидејќи оние кои не
поседуваат такви средства може да се соочат со тешкотии во градењето богатство.
 Должници: Умерената инфлација може да им помогне на должниците со
намалување на реалната вредност на нивните долгови. Кога позајмената сума
останува константна, но реалната вредност на долгот се намалува поради
инфлацијата, станува полесно да се отплаќаат заемите.
 Доверители: доверителите, од друга страна, може да видат намалување на
реалната вредност на нивните заеми, што ќе влијае на повратот на нивните
инвестиции.
 Сопственици на бизниси: Бизнисите може да се соочат со зголемени трошоци
поради зголемените цени на влезните производи и можеби ќе треба да ги пренесат
тие трошоци на потрошувачите. Ова може да влијае на нивната профитабилност и
потенцијално да доведе до намалување на работните места или стагнација на
платите.
За да ги ублажат негативните ефекти од инфлацијата, креаторите на политики имаат за
цел да постигнат рамнотежа помеѓу одржувањето на ценовната стабилност и
промовирањето на економскиот раст. Централните банки често поставуваат цели за
инфлација и користат алатки за монетарната политика за управување со инфлацијата.
Владините политики, вклучително и оние поврзани со оданочувањето и социјалните
програми, исто така можат да влијаат на тоа како инфлацијата влијае на различните
општествени групи.
Влијанието на инфлацијата врз куповната моќ е сложено прашање, а нејзините ефекти
можат да бидат и позитивни и негативни, во зависност од финансиската состојба и
финансиските средства. Ефективното управување со инфлацијата е од суштинско значење
за да се осигура дека негативните последици се минимизираат додека се одржува стабилна
и растечка економија.

МАРТИНА ТЕОВСКА 17
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Слика 4: Механизам на ефектите на инфлацијата поврзани со невработеноста

Извор: https://www.researchgate.net/figure/Mechanism-of-the-Effects-of-Inflation-on-
Unemployment-Source-Authors-Compilation_fig1_344298535 23 јуни,2022

4.2 Влијанието на инфлацијата врз различни сектори на економијата

Инфлацијата може да има различни ефекти врз различни сектори на економијата. Овие
ефекти се под влијание на фактори како што се стапката на инфлација, целокупното
економско опкружување и специфичните карактеристики на секој сектор. Еве преглед за
тоа како инфлацијата може да влијае на различни сектори:
1. Сектор на потрошувачи:

МАРТИНА ТЕОВСКА 18
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Куповна моќ: Инфлацијата ја намалува куповната моќ на потрошувачите. Како

што растат цените, потрошувачите можат да купат помалку стоки и услуги со иста
сума на пари, што доведува до намалување на реалниот приход.
 Потрошувачка на потрошувачи: Умерената инфлација може да го стимулира
трошењето на потрошувачите бидејќи луѓето можат да изберат да трошат сега
наместо да се држат на готовина што губат вредност. Сепак, високата инфлација
може да доведе до намалена потрошувачка и зголемена неизвесност.
 Заштеди: високата инфлација може да ја наруши реалната вредност на заштедите и
да ги охрабри луѓето да бараат инвестиции или средства што обезбедуваат заштита
од инфлација, како што се недвижен имот или акции.
2. Деловен сектор:
 Трошоци за производство: Зголемувањето на цените на суровините, работната
сила и енергијата може да ги зголеми трошоците за производство за бизнисите, што
потенцијално ќе доведе до намалени профитни маржи.
 Одлуки за цени: Бизнисите може да ги приспособат цените нагоре за да ги
покријат зголемените трошоци, но мора да внимаваат на побарувачката на
потрошувачите и конкуренцијата. Во некои случаи, бизнисите може да апсорбираат
повисоки трошоци за да го задржат уделот на пазарот.
 Инвестиции: инфлацијата може да влијае на деловните инвестициски одлуки. Во
периоди на висока и непредвидлива инфлација, бизнисите може да ги одложат или
да ги намалат инвестициите, што може да влијае на економскиот раст.
 Преговори за платите: Инфлацијата може да доведе до притисок врз платите
бидејќи работниците бараат повисоки плати за да го одржат својот животен
стандард. Бизнисите мора да го земат предвид зголемувањето на трошоците за
работна сила кога донесуваат одлуки за платите и придобивките..
3. Финансиски сектор:
 Каматни стапки: Централните банки може да ги приспособат каматните стапки
како одговор на инфлацијата. Повисоките каматни стапки можат да влијаат на
трошоците за позајмување, влијаејќи на заемите, кредитните картички и
хипотеките.
 Принос од инвестиции: инфлацијата може да го наруши реалниот принос од
инвестициите, особено инвестициите со фиксен приход како обврзниците.
Инвеститорите може да бараат средства што нудат подобра заштита од инфлација.

