9 - 3 Ogretmen

KONU ANLATIMLI
9. SINIF
KİMYA
3. FASİKÜL
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
419 soru
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Bilgi Teknolojileri
Uyarlamaları
PISA Tarzı Sorular
ÖSYM Çıkmış Sınav
Soruları fasi
www. kül
Diğ
setl
er
capya erim
izi
yinlar
Video Çözümler adr
esin i.com
iste den
yeb
ilirs
iniz
.
☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Teşekkürler…
Değerli öğretmenlerimiz
Sırrı POLAT, Bülent DEMİRTAŞ, İlker SOYLU ve Erkan ERGEN’e
katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’NIN 19.01.2018 tarih ve 30 sayılı kararı ile
belirlenen ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM
Çap Yayınlarına aittir. Devrim ÖZATA
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

ÇAP YAYINLARI«
EDİTÖR
Sanat Eserleri Yasası’na göre
Hazal ÖZNAR
Çap Yayınlarının Ostim Mah. 1207 Sokak
yazılı izni olmaksızın, No: 3/C–D Ostim / Ankara

DIZGI Tel: 0312 395 13 36
kitabın tamamı veya bir
Sercan Dizgi/Grafik Ajansı 0553 903 65 51
kısmı herhangi bir yöntemle Fax: 0312 394 10 04
basılamaz, yayınlanamaz, www.capyayinlari.com.tr

SAYFA TASARIM - KAPAK
bilgisayarda depolanamaz, bilgi@capyayinlari.com.tr
Sercan Dizgi/Grafik Ajansı
twitter.com/capyayinlari
çoğaltılamaz ve dağıtım
facebook.com/capyayinlari
yapılamaz. instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
ÇAP Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz ve edindiğiniz bilgilerden yararlanabilmeniz için
yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.
Konu Kavrama Soruları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘’kazanım’’ başlığı altında kolaydan zora
doğru, sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularını da
içerecek biçimde titizlikle oluşturulmuştur.
Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde öğrencilerimizi acemi seviyesinden
alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ile www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www. capyayinlari.com adresinden ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin (si-
mülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak içeriklere
ulaşabilmektedir. Öğrencilerimiz de bu simgenin yanındaki karekodu okutarak erişebilir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Hakan GÜLER Samet COŞKUN İrfan ÖZ

İÇİNDEKİLER
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER (22 SAAT)
Ünite Kazanımları............................................................................................................... 8
Kimyasal Türler................................................................................................................. 9
Konu Kavrama (Kazanım 1)...................................................................................... 11
Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması............................................... 13
Güçlü Etkileşimler.......................................................................................................... 18
İyonik Bağların Oluşumu............................................................................................... 22
Pekiştirme Testi 1...................................................................................................... 30
Güçlü Etkileşimler (Kovalent Bağ)................................................................................ 34
Kovalent Bağ Türleri...................................................................................................... 38
Kovalent Bağlı Bileşiklerin Adlandırılması................................................................... 48
Güçlü Etkileşimler (Metalik Bağ)................................................................................... 54
5
İÇİNDEKİLER
Zayıf Etkileşimler............................................................................................................ 60
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler................................................................................... 74
Konu Kavrama (Kazanım 10).................................................................................... 76
PISA .............................................................................................................................. 79
TAM TUR......................................................................................................................... 80
Acemi Testleri 1, 2.......................................................................................................... 81
Amatör Testleri 1, 2........................................................................................................ 85
Uzman Testleri 1, 2......................................................................................................... 89
Şampiyon Testi 1............................................................................................................ 93
Cevap Anahtarı............................................................................................................... 95
6
İÇİNDEKİLER
KİMYASAL TÜRLER ARASI
ETKİLEŞİMLER
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : Kimyasal türleri açıklar.

Kazanım 2 : Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıflandırır.
Bağlanan türlere ve bağın sağlamlığına göre sınıflandır-
ma yapar.
Kazanım 3 : Lewis yapısının nasıl çizildiğini irdeler. 1. Dönem 2. Yazılıya Hazırlık
Soruları
Sınav soruları, atom ve periyodik
Kazanım 4 : İyonik bileşiklerin kristal yapılarını kavrar. İyonik bileşik- sistem, kimyasal türler arası etkile-
lerin yapısal birimleri ile molekül kavramı ara- şimler ünitelerinin kazanımlarından
sındaki farklılıkları ifade eder. oluşur
İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını yapar.
Kazanım 5 : Kovalent bağın oluşumunu atomlar arası elektron ortak-
laşması temelinde açıklar.
Kazanım 6 : Polar ve apolar kovalent bağların özelliklerini ifade eder,
bazı temel moleküller üzerinden molekül polarlığını
açıklar.
Kazanım 7 : Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını ya-
par.
Kazanım 8 : Metalik bağın oluşumunu açıklar. Metalik bağın açıklan- 1. Dönem Sonu Değerlendirme
masında elektron denizi modeli kullanılır. Sınevı
Sınav soruları kimya bilimi, atom
Kazanım 9 : Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ve periyodik sistem, kimyasal türler
ayırt eder. arası etkileşimler ünitelerinin kaza-
a. Van der Waals kuvvetlerinin oluşumunu açıklar. nımlarından oluşur.
b. Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve

London kuvvetlerinin etkileşme güçleri karşılaştırılır.
Hidrojen bağının oluşumu açıklanır.
b. Uygun bileşik serilerinin kaynama noktası değişimleri
grafik üzerinde, hidrojen bağları ve diğer etkileşimler
kullanılarak açıklanır.
Fiziksel ve kimyasal değişimi, kopan ve oluşan bağ
Kazanım 10 :
enerjilerinin büyüklüğü temelinde ayırt eder.
Anahtar Kelimeler Deneme Sınavı – 2
Molekül İyon Hidrojen bağı Deneme Sınavının kimya bölümü
kimya bilimi, atom ve periyodik
İyonik bağ Kovalent bağ London kuvvetleri sistem, kimyasal türler arası etkile-
Polar kovalent bağ Moleküller arası etkileşimler Dipol-dipol etkileşimleri şimler ünitelerinin kazanımlarından
Bağ enerjisi Metalik bağ Apolar kovalent bağ oluşur.
Değerlik elektron sayısı Kimyasal bağ Elektron denizi
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
https://phet.colorado.edu/tr
sitelerine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel

bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
KİMYASAL TÜR BİLGİ
Maddelerin özelliklerini taşıyan ve maddeleri oluşturan en küçük yapı taşları kimya-
sal tür olarak tanımlanır. Kimyasal türler atom, iyon ve molekül olarak sınıflandırılabilir.
Kimyasal tür
Atom Molekül İyon
ATOM
Bir elementin fiziksel ve kimyasal özelliklerini gösteren en küçük birimine atom denir.
Atoma örnek olarak H, He, Cu, Fe, Ca verilebilir.
• Atomlar fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit birimlerine ayrıştırılamaz.
Ancak nükleer yöntemlerle ayrıştırılabilir.
Simülasyona ulaşmak için
capyayinlari.com sayfasını zi-
MOLEKÜL yaret ediniz ya da yukarıdaki
karekodu okutunuz.
İki veya daha fazla ametal atomunun kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşan
kimyasal türe molekül denir.
• Molekülde aynı veya farklı türde atomlar kullanılabilir.
• İki tür molekül vardır:
I. Element molekülü
AKLINDA OLSUN
II. Bileşik molekülü
Metal ve ametal elementlerden
Element Molekülü oluşan iyonik yapılı bileşikler
molekül değildir.
Aynı tür atomlardan oluşan moleküllerdir. Element moleküllerine örnek olarak
O2, H2, N2, O3 verilebilir.
N2 bir element molekülüdür.
Bileşik Molekülü
Farklı tür ametal atomlarının oluşturduğu moleküllerdir.
Bileşik moleküllerine örnek olarak H2O, CO2, NH3, H2SO4 verilebilir.
H2O bir bileşik molekülüdür.
• Bileşikler kimyasal yöntemlerle kendini oluşturan bileşenlere ayrıştırılabilir.

• İki atomlu moleküller diatomik olarak adlandırılır. Örneğin; H2, O2, N2, HCI dia-
tomik yapılı moleküllerdir.
• Üç atomlu moleküller triatomik olarak adlandırılır. Örneğin; H2O, CO2, O3 triato-
mik yapılı moleküllerdir.
• Çok atomlu moleküller poliatomik olarak adlandırılır. Örneğin; H2SO4, C6H12O6
poliatomik yapılı moleküllerdir.
9
BİLGİ

1 ÖĞRENME ALANI
CO2, P4, S8, H, NaCI, CCI4, O3, NO, H2, HCN, F2, N, Ar, CaO, NH3
Yukarıda verilen kimyasal türleri atom, element molekülü ya da bileşik mol-
ekülü olarak tabloda uygun bölüme yazınız. (Na ve Ca metal, Ar soy gaz, diğer
elementler ametaldir.)
Atom Element Molekülü Bileşik Molekülü
H, N, Ar P4, S8, O3, H2, ve F2’dir. CO2, CCI4, NO, HCN ve
NH3’tür. NaCI ve CaO
moleküler yapılı değillerdir.
İYON
NOT
Elektron almış ya da vermiş olan atom ya da atom gruplarıdır.
• Pozitif yüklü iyonlara katyon denir.
İyon
• Negatif yüklü iyonlara anyon denir.
• Elektron alan taneciğin yükü, aldığı elektron sayısı kadar azalır.
Anyon Katyon
• İyonlar tek atomlu (monoatomik) ya da çok atomlu (poliatomik) yapıda olabilir.
Na+, O2–, Mg2+ gibi iyonlar monoatomik iken CO2-
3 , NH4 , PO4 gibi iyonlar
+ 3-
poliatomik iyonlara örnek olarak verilebilir.

• Poliatomik iyonlara kök de denir.
2 ÖĞRENME ALANI
NOT Aşağıda verilen cümlelerdeki boş bırakılan yerleri kutucuklarda verilen uygun
kelimelerle doldurunuz.
Poliatomik iyonlar molekül de-
katyon atom bileşik molekül kök
ğildir. Moleküller nötr yapılı ta-
neciklerdir. atom
a. Bir elementin tüm özelliğini gösteren en küçük yapı birimine .............................. denir.
b. O kimyasal türü molekül yapılı bir elementtir.
3
bileşik
c. HNO3, molekül yapılı .............................. örneğidir.
katyon
d. Elektron veren atom veya atom gruplarına .............................. denir.
– kök
e. NH , ve CN gibi çok atomlu iyonlara ..............................
+
denir.
4
3 ÖĞRENME ALANI
Li+, SO2- – 3+ 2– 2+ 3– 3+ +
4 , OH , Al , S , NH4 , Mg , N , Fe , PO4 , H3O , CH3COO
+ 3- –
Yukarıda verilen iyonları aşağıdaki tabloda uygun bölüme yazınız.

KATYON ANYON
Monoatomik Poliatomik Monoatomik Poliatomik
Li+, Al3+, Mg2+, Fe3+ NH4+ , H3O+ S2–, N3– SO2-

4
, OH–, PO34– , CH3COO–
10
BİLGİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Kimya SB / 3. Ünite / Test – 1 KAVRAMA
5. Açıklama Örnek
KAZANIM 1
Elementin tüm özel-
1. Aşağıdaki kimyasal türlerden hangisinin karşısın- I. liğini gösteren en kü- a. SO 24-, NO 3-
da belirtilen sınıfı yanlıştır? çük yapı birimidir.
İki atomlu element
Kimyasal Tür Sınıfı II. b. F2, CI2
molekülü
A) H2 Atom
Elektron almış atom
B) H+ İyon III. c. He, Fe
grupları
C) CO Molekül
D) OH– İyon Yukarıda verilen açıklamalarla örnekler eşleştiri-
lirse aşağıdakilerden hangisi doğru olur?
E) Fe Atom
A) I. c B) I. c C) I. b
H2 moleküldür. II. a II. c
Yanıt: A II. b
III. a III. b III. b
D) E)
I. b I. a
II. a II. b
2.
CN– Ar H2O F2 III. c III. c
I’si atom olur - c
Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisinin ör- II.’si aynı elementten oluşan molekül - b
neği yukarıda yoktur? III.’sü çok atomlu anyon - a

Yanıt: A
A) Element molekülü B) Bileşik molekülü
C) Atom D) Katyon
E) Anyon
CN–: Anyon, Ar: Atom, H2O: Bileşik molekülü, F2: Element 6. Aşağıdaki tabloda bazı kimyasal türler verilmiştir.
molekülü
Yanıt: D
1 2 3
He NH4+ CO
4 5 6
Cl2 H2O P4
3. Aşağıdakilerden hangisinin türü diğerlerinden
farklıdır?
Buna göre;
A) H2O B) CH4 C) CO2 D) NO E) H2
I. Element molekülü
H2O, CH4, CO2 ve NO bileşik molekülüdür. H2 ise element
II. Bileşik molekülü
molekülüdür.
Yanıt: E şeklinde sınıflandırma yapılırsa aşağıdakilerden
hangisi doğru olur?
I II
4. Aşağıdakilerden hangisi moleküler yapılı değil- A) 1, 4 ve 6 2, 3 ve 5
dir? B) 4 ve 6 3 ve 5
A) Hidrojen gazı B) Saf su C) 3 ve 5 4 ve 6
C) Kezzap D) Neon gazı D) 4 ve 6 2, 3 ve 5

E) 2, 3 ve 5 4 ve 6
E) Tuz ruhu
Hidrojen gazı, H2; saf su H2O, kezzap HNO3 ve tuz ruhu He atomik element, NH+ 4 çok atomlu katyon, CO ve H2O bile-
HCI’dir. Neon gazı Ne olup atomik yapılıdır. şik molekülü, CI2 ve P4 element molekülüdür.
Yanıt: D Yanıt: B
11
KAVRAMA
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Kimya SB / 3. Ünite / Test – 1
Kavrama
7. Aşağıda kimyasal türlerden hangisi moleküler ya- 10.
Katyon Anyon
pılı değildir? (1H, 6C, 8O, 9F, 12Mg, 17Cl)
A) Cl2 B) C6H12O6 C) MgF2 a b c
D) H2 E) CCI4
Mg metal, F ise ametal olduğundan MgF2 bileşiği iyonik yapı-
lıdır.
Yanıt: C
Katyon ve anyon kavramlarıyla ilgili oluşturulan
Venn şemasındaki a, b ve c ile ilgili;
8. I. “a” yerine “Toplam elektron sayısı proton sa-
yısından fazladır.” ifadesi yazılabilir.
II. “b” yerine “Elektron alışverişi sonucunda olu-
şurlar.” ifadesi yazılabilir.
l ll
III. “c” yerine “örnek tanecikler: H–, SO2- –
4 , OH ”
ifadesi yazılabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lll D) I ve II E) II ve III
Yukarıda tanecik modelleri verilen kimyasal türler Katyonlarda e– < p+ olur.
Yanıt: E
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
I II III
A) He O3 H2O
B) Fe O2 NH3
C) HF HCI PCI3
D) Ar Cl2 O3
E) NO O3 PCI3
I. Atom, II. Diatomik element, II. 2 cins atom içeren 4 atomlu
bileşik molekülü
Yanıt: B
9. I. Elektron alınması sonucu oluşan çok atomlu

taneciktir. 11. Aşağıda SO2 katısının ayrışma tepkimesi verilmiştir.
II. Aynı cins atomlardan oluşan yüksüz atom SO2(k) $ S(k) + O2(g)
grubudur.
Buna göre,
III. Birbirine kovalent bağ ile bağlanmış farklı cins
atomların oluşturduğu nötr taneciktir. I. SO2, bileşik molekülüdür.
IV. Elektron sayısı proton sayısından az olan mo- II. İki farklı kimyasal tür oluşmuştur.
noatomik taneciktir. III. O2, aynı tür atomlardan oluşan moleküldür.
Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisinin yargılarından hangileri doğrudur?
açıklaması yukarıda verilmemiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) H+ B) H2O C) Ca D) PO3-
4 E) Br2 D) II ve III E) I, II ve III
SO2 $ S + O2
I. kök anyon _PO2-
4 i II. Element molekülü (Br2)
III. Bileşik molekülü (H2O) IV. Atomik katyon (H+) Bileşik Atom Element
Yanıt: C molekülü molekülü Yanıt: E
12
KAVRAMA 1-A 2-D 3-E 4-D 5-A 6-B 7-C 8-B 9-C 10-E 11-E
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLERİN
SINIFLANDIRILMASI BİLGİ
Kimyasal türler arasındaki etkileşimler;
a) bağlanan türlere göre,
b) bağın sağlamlığına göre
sınıflandırılabilir.
a) Bağlanan türe göre
Bağlanan türe göre sınıflandırma,
i) Atomlar arası
ii) Moleküller arası
şeklindedir.
i) Atomlar arası bağlar
Aynı ya da farklı tür atomlar arasındaki etkileşimler sonucunda atomlar arası bağlar NOT
oluşur.
Atomlar arası etkileşim güçlü ya
Örneğin,
da zayıf olabilir.
H2O molekülünde O – H atomları arasında
HCI molekülünde H – CI atomları arasında
Br2 molekülünde Br –Br atomları arasında
He gazında He –He atomları arasında
Fe elementinde Fe – Fe atomları arasında
etkileşimler oluşur. NOT
Verilen örneklerin tamamı atomlar arasında bağ olmasına rağmen bu bağların hepsi
güçlü ya da zayıftır denilemez. Etkileşimin atomlar veya mo-
leküller arasında olması onun
Örnek Bağın Türü Fiziksel Hâli (25°C, 1 atm) Kaynama Noktası (°C) zayıf ya da güçlü etkileşim oldu-
Fe–Fe Atomlar arası Katı 2861 ğunu göstermez.
He–He Atomlar arası Gaz –268,9
Tabloya göre, Fe atomları arasındaki bağ çok güçlü olduğundan kaynama noktası
çok yüksek ve oda koşullarında katı iken, He atomları arasındaki bağ çok zayıf olduğun-
dan kaynama noktası çok düşük ve oda koşullarında gaz hâlindedir.
ii) Moleküller arası bağlar

Aynı veya farklı tür moleküller arasındaki etkileşimler sonucunda moleküller arası
bağlar oluşur.
Atomlar arası H
H
O H O
H Moleküller arası
• Moleküller arası bağların tamamı zayıf etkileşimdir. Ancak moleküllerin çekim

güçleri farklı olduğundan kaynama noktaları ve fiziksel hâlleri farklılık gösterir.
Örnek Bağın Türü Fiziksel Hâli (25°C, 1 atm) Kaynama Noktası (°C)
H2O–H2O Moleküller arası Sıvı 100
O2–O2 Moleküller arası Gaz –183
Tabloya göre, H2O molekülleri arasında etkileşim O2 molekülleri arasındaki etkile-

şimden daha güçlüdür. Bu nedenle H2O oda koşullarında sıvı ve kaynama noktası daha
yüksek iken; O2 oda koşullarında gaz ve kaynama noktası oldukça düşüktür.
• Yukarıda belirtilen sorunlardan dolayı kimyasal türler arasındaki etkileşimleri,
bağlanan türlere göre sınıflandırmak yerine bağın sağlamlığına göre sınıflandır-
mak daha doğru olacaktır.
13
BİLGİ

4 ÖĞRENME ALANI
H
H
H 1
C 2 O 3 H...............
4
O
5 H
H
Şekildeki görselde numaralandırılmış etkileşimlerden hangileri zayıf et-

kileşimdir?
1, 2, 3 ve 5 güçlü; 4 ise zayıf etkileşimdir.
b) Bağın sağlamlığına göre sınıflandırma
Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve çekirdekler arasında
NOT elektrostatik itme ve çekme kuvvetleri meydana gelir.

– –
• Aynı yükler birbirini iter.
• Zıt yükler birbirini çeker.
+ +
Çekirdek ve elektronlar arasındaki itme kuvvetleri – Elektron

Çekirdek ve elektronlar arasındaki çekme kuvvetleri + Çekirdek
İki hidrojen atomunun birbirine yaklaşması durumunda oluşan itme ve çekme kuvvetleri
Yukarıdaki görsele göre, atomlar birbirine yaklaştığında,

NOT i) Elektronlar birbirini iter.
ii) Atom çekirdekleri birbirini iter.
Güçlü etkileşimler † Kimyasal bağ
iii) Atom çekirdekleri ile elektronlar birbirini çeker.
Zayıf etkileşimler † Fiziksel bağ
• Kimyasal türler arasında çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden çok büyükse
güçlü etkileşimler yani kimyasal bağ oluşur.
• Çekme ve itme kuvvetlerinin birbirine yakın olması durumunda ise zayıf etkile-
şimler yani fiziksel bağ oluşur.
• Soy gaz atomları hariç, atomlar arası etkileşimler güçlüdür.
• İyonlar arası etkileşimler güçlüdür.
• Moleküller arası etkileşimler zayıftır.
AKLINDA OLSUN
5 ÖĞRENME ALANI
Çekme kuvvetleri, itme kuv-
vetlerinden küçükse, bağ oluş-
Yanda I ve II numaralı kimyasal türlerde bulu- e1 e2
maz. nan protonlar sırası ile p1 ve p2 ; elektron bu-
lutları ise e1 ve e2 ile gösterilmiştir.
Kimyasal türler birbirine yaklaştığında
hangi atom altı tanecikler arasında itme P1 P2
ve çekme kuvvetlerinin oluştuğunu aşağı-
da verilen tabloya yazınız. l ll
İtme Kuvvetleri Çekme Kuvvetleri
…… ile …… arasında …… ile …… arasında
…… ile …… arasında …… ile …… arasında
P1 – P2 P1 – e2
1442443
1442443
İtme kuvvetleri Çekme kuvvetleri

e1 – e2 P2 – e1
14
BİLGİ

• Güçlü etkileşimlerin oluşması ya da kırılması sırasındaki enerji değişimi genel-

likle 40 kJ/mol den daha fazladır. Zayıf etkileşimlerde ise 40 kJ/mol den daha
düşüktür.
Zayıf etkileşim enerjisi < 40 kJ < Güçlü etkileşim enerjisi NOT
Genellikle bağ enerjisi 40 kJ/mol

den büyük olan bağlar güçlü et-
kileşim dir.
6 ÖĞRENME ALANI
Sıvı hâldeki HCI bileşiğine ait etkileşimler 1 ve 2 şeklinde numaralandırılmıştır.
2
H 1 Cl ....... H Cl
Buna göre,
a) 1 ve 2 numaralı etkileşimlerin güçlerini karşılaştırınız.
1>2
b) HCI sıvısı ısıtıldığında hâl değiştirirken hangi etkileşim zayıflar? NOT
2 Güçlü ve zayıf etkileşimler aşa-

ğıdaki gibi sınıflandırılabilir.
c) Hangi etkileşimi koparmak için gereken enerji 40 kJ/mol den daha fazladır? Kimyasal türler arasındaki etkileşimler.
Güçlü Zayıf
1 etkileşimler etkileşimler
İyonik Kovalent Metalik Van der Hidrojen

bağ bağ bağ Waals bağı
7 ÖĞRENME ALANI
kuvvetleri
3 .
...........
2 ..
..........
1 4
Yukarıdaki şekilde H2O ve NH3 molekülleri arasında 1, 2, 3 ve 4 sayıları ile

gösterilen etkileşim türlerini bağın türüne ve sağlamlığına göre sınıflandırınız.
Bağın Türüne Göre Bağın Sağlamlığına Göre

Atomlar arası Moleküller arası Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim
1 ve 4 atomlar arası güçlü etkileşim

2 ve 3 moleküller arası zayıf etkileşim
8 ÖĞRENME ALANI
I. O2 molekülündeki oksijen atomları arasındaki bağ
II. NaF bileşiğindeki Na+ ve F– iyonları arasındaki bağ
III. HF molekülleri arasındaki bağ
Yukarıdakilerden hangileri kimyasal bağ (güçlü etkileşim) tanımına uymaz?
Atomlar ve iyonlar arasındaki bağ kimyasaldır. Cevap, yalnız III fizikseldir.
15
BİLGİ
KAVRAMA Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Kimya SB / 3. Ünite / Test – 2
3. I. H2(s) $ H2(g)
KAZANIM 2
II. H2(g) $ 2H(g)
1. Kimyasal türler arası etkileşimlerin bağlanan tür- Yukarıda verilen olaylarla ilgili aşağıdakilerden
lere göre sınıflandırılması ile ilgili; hangisi yanlıştır?
I. Atomlar arası bağların tümü güçlüdür. A) I. olayda moleküller arası bağlar kopmuştur.
II. Moleküller arası bağların tamamı zayıftır. B) II. olayda kullanılan enerji daha büyüktür.
III. Atomlar arası bağlar moleküller arası bağlar- C) Her iki olayda da kimyasal türler başka bir kimya-
dan daha güçlüdür. sal türe dönüşmüştür.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? D) II. olayda güçlü etkileşimler kopmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) I. olaydaki enerji değişimi yaklaşık 40 kJ/mol’den

daha az olur.
D) I ve II E) II ve III
I. olayda kimyasal tür korunurken II. olayda kimyasal tür değiş-
Atomlar arası bağlar güçlü veya zayıf olabilir. Soy gaz atomla- miştir.
rı arası etkileşimler oldukça zayıftır. Yanıt: C
Yanıt: B
4.
2. Aşağıda verilen tabloda bazı maddelerin içerdiği bağ l. H Cl H Cl

türü, normal kaynama sıcaklıkları ve oda koşulların-
daki fiziksel hâlleri verilmiştir.
O
Kaynama Oda Koşul-
Bağın ll.
Madde Noktası larındaki H H H
Türü
(°C) Fiziksel Hâli
Atomlar O
Fe – Fe 2862 Katı
arası
Moleküller H
H2O – H2O 100 Sıvı
arası
Atomlar
He – He –269 Gaz lll.
arası
He He
Buna göre;
Oklarla gösterilen bağların güçlü ve zayıf olarak
I. Moleküller arası bağlanmalar atomlar arası
sınıflandırılması aşağıdaki seçeneklerden hangi-
bağlanmalardan zayıftır.
sinde doğru gösterilmiştir?
II. Atomlar arası bağlanmalar güçlü veya zayıf
olabilirler. I II III
III. Kimyasal türleri bağın türüne göre sınıflandır- A) Zayıf Güçlü Güçlü
mak maddenin fiziksel özelliklerini tahmin et- B) Zayıf Zayıf Güçlü
mede kullanışlı bir yöntem değildir. C) Güçlü Güçlü Zayıf
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? D) Güçlü Zayıf Zayıf
E) Zayıf Zayıf Zayıf
D) I ve II E) I, II ve III I, II: moleküller arası olduğundan zayıf
III; soy gaz atomları arasında, zayıf
Tablodaki bilgilerden tüm yargılara ulaşılır.
Yanıt: E Yanıt: E
16
KAVRAMA
Kavrama
5. Bir değişim sırasında meydana gelen enerji değişimi 8. Her seçeneğin 2 puan olduğu II. Dönem I. Kimya ya-
yaklaşık 40 kJ/mol’den büyükse güçlü etkileşimler; zılı sınavının 2. sorusu şu şekildedir.
küçükse zayıf etkileşimler kırılmış veya oluşmuştur. Soru 2: Aşağıda verilen ifadeleri doğru veya yanlış
Buna göre; olmasına göre “✔” işareti yazarak cevaplandırınız.
I. C3H7OH(s) $ C3H7OH(g) Bilgi Doğru Yanlış
II. 2HCI(g) $ H2(g) + CI2(g) Hidrojen bağı güçlü bir etki-
a. ✔
leşim türüdür.
III. F2(g) $ 2F(g)
Moleküller arası etkileşimle-
tepkimelerinden hangisinde meydana gelen ener-
b. rin tamamı zayıf etkileşim- ✔
ji değişimi yaklaşık 40 kJ/mol’den büyüktür?
lerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Kimyasal türlerin çekirdekleri
D) I ve II E) II ve III c. arasında itme kuvvetleri ✔
II. olayda H – CI atomları arasındaki bağ kopmuştur. meydana gelir.
III. olayda F–F atomları arasındaki bağ kopmuştur.

