ადრეული შუა საუკუნეების qarTuli ქრისტიანული ტაძრების არქეოლოგიური კვლევის

შედეგები.

ადრეული შუა საუკუნეების საწყისი სტადიების, უფრო სწორად რომ ვთქვათ, პირველი
ქართული ქრისტიანული ტაძრების საფუძვლიანი არქეოლოგიური კვლევა, მხოლოდ
უკანასკნელი წლებია რაც აქტიურად წარიმართა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. უნდა
ითქვას, რომ პირველი უმნიშვნელოვანესი ქართული ქრისტიანული ტაძრების დიდმა
უმრავლესობამ, როგორც მემორიალურმა სიწმინდეებმა თუ საკათედრო ტაძრებმა, მომდევნო
საუკუნეებში დიდი ცვლილებები, რეკონსტრუქციები განიცადა სხვადასხვა ეპოქის სტილისდა
შესაბამისად ( ზოგჯერ კი არაერთგზის). ასეთი რეკონსტრუირებული უძველესი ტაძრების
ჩამოთვლა მრავლად შეგვიძლია - მცხეთის სვეტიცხოველი, ალავერდის, ბაგრატის, მანგლისის
საკათედრო ტაძრები, სამთავისი, და სხვა მრავალი. შესაბამისად, ასეთი ტაძრების უძველესი
პლასტების არქეოლოგიური კვლევა დიდ სიძნელეებთანაც არის დაკავშირებული (დღევანდელი
ტაძრები რომ არ დაზიანდეს) და ხშირად საბოლოო პასუხსაც ვერ იძლევა თავდაპირველი
ეკლესიების ხუროთმოძღვრული აღნაგობის შესახებ - მათი კონსტრუქციების მნიშვნელოვანი
ნაწილი ხომ ამ რეკონსტრუქციებს შეეწირა.
ამ კუთხით ერთ-ერთ „ბედნიერ გამონაკლისს“ წარმოადგენს ნაქალაქარ ნეკრესის
ტერიტორიაზე აგებული დიდი, უძველესი სამნავიანი ბაზილიკა, რომელსაც მომდევნო ეპოქებში
ტოტალური რეკონსტრუქცია არ შეხებია და ამიტომაც მოხერხდა არქეოლოგიური გათხრების
საშუალებით მისი თავდაპირველი აღნაგობის ფაქტიურად ზუსტად განსაზღვრა.
წარმოგიდგენთ ამ კვლევის უმთავრეს შედეგებს , რაც შესანიშნავი მაგალითია იმისა, თუ
რაოდენ მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მოპოვება შეიძლება ქრისტიანული ტაძრების აგების
თარიღის, ვითარებისა და მათი ხუროთმოძღვრული გეგმარების დასადგენად, მათზე
არქეოლოგიური სამუშაოების სწორი მეთოდიკით წარმართვის შემთხვევაში.

ყვარლის რაიონში მდებარე nekresis naqalaqaris centrSi, e. w. Wabukauris ubanze

TiTqmis 10 weli მიმდინარეობდა qarTuli saeklesio xuroTmoZRvrebis erT-erTi upirvelesi da
umniSvnelovanesi Zeglis gaTxra. xSiri tyiT dafaruli miwis borcvis qveS moqceuli am
kompleqsis arqeologiuri kvlevis dawyebidan 2-3 wlis Semdeg ZiriTadad ukve gamoikveTa
grandiozuli, samnaviani bazilikis gegmა.
Wabukauris taZari aRmosavleT-dasavleT RerZze wagrZelebuli bazilika yofila, romlis naosi 5 wyvili
marTkuTxa kveTis svetiT sam navad iyo gayofili. eklesiis sigrZe 39 m-ia, sigane _ 15 m. centraluri navis samxreT-
aRmosavleTiT marTkuTxa gegmis sakurTxeveli yofila mowyobili, mis marjvniv da marcxniv ki, gverdiTa navebis
gayolebaze, aseve marTkuTxa moxazulobis mcire saTavsebi (pirobiTad pastoforiumebi). darbazSi Sesvla
SesaZlebeli yofila samxreTis, dasavleTis da CrdiloeTis karebis gavli. eklesia nagebia sakmaod mozrdili fleTili da
riyis qvebiT. Senobis Riobebis kuTxeebSi, svetisTavebad, TaRebad da sxva gansakuTrebulad zustad
dasamuSavebel adgilebSi uxvad yofila gamoyenebuli Sirimis qvac. eklesiis kedlebi naSenia kir-duRabze. kedlebis
siganea 1-dan 1.2 m-mde. Senoba Signidan kiriT yofila galesili da muq wiTlad SeRebili. saxuravis gayolebaze

