Rynek pieniężny

Pieniądz
Dr Marek A ngowski
Wydzia Ekonomiczny
Uniwersytet Marii Curie-Sk odowskiej w Lublinie
Pojęcie i istota pieniądza
Pieniądz to wszelkiego rodzaju środki wymiany i
środki płatnicze, posiadające praktycznie
nieograniczoną zdolność do zapłaty.

Są to aktywa powszechnie akceptowane jako

środek wymiany.
Ewolucja pieniądza
pieniądz towarowy, którego funkcję pełniły m.in. bydło, zboże, skóry, sól.
metale (żelazo, miedź, brąz), a w jeszcze późniejszym czasie kruszce (srebro,
złoto).
monety o konkretnej wadze i wartości, a tym samym zaczął funkcjonować
pieniądz o zbliżonej do dnia dzisiejszego postaci.
pieniądz papierowego (banknoty).
pieniądz bezgotówkowy, czyli w postaci czeków oraz kart płatniczych
(debetowych i kredytowych).
pieniądz elektroniczny
 Funkcje pieniądza w życiu gospodarczym

miernikiem wartości,
środkiem płatniczym,
jednostką obrachunkową (rozliczeniową),
środkiem tezauryzacji (przechowywania bogactwa).
środkiem obiegu (cyrkulacji)
Miernik wartości - wartości wszystkich towarów i
usług na rynku są mierzone za pomocą ilości pieniądza
potrzebnego do ich zakupu
Środek płatniczy pozwalający ostatecznie zaspokajać
wszelkie zobowiązania natury ekonomicznej (jako
środek ostatecznej zapłaty).
Jednostka rozliczeniowa (obrachunkowa), czyli
miernik, którym ludzie posługują się, gdy porównują ceny
poszczególnych dóbr.
Środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu).
 funkcja ta miała duże znaczenie, gdy w obiegu znajdowały się
złote i srebrne pełnowartościowe monety.
 pozwala kumulować siłę nabywczą w czasie w celu sfinansowania
przyszłych płatności.
Środek obiegu (cyrkulacji) - udrażnia wymianę handlową.
dzięki pieniądzowi skrócony zostaje łańcuch wymian
barterowych (towar za towar), który musiałby w wielu
przypadkach powstać, aby kontrahenci mogli nabyć na rynku
potrzebne im towary.
wymiana zostaje uproszczona, gdyż strony transakcji nie muszą
znać proporcji wymiany towaru na towar, a co więcej możliwe
jest rozdzielenie transakcji w czasie i w przestrzeni.
Pieniądz światowy to rodzaj pieniądza, który pełniłby funkcję
środka ostatecznej zapłaty w każdym miejscu na świecie (umownie
pieniądzem takim jest dolar, a częściowo euro).

Siła nabywcza pieniądza to suma dóbr i usług, jaką możemy

nabyć za daną jednostkę pieniężną w danym czasie.
Cechy pieniądza
 powszechność, stabilność
 akceptowalność, jednolitość

 podzielność rozpoznawalność

 poręczność rzadkość

 trwałość
Rodzaje pieniądza

 pieniądz towarowy

 pieniądz nominalny
Rodzaje pieniądza

Pieniądz towarowy – towar spełniający funkcję

pieniądza, w pierwotnej formie – zboże, skóry, potem
zastąpiony przez swoisty rodzaj towaru, jakim był
kruszec metalowy.
Pieniądz nominalny

1. pieniądz gotówkowy:
pieniądz metalowy:
– bilon – o pełnej mocy zwalniania ze zobowiązań (nikt nie ma prawa
odmówić jego przyjęcia) i o ograniczonej mocy zwalniania ze
zobowiązań, tzw. pieniądz zdawkowy,
– monety – metalowy znak pieniężny;
pieniądz papierowy:
– bilet bankowy – w obiegu, emituje bank centralny,
– bilet skarbowy – emitowany przez Skarb Państwa;

2. pieniądz bezgotówkowy – nienamacalny; zapisy na koncie w banku,

pieniądz elektroniczny
KRUSZCOWA TEORIA PIENIĄDZA
Monometalizm – system pieniężny, w którym prawnym środkiem
płatniczym jest jeden kruszec (złoto lub srebro); jest on zarówno towarem,
jak i spełniającym wszystkie swe funkcje pieniądzem.
Warunkiem istnienia tego systemu jest równość ceny kruszcu jako towaru i
jego ceny jako pieniądza.

Bimetalizm – system pieniężny, w którym prawnymi środkami

płatniczymi są równocześnie dwa kruszce (złoto i srebro). Określony między
nimi stały kurs ustawowy powinien być równy relacji rynkowej wartości (cen)
obu kruszców.
RYNEK PIENIĘŻNY
Rynek pieniężny segment rynku finansowego, na którym
(w odróżnieniu od rynku kapitałowego) są dokonywane
krótkoterminowe operacje kredytowe banków.
Podstawowe kategorie rynku pieniężnego
popyt na pieniądz,

podaż pieniądza,

przeciętna stopa procentowa pełniąca funkcję ceny.

Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie na pieniądz
spowodowane chęcią utrzymywania płynności finansowej
przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa albo
przechowywania go przy sobie w postaci gotówki lub na
bieżącym rachunku bankowym.

Popyt na pieniądz jest ograniczony.

Determinanty popytu na pieniądz
 motyw transakcyjny
 motyw przezornościowy
 motyw spekulacyjny
Motyw transakcyjny
 wynika z braku pokrycia się terminów i wysokości wpływów
środków pieniężnych, które znajdują się w dyspozycji danego
podmiotu, a terminami zapadalności (tj. konieczności pokrycia)
zobowiązań tego podmiotu.
 w związku z tym konieczne jest utrzymanie pewnych zapasów
pieniądza w celu np. finansowania bieżących wydatków na
dobra i usługi.
 popyt transakcyjny na pieniądz nie zależy od przeciętnej, realnej
stopy procentowej, ale może wzrosnąć wraz ze wzrostem
dochodów w gospodarce narodowej.
Motyw przezornościowy to utrzymywanie
pewnej ilości pieniądza na czarną godzinę, tj. na
pokrycie nieprzewidzianych wydatków.
Motyw spekulacyjny opiera się na założeniu, że zarówno
przedsiębiorstwa, jak i gospodarstwa domowe przeznaczają część
swojego majątku na działania w sferze obrotu aktywami
finansowymi.

Uproszczony model zakłada dwie formy utrzymywania tego majątku

w postaci aktywów finansowych ( obligacji skarbowych),
w formie środków pieniężnych przeznaczonych na zakup tych
obligacji.
Podaż pieniądza
 jest to ilość pieniądza w obiegu w danej gospodarce w
określonym czasie.
 tworzy gotówka znajdująca się w dyspozycji przedsiębiorstw
i gospodarstw domowych.
Chłonność jest wyznaczana chęcią trzymania pieniądza
bezgotówkowego przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa
domowe (w celu utrzymania płynności).
Zależność między stopą procentową
a wysokością spekulacyjnego
popytu na pieniądz
Kreowanie pieniądza to proces wprowadzania do
obiegu przez banki dodatkowych ilości pieniądza.

 proces ten prowadzi do powstania nowych zasobów

pieniężnych.
 wyróżnia się pierwotną i wtórną kreację pieniądza.
 obecnie kreacją pieniądza zajmują się Bank Centralny
oraz banki komercyjne.
Kreacja pierwotna to proces przebiegający w banku
centralnym, polegający na udzielaniu kredytów bankom
komercyjnym oraz emitowaniu przez bank centralny pieniądza
gotówkowego.

Udzielenie kredytu nie jest dla banku centralnego wydatkiem -

nie korzysta on w tym celu ze środków w nim zdeponowanych,
ale tworzy nowy pieniądz.
Sposoby pierwotnej kreacji pieniądza:

 udzielenie kredytu bankom depozytowo-kredytowym,

 wypłacenie gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej

(tzw. zasilanie gotówkowe),

 emisja przez bank centralny znaków pieniężnych,

 skup przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz.

 Wtórna kreacja pieniądza
Kreowanie nowego pieniądza odbywa się poprzez udzielanie kredytu
przez banki komercyjne różnym podmiotom gospodarczym.

Działalność kredytowa banków możliwa jest dzięki posiadanym przez

nie zasobom pochodzącym ze źródeł takich, jak:
 zdeponowane w bankach wkłady,
 środki własne banku,
 pożyczki zaciągane w banku centralnym,
 pożyczki zaciągane na rynku międzybankowym.
Etapy w procesie wtórnej kreacji pieniądza
utworzenie wkładu pierwotnego - przekształcenie pieniądza gotówkowego
w pieniądz bezgotówkowy. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w
obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza.

utworzenie wkładu pochodnego - transakcja polegająca na udzieleniu

pożyczki klientowi z tej części wkładów, która nie musi być
przetrzymywana w formie rezerwy obowiązkowej. Kredyt udostępnia się
klientowi poprzez otwarcie na jego rzecz rachunku z wkładem do jego
dyspozycji (wkład pochodny).
Mnożnik kreacji pieniądza jest to podaż
pieniądza dzielona przez bazę monetarną

gdzie:
MK – mnożnik kreacji pieniądza,
Ms – podaż pieniądza,
BM – baza monetarna.
Przeciętna stopa procentowa - przeciętny poziom oprocentowania
reprezentowany przez różne produkty finansowe oferowane na rynku w
danym czasie ( oprocentowanie kredytów).

 zmiana stopy procentowej odzwierciedla ogólny trend zmian

oprocentowania produktów finansowych.