Etil alkolün buharlaşması
Yanıt: E d. için 40 kJ/mol'den daha az ✔
enerji gerekir.
C(k) + O2(g) $ CO2(g)
e. tepkimesinde üç kimyasal ✔
6. Güçlü etkileşimlerle ilgili; türden de örnek bulunur.
Buna göre, soruyu yukarıdaki şekilde cevaplayan
I. Atomlar arasında oluşur.
Zeynep, bu sorudan kaç puan almıştır?
II. İyonik bağ, kovalent bağ ve hidrojen bağı
olmak üzere üçe ayrılır. A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
Hidrojen bağı zayıf etkileşimdir. Moleküller arası etkileşimlerin
III. Kırılması veya oluşması için 40 kJ/mol'den
tamamı zayıftır.C, atom; O2 ve CO2 ise moleküldür.
daha fazla enerji gerekir.
Yanıt: C
9. Aşağıdaki tabloda bazı maddeler, maddelerin bağ
D) I ve II E) I ve III
türü ve aynı koşullar altındaki kaynama noktaları ve-
Hidrojen bağı zayıf etkileşim türüdür. rilmiştir.
Yanıt: E
Kaynama
Madde Bağ Türü
Noktası (°C)
Cu – Cu Atomlar arası 2562
CO2 – CO2 Moleküller arası –78
Ne – Ne Atomlar arası –246
7. Kimyasal türler arasında oluşan güçlü etkileşimler
C5H12–C5H12 Moleküller arası 36
kimyasal bağ olarak bilinirler.
Buna göre, bu tablodan
Buna göre;
I. Atomlar arası bağlar zayıf olabilir.
I. CH3OH'deki C ile H atomları arasındaki bağ
II. Moleküller arası bağlar, atomlar arası bağlar-
II. NaCl'deki Na+ ile CI– iyonları arasındaki bağ
dan daha güçlü olabilir.
III. H2O'daki H2O molekülleri arasındaki bağ III. Atomlar arası bağlar, moleküller arası bağlar-
verilenlerden hangileri kimyasal bağ olarak bili- dan daha güçlü olabilir.
nir? sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Atomlar ve zıt yüklü iyonlar arasındaki etkileşimler güçlü etki- I. Ne – Ne zayıftır. II. C5H12 > Ne III. Cu > CO2 şeklinde sonuç-
leşimlerdir.
lara ulaşılabilir.
Yanıt: D Yanıt: E
17
1-B 2-E 3-C 4-E 5-E 6-E 7-D 8-C 9-E KAVRAMA
BİLGİ GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER
Atomlar bileşik oluştururken elektron dizilimlerini soy gaz elektron dizilimine benze-
tebilmek için değerlik elektronlarını alır, verir ya da ortaklaşa kullanır.
Aşağıdaki tabloda bazı soy gazların katman elektron dağılımları verilmiştir.
NOT
Soy gazlar kararlı yapıda oldukla-

rından tepkimeye girme eğilimin-
de değildir. 2
He: 2 10
Ne: 2 8 18
Ar: 2 8 8
• Periyodik sistemde metaller elektron verme, ametaller ise elektron alma eğilimi
gösterirler.
• Bileşik oluşumu sırasında katman elektron dizilimini He soy gazına benzetme-
ye çalışan atomlar (1H, 3Li, 4Be gibi) dublet kuralına uyarlar.
• Bileşik oluşumu sırasıda katman elektron dizilimini He dışındaki diğer soy gaz-
AKLINDA OLSUN
lara benzetmeye çalışan atomlar (6C, 7N, 8O gibi) oktet kuralına uyarlar.
Lewis yapısı aynı zamanda
elektron-nokta yapısı olarak da
bilinir. Lewis Yapısı Nasıl Gösterilir?
Kimyasal bağlar oluşurken atomların son katmanındaki elektronlar (değerlik elekt-
ronları) kullanılır.
Lewis yapısı, bir element sembolü ile son katmandaki (değerlik) elektronlarının sa-
yısını gösteren noktalardan oluşur. Bir atomun Lewis yapısı aşağıdaki şekilde yazılır:
1. Elementin katman elektron dizilimi yazılır.
2. Son katmandaki elektron sayısı bulunur.
NOT
3. Element sembolü yazılarak element sembolünün etrafına değerlik elektron sayısı
Bir elementin etrafına en çok 8 kadar nokta konulur.
tane değerlik elektronu yazılabilir. 4. Bu noktalar sembolün dört tarafına önce teker teker yerleştirilir (He hariç). Eğer
dörtten fazla elektronu varsa sekize (oktete) ulaşıncaya kadar noktalar ikişerli olacak
şekilde eşleştirilir.
• Periyodik cetveldeki ilk 20 elementin Lewis yapıları aşağıdaki gibidir.
1. grup (1A) 18. grup (8A)
H He
NOT 1H: 1) 2. grup (2A) 13. grup (3A)14. grup (4A) 15. grup (5A) 16. grup (6A)17. grup (7A) 2He: 2)
Li Be B C N O F Ne
2He soy gazı kararlı yapıda oldu-
ğundan 2 değerlik elektronu etra- 3Li: 2) 1) 4Be: 2) 2) 5B: 2) 3) 6C: 2) 4) 7N: 2) 5) 8O: 2) 6) 9F: 2) 7) 10Ne: 2) 8)
fına He şeklinde dağıtılır.

Na Mg Al Si P S Cl Ar
11Na: 2) 8) 1) 12Mg: 2) 8) 2) 13Al: 2) 8) 3) 14Si: 2) 8) 4) 15P: 2) 8) 5) 16S: 2) 8) 6) 17Cl: 2) 8) 7) 18Ne: 2) 8) 8)
K Ca
19K: 2)8)8)1) 20Ca: 2)8)8)2)
18
BİLGİ

9 ÖĞRENME ALANI
• 3. periyotta yer alan ve Lewis yapısı X olan X elementi

• 2. periyotta yer alan ve Lewis yapısı Y olan Y elementi
Yukarıda özellikleri belirtilen X ve Y elementlerinin atom numaralarını bulunuz.
X: 2 8 3 olduğundan X
13
Y: 2 7 olduğundan 9Y
İyonların Lewis Yapısı Nasıl Gösterilir?

• Bir ametal atomu elektron alarak değerlik elektron sayısını 8’e tamamlar ve
soy gaz kararlılığına ulaşır. Ametal iyonlarının Lewis yapısı gösterilirken son
katmanındaki tüm elektronlar gösterilir ve aldığı elektron sayısı kadar (–) yük
sağ üst köşesine yazılır. Örneğin;
3 elektron
3–
alırsa
15
P: 2 8 5 P 15
P3–: 2 8 8 [P]
(Lewis yapısı)
2 elektron
alırsa 2–
8
O: 2 6 O 8
O2–: 2 8 [O]
(Lewis yapısı)
• Bir metal atomu kimyasal bağ oluştururken değerlik elektronlarını verir. Metal iyon-
larının Lewis yapısı gösterilirken değerlik elektronları yazılmaz, sadece verdiği
elekton sayısı kadar (+) yük metal sembolünün sağ üst köşesine yazılır. Örneğin;
2 elektron
verirse
12
Mg: 2 8 2 Mg 12
Mg2+: 2 8 Mg2+
(Lewis yapısı)
3 elektron
verirse
13
Al: 2 8 3 Al 13
Al3+: 2 8 Al3+
(Lewis yapısı)
10 ÖĞRENME ALANI
Çekirdek yükü
17 M
16 L
12 T
7 Z
3 Y
1 X
Elektron sayısı
2 10 18
Yukarıda X, Y, Z, T, L ve M taneciklerinin çekirdek yükü-elektron sayısı grafi-
ğinden yararlanarak bu taneciklerin Lewis yapılarını yazınız.
Tanecik Lewis Yapısı Tanecik Lewis Yapısı

X [ X ]– T
Y L [ L ]2–
Z [ Z ]3– M [ M ]–
19
BİLGİ
KAVRAMA
4. 13Al elementi ile ilgili;
KAZANIM 3
I. Lewis yapısı Al şeklindedir.
1. Lewis nokta yapısı ile ilgili aşağıdakilerden hangi- II. Bileşik oluştururken 3 elektron vererek oktet
si yanlıştır? yapısına ulaşır.
A) Element sembolü etrafına elektron sayısı kadar III. Kararlı bileşiklerindeki Lewis yapısı [ Al ]3+
nokta konulur. şeklinde olur.
B) Noktalar sembolün dört tarafına önce birer tane yargılarından hangileri doğrudur?
yazılır, daha sonra ikinciler yazılır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
C) 2He elementi kararlı yapıda olduğundan Lewis ya-
D) II ve III E) I, II ve III
pısı He şeklinde yazılır.
D) Metaller elektron verdiklerinde Lewis yapıları yazı- Al: 2 8 3 √ Al 3 elektron verirse oktede ulaşır ve
13
lırken nokta yazılmaz.
E) Anyonların Lewis yapısı yazılırken köşeli parantez Lewis yapısı Al3+ şeklinde olur.
Yanıt: C
"[ ]" kullanılır.
Lewis yapıları yazılırken sembol etrafına değerlik elektron
5. Periyodik cetvelin 3. periyot 16. grubunda bulu-
sayısı kadar nokta yazılır.
Yanıt: A nan X elementinin 2 elektron almasıyla oluşan
kimyasal tür ile ilgili;
I. Katyondur.
2. Aşağıdaki kimyasal türlerden hangisinin Lewis
nokta yapısı doğrudur? II. Lewis yapısı [ X ]2– şeklindedir.
III. Oktet kararlılığına ulaşmıştır.
Kimyasal Tür Lewis Yapısı
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 6C C
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B) 3 Li+ Li D) II ve III E) I, II ve III
C) – F–
9F X: 2 8 6 √ 16X2–
18 olur ve anyona dönüşür. oktede ulaşır.
D) 3–
7N [ N ]3–
Lewis yapısı ise [ X ]2– şeklindedir.
Yanıt: D
E) 4Be Be
–
C ; Li+ ; F Be olur. 6. Periyodik cetvelin 4. yatay sırasında bulunan X ele-
Yanıt: D mentinin Lewis nokta yapısı X şeklindedir.
Buna göre, X elementi ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
3. İyon Lewis Yapısı
A) Alkali metaldir.
I. 8 O2– [ O] 2–
B) Bileşiklerinde dublet kuralına uyarak kararlı hâle
+
geçer.
II. 19K K+
C) Bir elektron verirse oluşan kimyasal türün Lewis
III. 1 H– [ H]
–
yapısı X+ şeklinde olur.
D) Değerlik elektron sayısı 1'dir.
Yukarıda verilen iyonlardan hangilerinin Lewis
yapısı doğru gösterilmiştir? E) Çekirdek yükü 19'dur.
X: 2 8 8 1 √ şeklindedir. Bileşiklerinde oktet kuralına
Verilen yapıların tümü doğrudur. uyar.
Yanıt: E Yanıt: B
20
KAVRAMA
Kavrama
7. 2. periyotta yer alan X elementine ait iyonun Lewis 10. Elektron nokta yapısı X olan elementin atom nu-
yapısı [ X ] şeklindedir.
– marası aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Buna göre, X atomu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden A) 2 B) 5 C) 12 D) 15 E) 16

hangisi yanlıştır? Değerlik elektron sayısı 2'dir ve soy gaz değildir.
Yanıt: C
A) Atom numarası 9'dur.
B) Ametaldir.
C) Lewis nokta yapısı X şeklindedir.
D) Bir elektron vererek oktet yapısına ulaşmıştır.
E) Değerlik elektron sayısı 7'dir.
9
X: 2 7 olup 1 elektron alarak oktet yapısına ulaşmıştır.
Yanıt: D
8. Temel hâlde katman elektron dizilimi, X: a b c

şeklinde olan X elementi ile ilgili,
I. Lewis yapısı X ise a = c'dir. 11.
Baş grup elementi olduğu bilinen bir atomun
II. c = 6 ise kararlı iyonunun Lewis yapısı [ X ]2– Lewis yapısı biliniyorsa atom numarası
şeklindedir. bulunabilir.
III. b = c ise bağ yapmaya yatkın değildir.
D Y
Lewis formülünde
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III element sembolünün 20
Ca’nın
etrafında 6 elektronu bileşiklerindeki
D) II ve III E) I, II ve III bulunan atom 16. iyon yükü –2’dir.
grupta yer alır.
X: 2 8 2 ise X olur.
D Y D Y
X: 2 8 6 ise [ X ]2– olur.
1 2 3 Lewis yapısı
[ X ]3– şeklinde
X: 2 8 8 ise soy gazdır.
olan X elemen-
tinin atom
Yanıt: E
numarası 7
olabilir.
D Y
4 5
9. I. 1H
II. 9F Yukarıdaki dallanmış ağaç üzerinde en üstteki bil-
III. 11Na giden başlayarak doğru (D) veya yanlış (Y) olarak
Yukarıdaki atomlardan hangileri bileşik oluşturur- hatasız ilerleyen bir öğrenci kaç numaralı çıkışa
ken dublet kuralına uyar? ulaşır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
D) I ve III E) II ve III En üstteki bilgi hatalıdır. Değerlik elektron sayısı bulunabilir.

Ca bileşiklerinde (+2) değerlik alır.
F ve Na oktet kuralına uyar.
Yanıt: A Yanıt: D
21
1-A 2-D 3-E 4-C 5-D 6-B 7-D 8-E 9-A 10-C 11-D KAVRAMA
BİLGİ İYONİK BAĞLARIN OLUŞUMU
Metal, ametale elektron verdiğinde metalin katyonu ile ametalin anyonu oluşur. Olu-
şan katyon ile anyon arasındaki elektrostatik çekim sonucunda oluşan kimyasal bağa
iyonik bağ, iyonik bağ içeren bileşiklere de iyonik bileşik denir.
• İyonik bağ genellikle metal ve ametal atomları arasında elektron alışverişi ile oluşur.
Örneğin, 11Na ile 17Cl atomları arasında oluşan NaCI bileşiğinin Lewis yapısı
elektron
transferi
Na Cl √ Na+ [ Cl ]– şeklindedir.
bileşiğin Lewis
yapısı
Sodyum atomu (Na)

Sodyum iyonu (Na+)
1 elektron verir.
1 elektron alır.
Klor atomu (Cl)

Klor iyonu (Cl–) Sodyum klorür kristali
AKLINDA OLSUN
Örneğin,
MgF2 nin Lewis yapısı
– –
• 12Mg ile 9F atomları arasında oluşan MgF2 bileşiğinin Lewis yapısı
[ F ] Mg2+ [ F ]
–
F Mg F √ Mg2+ 2[ F ] ya da Mg2+[ F ] 2 şeklindedir.
–
şeklinde de gösterilebilir.
• 20Ca ile 8O atomları arasında oluşan CaO bileşiğinin Lewis yapısı
Ca O √ Ca2+[ O ]2– şeklindedir.
11 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda formülleri verilen iyonik bileşiklerin Lewis yapılarını çiziniz.
(3Li, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 15P, 16S, 17CI, 19K)
Bileşik Formülü Lewis Yapısı Bileşik Formülü Lewis Yapısı

LiF Li [ F ]
+ –
MgS Mg2+ [ S ]2–
CaCI2 Ca2 2 [ Cl ]– Na3P 3Na+ [ P ]3–

+
AlF3 Al3+3 [ F ]– K2O 2K+ [ O ]2–
22
BİLGİ

12 ÖĞRENME ALANI
X ve Y elementleri ile ilgili,
• X elementi 3. yatay sıranın ilk elementidir.
• 32Y elementinin çekirdeğindeki temel tanecik sayıları birbirine eşittir.
bilgileri veriliyor.
Buna göre, X ile Y arasında oluşan kararlı bileşiğin Lewis yapısını çiziniz.
X 2 8 1 olur ve X ( 2X+ [ Y ]2–

Y nin proton sayısı 16 dır. Y 2 8 6 Y
13 ÖĞRENME ALANI
–
Lewis yapısı A3+ 3[ B ] şeklinde olan bileşikteki iyonlar 2. periyot soy gaz
elektron düzeninde olduğuna göre, A ve B elementlerinin proton sayıları kaç-
tır?
2. periyot soygazı 2 8 ise P

3+
A10 & P = 13 olur. P
B-10 & P = 9 olur.
İyonik Bağlı Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması

1. İyonik bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken, genellikle önce pozitif yüklü metal
katyonu, ardından negatif yüklü ametal anyonu yazılır.
2. Bileşikteki iyon yükleri toplam sıfır olmalıdır. Bunu sağlamak için iyonların de-
ğerlikleri işaretler dikkate alınmadan çaprazlanır. Örneğin;
X Y XY
m+ n–
√ n m
Al O √ Al O
3+ 2– elde edilir.
2 3
3. İyon yüklerinin mutlak değerleri eşitse, iyonlar birer tane eşleşir. Örneğin;
Mg2+ ve O2– için MgO yazılır, Mg2O2 kullanılmaz.
Al3+ ve P3– için AIP yazılır, Al3P3 kullanılmaz.
4. İyon yüklerinin sayısal değeri birbirinin katı ise formül sadeleştirilerek yazılır.
Örneğin;
Sn4+ ve O2– için SnO2 yazılır, Sn2O4 kullanılmaz.
5. İyonlarda kök varsa, kök parantez içine alınarak çaprazlama işlemi yapılır.
Örneğin;
Al3+ ve OH– için Al(OH)3 yazılır.
Ca2+ ve PO3-
4 için Ca3(PO4)2 yazılır.
23
BİLGİ

14 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen iyonların oluşturacağı iyonik bileşiklerin formüllerini yazınız.
Cl– S2– P3–
Li+ LiCI Li2S Li3P
Ca2+ CaCI2 CaS Ca3P2
Al3+ AICI3 Al2S3 AIP
15 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen iyonların oluşturacağı iyonik bileşiklerin formüllerini yazınız.
NO-3 SO24- PO3-

4
NH+ NH4NO3 (NH4)2SO4 (NH4)3PO4

4
Sn4+ Sn(NO3)4 Sn(SO4)2 Sn3(PO4)4
Fe2+ Fe(NO3)2 FeSO4 Fe3(PO4)2
İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı

İyonik bileşiklerde zıt yüklü iyonlar itme ve çekme kuvvetlerini dengeleyecek şekilde
bir araya gelerek düzenli bir kristal örgü yapı oluşturur. İyonik bileşiklerin en küçük
birimini oluşturan bu yapılara birim hücre denir.
• Kristal örgü yapısında her iyon, belirli sayıda zıt yüklü iyon tarafından çekilmek-
tedir. Örneğin, NaCI bileşiğinde 1 tane Na+ iyonu 6 tane CI–, 1 tane Cl– iyonu
da 6 tane Na+ iyonu tarafından çevrelenip çekilmektedir.
NOT
İyonik bileşiklerde en küçük birim

molekül değil, birim hücredir.
NaCl’nin kristal örgü yapısı ve birim hücre gösterimi
İyonik Bağlı Bileşiklerin Genel Özellikleri

1. Oda koşullarında katı hâlde bulunurlar.
2. Erime ve kaynama noktaları yüksektir.
3. Katı hâlde elektrik akımını iletmezler, ancak sulu çözeltilerinde ve erimiş hâlde
iyonlarına ayrıştıklarından elektrik akımını iletirler.
4. Sert ve kırılgandırlar, herhangi bir zorlamada kırılırlar, işlenemezler.
5. İyonik bileşikler molekül formülü ile gösterilmezler.
6. İyonik bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çözünür.
NaCI(k) + H2O $ Na+(suda) + CI–(suda)
7. Büyük bir kısmı suda iyi çözünür. Bazı iyonik bileşikler suda çok az çözünür.
24
BİLGİ

İyonik Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması

İyonik bağlı bileşikler;
i) Metal-ametal,
ii) Metal-kök,
iii) Kök-kök,
iv) Kök-ametal
grupları arasında olabilir.
İyonik bileşikler adlandırılırken bazı sabit ve değişken değerlikli metaller ile sık
kullanılan anyon ve katyonlar bilinmelidir.
Sabit Değerlikli Metaller Değişken Değerlikli Metaller
1A grubu $ Li, Na, K (1+)

2A grubu $ Be, Mg, Ca, Ba (2+)
Fe, Hg, Cu, Pb, Sn
3A grubu $ Al (3+)
B grupları $ Ag (1+), Zn (2+), Ni (2+)
Anyonlar Katyon
(1–) yüklü (2–) yüklü (3–) yüklü (4–) yüklü (1+) yüklü
H–: hidrür O2–: oksit N3–: nitrür C4–: karbür 4:

NH+
amonyum
F–: florür S2–: sülfür P3–: fosfür
Cl–: klorür 4 : sülfat

SO2- 4 : fosfat
PO3-
Br–: bromür CO23- : karbonat
I–: iyodür
NO-3 : nitrat
OH–: hidroksit
CH3COO–: asetat
CN–: siyanür
Adlandırma Kuralları
KURAL-1: (Sabit değerlikli metal-ametal)
• Önce metalin adı ardından ametal iyon adı okunur.
Metal adı + Ametalin anyon adı
Örnekler:
Bileşik Adı
NaBr Sodyum bromür
MgCI2 Magnezyum klorür
CaO Kalsiyum oksit
Al4C3 Alüminyum karbür
Na3N Sodyum nitrür
KF Potasyum florür
25
BİLGİ

KURAL-2: (Değişken değerlikli metal-ametal)
• Metalin adından sonra metalin değerliği parantez içinde Roma rakamı ile
yazılır.
Örnekler:
Bileşik Adı
FeCI2 Demir (II) klorür
Cu2O Bakır (I) oksit
HgO Cıva (II) oksit
PbO2 Kurşun (IV) oksit
SnS Kalay (II) sülfür
KURAL-3: (Metal-kök)
• Önce metal adı ardından kök adı okunur.

• Değişken değerlikli metalin yükü, iyonun yükü kullanılarak bulunabilir. Ör-
neğin; CuSO4 bileşiğinde SO2- 2+ yüklüdür. Fe(OH)
4 yükünden dolayı, Cu 3
bileşiğinde OH– yükünden dolayı Fe3+ yüklüdür.
Örnekler:
Bileşik Adı
NaOH Sodyum hidroksit
KCN Potasyum siyanür
Mg(NO3)2 Magnezyum nitrat
Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit
CuSO4 Bakır (II) sülfat
Fe2(CO3)3 Demir (III) karbonat
KURAL-4: (Kök-kök)
• Önce birinci kök adı sonra da diğer kök adı okunur.
Örnekler:
Bileşik Adı
NH4NO3 Amonyum nitrat
(NH4)2SO4 Amonyum sülfat
KURAL-5: (Kök-ametal)
• Önce kök adı ardından ametal iyon adı okunur.
Örnekler:
Bileşik Adı
(NH4)2S Amonyum sülfür
(NH4)3P Amonyum fosfür
26
BİLGİ

16 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda bazı bileşikler ile bileşiklerin sistematik adları verilmiştir.
Tabloda boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.
Bileşik Adı Bileşik Adı
NaF Sodyum florür )

a. (..................................... BaO Baryum oksit )
f. (...................................
K2S Potasyum sülfür )

b. (..................................... AIN )
g. (............. Alüminyum nitrür
CaBr2 )
c. (.................. Kalsiyum bromür CaC2 Kalsiyum karbür )
h. (...................................
AgCl Gümüş klorür )
d. (..................................... MgH2 )
ı. (................ Magnezyum hidrür
ZnI2 )
e. (................... Çinko iyodür Li3P Lityum fosfür )
i. (...................................
17 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda değişken değerlikli metallerin oluşturduğu bileşikler ile bileşikler-
in sistematik adları verilmiştir.
FeCl2 )
a. (.................... Demir (II) klorür SnS2 Kalay (IV) sülfür )
f. (...................................
CuBr2 Bakır (II) bromür )

b. (.................................... Pb3N2 )
g. (............. Kurşun (II) nitrür
Hg2O )
c. (.................... Cıva (I) oksit Fe2O3 Demir (III) oksit )
h. (...................................
FeS Demir (II) sülfür )
d. (.................................... PbO2 Kurşun (IV) oksit )
ı. (...................................
Cu3P )
e. (.................... Bakır (I) fosfür SnF2 )
i. (............. Kalay (II) florür
18 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda bazı metallerin köklerle oluşturduğu iyonik bileşikler ile sistema-
tik adları verilmiştir.
Tabloda boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile doldurunuz.
NaOH Sodyum hidroksit )

a. (..................................... MgCO3 )
ı. (................. Magnezyum karbonat
Potasyum nitrat ) Ba(OH)2

KNO3 b. (..................................... i. (.................) Baryum hidroksit
Kalsiyum fosfat )
Ca3(PO4)2 c. (..................................... AgCN )
j. (................. Gümüş siyanür
Alüminyum sülfat ) Zn (PO )

Al2(SO4)3 d. (..................................... k. (....................
3 4 2) Çinko fosfat
Demir (III) nitrat ) HgSO4

Fe(NO3)3 e. (..................................... l. (.................) Cıva (II) sülfat
CuSO4 Bakır (II) sülfat )

f. (..................................... SnCO3 )
m. (................. Kalay (II) karbonat
Sn(CN)4 Kalay (IV) siyanür )

g. (..................................... Pb3(PO4)4 )
n. (..................... Kurşun (IV) fosfat
Pb(SO4)2 h. (..................................... Cu(CH3COO)2 )

Kurşun (IV) sülfat ) o. (............................. Bakır (II) asetat
27
BİLGİ
4. Aşağıda kükürt ve potasyum atomlarının katman-

KAZANIM 4 elektron dağılımları verilmiştir.
1.
Katı hâldeyken Kristal örgü
elektrik akımını iletmezler. yapılıdırlar.
l ll
İyonik Bileşikler
lV lll
Elektron alışverişi
Moleküler yapılıdırlar.
sonucu oluşurlar.
S atomu K atomu
İyonik bileşikler ile ilgili yukarıda verilen kavram Buna göre, bu iki element arasında oluşacak ka-
haritasında hangi bilgiler doğrudur? rarlı bileşik ile ilgili,
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II I. Lewis yapısı 2K+ [ S ]2– şeklindedir.

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV II. Bağ oluşumunda K atomu elektron verirken,
İyonik bileşikler birim hücrelerden oluşurlar. S atomu elektron alır.
Yanıt: D
III. Formülü KS2'dir.
2. Aşağıda adları verilen bileşiklerden hangisinin yargılarından hangileri doğrudur?
formülünde bulunan toplam atom sayısı hatalı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yazılmştır?
İçerdiği Atom Formülü K2S'dir.
Bileşiğin Adı Yanıt: C
Sayısı
A) Magnezyum hidroksit 5
B) Amonyum fosfat 20
C) Potasyum siyanür 5
D) Demir (III) karbonat 14
E) Kalay (II) asetat 15
A) Mg(OH)2: 5 B) (NH4)3PO4: 20 C) KCN: 3

D) Fe2(CO3)3: 14 E) Sn(CH3COO)2: 15 Yanıt: C
5. Aşağıda verilen iyonik bileşiklerden hangisinin

3. 12X ve 9Y atomları arasında oluşan kararlı bileşik Lewis yapısı yanlıştır?
ile ilgili, (3Li, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 16S, 17CI, 20Ca)
I. İyonik yapılıdır.
İyonik Bileşik Lewis Yapısı
II. Oluşurken sadece Y atomu oktede ulaşır.
A) LiF Li+ [ F ]–
III. X atomu Y atomuna iki elektron vermiştir.
yargılarından hangileri doğrudur? B) CaO Ca+[ O ]–
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) MgCI2 Mg2+2 [ Cl ]
–
D) I ve III E) I, II ve III
D) Na2O 2Na+ [ O ]2–
12
X 2 8 2 2A Metal, 9Y 2 7 Ametal √ X, Y'ye
E) Al2O3 2Al3+ 3 [ O ]2–
2 elektron vererek iyonik bağlı bileşik oluşur. Her iki atom da
oktede ulaşır. CaO Lewis yapısı Ca2+ [ O ]2– şeklindedir.
Yanıt: D
Yanıt: B
28
KAVRAMA
Kavrama
6. Yemek tuzunun kristal yapısı aşağıda verilmiştir. 9. Bileşik Sistematik Adı
I. Na2S a. Alüminyum fosfat
II. Na2SO4 b. Sodyum sülfür
: Cl– III. AlP c. Sodyum sülfat
: Na+ IV. AlPO4 d. Alüminyum fosfür
Yukarıda verilen iyonik bileşiklerin adlarıyla doğ-

ru eşleştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir?
Buna göre, yemek tuzu ile ilgili aşağıdakilerden A) I. b B) I. b C) I. c

hangisi yanlıştır? II. c II. c II. b
A) Anyonlar katyonlardan daha büyüktür. III. d III. a III. a
B) Kırılgan yapılıdır. IV. a IV. d IV. d
C) Her bir Na+ iyonu etrafında 4 tane Cl– iyonu vardır.
D) Bileşik elektrostatik çekim kuvveti sonucu oluşur. D) I. c E) I. a
E) Kristaldeki iyonların oranı 1:1'dir. II. b II. d
Kristal yapısı incelenirse kübün ortasındaki Na+ iyonu etrafın- III. d III. c
da kübün yüzey merkezlerindeki CI– iyonlarından 6 tane oldu-
IV. a IV. b
ğu görülür.
Yanıt: C
Na2S: Sodyum sülfür, Na2SO4: Sodyum sülfat

7. Aşağıda verilen bileşik formülü ve bileşik adı eş- AlP: Alüminyum fosfür, AlPO4: Alüminyum fosfat
Yanıt: A
leştirmelerinden hangisi yanlıştır?
Bileşik Formülü Bileşik Adı

A) Na2O Sodyum oksit
B) K2CO3 Kalsiyum karbonat
C) AgNO3 Gümüş nitrat
D) BaSO4 Baryum sülfat
E) Mg(OH)2 Magnezyum hidroksit
2021 / MSÜ
10. X bileşiği ile ilgili;
K2CO3: Potasyum karbonat • Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.
Yanıt: B
• Yapısında sadece ametal atomları bulunur.
• Bileşiğin formülünde toplam 11 tane atom
8. Aşağıdaki tabloda bazı katyonlar ve anyonlar veril- vardır.
miştir.
Katyon Anyon Buna göre, X bileşiğinin adı aşağıdakilerden han-
Sn4+ O2– gisi olabilir?
Fe3+ PO3-
4
A) Kurşun (IV) sülfat
NH+ SO2- B) Sülfürik asit
4 4
C) Amonyum sülfür
Buna göre, aşağıdaki iyonik bileşiklerden hangi-
D) Amonyum sülfat
sinin formülü hatalı yazılmıştır?
E) Kalay (II) karbonat
A) Sn3(PO4)4 B) (NH4)2SO4 C) Fe2O3
Kurşun ve Kalay metaldir. Sülfürik asit: H2SO4 (9 atom)
D) Sn2(SO4)4 E) FePO4
Amonyum sülfür: (NH4)2S (11 atom) ve Amonyum sülfat:
Sn4+ SO2- & Sn 2 (SO4) 4 & Sn(SO4)2 olur. (NH4)2SO4 (15 atom)
4
Yanıt: D Yanıt: C
29
1-D 2-C 3-D 4-C 5-B 6-C 7-B 8-D 9-A 10-C KAVRAMA
İyonik Bağların Oluşumu
PEKİŞTİRME TESTİ 1 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Kimya SB / 3. Ünite / Test – 4
1. İyonik bileşikler suda iyonlaşarak çözünürler. 4. X ve Y atomları arasındaki iyonik bağın oluşumu aşa-
Buna göre, aşağıdaki suda iyonlaşma denklemle- ğıda verilmiştir.
rinden hangisi doğrudur? X Y
A) K2SO4(k) √ 2K2+(suda) + SO-4 (suda)
B) AlCl3(k) √ Al3+(suda) + Cl–(suda)
C) Mg(NO3)2(k) √ Mg2+(suda) + 2NO-3 (suda)
D) NH4CI(k) √ N3–(suda) + 4H+(suda) + CI–(suda)
E) CaF2(k) √ Ca+(suda) + 2F–(suda)
A'da yükler ters yazılmış. B'de 3Cl– olmalı, D'de NH+

4 ve Cl
–
olmalı E'de ise Ca2+ olmalıdır.

