Część I.

Lotnicze
Część II. Lotnicze siln
I. Silniki strumieniowe i Tr

+ Na prawach rękopisu

1 WAT. ; |
e

Oddano do druku 5VI zono we wr śniu

OW-VI 355 NT 2 24/L/83
 Podstawowe

Podstawowe parametry
zredukowane
parametrów obieg
.22000000 253
Regeneracja ciepła w
śmigłowych „«.«+e«0«02
254
„ Teoretyczne podstawy działa termogazodynanic

n
turbinowych .e...ecezecec wylotowych 256

...
izaje dysz wylotowych . 259
2.1 Wloty do silników .
"'ACACZE ciągu 265
2.1.1 Wloty poddźwiękowe
2.1.2 Wloty naddźwiękowe Dącecoeeoesc20035 266

2.2 Sprężarki cecceeneceeĘcect< nat ogólny, podzespoły i zasada działania

Interpretacja procesu sprężania w dopalacza ...00059240300030 ..240990035030303290%0 1 268
Sprężarka promieniowa etry silnika pracującego z dopalaniem . 275
Sprężarka OSiOWA essseeee
harakterystyki silników turbinowych s«sooooes> 277
Charakterystyki sprężarki
obrotowej
dy regulacji silników 2.2222200000054%0006 277
yw zmian prędkości
Zasady współpracy głównych podzespołów silnika
....deccoceceenirocooeaa

sprężarek osiowych turbinowego saserezoczoOOocYrososa .d.gessczoczenoo 279

% 2.2.6 Sposoby regulacji
Charakterystyki turbinowych silni ków odrzutowych, 282
Ń (223 Komory spalania ssasooeceseceeseso0s00Q
ka prędko CLlowa 285
2.3,1 Podstawowe wymagania i parametry komór
wysokościc . 291
spalania ssosssceeocceceooose020040053
...... 294
Rodzaje komór spalania «sddeescssseoese
komory spalani ikteryst yki turbinowych silni
Przeznaczenie podzespołów
i jej funkcjonalny podział ....d+dc.e+.+
igłowych «sckacacaesidesaso 302
Proces wewnątrzkomo rowy qe ;_e+.e+e+
...d..z.;_z haraxterystyka 305
Podstawy termo; v
Charakterystyka prędkościowa 309
Wpływ różnych czynników na pracę komór Charakterystyka wysokościowa 310
"4
..d..e.eezoca ...d.d..z.z.ą..
LYN" SILNIKI TŁOKOWE
e

J2,4 Turbiny gazowe

Zasada działania lotniczeg silnika tłokowego, . 511
Interpretac, 1 Schemat, podstawowe zezpoły i ich
prźe znaczenie aaozooaczeocosAzazcOeAY300 313
 nieTqo Aoe1d FeTt"
BUCSMOĄYNPOAAIZ OSC 51d i
ezi1soTmod nitfupeu 4XTUUKZOĘOdSM
os0473Cq0 *Nn10T 2S0
TATUTTS <*2
eup3T7Zm 9507) da
0250 e € p.sęzeceeao ) 4
BMOPOMĄO
|
einjelod GOC eoeosesosee
94 TUT TB
SB o *ApesTTEd + .
*ĘBTZD pod
48TZPpO L*6
e
*RBOUSDTM YDSOĄOJSZ J0q01 PYTUUAZO BMRIBOTTYW EIdO ; A uLTs "6
RMOZBJ EIE1S EUT )TMA ..o0soe >. > i
z*|
u0oT ,
ełydaTo nMAĘ aTuazż
rus FiumI48 Ł
gyTuu/kz M4 I Op ONnoTsaT ,
«
STHOJA I I AMOI IMILS IAINT III 98529
oTu 1 l
« 2
pso4pAJd ówLAA
*fomodoiąTTOd I AuKuetn ruri ó CEZ O ZY, BĄAKĄSAJ
POETY" 72
zoTI'emo1o1qo
eziqoTmod nmArd9zid 01 u ©M EZ z APORORENZZY BĄA48AIO0O1ĄB8IEYJ Z*2
dozid usz31PUu FET ..2.20000000003000005303030 iż
nmkpdozid uoz357 4: e4YK4SAI944BIGT) L*Z
y I « ....:02 . .4000920:0 BYT I (4691
OoSOBNĘP
Ad
ofezooqoA1 e! .... 2200060 ż
200000 h r51 A s I L*G*L
c ...
Ę ź : BĄTUT
t TS
PMTTEĘd 81
| , , IBq G*|
nrueT To mKĘ©98 1
eur ć tru dyvy'L
X ł Ę ** gTu
I zT
ł ł ) l
tru = , 20,
>
| j
JĄ o I PAT
|
 ,1no-tech

jliza pro-

ałania tych

iczania war=
r
intere sujących przekro-
w

i ich arameętrów efek-

silników
procesów przes=
ci prz biegt
łiwość oceny sprawno

1 sposobów ich doskonalenia.

1e1 raz kierunków
wykorzystuje metody 1 121.8
lotniczych
podstawowych; w szczegól-
ych dyscyplin

iKI;

i dynamiki gazów,
chaniki
lotniczych mają
> a przez teorię silników
) form
konstrukcji i eksploata-—
czenie dla problematyki
,
promieniowe: t r'ci
wewnętrzt ( 1lni w lotniczycn.,

ODWOdOWE j
J
ch |
Pę dów
napę lotnicz
YSVYyka
'harakteryst

> - Sprężarka |
jest zespół urządzeń przezna
ks K Oli ( ra spalania nazywany
niezbędnej do
I —- turbina a ciągu /siły/ 0 wartości
wylotowa powietrznego w określonych
UV - dysza i lotu statku
WD — 4 z : tworząt
stopnia turbiny Napęd lotniczy
wieniec dyszowy
związanywi z niu 1 integralnie;
"VK - wl( 11eC KklerowniCć Sto z z układ i
WYK 1 - i wylotowe spalin;
wYlotowyh wieniec kierownic nia sprężarki cenia wlotowe powietrza
płatowca;
ł
ww - 4 dwi do struktury nośnej
wieniec wirnikowy jia silnil
4 :
bież
wartość reduktorem;
- w
liczba
l
eżąca, wieto wraz z
> s stateczną pracę silnika
ad = a ciągłą i
adiabatyczna Z ieczające
przemiana dy
powiet-
i olej, układ upustów
12 - przewi 1a 1zentropowa zasilania w paliwo
instalacja prze ciwoblodzeniowa
p prze piana I polit ro chłodzenia,
parauetr zreduki , h y
et 'ożarowa itd/ę
S1 lnika oraz zmianą geometri i
'rowania pracą

( wlotowych 1 wylotowych;
pracy silnika oraz wskaźników
tła
rzyrządów kontroli
parawetrów i działaniu
] 7
wartoś nh o wartości ważnych
liczeniowej/,
parametru układow,
| z„ególnych
"n symbol wymokodci 1 X
otoc 7 eni a

10 11
 PAOMS3SPOd .T "sXy
13

qoazoTu10T ucp$Sdeu efoeyxTJASETĄ

awoWaiunS0191YDY
|
|
|
MIN
09.1N/ +) J
2MO1UalW NIĄ |
OMUIUJ!
|
——| 8M0]077D3
p NN] |
|
|
Dh 2
1wn4$ 4
|
I p ZADUIOJNI
AMUUJYJIIJ
|
ZANDIMNIN Il l| a
LL 9MQu 1021
|
I
 charakterystyk lotnych i korzystnych wskaźników ekonomicznych
w locie poziomym, maksymalna prędkość wznoszenia, maksymalny
na wszystkich zakresach pośrednich,
ostateczna decyzja o rodzaju napędu jest
pułap itp/. Ponieważ
przeto ustalenie ścisłych granie
zwykle pewnym kompromisem,
3. Podstawowe parametry napędów lotniczych
napędów nie jest możliwe. i
stosowalności poszczególnych
najbardziej rozpowszechniony jest
Aktualnie w lotnictwie napędu lotnicze-
- Podstawowym parametrem charakterystycznym
turbinowy. Dotyczy to 1 lotnictwa cywilnego i wojskowego.
napęd [N] będący siłą wykorzystywaną do poru-
j go jest zawsze ciąg K
i średnich prędkości zarezerwowane SĄ dla napę-
Zakresy małych wcześniejszymi uwaga-
szania samolotu czy śmigłowca. Zgodnie z
napędy odrzutowe związane są głównie j
dów śmigłowych, natomiast *7, na-
napędy odrzutowe wytwarzają ciąg w sposób bezpośredni
skutecznie wyparły z mi
z dużymi prędkościami, Napędy turbinowe
P [iw]:
ie i tomiast napędy śmigłowe przekształcają na ciągi moce
lotnictwa napęd tłokowy, który przetrwał jeszcze w lotnictw względnie
rolniczy m itp. Stało się dostarczane do ich wałów/ za pośrednictwem śmigieł
sportowym, łącznikowym, dyspozycyjnym, zwią-
moce /cią- i wirników nośnych. Bezpośrednie porównywanie ciągu i mocy
tak dlatego, że napędy turbinowe zapewniając większe
zanych zależnością ogólną;
zdecydowaniemniejszych masach i wymiarach unożliwiły
gi/ przy
KV
lotnych samolotów i śmigłowców oraz
polepszenie charakterystyk (1/
Z e
ich udźwigu, W lotnictwie cywilnym nie bez znacze-
zwiększenie
| Ci)
mniejsza hałaśliwość i drgania napędów turbinowych
nia była
j gdzie: Wy - prędkość lotu (m/s) ż
podczas pracy, przyczyniło się do polepszenia warunków pod-
co zależna
pali) sprawność śmigła lub wirnika nośnego
i
różowania samolotem /szozególnie podczas długotrwałych lotów/»
od prędkości lotu
są związane z dużymi prędkościami lotu.
Napędy strumieniowe napędy
jest kłopotliwe, Z tego powodu rozpatruje się oddzielnie
powodzenia stosować do napędu łopat 1 l
Próbowano je bez większego
dla których parametrem charakterystycznym jest ciąg
/silniki strumieniowe mocowane były odrzutowe,
wirników nośnych śmigłowców
Śnigłowe i śmigłowcowe charakteryzowane przez moc.
końcowym okresie Il-giej oraz napędy
na końcach łopat/., Historycznie, w
silników pul- j Ważność napędów wynika z faktu, że w celu
ciągu lub mocy
wojny światowej napęd strumieniowy w postaci tzw,
zapewnienia wymagany ch charakt erystyk lotnych oba te parametry
sacyjnych poruszał niemieckie samoloty pociski /V-i/. Aktualnie
muszą pozostaw ać w odpowied nim stosunku do masy samolotu czy
napęd strumieniowy stosowany jest w różnego typu pociskach kie-
śmigłowca / 438 W lub 0,115 5 0,47 SĘ .
i szybkich celach latających, Perspektywicznie prze-
rowanych
Jednostki napędowe rozwijające ciągi K < 15 000 + 20 000 [N]
widuje się jego wykorzystanie w mieszanych zespołach napędowych.

Napęd rakietowy jest typowym napędem dla największych pręd- | noce P © 1 000 ż 1 500 [kW] zalicza się umownie do małych.
drednie rozwijają ciągi 20 000 4K < 50 000 [N i moce
kości i wysokości lotu /przekraczających przedziały atmosfery
i 1 500 e 43 500 kw] , większe wartości wiążą się z jednostka-
ziemskiej/. W lotnictwie występuje głównie jako napęd pomocniczy
szybkie | mi dużymi,
wspomagający w szczegółnych przypadkach lotu /start,
Parametrem informującym o stronia ekonomicznej eksploatacji
osiąganie i przekraczante pułapu itp./ działanie napędu zasad-
samolotów i śmigłowców jest jednostkowe zużycie paliwa cj wyra
niczego oraz jako napęd różnego rodzaju pocisków rakietowych.
żające się stosunkiem masy paliwa zużywanego przez silnik w cią-
Napęd mieszany będący rozwiązaniem perspe rwicznym znaj-
Dzięki właś gu godziny do jego ciągu lub mocy: |
duje się w fazie intensywnych badań i doświadczeń,
oiwemu wykorzystywaniu zalet napędów składowych napędy miesza-

ne są w stanie umożliwić przekraczanie aktualnie osiąganych

prędkości i wysokości lotu przy jednoczesnym zachowaniu dobrych punkcie 1.2.1

«/ powstawanie ciągu zostanie wyjaśnione w
 Y

parametrem zwłaszcza w przypadku samolotów szybkich |

Ważnym
ką lub moc czołowa PA czyli stosunek ciągu
G* Ż s] jest ciąg czołowy
względnie mocy do oO Wid poprzecznego silnika
lub |
Anax 5
ę-+ (aj /2.b/
; k, = [z] AR0k
zużycie paliwa jest także podstawą do oblicz
Jednostkowe
lub
długotrwałości 1 zasięgu lotu w założonych warunkach lotu
nia
obrotowa wir- Bo JAK2 /5.b/ |
ń
/prędkość i wysokość/ i pracy silnika /prę kość

"
RZE
nika/. Amex m

Ważnym parametrem wszechstronnie oceniającym napęd jest

ciąg jednostkowy k, /stosunek ciągu do masowego natężenia określa ciąg lub moc, które przypadją
Parametr powyższy
przepływu powietrza przez silnik m - W napędach odrzutowych/ powierzchni największego przekroju poprzecznego |
na jednostkę

3-135 /3.a/ silnika,

4, Stan aktualny i tendencje rozwojowe

lub moc jednostkowa Py /stosunek mocy do masowego natężenia

- w napędach R ŁCSICRY Jak zauważono na wstępie aktualnie w lotnictwie dominuje
przepływu powietrza przez silnik m
turbinowy, Napędy: tłokowy, rakietowy i strumieniowy wyg8-
napęd
e: PRA /3.b/ tępują tylko w ograńiczonym obszarze zastosowań w przypadkach
4 specjalnych, W napędach turbinowych tkwią duże rezerwy konstruk |

cyjne, materiałowe i technologiczne, które ujawniane i umiejęt-

W szczególności parametr ten określa wyniary 1 masę włas ciągłe ich doskonalenie,
nie wykorzystywane będą wpływać na
Pj tym mniejsze jest! pracy pod 7
napędu, ponieważ im wyższe są k; lub
Szczególnie istotne jest w tym przypadku zapewnianie
nieczne natężenie przepływu powietrza przez silnik,
zespołów napędu przy możliwie wysokich temperaturach spalin, Vy
Doskonałość konstrukcji napędu lotniczego charakteryzuje zarówno przez wprowadzenie do konstrukcji no- yd
Jest to możliwe
masa jednostkowa m określana stosunkiem masy konstrukcji materiałów dopuszczających wyższe tempe-—
wych żarowytrzymałych
J paliwa i ole-
silnika MS_ka /% oprzyrządowaniem silnikowym bez przy tej samej wytrzymałości jak i przez wpro-
ratury robocze
ju/ do jego ciągu lub mocy wadzenie skutecznych metod chłodzenia części narażonych na od-

działywanie wysokich temperatur. W związku z powyższym w naj-

» Wske R s
2 = K 2] /4a/
bliższej przyszłości należy oczekiwać dalszego doskonalenia
jstrukcji silników turbinowych, wprowadzania nowych techno—
lub

/4.0/ ą | logii oraz materiałów konstrukcyjnych.