Realna stopa procentowa - przeciętna nominalna stopa procentową

skorygowana o poziom inflacji.
 Zależność popytu na
pieniądz i podaży pieniądza
od wysokości stopy
procentowej
Politykę pieniężną państwa realizuje:

bank centralny

pozostałe podmioty: rząd, parlament i banki.

 Funkcje Banku Centralnego w gospodarce rynkowej
banku emisyjnego – jest jedynym emitentem pieniądza
gotówkowego, emituje również pieniądz bezgotówkowy w postaci
tzw. centralnego pieniądza rezerwowego,
banku banków – sprawuje władzę nad działalnością banków
komercyjnych, a przede wszystkim kontroluje podaż pieniądza z
punktu widzenia utrzymania stabilnego poziomu cen,
banku państwa – prowadzi rachunek budżetu państwa, rachunek
gospodarki budżetowej, kredytów i pożyczek, zarządza rezerwą
walutową państwa.
NARZĘDZIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ BANKU CENTRALNEGO
Narzędzia polityki pieniężnej
instrumenty oddziaływania państwa bezpośrednio na stan rynku
pieniężnego.

są to środki, które pozwalają doprowadzić rynek pieniężny do stanu

pożądanego lub utrzymać go w danym stanie, jeżeli stan ten jest
postrzegany jako pożądany.

instrumentami polityki pieniężnej można oddziaływać zarówno na podaż

pieniądza, jak i na popyt na niego.
INSTRUMENTY PODAŻOWE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Denominacja (czyli ekwiwalentną wymianę pieniędzy na
banknoty o niższych nominałach).

 zmiana systemu walutowego w określonym kraju polegająca na

wycofaniu znajdujących się dotychczas w obiegu znaków
pieniężnych, na nowo wyemitowane znaki pieniężne.
 jest to reforma pieniężna, która zazwyczaj dokonuje obniżenia
nominału dotychczasowej waluty, która wskutek wysokiej inflacji
Rezerwy obowiązkowe to gotówka trzymana w
bankach, stanowiąca część depozytów gotówkowych,
utrzymywana z mocy prawa.
Stopa rezerw obowiązkowych to procentowy udział rezerw
gotówkowych w depozytach.

 zwiększenie poziomu rezerw obowiązkowych prowadzi do

zmniejszenia wartości powyższej relacji, a więc zmniejsza
możliwość kreacji pieniądza w systemie bankowym.
 stopa ta jest ustalana przez bank centralny i stanowi ważny
instrument polityki pieniężnej, pozwalający sterować podażą
pieniądza w skali gospodarki.
gdzie:
Stro – stopa rezerw obowiązkowych,
RO – rezerwy obowiązkowe,
D – depozyty.
gdzie:
Ms – podaż pieniądza,
r – stopa procentowa.
Stopa redyskontowa to instrument mówiący o oprocentowaniu
kredytów, jakich udziela bank centralny bankom komercyjnym,
występując w roli kredytodawcy ostatniej instancji.

gdzie rrd – stopa redyskontowa.

Operacje otwartego rynku - transakcje zawierane przez
bank centralny na rynku obligacji w celu oddziaływania na
wysokość podaży pieniądza.

Mechanizm tej interwencji jest relatywnie przejrzysty i

polega na tym, że jeżeli bank centralny skupi obligacje, na
rynku nastąpi wzrost podaży pieniądza.
Monetyzacja długu publicznego - część transakcji
kupna przez bank centralny obligacji może być
sfinansowana dodatkową emisją pieniądza gotówkowego.

W momencie sprzedaży obligacji przez bank centralny

następuje zmniejszenie podaży pieniądza na rynku
INSTRUMENTY POPYTOWE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Zasób pieniądza to pieniądze będące w posiadaniu
przedsiębiorstw i ludności
Rodzaje zasobów pieniądza
M1 = pieniądz gotówkowy + wkłady na rachunkach bieżących,
M2 = M1 + wkłady terminowe
(opiewające na relatywnie niskie kwoty),
M3 = M2 + pozostałe wkłady terminowe.
 Podział zasobów pieniądza
(sposób gospodarowania)

M1 – środek płatniczy,

M2 – rezerwuar siły nabywczej,

M3 – środek gromadzenia skarbu.

BUDOWA ZAUFANIA DO PIENIĄDZA
 Instrumenty polityki pieniężnej wykorzystane do
oddziaływania na popyt na pieniądz
 ustalenie odpowiedniej relacji między o procentowaniem na
rachunku terminowym i bieżącym,

 całokształt działań państwa, a zwłaszcza banku centralnego,

budujących (osłabiających) zaufanie do pieniądza.