Yanıt: C
2. İyonik bağlar ile ilgili,

I. Yapısında metal atomu bulunur.
II. Elektron alışverişi sonucu oluşur.
III. Bağı oluşturan iyonlar oktede ulaşmıştır. Buna göre,
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? I. X atomu bir elektron vererek X– iyonuna dö-
nüşür.
II. X atomu dublete, Y atomu ise oktede ulaş-
mıştır.
İyonik bağ kök iyonlar arasında da oluşur. NH+ 4 iyonu bileşikle-
ri iyoniktir. Her iyon oktet kuralına uymaz. Li+ dublete uyar. III. Bileşiğin Lewis yapısı X– [ Y ]+ şeklindedir.
Yanıt: B yargılarından hangileri doğrudur?
3. Aşağıda X, Y, Z, T, K ve L atomlarının katman sayısı
değerlik elektron sayıları sütun grafiği verilmiştir.
X, 1 elektron vererek X+
iyonuna dönüşürken dublete ulaşır.
Değerlik Elektron Sayısı Lewis formülü X [ Y ] şeklindedir.
+ –
7 Yanıt: B
K
6
Z
5
4 5. Lewis yapısı,
3
T 2X3+3[ O ]2–
2
L
1 X şeklinde olan bileşik ile ilgili,
Y
I. X'in atom numarası 13 olabilir.
1 2 3 4 Katman Sayısı
II. Moleküler yapılıdır.
Buna göre, harflendirilen elementlerin birbiriyle
III. Katı hâlde elektrik akımını iletmez.
oluşturdukları kararlı iyonik bileşiklerin hangisi-
nin formülünde en fazla atom bulunur? yargılarından hangileri doğrudur? (8O)
A) X-Z B) Z-T C) Y-K A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) Z-L E) K-T D) I ve III E) I, II ve III

X: 8A soy gaz, Y: 1A metal, Z: 6A ametal, T: 3A metal, K: 7A
13
X 2 8 3 ise X3+ iyonu oluşur. İyonik bileşikler mole-
ametal, L: 2A metal, X, bileşik oluşturmaz. Y+, Z2–, T3+, K–,
L2+ iyonları oluşur. T3+ ve Z2– arasında T2Z3 bileşiği oluşur. küler yapılı değildir.
Yanıt: B Yanıt: D
30
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. 9. Aşağıda verilen iyonik bileşiklerden hangisinin
O F suda çözünme denklemi yanlış verilmiştir?
Na Mg S Cl –
A) NH4CI(k) √ NH+
4 (suda) + CI (suda)
K
B) FeSO4(k) √ Fe+(suda) + SO-4 (suda)
C) HgCI2(k) √ Hg2+(suda) + 2CI–(suda)
D) Ca3(PO4)2(k) √ 3Ca2+(suda) + 2PO3-
4 (suda)
Yukarıdaki periyodik cetvelde yer alan elementle-
E) ZnCO3(k) √ Zn2+(suda) + CO2-
3 (suda)
rin yapmış oldukları bileşikler ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) NaF bileşiğindeki iyonlar izoelektroniktir. FeSO4(k) √ Fe2+(suda) + SO2-
4 (suda)
B) Mg atomu bileşiklerinde 2+ değerliğini alır. Yanıt: B
C) K2O bileşiğinde K elektron alır.

D) Mg ile CI elementlerinin oluşturduğu iyonik bileşi-
ğin Lewis yapısı Mg2+2 [ Cl ]– şeklindedir. 10. X ve Y atomlarının iyonik yapılı bileşik oluşturmaları
sırasındaki elektron değişimi aşağıdaki grafikte gös-
E) Na2S bileşiği katı hâlde elektrik akımını iletmez.
terilmiştir.
K2O bileşiğinde K metali elektron verir.
Yanıt: C Elektron Sayısı
20 X
7. X bileşiği suda çözündüğünde suya verdiği iyon sayı-
18
ları grafikteki gibidir.
17 Y
İyon Sayısı Zaman
3a
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a
A) X ve Y'nin çekirdek yükleri arasındaki fark 3'tür.
Zaman
t B) Bileşiği oluşturan iyonlar 18Ar soy gazı ile izoelekt-
roniktir.
Buna göre X'in formülü aşağıdakilerden hangisi
C) X metal, Y ametaldir.
olabilir?
(1H, 7N, 12Mg, 13Al, 20Ca) D) Bileşiğin Lewis yapısı 2 X+ [ Y ]2– şeklindedir.
E) Bileşiğin sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.
A) NH3 B) CaH2 C) AICI3
Lewis yapısı X2+2 [ Y ]– şeklindedir.
D) Mg3N2 E) CaCI2
Yanıt: D
AlCI3 √ Al3+ + 3CI- şeklinde iyonlaşır.
a 3a
Yanıt: C
8. Lewis yapısı,
11. Aşağıda adı verilen bileşiklerden hangisinin an-
2 X+ [ Y ]2– yonu çok atomludur?
şeklinde olan bir bileşiğin adı aşağıdakilerden A) Amonyum sülfür
hangisi olamaz?
B) Alüminyum nitrür
A) Sodyum oksit B) Lityum sülfür C) Sodyum asetat
C) Potasyum sülfür D) Magnezyum klorür D) Amonyum fosfür
E) Lityum oksit E) Demir (III) oksit
X+ ve Y2– iyonlarını içeren bileşik olmalıdır. Magnezyum klo-
Formülleri sırasıyla: (NH4)2S, AlN, CH3COONa, (NH4)3P,
rürde Mg2+ ve CI– iyonları bulunur. Fe2O3
Yanıt: D Yanıt: C
31
1-C 2-B 3-B 4-B 5-D 6-C 7-C 8-D 9-B 10-D 11-C PEKİŞTİRME
İyonik Bağların Oluşumu
PEKİŞTİRME TESTİ 2
1. 3. Aşağıda bazı bileşiklerin formülleri ve adları verilmiştir.
Bileşik Formülü Bileşik Adı
LiNO3 Amonyum fosfat

A
FeN Lityum nitrat
(NH4)3PO4 Demir (lll) nitrür
Yukarıda katman elektron dizilimi verilen atomun

Buna göre, bileşiklerin formülleri ile adlarının
CI–, SO2- ve PO3- iyonlarıyla oluşturduğu bile-
4 4
eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru
şiklerin formüllerindeki toplam atom sayısı aşağı-
verilmiştir?
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) B) C)
CI– SO2-
4 PO3-
4
A) 4 13 6
B) 4 17 6
D) E)
C) 3 13 17
D) 4 17 17
E) 3 17 6
LiNO3: Lityum nitrat, FeN: Demir (III) nitrür,
(NH4)3PO4: Amonyum fosfat

X 2 8 3 X3+ iyonu oluşur. XCI3 = 4, X2(SO4)3 = 17, Yanıt: B
XPO4 = 6
Yanıt: B
4. (NH4)3PO4 bileşiği ile ilgili,
I. Kök-kök bileşiğidir.
II. Suda amonyum ve fosfat iyonlarına ayrışır.
2. Bilgi: Bileşiği oluşturan iki atom arasındaki elektro- III. Yapısında metal atomu bulunmaz.
negatiflik farkı (¢EN) arttıkça, bağın iyonik karakteri yargılarından hangileri doğrudur?
artar.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Atom Al Cl K Li F Na Ca D) I ve III E) I, II ve III
Elektronegatiflik 1,5 3,0 0,8 1,0 4,0 0,9 1,0 Tüm atomlar ametaldir.
Suda NH+ 3-
4 ve PO4 iyonlarına ayrışarak çözünür. Bileşiğin
Yukarıdaki tabloda bazı elementlerin Pauling ölçeği- adı Amonyum fosfat'tır.
ne göre hesaplanmış elektronegatiflik değerleri veril- Yanıt: E
miştir.
KF CaCl2 LiF NaF AlCl3

5. I. Kalsiyum fosfür
1 2 3 4 5
II. Alüminyum sülfat
Buna göre yukarıda verilen bileşiklerden hangi-
III. Cıva (II) nitrat
lerinin yeri değiştirilirse bağın iyonik karakterleri
1'den 5'e doğru azalarak sıralanmış olur? Yukarıda sistematik adları verilen iyonik bileşik-
lerden hangilerinin formülü X3Y2 şeklindedir?
A) 2-4 B) 1-4 C) 1-5 D) 3-5 E) 2-3
Elektronegatflik farklarına bakılırsa;
D) I ve III E) II ve III
KF = 3,2, CaCl2 = 2,0, LiF = 3,0, NaF = 3,1, AlCI3 = 1,5
I. Ca3P2, II. Al2(SO4)3, III. Hg(NO3)2
Yanıt: A
Yanıt: A
32
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Formülde iki 9. Baş grup elementlerinden X ile Y arasında oluşan
cins toplam 5 Kalsiyum nitrat
l ll XY3 bileşiğindeki iyonlar izoelektroniktir.
atom bulunur. şeklinde okunur.
Buna göre;
Suda
V Ca3N2 lll Oda koşullarında
iyonlaşarak I. X'in çekirdek yükü, Y ninkinden büyüktür.
elektrik akımını iletmez.
çözünür.
II. X, toprak metali; Y ise halojen olabilir.
lV
III. Bileşikte alınan elektron sayısı, verilen elekt-
Birim hücrelerden
oluşur. ron sayısına eşittir
Yukarıdaki görselde Ca3N2 bileşiği ile ilgili verilen
bilgilerden hangisi yanlıştır? (7N, 20Ca) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III
Ca3N2: Kalsiyum nitrür olarak adlandırılır. XY3'te X3+ Y– iyonları izoelektronik olduklarından
Yanıt: B
e+3
X3e+ ve -
e - 1 Ye & X'in çekirdek yükü Y'ninkinden 4 fazladır.
X, 3A'da, Y ise 7A'da olabilir.
7. İyonik bir bileşik suda çözündüğünde sudaki iyon sa-
Tüm iyonik bileşiklerde alınan elektron sayısı verilen elektron
yıları grafikteki gibi olmaktadır. sayısına eşittir.
İyon Sayısı Yanıt: E
3a Yn–
2a Xm+
10. Li2O bileşiğinin Lewis yapısı aşağıdakilerden
Zaman hangisinde doğru verilmiştir? (3Li, 8O)
t
Buna göre, A) Li+ [ O ]– B) Li+ [ O ]2– C) Li2+ [ O ]2–
I. m = 3 ve n = 2 dir. D) 2 Li+ [ O ]2– E) 2 Li+ [ O ]2–

II. Grafik alüminyum karbonat'a ait olabilir.
III. Bileşiğin Lewis yapısı 2 X3+ 3 [ Y ]2– şeklinde 3

Li 2 1 Li 8
O 2 6 O √ 2 Li+ [ O ]2– olur.
olabilir. Yanıt: D
D) I ve II E) I, II ve III 11. X ve Y element atomları ile ilgili,
Xm+ iyonu 2a, Yn– iyonu 3a kadar ise bileşik formülü X2Y3 olur. • X, 3. periyodun 2. elementidir.
Sudaki iyonları X3+ ve Y2– olur.
Bileşik Alüminyum Karbonat –Al2(CO3)3 olabilir.
• Y, 11Na ile aynı periyotta, 7N ile aynı grupta
yer alır.
Lewis yapısı Al2S3'teki gibi 2X3+ 3 [ Y ]2– olabilir.
Yanıt: E bilgileri veriliyor.
Buna göre, X, Y elementi ve bunların oluşturduğu
kararlı bileşik ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
8. Sistematik adı “Amonyum fosfür” olan bileşik ile il- gisi yanlıştır?
gili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Bileşiğin Lewis yapısı 3X2+2 [ Y ]3– şeklindedir.
A) Metal ve ametal atomları arasında elektron alışve-
B) Bileşik formülü X3Y2'dir.
rişi sonucu oluşmuştur.
B) Kristal örgü yapılıdır. C) Eritilmiş hâlde elektrik akımını iletir.
C) Birim hücrelerden oluşur. D) Bileşiğin yapısındaki iyonlar aynı soy gaz elektron
D) Formülünde üç cins, toplam 16 tane atom bulunur. düzenindedir.
E) Suda iyonlaşarak çözünür. E) Y'nin atom numarası 15 iken X'inki 12'dir.

2+ ile 15Y3– izoeletronik değildir.
Amonyum fosfür = (NH4)3P'dir. Yapısında metal bulunmaz. 12X
Yanıt: A
Yanıt: D
33
1-B 2-A 3-B 4-E 5-A 6-B 7-E 8-A 9-E 10-D 11-D PEKİŞTİRME
BİLGİ GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (KOVALENT BAĞ)
Aynı ya da farklı tür ametal atomları arasında iki veya daha fazla elektronunun ortaklaşa
kullanılması ile kovalent bağ, kovalent bağ ile oluşan bileşiklere de kovalent bileşikler denir.
• Bir atomun bağ yapma kapasitesi Lewis sembolündeki tekli elektron sayısı ka-
dardır. Buna göre, aşağıdaki tabloda bazı grup elementlerinin bağ yapma kapa-
siteleri verilmiştir.
1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A
H Be B C N O F
Bağ
1 2 3 4 3 2 1
kapasitesi
• Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan değerlik elektron çiftlerine bağlayıcı (ortaklan-
mış) elektron çifti, bağ oluşumuna katılmayan değerlik elekton çiftlerine ortaklan-
mamış elektron çifti denir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını ziyaret ediniz.
NOT Ortak kullanılan bir çift elektron, bir kovalent bağ yapar ve (–) çizgi ile gösterilir.
Molekül Oluşumu Bağ Sayısı
Kök içeren bileşikler (Örneğin
NH4CI, NH4NO3, NaNO3, KOH, H + H√ H H√H H
CaSO4… gibi) hem iyonik hem Bağlayıcı elektron
de kovalent bağ içerir.
H2 1 tane tekli bağ
√
2 Hidrojen atomu Hidrojen molekülü
Cl + Cl √ Cl Cl √ Cl Cl √ Cl2
Cl2 Bağlayıcı 1 tane tekli bağ

Ortaklanmamış (ortaklanmış)
elektron çifti elektron çifti)
O + O √O O √ O O √ O2
O2 1 tane ikili bağ
(İkili kovalent bağ)
N + N √N N √ N N √ N2
N2 1 tane üçlü bağ
(Üçlü kovalent bağ)
HF H + F √ HF √ H F 1 tane tekli bağ
AKLINDA OLSUN H
+ O √ HO √ O
H H H H
İki atom arasındaki bağ sayı-
sı arttıkça bağın kuvveti artar H2O 2 tane tekli bağ
ve bağ uzunluğu kısalır. Buna
göre,
Bağ kuvveti:
C/C>C C>C–C H
H
Bağ uzunluğu: CH4 4H + C √ H C H √ H C H 4 tane tekli bağ
H H
C–C>C C > C / C olur.
N
NH3 3H + N √ H N H √ 3 tane tekli bağ
H H HH
H
H
BH3 3H + B √ H B H √ B 3 tane tekli bağ
H H
CO2 O + C + O √ O C O √ O C O 2 tane ikili bağ
34
BİLGİ

• Molekülde en çok bağ yapan atom, merkez atom olarak belirtilir. Örneğin,
CO2 molekülünde C atomu; NH3 molekülünde N atomu merkez atomdur.
19 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen moleküllerin Lewis yapılarını çiziniz.
(1H, 4Be, 5B, 6C, 9F, 15P, 16S, 17Cl)
Molekül Lewis Nokta Yapısı Molekül Lewis Yapısı
F
F PF
CF4 F CF PF3
F
F
SCI2 Cl S Cl CS2 S C S
Cl B Cl
BCI3 BeH2 H Be H
Cl
20 ÖĞRENME ALANI
NF3 bileşiği ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Lewis yapısını çiziniz. (7N, 9F)
b) Bağlayıcı elektron çifti sayısı kaçtır?
c) Ortaklanmamış elektron sayısı kaçtır?
d) Molekülde kaç tane bağ vardır?
e) N atomunun kaç elektronu ortaklaşılmıştır?
a) F N F b) 3 c) 20 d) 3 e) 3
F
21 ÖĞRENME ALANI
H2O, NH3 ve CO2 molekülleri ile ilgili olarak aşağıda verilen soruları cevap-
layınız. (1H, 6C, 7N, 8O)
SORULAR H2O NH3 CO2
a. Bağlayıcı elektron çifti sayısı kaçtır? 2 3 4
b. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı kaçtır? 2 1 4
c. Moleküldeki toplam bağ sayısı kaçtır? 2 3 4
d. Oktede ulaşan atom hangisidir? O N C–O
e. Dublete ulaşan atom hangisidir? H H –
22 ÖĞRENME ALANI
C2H6, C2H4 ve C2H2 bileşikleri ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Lewis yapılarını çiziniz. (1H, 6C)
C2H6 C2H4 C2H2
H H
H C C H H H H C C H
H H H C C H
b. Karbon atomları arasındaki bağ uzunluklarını kıyaslayınız.

C H2 6 C H C H
2 4 > ..........…
2 2 (C – C > C = C > C / C)
..........… > ..........…
c. Karbon atomları arasında oluşan bağların kuvvetlerini kıyaslayınız.
C H2 2 C H C H (C /C > C = C > C – C)
..........… 2 4 > ..........…
> ..........… 2 6
35
BİLGİ
3.
KAZANIM 5 Molekül Lewis Yapısı
l. HCl H Cl
1. X ve Y atomlarının katman elektron yapıları verilmiştir.
ll. N2 NN
lll. BH3 HB H
H
Yukarıdaki tabloda verilen moleküllerden hangile-

X Y
rinin Lewis yapısı yanlış yazılmıştır?
Buna göre, X ve Y atomlarının oluşturduğu karar- (1H, 5B, 7N, 17Cl)

lı bileşiğin Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
A) 2Y+ [ X ]2– B) 2X+ [ Y ]2– C) Y X Y
l. H Cl ll. N N lll. H B H
D) X Y X E) X Y H
Yanıt: E
X 2 6 6A grubunda X olur. ( Y X Y olur.

4. H2O bileşiğinin Lewis yapısı ile ilgili,
Y 1 1A grubu ametalidir. Y olur.
I. Ortaklanmamış 4 tane elektron bulunur.
Yanıt: C
II. O atomu oktede, H atomu ise dublete ulaş-
mıştır.
III. Bağlayıcı 4 çift elektron bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 8O)
H2O'nun Lewis yapısı H O H şeklindedir. Bağlayıcı 2 çift
2.
Ametal atomları Elektron alışverişi elektronu vardır.
arasında oluşur. sonucu oluşur. Yanıt: C
l ll
Kovalent Bağ 5. XY4 bileşiğinde bağlayıcı elektron çifti sayısı 4, ortak-

lanmamış elektron çifti sayısı ise 12 tanedir.
lV lll
Buna göre, X ve Y atomlarının katman elektron
İki atom arasında NH3 bileşiğindeki dizilimlerinin son katmanında kaç tane elektron
en fazla iki tane olabilir. sayısı 3’tür.
bulunur?
X Y
Kovalent bağ ile ilgili verilen diyagramdaki bilgi-
A) 4 7
lerden hangileri doğrudur? (1H, 7N)
B) 2 7
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III C) 4 1
D) II ve IV E) I, II, III ve IV D) 4 5
E) 2 5
Kovalent bağ ametaller arasında elektron ortaklaşması sonu-
cu oluşur. Atomlar arasında tekli, ikili ya da üçlü bağlar bulu-
Y
nabilir. NH3 yapısı H N H şeklindedir. 3 tane kovalent bağ
Lewis yapısı Y X Y şeklinde olmalıdır. X: 4A, Y: 7A'dadır.
bulunur. H Y Yanıt: A
Yanıt: B
36
KAVRAMA
Kavrama
6. FBF 9. X ve Y elementlerine ait katman sayısı ile değerlik
F elektron sayıları tablodaki gibidir.
Lewis yapısı verilen BF3 bileşiği ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır? Katman Değerlik Elektron
Element
Sayısı Sayısı
A) Merkez atom oktet veya dublet kuralına uymamıştır.
X 2 5
B) F atomu periyodik cetvelin 17. grubunda bulunur. Y 1 1
C) B atomunun çekirdek yükü 7 olabilir.
Buna göre, X2Y4 bileşiğinin Lewis yapısı aşağıda-
D) Ortaklanmamış elektron sayısı 18'dir.
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
E) Bileşikte toplam 3 tane tekli bağ vardır.
A) Y X X Y B) Y X X Y C) Y X X Y
B atomu 3 bağ yapıp üzerinde elektron çifti bulunmadığından Y Y Y Y Y Y
3A grubundadır. Çekirdek yükü 7 olsaydı 2 5 5A grubunda
D) Y E) Y
olurdu. YX XY YX XY
Yanıt: C Y Y
X: 5A, Y: 1A grubu ametalleridir. Buna göre X2Y4'ün Lewis
yapısı Y X X Y şeklinde olmalıdır.

7. X ve Y atomları arasında oluşan kimyasal bağlar kat-
man elektron dizilimi şeklinde gösterilmiştir. Y Y Yanıt: A
10. I. CO2
II. CHCl3
X2 Y2 III. NF3
Buna göre, Yukarıda verilen bileşiklerdeki ortaklanmamış
I. X2 ve Y2 moleküler yapılı elementlerdir. elektron sayılarının doğru kıyaslanması aşağıda-
II. Bağlayıcı elektron çifti sayısı X2 > Y2'dir. kilerden hangisidir? (1H, 6C, 7N, 9F, 17Cl)
III. Y2'nin Lewis yapısı Y Y şeklindedir. A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I
yargılarından hangileri doğrudur? D) III > I > II E) III > II > I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III H
D) I ve III E) I, II ve III Cl C Cl F N F
O C O Cl F
X2: X X ve Y2: Y Y şeklindedir. Kovalent bağ içerdiklerin-
(
den moleküler yapılıdırlar. X2'in bağlayıcı elektron çifti 2 iken 8 tane 18 tane 20 tane
Y2'de bu sayı 3'tür. Yanıt: E
Yanıt: D
11. Aşağıdaki molekül formülü ve Lewis yapısı eşleş-
tirmelerinden hangisi yanlıştır? (1H, 8O, 17Cl)
8. NH4CI ve NH3 bileşikleri ile ilgili; Molekül Formülü Lewis Yapısı

I. kovalent bağ içerme, A) H2 H H
II. moleküler yapılı olma, B) HCI H CI
III. sadece ametal atomu içerme
C) O2 O O
verilen yargılarından hangileri ortaktır? (1H, 7N, 17Cl)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) H2O H O H
E) CI2 CI CI
NH4Cl iyonik bağlı, NH3 ise kovalent bağlı bileşiklerdir. NH4Cl 2022/ MSÜ
birim hücrelerden, NH3 ise moleküllerden oluşur. NH+ 4 iyonun-
O O olmalıdır. Yanıt C
da kovalent bağ vardır.
Yanıt: E
37
1-C 2-B 3-E 4-C 5-A 6-C 7-D 8-E 9-A 10-E 11-C KAVRAMA
BİLGİ KOVALENT BAĞ TÜRLERİ
Kovalent bağ ikiye ayrılır:
Kovalent Bağ
Polar Kovalent Bağ Apolar Kovalent Bağ
1. Polar Kovalent Bağ

Farklı tür ametal atomları arasında oluşan kovalent bağdaki elektronlar elektronega-
tifliği fazla olan atom tarafından daha çok çekilir. Bu tip kovalent bağa polar (kutuplu)
kovalent bağ denir.
d–
+
d
: Atom çekirdeği
H Cl : Pozitif yük merkezi
: Negatif yük merkezi
Polar kovalent bağ
HCl molekülünde elektronegatiflik değeri yüksek olduğu için elektron yoğunluğu Cl

atomuna yakındır. Bu nedenle bağın Cl tarafı kısmen negatif özellik gösterirken (d–),
H tarafı kısmen pozitif (d+) özellik gösterir ve bağ polar olur.
2. Apolar Kovalent Bağ

Aynı cins iki ametal atomunun elektronlarını ortaklaşa kullanmasıyla oluşan kovalent
bağda, elektronlar her atom çekirdeği tarafından eşit oranda çekilir. Bu tip kovalent bağa
apolar (kutupsuz) kovalent bağ denir.
Cl Cl
NOT H H
Aynı atomlar arasındaki bağ apo- Apolar kovalent bağ Apolar kovalent bağ
lar, farklı atomlar arasındaki bağ
ise polar kovalenttir.
23 ÖĞRENME ALANI
AKLINDA OLSUN
NH3 N2 O2 C2H4 CO2
Atomların elektronegatiflik farkı
ne kadar büyük olursa, bağın Polar Kovalent Bağ Sayısı 3 – – 4 4
polarlığı o kadar fazla olur. – 3 2 2 –
Apolar Kovalent Bağ Sayısı
Tabloda verilen taneciklerde bulunan polar ve apolar kovalent bağ sayılarını

ilgili kutucuğa yazarak tabloyu doldurunuz. (1H, 6C, 7N, 8O)
38
BİLGİ

24 ÖĞRENME ALANI
Tabloda bazı elementlerin Pauling ölçeğine göre elektronegatiflik değerleri veril-
miştir.
Element H N O F S Cl
Elektronegatiflik 2,1 3,0 3,5 4,0 2,5 3,0
Buna göre aşağıda verilen bileşiklerdeki kırmızı renkle çizilen polar kovalent
bağlardaki kısmen negatif (d–) ve kısmen pozitif (d+) yükle yüklü atomları be-
lirtiniz. (1H, 6C, 7N, 8O)
a) F O F b) Cl S Cl c) H N H d) Cl O Cl
H
d– d+
a) F O
b) CI S
c) N H
d) O CI
25 ÖĞRENME ALANI
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiğin içerdiği polar ve apolar kovalent bağ
sayısı kaçtır?
Polar kovalent bağ sayısı: 12

Apolar kovalent bağ sayısı: 2
Moleküllerde Polarlık / Apolarlık

Molekülün Lewis yapısı; o molekülün polar ya da apolar yapılı olduğu hakkında
bilgi verir.
• Bir molekülde bulunan atomların kısmî elektriksel çekim kuvvetleri birbirini den-
geler ise bu molekül kutupsuz yani apolar yapılıdır. Bu nedenle, apolar mole-
küller simetrik yapılıdır.
Örneğin, H2 molekülü apolar yapılıdır.
Apolar molekül
39
BİLGİ

• Eğer molekülde elektron yük dağılımı dengeli değilse ve bir atom üzerinde yo-
ğunlaşmışsa bu durumda elektron yük yoğunluğunun çok olduğu tarafta kalıcı
negatif kutup, diğer tarafta da kalıcı pozitif kutup oluşacağı için molekül kutup-
lu yani polar yapılıdır.
• İki atomlu moleküllerde bağ polarlığı ile molekül polarlığı aynıdır. Örneğin, H2,
O2, N2 gibi moleküllerde hem bağ hem de molekül apolar yapılıdır. HCI, HF,
CO gibi moleküllerde hem bağ hem de molekül polar yapılıdır.
d+ H F d– • C atomunun aynı element atomları ile 4 bağ yaptığı bileşikler (CH4, CCI4 gibi)
apolar yapılı olup atomlardan en az biri farklı ise (CHCI3, CH3F gibi) molekül
Polar molekül polar yapılı olur.
d+ d–
H F
d–
+
H C H + H C H +
d d d+ d
AKLINDA OLSUN H + H +
d d
Apolar molekül, simetrik yapı Polar molekül, simetrik olmayan yapı
Merkez atomunun üstünde or-
taklanmamış elektron çifti var-
• CO2 molekülü apolar yapılıdır.
sa molekül polar, ortaklanma-
mış elektron çifti yoksa molekül
Ba€: Polar kovalent
apolar olur. O C Of p
Molekül: Apolar
• Merkez atom üzerinde ortaklanmamış değerlik elektron çifti içeren bileşikler

polardır.
Örneğin, aşağıda Lewis yapıları verilen H2O, NH3 molekülleri polar yapılıdır.
O N
,
H H HHH
Ba€: Polar kovalent Ba€: Polar kovalent
e o
Molekül: Polar Molekül: Polar
• Yapısında sadece C ve H atomlarını içeren bileşikler hidrokarbon olarak bilinir-

ler ve hidrokarbonlar (örneğin; CH4, C3H8, C5H12, C6H6…) apolar yapılıdır.
H H
Ba€: 6 polar kovalent ba€; 1 apolar kovalent ba€
H C C H f p
Molekül: Apolar
H H
• B aynı element atomları ile 3 bağ yaptığında, BH3 gibi, molekül apolar yapılı
olur.
H Ba€: Polar kovalent
f p
B Molekül: Apolar
H H
• “Benzer benzeri çözer” ilkesine göre polar moleküller ve iyonik yapılı bileşikler
polar çözücülerde, apolar moleküller de apolar çözücülerde iyi çözünürler.
Örneğin, apolar yapılı I2 molekülü, polar yapılı H2O'da çözünmezken, apolar yapılı
C6H6 çözücüsünde çözünür.
40
BİLGİ

26 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda moleküllerle ilgili istenen bilgileri yazınız.
(1H, 6C, 8O, 16S, 17Cl)
Bağlayıcı Ortaklanma-
Lewis Bağın Molekülün
Molekül Elektron mış Elekton
Yapısı Polarlığı Polarlığı
Çifti Sayısı Çifti Sayısı
a. O2 O O 2 4 Apolar Apolar
b. H2S H S H 2 2 Polar Polar
CI
c. CCl4 CI C CI 4 12 Polar Apolar
Cl
27 ÖĞRENME ALANI
Yanda verilen üç boyutlu molekül modelinde turuncu
toplar 15P, yeşil toplar ise 9F elementini gösterdiğine
göre;
I. Elektron ortaklaşması ile oluşur.
II. Molekülde 1 tane apolar, 4 tane de polar
kovalent bağ vardır.
III. Turuncu top ile yeşil topların oluşturduğu bağlarda kısmen negatif yük
turuncu top ile gösterilen element üzerindedir.
Bileşik P2F4 olup adı difosfor teraflorür’dür. F, daha elektronegatif olduğu için d– yük yeşil top
üzerindedir. Yanıt I ve II.
28 ÖĞRENME ALANI
H
H C X
H
Yukarıda verilen CH3X bileşiğinde X yerine,
I. OH II. H III. F
taneciklerinden hangileri getirilirse oluşan molekül suda çözünmez?
I ve III ile polar yapılı olup suda çözünür. II ile apolar yapılı olur ve suda çözünmez.
29 ÖĞRENME ALANI
l. X ll. B lll. Y X Y lV. A B V. X
Y YY A Y Y
B B
Yukarıda Lewis yapıları verilen taneciklerden hangileri polar yapılıdır?
I, IV ve V polar yapılıdır.
41
BİLGİ
KAVRAMA
4. X ve Y elementlerinin Lewis yapıları verilmiştir.
KAZANIM 6
X Y
1. Y X Y Buna göre X ve Y atomları arasında oluşan kararlı
Y bileşik ile ilgili;
I. Bileşiğin molekül formülü YX2 şeklindedir.
Yukarıda Lewis yapısı verilen XY3 bileşiği ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? II. Polar yapılıdır.
III. Bağlayıcı elektron sayısı 2'dir.
A) Bileşikteki tüm bağlar polar kovalenttir.
B) X atomu periyodik cetvelin 15. grubunda bulunur. yargılarından hangileri doğrudur?
C) Bileşik moleküler yapılıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Apolar yapılı bir bileşiktir.
E) Tüm atomlar oktet yapısına ulaşmıştır.
Oluşan bileşiğin Lewis yapısı Y X Y şeklinde olur. Bileşik
Merkez atomun üzerinde elektron çifti olduğundan bileşik
polar yapılıdır. formülü XY2 ve bağlayıcı elektron sayısı 4 olur.
Yanıt: D Yanıt: B
2. CO2 bileşiği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-

lıştır? (6C, 8O)
B) Bileşiğin Lewis yapısı O C O şeklindedir.
C) Ortaklanmamış elektron çifti sayısı bağlayıcı elekt-
ron çifti sayısına eşittir.
D) Polar yapılıdır.
E) Tüm atomlar oktet yapısına ulaşmıştır.
C – O bağları polardır. Merkez atomda elektron çifti olmadığın-
dan ve simetrik bir yapıda olduğundan bileşik apolar yapılıdır.
Yanıt: D
3. Tırnaklara sürülen ojenin temizlenmesi için çoğun-

lukla çözücü olarak aşağıda üç boyutlu yapısı verilen 5. Aşağıdaki görselde N2 ile H2’nin tepkimesi top-çubuk
aseton (C3H6O) kullanılmaktadır. model olarak verilmiştir.
+ √
Buna göre, görseldeki bilgiler kullanılarak;
Buna göre, aseton molekülü ile ilgili; I. Apolar kovalent bağlar, polar kovalent bağ-
lara dönüşmüştür.
I. 2 tane apolar kovalent bağ içerir.
II. Ürün olarak NH3 molekülleri oluşmuştur.
II. 8 tane polar kovalent bağ içerir.
III. Polar yapılıdır. III. Oluşan ürün polar yapılı olup merkez atomu
oktet yapısına ulaşmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? (1H, 7N)
H O H
Bileşiğin molekül yapısı incelenirse H C C C Görselde N2 + 3H2 √ 2NH3 tepkimesi verilmiştir. Bilgilerin
H olduğu
görülür. Verilen tüm bilgiler doğrudur. tamamı doğrudur.
H H
Yanıt: E Yanıt: E
42
KAVRAMA
Kavrama
6. • X elementinin proton sayısı kendine en yakın soy 9. X ve Y elementlerinden oluşan bir bileşiğin katman
gazdan 2 eksiktir. elektron dizilimi aşağıdaki şekilde verilmiştir.
• Y'nin Lewis yapısında 5 tane nokta bulunur. X X
Y Y
• Z elementi periyodik cetvelin halojenler grubunun
ilk üyesidir.
Periyodik cetvelin aynı periyodunda bulunan X,