+ iż] Bardzo ważnym problemem w napędach lotniczych jest dążenie

2 do zapewnienia im prawie absolutnej niezawodności działania
Masa jednostkowa ukazuje jaka masa konstrukcji silnika
oraz możliwie dużej trwałości eksploatacyjnej. Jest to możliwe
jest niez! na do worzenia jednostki ciągu lub mocy» ocenie ich bieżącego stanu technicznego
tylko przy prawidłowej
 e"
wczesnego Y ykrywania stanów przedawary,
i odpowiednio
spodziewać się także dalszego doskon Część I. LOTNICZE SILNIKI TURBINOWE
Dlatego należy
ki technicznej zespołów napędowych,
woczesnych metod diagnc

lotniotwa s netry 1 obiegi silników turbinowych

Trwałą tendencją

s
większych prędkości i wysokości 10-
dążenie do osiągania coraz
w tym wzgl lzie już się wy- Metody badania procesów w kanałach przepływowych
tu. Możliwości napędów turbinowych

4
intensy wszechstronne teo= silników
czerpują w związku z czym trwają
ba nia napędów mieszanych£t turbora”
retyczno-eksperymentalno turbinowego /względnie dowol-
Wypo- Konałem przepływowym silnika
kietowych, turbostrumieniowych i rakietostrumieniowych.
go zespołu silnika/ nazywana jest jego przestrzeń robocza,
typu zespoły napę re umożliwi osią
sażenie samolotów w tego
pływa czynnik roboczy /powietrze lub spaliny/ »
prędkości i wysokości lotu przy jednoczesnym
ganie wyższych
odbywają się procesy przekształcania
lotnych na zakresach starto-
utrzymaniu dobrych charakterystyk
zgodnie dą działania silnika /zespołu/. Między
wych a także małych 1 średnich prędkości lotu.
iem roboczym w kanale a otoczeniem i odwrotnie może nas- |

tępować także wymiana ciepła, pracy i masy, Odcinek kanału

przepływowego przystosowany do badań przepływu przedstawiono

;chematycznie na rys. 2, Ograniczają go ściany kanału oraz dwa

s. 3, Praca techniczna przemieny izentropowej i politro-

powej w układzie współrzędnych p - v dla przypad-
przepływowego ków:
Rys,
w 2. Model kanału
a - sprężania; b - rozprężania

dobrane przekroje: wlotowy 1-1 i wylotowy 2-2, Ka-

racjonalnie
pał może być nieruchomy, względnie może przemieszczać się ze "--

ością unoszenia /gdy ma miejsce wymiana pracy z o-

toczeniem/., Wewnątrz kanału mogą być także realizowane reakcje

slania, Ciepło i pracę wymieniane z otoczeniem uważamy

 j
Z
w przypadku doprow: zania do ka- c/ równania Eulera, a w ich liczbies
j ako dodatnie / 42 20 1G20/
<o/ w przypadku odprowadzania do - równanie,ilości ruchu;
nału i jako ujemne ACZ
- równanie momentów ilości ruchu,
otoczenia,
Ponieważ czynnik roboczy w kanale przepływowym znajduje

narzędzieu badania procesów w nim 1.1.1, Równanie I-szej zasady termodynamiki

się w ciągłym ruchu, przeto

przebiegających mogą być tylko równania przepływu uwzględnia

Znajduje zastosowanie do badania przepływu strumienia gdy
jednocześnie procesy przekształcania i wymiany energii,
jące /8prę-
śnie jest realizowana przemiana termodynamiczna
Równania takie noszą nazwę podstawowych równań przepływu lub
'nie, rozprężanie/. Wychodząc z l-szej zasady termodynamiki
pomocą można oceniać war= ;
równań termogazodynamicznych, Z ich
apisanej w postach różniczkowej
parametrów czynnika roboczego w interesujących przekro-
tości
związki między tymi parametrami, ]
jach oraz 4 sd dł k qd7'r p A” . /8/
przepływy czynnika roboczego przez kanały |
Rzeczywiste ha

przepływowe silników turbinowych są przepływami przestrzennymi

gdzies
nieustałonymi., Oznacza to, że poszczególne parametry w rozpat-
d;
% ciepło przemiany
rywanym przekroju kanału mogą przyjmować różne wartości w za”
44 = energia wewnętrzna
rozpatrywania i czasu, Na taki obraz przep= ę
leżności od miejsca
i ( = praca przemiany
ływu wpływają głównie: zawirowania różnego pochodzenia
| TP - temperatura i ciśnienie
, „, tarcie, a przede wszystkim pulsujący charakter pracy
Cy - 0Giepło właściwe przy stałej objętości
maszyn wirnikowych /sprężarek i turbin/ wewnątrz kanału wywoła ł
U - objętość właściwa czynnika /odwrotność gęstości
ny skończoną liczbę ich łopatek, Uwzględnienie powyższych oko- dl

liczności zestawianiu równań przepływu silnie komplikuje ich

w
y=-ż.
o wprowadzeniu enta
R p ii h /hsu+pv/ otrzymuje się wyrażenie:
budowę, a w większości przypadków wręcz ją uniemożliwia, Dla-
tego do rozważań inżynierskich wprowadza się zwykle
wartości
powien
pa-
- h- B
uproszczony model przepływu.w którym uśrednione
rametrów ustalone są także w czasie i przestrzeni, Zakresy Wwy-

mra
stanami 1-2/ przyjmuje postać
raźnie niestacjonarne npż rozruch, wyłączenie i nagłe zmiany

obrotowej wymagają oddzieinego rozpatrzenia. Podsta- i 2

prędkości

=p
wowe równania przepływu zestawia się w większości przypadków

m
dla 1 kg masy czynnika roboczego /wielkości właściwe — oznacza

ne będą w dalszym ciągu małymi literami/, Tworzą je równania

i mecha dzie ż
(zaczerpnięte z dyscyplin podstawowych /termodynamiki
P - praca techniczna przemiany /rys.3/, równa pracy
niki płynów/ odpowiednio przystosowane do opisywania procesów
przemiany politropowej /przemiany rzeczywiste j/,
w kanałach przepływowych silników, Należą do nich:
Z równania 7 wynika, że ciepło przemiany zużywa się na
a/ równania bilansu energetycznego, a w ich liczbie3
ę entalpii czynnika i wykonanie pracy technicznej /polit=
- równanie I-szej zasady termodynamiki;
ropowej/ przemiany,
- równanie energetyczne przepływu;
Ciepło przemiany ZŁ składa się z oiepła zewnętrz-nego
- równanie Bernoulli ego uogólnione;
przemiany 9 oraz ciepła tarcia fe , które na zasadzie
bp/ równanie ciągłości; / 1-2,

21

ię wow wii
 |
MK
można zastąpić prac * poxKo
równoważności ciepła i pracy
A est izentropowej:
( w muwi
związku ami 7
z czym je niczna takiej przemiany staje się pracą przemiany
oporów tarcia cz =
trz
7
JSB
/4
CAE > /10/
faz ? fr 8 re Za Ty 2
ba. EF 4.7 (3a 7)
r

techniczną /politropową/ przemi

Pracę gdzie: >
przedstawić wzoremą Bi - temperatura końca przemiany izentropowej, która
nych przekształceniach można
est przyjmowana jako idealny wzorzec pracy technicznej w pro-

cesach sprężania i rozprężania /rys, 3/-

LEMA ZE /8/
(„=/ [2] = 28(5-1)
1.1.2, Równanie energetyczne przepływu

gdzie
Jest typowym bilansem różnych postaci energii występują
politropowy /róv ie politropyt
64M wykładni k
cych w czasie rozpatrywanej przemiany. Znajduje zastosowanie
pr”= 2 alom 43
do ilościowej oceny wyników przekształcania energii podczas
£ - indywidualna stała gazowa
i ciepłem właściwym trwania tej przemiany.
Entalpia jest zwięzana z temperaturą 4

w rów= j” Całkowita energia strumienia 1 kg czynnika roboczego e

C; =zrR /k-=wykładnik izentropy
przy stałym ENER jeg
jest sumą energii składowych
naniu izentropył ół GORY relacją?

/ Łk LA Z)
7 6 (D4 -7z) = zż A (2 4
> us $74=8 „Te £4RTEgh + hr ryt e

gdzie:
otrzymuje się - energia wewnętrzna;

FUJ Am
otrzymane wzory do równania 7
Wstawiając
I-szej zasady termodynamiki; - energia kinetyczna;
praktycznie wykorzystywaną postać
energia potencjalna cisnienia;

1
RÓ ZNA -22) A AH - energia potencjalna położenia;

me
Ró hĄ — entalpia.
4 bilans energetyczny będzie
pomi jana jest Zgodnie ze schematem na rys.
W rozważaniach inżynierskich najczęściej
wówczas Dz, =» Q—© /przepłył adia- mieć postać:
wymiana ciepła z otoczeniem i
8 umożliwia kreślenie pracy po-
batyczny/» „tedy równanie
tarcia przy.zątożonym /oszacowanym/ wykładniku
konywania oporów
politropy /1 odwrotnie/, /11/
na przebieg
e+e =e
8 umożliwia także ocenę wpływu tarcia
Równanie gdzie Ę a P
kzeczy na. jeżeli by. © +, toż
rzeczywistego procesu,
IE - energia (praca i ciepło |
- przy sprężaniu (1>7) je 1>k; €ż,s= x EF
1-2
wyż | Aa między przek-
wymieniana
- przy rozprężaniu (3% 4 7) jest. <<
rojami 1-2
W przypadku teoretyczn:g0 przepływu bez rci
tarcia i wymiany
W praktycznym stosowaniu równania energetycznego zwykle
ciepła jest oczywiście a "RA Żera =©t msk . Prac
pomija się różnicę energii potencjalnej położenia /Ha = Hy/

25
 TagF—
Praca efektywna w sprężarce zużywa się na podwyższenie
w związku z czym rozwinięta postać równania energetycznego prze-
entalpii strunienia powietrza i zmianę jego energii kinetycznej;
przepływu po uporządkowaniu wszystkich ozłonów jest następującat

cż 2 2 > 2 - turbina: g,,=©

z £Ę,)w=ś
Zęą /1q - praca efektywna
"zę M (BEES
) PAK
- fa -.
4 -5 4
turbiny/;
u odbierana od wału
2 + - SZA. )

+, Gm" e

2
-4 2 474% *
cje
2
Z

lub

-
uży?
ka

4-45 4+* AŻ /14/

Kosztem spadku entalpii /hy>kzł uzyskuje się pracę efek-

tywną ln odprowadzaną od turbiny oraz zmianę energii kinetycz-
nej strumienia,

Ya 1fks
(24
łone w komorze spałania/;

Rys. 4, Schemat bilansu energetycznego do równania Ge? /15/

energetycznego przepływu ks” hh e
Ciepło wydzielone w komorze spalania zużywa się na przy-
Z równania 14 wynika, że praca i ciepło dostarczane do
rost entajpii i zmianę energii kinetycznej strumienia.
strumienia /odbierane od strumienia/ zużywają się na zmianę
W przypadkach w których lz,” 0 © Qzyy > © , czyli
jego entalpii i energii kinetycznej. Równanie 18 jest ważne
gdy podczas przepływu nie ma wymiany energii / 2,50 zgod
zarówno dla przepływów rzeczywistych jak i izentropowych
nie z r. 14/, pojawia się niezmienność energii /84 = 82/.
/z tarciem lub bez niego/, ponieważ ciepło tarcia i praca po-
W tym przypadku jedna postać energii może się tylko przekształ-
konywania tarcia są sobie ilościowo równoważne /praca pokony-
cać w drugą /np. entalpia w energię kinetyczną i odwrotnie/,
wania tarcia powoduje wzrost ciepła doprowadzonego .do strumie-
Przepływ o takich własnościach nazywany jest przepływem ener-
nia/.
getycznie odosobnionym. Występuje on w kanałach dyfuzorów i dysz
Niżej rozpatrzone zostaną charakterystyczne przykłady zas=
przepływu do podstawowych
a charakteryzuje go równanie:
tosowania równania energetycznego
zespołów silnika turbinowego przy praktycznie zakładanym prze- 2 2 2 3.7.
hr( ań 2 «kah a: c Heh /16/
pływie adiabatycznym /bez wymiany ciepła Pa? Z e © +

- sprężarkai b= © > bpa 7 ź (g /15 - praca efektywna

Suma entalpii statycznej i energii kinetycznej w dowolnym
dostarczana do strumienia powietrza w sprężarce/:
RE przekroju przepływu energetycznie odosobnionego ma wartość sta-

47%0% 805
1 / > Cy
Ce
mA "5 PoZE 2 /13/ łą. Jest ona nazywana entalpią spiętrzenia n*/%. Przy takim
14

1/ por. dalej pkt, 1.1.5,

25

BRP
 =

Równanie powyższe znajduje zastosowanie w badaniach przep-

16 przyjmuje prostą postać 1 ustalonego strumienia czynnika roboczego przez wszystkie

oznaczeniurównanie
zespoły silnika turbinewego, a jego interpretacja fizyczna za-
« EJ nie od założony sunków przepływu, Na przykład dla
hy zh = ram /11/
Gać *5 oraz «©P>O /ciśnienie w procesie
a dla gazów o stałym cieple właściwości także: sprężania rośnie/, Wtedy;