1
fasadebi cal mxares dakbiluli, TeTri saRebaviT moxatuli, marTkuTxa formis gamomwvari Tixis antefiqsebiT
yofila Semkuli.
bazilikis interieris gaTxris Sedegad gamoirkva, rom yoveli kedlis da svetis zeda umTavresi nawilebi didi
zomis blokebis saxiT iyo `gadawolili~ iatakze CrdiloeTis mimarTulebiT. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom taZris
sakmaod mdidruli inventari nangrevebis qveS iyo moqceuli xeluxleblad (ix. qvemoT), es suraTi damangrevel
miwisZvris Sedegze migvaniSnebs.
bazilikis dangrevis Semdeg mis SedarebiT ukeT gadarCenil CrdiloeTis kedelze axali, ufro mcire zomis
eklesia miuSenebiaT, romlis kedlebi zogan Zveli taZris nangrevebzea gadatarebuli. axali eklesiis kedlebSi sruliad
Seusabamo adgilebSi Catanebulia dangreuli bazilikis naTali TaRebisa Tu sxva markirebuli detalebis fragmentebi.
am mcire taZris centraluri darbazis aRmosavleT boloSi nalisebri gegmis sakurTxeveli iyo mowyobili. afsids
garSemo Semouyveboda erTxarisxiani sinTrononi, romlis centrSi damatebiTi safexurebiTa da qvis vertikaluri
`samklaveebiT~, gansakuTrebul ierarqiul safexurze myofi samRvdelo pirisTvis (episkoposisTvis ?) specialuri taxti
iyo mowyobili (fot. 2 ). axali eklesiis mTavar darbazs da dasavleTis karibWes CrdiloeTiT viwro stoa gauyveboda,
romelic aRmosavleTiT agreTve naxevarwriuli afsidiT sruldeboda.