МАРТИНА ТЕОВСКА 19
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Цени на средствата: некои финансиски средства, како што се акциите и стоките,

може да пораснат со инфлацијата. Инвеститорите кои ги поседуваат овие средства
може да имаат корист од зголемувањето на цените.
4. Владиниот сектор:
 Трошоци на долг: На владите со високи нивоа на долг може да им биде полесно да
го сервисираат својот долг во реални услови кога инфлацијата е умерена. Сепак,
многу високата инфлација може да создаде проблеми со зголемување на трошоците
за задолжување.
 Даночни приходи: инфлацијата може да доведе до зголемени даночни приходи за
владите, бидејќи приходите растат и бизнисите генерираат повисоки профити. Ова
може да влијае на владините буџети и трошоци.
Важно е да се забележи дека ефектите од инфлацијата не се униформни низ секторите и
тие може да варираат врз основа на специфичните околности на една економија.
Централните банки и креаторите на политики често имаат за цел да постигнат рамнотежа
помеѓу контролирањето на инфлацијата и промовирањето на економскиот раст за да ги
минимизираат негативните последици врз различни сектори.

5. МЕНАЏИРАЊЕ НА ИНФЛАЦИЈАТА
Менаџирањето со инфлацијата е критична задача за централните банки и креаторите на
политиките да обезбедат стабилност на цените и економски раст.
5.1 Монетарни политики и инструменти
Монетарната политика игра централна улога во менаџирањето со инфлацијата.
Централните банки користат различни инструменти и стратегии за да ја контролираат
инфлацијата и да ги постигнат своите цели за инфлација. Еве ги клучните инструменти и
стратегии на монетарната политика за управување со инфлацијата:
Каматни стапки на политиката:
 Главна каматна стапка: Централните банки поставуваат основна каматна стапка,
која често се нарекува референтна стапка или основна стапка. Оваа стапка служи
како основа за други каматни стапки во економијата, што влијае на трошоците за
задолжување и заеми за банките и финансиските институции.
 Прилагодување на каматната стапка: Централните банки ги користат промените
во основната стапка за да влијаат на задолжувањето и трошењето. Кога
инфлацијата е превисока, тие ги зголемуваат каматните стапки за да ја намалат

МАРТИНА ТЕОВСКА 20
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

побарувачката и да ја разладат економијата. Спротивно на тоа, кога инфлацијата е

премногу ниска или економскиот раст е бавен, тие ги намалуваат каматните стапки
за да ја стимулираат економската активност.
 Напредно упатство: Централните банки обезбедуваат напредни насоки за нивните
идни каматни намери. Ова упатство помага во обликувањето на очекувањата и
однесувањето на финансиските пазари, насочувајќи ги инвестициските одлуки и
влијаејќи на долгорочните каматни стапки.
Операции на отворен пазар (ОМО):
 Купување и продажба на хартии од вредност: Централните банки се вклучени во
операции на отворен пазар со купување или продавање државни хартии од
вредност (обврзници) на отворен пазар. Кога централните банки купуваат хартии
од вредност, тие инјектираат пари во банкарскиот систем, зголемувајќи ја понудата
на пари. Спротивно на тоа, кога продаваат хартии од вредност, тие повлекуваат
пари од системот.
 Контрола на понудата на пари: ОМО се користат за контрола на понудата на
пари и влијание на краткорочните каматни стапки. Со зголемување или
намалување на понудата на пари, централните банки можат да влијаат на
достапноста на средствата за кредитирање и задолжување.
Стапка на попуст:
 Заемодавач на последно средство: Централните банки обезбедуваат заеми на
комерцијалните банки и финансиските институции преку нивните прозорци за
попуст. Есконтната стапка, позната и како дисконтна стапка, е каматна стапка со
која банките можат да позајмуваат пари од централната банка.
 Влијание врз трошоците за позајмување: Промените во есконтната стапка може
да влијаат на трошоците за задолжување на банките. Со намалувањето на
есконтната стапка, централните банки го поттикнуваат кредитирањето и ја
стимулираат економската активност. Зголемувањето на есконтната стапка може да
има спротивен ефект.
Услови за резерва:
 Задолжителни резерви: Централните банки може да бараат од комерцијалните
банки да чуваат одреден процент од нивните депозити како резерви. Со
прилагодување на овие задолжителни резерви, централните банки можат да го
контролираат износот на пари што банките можат да го позајмат.