Y ve Z elementleri ile ilgili verilen bilgilere göre
X2, Y2 ve Z2 moleküllerindeki kovalent bağ sayı-
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış-
ları aşağıdakilerden hangisinde doğru karşılaştı-
tır?
rılmıştır?
A) Bileşik polar yapılıdır.
A) Y2 > X2 > Z2 B) Y2 > Z2 > X2
B) Bileşikte eşit sayıda polar ve apolar kovalent bağ
C) X2 > Y2 > Z2 D) X2 > Z2 > Y2
vardır.
E) Z2 > Y2 > X2
C) X atomları oktet, Y atomları ise dublet yapısına
Z, halojenlerin ilk üyesi ise 2. periyot 7A'dadır.
ulaşmışlardır.
Y, 2. periyot 5A; X ise 2. periyot 6A'da bulunur.
D) Ortaklanmamış 4 çift elektron bulunur.
X √ X X , Y √Y Y ve Z √ Z Z olur.
E) Bağlayıcı elektron sayısı 6'dır.
Yanıt: A
Bileşiğin Lewis yapısı Y X X Y şeklinde olur. 2 tane polar,
1 tane de apolar kovalent bağ bulunur.
7. H H H H
1 2 Yanıt: B
C C + H H√H C C H
H H H H
Yukarıda verilen tepkime denklemine göre aşağı-

dakilerden hangisi söylenemez?
A) C atomunun değerlik elektron sayısı 4'tür.
B) 1 numaralı bağ, 2 numaralı bağdan daha sağlamdır.
C) Girenlerde 2 tane apolar kovalent bağ bulunur.
D) Oluşan üründe 6 tane polar, 1 tane de apolar ko- 10. Vinil klorür PVC yapımında kullanılan bir bileşik olup
valent bağ bulunur. Lewis yapısı aşağıdaki gibidir.
E) Tepkimede yer alan tüm moleküller apolar yapılıdır. H 2 H

1
C C3
Girenlerde C = C'de 2 tane, H – H'de ise 1 tane olmak üzere H Cl
toplam 3 tane apolar kovalent bağ bulunur.
Yanıt: C Buna göre vinil klorür ile ilgili;
I. 1 numaralı bağ apolar iken 2 ve 3 numaralı
8. Aşağıdakilerden hangisi apolar kovalent bağ içe- bağlar polardır.
ren polar bir moleküldür? II. 2 ve 3 numaralı bağların C uçları d– yüklüdür.
A) H N N H B) N N C) H III. Bileşik Cl atomundaki elektron çiftlerinden do-
H H H C O H layı polar yapılıdır.
H yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 17Cl)
D) H H E) F Be F A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
H C C H D) I ve III E) I, II ve III
H H
CI'un elektronegatifliği C'den yüksek olduğundan C – CI
Verilen moleküllerden N2, C2H6 ve BeF2 apolardır. CH3OH'de bağında CI atomu d– yükle yüklüdür.
apolar kovalent bağ yoktur. Yanıt: D
Yanıt: A
43
1-D 2-D 3-E 4-B 5-E 6-A 7-C 8-A 9-B 10-D KAVRAMA
Kovalent Bağ Türleri
1. Molekül Bağ türü 4. X

I. H 2O İyonik Y Z T K
II. CO2 Kovalent

III. CI2 Kovalent
IV. H2 İyonik
Yukarıdaki molekülleri oluşturan atomlar arasın-

daki bağ türlerinin hangileri doğru verilmiştir? Periyodik cetvelde yerleri verilen X, Y, Z, T ve K
(1H, 6C, 8O, 17CI) elementleri ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden
hangisi söylenemez?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) II ve III
A) X'in Y ve Z ile oluşturduğu bileşiklerde eşit sayıda
D) I, II ve III E) I, II ve IV
kovalent bağ vardır.
2018 / MSÜ
B) T ile X'in oluşturduğu kararlı bileşikte ortaklanma-
H2O ve H2 kovalent bağlıdır. mış elektron sayısı, bağlayıcı elektron sayısına
eşittir.
Yanıt: C
C) T ile K arasındaki bileşikteki polar kovalent bağın
elektronları T atomuna daha yakın olduğundan T
2. • Apolar yapılı bir moleküldür.
atomu d– yükle yüklüdür.
• Merkez atom oktet yapısına ulaşmamıştır. D) YX3 bileşiği apolar yapılıdır.
• 9 tane ortaklanmamış elektron çifti içerir. E) X-K bağının polarlığı, X-T bağınınkinden fazladır.
Yukarıda özellikleri verilen bileşik aşağıdakiler- T atomu 6A'da K atomu ise 7A'dadır. 7A'nın elektronegatifliği
den hangisidir? (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 17CI) daha yüksek olduğundan T-K bağında K atomu d– yükle yük-
lüdür.
A) NCI3 B) CCI4 C) BH3 D) BeF2 E) BCI3
Yanıt: C
Verilen koşulları CI B CI bileşiği sağlar.
CI Yanıt: E
3. NaCI, HCI, CI2 maddelerindeki atom veya iyonlar

arası bağ türleri aşağıdakilerin hangisinde doğru
olarak verilmiştir? (1H, 11Na, 17CI)
NaCI HCI CI2 5. XY3 ve ZT2'nin Lewis yapıları verilmiştir.

Polar Apolar X Z
A) İyonik Y Y
kovalent kovalent Y T T
Polar Polar Apolar Buna göre Y ve Z arasında oluşan kararlı bileşik
B)
kovalent kovalent kovalent ile ilgili,
Polar I. Polar yapılıdır.
C) İyonik İyonik
kovalent
II. Merkez atom Y’dir.
Apolar Apolar Apolar
D) III. Bileşikte ortaklanmış 12 tane elektron bulunur.
kovalent kovalent kovalent
Apolar Polar yargılarından hangileri doğrudur?
E) İyonik
kovalent kovalent A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2018 / TYT D) I ve III E) I, II ve III
Na metal, CI ametal olduğundan NaCI iyoniktir. Farklı atomlar Y ile Z arasında Y Z Y bileşiği oluşur. Z merkez atom
arası polar, aynı atomlar arası apolar bağdır. olur ve bileşikte 8 tane ortaklanmamış elektron çifti bulunur.
Yanıt: A Yanıt: A
44
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. 8. • Apolar yapılı bileşik molekülüdür.
C2H6 molekülündeki polar
kovalent bağ sayısı kaçtır? • Bağlayıcı elektron sayısı 6 olan moleküldür.
• Ortaklanmamış 3 çift değerlik elektronu olan
5 6
moleküldür.
N2H4 molekülündeki CH4 molekülündeki
ortaklanmamış elekt- merkez atom hangi- • Element molekülüdür.
ron çifti sayısı 2 dir. sidir?
Seçeneklerdeki tanecikler ve yukarıdaki özellikler
D Y H
hatasız olarak eşleştirildiğinde hangi tanecik boş-
C
1 2 5
ta kalır? (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI)
H2O ve BH3 molekülle- A) HCI B) CO2 C) NH3 D) N2 E) H2O

rinde hem bağ hem de
Sırasıyla taencikler: CO2, NH3, HCI, N2
molekül polar yapılıdır.
Yanıt: E
D Y
3 4
9. HF molekülünün oluşumu aşağıdaki gibi şematize
Yukarıdaki tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğindeki edilmiştir.
sorulara en üstten başlayarak hatasız cevap ve- – –
– – –
ren bir öğrenci kaç numaralı çıkışa ulaşır? – – –
–
+ + – √ + + –
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O) –
– – – –
– –
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
– –
H F HF
Soruların cevapları sırasıyla 6, C ve Y olmalıdır.
Buna göre, bileşik ile ilgili aşağıdaki yargılardan
H H H
hangisi yanlıştır?
H C C H H N N H H O H B
H H H H H H A) Simetrik yük dağılımına sahip değildir.
B) Bağlayıcı elektron sayısı 2'dir.
Yanıt: D
C) Yapısındaki atomların tamamı oktet kuralına uyar.
D) Elektron ortaklaşması ile oluşur.
E) Polar kovalent bağ içerir.
Bileşikteki H atomu oktet değil, dublet yapısına sahiptir.
Yanıt: C
10. CO2 bileşiğinin top-çubuk yapısı şekildeki gibidir.
7. I. Su
II. Yemek tuzu Buna göre,
III. Hidrojen gazı I. Bileşikteki tüm bağlar polar kovalenttir.

II. Simetrik yapılı bir moleküldür.
IV. Amonyak gazı
III. Kırmızı top ile gösterilen atomlar d+ yükle
Yukarıdakilerden hangileri oda şartlarında mole- yüklüdürler.
küler yapıda değildir? yargılarından hangileri doğrudur? (6C, 8O)
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV D) I ve II E) II ve III
2017 / YGS CO2 apolar bir bileşiktir. Simetrik yapılıdır.
C – O bağında daha az elektronegatif C atomu d+ yükle yük-
II. NaCI iyonik yapılıdır. lüdür.
Yanıt: A Yanıt: D
45
1-C 2-E 3-A 4-C 5-A 6-D 7-A 8-E 9-C 10-D PEKİŞTİRME
Kovalent Bağ Türleri
1. H O 4. Moleküler yapılı bir bileşiğin;
H C C N H I. Merkez atomunda ortaklanmamış elektron
H H çifti içermesi
Yapı formülü verilen bileşik ile ilgili; II. Merkez atoma farklı cinste atomların bağlı ol-
ması
I. 8 tane polar kovalent bağ içerir.
III. İki atomlu yapıda olması
II. Polar yapılı moleküldür.
koşullarından hangilerini taşıması polar yapılı ol-
III. Ortaklanmamış 3 çift elektronu vardır.
duğunu kanıtlamak için yeterlidir?
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 7N, 8O)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III Merkez atomunda elektron çifti bulunduran bileşikler ile farklı
H O türde atomların merkez atoma bağlanmasıyla oluşan molekül-
Bileşiğin Lewis yapısı H C C N H şeklindedir. Verilen ler polardır. İki atomlu yapılarda X2 şeklinde olursa apolar, XY
bilgiler doğrudur. şeklinde olursa polar yapılı olur.
H H
Yanıt: E Yanıt: C
2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin bağ türü hata-

lı verilmiştir? (1H, 7N, 8O, 11Na, 17CI)
Madde Bağ Türü

A) N2 Apolar kovalent 5. X ve Y atomlarının oluşturduğu kararlı bileşik
B) NaCI İyonik ile ilgili;
C) H2O Polar kovalent I. Y merkez atomdur.
D) HCI İyonik II. Toplam üç tane polar kovalent bağ içerir.
E) CO2 Polar kovalent III. Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı
HCI polar kovalent bağ içerir. 9'dur.
Yanıt: D
3. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
X 2 8 6 Y 1 Z 2 5
Katman elektron dizilimleri verilen X, Y ve Z ele-
Z Y Z 10 tane ortaklanmamış elektron çifti içerir.
mentleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Z Yanıt: C
A) X ile Y arasında oluşan X2Y bileşiği apolardır.

B) Z2 molekülünde 3 tane apolar kovalent bağ bulu-
nur.
C) Y ile Z arasında oluşan kararlı bileşiğin formülü
ZY3 olur. 6. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sudaki çözü-
D) Y2 molekülünde ortaklanmamış elektron çifti bu- nürlüğünün en az olması beklenir?
lunmaz. (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 17CI)
E) Bağ yapma kapasiteleri arasında Z > X > Y ilişkisi
vardır. A) HCI B) NaF C) NH3
D) CH4 E) Mg(NO3)2
X: 3. periyot 6A X (2 Bağ) X ile Y arasında Y X Y (Polar)
İyonik ve polar yapılı bileşikler suda genellikle iyi çözünürken
Y: 1. periyot 1A Y (1 Bağ) Y ile Z arasında Y Z Y (Polar)
apolar yapılı bileşikler suda iyi çözünmezler. CH4, apolar yapı-
Z: 2. periyot 5A Z (3 Bağ) Y
lıdır.
Yanıt: A Yanıt: D
46
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Lewis yapısı, 9. Periyodik cetvelde aynı periyotta olduğu bilinen X ve Y
elementlerinin 1H ile oluşturdukları bileşikler ile ilgili,
X X
• XH3 molekülü polar yapılıdır.
şeklinde olan molekül ile ilgili, • YH3 molekülünde bağ yapımına katılmayan de-
I. Yapısındaki X'in değerlik elektron sayısı 6'dır. ğerlik elektron yoktur.
II. Hem bağ hem de molekül apolar yapılıdır. bilgileri veriliyor.
III. Bağlayıcı elektron sayısı, ortaklanmamış Buna göre,

elektron çifti sayısına eşittir. I. Y'nin atom numarası, X'inkinden küçüktür.
ifadelerinden hangileri doğrudur? II. X – H bağının polarlığı, Y – H bağınınkinden
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III daha büyüktür.
D) II ve III E) I, II ve III III. X'in ametalik özelliği, Y'ninkinden küçüktür.

X, 6A grubundadır. Bağlayıcı elektron sayısı ve ortaklanma- ifadelerinden hangileri doğrudur?
mış elektron çifti sayısı 4'tür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Yanıt: E
3A 5A
olacağından ametalik aktiflik: X > Y'dir.
X Y
Yanıt: C
8. Aşağıda X, Y ve Z atomlarının katman-elektron dağı- 10.

lımları verilmiştir.
X Y Z Yukarıda molekül yapısı verilen bileşik ile ilgili aşa-

ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Aynı renkteki
Buna göre,
topların proton sayıları eşittir.)
I. X ile Y arasında oluşan XY4 bileşiği apolar ya-
A) Yapısındaki polar kovalent bağ sayısı 7'dir.
pılıdır.
B) Topların bağ yapma kapasiteleri arasındaki ilişki:
II. Y2Z bileşiğinde 2 tane polar kovalent bağ bu-
mavi > kırmızı > gri şeklindedir.
lunur.
C) Kırmızı top ile gösterilen elementin atom numarası
III. XZ2 bileşiğinde ortaklanmış değerlik elektron
2 olabilir.
sayısı 4'tür.
D) Mavi top ile gösterilen elementin değerlik elektron
sayısı 4'tür.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) Molekül polar yapılıdır.
D) II ve III E) I, II ve III Kırmızı top ile gösterilen elementin atom numarası 6A grubu-
Z X Z Y Z Y (8 tane ortaklanmış elektron vardır.) na ait olabilir.
Yanıt: C Yanıt: C
47
1-E 2-D 3-A 4-C 5-C 6-D 7-E 8-C 9-C 10-C PEKİŞTİRME
BİLGİ KOVALENT BAĞLI BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI
Kovalent bağlı bileşikler adlandırılırken bileşikteki atom sayıları Latince olarak be-
lirtilir.
Sayı Latincesi Sayı Latincesi

1 mono 6 hekza
2 di 7 hepta
3 tri 8 okta
4 tetra 9 nona
5 penta 10 deka
Formül adlandırılırken ilk atomun adı, ikinci atomun ise anyon adı okunur. Her ato-
mun önünde o atomun molekülündeki sayısı Latince ön eklerle belirtilir. İlk atomun sayı-
sı bir ise Latince ön ek kullanılmaz. Örneğin CO karbon monoksit.
Adlandırma kuralı:
1. ametalin + 1. ametalin + 2. ametalin + 2. ametalin
sayısı adı sayısı anyon adı
(mono hariç)
Örnekler:
CO2 : Karbondioksit
N2O5 : Diazot pentaoksit
NF3 : Azot triflorür
SO3 : Kükürt trioksit
H2O : Dihidrojen monoksit
• Adlandırılan bileşikte elektronegatifliği düşük olan ametal önce okunur.
• Kovalent bileşiklerin adlandırılmasında moleküldeki elementin yeri adlandırmayı
etkiler. Örneğin;
N atomu 1. ametal ise azot,
NOT N atomu 2. ametal ise nitrür,
S atomu 1. ametal ise kükürt,
NH3 bileşiğinin sistematik adı
trihidrojen mononitrürdür. S atomu 2. ametal ise sülfür,
Bazı kaynaklar tarafından C atomu 1. ametal ise karbon,
azot trihidrür de kabul edilir. C atomu 2. ametal ise karbür
• Hidrojenin başta olduğu, asit türündeki bileşiklerde sayı okunmaz.
Örneğin;
Bileşik Sistematik adı Yaygın adı
HCI Hidrojen klorür Tuz ruhu
Hidrojen nitrat
HNO3 Kezzap
(nitrik asit)
Hidrojen sülfat
H2SO4 Zaç yağı
(sülfürik asit)
• Bunların dışında NH3 bileşiğinin yaygın adı amonyak, H2O bileşiğinin yaygın adı
sudur.
48
BİLGİ

30 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda bazı bileşikler ile bileşiklerin sistematik adları verilmiştir.
N2O Diazot monoksit
a. (............................................ ) f. (.................
ICl5 ) İyot pentaklorür
Trihidrojen mononitrür ) BH3
NH3 b. (............................................ g. (.................) Bor trihidrür
CS2 Karbon disülfür

c. (............................................ ) PBr3 )
h. (................. Fosfor tribromür
PH3 Trihidrojen monofosfür )

d. (............................................ P4O10 )
ı. (................. Tetrafosfor dekaoksit
HCI Hidrojen klorür

e. (............................................ ) SF6 )
i. (................. Kükürt hekzaflorür
31 ÖĞRENME ALANI
4 tane amonyak ile 5 tane oksijen molekülünün tepkimesinden 4 tane azot dioksit
ve 6 tane su oluşur.
Buna göre, yukarıda verilen kimyasal tepkime denklemini yazınız.
................... + ................... √ ................... + ...................
4NH3 + 5O2 √ 4NO2 + 6H2O
32 ÖĞRENME ALANI
I. Sodyum asetat
II. Trihidrojen monofosfür
III. Zaç yağı

Yukarıdaki bileşiklerin sahip oldukları atom türleri sayısını kıyaslayınız.
I. CH3COONa (4) II. PH3 (2) III. H2SO4 (3)

I > III > II
33 ÖĞRENME ALANI
PF3 bileşiği ile ilgili,
I. Lewis nokta yapısı,

F P F
F
şeklindedir.
II. P3+ ve F– iyonlarını içerir.
III. Fosfor (III) florür şeklinde adlandırılır.
yargılarından hangileri yanlıştır? (9F, 15P)
F P F iyonlarına ayrılmaz, çünkü moleküler yapılıdır, fosfor triflorür.

F
Yanıt: I, II ve III
49
BİLGİ
4. Sistematik adı "fosfor triklorür" olan bileşik ile ilgili;

KAZANIM 7
I. Bileşiğin formülünde 4 tane atom vardır.
1. Aşağıda formülleri verilen kovalent bileşiklerden II. Elektron ortaklaşması sonucu oluşmuştur.
hangisi yanlış adlandırılmıştır? III. Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.
Bileşik Formülü Sistematik Adı
A) CO2 Karbondioksit
B) P4S3 Trifosfor tetrasülfür D) II ve III E) I, II ve III
C) OF2 Oksijen diflorür Bileşik formülü PCI3 şeklindedir. Kovalent bağlı olduğundan
suda iyonlarına ayrışamaz.
D) SCI2 Kükürt diklorür
Yanıt: C
E) NO Azot monoksit
P4S3: Tetrafosfor trisülfür. 5.

Yanıt: B Trihidrojen mononitrür 2 tane
Sistematik Ortaklanmamış
adı elektron sayısı
l ll
Amonyak
2. Cl2O5: Diklor tetraoksit
lV lll
H2O: Dihidrojen monoksit Molekül Bağ
polarlığı polarlığı
OF2: Diflor monoksit
Yukarıda verilen kovalent bağlı bileşiklerin yanın- Apolar Polar
daki kutulara sistematik adlandırılması doğru ise
"✔" yanlış ise "✘" yazılırsa aşağıdakilerden hangi-
Yaygın adı “Amonyak” olan bileşikle ilgili verilen di-
si elde edilir?
yagramdaki bilgilerden hangileri yanlıştır? (1H, 7N)
A) B) C) D) E)
✘ ✔ ✘ ✔ ✘ A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV
✔ ✔ ✔ ✘ ✘ D) I ve II E) II ve III
✘ ✔ ✔ ✔ ✘ Amonyak NH3'tür. Lewis yapısı H N H şeklindedir. Molekül
ve bağlar polardır.
H
Cl2O5: Diklor pentaoksit ve OF2: Oksijen diflorür. Yanıt: C
Yanıt: A
6. I. Diazot pentaoksit
II. Kurşun (II) sülfat
III. Karbon tetraklorür
IV. Gümüş fosfat
3. • Diklor heptaoksit Yukarıda verilen bileşiklerin ile formüllerinde bu-
• Kükürt hekzaflorür lunan toplam atom sayıları kıyaslanırsa aşağıda-
• Karbon tetraklorür kilerden hangisi doğru olur?
• Fosfor tribromür A) IV > I > II > III B) IV > I > III > II
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisi- C) II > IV > I > III D) II > IV > III > I
nin adı yukarıda yoktur? E) I > II > III > IV
A) PBr3 B) CCI4 C) ICI5 D) CI2O7 E) SF6 I. N2O5 (7 tane), II. PbSO4 (6 tane), III. CCI4 (5 tane)
IV. Ag3PO4 (8 tane)
ICl5: İyot pentaklorür adı yukarıda yoktur.
Yanıt: C Yanıt: A
50
KAVRAMA
Kavrama
7. • Moleküler yapılıdır. 10. Aşağıda sistematik adı verilen bileşiklerin hangi-
• Yapısında 3 cins atom bulunur. sinde sadece polar kovalent bağ bulunur?
• Bileşik formülünde 3 tane atom vardır. A) Sodyum hidroksit B) Hidrojen siyanür

Yukarıda özellikleri verilen bileşiğin sistematik C) Amonyum sülfür D) Diazot monoksit
adı aşağıdakilerden hangisi olabilir? E) Kalsiyum sülfat
A) Karbondioksit B) Sodyum hidroksit A, C ve E seçenekleri iyonik bileşiktir. D seçeneğindeki mole-
C) Hidrojen siyanür D) Kükürt diklorür kül N2O olur. Azot atomları arasında apolar kovalent bağ
bulunur.
E) Diazot monoksit
Yanıt: B
A) CO2, B) NaOH, C) HCN, D) SCI2, E) N2O
NaOH iyoniktir. Verilen özelliklerin tümünü HCN bileşiği taşı-
maktadır.
11. Karbon tetraflorür bileşiği ile ilgili aşağıdakiler-
Yanıt: C
den hangisi yanlıştır? (6C, 9F)
8.
B) Lewis yapısında 12 tane ortaklanmamış elektron
çifti vardır.
C) Merkez atom kısmi negatif (d–) yük merkezidir.
D) Molekül apolar yapılı olduğundan suda çözünmez.
E) 8 tane bağlayıcı elektronu vardır.
Top-çubuk modeli verilen bileşiğin sistematik adı;
F
I. Alüminyum klorür Bileşik F C F şeklindedir. C – F bağında F atomu d– yüklü
II. Azot trihidrür olur. F
Yanıt: C
III. Trihidrojen monofosfür
verilenlerden hangileri olamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 12. 7N ve 9F atomları arasında oluşan NF3 bileşiği ile
D) I ve II E) II ve III ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Hem bağlar hem de molekül polardır.
I. AlCI3 iyonik bileşiktir. Verilen model kovalent bileşiğe aittir.
II. NH3 bileşiğinin sistematik adı azot trihidrür olabilir. B) Üç tane bağlayıcı elektron çifti içerir.
III. PH3'e ait olabilir. C) Azot triflorür olarak adlandırılır.
Yanıt: A
D) Ortaklanmamış elektron sayısı 2’dir.
E) Suda çözünür.
9. Bakır elementi yarı soy metal olup tuz ruhu gibi ok-
sijensiz asitlerle tepkime vermezken kezzap veya FN F
zaç yağı gibi oksijence zengin asitlerle tepkime ve- F
rebilir. Örneğin, derişik kezzap çözeltisine atıldığında D nin cevabı 20 olmalıdır.
Yanıt: D
bakır (II) nitrat tuzu, su ve azot dioksit gazı oluşur.
Buna göre, bakır metaliyle ilgili verilen bilgilerde
aşağıdakilerden hangisinin adından bahsedilme-
13. Sistematik adı azot trihidrür olan bileşiğin yaygın
miştir?
adı aşağıdakilerden hangisidir?
A) H2O B) HNO3 C) H2SO4
A) Amonyak B) Kezzap C) Tuz ruhu
D) NO2 E) NaCI
D) Potas kostik E) Sönmüş kireç
Tuz ruhu: HCI, Kezzap: HNO3, Zaç yağı: H2SO4, Bakır (II)
2021 / TYT
nitrat: Cu(NO3)2 Su: H2O, Azot dioksit: NO2 olur. NaCI: yemek
tuzudur. NH3 bileşiğinin yaygın adı amonyaktır.
Yanıt: E Yanıt: A
51
1-B 2-A 3-C 4-C 5-C 6-A 7-C 8-A 9-E 10-B 11-C 12-D 13-A KAVRAMA
Kovalent Bağlı Bileşiklerin Adlandırılması
1. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin adı kar- 4. Karbon tetrahidrür bileşiği ile ilgili;
şısına yanlış yazılmıştır? H
I. Lewis yapısı H C H şeklindedir.
Bileşik Adı H
A) HF Hidrojen florür
II. Apolar yapılıdır.
B) N2O3 Diazot trioksit
III. Karbon atomunun dört değerlik elektronu or-
C) PCI5 Potasyum pentaklorür
taklaşa kullanılmıştır.
D) PbO2 Kurşun (IV) oksit
E) Ca(CN)2 Kalsiyum siyanür
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
PCI5: Fosfor pentaklorür
Yanıt: C H
H C H bileşiği simetrik yapılıdır.
H Yanıt: E
2. Aşağıdaki bileşik adlandırmalarından hangisi ko-

valent bağlı bir bileşiğe aittir?
5. Aşağıdaki Venn şemasında difosfor pentaoksit ve kal-
A) Magnezyum sülfat B) Kalsiyum fosfat siyum fosfat bileşiklerinin genel özellikleri verilmiştir.
C) Demir (II) oksit D) Kükürt trioksit Difosfor Kalsiyum
E) Gümüş klorür pentaoksit fosfat
SO3 bileşiği ametal atomları arasında oluşur.