Catarebuli arqeologiuri samuSaoebis Sedegad gamovlenili detalebi sakmaod calsaxad migviTiTebs imaze,
rom Wabukauris samnaviani bazilikis sivrcul-gegmarebiT aRnagobaSi jer kidev ar igrZnoboda is TviTmyofadi stili,
rac V - VI saukunis mijnidan savsebiT naTlad SeiniSneba qarTlis samefos yvela met-naklebad dawinaurebuli
provinciis saeklesio xuroTmoZRvrebaSi [CubinaSvili 1936: 32-50; Чубинашвили 1959: 37-140; beriZe 1974: 22-
25].
rogorc cnobilia, romis imperiaSi 313 wels qristianobis oficialur saxelmwifo religiad gamocxadebis
Semdgom sul cota 1-2 saukunis ganmavlobaSi, axladmSenebare qristianuli taZrebis sayovelTaod aRiarebul da
ramis erTaderT masobriv saxeobad bazilikuri tipis nagebobebi iqca; amasTan, miuxedavad saerTo, amosavali
sqemis identurobisa, qristianuli samyaros bazilikebi im epoqaSive aRbeWdili iyo regionaluri Taviseburebebis
niSnebiT: isini erTmaneTisgan ramdenadme mainc gansxvavdebodnen zomiT, mSeneblobis teqnikiT, gegmur-
sivrculi proporciebiT [Комеч 1984: 576-585; Koch 1995: 24-36].
Wabukauris bazilikis arqiteqturuli Tema nasazrdoebi Cans uSualod IV-VI saukuneebis romaul-bizantiuri
samyaros bazilikuri xuroTmoZRvrebisaTvis damaxasiaTebeli zogadi tendenciebiT, Tumca mis araerT detalSi
igrZnoboda zogierTi aRmosavlur-qristianuli qveynis bazilikebisTvis damaxasiaTebeli kerZo niSnebic.
magaliTad, Wabukauris bazilikaSi dadasturebul marTkuTxa gegmis sakurTxevlebs da pastoforiumebis
msgavs sivrceebs Cvenamde moRweul uadres qarTul bazilikebSi analogiebi ar moepoveba. samagierod,
sakurTxevlebis da misi mimdebare sivrceebis msgavsad mowyobis tradicia IV-VI saukuneebSi gavrcelebuli iyo
CrdiloeT siriis da `wminda miwis~ (palestinis) bazilikebSi, ufro iSviaTad mesopotamiaSi, egvipteSi. siriaSi
marTkuTxa gegmis sakurTxevlebi, rogorc advilad asaSenebel konstruqcia, IV-V saukuneebSi ufro meorexarisxovan
eklesiebSi gamoyeneboda, Tumca, am elements maleve erTgvarad `kanonizirebuli~ saxe miuRia da mraval
mniSvnelovan, monumentur bazilikaSic gamouyenebiaT. sworkuTxa sakurTxevlebi gaaCnia `wminda miwis~
amave epoqis sakmaod monumentur, maRalmxatvruli reliefuri dekoriTa da mozaikebiT Semkul zogierT bazilikasac
(mag. herodiumSi, iudeas udabno). aRsaniSnavia, rom imave xanebSi CrdiloeT siriasa da palestinaSi Tavs iCens
bazilikaTa sakurTxevlebis CrdiloeTiT da samxreTiT marTkuTxa gegmis mcire saTavsebis mowyobis Cveulebac,
Tumca maT Semdgomi pastoforiumebisgan ramdenadme gansxvavebuli funqciuri datvirTva gaaCndaT _ erT-erTi
maTgani mRvdel-diakvnebis mosasvenebel oTaxad gamoiyeneboda, meore ki sanaTlavad.