GR” Go = ralem
Kuś i8
A = f YaAE (e,
f

równań 17 i 18 wynika, że w przepływach energetycznie Praca efektywna doprowadzana do struwienia powietrza

Z
entalpia i temperatura spiętrzenia nie ulegają w sprężarce zużywa się na pracę techniczną przemiany politro-
odosobnionych
powego sprężanią /w dalszym ciągu jest ona nazywana pracą sprę-
zmianie,
Wykorzystując pojęcie entalpii i temperatury spiętrzenia żanła politro ianę energii kinetycznej strumienia

można następująco zapisać równania 12, 13, 14 i 15; oraz pracę pokonywania oporów tarcia / 4, /. Po wprowadzeniu
do MC naja isa /wzór 8/ związków wynikających z równania
%-

„a
2 /pey"a | otrzymuje się;
Śzea) Za? 4% = Gl5-2) politropy /
(Mod

t
4 sky -hj = pla TE) 7.
OR

(5 =-Ąha fę4(8-1)- ez (B)] 3

x*
x!
=

lp 47 p
1

fes=h4-41=p W przypadku turbiny jest dz f-Ł =-l; oraz dp 4a

/ciśnienie w procesie rozprężania maleje/. Wtedy:

W takim zapisie wielkości występujące po lewej stronie Z

| równań 19 na wykresie o współrzędnych h-s /entalpia-entropia/ ZP, 257

są wyrażone odcinkami przedstawiającymi różnice entalpii spięt- / p

4
ABE KA
rzenia, Praca politropowego rozprężenia spalin w turbinie zużywa
się na pracę efektywną turbiny /odbieraną od turbiny/, pracę
1.1.3. Uogólnione równanie Bernoulliego okonywania oporów tarcia /4,/ oraz zmianę energii kine-
tycznej.,
W odróżnieniu od równania energetycznego przepływu, które
Dla przepływu strumienia przez dyfuzor +<4 bez
powstaje na podstawie bilansowania wszystkich postaci energii,
doprowadzania pracy /2,,=0/ jest:
uogólnione równanie Bernoulliego jest biłansem tylko mechanicz— 2
nych postaci energii. Dzięki temu umożliwia ono ich wyodrębnie- rl | Paa 4
nie i ocenę udziału w procesach realizowanych w silnikach. R /F7%
Uogólnione równanie Bernoulliego otrzymać można bardzo łatwo pri ce
odejmując stronami równanie 7 od równania i2; czyli sprężania politropowego i pokonywania oporów tarcia
< 6 © jbywają się kosztem spadku energii kinetycznej stru-
/yz = £ Ś e + 4.
= 2, 4, /20/ mienia. Odwrotnie jest w dyszy Pią? GRNGRE
4

zę

26
gdzie przyrost energll kinetycz
nia tarcia /pr/ uzyskiwane
/
prężenia.
Z trzech równań bilan en ergetycznego /7, i2

dwa są niezależne, Zwykie należ 4 do nich: rów anie eneryretycz=

ne przepływu i uogólnione równanie Bernoulliego.

1.1.4, Równanie ciągłości przepływu

Równanie ciągłości przepływu wyraża zasat

sy strumienia /zasadę ciągłości przepły

cinka kanału pr: pływowego w ruchu ustalo Rys. 5. Schemat przepływu dla równania ciągłości
przepływu m ma wartość stałą i równą; r - kierunek promieniowy
a - kierunek osiowy

.a/

1.1.5, Parametry strumienia jako funkcje gazody-

namiczne
wartości prędkości
k « i gęstości z
promienia /rys., 5/ W dotychczasowych rozważaniach /za wyjątkiem entalpii
A = pole przekroju poprzec spiętrzenia - por, wzór 16/ posługiwano się parametrami sta-

ch = kąt występujący w prz tycznymi /spoczynkowymi/, które odpowiadają zerowej prędkości

+ ułat-
jest prostopadłyż do osi kar strumienia, W badaniach i obliczeniach przepływów dużym

wieniem jest wprowadzenie tzw, parametrów spiętrzenia, do któ-

14 wysokości kanału wzór rych najczęściej należą: entalpia /por. wzór 16/, ciśnienie,
temperatura i gęstość spiętrzenia.
Parametrem spiętrzenia nazywana jest ta jego wartość;
którą uzyskuje się wskutek wyhamowania do zera prędkości przep-
w praktyce nie kiedy objętościc ływu. Proces ten przebicgający wewnątrz strumienia ma charak-
natężeniem prz ter izentropowy /bez strat/, a powstawanie parametrów spiętrze-
nia zawsze oznacząnych gwiazdką przedstawia schemat na rys, 6,
Parametry spiętrzenia zależą głównie od liczby Macha

i własności fizycznych przepływającego gazu /k i R/ 1 należą

do grupy funkcji gazodynamicznych,

PA 29
 ciśnienie spiętrzenia maleje wskutek tarcia przekształcającego
nieodwracalnie część energii kinetycznej strumienia w ciepło
tarcia, Okoliczność powyższą uwzględnia się wprowadzeniem do
rozważań współe iika strat ciśnienia 2
spiętrzenia Oy. i”

A
7 <fdzą /26/
Parametry strumienia w tym przekroju kanału,w którym gaz
zostaje rozpędzony lub wyhamowany do prędkości dźwięku noszą
iazwę parametrów krytyczny /indeks — "kr"/, Można je otrzymać
po wstawieniu M =1 do równań 24 i 25:

A
śr CZA)
/21/
oi taa

Fe=(f"p"
Rys, 6. Schemat powstawania para!

Z równań 16 i 18 łatwo uzyskuje się

A y Aryfyczne
turę spiętrzenia /4'=4 TZ =,
U)

Przy tym
M

prędkość//równa prędkości dźwięku/ jest prędkością

Y

rozchodzenia się małych zaburzeń ciśnienia w ośrodku gazowym:

5 s uRoż /23/

które po wprowadzeniu liczby Macha Z SZ Y4£7

4=VERTx = VazyRTT 72a
łatwo można doprowadzić do postaci; Paranetry strumienia w dowolnej postaci zawsze wiąże między so-
bą równanie stanu;

7
Wykorzystując izentropowy oharakter spiętrzania 1 zwie
ć ś
między temperaturuni, ciśnieniami 1 gęstościami
=
w
g
tymmn rocesie
proce W badaniach przepływu dużym ułatwieniem jest wprowadzanie
uzyskuje się; dodatkowej funkcji gazodynamicznej 2 zwanej względną gęstością

P-pla GAJ me pi gto)

masy strumienia i wyrażonej
z stosunkiem:

: k- 3 )4-7 /25/ <

£ (6%.
W przepływach odosobnionych jak już wyjasni Wykorzystując związki termodynamiczne można przedstawić
ra spiętrzenia ma wartość stałą, natomiast ciśnie spię mianownik tego ułamka w postaci:
nia jest stałe tylko dla n izentropowych /bez strat t:

| 01a/. W przemianach rzeczywistych /także w falach uderzeniowy

Gfn" LĄ:

40 31
 KAI,
/a pe(Ł-1 /=-
R stała uzależniona od
gdzie 4 =
SE sZ%Ę- her
kef, fizycznych własności UB A /31/
czynnika roboczego; |
—
|
której wynika, że wypadkowa sił zewnętrznych a sj działająca
a względną gęstość strumienia jako: z
BL: „AE% ustalonym na wydzieloną objętość strumienia jest równa
| w ruchu
(4-1)
70%.) A (GŻJ* At 7] A przyrostowi ilości ruchu masy strumienia podczas
Znak
jego
sumy
przepły-
po obu
wu przez tę samą objętość w jednostce czasu,

rówaania 31 oznacza, że zostało ono wyprowadzone dla

stronach
a następnie rozciągnięte na całą wy=
Względna gęstość elementu masy strumienia,
na
przedstawiono, rys. 1.
Wykres tej funkcji jest całkowicie dowolny
mu postać dzieloną objętość. Wybór tej ostatniej
do równania ciągłości /22/ nadaje
masy wprowadzoną jej wyznacza się w sposób ułatwiający
w związku z czym granice
funkcji gazodynamicznej: wydzielonej objętości są
zestawienie równania /często granicami
W praktyce równanie ilości ruchu
j 5 o9004
: = c.pA Mieóhu Cr fer A =AE >
/30/ ściany kanału przepływowego/.
do wyznaczania sił działających na ło
Khulera wykorzystuje się
/sprężarek i turbin/ w kanałach przep-
patki maszyn wirnikowych
i obliczeniach przep- względnie sił oddziaływania strumienia na
bardzo często WYKOFZYRTZYNIEJ w badaniach ływo ych silników,
przepływowych i odwrotnie, Największą jego zale-
ływu. ściany kanałów
że umożliwia ono wyznaczenie interesujących sił
tą jest to,
znanych parametrach strumienia na granicach je-
wyłącznie przy
objętości, Wez wnikania w istotę procesów reali-
go wydzielonej
zowanych wewnątrz tej objętości,

wczontów ilości ruchu - określa związek pomiędzy

równanie
sił zewnętrznych przyłożonych do wydzielonej obję-
momentem
względem dowolnej osi /zwykłe jest nią oś
tości strumienia
wirnika/, a przyrostem momentów ilości ruchu czynnika
obrotu
przez tę objętość względem tej samej osi w
przepływającego
W postaci skończonej zapisuje się go następu-
jedóstce czasu.
jącot

Rys. 1. Zależność względnej gęstości masy strumienia od - Ma Mh(Gu re - Gą 5) /32/

liczby Macha

1.1.6. Równania Eulera

gdzies M — wypadkowy moment si” rewnętrznych /jest on równy
momentowi obrotowemu doprowadzonemu /sprężarka/
- wyraża związek między siłami działa—
© równanie ilości ruchu
lub odprowadzanemu /turbina/ do wału)
w wydzielonej objętości strumienia, a zmianą jego
jącymi bezwzględnej na wy-
ń Cza Gie — składowe obwodowe prędkości
ilości ruchu, Zapisuje się go w postaci:
locie i wlocie;
- odległość środków ciężkości przekrojów wylotowego
ru,'1

33
i włlotowezo od o51 o

Zastosowanie równania /32/ do i y

turbiny/ umożliwia ustalenie związki

łopatkowym /obwodzie/ i ta i
wieńcu
mienia, lstotnic
natężeniem przepływu /n/, pracę właścii /1/

wym /M/ i prędk

łatwo otrzymuje się;

fe tuk©-quf © = ud, Gute, /34/

BD
Kd 7560 (4 0, = Ke) - prędkości obwodot
cie. W pr padku,

różnieę prowieni ró
biera często używam , prostą postać:

/= el (Czy cru)

„2. Turbinowe silniki odrzutowe jednoprzepżływi

=;

szym rodzajem turbinowego silnika odrzutow

schematu rozwinęły wszystkie
się późniejsze
/
nowych silników odrzutowych z dopalaczem

i z dopalaczem/ jak i śmigłowych i śnigłow

Schemat turbinowe go
wraz z zaznacz: tem

przekrojów i ziuiany
kanału przepływowego zamieszczony został na 1
proces prz eks 3ztałcania ener silniku odbywa ię

kanału przepływow
składowych: wlotu,sprężarki komory spalania
wylotowe

/linia przerywan doda tkowc ego zespołu wi

 /
7 J /
4 |
00L /
$lug06:+ e
U0ZC= 00 4
»nze Z:
UFY Ks „by
>
|
|
|
|.
| | KL
358
= e |
PSA Ea
|
|
4 p popr $

wlo-
/34/

je i
G£
* /feuz sTqzoi-0U79
cu 3
turbinowych silników odrzutowych samolotów wojskowych, którego - Z przyrostem prędkości czynnika roboczego;

przeznaczeniem
jalnych przypadkach
jest zwiększenie
lotu. Zasada
osiągów
działania
tych silników
turbinowego
w spec-
silnika 402 Cz-V,
odrzutowego jednoprzepływowego jest następująca, Strumień po- świadczącym w powiązaniu z poprzednim wnioskiem o przyroście
wietrza wlotowego o masowym natężeniu przepływu mi prędkości ilości ruchu czynnika roboczego podczas jego przepływu przez
Va /równej prędkości lotu/ kierowany jest za pośrednictwem kanał przepływowy silnika,
wlotu do kanału przepływowego sprężarki, w którym następuje
Zakresy stosowalności turbinowych silników jednoprzepły-
znaczne podwyższenie jego ciśnienia. Do sprężonego powietrza wowych są następujące: l
w dalszym jego przepływie przez komorę spalania następuje do-
- bez dopalania - /fz4 Ś (32 t KSo*20 ta,
prowadzenie rozdrobnionego paliwa o masowym natężeniu przepły-
— z dopalaniem - May 447356 HS4530 śm
wu Cz; które reaguje egzotermicznie /z wydzieleniem ciepła/ Niżej.rozpatrzone zostaną podstawowe parametry turbinowego
w reukcji utleniania /spalania/ z cząsteczkami tlenu zawartymi
silnika odrzutowego, Przytoczone definicje rozciągnięte są na
w powietrzu. Dzięki wydzielonemu ciepłu na wylocie z komory
wszystkie odmiany turbinowych silników odrzutowych z uwzględnie—
spalania tworzy się strumień spalin o masowym natężeniu prze-
niem ich specyfiki,
pływu m=m+ C , wysokiej temperaturze i ciśnieniu /silnie
wzrasta entalpia tego strumienia/. Utworzony w ten sposób stru-
1.2.1, Podstawowe parametry silnika
mień spalin jest następnie kierowany na wieńce łopatkowe zes-
połu turbiny, gdzie większa część jego entalpii zostaje zamie-
Ciąg silnika K[N] - jest /jak to wyjaśniono we wstępie/
niona na pracę mechaniczną obracanie wirnika turbiny, wykorzys-
podstawowym parametrem i końcowym efektem jego pracy. Ciąg
kywaną do napędzania sprężarki i akcesoriów silnikowo-płatowco-
określa w sposób zasadniczy nie tylko możliwości silnika lecz
wych, Pozostała część entalpii strumienia spalin jest przekształ-
także i osiągi statku powietrznego napędzanego tym silnikiem,
cana w układzie wylotowym w energię kinetyczną strumienia wyloto-
Ciąg jest osiową składową wypadkowej wszystkich sił pochodzą-
wego. Wzajemne oddziaływanie strumienia i ścian kanału przepły-
cych od ciśnień działających na wewnętrzne i zewnętrzne powierz-
wowego silnika doprowadza do wytworzenia ciągu, Wyposażenie
chnie kanału przepływowego silnika działającą w kierunku prze
silnika w dopalacz umożliwia spalanie dodatkowego paliwa ca
ciwnym do kierunku wypływu spalin,
w specjalnej komorze rozmieszczonej za turbiną dzięki czemu
Pomijając tarcie można wyrazić ciąg za pomocą wzoru?
uzyskiwane jest znaczne zwiększenie prędkości wylotowej stru-
mienia i podwyższenie osiągów silnika, K =fp wos (X) dlĄ 4 c05s (AR)AA /a1/
Tak więc działanie turbinowego silnika odrzutowego /rów- Az
Am
nież jego modyfikacji/ bez dopalacza jest związane :*/
—- z przyrostem masy czynnika roboczego; gdzie n - kierunek normalny do elementu powierzchni;
x - kierunek pokrywający się z osią silnika;
sA . a ,
h=m rĘ = M(ArT) /36/ p - ciśnienie działające na element powierzchni;
Cs cj, PRA Ay Ą, powierzchnie /wewnętrzna i zewnętrzna/ oddziaływa-
gdzie esa =Q07=9O/3 względne zużycie paliwa /odniesione
nia ciśnienia p;
do 1 kg powietrza/. Jak wynika z tej war-
O( - kąt między kierunkami n i x.
tości podstawową część czynnika roboczego
Fizyczne wytłumaczenie powstawania ciągu jest następujące,
stanowi powietrze,
Przyrost prędkości PE>ZEJ , który następuje w kanale przep-
WE ZSZ CZE AZ R
Działanie dopalacza zostanie rozpatrzone w rozdziale 2.6