Yanıt: D
Buna göre taralı alan ile gösterilen bölgeye,

3. Aşağıdaki tabloda bazı bileşiklerin sistematik adları, I. İçerdiği P atomu sayısı 2'dir.
molekülün yapısındaki bağlayıcı elektron çifti sayısı
II. Kovalent bağ içerir.
ve ortaklanmamış elektron çifti sayısı verilmiştir.
III. Moleküler yapılıdır.
Bileşik Ortaklanma-
Bağlayıcı elekt- ifadelerinden hangileri getirilebilir? (20Ca)
sistematik mış elektron
ron çifti sayısı
adı çifti sayısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Bor trihidrür 3 1 1 D) I ve III E) I, II ve III
Dihidrojen P2O5 moleküler yapılıdır. Ca3(PO4)2 molekül değildir.
2 2 2 Yanıt: C
monoksit
Karbon 3
4 12
tetraklorür
Trihidrojen 4 5 6.
3 0 1H ve 9F atomları arasında oluşan HF molekülü ile
mononitrür ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Tablonun tamamının hatasız olması için hangi iki A) Lewis yapısı H F şeklindedir.
bilginin yer değiştirmesi gerekir? B) Sistematik adı hidrojen florürdür.
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 17CI) C) Bağ elektronları flor tarafından daha çok çekilir.
A) 1 ve 2 B) 2 ve 3 C) 1 ve 5 D) İki atom da oktet yapısına ulaşmıştır.
D) 2 ve 4 E) 3 ve 5 E) Oluşan molekül polardır.
BH3 te ortaklanmamış elektron çifti yoktur; NH3 te ise 1 tanedir. H atomu oktet değil dublet yapısına ulaşmıştır.
Yanıt: C Yanıt: D
52
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Aşağıdaki sistematik adlandırmalardan hangisi 10. X: Kalsiyum bromür
yanlıştır?
Y: Karbon tetraklorür
Bileşik Adı Z: Sodyum hidroksit
A) HgO Cıva (II) oksit
Yukarıda adı verilen bileşikler ile ilgili,
B) P4O10 Tetrafosfor dekaoksit
I. Bir formüllerindeki atom sayıları arasındaki
C) CaCO3 Kalsiyum karbonat
ilişki Y > X = Z şeklindedir.
D) PCI3 Fosfor (III) klorür
II. Y bileşiğinde klor merkez atomdur.
E) Cl2O7 Diklor heptaoksit
III. X ve Z anyon ile katyondan oluşur.
PCl3: fosfor triklorür olmalıdır. yargılarından hangileri yanlıştır?
Yanıt: D
X: CaBr2 Y: CCI4 Z: NaOH
CCI4'te karbon merkez atomdur.
Yanıt: B
8. Aşağıdaki diyagramda diazot pentaoksit bileşiği ile
ilgili bazı bilgiler verilmiştir.
Bir molekülü 7 Kovalent

atom içerir. bağlıdır.
l ll
Diazot pentaoksit 11. Aşağıda adı verilen bileşiklerden hangisi hem iyo-
nik hem de kovalent bağ içerir?
lll lV
A) Karbon disülfür B) Alüminyum klorür
Elektron alışverişi İki tür atom
ile oluşur. içerir. C) Sodyum siyanür D) Azot triflorür
V E) Kükürt dioksit
Moleküldeki yük dağılımı A) CS2 B) AlCl3 C) NaCN D) NF3 E) SO2
simetrik değil ise polar yapılıdır. (Metal-kök) bileşiği hem iyonik hem de kovalent bağ içerir.
Yanıt: C
Buna göre bu bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V
N2O5 bileşiği elektron ortaklaşması ile oluşur.
Yanıt: C
12. Aşağıda sistematik adı verilen bileşiklerden han-

gisinin molekülleri apolar yapılıdır?
(1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 16S)
9. Sülfürik asit ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
A) Dihidrojen monoksit B) Karbon disülfür
yanlıştır?
C) Oksijen diflorür D) Trihidrojen mononitrür
A) Formülü H2SO4'tür.
E) Hidrojen florür
B) Yaygın adı zaç yağıdır.
A) H2O, polar
C) Kovalent bağ içerir. B) S C S apolar yapılıdır.
D) En küçük yapı birimi moleküldür. C) OF2, polar
E) Sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez. D) NH3, polar
E) HF, polar
Suda iyonlarına ayrıştığından elektrik akımını iletir.
Yanıt: E Yanıt: B
53
1-C 2-D 3-C 4-E 5-C 6-D 7-D 8-C 9-E 10-B 11-C 12-B PEKİŞTİRME
BİLGİ GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (METALİK BAĞ)
Metallerde, az sayıda değerlik elektronu çekirdek tarafından zayıf çekilir. Bu neden-

le, metallerin değerlik elektronları serbest hareket edebilir ve hem kendi çekirdekleri
hem de diğer atomların çekirdekleri etrafında dolanırlar. Metal atomlarında oluşan bu
durum ile bir elektron denizi oluştuğu düşünülebilir.
NOT
Her bir metal atomu değerlik elektronlarını elektron denizine vermiş ve (+) yüklü
Metallerin iyonlaşma enerjileri katyon hâline geçmiştir.
düşüktür. Metalik bağ
+ + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + +
√ değerlik elektronu
+ √ metal katyonu
Oluşan metal katyonu ile elektron denizindeki hareketli elektronlar arasındaki çekim
kuvvetine metalik bağ denir.
Metalik bağın metallere kazandırdığı özellikler
1. Hareketli elektronları sayesinde ısı ve elektrik akımını iyi iletirler.
2. Hareketli elektronların ışığı yansıtmasından dolayı yüzeyleri parlaktır.
3. Hareketli elektronları sayesinde tel ve levha hâline getirilebilirler.
4. Serttirler. Metalik bağın kuvveti arttıkça, metalin sertliği de artar.
5. Esnektirler, dövülebilir ve şekillendirilebilirler.
• Metal atomları metalik bağ ile bir araya gelerek kristal yapı oluşturur.
• Metalik bağ saf metallerde bulunabileceği gibi metallerin oluşturduğu homojen
karışımlar olan alaşımlarda da (örneğin; çelik, lehim) bulunur.
34 ÖĞRENME ALANI
Metaller ve alaşımlar ile ilgili,
I. Elektrik akımını iletme
II. Metalik bağ içerme
III. İşlenebilme
niceliklerinden hangileri ortaktır?
Niceliklerin tamamı metaller ve alaşımlar için ortaktır.
35 ÖĞRENME ALANI
X T
Z
Y
M
Yukarıdaki periyodik cetvelde yer alan elementlerden hangilerinin atomları arasın-

da metalik bağ bulunur?
Y ve M metaldir, yapabilir. X, Z ametal; T soy gaz yapamaz.

54
BİLGİ

Periyodik cetvelde; belirtilen ok yönlerinde metalik bağ gücü artar.
AKLINDA OLSUN
Metalik bağ kuvveti neye

bağlıdır?
Metalik bağın kuvveti metal
36 ÖĞRENME ALANI atomunun,
• Yarıçapıyla ters orantılıdır.
Periyodik cetvelin 3. periyodunda bulunan X, Y ve Z metallerinin atom yarıçapları • Değerlik elektron sayısıyla
pikometre cinsinden verilmiştir. doğru orantıldır.
190
145
118
X Y Z
NOT
Buna göre, X, Y ve Z metallerinin aynı koşullardaki erime sıcaklıklarını büyük-
ten küçüğe doğru sıralayınız. Periyodik cetvelde yukarıya ve
sağa doğru gidildikçe
Atom yarıçapı küçüldükçe metalik bağ sağlamlığı artar. Y > Z > X olur.
1. Elektron verme isteği azalır.
2. Metalik özellik (aktiflik) azalır.
3. Metalik bağ gücü artar.
37 ÖĞRENME ALANI 4. Metallerde erime noktası artar.
Aynı grupta bulunan X, Y ve Z alkali metallerinden metalik özelliği en fazla olan Y,

en az olan X'tir.
Buna göre X, Y ve Z metallerinin;
a) birinci iyonlaşma enerjilerini,
b) aynı koşullarda erime noktalarını,
c) atom yarıçaplarını
karşılaştırınız.
X a) X > Z > Y
Z b) X > Z > Y
Y c) Y > Z > X
38 ÖĞRENME ALANI
Toprak alkali metal grubunda yukarıdan aşağıya doğru inildikçe,
I. Metalik aktiflik
II. Aynı koşullardaki erime noktası
III. Değerlik elektron sayısı
IV. Metalik bağın sağlamlığı
V. İyonlaşma enerjisi
niceliklerinden hangileri artar?
II, IV, V azalır. III ise değişmez. Yanıt: Yalnız I
55
BİLGİ
KAVRAMA
4. Metallerde bulunan elektron denizi modeli şekilde ve-
KAZANIM 8 rilmiştir.
1.
Metalik Bağ
– – – – – – – – –
+ + + + + + + + + +
– – – – – – – – – –
+ + + + + + + + + +
– – – – – – – – – –
+ + + + + + + + + +
– – – – – – – – – –
+ + + + + + + + + +
– – – – – – – – – –
Katman elektron dizilimi verilen X elementi ile ilgili, + Metal iyonu – Elektron
I. Oda koşullarında katı hâldedir. Bu model ile metallere ait;

II. Atomları arasında metalik bağ vardır. I. tel ve levha hâline gelme,
III. Halojenlerle iyonik bağlı bileşik oluşturur. II. ısıyı ve elektrik akımını iletme,
yargılarından hangileri doğrudur? III. yüzey parlaklığı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II özelliklerinden hangileri açıklanabilir?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
X 3. periyot 3A grubu. Metal olduğundan metalik bağ D) II ve III E) I, II ve III
2 8 3
Hareketli elektronlar kırılmayı engeller, elektriği iletir ve ışığı
içerir. Hg hariç tümü katıdır. Halojenler ametal olduklarından
yansıtır.
iyonik bağ yapabilirler. Yanıt: E
Yanıt: E
2. Aşağıda X, Y, Z ve T elementleri arasında oluşan bi-

leşiklerin Lewis nokta yapıları verilmiştir.
5. Alkali metal oldukları bilinen X, Y ve Z atomları ile ilgili,
2X3+3[ Y ]2– Z2+2 [ T ]– • Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Z'dir.

• Y'nin çekirdek yükü, X'inkinden büyüktür.
Buna göre bu bileşiklerde bulunan hangi element-
ler kendi atomları arasında veya diğer atomlar ile
metalik bağ yapabilir? Buna göre X, Y ve Z metallerinin aynı koşullardaki
erime noktalarının kıyaslanması aşağıdakilerden
A) Yalnız X B) X ve Z C) Y ve T
hangisinde doğru verilmiştir?
D) X, Z ve T E) Y, Z ve T
A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) Y > X > Z
X ve Z metal iken, Y ve T ametaldir.
Yanıt: B D) Z > X > Y E) Z > Y > X
3. Periyodik cetvelin A gruplarında bulunan metalle- Z

rin erime noktaları; X, Y ve Z'nin kesiti X şeklinde olur. Metalik bağ sağlamlığı
Y
I. metalik aktiflik, aşağıdan yukarı doğru artar. Z > X > Y olur.
Yanıt: D
II. metal atomunun yarıçapı,
III. metal atomunda bulunan değerlik elektron
sayısı
verilenlerden hangileri ile genellikle doğru orantılı 6. Aşağıdakilerden hangisinin aynı koşullarda erime
olarak değişir? noktası en küçüktür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 11Na B) 12Mg C) 13Al
D) I ve II E) II ve III D) 19K E) 20Ca
Metalik bağ kuvveti aktiflik ve yarıçap ile ters; değerlik elektron Erime noktası yarıçap ile ters, değerlik elektron sayısı ile
sayısı ile doğru orantılıdır. doğru orantılıdır.
Yanıt: C Yanıt: D
56
KAVRAMA
Kavrama
7. 9. Aşağıda bazı metallerin proton sayıları ile 1 atm ba-
sınçtaki erime noktaları verilmiştir.
Y Z
X Metal Erime Noktası (°C)
3Li 180,5
13Al 660,3
12Mg 650
Periyodik cetvelde yerleri verilen X, Y ve Z ele-
11Na 97,79
mentleri ile ilgili,
19K 63,5
I. Metalik aktifliği en büyük olan X'tir.
Buna göre tablodaki veriler kullanılarak;
II. Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y'dir.
I. Değerlik elektron sayısı arttıkça metalin erime
III. 1 atm basınçta erime noktası en büyük olan
noktası yükselir.
Z'dir.
II. Aynı grupta atom yarıçapı arttıkça metalik
bağ sağlamlığı artar.
III. Metalik aktiflik ile metalin erime noktası ters
D) II ve III E) I, II ve III orantılıdır.
X √ 4. periyot 1A Aktiflik X > Y > Z sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
Y √ 3. periyot 2A 1. iyonlaşma enerjisi Y > Z > X
Z √ 3. periyot 3A Erime noktası Z > Y > X olur.
Yanıt: E D) I ve II E) I ve III
Değerlik elektron sayısı ve erime noktası Al > Mg > Na yarıçap

K > Na > Li iken erime noktası Li > Na > K olduğundan II. öncül
yanlıştır.
Aktiflik K > Na > Li iken erime noktası Li > Na > K olduğundan
III. öncül doğrudur.
Yanıt: E
8. 18Ar elementi ile aynı yatay sırada bulunan X, Y ve Z
elementlerinin Lewis yapıları,
X Y Z
şeklindedir.
Buna göre X, Y ve Z elementleri ile ilgili, 10. Metalik bağın nasıl oluştuğuyla ilgili olarak ortaya atı-
lan elektron denizi modeli, metallerin bazı özellikleri-
I. Üçü de katı hâlde elektrik akımını iletir.
nin açıklanmasında kullanılabilir.
II. Aynı koşullarda erime noktalarının kıyasla-
ması Z > X > Y şeklindedir. Buna göre metallerin;
III. 9F elementiyle oluşturdukları bileşikler iyoniktir. I. elektriği iletmesi,
yargılarından hangileri doğrudur? II. tel ve levha hâline getirilebilmesi,
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II III. ametallerle tepkimeye girmesi
D) I ve III E) II ve III özelliklerinden hangileri elektron denizi modeliyle

açıklanabilir?
X; 3. periyot 2A, Y: 3. periyot 3A, Z: 3.
periyot 1A hepsi metaldir ve katı hâlde elektriği iletirler. 9F D) I ve II E) II ve III

2 7
2021 / TYT
7A grubu ametal olduğundan F ile yaptıkları bileşikler iyoniktir.
Erime noktaları Y > X > Z olur.
Yanıt: D Elektron deniz modeli elektrik iletkenliği ve tel/levha hâline
getirilmeyi açıklayabilir.
Yanıt: D
57
1-E 2-B 3-C 4-E 5-D 6-D 7-E 8-D 9-E 10-D KAVRAMA
Güçlü Etkileşimler (Metalik Bağ)
1. X, Y ve Z metallerinin erime sıcaklıkları arasında 4.

Metallerin çoğunluğu oda
X > Z > Y ilişkisi vardır. koşullarında katı hâldedir.
Buna göre X, Y ve Z element atomlarının periyo-
D Y
dik cetveldeki konumları aşağıdakilerden hangisi
Metallerde iyonlaş- Metallerde metalik
gibi olamaz? ma enerjisi genellikle bağ kuvveti arttıkça,
A) Y Z X B) Y Z C) X düşüktür. metalin sertliği de artar.
X Z
D Y D Y
Y
D) Z X E) Metaller, 3 4 5
X bileşik oluştu-
Y Y Z rurken elektron
verme
Periyodik cetvelde metallerde erime noktası yukarıya ve sağa eğilimindedirler.
doğru artar.
Yanıt: B
D Y
2. Aşağıdaki tabloda 12Mg, 13Al ve 20Ca elementlerine 1 2
ait bazı sorular bulunmaktadır.
Yukarıdaki verilmiş tanılayıcı dallanmış ağaç et-
Soru Mg
g All Ca kinliğindeki tüm ifadeleri hatasız olarak tamamla-
Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük yan öğrenci hangi çıkışa ulaşır?
olan element hangisidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Erime sıcaklığı en yüksek olan
Etkinlikteki bilgilerin tamamı doğrudur.
element hangisidir?
Yanıt: A
Değerlik elektron sayısı en büyük
olan element hangisidir?
5. Aşağıdaki pasta dilimlerinden her biri bazı elementlerin
temel hâl katman elektron dizilimini göstermektedir.
Buna göre tablodaki soruların doğru cevabı olan
elementin kutusu yeşil renk ile boyanırsa aşağı-
2 7
daki desenlerden hangisi elde edilir?
A) B) C) 1
2 3
2 1 2 8 8 2
D) E)
Buna göre kendi atomları veya başka atomlar ile

metalik bağ yapanların çıkarılması ile elde edilen
Soruların cevapları sırasıyla Mg, Al ve Al'dir.
Yanıt: A şekil aşağıdakilerden hangisidir?
A) B) C)
3. I. Bakır
II. Madeni para
III. Sofra tuzu
IV. Demir (III) klorür D) E)
V. Alüminyum
Yukarıda verilen maddelerden hangilerinde meta-
lik bağ vardır?
2 1 1A metali 2 8 8 2 2A metali diğerleri ametal ve
A) III ve V B) I, II ve IV C) I, II ve V
D) I, II, IV ve V E) I, II, III ve IV
yarı metaldir. ( 2 1)
III. ve IV'te iyonik bağ bulunur.
Yanıt: C Yanıt: B
58
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. İyonik bağlı bileşikler ve metallerin genel özellikleri ile 8. I. Mg(k)
ilgili Venn şeması oluşturulmak isteniyor. II. KF(s)
III. KNO3(suda)
IV. Hg(s)
a b c
V. NaCI(k)
Yukarıdaki maddelerden hangileri elektrik akımını
iyon hareketi ile iletir?
Yalnızca iyonik bağlı bileşiklere ait özellikler a, yalnı-
ca metallere ait özellikler c, her iki madde türüne ait (7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 17CI, 19K)
özellikler b bölmesine yazılacaktır. A) II ve III B) I, II ve III C) I ve IV
Buna göre, aşağıdaki özelliklerden hangisinin ya- D) III, IV ve V E) II, III ve V
zılması gereken bölge hatalı verilmiştir?
I. ve IV. hareketli elektronları ile iletir. V ise iletmez.
Yanıt: A
Özellik Bölge
Katı hâlde elektrik akımını
A) a
iletmez.
Elektrostatik çekim kuvveti
B) b
içerir.
C) Tel ve levha hâline gelebilir. c
D) Güçlü etkileşim ile oluşur. b
Oda sıcaklığında genellikle katı
E) a
hâldedir.
Oda sıcaklığında genellikle katı hâlde olma her ikisi için de

ortak özelliktir.
Yanıt: E
9. Aşağıdaki tabloda verilen özellikler doğru ya da yanlış
oluşuna göre “0” ve “1” tam sayıları ile kodlanmıştır.
7.
T R Özellik Kod
Y Z
Metal iyonu ile değerlik elektronları
X 1
arasındaki etkileşim metalik bağdır.
Bakır hem iyonik hem de kovalent
0
bağ oluşturabilir.
Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y, Z, T ve R Buna göre,

elementleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi I. Metallerde elektron verme isteği ile metalik
yanlıştır? aktiflik ters orantılıdır.
A) Elektron verme isteği en yüksek olan element X'tir. II. Aynı periyotta çekirdek yükü arttıkça metalik
B) Y ile R arasında oluşan bileşiğin formülü YR2'dir. sertlik artar.
C) Z son katmanındaki hareketli elektronları saye- III. Metallerde erime sıcaklığı ile metalik aktiflik
sinde elektrik akımını ve ısıyı iletir. ters orantılıdır.
D) T ile R arasında oluşan bileşiğin Lewis yapısı ifadeleri sırasıyla aynı mantıkla kodlanırsa aşağı-
T R T şeklindedir. dakilerden hangisi elde edilir?
E) XR bileşiği iyonik yapılıdır. A) 111 B) 011 C) 110
R T R olmalıdır. D) 010 E) 101
Elektron verme isteği ile metalik aktiflik aynı şeydir.
Yanıt: D Yanıt: B
1-B 2-A 3-C 4-A 5-B 6-E 7-D 8-A 9-B

59
PEKİŞTİRME
BİLGİ ZAYIF ETKİLEŞİMLER
Kalsiyum ve oksijen atomları arasındaki iyonik bağı kırmak için gerekli olan enerji
3414 kJ/mol’dür.
CaO(k) + 3414 kJ/mol √ Ca2+(g) + O2–(g)
(CaO bileşiğini oluşturan güçlü etkileşimdir.)
CH3OH molekülleri arasındaki bağı kırmak için gerekli enerji ise 35 kJ/mol'dür.
CH3OH(s) + 35 kJ/mol √ CH3OH(g)
(CH3OH molekülleri arasındaki etkileşim zayıftır.)
Bu bağları kırmak için gerekli olan enerjiler arasındaki fark neden bu kadar bü-
yüktür?
• Bağ oluşurken açığa çıkan veya bu bağı kırmak için verilmesi gereken enerjiye
bağ enerjisi denir.
• Kimyasal türleri birbirinden ayırmak için gereken bağ enerjisi yaklaşık olarak
40 kJ/mol'den daha yüksek ise türler arasında güçlü etkileşimler (kimyasal bağ)
NOT
oluştuğu kabul edilir.
Moleküller arası etkileşimlerin gü- • Zayıf etkileşimleri kırmak için gereken bağ enerjisi ise genellikle 40 kJ/mol'den
cü aynı zamanda maddenin fizik
daha azdır.
sel hâlini belirler.
Her fiziksel ve kimyasal olayda enerji değişimi farkı, etkileşimin güçlü ya da zayıf ol-
duğunu açıklayamayabilir. Bu durumda olayın fiziksel veya kimyasal değişimine bakılır.
Örneğin aşağıdaki tepkimede 43,9 kJ/mol'lük enerji verilmiştir. Bu değer 40 kJ/mol'den
büyük olduğu hâlde suyun hâl değişimi sırasında zayıf etkileşimler kopar ve fiziksel
değişim gerçekleşir.
H2O(s) + 43,9 kJ/mol √ H2O(g)
• Zayıf etkileşimler, kimyasal türlerin erime ve kaynama noktası gibi fiziksel özellik-
lerinin belirlenmesinde etkilidir.
• Zayıf etkileşimler molekülleri ve soy gaz atomlarını bir arada tutan fiziksel kuvvet-
lerdir. d– d+
+ d+
d
Kimyasal
Moleküller bağ
arası zayıf
d+ etkileşim d–
• Zayıf etkileşimler maddenin katı ve sıvı fazlarında etkindir. Gaz fazında ihmal
edilirler.
• Zayıf etkileşimlere genel olarak;
i) fiziksel bağlar,
ii) moleküller arası bağlar,
iii) yoğun fazdaki etkileşimler de denilebilir.
60
BİLGİ

39 ÖĞRENME ALANI
1N 2 N
HHH HHH
Yukarıdaki numaralandırılmış kuvvetlere göre,

a) Moleküller arasındaki etkileşim hangisidir?
b) Polar kovalent bağ hangisidir?
c) Bağ enerjilerini kıyaslayınız.
a) 2 b) 1 c) 1 > 2
40 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen olaylar sırasında meydana gelen enerji değişimi için kutucuk-
lar içerisine yaklaşık 40 kJ/mol’den büyük olanlar için “>” işareti, küçük olan-
lar için ise “<” işareti yazınız.
a. C6H12O6(k) √ C6H12O6(suda)
b. 2H2O(s) √ 2H2(g) + O2(g)
c. 2Br(g) √ Br2(g)
d. Ne(k) √ Ne(s)
e. NaCI(k) √ Na+(suda) + Cl–(suda)
f. MgO(k) √ Mg2+(g) + O2–(g)
a. < b. > c. > d. < e. < f. >
41 ÖĞRENME ALANI
I. He atomları arasındaki çekim kuvveti
II. H2O ve NH3 molekülleri arasındaki çekim kuvveti
III. NH3 molekülünde N ve H atomları arasındaki çekim kuvveti
yukarıdakilerden hangileri zayıf etkileşimlerdendir?
Soy gaz atomları arasındaki ve moleküller arasındaki çekim kuvvetleri zayıf etkileşimdir.
Zayıf Etkileşimlerin Sınıflandırılması

Zayıf etkileşimler genel olarak Van der Waals kuvvetleri ve hidrojen bağları olarak
ikiye ayrılır.
Zayıf Etkileşimler
Van der Waals Etkileşimleri Hidrojen Bağı
Dipol - dipol İyon - dipol İndüklenmiş dipol

Etkileşimleri Etkileşimleri Etkileşimleri
İndüklenmiş
İyon - indüklenmiş Dipol - indüklenmiş dipol - indüklenmiş
dipol etkileşimleri dipol etkileşimleri dipol etkileşimleri
(London kuvvetleri)
61
BİLGİ

Van der Waals Etkileşimleri

Hidrojen bağı dışındaki tüm zayıf etkileşimlere Van der Waals etkileşimleri denir.
A) Dipol-dipol Etkileşimleri
Polar moleküllerde kalıcı pozitif ve negatif kutuplar oluşur. Buna kalıcı dipol adı
verilir.
Polar moleküller birbirine yaklaştığında birinin pozitif kutbu ile diğerinin negatif kut-
bu arasında elektrostatik bir çekim kuvveti oluşur.
Polar moleküllerin kalıcı dipolleri arasında oluşan etikleşimlere dipol-dipol kuv-
vetleri denir.
• Dipol-dipol etkileşimleri farklı moleküller arasında da oluşabilir.
Polar kovalent bağ
d– d–
d+ d+
H Cl H Cl
Kalıcı dipol Kalıcı dipol
dipol - dipol
etkileşimi
• Dipol-dipol etkileşimleri polar moleküllerdeki kalıcı dipollerden kaynaklandığı

için zıt yüklü kutuplar arasında gerçekleşir.
• Dipol-dipol etkileşimleri güçlü etkileşimlere göre oldukça zayıftır.
42 ÖĞRENME ALANI
I. HF
II. H2O
III. N2
IV. CH3OH
V. CO2
Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri arasında dipol-dipol etkileşimi
vardır? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F)
HF, H2O, CH3OH molekülleri polar yapılı olduğundan içerir.
B) İyon-dipol Etkileşimleri
İyonik yapılı bir bileşiğin (örneğin NaCI) polar yapılı bir molekül (örneğin H2O) ile
bir araya gelmesi durumunda oluşur.
İyonik bileşiğin pozitif yüklü iyonu ile polar molekülün negatif kutbu (Na+ ile H2O’nun
oksijen tarafı) arasında ve negatif yüklü iyonu ile polar molekülün pozitif kutbu (Cl– ile
H2O’nun hidrojen tarafı) arasında oluşan etkileşim iyon-dipol etkileşimidir.
Bu şekilde su molekülü Na+ ve Cl– iyonlarını kristal örgüsünden kopararak ayırır
ve çözünme olayı gerçekleşir.
• Genellikle iyon-dipol etkileşimi, dipol-dipol etkileşiminden daha güçlüdür.

62
BİLGİ

C) İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri

Apolar moleküllerde kalıcı dipol bulunmaz. Apolar moleküllerde, anlık bir polarlık
oluşur. Bu anlık dipol ya da indüklenmiş dipol olarak adlandırılır. İndüklenmiş dipol
etkileşimleri üçe ayrılır:
i) İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri (London kuvvetleri)
ii) İyon-indüklenmiş dipol etkileşimleri
iii) Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri
i) İndüklenmiş Dipol-İndüklenmiş dipol etkileşimleri (London Kuvvetleri)

• Apolar moleküllerde ve soy gaz atomları arasında yoğun fazda bulunan etkin
kuvvettir.
• Apolar moleküllerde ve soy gazlarda oluşan anlık kutuplaşma, komşu atom NOT
veya molekülün de kutuplaşmasına neden olur ve aralarında zayıf London kuv-
vetleri oluşur. London kuvvetleri anlık oluşur ve
geçicidir.
London kuvveti
–
d d+ d– d+
Br2 molekülünde elektron dağılımı Anlık kutuplaşma ile oluşan anlık

simetriktir. dipol ve London kuvveti
AKLINDA OLSUN
London kuvveti
d+ d– d+ d– Apolar moleküllerde ve soy
Soygaz gazlarda bulunan tek etkileşim
atomları He He türü London kuvvetleridir.
He He
birbirine
yaklaşırsa
İndüklenmiş He atomları oluşur.
• London kuvvetlerine indüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi de denir.