МАРТИНА ТЕОВСКА 21
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

 Влијание врз кредитирањето на банките: Намалувањето на задолжителната

резерва им обезбедува на банките повеќе средства за кредитирање, охрабрувајќи ја
кредитната експанзија и економскиот раст. Спротивно на тоа, зголемувањето на
задолжителната резерва го ограничува кредитирањето и создавањето пари.
Квантитативно олеснување (QE):
 Набавки на средства: во време на економска неволја или ниска инфлација,
централните банки може да спроведат квантитативно олеснување (QE). Ова
вклучува купување на голем обем на државни обврзници и други финансиски
средства за да се зголеми понудата на пари и да се намалат долгорочните каматни
стапки.
 Стимулирање на инвестициите: QE има за цел да ги стимулира инвестициите,
кредитирањето и трошењето кога традиционалните мерки на монетарната
политика, како што се намалувањата на каматните стапки, можеби не се доволни.
Ефективното управување со инфлацијата бара од централните банки да користат
комбинација од овие инструменти и стратегии врз основа на специфичните економски
услови и целите на централната банка. Целта е да се постигне рамнотежа помеѓу
контролирањето на инфлацијата и промовирањето на економскиот раст и стабилност.

5.2 Фискални политики и мерки за контрола

Фискалните политики се важна алатка за управување со инфлацијата, иако тие обично се
користат во врска со монетарните политики за да се постигне стабилност на цените и да се
промовира економскиот раст. Еве ги фискалните политики и контролните мерки што
може да се применат за управување со инфлацијата:
Владини трошоци:
 Намалување на јавните расходи: Еден од најдиректните начини за управување со
инфлацијата е владата да ја намали јавната потрошувачка, особено во периоди на
инфлација што ја влече побарувачката. Со намалувањето на државните расходи се
намалува вкупната побарувачка во економијата, што може да помогне во
намалувањето на инфлаторните притисоци.
 Целно трошење: Пренасочување на владините трошоци кон проекти и програми
кои ја подобруваат понудата на економијата, како што се инвестициите во
инфраструктурата и технолошкиот напредок. Овие инвестиции можат да помогнат

МАРТИНА ТЕОВСКА 22
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

да се зајакне продуктивниот капацитет и да се намали инфлацијата што ја

поттикнува цената.
Оданочување:
 Зголемување на даноците: Зголемувањето на даноците може да го намали
расположливиот приход и да ги ограничи трошоците на потрошувачите, што може
да биде ефективно во контролирањето на инфлацијата што ја привлекува
побарувачката.
 Целни даночни политики: Спроведување насочени даночни мерки, како што се
даноците на луксузни стоки или активности со високи негативни надворешни
ефекти (на пример, даноци за јаглерод), за да се влијае на моделите на
потрошувачка и да се намали инфлацијата во одредени сектори.
Управување со јавен долг:
 Намалување на долгот: Намалувањето на јавниот долг може да биде индиректен
начин за управување со инфлацијата. Помал должнички товар може да доведе до
пониски плаќања на камати, ослободување на државните ресурси за други цели и
потенцијално намалување на инфлаторните притисоци.
Контрола на платите и цените:
 Плафони на цени: во екстремни случаи на висока инфлација, владите може да
наметнат ценовни плафони за основните стоки и услуги за да спречат прекумерни
зголемувања на цените. Сепак, овој пристап често се смета за краткорочно решение
и може да доведе до нарушувања на пазарот.
 Замрзнување на платите и цените: Владите може да спроведат замрзнување на
платите и цените за привремено да го запрат зголемувањето на платите и цените.
Повторно, ова е типично краткорочна и итна мерка.
Антиинфлациони договори:
 Преговори со засегнатите страни: Владите можат да се вклучат во преговори со
синдикатите, бизнисите и другите засегнати страни за да постигнат договори за
ублажување на платите и цените. Овие договори можат да помогнат во контролата
на инфлацијата што ја поттикнува цената со ограничување на зголемувањето на
платите и цените.
Политики за конкуренција:
 Засилена конкуренција: Промовирање на конкуренцијата во индустриите каде
што недостатокот на конкуренција придонесува за зголемување на цените.

