Metody i narzędzia opisu

systemów gospodarczych
ćwiczenia 2
Kontakt: patryk.wierzbowski@ug.edu.pl
mgr Patryk Wierzbowski
Katedra Logistyki
Konsultacje w każdą wtorek 15:15-16:45 –
pokój 221. Wydział Ekonomiczny
Uniwersytet Gdański
 Jak będzie wyglądał przedmiot?

Zaliczenie na ocenę-ćwiczenia! Egzamin z części wykładowej.

Ocena będzie składała się z dwóch czynników:
• ocena z części ze statystyki opisowej (kolokwium),
• ocena z części z projektu w programie ARIS (modelowanie i analiza
procesów) ,
• średnia arytmetyczna tych dwóch ocen (obie muszą być pozytywne),

• aktywność na zajęciach, bardzo ważna, bonus do oceny (dla najbardziej

aktywnych osób),

Hasło do materiałów: MiNOSG_23/24

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Cecha zmienna

Cechy zmienne – to te właściwości, którymi badane jednostki

statystyczne różnią się od siebie (przyjmują inne wartości/warianty
cechy), wyróżniamy:

• cechy jakościowe (opisowe) – dwudzielne, wielodzielne,

• cechy ilościowe (liczbowe):

• skokowa – może przyjąć tylko określone wartości całkowite, które mogą przyjmować jedynie
skończoną lub przeliczalną liczbę wartości, są z natury niepodzielne,
np. liczba osób w gospodarstwie, liczba izb w mieszkaniu, liczba zmian w pracy, liczba pojazdów,
które wzięły udział w wypadku

• ciągła – to te, których zmienność w danym przedziale jest ciągła, co oznacza, że pomiędzy
dowolnie wybranymi wariantami mogą wystąpić różne wartości pośrednie, czyli takie których
wartości mogą być dowolnymi liczbami z danego przedziału liczbowego
np. miesięczna suma wydatków na osobę, czas poświęcony na naukę, wartość komputera, straty
spowodowane wypadkiem, wiek, wzrost, waga.

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Analiza struktury zbiorowości – prezentacja rozkładu cechy, cz.1
Charakterystyka:
1. dla populacji badawczej– parametry,
2. dla próby badawczej – statystyki.

Rozkład cechy (w szeregach rozdzielczych) – pokazanie jaki jest

obraz struktury zbiorowości, przyporządkowanie liczebności
konkretnym wartościom cechy zmiennej.

Cechy jakościowe -> szeregi rozdzielcze strukturalne -> wskaźniki

struktury
Cechy ilościowe -> szereg rozdzielczy punktowy lub przedziałowy -
> wiele sposobów prezentacji oraz analizy, w tym zawierają się
także wskaźniki struktury
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Prezentacja rozkładu cechy, cz.2

Oznaczenia
Bezwzględna liczba jednostek – ni
Suma liczby jednostek ∑ni=n

𝑛𝑖
Częstość (frakcja) 𝑓𝑖=
𝑛
Suma frakcji ∑𝑓𝑖 =1

𝑛𝑖
Wskaźnik struktury 𝑊𝑖= ×100%
𝑛
Suma wskaźników struktury ∑𝑊𝑖=100%
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Typy rozkładów empirycznych, cz.1

Rozkłady symetryczne

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Typy rozkładów empirycznych, cz.2

Rozkłady asymetryczne:
a) Lewostronnie asymetryczny,
b) Prawostronnie asymetryczny.

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Typy rozkładów empirycznych, cz.3

Rozkłady asymetryczne:
a. bimodalny

b. siodłowy

c. równomierny

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Analiza rozkładu cechy

Własności cechy mierzalnej:

• tendencja centralna (przeciętny poziom),
• dyspersja (zróżnicowanie),
• asymetria (skośność),
• koncentracja (kurtoza).