• London kuvvetleri zayıf etkileşimler arasındaki en zayıf olan etkileşim türüdür.
• London kuvvetleri elektronların geçici kutuplanmasından kaynaklandığı için po-
lar moleküller arasında da vardır. Fakat London kuvvetleri diğer Van der Waals
bağlarının yanında çok küçük olduğu için ihmal edilir.
43 ÖĞRENME ALANI
I. H2
II. HCI
III. C2H6
IV. NaF
V. Ne
Yukarıda verilen maddelerden hangilerinde sadece London kuvvetleri bu-
lunur? (1H, 6C, 9F, 10Ne, 11Na, 17CI)
Apolar moleküllerde (I, III) ve soy gazlarda sadece London kuvvetleri bulunur.
63
BİLGİ

44 ÖĞRENME ALANI
l. H Br ll. O C O lll. H lV. N V. H

B HHH H C F
H H H
Yukarıda yapı formülleri verilen tanecikleri anlık ve kalıcı dipol içermelerine
göre sınıflandırınız.
Anlık dipol: II, III (apolar)
Kalıcı dipol: I, IV ve V (polar)
Apolar moleküllerde ve soy gazlarda toplam elektron sayısı arttıkça, molekülün
kutuplanabilirliği artacağından, London kuvveti de artar. Böylece maddenin kaynama
noktası da artar.
VII A Grubu Molekülleri Elektron Sayısı ve Kaynama Noktası

VII A Grubu Molekülleri Toplam Elektron Sayısı Kaynama Noktası (°C)
F2 18 –188
Cl2 34 –34
Br2 70 59
I2 106 184
Aşağıdaki grafik VIII A grubu elementlerinin elektron sayıları ve kaynama noktaları

arasındaki ilişkiyi göstermektedir.
Kaynama Noktası (°C)
– 62 Rn
– 107 Xe
– 152 Kr
– 186
Ar
– 246 Ne
– 269
He
Elektron
2 10 18 36 54 86 Sayısı
45 ÖĞRENME ALANI
Halojen oldukları bilinen X, Y ve Z elementlerinin oda koşullarındaki fiziksel hâlleri
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Molekül Fiziksel hâl

X2 Katı
Y2 Sıvı
Z2 Gaz
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin

a) atom numaralarını,
b) elektronegatifliklerini,
c) tanecikleri arası çekim kuvvetlerini kıyaslayınız.
7A
a) X > Y > Z
Z
Y b) Z > Y > X
X c) X > Y > Z
64
BİLGİ

ii) İyon-İndüklenmiş dipol etkileşimi

İyon-indüklenmiş dipol etkileşimleri, pozitif ya da negatif yüklü bir iyon ile apolar bir
tanecik ya da soy gaz arasındaki elektrostatik çekim gücüdür.
d–
–
Cl –
d d+ d
Na+ Cl C Cl
d–
Cl
İyon-indüklenmiş
dipol etkileşimi
iii) Dipol-İndüklenmiş dipol etkileşimi

Polar moleküllerle apolar moleküller arasında veya polar molekül ile soy gaz atom-
ları arasında gerçekleşen etkileşime dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri denir.
d– dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi
–
Cl –
+
d d d
Cl C Cl H Cl
d– d+ d–
Cl
46 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z atomlarının katman sayıları ile değerlik elektron sayıları
verilmiştir.
Katman Sayısı
Y Z
3
2 X
Değerlik Elektron
3 5 Sayısı
Buna göre, X, Y ve Z’nin 17Cl atomuyla yaptıkları bileşikler ile su arasında

oluşan etkin etkileşim türlerini yazınız. (1H, 8O)
X’in bileşiği-su Y’nin bileşiği-su Z’in bileşiği-su

Etkileşim Türü ....……………………… ....……………………… ....………………………
2 3 Yarımetal, X , XCl3 apolar bileşik XCl3 - su: indüklenmiş dipol - dipol
2 8 3 Metal, Y , YCl3 iyonik bileşik

( YCl3 - su: iyon - Dipol
2 8 5 Ametal, Z , ZCl3 polar bileşik ZCl3 - su: Dipol - Dipol
47 ÖĞRENME ALANI
I. Br– ile N2
II. Na+ ile HCI
III. CH4 ile H2O
IV. He ile O2
Yukarıdaki tanecik çiftleri arasındaki etkileşim türlerini belirtiniz.
(1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 17CI)
I. İyon-indüklenmiş dipol
II. İyon-dipol
III. Dipol-indüklenmiş dipol
IV. London kuvvetleri
65
BİLGİ

Hidrojen Bağı
Bir moleküldeki elektronegatifliği yüksek ve yarıçapları küçük F, O, N atomlarının
ortaklanmamış değerlik elektron çiftleri ile diğer moleküldeki kısmi pozitif (d+) yüklü H
atomları arasında oluşan bağa hidrojen bağı denir.
H H
H O H O H N H N H F H F
H H H H
Hidrojen bağı Hidrojen bağı Hidrojen bağı
Hidrojen bağı aynı iki molekül arasında oluşabildiği gibi farklı iki molekül arasında
da oluşabilir.
d–
NH3 d+ H2O
H O d+
d+ d– H
Hidrojen bağı
H
N d+
H
d+
NOT H
Hidrojen bağı, H atomunun elekt- Eğer bir molekülde F, O veya N elementlerine bağlı H atomu varsa, diğer mole-
ronegatifliği yüksek ve yarıçapları
küldeki F, O, N elementinin ortaklanmamış elektron çifti ile aralarında hidrojen bağı
küçük F, O, N atomlarıyla oluştur-
duğu moleküllerde bulunur. oluşabilir.
H-bağı
O O
H H CH3 CH3
Kendi molekülleri Kendi molekülleri
arasında H-bağı arasında H-bağı
vardır. yoktur.
48 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda verilen soruları tablodaki boşluklara cevaplayınız.
Molekül OF2 NH3 CH4 C2H5OH
H H H
Yapısı O N
H C H H C C O H
F F H HH
H H H
Molekül; polar
mıdır, apolar Polar Polar Apolar Polar
mıdır?
Kendi molekül-
leri arasında
Hayır Evet Hayır Evet
hidrojen bağı
içerir mi?
Su molekülleri
ile arasında
Evet Evet Hayır Evet
hidrojen bağı
içerir mi?
66
BİLGİ

Hidrojen Bağının Kaynama Noktasına Etkisi

• Moleküller arası etkileşimler içinde dipol-dipol ve London kuvvetlerine göre en
güçlü olan bağ hidrojen bağıdır.
• F, O, N elementlerinin hidrojenli bileşiklerinin aynı ortamdaki kaynama nok-
taları, kendi gruplarındaki elementlerin hidrojenli bileşiklerinkinden çok daha
yüksektir.
• Aşağıdaki tabloya göre verilen 6A grubu elementlerinin hidrojenle oluşturduğu NOT
bileşiklerin kaynama noktası yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe artmalıdır. An-
Hidrojen bağı içeren moleküller,
cak, H2O’nun yapısındaki hidrojen bağı nedeniyle bu genelleme bozulur. suda genelde iyi çözünür.
Bileşik Elektron sayısı Kaynama Noktası (°C)

H2O 10 100
H2S 18 –60
H2Se 36 –41
H2Te 54 –2
• Periyodik sistemin 5A, 6A ve 7A grubunun hidrojenli bileşiklerinin kaynama

noktaları grafikte verilmiştir.
H2O
100
50
HF H2Te
0
NH3 H2Se SbH3
H2S AsH Hl
– 50 2
PH3
HBr
– 100 HCl
Periyot
1 2 3 4 5 6 Numarası
5A, 6A, 7A elementlerinin hidrojenli bileşiklerinin kaynama noktalarının karşılaştırılması
• H2O, NH3 ve HF’nin kaynama noktasının yüksek olmasının nedeni molekülleri

arasındaki hidrojen bağıdır.
• Eşit sayıda elektron içeren taneciklerin erime/kaynama noktaları arasındaki kı-
yaslama:
London etkileşimi < Dipol-dipol etkileşimi < Hidrojen bağı < İyonik bağlı bileşik
şeklindedir.
Hidrojen Bağının Canlılar İçin Önemi

• Su donarken hacmi genişler, buzun yoğunluğu sudan az olur. Su donarken
donma yüzeyden başlar. Böylece su altında canlı yaşamı devam eder.
• Hava sıcaklığı çok çabuk değişse bile suyun sıcaklığı yavaş yavaş artar ve
azalır. Bu durum vücudunun büyük bir kısmı su olan insanın sıcaklık değişme-
lerinden daha az etkilenmesini sağlar. Bunun nedeni de hidrojen bağlarıdır.
• Yüksek ağaçlarda yapraklara kadar su taşınımı yine hidrojen bağlarının etkisi
ile açıklanabilir. Bu bağlar sayesinde su molekülleri birbirine tutunur ve kılcallık
etkisi ile köklerden yapraklara kadar taşınır.
67
BİLGİ
4. H2O ile ilgili bazı bilgiler doğru ya da yanlış olarak

KAZANIM 9 aşağıdaki tabloda işaretlenmiştir.
1. 2
Bilgi Doğru Yanlış
1
N H F
HHH Molekülleri arasında Lon-
I.
don etkileşimi içermez.
Yukarıda numaralandırılmış kuvvetler ile ilgili, Bağlayıcı elektron çifti
II.
I. 1. kimyasal bağdır. sayısı 2’dir.
II. 2. etkileşim hidrojen bağıdır. Hem bağları hem de mole-

III.
kül polar yapılıdır.
III. Bağ kuvvetleri arasındaki ilişki 1 > 2 şeklindedir.
K+ iyonu ile arasında iyon-
yargılarından hangileri doğrudur? IV.
dipol etkileşimi vardır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Aynı ortamda kaynama
D) II ve III E) I, II ve III V. noktası H2S’ninkinden
1 kimyasal (kovalent bağ), 2 fiziksel (hidrojen bağı) dir.
büyüktür.
Buna göre işaretlemelerden hangilerinde hata ya-

Yanıt: E
pılmıştır? (1H, 8O, 16S)
2. CH3CI molekülünün Lewis yapısı aşağıda verilmiştir. A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

D) III ve V E) I, II ve V
H
Hem bağlar hem de molekül polardır. Kaynama noktası
H C Cl H2O > H2S dir.
H
Yanıt: D
Buna göre,
I. Molekül 4 tane polar kovalent bağ içerir.
II. Molekülleri arasında London kuvvetleri etkindir.
III. Molekülleri arasında hidrojen bağı oluşur.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Polar moleküldür, dipol-dipol etkileşimi etkindir. Molekülleri
arasında H-bağı yoktur
Yanıt: D
5. Aşağıda bazı türler arası etkileşimler belirtilmiştir.
I. NH3 molekülünde N ve H atomları arasındaki
çekim kuvveti
3. I. H – Cl
II. CI– iyonu ile H2O molekülü arasındaki çekim
II. CH3 – CH2 – OH kuvveti
III. CH3 – CH2 – CH2 – CH3 III. CH3OH bileşiğinin yoğun fazda kendi mole-
Yukarıda yapı formülleri verilen bileşiklerin aynı külleri arasındaki çekim kuvveti
koşullar altında kaynama noktaları arasındaki iliş- Buna göre verilenlerden hangileri zayıf etkileşim-
ki aşağıdakilerden hangisidir? lerdendir?
A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > I A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I > III > II E) III > I > II D) II ve III E) I, II ve III
I. Dipol-dipol, II. H–bağı, III. London Güçlü etkileşimler atomlar arası, zayıf etkileşimler ise molekül-
Buna göre, II > I > III ler arasında olur.
Yanıt: B Yanıt: D
68
KAVRAMA
Kavrama
H 9. HF(s) ve CCI4(s) bileşikleri ile ilgili bazı bilgiler aşağı-
6. l. H C O H daki tabloda verilmiştir.
H Bilgi
g
ll. Mg 2 [ Cl ]
2+ –
HF bileşiği
ş ğ suda iyi
y ççözünür.
H Aynı koşullardaki kaynama noktaları
lll. H C H ş HF > CCl4 şeklindedir.
arasındaki ilişki ş
H HF bileşiğinde moleküller arası
p - dipol
dipol p etkileşimi
ş etkindir.
Yukarıda formülü verilen maddelerden hangileri
CCl4 bileşiği su ile dipol - indüklenmiş
suda çözündüğünde iyon-dipol etkileşimi oluşur? dipol etkileşimi oluşturur.
D) I ve III E) II ve III Bu bilgiler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak hatasız
I: Suda iyonlaşmaz. değerlendirildiğinde kutucuklardaki harflerin dizili-
III. Apolardır, London etkileşimi etkindir. mi aşağıdakilerden hangisi olur? (1H, 6C, 9F, 17CI)
Yanıt: B
7. Aşağıda molekül modeli verilen maddelerden hangi- A) D B) Y C) Y D) D E) D
sinde kalıcı dipol durumu vardır. D Y D Y D
D D D Y Y
A) B) C)
D Y Y D D
D) E)
HF: polar
CCI4: apolar
HF’de hidrojen bağı etkindir.
Yanıt: E
A, B, D ve E apolar yapılıdır; anlık dipol vardır. C’deki madde

polar yapılıdır ve kalıcı dipollük vardır.
Yanıt: C
8. Moleküller arası çekim kuvvetleri bir maddenin fizik-

sel özelliklerini belirler. Katı bir maddeyi sıvı hâle ge-
tirmek veya bir sıvıyı buharlaştırmak için moleküler
arası (zayıf etkileşim) çekim kuvvetini yenmek gere-
10. Aşağıdaki Venn şemasında HCI ve HF moleküllerine
kir. Bu çekim kuvvetini yenmek onları bir arada tutan
ait bazı özellikler verilmiştir.
kuvvetten daha büyük bir enerji vermekle mümkün
olur. Moleküller arası çekim kuvveti ne kadar büyük HCl HF
olursa verilmesi gereken enerji de o kadar fazla olur.
a b c
Buna göre HCI bileşiğinin normal kaynama nokta-
sı –85°C ise NH3 ve O2 maddelerinin normal kay-
nama noktaları aşağıdakilerden hangisi olabilir?
NH3 (°C) O2 (°C) Buna göre a, b ve c yerine,

A) –120 –183 I. a yerine kalıcı dipole sahiptir.
B) –33 –183 II. b yerine suda çözünür.
C) –33 21 III. c yerine hidrojen bağı içerir.

özelliklerinden hangileri yazılabilir? (1H, 9F, 17CI)
D) –20 –42
E) –120 5
Bağ kuvvetleri Her ikisi de kalıcı dipole sahiptir.
NH3 > HCI > O2’dir.
Yanıt: B Yanıt: D
69
1-E 2-D 3-B 4-D 5-D 6-B 7-C 8-B 9-E 10-D KAVRAMA
1. NaCl 3. X
HHH
Lewis yapısı yukarıdaki gibi olan bileşik ile ilgili

aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Su
A) Polar kovalent bağ içerir.
B) Molekül polardır.
Yukarıda yemek tuzunun (NaCI) bir miktar saf suda
C) Suda çözünür.
çözünmesi ile hazırlanan tuzlu su çözeltisi gösteril-
D) X atomu 15P ise molekülleri arasında hidrojen
miştir.
bağı bulunur.
Buna göre bu çözelti içerisinde,
E) Molekülleri arasında dipol-dipol etkileşimi bulunur.
I. Hidrojen bağı
Hidrojen bağı hidrojen atomunun F, O, N atomlarından biri ile
II. Dipol-dipol etkileşimi
yaptığı moleküller arası etkileşimdir.
III. İyon-dipol etkileşimi Yanıt: D
IV. London kuvvetler
etkileşimlerinden hangileri yer alır? 4. Aşağıda Lewis yapıları verilen NH3 ve H2O maddeleri
bir kapta karıştırılarak bir karışım oluşturulmaktadır.
A) I ve II B) I, II ve III C) I ve III
N O
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
HHH H H
Çözeltide su molekülleri arasında hidrojen bağı ve dipol-dipol
etkileşimleri bulunur. İyonlar ile su molekülü arasında iyon- Buna göre bu karışım içindeki moleküller arasın-
dipol etkileşimi bulunur. London kuvvetleri ise tüm moleküller da aşağıdaki etkileşim türlerinden hangisi bulun-
arasında bulunur.
Yanıt: E maz?
A) Hidrojen bağı B) London kuvvetleri
C) Dipol-dipol etkileşimleri D) Kovalent bağ
2. Aşağıda verilen kaplardan I. kabın içerisinde H2O sı- E) İyon-dipol etkileşimleri
vısı, II. kabın içerisinde ise CCI4 sıvısı bulunmaktadır.
Kovalent bağ atomlar arası bir etkileşim türüdür.
Yanıt: D
5. Aşağıda verilen tabloda bazı maddeler ve karşılarında

H2O(s) CCl4(s) tanecikleri arası etkin çekim kuvvetleri belirtilmiştir.
l ll Tanecikler arası
Madde
Kaplardan I. sine NH3, II. sine ise I2 maddeleri atıl- etkin çekim kuvveti
dığında, her bir kapta oluşacak olan etkin etkile- I. He London kuvvetleri
şim türü hangi seçenekte doğru verilmiştir?
(Değerlik elektron sayıları: H: 1, C: 4, N: 5, O: 6, CI ve I: 7) II. CH4 London kuvvetleri
III. Ca Metalik bağ
I. kap II. kap
IV. HCI Hidrojen bağı
A) Dipol-dipol London
V. MgF2 İyonik bağ
B) Hidrojen bağı Dipol-dipol
C) Dipol-dipol İyon-dipol Buna göre hangi madde için verilen etkin çekim
D) İyon-dipol London kuvveti hatalıdır? (1H, 2He, 6C, 9F, 12Mg, 17Cl, 20Ca)
E) Hidrojen bağı London A) I B) II C) III D) IV E) V

HCI molekülleri arasında etkin çekim kuvveti dipol-dipol etkile-
I’de hidrojen bağı, II’de London kuvvetleri etkindir. şimleridir.
Yanıt: E Yanıt: D
70
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. 9. • London kuvvetleri
l. PH3 ll. CCl4 lll. H2S
• Dipol-dipol etkileşimi
• İyon-dipol etkileşimi
lV. CH4 V. NH3
• Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi
Yukarıda verilen bileşiklerden hangisinin aynı Aşağıda verilen tanecik çiftlerinden hangisi yu-
koşullarda saf sudaki çözünürlüğünün diğerlerin- karıda belirtilen moleküller arası etkileşimlerden
den daha fazla olması beklenir? birine etkin olarak sahip değildir?
(1H, 6C, 7N, 8O, 15P, 16S, 17Cl) (1H, 8O, 9F, 10Ne, 17CI, 19K)
A) I B) II C) III D) IV E) V A) KF ve H2O B) O2 ve O2 C) Na+ ve H2

“Benzer benzeri çözer” kuralına göre, bir maddenin suda iyi D) H2O ve HCI E) HCI ve Ne
çözünebilmesi için molekülleri arasında hidrojen bağı bulun-
durması gerekir. (NH3) Sırasıyla B, D, A, E olur.
Yanıt: E Yanıt: C
7. H2O ve CO2 molekülleri ile ilgili,

I. Her iki molekülün de yoğun fazda kendi mo-
lekülleri arasında London kuvvetleri bulunur.
II. H2O molekülünün yoğun fazda atomları ara-
sında hidrojen bağları bulunur.
III. CO2 molekülünde molekül içi bağlar polar ko-
valenttir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O)
10. Aynı grupta yer alan bazı elementlerin hidrojen ile
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II yaptığı bileşiklerin normal kaynama noktaları grafikte
D) I ve III E) I, II ve III verilmiştir.
Bileşiklerin Lewis gösterimleri:
O
, O C O , şeklindedir. H2O
H H 100
Hidrojen bağı atomlar arasında değil, moleküller arasında
bulunur.
Yanıt: D 0
H2Te
H2Se
8. H 2S Periyot
Numarası
H2O(s) CHCI3(s) C6H6(s)

Buna göre,
I. Suyun özel durumu hidrojen bağından kay-
l ll lll
naklanmaktadır.
Yukarıda verilen kaplarda bulunan maddelerin
II. Su dışındaki maddeler oda sıcaklığında gaz-
aynı koşullarda kaynama noktalarının karşılaştı-
dır.
rılması hangi seçenekte doğru verilmiştir?
III. Toplam elektron sayısı arttıkça kaynama nok-
(1H, 6C, 8O, 17CI)
tası artar.
A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > I
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
D) I > III > II E) III > II > I
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
J H O " Hidrojen ba€› N
K 2 O D) II ve III E) I, II ve III
K O
CHCI " Dipol - dipol etkilefl imleri
K 3 O Grafiğe göre H2O’daki hidrojen bağından dolayı istisna olayı
KK OO
C H " London kuvvetleri vardır. 25°C’de hepsi gaz hâldedir.
L 6 6 P
Yanıt: A Yanıt: E
71
1-E 2-E 3-D 4-D 5-D 6-E 7-D 8-A 9-C 10-E PEKİŞTİRME
1. N 2 N 4. Bazı bileşikler ve bu bileşiklerin kaynama noktaları

1
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
HHH HHH
Bileşik Kaynama Noktası (°C)
Yukarıda numaralandırılmış etkileşimler ile ilgili,
I. HF a. –85
I. Kimyasal olaylarda 1. etkileşim kopar.
II. O2 b. 19,5
II. 1. etkileşim, 2. etkileşimden daha güçlüdür.
III. 2. etkileşim hidrojen bağıdır. III. HCI c. –183

Buna göre bileşiklerle kaynama noktalarının eş-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II leştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru
D) II ve III E) I, II ve III olarak verilmiştir?
1 numaralı etkileşim kovalent bağ, 2 numaralı etkileşim ise A) I. c B) I. a C) I. a

moleküller arasıdır ve hidrojen bağıdır.
Yanıt: E II. b II. b II. c
III. a III. c III. b
2. X ve Y moleküllerinden X’in polar, Y’nin ise apolar D) E)

I. b I. b
moleküller olduğu bilinmektedir.
II. c II. a
Buna göre,
III. a III. c
I. X ve Y molekülleri arasında dipol-indüklenmiş
dipol etkileşimleri bulunur. Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti HF > HCI > O2 şeklindedir.
Yanıt: D
II. Her iki molekülde de London kuvvetleri bulunur.
III. Y’nin molekülleri arasında hidrojen bağı bulunur.
X " polar (dipol) 5. Periyodik sistemde 2. periyot 3A grubunda bulu-
4 X - Y aras›nda dipol - indüklenmifl
Y " apolar (indüklenmifl dipol) dipol etkileflimi bulunur. nan X elementinin 1H ile oluşturduğu XH3 bileşiği
ile ilgili,
London kuvvetleri her yerde bulunur.
I. X atomu oktet, H atomları ise dublet kuralına
uymuştur.
Apolar moleküllerde hidrojen ba€› yoktur.
Yanıt: C
II. XH3 molekülünün suda çözünmesi beklen-
mez.
3. III. XH3 bileşiğinin kendi molekülleri arasında in-

düklenmiş dipol-indüklenmiş dipol etkileşim-
leri bulunur.
l ll lll A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Yukarıda molekül modelleri verilen maddelerden
hangileri kendi molekülleri arasında dipol-dipol X elementinin Lewis gösterimi X şeklindedir.
etkileşimi oluşturabilir?
H
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II XH3 bileşiğinin Lewis nokta gösterimi X
D) II ve III E) I, II ve III H H
I ve II apolar; III ise polar yapılıdır. şeklindedir ve X atomu oktet tamamlamaz.
Yanıt: B Yanıt: D
72
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Aşağıdaki tabloda bazı kimyasal türler ve karşılarında 8. Aşağıda CH3CI ve CCI4 moleküllerinin Lewis yapıları
etkileşim türleri verilmiştir. verilmiştir.
Kimyasal Tür Etkileşim Türü H Cl
I. Na+ – NH3 a. dipol-dipol H C Cl Cl C Cl

H Cl
II. H2O – CH4 b. iyon-dipol
III. He – He c. London Buna göre,
IV. H2O – H2S d. dipol-indüklenmiş dipol I. Her iki molekül de apolardır.

II. Her iki molekülün de molekülleri arasında
Buna göre kimyasal türler ve etkileşim türleri ile London kuvvetleri bulunur.
yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur? III. CH3CI molekülü suda çözünürken, CCI4 mo-
(1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 16S) lekülü çözünmez.
A) I. a B) I. b C) I. b
II. c II. d II. c A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. b III. c III. d D) I ve II E) II ve III
IV. d IV. a IV. a CH3CI molekülü polar, CCI4 molekülü ise apolardır.
Yanıt: E
D) I. b E) I. a
II. c II. d
III. a III. c
IV. d IV. b
NH3, H2O ve H2S molekülleri polar, CH4 molekülü ise apolardır. 9. Aşağıda iki su molekülü ve aralarındaki etkileşimler
Yanıt: B modellenmiştir.
l O
7. Sıvı hâldeki amonyakta atomlar ve moleküller arasın- O H H

ll
daki etkileşimler aşağıdaki şekilde modellenmiştir.
H H
b
Buna göre modelde numaralandırılan etkileşim-
N
a H lerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
H H
(1H, 8O)
N
H
H H A) I numaralı etkileşim, elektron alışverişi sonucu
oluşmuştur.
Buna göre modelde gösterilen etkileşimlerle ilgili, B) II numaralı etkileşim, moleküller arası etkileşim
I. b etkileşimi iyonik bağ olarak sınıflandırılır. olarak sınıflandırılır.
II. a etkileşiminde en baskın olan hidrojen bağıdır. C) II numaralı etkileşim, I numaralı etkileşimden daha
III. b etkileşiminin gücü a’nınkinden daha büyüktür. zayıftır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 7N) D) II numaralı etkileşim, apolar kovalent bağ olarak
adlandırılır.
E) I numaralı etkileşimin gücünde en baskın olan hid-
rojen bağıdır.
2021 / MSÜ
2019 / MSÜ
a: Moleküller arası etkileşimdir. (Hidrojen bağı, dipol-dipol ve
II kimyasal(güçlü), I ise fizikseldir (zayıf). I’deki etkin kuvvet
London kuvveti) b: Kovalent bağ
hidrojen bağıdır.
Yanıt: E Yanıt: E
73
1-E 2-C 3-B 4-D 5-D 6-B 7-E 8-E 9-E PEKİŞTİRME
BİLGİ FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER
Maddenin yeni bir madde oluşumuna neden olmadan gözlenebilen ve ölçülebilen

özellikleri fiziksel özellikler olarak adlandırılır.
Maddenin yapısal bir değişikliğe uğraması ile açığa çıkan, ölçülen, gözlenen özellik-
leri ise kimyasal özellikler olarak adlandırılır.
Fiziksel Özellikler Kimyasal Özellikler

• Renk • Aktiflik (tepkimeye girme isteği)
• Fiziksel hâl • Asallık (tepkimeye girmeme isteği)
• Koku • Yanıcılık
• Erime noktası • Asitlik
• Kaynama noktası • Bazlık
NOT
• Sertlik • Yakıcılık
Maddenin yapısal bir değişikliğe • Özkütle
uğramadan ölçülen ya da gözle-
nen özellikleri fiziksel, yapısal bir
değişikliğe uğraması ile açığa çı- • Fiziksel özelliklerdeki değişmelere fiziksel değişim denir. Fiziksel değişimlerde
kan, ölçülen gözlenen özellikleri
de kimyasaldır.
maddenin kimlik özelliği değişmez.
• Kimyasal özelliklerin değiştiği olaylara kimyasal değişim denir. Kimyasal deği-
şimlerde madde kimlik özelliğini kaybeder.
• Kimyasal değişimler için enerji değişimi genellikle 40 kJ/mol’den fazla iken fizik-
sel değişimler için genellikle enerji değişimi 40 kJ/mol’den azdır.
Fiziksel Değişimler Kimyasal Değişimler

• Hâl değişimleri • Yanma tepkimeleri (oksitlenme)
• Camın kırılması • Paslanma
• Kağıdın yırtılması • Mayalanma
• Tuz, alkol ve şekerin suda çözünmesi • CO2 gazının suda çözünmesi
• O2 gazının suda çözünmesi • Solunum, sindirim, fotosentez
• Metallerin elektrik akımını iletmesi • Metal, asit ve bazların suda çözünmesi
• Sütten tereyağı eldesi • Çözeltilerin elektrik akımını iletmesi
• Gökkuşağı oluşumu • Sütten peynir, yoğurt eldesi
• Petrolün damıtılması • Yağlı boyanın kuruması
• Yağmur oluşumu • Küflenme, ekşime, çürüme
• Kar yağması • Betonun donması
• Reçelin şekerlenmesi • Kanın pıhtılaşması
• Yoğurttan ayran eldesi • Asit-baz tepkimeleri
• Elektroliz
• Kimyasal tepkimelerde atomlar arasındaki bağlar kopar ve yeniden oluşur.
O O
H H + O O √ H H
H H
74
BİLGİ

49 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen değişimleri fiziksel ise “F” kimyasal ise “K” şeklinde belirtiniz.
a. Mumun erimesi (- -F- -)
F
b. Metallerin tel ve levha hâline getirilmesi (- - - -)
F
c. Buğdaydan un eldesi (- - - -)
d. Suyun elektrolizi (- -K- -)
e. Sütten yoğurt eldesi (- -K- -)
f. Sütten tereyağı eldesi (- - F- -)
g. Gökkuşağı oluşumu (- -F- -)
h. CO2 gazının kireç suyunu bulandırması (- -K- -)
ı. Yemek tuzunun suda çözünmesi (- - F- -)
i. Metan gazının yanması (- -K- -)
j. Demirin paslanması (- -K- -)
k. Demirden çelik üretimi (- -F- -)
50 ÖĞRENME ALANI
Gökyüzünün gün batımında

kararması fiziksel bir olaydır.
D Y
Besinlerin sindirilmesi Bakır metalinin HCI ile

kimyasal bir değişimdir. tepkime vermemesi,
bakırın fiziksel özelliği
ile ilgidir.
D Y
Fiziksel değişimler 3 D Y
tersine çevrilebilir, 5
bazı kimyasal Buğdaydan un eldesi
değişimler ise fiziksel bir olaydır.
çevrilemez.
D Y
D Y
4
1 2
Fiziksel ve kimyasal değişimler ile ilgili kavram haritasında verilen ifadeler-

den doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde hatasız ilerleyen öğrenci hangi çıkış
noktasına ulaşır?
İlk bilgi ve ardından gelen bilgiler doğrudur. Yanıt 1. çıkış.
75
BİLGİ
KAVRAMA
3. Aşağdaki tabloda bazı çıkış maddeleri ve bu madde-
KAZANIM 10 lerin uğradıkları değişimler sonucu dönüştükleri ürün-
ler karşılarında verilmiştir.
1.
Çıkış maddesi Ürün
I. Süt Peynir
II. Üzüm Pekmez
III. Kireç taşı Sönmüş kireç
Buna göre dönüşümlerden hangileri kimyasaldır?

Yukarıda görseli verilen demir maddesi ile ilgili;
I. maddeyi küçük parçalar hâline getirmek, Üç değişimde de maddelerde yapısal değişim olduğundan kim-
II. atomların iyonlaşmasını sağlamak, yasaldır.
III. maddenin paslanmasını sağlamak Yanıt: E
işlemlerinden hangileri yapıldığında, kimyasal bir

değişim meydana gelir?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III 4. Aşağıdaki olaylardan hangisi diğerlerinden farklı-
Maddeyi küçük parçalara bölmek fiziksel bir değişimdir. dır?
Yanıt: D A) Sütten tereyağı eldesi
B) Havadan azot gazı eldesi
C) Yoğurttan ayran eldesi
D) Elmadan sirke eldesi
2. l. ll. E) Naftalinin süblimleşmesi
Elmadan sirke eldesi kimyasaldır.

Yanıt: D
Buğdaydan un eldesi Gökkuşağı oluşumu
lll.
5. I. Çay şekerinin suda çözünmesi

II. Limon suyunun mermerle etkileşimi
III. Kireç taşından sönmemiş kireç elde edilmesi
Bakır telin elektrik
IV. Etil alkolün damıtılması
akımını iletmesi
Yukarıdaki olaylardan hangileri kimyasal deği-
şimdir?
Yukarıda verilen değişimlerden hangileri fiziksel-
dir? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
D) III ve IV E) II, III ve IV
2016 / YGS
Üç değişimde de maddelerin yapısı değişmediğinden üçü de
fizikseldir. II ve III olayları kimyasaldır.
Yanıt: E Yanıt: C
76
KAVRAMA
Kavrama
6. Aşağıdaki olayların hangisinde kimyasal değişim 9. Maddenin yapısının değişmediği, şekil, görünüm gibi
gözlenmez? özelliklerinin değiştiği değişimlere fiziksel değişim denir.
A) Elektroliz B) Polimerleşme Buna göre,
C) Paslanma D) Yanma
l ll
E) Buharlaşma
2017 / YGS
Gümüşün kararması Yağlı boyanın kuruması

Buharlaşma hâl değişimidir.
Yanıt: E lll
7. Aşağıda verilen olaylardan hangisi gerçekleşir-

ken diğerlerinden daha az enerji değişimi meyda- Buzun erimesi
na gelir?
olaylarından hangilerinde sadece fiziksel değişim
A) B) meydana gelir?
Elmadan sirke eldesi Harcın sertleşmesi
Hâl değişimleri fizikseldir.
C) D) Yanıt: B
10. MgCO3(k) + ısı √ MgO(k) + CO2(g)

Yukarıda verilen değişim ile ilgili,
Demirin paslanması Suyun elektrolizi
I. Kimyasal bir olaydır.
E) II. Atom türü ve sayısı korunmuştur.
III. Endotermik (ısı alan) bir değişimdir.
Suyun kaynaması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Hâl değişimleri fizikseldir ve kimyasal olaylara göre daha az D) II ve III E) I, II ve III
enerji değişimi olur.
Yanıt: E Verilen olayda maddenin yapısı değişmiştir ve kimyasaldır.
Yanıt: E
8. I. CO2(k) CO2(g)
›s›
11. Aşağıdaki tabloda verilen olaylardan hangisinin
1
elektrik enerjisi
II. CaCI2(k) CI (g) Ca(k) + türü karşısında yanlış verilmiştir?
2 2
Yukarıda verilen I ve II. değişim ile ilgili aşağıdaki-
Olay Türü
lerden hangisi yanlıştır?
A) Suyun elektrolizi Kimyasal
A) I. değişim fizikseldir.
B) Kömürün küle dönüşmesi Fiziksel
B) II. değişim kimyasaldır.
C) Kapalı bir kapta gerçekleşen II. değişimde kütle C) Azot gazının yanması Kimyasal
korunur. D) Peynirin küflenmesi Kimyasal
D) Her iki değişimde de molekül türü korunmuştur. E) Yağmur yağması Fiziksel
E) Her iki tepkime de endotermiktir.
Kömürün küle dönüşmesi yanma tepkimesi sonucu olur ve
II. olay kimyasal olduğundan maddenin türü değişmiştir.
kimyasaldır.
Yanıt: D
Yanıt: B
77
1-D 2-E 3-E 4-D 5-C 6-E 7-E 8-D 9-B 10-E 11-B KAVRAMA
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
1. 4. I. NaOH(suda)+HCI(suda)†NaCI(suda)+H2O(s)
II. MgCI2(k) √ Mg2+(suda) + 2CI–(suda)
1
III. Na(k) + H2O(s) √ NaOH(suda) +H (g)
2 2
Tuz
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde maddenin
hem fiziksel hem de kimyasal özellikleri değiş-
Yukarıda verilen değişim ile ilgili aşağıdaki yargı- miştir?
lardan hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Olayın enerji değişmi 40 kJ/mol’den küçüktür. D) I ve III E) I, II ve III
B) Tuz, elektron ortaklaşması ile oluşur.
I ve III. tepkimeler kimyasaldır.
C) Değişimden önce katı madde birim hücrelerden Yanıt: D
oluşmuştur.
D) Oluşan çözelti elektrik akımını iletir.
E) Değişim sonucunda iyon-dipol etkileşimi oluşur.
Tuz, iyonik katıdır ve elektron alışverişi ile oluşur. 5.