МАРТИНА ТЕОВСКА 23
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Антимонополските мерки и политиките за конкуренција може да помогнат да се

спречи манипулација со цените и злоупотреба на пазарната моќ.
Фискалните политики можат да бидат ефективни во справувањето со инфлацијата,
особено кога се комбинираат со монетарните политики. Соодветните фискални мерки
зависат од специфичните економски услови и од типот на инфлација со која се соочува
економијата (побарувачка-повлекување или притисок на трошоците). Важно е да се
постигне рамнотежа помеѓу контролирањето на инфлацијата и одржувањето на
економскиот раст и стабилност. Координацијата меѓу фискалните и монетарните власти
често е неопходна за да се постигнат овие цели
5.3 Регулаторни инструменти и мерки
Регулаторните инструменти и мерки може да се користат за управување со инфлацијата на
различни начини, првенствено со адресирање на структурните и регулаторните фактори
кои придонесуваат за инфлаторните притисоци. Еве неколку регулаторни инструменти и
мерки што може да се применат за управување со инфлацијата:
Контрола на цените:
 Плафони на цени: Владите можат да наметнат ценовни плафони за основните
стоки и услуги за да спречат прекумерни зголемувања на цените. Ова може да биде
особено ефикасно во контролирањето на инфлацијата во одредени сектори или
пазари каде што цените се зголемија брзо.
Антимонополски и конкурентски политики:
 Зајакнување на конкуренцијата: Силните антимонополски и конкурентски
политики можат да помогнат во промовирањето на конкурентните пазари,
спречувајќи го монополското однесување и манипулацијата со цените што може да
придонесе за инфлација. Регулаторните органи можат да истражуваат и да ги решат
антиконкурентните практики.
Закони за заштита на потрошувачите:
 Правични цени: Законите за заштита на потрошувачите може да вклучуваат
одредби кои обезбедуваат правични и транспарентни цени од страна на бизнисите.
Ваквите регулативи можат да спречат зголемување на цените и нефер практики на
цените во време на инфлациски притисоци.
Регулатива за монопол:
 Надзор на монополот: Регулаторните агенции можат внимателно да ги следат и
регулираат индустриите со монополски или речиси монополски карактеристики за

МАРТИНА ТЕОВСКА 24
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

да спречат прекумерна моќ на цените и доминација на пазарот што може да доведе

до инфлација.
Регулативи за животна средина:
 Емисии и контрола на загадувањето: Регулативите насочени кон контролирање
на емисиите и загадувањето може индиректно да влијаат на инфлацијата со
влијание врз структурата на трошоците за бизнисите и потенцијално да влијаат на
цените на производите и услугите.
Ефективните регулаторни мерки зависат од специфичните услови и двигатели на
инфлацијата во една економија. Регулаторните органи мора да направат рамнотежа помеѓу
справувањето со инфлаторните притисоци и поттикнувањето на конкурентен и ефикасен
пазар. Координацијата меѓу регулаторните тела и монетарните и фискалните власти може
да биде од суштинско значење за да се обезбеди сеопфатен пристап кон управувањето со
инфлацијата.