2
 nekresis naqalaqaris bazilikis sakurTxevlis marTkuTxovneba, danamdvilebiT saqarTvelos mezobeli
aRmosavlur-qristianuli qveynebis bazilikebidan gadmoRebuli mxatvruli arqiteqturuli elementi unda iyos da ara susti
samSeneblo xelovnebis Sedegi (სხვა რომ არაფერი ვთქვათ, iqve, nekresis naqalaqarzeve mikvleulia gviani
antikuri xanis, daax. III-IV ss-is monumenturi warmarTuli taZari, romelsac metad maRal teqnikur doneze
Sesrulebuli, centraluri saTavsisken simetriulad mimarTuli 4 absidi amSvenebda. gamomdinare iqidan, rom CvenSi
aseT sakurTxevliani samnaviani bazilikebi jerjerobiT sxvagan ar aris dadasturebuli, unda vifiqroT, rom am Temas
qarTul bazilikur xuroTmoZRvrebaSi Semdgom maindamainc didi popularoba ar moupovebia. aseve, zemoT
aRniSnuli regionebidan Cans Semotanili aq dadasturebuli pastoforiumTa msgavsi saTavsebi.
Wabukauris bazilikis daTariRebisTvis aseve mniSvnelovani elementia bazilikis centraluri da gverdiTi
navebis xis konstruqciebze dayrdnobili kramitis saburveliT gadaxurva. aq qarTuli bazilikebisTvis sruliad uCveulo,
gadaxurvis aRniSnuli meTodis danamdvilebiT gamoyenebis Taobaze Semdegi faqtebi metyvelebs:
1. gaTxrebis procesSi, mikvleul morkaluli naTali Sirimis qvis yvela fragments, ganurCevlad zomisa, brtylad
gaTlili hqonda mxolod sami waxnagi _ qveda rkali da gverdebi, zurgebi ki daumuSavebeli iyo. aseTi konfiguracia
savsebiT dasaSvebia navebis gamyofi kolonadis TaRebisTvis, maSin rodesac kamarebis sabjeni TaRebs zurgebic
gaTlili unda hqonoda.
2. bazilikis iatakis zedapiris maxlobel fenaSi didi raodenobiT (3 aseulze meti) aRmoCnda rkinis lursmebi,
romelTa sigrZe 7,8 sm-dan 16-18 sm-mdea, kramitebis namtvrevebTan erTad aRmoCenili amdeni lursmani mxolod
nagebobis xis konstruqciebiT gadaxurvaze SeiZleba migvaniSnebdes. marTlac, iatakis naxlobel nangrev fenaSi
nestisgan daSlili xis Zelebis kvali zogan kargad dafiqsirda.
3. taZris interieris gaTxrisas, iatakis midamoebSi mopovebul iqna Sirimisgan naTali TaRis fragmentebi.
Sesabamis maTematikur formulaSi Cven mier gazomili TaRis fragmentebis monacemebis CasmiT gamoirkva, rom
es detalebi iseTi naxevarwriuli TaRebis nawilebia, romelTa diametrebic daax. 10 sm-mde cdomilebiT, 3 metrs
udris. rogorc vxedavT, bazilikis gaTxrisas aRmoCenili Sirimis rkalurad naTali fragmentebis moxazuloba odnavac ki
ar uaxlovdeba taZris centraluri navis savaraudod zemodan SemomsazRvrav sabjen TaRTa fuZis zomas _ 6 metrs.
meores mxriv, maTi moxazuloba arc 2.4-2.25 m siganis gverdiT navebs Seesabameba.
samagierod, bazilikis navebis sigrZivad gamyof svetebsa Soris manZili swored 3 metria (5-10 sm
cdomilebiT) da amdenad, taZris interierSi dadasturebuli TaRebis nawilebi am bijebis zemodan Semomrkalav
konstruqciaTa fragmentebi unda iyos, miT umetes, rom rkaluri TaRebis zemoT aRniSnuli daumuSavebeli zurgebic
swored amgvar, kedlis sayrdeni TaRis funqcias Seesabameba.
rogorc qristianul dasavleTSi, ise romis aRmosavlur-qristianul provinciebSi, antikur-romauli
tradiciebidan gamomdinare, uZvelesi bazilikebis orferda saxuravebi umTavresad xis mzid konstruqciebs
eyrdnoboda, romlebic an gamWvirvaled Canda darbazTa interieridan, an xisve WerebiT iyo `aficruli~.
gamonaklisis saxiT centralur siriaSi, mesopotamiaSi, egviptesa da iranSi, qristianuli bazilikebis gadasaxurad
adrebizantiur xanaSive zogjer qvis kamarebic gamoiyeneboda. amasTan, isic unda aRiniSnos, rom bazilikebis
gadaxurvis am orive xerxs iyenebdnen rogorc saxelmwifo mniSvnelobis, gansakuTrebulad monumentur taZrebSi,
ise rigiT sasoflo Tu samonastro eklesiebSi.
akademikosi g. CubinaSvili bazilikebis gadaxurvis aRniSnul or meTods Soris sxvaobas ama Tu im
regionisTvis tradiciuli xuroTmoZRvruli Cvevebis nayofad miiCnevda. pativcemuli mecnieri am knonzomierebas
asabuTebda saqarTvelos magaliTiT, sadac misi moRvaweobis xanaSi cnobili yoveli bazilika, dawyebuli V-VI
saukuneebidan, marTlac mxolod qvis kamarebiT iyo gadaxuruli.
dRevandeli gadasaxedidan, ნეკრესის ბაზილიკის ნანგრევების aRmoCenis Semdeg, albaT ramdenadme
axleburad unda mivudgeT sakiTxs uZvelesi qarTuli bazilikebis upirobod qvis kamarebiT gadaxurvis Sesaxeb. ar