36

Śi omen sc ! ś a wprczej
 przepływającego
na ą
k wyrażeniem /40/ można się posługiwać zakła—
silnika oznacza, że na masę strumienia
ływowym
będący wyni- 'ezy ono silnika pracującego z idealnym układem
kanał działa niezrównoważony układ sił
przez ten
Zgodnie wylotowym. Jeżeli znany jest opór gondoli silnikowej
ścian kanału na strumień /akcja/. 4. 3; %0
kiem oddziaływania
układ ciąg efektyway silnika wyniesie: Z
zasadą Newtona dokładnie taki sam niezrównoważony
z III
ze strony strumienia na Ściany kanału /reakcja/.
sił działa kj sK a
na oddziaływanie ścian kanału /41/
Właśnie ta reakcja strumienia
ciągiem wewnętrznym silnika, Ponieważ ciąg zgodnie z definicyjnym określeniem /37/
nazywana jest
się wyrażeniem /31/ do wyznaczania wartości jest skła ową osiową wypadkowej wszystkich sił od ciśnień dzia-
Posługiwanie
trudnościami, ponieważ praktycznie nie tających wzdłuż powierzchni wewnętrznych i zewnętrznych
ciągu wiąże się z „dużymi kanału
ścian kanału przepływowego. Trudności przepiywowego silnika, więc nie można także
są znane rozkładyyWZATAŻ zlokalizować miejs—
omija się wykorzystując równanie ilości ruchu Eulera cą zacsopiOniA jego wektora. Poglądowy udział poszczególnych
powyższe
przy tym wyrażenie na ciąg wewnętrzny bez zespołów wybranego silnika w tworzeniu ciągu sumarycznego
/31/. Otrzymane
ma postać: przedstawiony został na rys,
uwzględnienia tarcia 9,

K = Wez" t Alps-p)=B(lr2)cs"KJehz(pep) 24
Ką;;;220% k=1T5%
gdzie Ag - pole przekroju wylotowego dyszy

Wyrażenie /38/ jest używane najczęściej w postaci uprosz-

czonej, pomijającej występowanie paliwa w spalinach 1+0 = 1.

Wówczas:

K= h(es-4) + As(ps-Pu) /30/

Badając przebieg funkcji K=K/p5/ metodami badania funkcji +2 AK; FT
jednej zmiennej ( ZE = 0) można udowodnić, że największa
gdy realizowane jest pełne K=N0CJ -ŁAK; 617%
wartość ciągu pojawia się wówczas,
strumienia f5 = Pr . Ciąg silnika określony jest
rozprężenie
wówczas przez pierwszy człon wyrażenia /39/, nazywany niekiedy
Rys. 9. Udział zespołów silnika w tworzeniu ciągu
członem dynamicznym?
- ciągi dodatnie: - ciągi ujemne:

/40/ | kadłub sprężarki — K:; = 107% wlot =Few 12

Z % (€- u

vu
RA wirnik sprężarki = gy 390% kadłub turbiny — Kyd=175%

2 2
1 Fu
komora spalania - K5p=220% wirnik turbiny — Kyq=387%
w układach wylotowych wszystkich
W związku z powyższym Ę d
wódz
z
SEAL.
silników odrzutowych dąży się do uzyskania pełnego rozprężania, +ŻA4K,= 717% - 2 ak; =617%
co jednak wiąże się z określonymi trudnościami ze względu na
zmienność ciśnienia otoczenia wraz z wysokością lotu p, =A(H) Zastosowanie dopalacza umożliwia zwiększenie ciągu w waru;—
oraz zależność ciśnienia £5 od prędkości lotu, wysokości lotu kach statycznych na ziemi o 40455% wartości ciągu silnika bez
i prędkości obrotowej wirnika silnika fs >P(4, ke aj dopalacza, W warunkach lotu przyrost ten jest znacznie większy,
 4 we
Jednostkowe zużycie paliwa Sa - zostało zdefiniowane
Przedziały osiąganych ciągów zostały opisane we wstępie,
Pr M wzorem /2a/. Wykorzystując wzory na K, kj można uzyskać
4 45/ - jest zgodnie z de- wstępie
Ciąg jednostkowy silnika
z jednostki natężenia wyrażenie:
finicją i wzorem 3a ciągiem uzyskiwanym
z
/44/
na ciąg jednostkowy otrzy % A a
; $ OZ
powietrza, Pełne wyrażenie
Z = ZD
przepływu
muje się wykorzystując wzór /38/*x Ga w
ść w Ło As bilans ciepła:
4; a = (B= * G-(6P) o zaś wykorzystując

ha CM, k 20M T /45/

W przypadku pełnego rozprężenia 1 pominięciu udziału pa-

liwa w powietrzu otrzymuje się najczęściej stosowany uproszczo-

gdzie
ź - ilość ciepła równoważna energii chemicznej paliwa
ny wzór na kj w postaci: o
dostarczonej do 1 kg powietrza;
4 =c-lh /43/ Ki, e 42900443000 kJ/kg — wartość opałowa paliw węglowo-
dorowych wykorzystywanych w silnikach turbinowych
Wzór /43/ ujawnia znaczenie kj jako miernika przyrostu tkwiącej w paliwie/.
/równoważna energii chemicznej
w kanale przepływowym silnika, Wpływ kj
prędkości strumienia
Wstawiając wzór /45/ do wzoru /44/ otrzymuje się ostatecznie
na * ekonomiczne aspekty eksploatacji zostanie omówiony w dal-
£ wzórę
szym ciągu. W przypadku szczególnym gdy /,=©/warunki statyczne /
ciąg jednostkowy jest liczbowo równy prędkości wypływu spalin
G=
3600w go /46/
Cz. Współczesne turbinowe silniki odrzutowe jednoprzepływowa A
charakteryzują poniższe wartości kj: M 4 Cj:
który wykazuje, że jednostkowe zużycie paliwa
- silniki bez dopalaczy - 4 <Ś 600+750/f7/,
| — rośnie proporcjonalnie do To ż
- silniki z dopalaczami - 44 Ś OOO róo ff | wynika,że kj
- małeje odwrotnie proporcjonalnie do kj /stąd

Ciąg czołowy kąfźe/ - został zdefiniowany wzorem /5a/. Tur- określa nie tylko wymiary i masę silnika lecz także wpływa

binowe silniki odrzutowe jednoprzepływowe uzyskują ciągi czo- na wartość jednostkowego zużycia paliwa silnika/,
łowe w przedziałach: , Współczesne turbinowe silniki odrzutowe osiągają:
3 72 ż
- silniki ze sprężarkami promieniowymi - K; = O OTZAA
/ mt j: - bez dopalaczy — GŁ 0072 + 9050/58],
- silniki ze sprężarkami osiowymi - A;£ +00:140/54f,
mó - z dopalaczami - G< 90/8 9022 ff,
Zastosowanie dopalacza podwyższa KĄ w odpowiednim stosunku,
Masa jednostkowa m; 2 - została zdefiniowana wzorem /4a/ 1.2.26 B ilans energetyczny: sprawności silnika
Jej wartości utrzymują się aktualnie w przedziale:
Sprawności oceniają doskonałość procesów realizowanych
$f
m £ 9064 +9044 /raweć do 4004// w silniku, Aby je wyznaczyć należy znać zarówno wielkości cha—
rakteryzujące rzeczywiste przebiegi jak i ich idealne wzorce.
ł
Przez kanał przepływowy silnika przepływa m/4%/ powietrza
przy całkowitej masie silnika sięgającej AA Ś 200043000 ką,
odrzutowych należy do | do którego doprowadza się G /4%/ paliwa. W wyniku spalania
Masa jednostkowa turbinowych silników
wytworzonej mieszanki paliwowo-powietrznej w warunkach idealnych
najniższych wartości uzyskiwanych przez napędy lotnicze, Niższe
wartości są dostępne tylko dla silników rakietowych. /bez strat/ na każdy 1 kg powietrza przypada?
to = M, ©/5/ (por wzór 45)

41

"ę—
 - strata związana z prędkością wylotową /strata wylotowa/
ciepła. W procesie rzeczywistym wskutek strat towąrzyszących
wynosi3 (s-K)"
Ż i
procesowi spalania do 1 kg powietrza dostarczone
- na użyteczną pracę ciągu zużywa Sięt

- 6-4)
= FE SZA
p Byż 2
że SZ Ses fo = Żks Ke /41/ tz-b (<5-%)

gdzie ;, x i
£4g=0,9570,98 /dala dopalaczy5, =0,85+0,95/ współczynnik Opisany wyżej bilans energetyczny silnika ilustruje sche-
wydzielenia ciepła. mat na rys, 10, natomiast w postaci analitycznej wyrażają go
spełniające oczywistą nierówność: f2-2 Go ' trzy podstawowe sprawności: cieplna napędowa i ogólna,
Ciepło Ż2-3 nie może być przekształcone całkowicie w przy-
rost energii kinetycznej strumienia, ponieważ jego część ZużŻyY
się na zwiększenie entalpii spalin oo wynika z równania energe
tycznego przepływu, Przy założeniu równości /;% lz otrzymuje
2

(660-020)
się /por.wzór i12/: »

są By
OE eE-K/
2-3 Ć lg -lz = kz 4 ź SR © (6- Z) 28 sę

Z
Nagrzane spaliny uchodzą do otoczenia z entalpią hz -4 4 ,
która nie może być przekształcona w przyrost energii kinetycznej,
s 2
Przyrost energii kinetycznej strumienia śs- 4)
2
również nie może być przetransformowany na PZK pracę cią-
gu wykonywaną przez i kg powietrza: 4, = „SZ. hf + po—
nieważ jego część: ię

jest tracona w związku z istnieniem tzw, straty wylotowej — róż

nicy między prędkością wylotową spalin «« 1 prędkością lotu 4%,
/w chwili zrównania obu prędkości Gz W,” co jest prak
,
tycznie niemożliwe, strata ta znika, co oznacza, że cały przy-
rost energii kinetycznej strumienia został zańieńiony na uży-
teczną pracę oiągu/, W świetle powyższych informacji gospoda
rowanie w silniku ciepłem 4, dostarczonym wraz z paliwem do
1 kg powietrza wygląda następująco:
— w komorze spalania wydziela się ciepło - ; = fesfe;
Straty
- w energię kinetyczną strumienia Asie SFEGKSWIKŁGA się
wydzielone ciepło pomniejszone o entalpię strumienia wylotom
wego:
Ce AT SY/ACZYZ
Rys. 10, Schemat bilansu cej ,l6go silnika

43
 Sprawność cieplna Z - charakteryzuje doskonałość przekształ- Ze wzoru 51 wyńika, że przy danej prędkości lotu K
Z
cania doprowadzanego ciepła na przyrost energii kinetycznej jednostkowe zużycie paliwa jest odwrotnie proporcjonalne do
strumienia: sprawności z /wzór 51 nie ma zastosowania przy Ł=© ,

a
s-4”
w
gdyż wówczas 4 4 = O 7
| O". /48/
fe
1.2.3. QObiegi turbinowego silnika odrzutowego
graniczną wartością, do której zmierza z jest wartość spraw jedóprzepływowego
ności teoretycznej obiegu wzorcowego /idealnego/ 7, =-7— sA M,
(bz j Z
Praktycznie je 493704 + ©0 oznacza że tylko 30+40% dopfówa- termodynanicznych odpowiadających poszcze-
Zespół przemian
dzanego ciepła przekształca się na przyrost energii kinetycz- gólnym etapom przekształcania energii w silniku tworzy tak
nej, Sprawność cieplną zależy od przyrostu ciśnienia w silniku; turbinowego
zwany obieg silnika „ Teoretycznym wzorceńobiegu
p sj
OPZĘ oraz od podgrzania powietrza: 4= A silnika odrzutowego jedóprzepływowego jest obieg Brayton 'a
Sprawność ma: z - określa doskonałość zamiany dysponowa— realizowany przy następujących założeniach:
nego przyrostu energii kinetycznej strumienia <s*- b” na - czynnikiem roboczym w obiegu jest niezmienna masa 1 kg
użyteczną pracę ciągu: * gazu idealnego o stałym cieple właściwym;
- wszystkie przemiany przebiegają bez strat /są odwracal-
nuż, (| ż BY ne „i tworzą je: izentropy sprężania i rozprężania
jk c-W" CAR ERA fr SE /pv=rd2m/ oraz izobary podgrzewania i oziębiania czynni-
4 h
Charakteryzuje
ka roboczege/ p=cons// ;
ona silnik jako źródło napędu statku powietrzne—
- czynnik robvczy jest nieruchomy,
goa największe jej wartości sięgają 7» ź = 96-97
/k Obieg wzorcowy w układzie współrzędnych p-v /ciśnienie -
Sprawność ogólna Je - określa doskonałość przekształcania objętość właściwa/ został przedstawiony na rys, ii, Kierunek
dostarczonego ciepła na użyteczną pracę ciągu: przemian zaznaczono strzałkami, Masa 1 kg gazu idealnego zo0s-
taje sprężona izentropowo /równanie izentropy pe dem £