6. ИНФЛАЦИЈА И ДВИЖЕЊЕТО НА ЦЕНИТЕ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА

МАКЕДОНИЈА
Според најновиот извештај на Светска банка за глобалните економски перспективи, со
стапката на инфлација што ја доживува Македонија во моментов, земјата е рангирана на
врвот меѓу земјите во регионот, додека е меѓу најниските во однос на проекциите за
економски раст. Од почетокот на економската и енергетската криза, земјата постојано ја
држи првата позиција во однос на стапката на инфлација. Статистиката покажува пад во
мај, но тој и понатаму е двоцифрен од 11,3%, што е највисоко во споредба со другите
земји од регионот кои ги објавија своите податоци. Покрај тоа, извештајот ги задржа
јануарските проекции за раст на БДП од 2,4% во 2023 година. Исто така, предвидува мало
забрзување на економскиот раст до 2,7% во 2024 година и 2,9% во 2025 година.
Извештајот за глобалните економски перспективи на Светска банка е сеопфатна проценка
која ги мери и анализира економските трендови и перспективи на земјите ширум светот.
Објавен во редовни интервали, дава вредни увиди во глобалниот економски пејзаж,
вклучувајќи прогнози за раст, ризици и препораки за политики. Опфаќа широк опсег на
индикатори како што се стапки на раст на БДП, инфлација, трендови на инвестиции,
трговска динамика, нивоа на сиромаштија и многу повеќе.
Според извештајот на Светска банка за глобалните економски перспективи од јуни 2023
година, се предвидува дека македонската економија ќе расте за 2,4 отсто во 2023 година,

МАРТИНА ТЕОВСКА 25
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

усогласувајќи се со непроменетата јануарска проекција. Извештајот укажува и на мало

забрзување на економскиот раст, со прогноза од 2,7% во 2024 година и 2,9% во 2025
година. Во однос на регионалната перспектива, растот на БДП на Западен Балкан се
очекува да достигне 2,6% во 2023 година, под влијание на различни фактори како што се
прелевањата од војната во Украина, намалената приватна потрошувачка, тесните глобални
финансиски услови и послабата побарувачка од еврозоната. Според ММФ, земјата
моментално се наоѓа во фаза на економска стабилизација, со проектиран реален раст на
БДП од 2,1% за оваа година и 3,4% во 2024 година. 3,5% следната година, а враќање на
стапка од 2% до 2026 година. За разлика од Светска банка и ММФ, ЕБРД очекува БДП на
земјата да се зголеми за не повеќе од два отсто оваа година, што е најниска прогноза меѓу
сите институции кои ја мерат силата на македонската економија.
Ако бавното темпо на економски раст предизвикува загриженост, ситуацијата се влошува
кога се гледа инфлацијата во земјата.Просечните потрошувачки цени во Македонија во
мај пораснаа за 11,3 отсто на годишно ниво, откако во април пораснаа за 13 отсто на
годишно ниво. На месечна споредба, потрошувачките цени се зголемија за 0,4% во мај,
откако се зголемија за 0,7% во април. Ова го прави највисок меѓу земјите во регионот кои
ги објавиле своите податоци. Во својот последен извештај, локалниот тинк-тенк Finance
Think пресмета дека во првиот квартал од 2023 година, инфлацијата се намали на 16,1% на
годишна основа, по нејзиниот врв од 19,3% во претходниот квартал. Според нив,
забавувањето, слично како и претходниот раст, е предизвикано од намалувањето на
светските притисоци врз цените на енергенсите и различните групи на храна. Сепак,
основната инфлација, која ги исклучува овие компоненти, продолжува да демонстрира
значителна истрајност, што бара дополнително заострување на монетарната политика и
внимателно внимание на фискалната политика. „Неизвесноста во економијата останува
присутна, со изразени трендови на забавена економска активност во остатокот од
годината. Finance Think ја намалува проекцијата за раст на БДП за 2023 година на 2,0% од
претходните 2,4%, додека проектираната стапка на инфлација од 8,9% останува
непроменета, и двете со значителна неизвесност“, како што се наведува во извештајот на
Институтот за економски и политички истражувања Finance Think.
Во однос на деловната клима, очекувањата се дека економијата подолг период е во сенка
на политички прашања. Стопанската комора беше децидна во изјавата дека она што е
подготвено од Владата и понудено на стопанствениците во последните години е чист
економски популизам, а не вистински демонстрација на интерес за подобрување на
условите. Друга причина за загриженост е зголемениот надворешен долг на земјата.