3
gamarTlda cnobil qarTvel xelovnebaTmcodneTa erTi nawilis Sexeduleba imis Taobazec, rom TiTqos saqarTveloSi
qristianobis saxelmwifo religiad aRiarebis Semdgom sul cota erTi saukunis ganmavlobaSi, sruliad ar igeboda
romaul-adrebizantiur Tu aRmosavlur-qristianul samyaros TiTqmis yvela provinciaSi esoden swrafad da
sayovelTaod gavrcelebuli namdvili, mozrdili bazilikebi.
ufro metic: nekresis naqalaqarze aRmoCenili, savsebiT Camoyalibebuli, romaul-bizantiuri samyaros
aRmosavleTis provinciebis `standartebTan~ agrerigad miaxloebuli gegmarebis bazilika faqtiurad adasturebs qarTul
werilobiT wyaroebSi sruliad calsaxad asaxul faqts imis Taobaze, rom pirveli qarTuli qristianuli taZrebi swored rom
iberiis oficiozis mier saberZneTidan (mematiane aq SeiZleba gulisxmobdes zogadad bizantiur samyaros) mowveuli
an iqaur mSeneblobis meTodebs kargad naziarebi adglobrivi xuroTmoZRvrebis xelmZRvanelobiT igeboda
[moqcevaÁÁ qarTlisaÁ.].
zogierTi cnobili ucxoeli xelovnebaTmcodne jer kidev saukuneze meti xnis win mivida Semdeg daskvnamde:
romis imperiasa da aRmosavleTis mezobel qveynebSi qristianobis triumfalurad gavrcelebis Semdgom daaxloebiT
erTi saukunis ganmavlobaSi, TiTqmis mTel aRmosavleT-qristianul samyaroSi ZiriTadad igeboda sakmaod
mozrdili, zustad romaul-bizantiuri stilis Tu ara, maTTan sakmaod miaxloebuli gegmarebis bazilikebi. es xana
aRmosavlur eklesiaTmSeneblobaSi ver CaiTvleba didi SemoqmedebiTi Ziebis epoqad _ Raribi xuroTmoZRvruli-
konstruqciuli xerxebiT nagebi bazilikebi zogjer maleve ingreoda miwisZvrebis Sedegad. mxolod mogvianebiT, V
saukunidan moyolebuli, rodesac pirveli bazilikebis saCqarod mSeneblobis `cieb-cxelebam~ gadaiara, aRniSnuli
qveynebis xuroTmoZRvrebi da mmarTveli wreebi Seudgnen am Temis adgilobrivi tradiciebis gaTvaliswinebiT
SemoqmedebiTad `gadaazrebas~. swored amis Sedegad Seiqmna TiTqmis yvela calkeul regionSi Zveli, klasikuri
bazilikebis modelebidan met-naklebad gansxvavebuli tipologiuri variaciebi, xSirad ki sruliad originaluri Sedevrebic
[Кондаков 1904: 30-62, 268; Strzygowski 1889: 36].
vfiqrobT, savsebiT dasaSvebia, rom Wabukauris grandiozuli, adreuli berZnul-romauli qristianuli bazilikebis
sqemiT da konstruqciebiT nagebi taZaric amave zogad-aRmosavlur tendencias davukavSiroT. sakiTxis swored
aseTi gaazrebiT SesaZlebelia pasuxi gaeces kiTxvas, Tu ratom aRar igeboda saqarTveloSi V s-is II naxevarsa da VI
s-Si aseTive gauazreblad gadmonergili, xis konstruqciebiT gadaxuruli da amis gamo, bunebrivia, naklebad
seismomedegi bazilikebi _ isini CvenSi SedarebiT naklebad wagrZelebulma, qvis kamarebiT kargad Sekrulma da
adgilobrivi xuroTmoZRvruli tradicebisadmi ukeT misadagebulma nimuSebma Secvala, romlebmac sworad SerCeuli
konstruqciebis wyalobiT Cvenamde ukeTesadac moaRwia.