Bram ża
z w od ciśnienia PA do Pz Praca niezbędna do takiego sprężania

hĘ k lz jest pracą techniczną przemiany izentropowej 4-4, , ma

-
znak ujemny /jako doprowadzana z zewnętrz/, a jej miarą w ukła-
, Pak więc sprawność ogólna uwzględnia wszystkie straty ciepła dzie p-v jest pole:
przy jego zamianie na użyteczną pracę ciągu. Praktycznie osią-
gane wartości tej sprawności przekraczają je 2 920935, KE = połe A-2,-b-2-4 /82/
Sprawność ogólna /a za jej pośrednictwem także pozostałe spraw- czes
ności/ Sprężony gaż podgrzewany izobarycznie /p=censt] aż do osiąg=
wpływa bezpośrednio na jedńostkowe zużycie paliwa cj.
Iatotnie nięcia temperatury 13 w punkcie Siz* Ciepło podgrzania wynosi
wstawiając do wzoru 46 wartość do wyrażoną przez
sprawność ogólną przy tym: Pa biz = G( Baz -Giz)* Następnie gaz rozpręża się izen-
we wzorze 50 otrzymuje się;
tropowo wzdłuż izentropy BizTŚiz /równanie izentropy rozpręża-—
kr
_ 4600 "zj 3600K K nia jest analogiczne do równania izentropy sprężania/ aż do
G TM = 2 Gopsć << /51/
CCA
przy tym dodatnia praca

ko
ciśnienia wyjściowego Py* Oddawana

Ź rozprężenia /;,; jest pracą techniczną przemiany izentropowej

w Por. punkt 1,2,3

44
45
 - ujemna praca sprężania izentropowego
3,,75
1z fiz! *% jej miarą w układzie p-v jest pole:
- e©iepło tzobarycznego podgrzania
— dodatnia preca rozprężania izentropowego
pe R pole 3Ż;z * Śz-4M-a-la- drz-3;z /583/
W — otepło izobarycznego oziębiania
W końcowej fazie obiegu czynnik jest izobarycznie ozię- - dodatnia praca obiegu wzorcowego
biany wzdłuż izobary 5711 / ciepło odprować zane jest równe „ 12 przedstawiono także obieg wzorcowy silnika
Żsrz-h = €p(fz,y-7,)/ dzięki czemu osiągana jest temperatura po- ikiadzie T-s /temperatura-entropia/, W tym układzie współ-
czątkowa Ty i odpowiadający jej punkt H, Czynnik osiągnaws rzędnych pole ograniczone krzywymi przemian przedstawia ciepło
początkowy punkt obiegu I jest przygotowany do ponowienia obie równoważne pracy obiegu wzorcowego.
gu. Ponieważ dodatnia praca techniczna rozprężenia izentropo-
wego przewyższa ujemną pracę techniczną sprężania izentropowego:
const
z -/sz Ż ©

więc różnica ich zwana pracą obiegu wzorcowego Luz”

2 boyz "AOR KH -obuz -Żriz-Biz-4M _ 4/54/

miarą której w układzie p-v jest pole H-2 zTBiz F1z7!!» może
być skierowana do odbiornika energii lub do dalszego jej przek-
ształcania.,
H ą
Pp bił A y

Rys. 12, Obieg wzorcowy turbinowego silnika odrzutowego

w układzie T-s

Z przytoczonych wyżej rozważań wynika, że na pracę obiegu

;o zostaje zamienione ciepło stanowiące różnicę między
dostarczonym ciepłem podgrzania 4 3rz-412 , a odprowadzo—
nym eiepłem oziębiania 2 czynnika, W związku z tym
łątwo wożna ustalić sprawność teoretyczną tego procesu fre

(AA f5uz = 52-44

= f-

4 dz diz f3 2/2. f3: -4e2 P(Bz -Z:2)

punkty H i 2iz leżą na izentropie sprężania, więc

Rys. 11, Obieg wzorcowy turbinowego silnika odrzutowego
w układzie p-v temperatury,cisnienia w tych punktach wiąże równanie izentropy
pv =ideb, a zatemę

46 47
 —zzp
a
z b |= j 41 k-f
£ PY?
Zz Pa,
ź (+ j Gz $ łez (5)*. a 7

2
gdzie: 1
75 ŻĘ - spręż,czyli parametr określający przyrost ciśnie—
«
nia w czasie realizacji obiegu,

Analogicznie dla rozprężenia jest:

GE
Żz |
Tia * Gr)

Ponieważ /,=/Ż a Ra /por.rys.1ii/, więc takżo:

=f

+
a ZE
Ga G(Ę = JT

Ostatecznie wyrażenie na sprawność teoretyczną obiegu wzorco-

r T T T T T
GT
T
wego przyjmuje postać: 0.8 .i-oó,. 2. Rińoikoe
Gz - % %, w eh ER
—T u EŃ7%
TPR wzor-
/55/ sprawności teoretycznej obiegu
74 * (6, Z frEA = Rys. 13, Zależność
U: A, TCG A
7 re * cowego od sprężu

Wynika z niej, że 7, zależy tylko od własności fizycznych czyn-

„Z
Z tego powodu analiza własności obiegu wzorcowego umożliwia
nika roboczego /reprezentowanych przez wykładnik izentropy k/
ocenę porównawczą analogicznych własności obiegów rzeczywistych
oraz od Sprężu 7 . W tabeli zestawiono wyniki przeliczeń,
i ujawnia kierunki doskonalenia tych ostatnich,
które w postaci zależności 7, =/(G, przy k=const zilustrowa-
Na podstawie obiegu wzorcowego tworzy się umowną konatruke
no także na rys, 13, ł
cję zwaną obiegiem rzeczywistym /rys. 14/. Różnice między tymi

=== obiegami Są następujące:

k 1,4
— obieg rzeczywisty jest obiegiem otwartym, w którym wydalanie
| masła za
1

ro
1

| ©
I
1
1
i
1

się umowną izobarą oddawania

SE

r 3 1 11 20 30 spalin do otoczenia zastępuje

+

o
=

ri

A
————

ciepła /unoszonego ze spalinami do otoczenia/;

0,5751 0,622 10 zawsze świeży czynnik roboczy,

=

rz 101259 0,426 0,494 - obieg rzeczywisty realizuje

gl
Wł
ta)

SK ZO 4 101 239) 0,5834 0,448

2

RZEZ
wy
>
=
-

zmieniającym się składzie i

|

o
i

którym jest gaz rzeczywisty

Wysokie wartości sprawności „z wynikają z uwzględnienia zmiennym cieple właściwym;
jedynie strat cieplnych. - obieg rzeczywisty tworzą przemiany rzeczywiste /politropowe/;
Obieg wzorcowy zbudowany w idealnych warunkach może być - obieg rzeczywisty oprócz strat cieplnych uwzględnia także

odtworzony na podstawie prostych zależności analitycznych opi- straty przepływu oraz straty wynikające z nieodwracalności

sujących związki między Paranctrami w poszczególnych przemia- przemian.

nach. Można także wyznaczyć sprawność teoretyczną tego obiegu Przemiany tworzące obieg rzeczywisty /rys. 14a/ toz
i czynniki wpływające na jej wartość, -H-i- politropowe sprężanie powietrza we wlocie do silnika

49

| wic z WE OCE
 /równanie politropy py"=idem, gdzie n — wy
ropy/, Sprężanie kładnik poli
zrrażno Pr t-
jako wynik ze d wlotem na
wyhamowańia) odcinku H-WI
/SpręŻniA
kanale Wlotowym dynamicznego
następuje /. w Samym
aw zawsze lekkie
konsekwencji rozprężenie,
zwiększenie
nia sprzyjaj Prędkości
ące przepływu
ujednoradnia strumie—

A=d 8TZPBZYN
ką, Sprężani niu parametrów

4 ru
e na odcinku pr ze d sprężar-
H-WI może
być uważane

uk
jako izen=

*BTuez.r1 śrds
zo
nia i statyc
znywi przebiepają
W przybliżen wewnątrz st

Ku
iu bez strat/., rumienia, a
w więc

oy
/por.rys,14b/ Pr zypądkn gdy Va = ©
na całym odci

on
nku H-1 Wyst

m O3
strumieniąy ępuje rozprę

re
żanie
-1-2— politropowe

am
sprężanie

ru zezzd-f USMO
powietrzą w

FT Fuńuzo/q 648
—2—3— Sprężarce;

o4
doprowadzani
e ciepła w wy
niku proces
u spalania
paliwa,

xp O
H
4 X epedfzid
BYTUTIS
-5-H-

ŻTTBA4q- K46 T: Po 07 M SSTTOZS

umowne izobaryczne

Tueueqe
odprowadzani
zamykające e ciepła do
obieg, otoczenią

0398
Praca niezbę
dna do zrealizo
na odcinku wania Suma
nowrązną H-1-2 jest rycznego sprężania
pracą

Kzp3ó ru
4 sprężania; techniczną

4
przemiany

Ks
politropoweg
AAZDODZI o
1001
Aueruszri
£ąs

Ze
MKZOSZI 38rqo
Aspedzid —
Tq o

d — ="
—
KR=

on = pore 4©3-7-5-4-4-5-4,
ue4

/81/
g

Różnica obu prac /11;>

rzną 155 tworzy
obiegu dodatnią
PL

1,: pracę We wnę t--

EEEEUNEN
ANNN=
"sA

wewnętrzną
/na rys,14a zaznaczono
waną/, obieg wzorcowy linią przery-
 Obieg rzeczywisty w zależności od potrzeb noże być także

w innych układach wspo łrzędnych T-s lub hs.

przedstawiany
wypływające z takich przed 'tawień są dostatecznie czy”
Korzyści
z rys. 15 i 16 w związku z czym nie wym ają oddzielnego
telne
komentarza. Należy jedynie pamiętać, że pole pod krzywą prze-

w układzie T-s jest równoważne ciepłu przemiany, a spadki

miany
entalpii Ah; =horh;; w
pracy przemiany jak i energii kinetycznej strumienia,

Wykorzystując uogólnione równanie Bernoulliego /por.część

I 442/ dla sunarycznego sprężania można napisać;

/50/
PA
Mae 2
i analogicznie dla sumarycznego rozprężania otrzymuje się:

= W
5-4 y
lpr 3 G JAZDA lpr /807 silnika odrzutowe—
Rys. 15. Obieg rzeczywisty turbinowego
go w układzie T-s
stronami równania 59 od równania 60 przy żałożeniu tar-
fu 7 fr - ciepło lub praca pokonywania
1 g /00 wynika z przybliżonego bilansu mocy/ i oznaczeniu
Jyóca cia w procesie sprężania;
a a strat pokonywania tarcia jako Ż(, = Lyn -Crs - ciepło lub praca pokonywania tar. ;
rr Z £>
otrzymuje się ostatecznie zależność : w procesie rozprężania,
cia
sprężania i rozprężania
48 lpr -/ps =——— + Żln /61/ wzoru 63 w postaci analitycznej ujawniają
Przedstawienie
cej wpływ różnych parametrów na pracę użyteczną obiegu wyma-
z której wynika, że w turbinowym silniku odrzutowym jednoprzep- sprężania i roz-
ga wprowadzenia pojęć sprawności całego procesu
ływowym praca wewnętrzna obiegu zużywa się na przyrost energii
prężania.
kinetycznej strumienia oraz pokonania oporów tarcia, Ta część
Sprawnością procesu sprężania 7 nazywany jest stosunek:
obiegu /por. wzór 61/, która jest zużywana (753
pracy wewnętrznej
jest pracą * p
na przyrost energii kinetycznej strumienia nazywana lizg s lz. / 64 Z

5")
gdzie
kę 3 TTZZENE >)ln /62/ 42, » praca izentropowego sprężania wyrażona przez para-

metry spiętrzenia ;
Wykorzystując wzory 58 i 61 łatwo otrzymuje się: Żadze praca adiabatycznego sprężania, będąca sumą ;zracy

politropowego sprężania / śpsf i pracy pokonywania

- (ps Hlrs) /63/ wzoru
lob = (lpr-lrr) tarcia podczas sprężania f trafi wd $:
K - g
20 daje
« z
także związek: U
ląd, = lpg le, = l +

52
 Rys. 17, Proces sprężania izentropowego i politropowego
w silniku w układach p-v, h=s, T-s
1 - izentropa /pv =idem/;
p - politropa /pv =idem, gdzie n=i,4521,48/.

sy
Wykorzystując równanie energetyczne przepływu /wzór i2/
oraz posiłkując się układem współrzędnych h-s /rys. 17b/ łatwo

13
ustalić, że:

turbino
Rys. 16, Obieg rzeczywisty
7 cr 2/5 4 Ę
= kare p ły = P(Ge=T)=
(żyEGZ )-BrRU (=:
*

(Be.
R
* za *
wego w układzie h-s
(ps - praca politropowego £ ipr

lg - praca efektywna sprężavł »

4 A « wiąże
Ponieważ temperatury az, 7,* oraz ciśnienia
Q2-3 - ciepło doprowadza
równanie izentropy /pv"=idem/, więc można zapisać:
lpr - praca roZi
politropowego
* / 4 4 f
Ż - praca efektywna turbiny.
w |
"(2 FH
7
Ż/Z a

l /%
Wartość sprawności
' „80732086 ć jest bliska sprawnos gdzie:
SĘ

> + 4
z” R
'22 reprezentuje wartość prac y 7: - przyrost ciśnienia w silniku zwany sprężem
dzić do strumienia powietrza w celu 1 ostatecznie: Ę
ciśnienia na wylocie ze sprężz
PETA
bez
po
strat
ukończeniu
/izentropow
tego proc , na utrzyi
Ge TTAK(T EM 7657
pewna część doprowadzonej pracy, Gra
Występujący we wzorze 65 spręż silnika jest bardzo ważnym
cesów sprężania w różnych ukła
parametrem spełniającym w silniku podobną rolę jak spręż w obie-
na rys, 17 ab,
 a
gu wzorcowym /por. wzór 55/., Zależy on od szeregu czynników 18 ab oraz równaniem energetycznym przepływu /wzór 12/, podob—
związanych zarówno z silnikiem jak i warunkami jego pracy: : nie jak w przypadku procesu sprężania, łatwo ustala się:

p” p” b pi + 2o4 „a JE£-4 z 4 4 x Z : , 2 e 7 7ę
Z 4
r że HE: mA 6 4 JĘ (44 GŁ
— Myj /66/ £ = — Hp, =C (3 —/s;z] Z 4/7 den
Pw fw Ów f ła £ re 3 ża ę KĘ
4 fe p”