МАРТИНА ТЕОВСКА 26
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Според соопштението на Централната банка, бруто надворешниот долг на Македонија

достигна 11,1 милијарди евра (12 милијарди долари) на крајот на март, што бележи
зголемување од 11,1 отсто во однос на претходната година. Овој износ изнесува 78,1% од
проектираниот бруто-домашен производ (БДП) за 2023 година. Понатаму, бруто
надворешниот долг забележа пораст од 2,1% во споредба со претходниот тримесечен
период. Во однос на нето надворешниот долг, вкупниот износ на земјата на крајот на март
изнесуваше 4,2 милијарди евра, што одразува зголемување од 4,2% во споредба со истиот
период минатата година.Токму во обид да се регулира растот на надворешниот долг во
јуни 2023 година беше воведен нов финансиски инструмент. Од 30 јуни граѓаните можат
да започнат постапка за купување на популарни обврзници. Министерството за финансии
го објави проспектот за првата аукција на обврзниците во вредност од 600 милиони
денари. Минималната сума што може да се инвестира е 10.000 денари, купонската каматна
стапка е пет проценти, а обврзницата е со рок на доспевање од две години.
Генерално, последните извештаи и на меѓународните и на домашните финансиски
институции се согласуваат за загрижувачката состојба на македонската економија.
Високата инфлација останува загрижувачка, поради што е потребна построга монетарна
политика и внимателно фискално управување. Деловната клима е попречена од политички
прашања, при што економските проблеми немаат приоритет за решавање, што
предизвикува загриженост за ефективноста на економските политики. Зголемувањето на
надворешниот долг е уште една област на загриженост, достигнувајќи 78,1% од
проектираниот БДП за 2023 година. Решавањето на предизвиците како што се
инфлацијата, политичките прашања и нивото на долгот е од клучно значење за одржлив и
инклузивен економски развој. Во овој контекст, од исклучителна важност е креаторите на
политиките да дадат приоритет на претпазливи монетарни и фискални мерки, политики
погодни за бизнисот и одржливо управување со долгот за да поттикнат поволна
инвестициска и економска клима и да го поддржат долгорочниот раст.

Слика 5: Македонија во топ 10 земји во светот по инфлација на цените на храната

МАРТИНА ТЕОВСКА 27
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

Извор: https://www.expres.mk/makedonija-vo-top-10-zemji-po-inflacija-na-cenite-na-hranata/
26 Ноември, 2022
8.ЗАКЛУЧОК

Како заклучок, ова истражување навлезе во сложената врска помеѓу инфлацијата и

флуктуацијата на цените, расветлувајќи ги движечките фактори и импликациите на овие
економски феномени.. Ефективното управување со инфлацијата и стабилноста на цените
бара нијансиран пристап. Идентификувавме низа политички алатки, вклучувајќи
монетарни и фискални мерки, регулаторни инструменти и пазарни интервенции, кои
можат да играат витална улога во влијанието на овие економски трендови.Нашето
истражување ја истакна меѓусебната поврзаност на економиите во глобализираниот свет.
Динамиката на девизниот курс, трговските политики и меѓународните фактори можат да
имаат значително влијание врз домашната инфлација и движењето на цените.Ги
признаваме предизвиците во управувањето со инфлацијата, особено за време на периоди
на економска нестабилност или прекини во синџирот на снабдување. Сепак, овие
предизвици претставуваат и можности за иновативни политички решенија и
прилагодување на регулаторните рамки за ублажување на ефектите од
инфлацијата.Управувањето со инфлацијата и движењето на цените е споделена
одговорност меѓу владите, централните банки, бизнисите и потрошувачите.
Информираното одлучување и соработката меѓу овие засегнати страни се од суштинско
значење за постигнување економска стабилност.Иако ова истражување даде вредни
сознанија, ние признаваме дека полето на управување со инфлацијата е динамично и се
развива. Идните истражувања треба да истражуваат подлабоко во конкретните мерки на

МАРТИНА ТЕОВСКА 28
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

политиката, да ги предвидат новите ризици за инфлација и да истражат иновативни алатки

за справување со инфлациските предизвици.Како заклучок, нашата студија ја зајакнува
важноста на проактивно управување со инфлацијата и движењата на цените за да се
обезбеди економска стабилност и подобрување на животниот стандард. Со добро
информирани политички одлуки, посветеност на засегнатите страни и континуирано
истражување, можеме да се движиме низ сложеноста на инфлацијата и промените на
цените, поттикнувајќи поотпорна и попросперитетна економија за сите.