ახლა ვნახოთ, რა როლი შეასრულა bazilikis arqeologiuri gaTxrebisas dadasturebul მა nivTierმა

masalამ ამ ტაძრის ზუსტად daTariRebaში.

bazilikis iatakze da mis maxloblad, nangrevi fenis qveda plastebSi mopovebuli nivTieri masala, ZiriTadad
brtyeli da Rariani kramitis fragmentebiT აღმოჩნდა warmodgenili, romlebic zogadad IV_VI ss-iT TariRdeba.
amave fenaSi sakmao raodenobiT aRmoCnda Tixis WurWlis fragmentebic, romelTa warmoeba-moxmarebis
TariRze ufro konkretulad SeiZleba saubari. magaliTad, mravlad gvxvdeba vardisfrad gamomwvari, kargad
naprialebi, msxlisebri formis mucliani, samtuCa an pirgadmokecili calyura doqebis nawilebi. zogierTi maTganis
yeli da muceli Semkuli yofila Wdeuli an ramdenimekbiliani iaraRiT amoRaruli talRuri ornamentiT (tab. I, 1-5). am
nimuSebs metad axlobeli paralelebi eZebnebaT urbnisis da loWinis adreuli Sua saukuneebis keramikidan, romelTac
mkvlevarebi IV-V s-iT aTariReben. analogiuri nawarmi aRmoCenilia naqalaqar Weremis citadelzec, romelic asevea
daTariRebuli (aq sparselTa laSqrobis Sedegad cxovreba 502 wels aris Sewyvetili).

4
 bazilikis gaTxrisas, daaxloebiT iatakis doneze, sxvadasxva adgilze aRmoCnda interieris gasanaTebeli
xelsawyoebis mravalferovani, metad saintereso koleqcia. aq warmodgenilia brinjaosa da minisgan damzadebuli
zeTis lamparebi da WaRebi. dafiqsirebuli arqeologiuri suraTis mixedviT, momxdari damangreveli katastrofisas
yoveli maTgani taZris WerSi an kedlebSi CaWedebul samagrebze yofila dakidebuli. [anTiTlid-6-3]
magaliTad, unikalur aRmoCenaTa rigs ganekuTvneba navebis gamyofi CrdiloeTis rigis me-4 da me-5
svetebs Soris dadasturebuli brinjaos Wraqi (lampari), romlis msgavsi gamoyenebiTi xelovnebis nimuSi Sua
saukuneebis qarTul arqeologiur Zeglebze mkvlevarebs jerjerobiT ar SexvedriaT (fot. 3). Wraqi idga brinjaos brtyel,
marTkuTxa fuZeze, romelis cali gverdi afsidiseburi SveriliTaa dasrulebuli da cxadia, simbolurad qristianuli eklesiis
gegmur models gamoxatavs. ეს dgari wnulebis da rgolebis monacvleobiT Sedgenil 4 jaWvze ekida, romlebic
magrdeboda Ruzisebri moyvanilobis sakidze. TviT Wraqs erTi sapatruqe lula, SroSanisebri formis reliefuri zurgi da
sawvavis Casasxmeli sferosebri muceli aqvs. es nimuSi erTis mxriv metad mWidro stilistur kavSirs amJRavnebs
gvianantikuri xanis romauli samyaros gamoyenebiTi xelovnebis amave daniSnulebis nimuSebTan, Tumca mas
aseve metad axlobeli paralelebi eZebneba IV-V saukuneebis bizantiuri samyaros sxvadasxva regionis (maT Soris
siriis) liTonis mxatvrul nakeTobebSi. Cveni SefasebiT, marTalia am aRnagobis lamparebis zogadi struqtura Zv. w.
II-I saukunebidan moyolebuli Cv.w. VI-VII ss-mde didad ar icvleba, magram Sesrulebis mxatvruli stilis da ostatobis
mixedviT maTi dajgufeba sul mcire 3 kategoriad SeiZleba. kerZod, romaul xanaSi damzadebuli aseTi nivTebis
formebi Zlier daxvewilia, proporciis kanonebis gaTvaliswinebiTaa damzadebuli (`welSi gamoyvanili~ lula,
Rerodan lilvze rbilad SeuRlebuli fexi da sxv.); maTi Semamkobeli mcenareuli, zoomorfuli Tu antropomorfuli
gamosaxulebani pirdapir Seesatyviseba gviani antikuri xelovnebis realistur xasiaTs. IV-V saukuneebSi damzadebul
aseTive struqturis lamparebs TiTqmis uwindeliviT daxvewili formebi aqvT, magram maTi dekoridan gamqral
zoomorful da antropomorful gamosaxulebebs xSirad enacvleba qristianuli simbolika (zogjer jvaris gamosaxulebaa
xolme zurgis gaformebaSi Caqsovili, Cven SemTxvevaSi ki sadgaris forma asaxavs eklesias). V-VI saukunis
mijnidan moyolebuli, aseTive aRnagobis lamparebis mxatvruli stili sakmaod xisti xdeba, gluvi formebis SeuRlebebi
xSirad wibovania, zurgis Semamkobeli ornamenti ki sqematuria. rogorc Cans, brinjaos lamparebis Sesrulebis stilis
swored aseT qronologiur gradacias iTvaliswineben is sazRvargareTeli mecnierebi, romlebic Wabukauris bazilikaSi
aRmoCenili nimuSis uaRresad axlobel analogebs zustad IV saukuniT aTariReben.
aseve mxatvrulad uaRresad daxvewili, eqvsluliani da oTxluliani brinjaos lamparebi (WaRebi) aRmoCnda
bazilikis darbazis svetebis samxreTis rigTan da sakurTxevlis aRmosavleT kedlis ZirSi (fot. 4). lamparebi zeTis
Casasxmelis irgvliv ganlagebuli ramdenime luliT, gavrcelebuli iyo Cv. w. 1-3 saukuneebSi, IV saukuneSi ki
iSviaTadRa gvxvdeba. amdenad, maTi daTariReba Cv. w. IV saukuneze an IV-V ss-Ta mijnaze ufro gviani xaniT,
albaT SeuZlebelia.
როგორც ვხედავთ, აღნიშნულმა არტეფაქტებმა სავსებით დაადასტურა გათხრების დროს
გამოვლენილ არქიტექტურულ დეტალებზე დაყრდნობით გამოთქმული მოსაზრება ამ ტაძრის
აგების ხანის შესახებ.