Ponieważ w procesie bez strat A=, fe*/fe > a tem-

gdzie .
peratury i ciśnienia ae równanie izentropy, więc;
'= 42 - przyrost ciśnienia spiętrzenia w sprężarce zwany
SE TUZ sprężem sprężarki; a b 7 Sf
dż współczynnik strat ciśnienia spiętrzenia we wlocie Gs zę SE
(4
silnika ; 7
v
Men zzęĘ” liczba Macha odpowiadająca warunkom lotu ostatecznie:
W celu furzęlędnionia roli wlotu wprowadza się także pojęcie / p
z w
R
sprężu wlotu Ty Ż „, który określa zmianę ciśnienia we wlo- bz, = 2 /68/
cie, Oczywiście 78 = AŻ > SA
4 A fe ” :
czyli;
A>
+ + )|k-y 2 + 5 |
Sy Ów (fr M) = gy tetn

gdzie Ż

Tao =(fe SIĄ e. spręż dynamiczny określający przy”

rost ciśnienia przed wlotem wskutek
wyhamowania prędkości strumienia,
| Z kolei sprawnością procesu rozprężania orm nazywany
| jest stosunek; *
i Z-Ę
BER lp, pp
DDAaGr
/61/

gdzie:
liż,, 7 praca izentropowego rozprężenia czynnika wyrażona Rys. 18. Praca rozprężania izentropowego i politropowego
przez parametry spiętrzenia, w silniku w ma p-v, h-s i T-s
fr prsepztnie m, =PW'GRy, .
i jest bliska sprawności turbiny. p - politropa /pv” zidem, gdzie n=i,28 + 1,29.
„reprezentuje wartość pracy, którą można odprowa—
dzić od strumienia spalin podczas całego rozprężania od oiśnie-
nia p" ao Pa „ jeżeli proces ten przebiega bez strat /izentro-
powo/, Uwzględnia ona ruch spalin na początku i jego brak « -
w końcu rozprężania, Posługując się przedstawieniami na rys. */ indeks ozna.a spaliny

„oz
 m—
Wykorzystując sprawności ? Wy. W w
CGlu

we ŻE
które następnie wstawione do wzoru /63/, umożliwiają uzależnie-

p————
nie pracy użytecznej obier od chara!

obiegu;

4- współczynnik uwzglę ający

wartości ciepeł właściwych powietrza
rametry silnika
i spalin /rys.19/
po nieskomplikowanych przekształceniach otrzymuje się wyrażenie:
' parametrami obiegu i pa-

£ e-1 stotnie, na podstawie

0% a
(4= zaaŃle:
7 /10/
z którego wynika, że praca użyteczna obiezu turtbino o silnika
odrzutowego JeUnzpREeRZYWOPEGO zależy od 4-ch charakterystycznych
parametrów 4 7 ALT, 4, p, pr] zwanych parametrami obiegu.
Parametry obiegu:
* pi dor
- [-%, = spręż silnika ;
- 47 - podgrzanie powietrza;
- 2% - sprawność procesu rozprężania;
- 7P'5 - sprawność procesu sprężania:
zale żą także od zakresu pracy silnika oraz warunków lotu. i 47 otrzymuje się:
ONE.
Mająycharakter uniwersalny i występują także w innych schematach
silników turbinowych. 7 4) /13/

58
 "TI"
fp
aficzną ilustrację zależności Ś ŁÓW) przedstawiono
czyli także:
G=Y(7, a „jp | | 20. Zwykle przy VF Spotyka się następujące wartości
pa rk
Jopt
a
r „ŚŚ OTRZ ='0:/2;
łą” =1(O0=446 ODK ;, c Z KU
Ostatecznie 4, G są funkcjami parametrów obiegu.
75'=1300 7 1300K pr e
orez ka
=Y3EŻ
Niżej zostanie rozpatrzony wpływ poszczególnych parametrów
Wa0 3:4
obiegu na 4 t G 3 przy czym podczas rozpatrywania wpływu da= ,
które W AOKAĆ uzależńienie A od wysokości lotu H,

nego parametru obiegu pozostałe uważane będą jako stałe, Poza

tym w celu uproszczenia rozważań w dalszym ciągu zakładać się
będzie warunki statyczne (4=0) ; co oczywiście nie wnosi
dia A różnic do ich wyników,
— 3Ę
Wpływ , Z wyrażenia 72 wynika, że ma ono dwa miejsea zero-
we,.mianowicie;
MŁ, ( m
„Ęs0
4 gdy e=1 czyli Gay BX zwa

4 =© Pay e=KAY, p, « czy gady T=/(£ 4 JPr/PS 4 4

Pi

Ponieważ zależność 4=FG) między miejscami zerowymi

jest funkcją ciągłą, przeto zachowanie powyższe iadczy o
istnieniu maximum tej funkcji. Można go poszukiwać zna , me-
; ok,
todą analityczną wyznaczając pochodną ZE: i przy—
równując ją do zera
A; ć 4 22
ZŻ ż(= 2()
Ć a Otrzymuje e się wówczas wartość
optymalne AE „T
/

2 4 =/Za”, (pot 78

oraz optymalny spręż silnika 7

"opl
„A

z J> a £-4
tożOI Z] EA 7%, for /T44
I // "Ji 5

Bez trudności zauważa się, że drugie miejsce zerowe, występuje

*
Tr
w punkcie gdzie / przyjmuje wartość:
©
Ł
=
s =(a' pr pa”
RE

Rys. 20
Jest to jednocześnie największa możliwa wartość ć sprężu,
rudaj
Wstawiając wartość
7
śept ze wzoru 74 w wzoru 72 otrzymuje
się

61
60
 z..
z)
2t
6, /.£
(4 Je

czyli 4,- f 7):

Jos jest funkcją malejącą /por.rys. 20/,
4
Minimalna wartość Cj wyznacza tzw, ekonomiczną wartość
rężu IT ać „ Jest ona duża 1 zwykle przekracza:
Zależność pc

Sek
>12 20
JESopt | 4 =t0 gu ź
podstawie znanej wartości 7 o, "ustalić można także
ekonomiczną wartość sprężu sprężarki 7za”

7 Ę BY>
zd dek. koć
Ę,S = 2*
mo
= HW ZEAL mej
sk
Od sprężu silnika 7 zależą także podstawowe jego SOERRY
ności, Sprawność ogólna je osiąga maximum przy sprężu m 4 Gmi,
ponieważ że wyznaczone ze wzoru 50 i wstawione do wzoru 2 daje
związek:

= consć ——
4
G je
u

Przy 927.4 w, jest 4=0O czyli >=W, co odpowiada ków

Sy
5%
/
ŁA/ | ci sprawności napędowej = 7 /por. wzór 49/. Przy % BZ jest
Rys. 21 Zależność Je, (an) ema ©0 odpowiada minimalnej wartości tej sprawności fk min .
ać Zachowanie się « sprawności cieplnej Że jest podporządkowana
Wpływ 7 na Ć; jest trudniejszy do u chociaż dwa
punkty charakterystyczne otrzymuje się natychn Istotnie wione zostały na rys, 20, niań,
posługując się wzorami 72 i 738 łatwo do >
- gdy
+4
7=Y
ę
;esł
: y
4,0
k
natornuast G Wpływ_ A 2 _-- Z wyrażenia na pracę obiegu /wzór 70/ wynika,
(GH

/
JE rz „3 y Sa Ę że:
| - gdy 7 =Jzyt jest 4;=© £ rownież G Pona 44 = cens£ 4
Powyższe zachowanie funkcji Gz/(DJ świadczy o istnie-
natomiast z wyrażenia na ciąg jednostkowy /wzór 12/:
niu minimum, które jednak jest trudne do ustalenia metodami
analitycznymi / A o) ze względu na złożoną postać za-—
ż (| ać 4: = const | A = const Ja*
leżności 73, Zwykle stosowane są w tym celu metody wykreślnego Z
przedstawiania funkcji 4©'= Ti RI , której przykładowy prze- | m
„/ XI, ) Przy minimalnej wartości podgrzania A mn przy której
bieg pokazano na rys, 20. Niesymetryczność krzywej
7 2 / j (Z7
dostarczone ciepło wystarcza jedynie na pokrycie strat towarzy—
wynika stąd, że przy;
szących realizacji obiegu jest oczywiście: zO ć 4 ZO,
m o ,
Cx copsti <> (por WIOP

62 63

oh w + - ar
 4
Wartość Amy wyznaczyć można z wyrażenia na pracę obiogu gytuacja ulega odróceniu i szybszy wzrost da w porównaniu ze
„k— 2 e- pracującym
/wzór 10/. Ponieważ człon Z RI, 8 przy wzrostem Ę powoduje wzrost jednostkowego zużycia paliwa,
dodatni, w związku z czym jest 4,50, gdy zilustrowano na rys, 22,
silniku jest zawsze Powyższy przebieg G=f(a]
zeruje się człon występujący w nawiasie kwadratowym
4, minimal--
[SZER - 17 = GQ: Temu przypadkowi odpowiada

ne podgrz 4 8 Ama: 4 LA =0
Wj 7
Amin ua:
€ wp /16/
qr*= const

W przypadku procesu idealnego, gdy k=1, 4 (prz /25 =4

otrzymuje się:
+
Apmn > €

Dlatego w przypadku obiegu rzeczywistego musi być A Z e,

4 / 4 =/( a") przedstawiono na rys. 22, Podgrza-

Przebiegi
temperatura dopuszczalna przed turbiną. I tak
nie a” ogranicza
mił
np. przy 7a = 1Ś0OK podgrzanie A” wynosi:

- na wysokości H=0 - A > = —zz Ł45/

- na wysokości H > 11 km — Ama Z ZES = el,

Ilość ciepła równoważna energii chewicznej paliwa dos-

do 1 kg powietrza 2 rośnie liniowo ze wzrostem pod-
tarczana o

grzania /por.wzór 75/. Przy KE przyjmuje ona wartość

minimalnej ilości ciepła dOmin , która zużywana
równoważną
na pokrycie strat towarzyszących realizacji obiegu rzeczy-
jest
wistego.
Zależność jednostkowego zużycia paliwa od podgrzania

wynika bezpośrednio z przeprowadzonych rozważań Oraz |

G fla)
wzoru 46: |
Z Lę
C, = conhsl 2
Z Amin Bek A*

«x Spa
Przy AzZAdpmn jest $, =%m ,, O0Taz 4 =O co sprawia,
Rys. leżność b *6,6cgo=FA) AE [21/kx/b=Ha)

cI
A
że wówczas G rośnie nieograniczenie G — rOv , Przy dalszym
+
zwiększaniu 4 szybciej wzrasta 4 * porównaniu ze wzrostem

2o , w związku z czym G maleje a do osiągnięcia minimum

AŻ . Powyżej wartości dz4

65
 Podgrzanie ekonomiczne przy %4=©0 £ 4=Q0 nie przekra- Sprawność cieplna silnika e = Że 0 rośnie
* o 2-3
cza wartości >sten A „, co wynika z Ba Że jednoczóśnie straty w sil-
+ « niku rosną nieznacznie, natomiast silnie wzrasta ilość ciepła |
zŻ
zami € go na pracę użyteczną obiegu. Graniczną wartością do
czemu odpowiada temperatura przed turbiną: której zmierza 2 3 est sprawność teoretyczna obiegu wzorcowe go |
pz , która nie zależy od podgrzania /por.wzór 55/, |
4
Sprawność napędowa maleje
3,4 Ś 860-1000Kk jednocześnie rośnie prędkość
ze wzrostem 4% onieważ
wypływu z ULG FK,2 fpor.wzór
W praktyce ekonomiczna wartość temperatury przed turbiną 49/.

jest przekraczana LYDZEW, BR > 424), ponieważ w tym Zachowanie się sprawności ogólnej wynika z jej związku
obszarze obserwuje się szybszy wzrost 4 w porównaniu ze wzros- ze sprawnościami £ 6 4 , ponieważ BREJA „, Przebiegi
tem G co korzystnie wpływa na wymiary Sadki, Np. jeżeli £ Ą b= gta) zostały przedstawione na rys. 22,
37
maa o 400 * , to jednocześnie wzrost £ wynosi 10ż15%, vpływ_Jperz. (p. 2 wyrażenia na pracę obiegu /wzór 70/ wynika,
natomiast wzrost G' tylko około 5%, ». że rośńie oha zarówno przy zwiększaniu Pr jak i m8 >
Wzrost podgrzania zwiększa także wartość optymalego sprężu Ponieważ jednak:
silnika /także sprężarki/, co ilustruje wykres na rys. 23,
ZZ
kj więc silniejszy wpływ na b, 4 ż G' wykazuje SPRRY0EGO Z,
I tak:
- gdy Żem rośnie o 1%, to 4 rośnie o 2,5+3,5%, nato-
miast G maleje o 1,221,5%;
- gdy Żacy rośnie o 1%, to 4: rośnie o 1,5+2,5%, nato”
miast G maleje tydko o 0,720,9%,
Średniej zmianie Żern c AG o ę” towarzyszy zmiana £, rg
o 243%, Im wyższe jest podgrzanie A” tym mniejszy jest wpływ
[pr er .
Należy zauważyć, że w celu uzyskania dodatniej pracy uży-
tecznej obiegu obie sprawności Pm W muszą być odpowied-
nio wysokie, Istotnie ZA ŻÓ gdy ADA A wówczas ze
wzoru 76 wynika:

7 m iŻow
Pr WADA A wą £

x
Przy założeniu: kai, 03, €=2,17, A: =3,82 oraz równości
JE
Rys. 23 Zależność 6 =f(7) przy różnych podgrze- fee" 7, łatwo otrzymuje się
45
Pr "PB > OR