9.Користена литература
1. . Irving Fisher Committee Bulletin, BIS, No. 24, Август 2006
2. Brachinger, Hans Wofgang, Euri or "Teuro"?:The Euro-induced Perceived Inflation in
Germany, Јули2006
3. Fluch Manfred, Stix Helmut, "Perceived Inflation in Austria - Extent, Explanations,
Effects", OëNB, Monetary Policy and the Economy, Q3/2005
4. Linden, Staffan, "Quantified Perceived nad Expected Inflation in the Euro Area - How
Incetives Improve Consumers Inflation forecasts", EU Commission, 2005.
5. Pianalto, Sandra, "Inflation, Inflation Expectations, and Monetary Policy", Federal
Reserve bank of Cliveland, Септември 2006.
6. Lebow, David and Rudd, Jeremy, "Inflation Measurement, , Federal Reserve Board,
Washington D.C., Мај 2006
7. Lommatzsch, Kristen and Wozniak, Przemyslaw, "Price level convergence and inflation
in the EU-8", 2006.
8. Cournède, Boris, "House Prices and Inflation in the Euro Area", OECD working paper
no. 450, Октомври 2005.
9. Abreu, M., Groot., H., and Florax, R., 2005, “Space and Growth: A Survey of Empirical
Evidence and Methods,” Region et Development, 21, 13-44.

МАРТИНА ТЕОВСКА 29
Менаџирање со инфлацијата и промени во движењето на цените

10. Ang, A., Bekaert, G., and Wei, M., 2007, “Do Macro Variables, Assets Markets or
Surveys Forecast Inflation Better?” Journal o f Monetary Economics, 54, 1163- 1212
11. Anselin, L., 1988, Spatial Econometrics: Methods and Models, Kluwer Dordrecht.
12. Armstrong, H. W., 1995, “Convergence among Regions of the European Union, 1950-
1990,” Papers in Regional Science, 74,143-152.
13. Baillie, R. T., Chung, C., and Tieslau, M. A., 1996, “Analyzing Inflation by the
Fractionally Integrated AFIMA-GARCH Model,” Journal o f Applied Econometrics,
11,23-40.
14. Baltagi, B. H., Bresson, G., and Pirotte, A., 2007, “Panel Unit Root Tests and Spatial
Dependence,” Journal o f Applied Econometrics, 22, 339-360.
15. Barro, R. J., 1991, “Economic Growth in a Cross Section of Countries,” Quarterly Journal
o f Economics, 106, 407-443.
16. Barro, R. J. and Gordon, D., 1983, “Rules, Discretion and Reputation in a Model of
Monetary Policy,” Journal o f Monetary Economics, 12, 101-121.
17. Barro, R. J. and Sala-i-Martin, X., 1995, Economic Growth, New York: McGrawHill.
18. Baumol, W. J., 1986, “Productivity Growth, Convergence, and Welfare: What the Long-
run Data Show,” American Economic Review, 16, 1072-1085.
19. Bauwens, L. and Lubrano, M., 1998, “Bayesian Inference on GARCH Models Using the
Gibbs Sampler,” The Econometrics Journal, 1, C23-C46.
20. Bauwens, L., Lubrano, M., and Richard, J., 2000, Bayesian inference in dynamic
econometrics models, Oxford University Press.
21. Bemanke, B. and Mihov, L, 1998, “Measuring Monetary Policy,” Quarterly Journal o f
Economics, 113, 869-902.
22. Bernard, A. B. and Durlauf, S. N., 1995, “Convergence of International Output,” Journal o
f Applied Econometrics, 10, 97-108.
23. Conrad, C. and Karanasos, M., 2005, “On the Inflation-Uncertainty Hypothesis in the
USA, Japan, and the UK: A Dual Long Memory Approach,” Japan and the World Economy, 17,
327-343.
24. Clarida, R., Gali, J., and Gertler, M., 2000, “Monetary Policy Rules and Macroeconomic
Stability: Evidence and Some Theory,” Quarterly Journal o f Economics, 115, 147-180.

МАРТИНА ТЕОВСКА 30