Yanıt: B Yanıcılık Özkütle
l ll
Kimyasal Özellik
lll lV
2. Aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşirken Esneklik Renk
40 kJ/mol’den daha az enerji gereklidir?
V
A) Suyun elektroliz ile H2 ve O2 gazlarına ayrışması Erime Noktası
B) Yemek tuzunun Na+(g) ve Cl–(g) iyonlarına ayrış-
ması
Yukarıdaki kavram haritasında verilenlerden han-
C) O2 gazının suda çözünmesi
gisi maddenin kimyasal özelliğidir?
D) N2 moleküllerinin N(g) atomlarına ayrışması
E) Kireç taşının ısıtılırak CaO katısı ile CO2 gazına
ayrışması Yanıcılık kimyasal bir özelliktir.
Yanıt: A
O2 gazının suda çözünmesi fizikseldir.
Yanıt: C
6. I. Nemli ortamda bırakılan demir makasın pas-

lanması
3. I. CO2(k) √ CO2(g)
II. Bir gazın yüsek basınç altında sıvılaştırılması
II. KCl(k) √ K+(suda) + Cl–(suda)
III. Al metalinin HCI çözeltisinden H2 gazı oluş-
III. H2(g) √ 2H(g) turması
Yukarıdaki olaylardan hangilerinde enerji değişi- Yukarıda verilen değişimlerden hangileri kimya-
mi 40 kJ/mol’den küçüktür? saldır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
I ve II fiziksel, III kimyasaldır. Hâl değişim olayı fizikseldir.
Yanıt: B Yanıt: D
78
PEKİŞTİRME 1-B 2-C 3-B 4-D 5-A 6-D
İLAÇ - RESEPTÖR ETKİLEŞİMLERİ PISA
İlaçlar hedef hücrelere ulaştığında hedef moleküllerin protein yapısında bulunan reseptörlere bağlanırlar. Bu bağlan-
malar sırasında ilacın etken maddesi ile reseptörde bulunan aminoasitler arasında etkileşimler meydana gelir.
Vücutta meydana gelen kalp bloğu ataklarında kalbin durması sırasında, anestezi
altındayken hava yolunun geçici daralmasında damarları ve bronşları genişletici etkisi
bulunan izoprenalin molekülünün b-adrenoseptördeki bağlanma bölgesindeki etkile-
şimler aşağıda verilmiştir.
NH2 H
N+ 1 –
Asn H
O Asp
O
2 HO
O
Phe
H O O H
4
HO OH
Ser Ser
Buna göre aşağıda verilen soruları cevaplayınız.

1. İzoprenalin etken maddesi ile b-adrenoseptördeki bağlanma bölgesinde meydana gelen etkileşimlerin türlerini
belirleyiniz.
Etkileşim Türü
1
2
3
4
2. İlaç ile reseptör arasında meydana gelen etkileşimlerin kuvvetlerini kıyaslayınız.
1>2=4>3
3. OH
H
HO N
OH
İzoprenalin
İzoprenalin içeren ilacın ticari takdim şekli 1 mL’lik steril ampul içinde enjeksiyona hazır sulu çözelti şeklinde-
dir. Bu molekülün su ile homojen karışım oluşturabilmesini moleküler düzeyde açıklayınız.
Suyun yapısı H – O – H şeklinde olup izoprenalinde bulunan –OH grupları ve –NH grubu ile hidrojen bağı yapabilir. Hidrojen bağla-
rı sayesinde izoprenalin suda çözünebilir.
79
PISA
TAM TUR
Kimyasal Türler Kovalent
Bağ
Güçlü
Etkileşimler
Atom İyon İyonik
Bağ
Molekül Metalik
Bağın Bağ
Sağlamlığına
Göre
Dipol-dipol etkileşimleri
Van der Waals
İyon-dipol etkileşimleri
Etkileşimleri
Zayıf
Etkileşimler İndüklenmiş dipol etkileşimleri
Hidrojen
bağı
Dipol İndüklenmiş dipol
- –
İndüklenmiş İyon İndüklenmiş dipol
dipol – (London kuvvetleri)
indüklenmiş
dipol
İyonik Bağlı Bileşiklerin Genel Özellikleri • İki atom arasındaki bağ sayısı arttıkça bağın kuvve-
1. Sert yapılı ve kırılgandırlar. ti artar ve bağ uzunluğu kısalır. Buna göre,
2. Erime noktaları yüksektir. Bağ kuvveti: C / C > C = C > C – C iken,

3. Oda koşullarında katı hâlde bulunurlar. Bağ uzunluğu: C – C > C = C > C / C dir.
4. Katı hâlde elektrik akımını iletmezler. Periyodik cetvelde baş grup elementlerinde sola ve
5. Sıvı hâlde ve sulu çözeltilerinde elektrik akımını iletir- aşağıya doğru
ler. • Atom yarıçapı artar.
6. İyonik bileşikler molekül formülü ile gösterilmezler. • Elektron verme isteği (metalik aktiflik) artar
7. İyonik bileşikler kristal örgü yapısına sahiptirler. • Metalik bağ zayıflar, metalin erime noktası azalır.
8. İyonik bileşiklerde küp şeklinde tekrarlanan birimler • Polar kovalent bağ içeren moleküllerin üzerindeki yük
vardır. Bu birimlere birim hücre denir. dağılımı simetrik değilse, moleküller polar yapılıdır.
9. İki atom arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça ba- • Yapısında sadece C ve H atomlarını içeren bileşikler
ğın iyonik karakteri artar. hidrokarbon olarak bilinirler ve hidrokarbonlar (örne-
Metalik bağın özelliğinden dolayı, ğin; CH4, C3H6, C5H12, C6H6…) apolar yapılıdır.
1. Metaller, hareketli elektronları sayesinde ısı ve elekt- • Genellikle merkez atomu ortaklanmamış değerlik
riği iyi iletir. elektron çifti içermeyen simetrik olan moleküller apo-
lardır.
2. Metaller parlaktır. Bunun nedeni hareketli elektronla-
rın ışığı yansıtmasıdır. • Merkez atomu ortaklanmamış edeğerlik elektron çifti
içeren bileşikler polardır.
3. Metaller işlenebilir. Bunun nedeni darbe sonucunda
elektron denizindeki elektronlar kayarlar ve kolayca • Polar moleküller ve iyonik yapılı bileşikler polar çözü-
yer değiştirirler. cülerde, apolar moleküller de apolar çözücülerde iyi
4. Metaller serttir. Metalik bağın kuvveti arttıkça, metalin çözünürler.
sertliği de artar.
Zayıf etkileşimlerin kuvvet kıyaslaması
Metalik bağ ile metalik aktiflik aynı şey değildir. İyon-dipol etkileşimi > Hidrojen bağı > Dipol-di-
pol-etkileşimi > London kuvvetleri
80
TAM TUR
Çalışmak bizi şu üç şeyden kurtarır. Can sıkıntısı, kötü alışkan-
lıklar, yoksulluk.
(Voltaire)
1 ACEMİ
1. 4. 5
F 1 4
2 3
1 H
2
H F
Yukarıda 1 ve 2 şeklinde gösterilen bağlarla ilgili, 6

I. 1 ile gösterilen bağ atomlar arasındadır.
II. 2 ile gösterilen bağ güçlü etkileşimdir.
III. 2 ile gösterilen bağ moleküller arasındadır.
yargılarından hangileri doğrudur? 1. Doğada gaz hâlde ve atomik hâlde bulunan
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II elementlerin genel adı.
D) I ve III E) I, II ve III 2. Apolar moleküllerde ve soy gazlarda etkin

olan zayıf etkileşim türü
2 ile gösterilen bağ moleküller arasıdır ve zayıf etkileşimdir.
Yanıt: D 3. Pozitif yüklü kimyasal türün adı
4. Periyodik cetvelin ilk elementi
5. Tek cins atomdan oluşan saf madde
Yukarıdaki bulmacada 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı soru-
2. lara uygun cevaplar verildiğinde 6 numaralı kimyasal
Kimyasal Tür
tür ortaya çıkmaktadır.
Buna göre aşağıda verilen taneciklerden hangisi
Atom Molekül İyon
6 numaralı kimyasal türe ait bir örnektir?
Fe
A) P4 B) NH+ C) H2O
l Element Bileşik Anyon Katyon 4
O2 OH– Cl– H3O+ D) C2 O2-

4 E) Na
ll lll lV V 1: soy gaz, 2: London, 3: katyon, 4: hidrojen, 5: element,

6: anyon olur.
Yukarıda verilen tabloda kutucuklarda belirtilmiş
Yanıt: D
örneklerden hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V 5. X: N Y: H H
OH– bir anyondur. HHH B
Yanıt: C
H
Yukarıda yapıları verilen X ve Y molekülleri ile ilgili,

I. Eşit sayıda polar kovalent bağ içerirler.
3. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinde atom-
II. Eşit sayıda bağ yapımına katılan değerlik
lar arası bağlar polar olduğu hâlde molekül apo-
elektonları vardır.
lardır?
III. Her iki molekül de polar yapılıdır.
A) S B) N C) S C S
H H F F F
D) H H E) Br Br
CS2 molekülünde, farklı atomlar arasında olduğu için bağlar NH3 molekülü polardır ve molekülleri arasında hidrojen bağı
polar, molekül apolardır. bulunur. BH3 molekülü ise apolardır.
Yanıt: C Yanıt: D
81
ACEMİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 3. Ünite /Beceri Temelli Sorular
Acemi
6. H H 9. Sodyum klorür sıvısının elementel olarak bileşenlerine
H C C O H ayrılmasına ait elektroliz düzeneği aşağıda verilmiştir.
H H – +
Yukarıda verilen etil alkol bileşiği ile ilgili aşağıda
verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) Moleküler yapılıdır.
B) Hem polar hem de apolar kovalent bağlar içerir. Na+ Cl–
C) Bağ yapımına katılan toplam 16 çift elektron bulunur.
D) Yoğun fazda molekülleri arasında hidrojen bağı Elektroliz düzeneğinde gerçekleşen net tepkime
bulunur.
1
NaCI(s) √ Na(k) + CI (g)
E) Bağ yapımına katılmayan 2 çift elektron bulunur. 2 2
şeklinde olduğuna göre,
Bağ yapımına katılan 8 çift elektron vardır.
Yanıt: C I. Kimyasal değişim meydana gelmiştir.
7. II. Açığa çıkan Na taneciği atomik, CI2 taneciği

X3+3 [ Y ]–
ise moleküler yapılıdır.
Elektron nokta yapısı yukarıda verilen bileşik ile
III. NaCI bileşiği iyonik yapılı bir bileşiktir.
ilgili;
yargılarından hangileri doğrudur? (11Na, 17CI)
I. Y element atomu periyodik sistemde 17.
grupta yer alır.
II. İyonik bağlı bir bileşiktir.
NaCI iyonik yapılı bileşik kimyasal yöntem ile elementlerine
III. Bir tane X atomu 3 tane elektron vermiştir.
ayrışmıştır. Na atomik, CI2 moleküler yapılıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? Yanıt: E
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 10. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisi-

D) II ve III E) I, II ve III nin sistematik adı karşısında doğru verilmiştir?
Bileşik, X metali (3A) ile Y ametali (7A) arasında oluşan iyonik
bir bileşiktir. Formül Adı
Yanıt: E
A) Na2CO3 Sodyum karbür
8. Aşağıdaki periyodik cetvelde X ve Z elementlerinin B) H2O Hidrojen dioksit
yerleri belirtilmiştir. C) OF2 Oksijen diflorür
D) CuOH Bakır (II) hidroksit
X Z
E) Al2(SO4)3 Alüminyum sülfür
Y
Na2CO3, sodyum karbonat

H2O, dihidrojen monoksit
CuOH, bakır I hidroksit
Al2(SO4)3, alüminyum sülfat
Buna göre, Yanıt: C
I. X ve Y arasında oluşan bileşiğin formülü
XY’dir. 11. KF, MgF2, NaF bileşiklerindeki bağların iyonik ka-
II. Y ve Z arasında iyonik yapılı YZ bileşiği oluşur. rakterleri arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru
III. X ve Z arasında oluşan bileşik moleküler ya- verilmiştir? (9F, 11Na, 12Mg, 19K)
pılıdır. A) KF > MgF2 > NaF B) KF > NaF > MgF2
yargılarından hangileri doğrudur? C) NaF > KF > MgF2 D) NaF > MgF2 > KF
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) MgF2 > KF > NaF
D) II ve III E) I, II ve III İyonik bileşiklerde metal ve amatelin elektronegatiflik farkları
X ve Y metal, Z ise ametaldir. X ve Y arasında bileşik oluşmaz. ne kadar fazla olursa iyonik karakter o kadar fazla olur.
İyonik yapılı XZ bileşiği molekül olmaz. Yanıt: B
Yanıt: B
82
ACEMİ 1-D 2-C 3-C 4-D 5-D 6-C 7-E 8-B 9-E 10-C 11-B
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil,
bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden.
(Ralph Waldo Emerson)
2 ACEMİ
1. Aşağıda tabloda X, Y, Z ve T element atomlarının kat- 3. Aşağıdaki tabloda adları verilen bileşiklerin formülleri
man elektron dizilimleri verilmiştir. karşılarında verilmiştir.
Atom 1. katman 2. katman 3. katman Bileşik Adı Formül

X 2 5 – I. Bor trihidrür a. SF6
Y 1 – – Kükürt
II. b. AlPO4
hekzaflorür
Z 2 6 –
Alüminyum
III. c. NH4NO3
T 2 8 2 fosfat
Buna göre, IV. Amonyum nitrat d. BH3
I. X ve T arasında oluşan iyonik yapılı bileşiğin

formülü T3X2 dir. Buna göre bileşik adları ile formüllerinin eşleşti-
rilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir?
II. Y ve Z arasında oluşan bileşik moleküler ya-
pılıdır. A) I. a B) I. d C) I. d
III. X ve Y arasında oluşan bileşiğin Lewis yapısı II. b II. b II. a
Y X Y şeklindedir. III. d III. a III. b
Y IV. c IV. c IV. c
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I. c E) I. b
D) II ve III E) I, II ve III II. b II. c
X: 5A (ametal), Y: 1A (ametal), Z: 6A (ametal), T: 2A (metal) III. d III. d
Yanıt: E IV. a IV. a
I-d, II-a, III-b, IV-c olmalıdır.

Yanıt: C
2. XnYm tuzunun suda çözünmesi ile oluşan çözeltideki

iyon sayıları grafikte verilmiştir.
İyon sayısı
3a Yn–
4. X ve Y element atomlarının katman elektron dizilimi,
2a Xm+
X: 2 8 2 Y: 2 6
Zaman
Buna göre XnYm tuzu aşağıdakilerden hangisi şeklindedir.

olabilir? Buna göre X ve Y atomları arasında oluşacak bi-
A) Na3PO4 B) KNO3 C) MgSO4 leşiğin Lewis yapısı hangi seçenekte doğru veril-
miştir?
D) Al2(SO4)3 E) FeCI3
A) X Y B) X2+Y2– C) [ X ]2+ [ Y ]2–
XnYm √ n Xm+ + mYn–
. .
2a 3a D) X2+ [ Y ]2– E) XY
14444444424444444443
X2Y3 formatındadır.
X, 2A grubu bir metal, Y ise 6A grubu bir ametaldir.
Yanıt: D Yanıt: D
83
ACEMİ
Acemi
5. Aşağıdaki görsellerde hidrojen bağları kesikli çizgiler- 7. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde meydana
le belirtilmiştir. gelen enerji değişimi diğerlerine göre daha yük-
sektir?
H F
A) Sütün ekşimesi
H F
B) Camın kırılması
1
H O
H
C) Havadan N2 ve O2 gazı eldesi
D) Çiy oluşumu
H N H E) Gökkuşağı oluşumu
Kimyasal değişimlerde meydana gelen enerji değişimi fiziksel
H
değişimlere göre daha fazladır. Sütün ekşimesi kimyasal bir
2 değişimdir.
Yanıt: A
Buna göre,
8. +
I. Hidrojen bağı aynı ya da farklı tür moleküller –
arasında bulunabilir. + –
+
II. 1. görselde hem H hem de F tarafı kısmi ne- –
gatif yüklüdür. –
III. 2. görselde N ve O atomları kısmi negatif yük- + +
lüdür. – –
+
ifadelerinden hangileri doğrudur?(1H, 7N, 8O, 9F)
+ –
+ –
D) I ve III E) I, II ve III – +
1 de H kısmi pozitif, F kısmi negatif yüklüdür.

Yukarıda verilen etkileşimlerle ilgili aşağıdakiler-
Yanıt: D
den hangisi yanlıştır?
A) Zayıf etkileşim türüdür.
B) CHCI3 – H2O molekülleri arasında oluşabilir.
C) Aynı türden yüklü kısımlar birbirini iterken zıt yüklü
6. I. Bir elementin tüm özelliğini gösteren en kü- kısımlar birbirini çeker.
çük yapı birimi
D) Moleküllerin anlık olarak kutuplanması sonucu
II. Birbirine kovalent bağ ile bağlanmış yüksüz oluşur.
atom grupları
E) Dipol-dipol etkileşimi olarak bilinir.
III. Elektron sayısı proton sayısından fazla olan
Görselde verilen etkileşim dipol-dipol etkileşimidir. Bu etkile-
kök iyon şim moleküllerin kalıcı polarlanması sonucu oluşur.
Yukarıdaki açıklamalara uygun kimyasal türlere Yanıt: D
ait örnekler aşağıdakilerden hangisinde doğru
9. Aşağıdaki tanecik çiftlerinden hangisinin içerdiği
verilmiştir? (1H, 6C, 11Na, 17CI)
etkileşim türü yanlış verilmiştir?
I II III (1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 9F, 17CI, 19K)
A) Mg NaCI NH+
4 Tanecik Çifti Etkileşim Türü
B) CO CCI4 OH– A) He – CCI4 London kuvvetleri
C) Na HCI B) C6H12O2 – H2O İyon-dipol

SO2-
4
C) NH3 – HF Hidrojen bağı
D) Ca O3 O2–
D) CHCI3 – HCI Dipol-dipol
E) O2 NaCI H3O+ E) KCI – C6H6 İyon - indüklenmiş dipol
I. Atom, II. Molekül, III. Anyon (çok atomlu) C6H12O6 kovalent bağ içeren bileşik olduğundan iyon oluşturmaz.
Yanıt: C Yanıt: B
84
ACEMİ 1-E 2-D 3-C 4-D 5-D 6-C 7-A 8-D 9-B
Erişmek istedikleri bir hedefi olmayanlar, çalışmaktan da zevk almazlar.
(E. Raux)
1 AMATÖR
1. F2, O2 ve N2 molekülleri ile ilgili; 3.
:1H :7N
I. Element molekülleridir.
:6C :8O
II. İçerdikleri apolar kovalent bağ sayıları kıyas-
lanırsa N2 > O2 > F2 olur.
III. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı en fazla Yukarıda üç boyutlu yapısı verilen asetamid bile-
olan N2, en az olan ise F2’dir. şiği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
yargılarından hangileri doğrudur? (7N, 8O, 9F) A) Bileşiğin molekül formülü CH3CONH2 şeklindedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) Su ile hidrojen bağı yaptığından suda iyi çözünür.
D) I ve II E) II ve III C) Ortaklanmamış elektron sayısı 4’tür.
D) 1 tane apolar, 8 tane polar kovalent bağ içerir.
9
F 2 7 F √ F F E) Polar bir moleküldür.
Bileşiğin Lewis yapısı;
8
O 2 6 O √ O O
H O
şeklindedir. Ortaklanmamış
N 2 5 N √ N N H C C N H
7 6 tane elektron içerir.
H H Yanıt: C
Yanıt: D
4. PF3 molekülünün üç boyutlu yapısı verilmiştir.
2. Aşağıda NaCI bileşiğinin yapısı verilmiştir.
Buna göre PF3 bileşiği ile ilgili;

I. Polar bir moleküldür.
II. Merkez atom kısmen negatif (d–) yükle yüklü-
dür.
Buna göre NaCI bileşiği ile ilgili; III. Tüm atomlar oktet kuralına uymuştur.
I. Kristal örgü yapılıdır. yargılarından hangileri doğrudur? (9F, 15P)
II. Kristaldeki katyon/anyon oranı 1:1’dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
III. Oda sıcaklığında katı hâldedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 9
F 2 7 7A grubu 15P 2 8 5 5A grubu. Elektronegatiflik
sırası F > P olduğundan F atomu d– yükle yüklüdür. Bileşiğin
Görselde NaCI’nin kristal örgü yapısı verilmiş. İyonların oranı
P
1:1’dir. İyonik bir bileşik olduğundan oda sıcaklığında katıdır. Lewis yapısı F F şeklindedir. Polar yapılıdır.
Yanıt: E F Yanıt: C
85
AMATÖR
Amatör
5. 8. Katman elektron diziliminin üçüncü katmanında
Su ile iyon - dipol etki- Oda sıcaklığında iki elektronu bulunan elementin hidroksit, sülfat
leşimi oluşturur. katıdır. ve fosfür ile oluşturduğu bileşiklerdeki toplam
l ll atom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir?
Magnezyum fosfat
Hidroksit Sülfat Fosfür
lll lV A) 5 2 13
Bileşik formülü Kristal örgü B) 5 6 5
Mg2(PO4)3 şeklindedir. yapılıdır.
C) 3 6 8
V D) 5 2 5
Sulu çözeltisinin elektrik akımını E) 3 6 13
iletmesi kimyasaldır.
X 2 8 2 ise X2+ iyonunu oluşturur.

Magnezyum fosfat ile ilgili yukarıda verilen bilgi-
lerden hangisi yanlıştır? X2+ OH– √ X(OH)2 √ 5 atom
X2+ SO2-
4 √ XSO4 √ 6 atom
X2+ P3– √ X3P2 √ 5 atom
Magnezyum fosfat Mg2+ ile PO3- 4 iyonlarından oluşur. Bileşik Yanıt: B
formülü Mg3(PO4)2 şeklindedir.
Yanıt: C
6. Aşağıdaki tabloda bulunan maddelerin hangisin-

de kendi molekülleri arasındaki etkin etkileşim
türü yanlış verilmiştir?
(1H, 5B, 6C, 8O, 17Cl) 9. Aşağıda C2H5OH (etanol) molekülünün üç boyutlu
yapısı verilmiştir.
Madde Etkin Etkileşim Türü
A) CH4 Hidrojen bağı H
B) HCI Dipol-dipol
H
H C
C) C6H6 London kuvvetleri H C
H 3 H
D) H2O Hidrojen bağı H O
C O H
H
E) BCI3 London kuvvetleri
H 1 C 2
H
H
H
H C H yapısında kendi arasında hidrojen bağı yapamaz.
H Yanıt: A Buna göre, molekül üzerinde sayılar ile gösterilen
etkileşimlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-
lıştır?
7. İlk Madde Elde Edilen Ürün A) 1 ve 2 ile gösterilenler güçlü etkileşimlerdir.
I. Süt Peynir
B) 3 numaralı etkileşim maddenin kaynama noktasını
II. Şeker pancarı Çay şekeri etkiler.
III. Üzüm Sirke
C) 2 numaralı etkileşim fiziksel değişimler sonucu
Yukarıdaki tabloda verilen maddelerden hangile- kopar.
rinde ürün elde edilirken kimyasal değişim ger- D) 1 numaralı etkileşim apolar, 2 numaralı etkileşim
çekleşmiştir? ise polar kovalent bağdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III E) 3 numaralı etkileşim hidrojen bağı olarak bilinir.
D) II ve III E) I, II ve III Maddedeki fiziksel değişimler sonucunda zayıf etkileşimler (3
numaralı) kopar.
Şeker pancarından şeker eldesi fiziksel, diğerleri ise kimyasaldır.
Yanıt: C
Yanıt: C
86
AMATÖR 1-D 2-E 3-C 4-C 5-C 6-A 7-C 8-B 9-C
Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
(Honore de Balzac)
2 AMATÖR
1. Periyodik cetvelin 14, 15, 16 ve 17. grup elementle- 3. Aşağıdaki tabloda bazı bileşiklerin 1 atm basınçtaki
rinin hidrojenli bileşiklerin molekül kütlesine karşılık kaynama noktaları verilmiştir.
kaynama noktalarına ait grafik verilmiştir.
Bileşik Kaynama Noktası (°C)
Kaynama noktası (°C) 14. grup
15. grup X CH3OCH3 –24
16. grup Y CH3OH 65
17. grup
Z CH3CH2OH 78
Buna göre verilen bileşikler ile ilgili,

I. Yoğun fazlarda moleküller arası etkileşimi en
zayıf olan X’tir.
II. Z’nin kaynama noktasının Y’ninkinden fazla
olması hidrojen bağı içermesiyle açıklanabilir.
Molekül III. Her üç bileşik de su ile hidrojen bağı yapabilir.
kütlesi
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O)
Buna göre grafikteki verilere dayanarak, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. 14. grup elementlerinin oluşturduğu bileşik- D) I ve III E) I, II ve III
lerde artan molekül kütlesi London etkile-
CH3OCH3 bileşiği H bağı yapamazken diğerleri yapabilir. Y ve
şimlerinin kuvvetini artırdığından kaynama Z’nin her ikisi de H bağı yapar. Aralarındaki fark London kuv-
noktaları artmıştır. vetlerinden kaynaklanır. Her üçü de su ile H bağı yapabilir.
II. Grafikte hidrojen bağının kaynama noktası Yanıt: D
üzerindeki etkisi gösterilmiştir.
III. Elementlerin grup numarası arttıkça hidrojenli
bileşiklerinin kaynama noktası da artmıştır.
sonuçlarından hangileri çıkarılabilir? 4. H
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II B C O F
Mg Cl
D) I ve III E) I, II ve III K
Grafik incelenirse H bağı içeren NH3, H2O ve HF’nin kaynama
noktasının gruptaki diğer bileşiklere göre çok daha fazla arttığı
görülür. Grup numarası arttıkça kaynama noktası her zaman
artmaz. 16. gruptaki H2O’nun kaynama noktası 17. gruptaki
HF’ninkinden yüksektir.
Yanıt: C Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle
2. n+ ile 8Y2– iyonları izoelektronik taneciklerdir. ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
13X
Buna göre, A) CH4 bileşiği apolardır.
I. n = 3’tür. B) Aynı koşullarda CI2’nin kaynama noktası, F2’nin-
II. Her iki tanecik de oktet kuralına uymuştur. kinden yüksektir.
III. 13X atomunun katman sayısı 3’tür. C) MgO bileşiğinin iyonik karakteri, KF’ninkinden
yargılarından hangileri doğrudur? daha yüksektir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) BCI3 bileşiğinin Lewis yapısında 9 çift ortaklanma-
mış elektron bulunur.
E) Aynı koşullarda Mg metalinin erime sıcaklığı, K
metalinkinden daha yüksektir.
2- 3+
8
Y 13 X10 " n=3
10
KF’de atomlar arası elektronegatiflik farkı MgO’dakine göre
13
X 2 8 3 daha fazla olduğundan KF bileşiği daha iyoniktir.
Yanıt: E Yanıt: C
87
AMATÖR
Amatör
5. Bir iyon ile bir polar molekül arasındaki zayıf etkileşim 7. Aşağıda X ve Y atomlarının temel hâl katman elekt-
türü iyon-dipol etkileşimi olarak adlandırılır. ron dizilimleri verilmiştir.
Katyon Polar molekül