66
67
NNO | ZOO
 do zrealizowania obiegu oząłożonych parametrach niezbę- masa powietrza, rzutującaw sposób istotny na parametry silnika,
a więc
są stosunkowo wysokie sprawności obu procesów, Wymianę pracy /energii/ między kanałami określa tak zwany
dne
podział pracy /energii/ - A :

1.3 Dwuprzepływowe turbinowe silniki odrzutowe

siłnik odrzutowy jest specyficz-

yó 0 EM
Dwuprzepływowy turbinowy
ną odmianą turbinowego silnika odrzutowego jednoprzepływowego. lub wprost praca efektywna wentylatora (4 pracującego w kanale

Chociaż schemat ideowy takiego silnika znany był już w połowie zewnętrznym /zostanie to uzasadnione niżej - por. wzór 80/.
lat 30-tych, to jednak szybki rozwój tego ostatniego nastąpił Przyłączanie dodatkowej masy powietrza ocenia tak zwany

dopiero w latach 50-tych., Aktualnie przeszło 60% produkowanych podział natężeń przepływu - Mż
turbinowych silników odrzutowych to właśnie silniki dwuprzepły-
; m
wowe, Stanowią one ekonomiczny napęd samolotów aż do średnich Wa 2 /18/
i okołodźwiękowych prędkosci lotu / 4/,„Ś0,1+1,2/ oraz śred- ZE
nich wysokości / ae 4 1518 km/. Wyposażone w dopalacze lub gdzie

spalające paliwo w kanale zewnętrznym nie ustępuje osiągami My - masowe natężeńie przepływu przez kanał zewnętrzny;

silnikom jednoprzepływowym, w związku z czym z tymi dodatkowymi

mr - masowe natężenie przepływu przez kanał wewnętrzny.
urządzeniami mogą być wykorzystywane również na dużych naddźwię- traktowanie wszys-
Podział natężeń przepływu m umożliwia
kowych prędkościach i dużych wysokościach lotu. W związku z ta- tkich silników turbinowych jako szczególnych przypadków silni-
kimi uniwersalnymi własnościami tych silników oraz niskim pozio-
ków dwuprzepływowych o różnych wartościach podziału natężeń
mem hałasu towarzyszącym ich pracy są one chętnie wykorzystywa-
przepływu m, co zilustrówano na rys, 24»
ne zarówno w lotnictwie cywilnym jak i wojskowym /wyłącznie Parametry gm" są ze sobą ściśle powiązane, gdyż z oczy—
z dopalaczami/. wistego bilansu mocy /bez uwzględniania strat towarzyszących
Podstawową cechą charakterystyczną dwuprzepływowego tur-
przekazywaniu mocy/ wynika:
binowego silnika odrzutowego jest istnienie dwóch kanałów prze-
pływowych:
- podstawowego /wewnętrznego/ — indeks I x/
e = 7w
fer
- pomocniczego /zewnętrznego/ - indeks II gdzie
87 - moc przekazywana z kanału wewnętrznego;
Między tymi kanałami następuje wymiana energii polegająca
By - moc pobierana przez wentylator kanału zewnętrznego.»
na tym, że część pracy użytecznej obiegu realizowanego w kanale
Po rozwinięciu wyrażenia na obie moce otrzymuje sięz
wewnętrznym / loży zostaje przekazywana strumieniowi powietrza
przepływającemu przez kanał zewnętrzny //e>-/ za pośrednictwem ty le 7 ść tz ly
sprężarki lub wontylatora, które pracują w tym kanale" /y dal-

szym ciągu ten podzespół będzie zawsze nazywany wentylatorem

xx) Nazwy te wynikają z podziału osiowych maszyn wirnikowych
celu odróżnienia od sprężarki pracującej w kanale podstawowym/.
sprężających w zależności od sprężu;: ,
Jednocześnie w kanale zewnętrznym zostaje przyłączona dodatkowa
- wentylatory, gdy Dy 45, .
= - maz u. —=_- - dmuchawy, gdy 7575 47;
x*/ Indeksy I i II występujące obok oznaczeń parametrów wiążą - sprężarki, gdy KG >45.
je jednocześnie z właściwymi kanałami,

68
skąd;
m i takż
2 z „Z (2 R byy /79/ - w przypadku m € 1ż2,5 /spręż wentylatora Ro42,140,3/
wypływ może następować zarówno przez oddzielne dysze
lub po wykorzystaniu wzoru 77:
/rys. 25 a i ©/ jak i przez wspólną dyszę /rys. 25a/,

a ay
4, 80
/80/
Ten ostatni schemat umożliwia zastosowanie dopalania;
g=ho - w przypadku m > 2,5 /aż do i < 6:8/ spręż wentylatora
db7
w kanale podstawowym silni wykazuje niskie wartości dg X2,3+1,3, a wypływ może
Przebieg przekształceń energii
do przebiegu opisanego następować wyłącznie przez oddzielne dysze /rys, 25 b i cz
ka dwuprzepływowego jest analogiczny

w przypadku silnika jednoprzepływowego. Zjawiska towarzyszące

czynnika przez kanał zewnętrzny zależą od tego czy

przepływowi
jest w nim spalane paliwo, czy też nie, W pierwszym przypadku Dwuprzeplywowe turbinowe
w strumieniu sprężonym przez wentylator /napędzany mocą odbie- silniki odrzutowe
kanału wewnętrznego/ spala się paliwo, a powstałe spali-
raną z
ny zostają rozprężone w dyszy wylotowej /obieg ten przypomina

jednoprzepływowego w którym nie występu- 3

obieg silnika
wówczas
Turbinowe silniki in=500 1000
przypadku najszerzej rozpowszechnionym, J
je turbina/. W drugim śmiglowcone
powietrza sprężony przez wentylator jest tylko roz-
strumień
prężany w dyszy wylotowej i w związku z tym nie realizuje obie-
Turbirowe silniki M = 50 100
gu termodynamicznego /Gpj>© £ tz = M.
różnią się między sobąt
śmiolowe
Silniki dwuprzepływowe
rozprężania czynnika przepływającego przez ka- |
- sposobem
nał zewnętrzny /możliwe jest rozprężenie w oddzielnej

dyszy wylotowej lub w dyszy wylotowej wspólnej dla obu Dwuprzeplynowe turbinonej M = 038
strumieni obu kanałów silniki odrzutowe (15)
kanałów po uprzednim zmieszaniu

w mieszalniku/
- liczbą wirników /zespołów wirujących/; wykorzystywane
Jurbinowe silniki

1Ę
o
u
są prawie wyłącznie schematy dwuwirnikowe, a ostatnio
odrzutowe jednoprzeplywow
także trójwirnikowe.
: Podstawowe schematy silników dwuprzepływowych przedstawi
o-

no na rys. 25abc, Zastosowanie dopalania umożliwia tylko sche-

Rys. 24 Podział silników turbinowych ze względu na war-
mat pierwszy /rys. 25a/, gdy wypływ strumienia następuje przez przepływu m
tość podziału natężeń
wspólną dyszę, W przypadku układów dwuwirnikowych /rys. 25ab/
istnieje jeszcze możliwość podziału sprężarki na zespół niskie-
Jak zauważono uprzednio spalanie paliwa jest realizowane
go i wysokiego ciśnienia /jak w schemacie trójwirnikowym rys. prawie wyłącznie w kanale wewnętrznym. Przypadki spalania pa-
25c/ z tym że wówczas na wale wirnika niskiego ciśnienia osa-
liwa w kanale zewnętrznym są dotychczas nieliczne, Podstawowe
dzony jest i wentylator i zespół sprężarki niskiego ciśnienia.
zalety silników dwuprzepływowych?
Na wybór schematu silnika ma wpływ podział natężeń przepływu wysoka
- korzystny przebieg charakterystyk lotnych i
4
ekonomiczność eksploatacji w zakresie małych i średnich
GŁ

Rys. 25 Podstawowe schematy dwuprzepływowych turbinowych silników odrzutowych

a — schemat z mieszalnikiem /wypływ przez wspólną dyszę/ w układzie dwuwirmikowym
/1inią przerywaną zaznaczono dopalacz/;
b.- schemat z oddzielnymi dyszami /linią przerywaną zaznaczono możliwe przedłużenie
kanału zownętrznego/ w układzie dwuwi rnikowym;
c - schemat z oddzielnymi dyszami w ulcładzie trójwirmikowym;
1-wlot; 2-=wentylator; 3-sprężarka; 4-komora spalania; 5-zespół turbiny; 6-mieszalnik;
1-wspólna dysza wylotowa; 8-komora spalania kanału zewnętrznego; 9-dopalacz; 10-win-
nik niskiego ciśnienia; 11-wimik wysokiego ciśnienia; 12-dysza wylotowa kanału wew-
nętrznego; 13-dysza wylotowa kanału zewnętrznego; 14-sprężarka średniego ciśnienia;
15-sprężarka wysokiego ciśnienia; 16-wimik średniego ciśnienia,
 dJSwe
Rę +

zmieszanych strumieni przez wspólną dyszę

Przy wypływie
prędkości lotu /najkorzystniejsze wskaźniki. silniki te jest:
uzyskują w warunkach statycznych , gdy KO
4
4/3

- małe wymiary kanału wewnętrznego i stosunkowo krótkie

K=rifesz-k)+4sPs"h) Z (ży + ó)( 357 5) "7
łopatki pierwszogo stopnia turbiny, co „liwia Stoso-

wyższych temperatur; gdzie

wanie względnie
Gz - prędkość wypływu
- duża stateczność pracy wentylatorów i sprężarek dzięki
silniki dwuprzepływowe osiągają A duże
Współczesne
stosowaniu układów wielowirnikowych;
55.
4
przy m > 204600
. ż

ciągi dochodzące do K> 3+220 kN,

- najczęściej pełne rozprężenie strumieni, stosunkowo małe
oraz
ź
Ę / wzór 42/
5 p W

Ciąg
jiąg jednostk
je owy
stkowy 4[z5]
t. | =—- - z j
definicji 4:
prędkości wypływu i w związku z tym niski poziom hałasu
ze wzoru /82/ wynikaz
strumieni wylotowych.
Do podstawowych wad tych silników zaliczyć należy:
- duże wymiary wentylatora /średnica jego często przekracza / m feM
(śr *
2 m/;
Z powodu mniejszych prędkośći wypływu 447”+ 300 + 650 3004650 4% zy
- złożona konstrukcja;
nieco niższy niż w przypadku silnika jednoprzepły-
hałasu wentylatorów, a więc jest
- możliwość zwiększonego poziomu
dopalania lub spalania w kanale zewnęt-
wowego, Przy stosowaniu
szozególnie gdy posiadają one stopnie naddźwiękowe.
się wartości 4; porównywalne z odpowiednimi
rznym uzyskuje
przez silniki jednoprzepływowe z do-
wartościami 'uzyskiwanymi
1.3.1 Podstawowe parametry silnika Gl —- z defi-
pałaniem. Jednostkowe zużycie paliwa

nicji G /wzór 44/ wynikat

Parametry dwuprzepływowego turbinowego silnika odrzutowego
definiowane są tak samo jak w przypadku silnika jednoprzepływo- a 3e00(Gz+Gg)_ Z6O[EĘ +7 z /85/
wego z uwzględnieniem specyfiki dwóch kanałów i wymiany energii WR KEOWAK * oiękyz e JEŻ
między nimi,
gdzie —__ PY Z GE
Ciąg silnika K [N] - jest sumą ciągów obu kanałów; Zz = —a - względne zużycie paliwa w obu kana—
l) 8 Z.
łach, a po wprowadzeniu parametrów
obiegu /wzór 46/
K=K,*KT /81/

Stosując wzórydo
39_
obu kanałów
2d
przy założeniu pełnego roz- OR
o —
> Żrźopo )
R

prężenia / Psz > z = fu / oraz braku paliwa w spalinach =

ZŻE00 ( ĘkSI „fes /86/

Ma(Żę> Pe)
©
/4E2=4etż 7/ łatwo otrzymuje się ; A

UO ; 5 A" Hid PŁRZLE W SKAD „2, kanale zewnętrznym jest oczywiście

spalania w
[e2/ braku
K= fly (5 - U) + Piz ( oz -W) = m 074 "2%: GZ = +5 (42 me]
Przy
w związku z czym wzory 85 i 86 upraszcza-
>=
4
wynika, że ze wzrostem m następuje spadek
gdzie ją się. Z obu wzorów
m = ht Biz = m (du m) GC; . Aktualnie spotykane wartości:
v —
„osa 2h d4-)
G - 005-006 (gr) przy mPzALA /j

— 6':q030:9035(]] PTY FSE.