bazilikis mSeneblobis winare qronologiuri faza _ warmarTuli taZari

bazilikis agebis xanis dazustebis TvalsazrisiT, აგრეთვე mniSvnelovani Sedegi mogvca taZris iatakis
horizontis CaWris Sedegad dafiqsirebulma arqeologiurma suraTma. gamoirkva, rom es qristianuli bazilika agebuli
yofila TiTqmis aseTive grandiozuli warmarTuli taZris adgilze, romelic aRmosavleT saqarTveloSi qristianobis
oficialur religiad aRiarebisTanave daungreviaT; misi safuZvlis zogierTi wyoba qristianuli taZris kedlebis da

5
svetebis saZirkvlad dautovebiaT (nax. 1), daSlili nagebobis danarCeni masala ki taZris konstruqciebis asagebad
gamouyenebiaT. rogorc Cans, წარმართული taZari e. w. `seqciuri tipis~ ყოფილა, romelic erTmaneTTan
centeralur RerZze ganlagebuli gasasvlelebiT dakavSirebuli, praqtikulad erTnaeri moxazulobisa da zomis sul cota 5
oTaxisgan Sedgeboda. am sataZro nagebobebas met-naklebad maxlobeli paralelebi moeZebna antikuri xanis rogorc
wina aziis, ise TviT qarTul sakulto xuroTmoZRvrebaSi.
yvela niSniT, warmarTuli taZris dangreva da axali religiis siZlieris xazgasmiT gamomxatveli, Wabukauris
didi qristianuli bazilikis ageba daaxloebiT Tanadroulad unda momxdariyo _ bazilikis qvafenil iatakze da am iatakis
CaWris Semdeg aRmoCenil, winare qristianuli samlocvelos kulturul fenaSi dadasturebuli keramikuli masala
tipologiurad, stilisturad da Sesrulebis teqnikiT TiTqmis erTmaneTis identuria. eklesiis mainc da mainc am adgilze
ageba, albaT mTel adre qristianuli samyaros qveynebis saero Tu sasuliero mesveurTaTvis Cveul Canafiqrs
emsaxureboda: erTis mxriv warmarTuli samlocvelos dangreva da mis adgilze kidev ufro grandiozuli taZris
mSenebloba axali religiis Zvelze gamarjvebis simbolod miiCneoda, imavdroulad ki mosaxleobas Cveuli
Tayvaniscemis adgilisadmi SemorCenili mowiweba qvecnobierad axal salocavze `gadmohqnda~.