+
l ll
Anyon Polar molekül

X Y
–
lll lV Buna göre,
Buna göre yukarıdaki iyon-dipol etkileşimleri gör- I. X ve Y elementleri arasında iyonik yapılı XY
selinde I, II, III ve IV numaralı bölgelere hangi ta- bileşiği oluşur.
neciklerin getirilmesi uygun olur? II. Hem X hem de Y atomunun değerlik elektron
(1H, 6C, 7N, 8O, 17CI) sayısı 1’dir.
III. X ve Y elementleri arasında oluşacak bileşi-
I II III IV ğin Lewis yapısı [ X ]+ [ Y ]– şeklinde olur.
A) Na+ H2O Cl– NH3
B) Mg2+ H2O CO2 CH3OH
C) Mg2+ CCI4 OH– H2O
D) SO2- H2O Fe3+ C2H5OH
X, 1A grubu metalidir. Y ise hidrojendir ve hidrojen bir ametal-
4
E) NO-3 C6H6 NH3 H2O dir.
CCI4, C6H6 apolar yapılı moleküldür. Yanıt: C
Yanıt: A
6. Aşağıdaki tabloda bazı elementlerin bağ türü ve stan- 8. Aşağıdaki tabloda verilen iyonların oluşturacakları bi-
dart koşullardaki kaynama noktası X, Y, Z ve T ile leşiklerin formülleri a, b, c, d ile belirtilmiştir.
belirtilmiştir. İyon Br–
PO3-
4
Standart koşullarda Mg2+ a b
Element Bağ türü
kaynama noktası NH+ c d
4
Fe x z Buna göre,
He y t I. a bileşiğinin sistematik adı magnezyum fos-
fürdür.
Buna göre,
II. d bileşiğinin yaygın adı yemek sodasıdır.
I. z > t’dir.
III. Birer taneciklerinin içerdiği atom sayıları ara-
II. x ile ifade edilen bağ türü, y ile ifade edilen
sındaki ilişki b < d < a < c şeklindedir.
bağ türüne göre daha zayıftır.
III. x’ten dolayı Fe işlenebilir özellik kazanır.
yargılarından hangileri doğrudur? (2He)
a bileşiği Mg3(PO4)2, b bileşiği MgBr2, c bileşiği (NH4)3PO4, d
D) I ve III E) I, II ve III bileşiği ise NH4Br şeklindedir.
Fe bir metaldir ve bağ türü metalik bağdır. He ise bir soy gaz- Yanıt: C
dır ve London kuvvetleri bulunur.
Yanıt: D
88
AMATÖR 1-C 2-E 3-D 4-C 5-A 6-D 7-C 8-C
Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur.
(E. C. McKenzie)
1 UZMAN
1. MgO, HF ve N2 maddelerindeki güçlü etkileşimler 3. 5A grubunda bulunan N ve P elementleri ile 6A gru-
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? bunda bulunan O ve S elementlerinin hidrojenli bile-
(1H, 7N, 8O, 9F, 12Mg) şiklerinin kaynama noktası-periyot numarası grafiği
aşağıda verilmiştir.
MgO HF N2
Kaynama noktası (°C)
A) İyonik Apolar Apolar kova-
bağ kovalent bağ lent bağ
H2O
B) İyonik Polar Polar kovalent
NH3
bağ kovalent bağ bağ
H2S
C) Polar kovalent
İyonik bağ İyonik bağ PH3
bağ
D) İyonik Polar Apolar Periyot
1 2 3 4 numarası
bağ kovalent bağ kovalent bağ
E) Polar kovalent Apolar Buna göre,
İyonik bağ
bağ Kovalent bağ I. H2O’nun molekülleri arasında yoğun fazda
hidrojen bağları etkin olduğundan aynı koşul-
Mg, metal; O, ametal olduğundan iyonik bağ, H ve F farklı
larda kaynama noktası H2S bileşiğine göre
ametal olduklarından polar kovalent bağ, N2’de aynı ametaller
daha yüksektir.
olduğu için apolar kovalent bağ bulunur.
Yanıt: D II. H2S’nin toplam elektron sayısı PH3 molekü-
lünden fazla olduğundan aynı koşullarda kay-
nama noktası da daha yüksektir.
III. NH3 molekülünün aynı koşullarda kaynama
noktasının PH3’e göre daha yüksek olması-
nın temel nedeni, N atomunun periyot numa-
rasının daha düşük olmasıdır.
2. Periyodik cetvelin aynı periyodunda bulunan baş yargılarından hangileri doğrudur?
grup elementlerinden X, Y ve Z’nin “karbonat” anyo- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nu ile oluşturdukları iyonik bileşiklerdeki atom sayıları
sırasıyla 14, 6 ve 5’tir.
H2S ile PH3 eşit sayıda elektron içerir. III. öncüldeki temel
Buna göre, neden H bağıdır.
Yanıt: A
I. En aktif metal Z’dir.
II. Aynı koşullarda erime noktaları arasında 4. Aşağıda katman elektron dizilişi verilen atomlar-
X > Y > Z ilişkisi vardır. dan hangisi bileşik oluştururken dublet kuralına
III. Atom yarıçapları arasında Y > Z > X ilişkisi uyar?
vardır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) 20
Ca 2 8 8 2 B) 7
N 2 5

D) I ve II E) II ve III C) 9
F 2 7 D) 13
Al 2 8 3
Karbonat; CO2- 3+ $ X (CO ) ,

3 iyonudur. Buna göre X 2 3 3
+ 2+
Y $ Y2CO3 Z $ ZCO3 olur. X: 3A, Y: 1A ve Z: 2A’da E) 3
Li 2 1
bulunur. En aktif Y olur. Erime noktaları grup numaraları ile
doğru orantılı olur. (X > Z > Y) Aynı periyotta sola doğru yarı-
3Li elementi atomları bileşiklerinde 1 elektron vererek dublet
çap artar. (Y > Z > X olur.) kuralına uyar.
Yanıt: C Yanıt: E
89
UZMAN
Uzman
5. Periyodik cetvelin baş grup elementlerinden X ile Y 8. H2O(k) √ H2O(s)
I.
atomları arasında oluşan kararlı bileşiğin Lewis for-
mülü verilmiştir. II. H2(g) +
1
O (g) √ H2O(s)
2X+ [ Y ]2– 2 2
Bileşikteki iyonlar izoelektronik olduğuna göre,
Yukarıda verilen reaksiyonlar ile ilgili,
I. X’in çekirdek yükü, Y’ninkinden 3 fazladır. I. Birinci reaksiyonda zayıf, ikinci reaksiyonda
II. Bileşiğin sistematik adı “Sodyum sülfür” olabilir. ise güçlü etkileşimler kopmuştur.
III. Y atomunun yarıçapı, X’inkinden daha büyüktür. II. İkinci reaksiyonda tepkimeye girenler ve ürün
yargılarından hangileri doğrudur? (11Na, 16S) moleküler yapılıdır.
III. Birinci tepkimede meydana gelen enerji deği-
şimi ikinci tepkimedekinden daha fazladır.
X+e ile Ye olursa X’in proton sayısı (e + 1); Y’ninki ise (e – 2)
2-
olur. X’in proton sayısı 3 fazladır. Bileşik Na2S olamaz; çünkü A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Na+ ile S2– izoelektronik değiller. D) II ve III E) I, II ve III
Aynı soygaz elektron düzeninde olduklarından X’in katman
sayısı Y’den daha büyüktür. Sonuç olarak X’in yarıçapı daha 1. tepkime erime olayıdır. Yani fizikseldir. 2. tepkime ise kim-
büyük olur. yasaldır. Fiziksel olaylarda zayıf etkileşimler, kimyasal olaylar-
Yanıt: A da ise güçlü etkileşimler kopar.
Yanıt: C
9. Aşağıdaki tabloda bazı iyonik yapılı bileşiklerin Lewis

6. Aşağıda X ve Y elementleri ile ilgili bazı bilgiler veril- yapıları verilmiştir.
miştir.
Bileşik Lewis Yapısı
• 2. periyotta yer alan X elementine ait iyonun
Lewis yapısı [ X ]3– şeklindedir. I. K2S 2K+ [ S ]2–
• Y elementi 3. periyodun 2. elementidir.
II. CaO Ca2+ [ O ]2–
Buna göre X ve Y elementleri arasında oluşacak
kararlı bileşiğin formülü ve toplam elektron sayısı
III. NaCI [ Na ]+ [ Cl ]–
hangi seçenekte doğru verilmiştir?
Formül Toplam Elektron Sayısı Buna göre Lewis formüllerinden hangileri yanlış
A) XY 19 verilmiştir? (8O, 11Na, 16S, 17CI, 19K, 20Ca)
B) X2Y3 38 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

C) XY3 25 D) I ve III E) II ve III
D) Y3X2 50
NaCI’nin Lewis gösterimi Na+ [ Cl ]– şeklinde olur.
E) Y2X3 40 Yanıt: B
10. Aşağıdaki periyodik sistemde X, Y, Z, T ve M ele-
Y elementi 2A grubunda, X ise 5A grubunda yer alır ve arala-
mentlerinin yerleri belirtilmiştir.
rında Y3X2 bileşiği oluşur.
Yanıt: D
X Z
Y T
M
7. Yemek tuzunun formülündeki katyon ile sirke asi-
dindeki anyon arasında oluşan bileşiğin sistema-
tik adı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sodyum hidroksit B) Kalsiyum oksit Buna göre aşağıda verilen bileşiklerden hangisi-
nin iyonik karakteri en yüksektir?
C) Sodyum karbonat D) Sodyum asetat
E) Kalsiyum asetat A) XZ B) XT C) YZ
NaCI: Na+ ve CH3COOH: CH3COO– ¡ CH3COONa: Sodyum D) YT E) XM

asetat Verilen elementlerden en aktif metal Y, en aktif ametal ise
Yanıt: D Z’dir. Bu nedenle YZ bileşiğinin iyonik karakteri en yüksektir.
Yanıt: C
90
UZMAN 1-D 2-C 3-A 4-E 5-A 6-D 7-D 8-C 9-B 10-C
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir.
(Andre Gıde)
2 UZMAN
1. Aşağıdaki tabloda bazı kimyasal türler ve örnekler ve- 3. Aşağıdaki tabloda Lewis yapısı verilen moleküllerin
riliştir. özellikleri ile ilgili bilgilerden doğru olanlar “+” ve yan-
lış olanlar “–” olarak işaretlenmek istenmiştir.
Kimyasal Tür Örnek
X Ar Molekül H2O CH4 HCI
İyon Y H
O
Molekül Z Yapı H C H H Cl
H H
Buna göre tablodaki X, Y ve Z yerine aşağıdakiler- H
den hangisinin getirilmesi uygun olur? Yoğun fazda
kendi molekül-
X Y Z I II III
leri arasında
A) Molekül S2– H2 + – +
hidrojen bağ
B) Atom Ca P3– bulundurma
C) Atom NO-3 H2O Kalıcı dipol IV V VI
D) İyon N2 CO2 içerme – – +
E) Molekül NaCI NO2 Buna göre yapılan işaretlemelerin tamamının
doğru olması için hangi ikisi yer değiştirmelidir?
Ar: atom, NO-3 : iyon, H2O: moleküldür.
Yanıt: C A) I ve IV B) III ve IV C) II ve V
D) III ve VI E) II ve VI
Hidrojen bağı içeren sadece H2O polar molekül olan H2O ve
HCI bileşikleridir.
Yanıt: B
2.
İyonik bağ İyon - dipol etkileşimi
4. Aşağıdaki tabloda verilen değişimlerin türleri “✔” işa-
l ll
reti ile belirtilmiştir.
Metalik bağ Hidrojen bağı
lll lV Değişim Fiziksel Kimyasal
London kuvvetleri Ham petrolden
I. ✔
benzin eldesi
V
Şeker pancarından
II. ✔
Yukarıdaki etkileşim türlerinin zayıf ve güçlü et- şeker eldesi
kileşim şeklinde sınıflandırılması aşağıdakilerden Metan gazının
III. ✔
hangisinde doğru verilmiştir? yanması
Bakır telin elektrik
Zayıf Etkileşim Güçlü Etkileşim IV. ✔
akımını iletmesi
A) II ve IV I, III ve V
Toz şekerin suda
B) I ve III II, IV ve V V. ✔
çözünmesi
C) I, II ve III IV ve V
D) II, IV ve V I ve III Buna göre tabloda hangi değişim ile ilgili yapılan
E) I, II ve IV III ve V işaretleme hatalıdır?
Güçlü etkileşimleri: İyonik, kovalent ve metalik bağdır. Diğerle-
ri zayıftır. Metallerin elektrik akımını iletmesi fizikseldir.
Yanıt: D Yanıt: D
91
UZMAN
Uzman
5. O + C + O √ O C O 8.
Kimyasal türler arası etkileşim
Yukarıda oluşumu ve Lewis yapısı verilen mole-
kül ile ilgili,
Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim
I. Bağlar polar kovalent olup molekül apolardır.
II. 4 çift elektron ortaklaşa kullanılmıştır.
III. Ortaklanmamış 8 tane elektron içerir. İyonik Kovalentt Metalik Hidrojen Van der
bağ bağ bağ bağı Waals kuvveti
H H Al
D) II ve III E) I, II ve III S
atom- H2O.....H2O Ne.....Ne
B H H
CO2 molekülünde bağlar polar, molekül ise apolardır. 1 ları 3
H 2 arası 4 5
Yanıt: E
Yukarıda verilen tabloda hangi numara ile göste-

rilen bağın türü yanlış verilmiştir?
6. Aşağıdaki tabloda baş grupta bulundukları bilinen X, (1H, 5B, 8O, 10Ne, 13Al, 16S)
Y ve Z elementlerine ait bazı özellikler verilmiştir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Element 5B ile 1H arasında kovalent bağ oluşur.
Yanıt: A
X Y Z
9. Aşağıda bazı kökler ve karşılarında adları verilmiştir.
Periyodik cetvelde
3 4 5 Kök Adı
bulunduğu yatay sıra
I. CO 2–
Asetat
Değerlik elektron 3
7 7 7
sayısı II. C
CH3COO– Sülfat
Sü a
Buna göre X2, Y2 ve Z2 moleküllerinin London III. SO2– Karbonat
4
kuvvetleri arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru
verilmiştir?
Buna göre kökler ve adları ile ilgili aşağıdaki eş-
A) Z2 > Y2 > X2 B) Z2 > X2 > Y2 leştirmelerden hangisi doğrudur?
C) X2 > Y2 > Z2 D) X2 > Z2 > Y2 A) B) C)
E) Y2 > Z2 > X2
Aynı grupta atom numarası arttıkça London kuvvetleri de artar.

Yanıt: A D) E)
7. X, Y, Z, T ve Q elementlerinin temel hâl katman elekt-

ron dizilimi aşağıdaki gibidir. I. karbonat, II. asetat, III. sülfat olmalıdır.
Yanıt: D
X: 1 Y: 2 Z: 2 8 1
10. Kovalent bağlarla ilgili,
I. Yalnızca ametal atomları arasında oluşur.
T: 2 8 2 Q: 2 8 7 II. Tümü polar yapılıdır.
III. Elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu
Buna göre hangi atom çifti arasında kovalent bağ- oluşur.
lı bileşik oluşur?
A) X ve Y B) X ve Q C) Z ve T
D) T ve Q E) Y ve Q
D) II ve III E) I ve III
X, hidrojendir ve ametaldir.
Q, 7A grubudur ve ametaldir. Kovalent bileşikler polar veya apolar yapılıdırlar. Ametallerin
Yanıt: B elektronları ortaklaşa kullanmaları sonucu oluşurlar.
Yanıt: E
92
UZMAN 1-C 2-D 3-B 4-D 5-E 6-A 7-B 8-A 9-D 10-E
Başarı kuvvetli olana gülümser, başarısızlık zayıflra çullanır.
(Oscar Wilde)
1 ŞAMPİYON
1. X ve Y elementleri ile ilgili, 3.
• X atomu periyodik cetvelin 3. periyot toprak + √
metalleri grubunda bulunur.
• 35Y+ iyonunun elektron sayısı, nötron sayısın-
dan 2 eksiktir.
Yukarıda üç boyutlu modellerle gösterilen değ-
şim ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Buna göre, X ve Y arasında oluşan kararlı bileşik- (5B, 17Cl)
le ilgili,
A) Apolar moleküllerden polar moleküller oluşmuştur.
I. Lewis yapısı 2X+ [ Y ]2– şeklindedir.
B) Oluşan bileşiğin sistematik adı “Bor triklorür” ola-
II. Sert ve kırılgan yapılıdır. bilir.
III. Suda çözünmesi fiziksel bir olay iken sulu çö- C) Değişim sırasında 40 kJ/mol’den daha büyük bir
zeltisinin elektrik akımını iletmesi kimyasal bir enerji değişimi gerçekleşmiştir.
olaydır.
D) Mavi renkli element 5A grubu elementidir.
E) Apolar kovalent bağlar kırılıp polar kovalent bağ-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II lar oluşmuştur.
D) I ve III E) II ve III Mavi toplar arası üçlü bağ, yeşil toplar arası tekli bağ olduğun-
35
+
dan mavi toplar 5A, yeşil toplar ise 1A veya 7A'ya aittir.
X 2 8 3 3A(Toprak metali) / e+2 Y ¡ 2e + 3 = 35
e+1
e Bor, 3A'da bulunduğundan bileşik BCI3 olamaz.
e = 16
Yanıt: B
17
Y 2 8 7 7A X ve Y ¡ Lewis yapısı X3+3 [ Y ]–
şeklindedir. 4. Potasyum metalinin X, Y ve Z halojenleriyle yaptığı

Yanıt: E bileşiklerin erime sıcaklıkları tabloda verilmiştir.
2. İyonik yapılı bir tuzun suda çözünmesi ile oluşan çö-
zeltide iyonların sayısının zamanla değişimi aşağıda- Bileşik Erime Noktası (°C)
ki grafikte verilmiştir. KX 770
İyon sayısı KY 858
3a Xm+ KZ 734
2a Yn–
Buna göre,
Zaman I. Elektronegatiflikleri kıyaslanırsa Y > X > Z

Buna göre, olur.
I. m = 3 ise n = 2’dir. II. İyonik karakteri en büyük olan KZ’dir.
II. Bileşiğin sistematik adı “demir (III) sülfür” ola- III. İyon yarıçapları arasında Y– > X– > Z– ilişkisi
bilir. vardır.
III. Çözeltide iyon-dipol etkileşimleri etkindir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III
Erime noktaları arasında KY > KX > KZ ilişkisi vardır. Erime
D) I ve II E) I, II ve III
noktası iyon yarıçapı ile ters orantılıdır. İyon yarıçapları
Xm+ Yn– ¡ 3X2+ + 2Y3– $ X3Y2 olmalıdır. m = 2 ise Y
3a 2a Z– > X– > Y– olur. Halojenlerin kesiti X şeklinde olur. Elektro-
n = 3 olur. Demir (III) sülfür: Fe2S3 şeklindedir. Grafik X3Y2'ye negatiflik Y > X > Z olur. Z
aittir. KY'nin iyonik karakteri en fazla olur.
Yanıt: C Yanıt: A
93
ŞAMPİYON
Şampiyon
5. 8. Aşağıda verilen türler arası etkileşimler ile ilgili,
SnO2 AlP
I. CO2 bileşiğinde C ve O atomları arası
l ll
II. KCI bileşiğinde K+ ve Cl– iyonları arası
Yukarıda verilen iyonik bileşiklerden I. bileşiğin III. H2O’da H2O molekülleri arası
katyonu ile II. bileşiğin anyonu arasında oluşan verilenlerden hangileri kimyasal bağ tanımına uy-
kararlı bileşiğin sistematik adı ve bileşik formülü maz?
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Sistematik Adı Formülü D) I ve III E) II ve III
A) Kalay (IV) fosfür Sn3P4 Kimyasal bağ tanımına uyması için atomlar arası veya iyonlar
arası olmalıdır.
B) Alüminyum oksit Al2O3 Yanıt: B
C) Kalay (II) fosfat Sn3P2
D) Alüminyum trioksit Al2O3
E) Kalay (IV) fosfat Sn3P4
Sn4+ ile P3– iyonlarından Sn3P4 bileşiği oluşur. 9. Aşağıda Lewis yapıları verilen moleküllerden
Yanıt: A hangisi polar yapılıdır?
A) O B) Cl C) F F
6. Değerlik Elektron
Katman Sayısı H H Cl C Cl
Sayısı
Cl
X 1 1
Y 2 4 D) H E) O O
Z 2 5 H C H
T 3 6 H
K 3 7
O
molekülünde merkez atom üzerinde elektron çifti oldu-
Yukarıda katman sayıları ile değerlik elektron sa- H H
yıları verilen atomların birbiriyle yaptığı aşağıdaki ğu için molekül polardır.
Yanıt: A
bileşiklerden hangisi apolar yapılıdır?
A) XK B) X2T C) YT2
D) ZT E) YT
X , Y , Z , T , K ise Y merkez atom olursa bileşik apolar
olabilir. YT2'de T Y T yapısı olur ve apolar bileşik oluşur.
Yanıt: C
10. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin Lewis
7. Aşağıda Lewis yapıları verilen bileşiklerden han- yapısındaki ortak kullanılmayan elektron sayısı
gisi kendi molekülleriyle hidrojen bağı yapamaz- hatalı verilmiştir?
ken suda çözünmesi sırasında su ile hidrojen
(1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 17CI)
bağı yapabilir?
A) H B) O C) S Ortak Kullanılmayan
Molekül
H C O H H C H H H Elektron Sayısı
A) HF 6
H
B) H2O 4
D) H F E) O
C) CCI4 24
H C N H
D) CO2 4
H E) NH3 2
A, D ve E'dekiler hem kendi aralarında hem de su ile H-bağı
O C O molekülünde ortak kullanılmayan elektron sayısı
yapabilir. C'deki bileşik su ile H-bağ yapamaz. 8’dir.
Yanıt: B Yanıt: D
94
CEVAP
ŞAMPİYON
ANAHTARI 1-E 2-C 3-B 4-A 5-A 6-C 7-B 8-B 9-A 10-D
CEVAP ANAHTARI
17) a) FeCI2 b) Bakır (II) bromür
ÖĞRENME ALANI c) Hg2O d) Demir (II) sülfür
e) Cu3P f) Kalay (IV) sülfür
1) Atom: H, N, Ar Element Molekülü: P4, S8, O3, H2 ve F2 g) Pb3N2 h) Demir (III) oksit
Bileşik Molekülü: CO2, CCI4, NO, HCN ve NH3 ı) Kurşun (IV) oksit i) SnF2
2) a) atom, b) molekül, c) bileşik, d) katyon, e) kök 18) Adı Bileşik
3) Monoatomik katyon: Li+, Al3+, Mg2+ ve Fe3+
Sodyum hidroksit MgCO3
+ a. (.....................................) ı. (.................)
Poliatomik Katyon: NH+
4 ve H3O
Monoatomik anyon: S2– ve N3– Potasyum nitrat Ba(OH)2

b. (.....................................) i. (.................)
Poliatomik anyon: OH–, PO3-
4 , CH3COO–, SO2-
AgCN
4
4) 1, 2, 3 ve 5 güçlü, 4 zayıf etkileşimdir. Kalsiyum fosfat
c. (.....................................) j. (.................)
5) P1 - P2 ve e1 – e2 arasında itme; p1 - e2 ve p2 - e1 arasında Zn3(PO4)2
Alüminyum sülfat
d. (.....................................) k. (....................)
çekme kuvvetleri
6) a) 1 > 2, b) 2, c) 1 HgSO4
Demir (III) nitrat
e. (.....................................) l. (.................)
7) 1 ve 4 atomlar arası güçlü etkileşim
Bakır (II) sülfat SnCO3
2 ve 3 moleküller arası zayıf etkileşim f. (.....................................) m. (.................)
8) Yalnız III 9) X: 13, Y: 9
Kalay (IV) siyanür
g. (.....................................) Pb3(PO4)4
n. (.....................)
10) X: [X ]– T: T2+
Y: Y+ L: [ L ]2– Kurşun (IV) sülfat
h. (.....................................) Cu(CH3COO)2
o. (.............................)
Z: [ Z ]3– M: [ M ]–
19)
11) Lewis
Bileşik Lewis Bileşik Lewis Molekül Lewis Nokta Yapısı Molekül
Yapısı
Formülü Yapısı Formülü Yapısı
F
LiF Li [ F ] MgS Mg2+ [ S ]2– F PF
F CF
+ –
CF4 PF3
F
F
CaCI2 Ca2 2 [ Cl ]– Na3P 3Na+ [ P ]3–
+
SCI2 Cl S Cl CS2 S C S
AlF3 Al3+3 [ F ]– K2O 2K+ [ O ]2–
Cl B Cl
BCI3 BeH2 H Be H
12) 2X+[ Y ]2– Cl
13) A: 13, B: 9 20) a) F N F b) 3 c) 20 d) 3 e) 3

14) F
Cl– S2– P3–
21) a) 2/3/4 b) 2/1/4 c) 2/3/4
Li+ LiCI Li2S Li3P
d) O/N/C ve O e) H/H/yok
Ca2+ CaCI2 CaS Ca3P2 22) a) H H H H H C C H
H C C H H C C H
H H
Al3+ AICI3 Al2S3 AIP
b) C2H6 C H C H
2 4 > ..........…
2 2
..........… > ..........…
15)
NO-3 SO24- PO3- c) C2H2 C H C H
2 4 > ..........…
2 6
4 ..........… > ..........…
NH+ NH4NO3 (NH4)2SO4 (NH4)3PO4 23)
4
NH3 N2 O2 C2H4 CO2
Sn4+ Sn(NO3)4 Sn(SO4)2 Sn3(PO4)4 3 – – 4 4
– 3 2 2 –
Fe2+ Fe(NO3)2 FeSO4 Fe3(PO4)2
24)
d– d+
16) a) Sodyum florür b) Potasyum sülfür
c) CaBr2 d) Gümüş klorür a) F O
e) ZnI2 f) Baryum oksit b) CI S
g) AlN h) Kalsiyum karbür
c) N H
ı) MgH2 i) Lityum fosfür
d) O CI
95
CEVAP ANAHTARI
Cevap Anahtarı
49) a. F b. F c. F d. K e. K f. F g. F
ÖĞRENME ALANI
h. K ı. F i. K j. K k. F
25) Polar: 12 Apolar: 2 50) 1. çıkış
26)
a. O2 O O 2 4 Apolar Apolar
PISA
b. H2S H S H 2 2 Polar Polar
1) 1. İyonik Bağ
CI 2. Hidrojen Bağı
c. CCl4 CI C CI 4 12 Polar Apolar
3. London Kuvvetleri
Cl
4. Hidrojen Bağı
27) I ve II 28) Yalnız II 29) I, IV ve V 2) 1>2=4>3
30) 3)
Adı Bileşik Suyun yapısı H – O – H şeklinde olup izoprenalinde bulu-
Diazot monoksit
a. (............................................)
ICl5
f. (.................) nan –OH grupları ve –NH grubu ile hidrojen bağı yapabilir.
Hidrojen bağları sayesinde izoprenalin suda çözünebilir.
Trihidrojen mononitrür BH3
b. (............................................) g. (.................)
Karbon disülfür PBr3
c. (............................................) h. (.................)
Trihidrojen monofosfür P4O10
d. (............................................) ı. (.................)
Hidrojen klorür SF6
e. (............................................) i. (.................)
31) 4NH3 + 5O2 √ 4NO2 + 6H2O

32) I > III > II 33) I, II ve III 34) I, II ve III 35) Y ve M
36) Y > Z > X 37) 38) Yalnız I 39) a. 2
a. X > Z > Y b. 1
b. X > Z > Y c. 1 > 2
c. Y > Z > X
40) a. < d. < 41) I ve II 42) I, II ve IV
b. > e. <
c. > f. >
43) I, III, V 44)
Anlık: II ve III
Kalıcı: I, IV ve V
45) a. X > Y > Z 46)

b. Z > Y > X a. XCI3: Dipol-indüklenmiş dipol
c. X > Y > Z b. YCI3: İyon-dipol
c. ZCI3: Dipol-dipol
47) I. İyon-indüklenmiş dipol
II. İyon-dipol
III. Dipol-indüklenmiş dipol
IV. London kuvvetleri
48)
OF2 NH3 CH4 C2H5OH
Polar Polar Apolar Polar
Hayır Evet Hayır Evet

Evet Evet Hayır Evet
96
CEVAP ANAHTARI

9 - 3 Ogretmen

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 - 3 Ogretmen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KONU ANLATIMLI

☛ Tamamı Video Çözümlü

Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

Çap Yayınlarına aittir. Devrim ÖZATA

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

yazılı izni olmaksızın, No: 3/C–D Ostim / Ankara

basılamaz, yayınlanamaz, www.capyayinlari.com.tr

Hakan GÜLER Samet COŞKUN İrfan ÖZ

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER (22 SAAT)

Konu Kavrama (Kazanım 1)...................................................................................... 11

Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması............................................... 13

Konu Kavrama (Kazanım 2)...................................................................................... 16

Konu Kavrama (Kazanım 3)...................................................................................... 20

İyonik Bağların Oluşumu............................................................................................... 22

Konu Kavrama (Kazanım 4)...................................................................................... 28

Pekiştirme Testi 1...................................................................................................... 30

Pekiştirme Testi 2...................................................................................................... 32

Güçlü Etkileşimler (Kovalent Bağ)................................................................................ 34

Konu Kavrama (Kazanım 5)...................................................................................... 36

Kovalent Bağ Türleri...................................................................................................... 38

Konu Kavrama (Kazanım 6)...................................................................................... 42

Pekiştirme Testi 3...................................................................................................... 44

Pekiştirme Testi 4...................................................................................................... 46

Kovalent Bağlı Bileşiklerin Adlandırılması................................................................... 48

Konu Kavrama (Kazanım 7)...................................................................................... 50

Pekiştirme Testi 5...................................................................................................... 52

Güçlü Etkileşimler (Metalik Bağ)................................................................................... 54

Konu Kavrama (Kazanım 8)...................................................................................... 56

Pekiştirme Testi 6...................................................................................................... 58

Konu Kavrama (Kazanım 9)...................................................................................... 68

Pekiştirme Testi 7...................................................................................................... 70

Pekiştirme Testi 8...................................................................................................... 72

Fiziksel ve Kimyasal Değişimler................................................................................... 74

Konu Kavrama (Kazanım 10).................................................................................... 76

Pekiştirme Testi 9...................................................................................................... 78

Acemi Testleri 1, 2.......................................................................................................... 81

Amatör Testleri 1, 2........................................................................................................ 85

Uzman Testleri 1, 2......................................................................................................... 89

Şampiyon Testi 1............................................................................................................ 93

Kazanım 1 : Kimyasal türleri açıklar.

b. Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve

Değerlik elektron sayısı Kimyasal bağ Elektron denizi

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

sitelerine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel

Atom Molekül İyon

N2 bir element molekülüdür.

H2O bir bileşik molekülüdür.

• Bileşikler kimyasal yöntemlerle kendini oluşturan bileşenlere ayrıştırılabilir.

poliatomik iyonlara örnek olarak verilebilir.

Yukarıda verilen iyonları aşağıdaki tabloda uygun bölüme yazınız.

Li+, Al3+, Mg2+, Fe3+ NH4+ , H3O+ S2–, N3– SO2-

I’si atom olur - c

neği yukarıda yoktur? III.’sü çok atomlu anyon - a

C) Kezzap D) Neon gazı D) 4 ve 6 2, 3 ve 5

9. I. Elektron alınması sonucu oluşan çok atomlu

He–He Atomlar arası Gaz –268,9

ii) Moleküller arası bağlar

• Moleküller arası bağların tamamı zayıf etkileşimdir. Ancak moleküllerin çekim

Tabloya göre, H2O molekülleri arasında etkileşim O2 molekülleri arasındaki etkile-

Şekildeki görselde numaralandırılmış etkileşimlerden hangileri zayıf et-

1, 2, 3 ve 5 güçlü; 4 ise zayıf etkileşimdir.

b) Bağın sağlamlığına göre sınıflandırma

Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve çekirdekler arasında