Parametry rozkładu:
• parametry klasyczne – obliczane na podstawie wszystkich obserwacji,
• parametry pozycyjne – wyznaczane na podstawie miejsca w szeregu
lub częstotliwości występowania

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Analiza rozkładu cechy

Zakres Parametry klasyczne Parametry pozycyjne

Tendencja Średnia arytmetyczna (moment pierwszy Mediana, kwartyle, decyle,
centralna zwykły) centyle
Zróżnicowanie Wariancja, odchylenie standardowe, Rozstęp, odchylenie
współczynnik zmienności ćwiartkowe, współczynnik
zmienności
Asymetria Moment trzeci centralny, moment trzeci Współczynniki skośności
względny
Kurtoza Moment czwarty centralny, moment Wskaźnik spłaszczenia
czwarty względny

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Momenty

1) zwykły
σ𝑘𝑖=1 𝑥𝑖𝑟 𝑛𝑖
𝑚𝑟 =
𝑛
Moment pierwszy zwykły (r=1)- > średnia arytmetyczna

σ𝑘 𝑟
𝑖=1(𝑥𝑖 −𝑥) 𝑛𝑖
2) centralny µ𝑟 =
𝑛

Moment drugi centralny jest wariancją (miarą zróżnicowania).

Moment trzeci centralny jest miarą asymetrii.
Moment czwarty centralny jest miarą spłaszczenia.
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary położenia (średnie, przeciętne)

wypadkowa wszystkich obserwacji – średnia

arytmetyczna

wartość typowa, najczęściej występująca w szeregu – dominanta

wartość wyróżniająca się miejscem w rozkładzie – mediana, kwartyle, decyle,
centyle

Najlepiej obliczać wszystkie z nich – na tej podstawie można również ocenić

rodzaj asymetrii rozkładu.
D<Me<xśr asymetria prawostronna
xśr<Me<D asymetria lewostronna

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary położenia

średnia arytmetyczna
szereg szczegółowy
σ𝑛𝑖=1 𝑥𝑖
𝑥=
𝑛
szereg rozdzielczy punktowy
σ𝑛𝑖=1 𝑥𝑖 𝑛𝑖
𝑥=
𝑛

szereg rozdzielczy przedziałowy

σ𝑛
𝑖=1 𝑥𝑖 𝑛𝑖 𝑥𝑖0 +𝑥𝑖1
𝑥= , gdzie środki przedziału 𝑥𝑖 =
𝑛 2

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary położenia

dominanta (moda)
szereg strukturalny, szereg rozdzielczy punktowy – wartość cechy z
największą liczebnością
liczebność
liczebność przedziału
szereg rozdzielczy przedziałowy przedziału poprzedzającego
najliczniejszego
najliczniejszy
𝑛0 −𝑛−1
D = 𝑥0 + 𝑐0
𝑛0 −𝑛−1 +(𝑛0 −𝑛+1 ) rozpiętość
przedziału
dolna granica najliczniejszego
liczebność przedziału
przedziału następującego po
najliczniejszego najliczniejszym
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 mediana
Miary położenia
pozycja mediany
𝑛+1
𝑃𝑜𝑧𝑀𝑒 =
2
szereg szczegółowy – szukamy pozycji mediany i ustalamy medianę (jeśli
PozMe=12,5, to liczymy średnią arytmetyczną z obserwacji na 12. i 13. miejscu)

szereg rozdzielczy punktowy – 1) liczymy liczebności skumulowane, 2) szukamy

wartości w licz. skumulowanych, w którym zawiera się PozMe
licz. skum.
szereg rozdzielczy przedziałowy – krok 1 jak wyżej, 2) szukamy przedziału wprzedziału
licz.
skumulowanych, w którym znajduje się PozMe, 3) liczymy medianę według poprzedzającego
wzoru:
przedział mediany
𝑐0 rozpiętość
Me = 𝑥0 + (𝑃𝑜𝑧𝑀𝑒 − 𝑛𝑠𝑘−1 )
𝑛0 przedziału
dolna granica przedziału mediany mediany
liczebność przedziału mediany
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary położenia
kwartyl
pozycja kwartyla pierwszego
𝑛+1
𝑃𝑜𝑧𝑄1 =
4
pozycja kwartyla trzeciego
3(𝑛+1)
𝑃𝑜𝑧𝑄3 =
4
szereg szczegółowy i rozdzielczy punktowy – postępowanie jak przy ustalaniu mediany

szereg rozdzielczy przedziałowy – jak przy ustalaniu mediany, z tym że korzystając ze wzoru:

𝑐0
𝑄1 = 𝑥0 + 𝑃𝑜𝑧𝑄1 − 𝑛𝑠𝑘−1
𝑛0
𝑐0
𝑄3 = 𝑥0 + (𝑃𝑜𝑧𝑄3 − 𝑛𝑠𝑘−1 )
𝑛0
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary dyspersji (rozproszenia, zróżnicowania,
zmienności)
Klasyczne:
1) wariancja (im wyższa, tym silniejsze zróżnicowanie
cechy)
dla szeregu szczegółowego
σ𝑛
𝑖=1(𝑥𝑖 −𝑥)
2
𝑠2 =
𝑛
dla szeregu rozdzielczego
2 σ𝑛 2
𝑖=1(𝑥𝑖 −𝑥) 𝑛𝑖
𝑠 =
𝑛
2) odchylenie standardowe (im wyższe, tym silniejsze
zróżnicowanie cechy)
średnia z odchyleń od średniej
𝑠= 𝑠2

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary dyspersji (rozproszenia, zróżnicowania,
zmienności)

3) współczynnik zmienności
𝑠
𝑉(𝑠) = × 100%
𝑥

≈0 zbiorowość jednorodna
≈1 zbiorowość skrajnie zróżnicowana

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary dyspersji (rozproszenia, zróżnicowania,
zmienności)

Miary pozycyjne
1) rozstęp
𝑅 = 𝑥𝑚𝑎𝑥 − 𝑥𝑚𝑖𝑛

𝑥𝑚𝑎𝑥 − maksymalna wartość cechy

𝑥𝑚𝑖𝑛 − minimalna wartość cechy

analogicznie można obliczyć rozstęp decylowy (dla środkowych 80% rozkładu)

i kwartylowy (dla środkowych 50% rozkładu)
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary dyspersji (rozproszenia, zróżnicowania,
zmienności)

2) odchylenie ćwiartkowe
𝑄3 −𝑄1
𝑄=
2
3) współczynnik zmienności
𝑄
𝑉 𝑄 = × 100%
𝑀𝑒

≈0 zbiorowość jednorodna
≈1 zbiorowość skrajnie zróżnicowana
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary asymetrii

Asymetria dodatnia – kiedy dominanta znajduje się

przy niskich wartościach cechy.
Asymetria ujemna – kiedy dominanta znajduje się
blisko dużych wartości cechy

Moment trzeci centralny:

σ𝑘 3
𝑖=1(𝑥𝑖 −𝑥) 𝑛𝑖
µ3 =
𝑛
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary asymetrii

Siła i kierunek asymetrii – określane przez moment

trzeci względny
𝜇3
𝛼3 = 3
𝑠

−2 < 𝛼3 < 2
|𝛼3 | bliskie 0 – słaba asymetria
|𝛼3 | bliskie 2 – silna asymetria
Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary asymetrii

Współczynnik asymetrii (bazujący na dominancie i

średniej)
𝑥ҧ − 𝐷
𝐴 𝑥ҧ =
𝑠

𝐴 𝑥ҧ =0 szereg symetryczny A∈<-1;1>

𝐴 𝑥ҧ >0 asymetria dodatnia
𝐴 𝑥ҧ <0 asymetria ujemna

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Miary spłaszczenia

stosowane w szeregach symetrycznych lub umiarkowanie asymetrycznych

określenie wysmukłości lub spłaszczenia rozkładu
miara klasyczna: moment czwarty centralny
σ𝑘𝑖=1(𝑥𝑖 −𝑥)4 𝑛𝑖
µ4 =
𝑛
moment czwarty względny:
𝜇4
𝛼4 = 4
𝑠

𝛼4 = 3 𝑘𝑜𝑛𝑐𝑒𝑛𝑡𝑟𝑎𝑐𝑗𝑎 𝑛𝑜𝑟𝑚𝑎𝑙𝑛𝑎
𝛼4 < 3 koncentracja niższa niż normalna (rozkład spłaszczony)
𝛼4 > 3 koncentracja wyższa niż normalna(rozkład wysmukły)

Metody i narzędzia opisu systemów gospodarczych – ćwiczenia, © Patryk Wierzbowski, Uniwersytet Gdański
 Metody i narzędzia opisu
systemów gospodarczych
ćwiczenia 2
Kontakt: patryk.wierzbowski@ug.edu.pl
mgr Patryk Wierzbowski
Katedra Logistyki
Konsultacje w każdą wtorek 15:15-16:45 –
pokój 221. Wydział Ekonomiczny
Uniwersytet Gdański