ra Tqma unda, am kompleqsis xuroTmoZRvruli analizis da warmodgenili arqeologiuri suraTis safuZvelze,

Teoriulad mainc ver gamovricxavdiT movlenaTa aseT qronologiur Tanmimdevrobas: xom SeiZleboda ukve
gauqmebuli warmarTuli taZari sabolood V saukunis pirvel an meore naxevarSi daengriaT da Wabukauris didi
bazilikac am dros aegoT; es ukanaskneli sul cota xnis Semdeg miwisZvrisgan dangreuliyo da masze mcire eklesia
saswrafod daeSenebinaT (romelmac, Tavis mxriv 1 saukune Tu iarseba) _ Wabukauris kompleqsSi taZrebis
amgvar `droSi SemWidrovebulad" monacvleobis versias kategoriulad ver ewinaaRmdegeba verc iq dafiqsirebuli
nivTieri masala da verc eklesiis xuroTmoZRvruli stili. meores mxriv, aseT viTarebaSi angariSi unda gavuwioT
Semdeg დამატებით argumentebsac:
1. rogorc cnobilia, V s-is bolos sparselebi hereTis gziT SemoiWrnen kaxeTSi, aiRes xornabuji, veliscixe,
Weremi da miadgnen ujarmas. Weremis gzaze isini nekress zurgs ukan ar moitovebdnen da marTlac, naqalaqarze
gaTxril am epoqis mraval nagebobaze kargad SeimCneva am darbevis kvali, mZlavri naxanZrali. WabukaurSi, arc
bazilikaSi da arc masze miSenebul eklesiaSi aseTi darbevis kvali sruliad ar SeiniSneba (cecxlis kvalis ar arsebobam,
konstruqciebis cal mxares gadawolis suraTma da maT qveS xeluxleblad SemorCenilma Zvirfasma nivTebma
dagvarwmuna, rom maT dangrevaSi mtris xeli ar urevia). rogorc Cans, bazilika am dros miwisZvrisgan ukve
nangrevebad iyo qceuli, axali eklesia ki jer ar iyo aSenebuli.
2. rogorc gamoirkva, aRmosavleT saqarTveloSi V saukuneSi mxolod ori damangreveli simZlavris
miwisZvraa dafiqsirebuli _ 427 da 453 wlebis. 453 wlis 7 balian miwisZvras kavkasionis qedis CrdiloeTiT mdebare
epicentriT, specialistebis azriT, didad ver unda evno nekresis bazilikisTvis. 427 wlis miwisZvris epicentri
nekresidan arcTu Sors, Tanamedrove ganjasTan mdebareobda da misi simZlavre iq 9 bals aRwevda [ Атлас
сильных... 1977: 69-94]. ai es miwisZvra ki, Tavisuflad SeiZleboda gamxdariyo Wabukauris didi bazilikis uecari,
sruli dangrevis mizezi.

amrigad, Wabukauris bazilikis xuroTmoZRvrul-stilisturi analizis Sedegebi da am Zeglis gaTxrebisas

dafiqsirebuli stratigrafiuli monacemebi TiTqos marTlac Seesatyviseba ქართულ werilobiT wyaroebSi (ქართლის
ცხოვრება, მოქცევაი ქართლისაი) moxseniebul cnobebs qarTlis mefe Trdatis mier qalaq nekresSi gamorCeviT
mniSvnelovani taZris agebis Sesaxeb. როგორც ჩანს, წარმოდგენილი argumentebiს safuZvlზე
თავისუფლად შეგვიძლია Wabukauris samnaviani bazilikა am taZarTan gaვაიგივეოთ.

6
7