14
 k wa rtość z p powodu dodatko-
Masa jednostkowa m;; 8] jest definiowana wzorem /4a/, - sprawnośćŚ 7. ma nieco ŻSZ
niższą
Aktualne wych strat związanych z przepływem przez kanał zewnętrzny;
wartości Me zawierają się w przedziałach:
- sprawność jk ma dużo większą wartość ze wzglę du na
M, 2 silników;
wypływu z obu /tanałow;
— m: - osa+40(H) - dla nowobudowanych silników, mniejsze prędkości
- sprawność ogólna D=zYYjk
B= jest większa nawet o 302
"wartości m, są nieco wyższe niż w przypadku silników jedno-
50% na co decydujący wpływ ma większa wartość k*

czołowy KŁ (re) realizowanych w obu kanałach dwuprzepływowego

Ciąg - jest definiowany wzorem 5a, ów Analiza obiegów
Aktualne wartości
4” ŻA
;,, oscylują w przedziale KyS60+% (8) turbinowego silnika odrzutowego.
czyli są nieco niższe w porównaniu z silnikami Sdoóraadwa:
wymi dorównując im w przypadku stosowania dopalania,
Sprawności — są definiowane przez wzory BO s 50(y)
z tym, że przyrosty energii kinetycznej (ZE) muszą być
w tym przypadku odniesione do całej masy powietrza przepływa-
jącego przeż oba przepływowe ; +
M R k s -
| Ż ak”
aa "7
GF w
KJ
AŻ, CZYNNE FO Ę
iRh ATC /81/
EE 78
fęr Pak € gej,
więcz 27,

ĘE
IĘ
i
-
* dy | mó
Acz +" U$oE _ śr +Myr
tz ę- M w: /88/
Że "(8 Rys. 26 Zależność sprawności Z od podziału natężeń
przepływu m
W przypadku najczęściej spotykanego spalania tylko w ka-
nale wewnętrznym jest oczywiście us” © i wyrażenie na 20 obiegu oraz
W silniku jednoprzepływowym Pó, użyteczna
upraszcza Się do postaci . Sprawności określają zależą głównie od
że” ZŁA podstawowe parametry Jeżnostkowe 4 rG
wzory?
dwóch parametrów obiegu CA” * je Pt * Pe jest t z zde-
a” a. - sprawność cydowanie mniejszy/. W silnikach dwuprzepływowych dochodzą
cieplna ;
jeszcze dwa parametry m /wzór 18/ i £ /wzór 71 i 80/ repre-
IE.
z *8 kaez zentujące specyfikę tych silników.
- sprawność napędowa ;
/89/
tt eT Zz 2% - sprawność ogólna ; kanale wewnętrznym I
1.3.2 Obieg w podstawowym
Podobnie G także sprawności zależą sil-
nie od M co pokazano na rys, 26, a Sprawność je wpływa na G
Obieg ten powstaje podobnie jek obieg silnika jednoprze—
przy danej prędkości lotu zgednie ze wzorem 51, W omów te | A
pływowego z tym, że część jego prucy użytecznej le— a
z silnikiem jednoprzepływowym sprawności silnika dwuprzepływo- 62
przekazana do kanału zewnętrzręęo. Jest więc /por.wzory
wego wykazują następującą specyfikę;

AO) ŚRI Aż > ża __j

-1]
ZE + Zo KS£ W PBI,

76
77
| GG ORAN GUM - z

gdzie j : Wykorzystując dotychczasowe zależności łatwo można ustalić:

ter” praca przekazana z kanału I do kanału LI;
- pracę efektywną wentylatora śue

*..1
« 3.
MzrEF podgrzanie omów w kanale I; w A
I 4 +2 £: = Psz - %, uA x
ża s z = hF -4/= RY” 7 —05
< /92/*/

PET = (58) * 7 /
fi - spręż kanału I. * gdzie
Pw k ,
Praca użyteczna kanału wewnętrznego zużywa się więc nas za z” - przy braku wymiany ciepła;
-— przyrost energii kinetycznej strumienia wylotowego tego ka- ma
nału — SEE
Z; j. 7h =052 +186- sprawność wentylatora;
:
- napęd wentylatora pracującego w kanale zewnętrznym 4% zgodnie - prędkość wypływu z kanału wewnętrznego;
z bilansem mocy /wzór 79/— ZZ śr;
Ostatecznie więc jest: z Z=J for -50,) r = Jelcz (1-) KĘ /93/ ę |

= SŁ YĆ + mi /91/ j
doby a tj - ciąg jednostkowy Ś4-- przy założeniu: Arz=/4, £ TeT>=T: |
Obieg realizowany w kanale wewnętrznym przedstawiono w
układzie h-s na rys. 27,

1.3.3 Obieg w pomocniczym kanale zewnętrznym iI

W ogólnym przypadku, gdy w kanale zewnętrznym odbywa się

spalanie A7ŻĘZł , otrzymuje się wyrażenie na pracę uży-
teczną dk realizowanego w nim obiegu w znanej
postaci: |

/95/

gdzie

Rys. 27 (Obieg realizowany w kanale wewnętrznym

/1linią przerywaną zaznaczono przebiec rozprę-
żania w kanale zewnętrznym bez spalania
paliwa/

i */ por. także punkt 2.2.3

78
 locie: Z „A

( łącznie z pracą wentylatora

Praca użyteczna cbiegu
energii kinetycznej strumienia
b zużywa się na przyrost

wylotowego kanału TE:

W przepływie rzeczywistym wskutek strat przepływu energia
Zi0 Za aE /96/ rozporządzalna przewyższa energię kinetyczną strumienia na wy-
a "M 2
locie:
lub vłe b71
yt s" Z =

GIKŁ; W celu uwzględnienia strat wprowadza się pojęcie spraw-

Żeb;

ności kanału PewicEPEASA

SĘ
witedi 96 i 97 łatwo ustala sięż
Na podstawie zły
YZ /100/
z kanału zewnętrznego tpq /A ża uż
- prędkość wypływu

az.
NOZZAARZNEKE Z 3

ki przy założeniu pzu *

- ciąg jednostkowy
po=makowiy zą

ką = Gg = Je fosy) —6, SIR"

; 1/4 1 R7/ / RAZEM)
e 91

przypadku przestawiono na rys. 28

Obieg realizowany w tym

w układzie h-s3,
zewnętrznym nie ma spalania / Cz55©
Jeżeli w kanale
przypadek aktualnie najszerzej rozpo szec
-
w kanale tym nie jest realizowany także obieg terimody

strat przepły ju praca b /zgodnie ze

Przy założeniu braku
się całkowicie na przyrost energii kin tycz
wzorem 96/ zużywa
nej strumienia wylotowego?
| = ok
ROZA _M
Rys. 28 Obieg realizowany w kanale zewnętrznym ze spa-
ZIE
prze-
w 2 laniem paliwa /linię
bieg rozprężania
przerywaną zaznaczono
bez spalania paliwa/
x

powietrza w kanale zewnętrznym jest sprężony

czyli strumień
do ciśnienia /27 R stępnie OU
przez wentylator
energia, którą rozporządza strumień
w dyszy wylotowej. Przy tym
równa jego energii kinetyc znej na wy-
przed rozprężeniem jest
 w zakresie małych pr oraz =
Sprawność Y-

pęk
|*n
/ A.
cops£ [44
=7 sopsź P . 4
+
przedziale ( 7 w
z y zz
wych/ mieści się
kana łu,
im większa jest długość sięż
ło © otrzymuje
Ostatecznie więc w przypadku
silnika z mieszalnikiem odniesiony do ciągu otrzy—
zewnętrznego: Ciąg względny
- prędkość wypływu z kanału
przy wypływie oddzielnych strumieni K;
PSE TZ) cza aP
mywanego
p”

Zsa. BRB
GrZŁ 2 1129/42 | /101/
ZZA
V</2! AK co
8 - 103
0
- ciąg jednostkowy GZ
£ przy założeniu: /sg =/w o Ko ża * "ya te m pó”

4z = Gz w -z(wr2)
0 R 4
/102/ gdzie ź

7 zgi SA
w kanale zewnętrznym na przedsta
Frzypadek braku spalania
przerywaną, Przy M=i i /=0,25;0,40 wzrost ciągu silnika z mieszalnikiem
/rys. 27 i 28/ zaznaczono linią
wieniach obiegów strumieniach,
w porównaniu z ciągiem silnika o rozdzielonych

także obniżenie jednostkowego zużycia paliwa nie

a następstwie
Z mieszalnikiem /rys.24a/ przekracza 1,5+3%.
1.3.4 Silnik dwuprzepływowy

tego typu jest często wykorzystywany

Schemat silnika
Ułatwia on zas= 1.3.5 Optymalne podziały pracy 1 natężeń przepływu
przypadkach stosowania dopalaczy.
szczególnie w
konstrukcję układu wylo- między oba kanały
odwracacza ciągu, upraszcza
tosowanie
zwartość i mniejszą masę/ oraz
towcgo /uzyskuje on większą
jednostko optymalnego podziału pracy 1 natężeń przepły-
ciągu i obniżenie g0 Zagadnienie
umożliwia pewne zwiększenie
niewielkim podziale oba kanały silnika wraz z czynnikami wpływającymi
przy stosunkowo wu między
zużycia paliwa szczególnie
wartości paramet- omówione na bardziej prostym przykładzie silnika dwu-
m=i+2. Dokładne ustalenie zostanie
natężeń przepływu
/po zmieszaniu bez spalania paliwa w kanale zewnętrznym /Cą>04/
roboczego na wylocie z mieszalnika przepływowego
rów czynnika
Zakładając zaznaczono wcześniej, obecnie występuje naj=
z obu kanałów/ jest trudne. Przypadek ten jak
strumieni wypływających
oraz brak strat pod- częściej. 4k
równość ciśnień spiętrzenia obu strumieni
czas ich mieszania można także przyj
ąć, że prędkość
proporcjonalna do
wypływu
pierwias- / K=Q
7 warunku
oraz przy
zerowania
M =conśl
się pochodnej
1 4b = Conśf
f
—Ź :QO
można
przy
uzyskać
4 = const,
wyrażenie
strumieniem Cz jest ;
zmieszanych z
ich temperatury 7, Czyli Czm w const Vip na (pf w postaci: Saąj
tka kwadratowego z
e /A
Przy tym jest:
(rk
| /104/
zi

4I
Wynika z niego, że praca przekazywana Z obiegu wewnętrznego

zewnętrznego er /uwzór 11/ rośnie ze wzrostem m i tym tn=

do
tensywniej im wyższa jest sprawność ŻE „ Po wykorzystaniu
wzoru 80 otrzymuje się zależność?
*/por. punkt 2.5.2 i 2.5.3

|
 c

/
Pix = óp PE
ba pó e1eFy kob a

<<
z 7

PSOE
a, gdzie ÓĘ - współczynnik strat ciśnienia spiętrzenia przyj-
i sprężu
,
więc
+

wyjaśniającą zw-niejszanie wartości ć woof /a

7%
+
pracującego w kanale zewnętrznym/ przy wzroś— mujący wartości:
wentylatora
cie m. Najczęściej spotykane są wartości: = Z =294-496- w przypadku długiego kanału;

RECO
4
przy fi=iż2; - 67 -098-499 - w przypadku krótkiego kanażu,
- % Ć2,132,2 4 7
- % <2,051,6 przy fi=3+5; Ciśnienie p zależy od sprężu wentylatora 7”, ten

7 TN oRADNA
= % © s
<1,671,3 przy $ z5%
5=5+8 ż sł
zaś przy M=const ustalany jest przez podział pracy R /por.
Z kolei z warunku zerowania się pochodnej 0 =QO można *

uzyskać wyrażenie na optymalny stosunek prędkości wypływu z wzory 92 i 80/. Na rys. 29 przedstawiono zależności 4,5 26,
cgrię, -ĄÓJ Ze wzrostem 7, rośnie ciśnienie Qf, natomiast ció-
za
dysz obu kanałów. Istotnie, wykorzystując wzory 93, 94 oraz

101 i 102 otrzymuje się: nienie a maleje,w wyniku czego rośnie także prędkość wypływu
TZ
cy i maleje prędkość wypływu <ezr „ Odpowiednio do ich
( Zzlpe A
57 >
= /105/ osiąga
opt zmian ciąg jednostkowy silnika 4. początkowo rośnie,
* 6
/
największą wartość przy %* pi (8-30) a następnie maleje,
W przypadku braku strat przepływu w kanale zewnętrznym,

to znaczy gdy 7-=4 , powinno być oczywiście Gy = G7 Charakterystyczne dla silnika dwuprzepływowego jest to, że wam
©
Ponieważ jednak w rzeczywistości jest Pa << więc także w wa- tość rapź odpowiada jednocześnie minimalnej wartości jednostko-
; *
Tpe”
uje
runkach optymalnego wypływu jest GS K Czy „ Z rozwiniętych
zużycia paliwa Gmin , czyli jest
wego Wok"
wyrażeń na prędkości wypływu” ”:
41

- AL

Pokoi 4 74 (PSZ Ę
Gz = dę| 27 1-42)
gdzie
Joy DET współczynniki strat prędkości w dyszach wylo-

Gi towych odpowiednich kanałów +4

wynika, że z powodu zr >; r nawet w przypadku idealnym

(5 1) uzyskanie jednakowych prędkości wypływu z obu kanałów

/po dodatkowym założeniu pełnego rozprężenia /5p= PSE > PU / I |

jest możliwe tylko wówczas gdy przed dyszą wylotową kanału zew- l M8 a
nętrznego jest utrzymywane ciśnienie wyższe niż w analogicznym Tapt Ty
przekroju kanału wewnętrznego BĘ > Par „Przy tym jest:
Rys. 29, wpływ sprężu wentylatora Ty na charakterystyczne
asa 1 a 4

parametry silnika /lj- oznacza stosunek jednostko-

©/por. także rozdz. 2.5.2 i 2.5.3 wego zużycia paliwa silnika dwuprzepływowego do
analogicznego parametru silnika jednoprzepływowe—
g0/
85
 w =

rozprężania/ na parame
SA Ę LA iostkowe 4 / Gy jest w silnikach dwuprzepływowych jakościowo
z =1-43,
ęE2k7 natomiast dl cię
or alogicznych wpływów omówionych w przypadku silni-
radi jąch 01 ołot ły V OC
=A004 > wysokimi tem- , 3 a wowych. , ZZ s
pręck I zę ców jed nop rze pły Optymalne wartości sprężu sumarycznego
perat „a nawet do wyż- m 36 NSF”
śżę |; , kanału wewnętrznego i temperatury Z, /bez spalania pa-
szyoł liwa w kanale zewnętrznym/ p r zy niższych wartościach
y
są
;ł
zbliżone iż Ś i ł

Zarówno (wf jak i anie przy zmia © > „A

, /
Get l , Należy przy tym pamiętać, że spręż sumaryczny kanału
prędkości lotu, Charakter tej zależności przedstawiony zostai
zewnętrznego przedstawia zależność:
» 4 «
—*_RI_ f OMA Poł * _aro%
z 277 05% gz E My Hy Mop /106/
Moloko jo ż fe fwPu o;R” Mr WE
(; gdzie £
sQ- 140 ł4/ 7 Spręż wlotu /wspólny dla obu kanałów/;
I
I 1 yy - spręż wentylatora /w obszarze kanału wewnętrzne
6 KE. |
PA BREJA d RSE du U a. 08 go podwyższa on także ciśnienie przed sprężarką
N | , 2 tego kanału/;
| Bppt Wer - spręż sprężarki kanału wewnętrznego,
u J
0,6 Z
—
Gu

zależności 106 wynika, że” wartości sprężu sumarycznego

|

|
|
|
3

UE

l
_$

decyduje przy umiarkowanych prędkościach lotu spręż sprę-

l 8
_n4 | żarki pracującej w kanale wewnętrznym %y 4 on najczęściej
l
brany jest pod uwagę we wszelkiego rodzaju analizach, Podobnie
|
o wielkości podgrzania decyduje temperatura spalin przed turbiną
4 ERNI LAGEI uf —
,2 Ja 7 w kanale wewnętrznym,
Sz. > * "z. : .
Wpływ Mor i T37 na w 9 zostanie omówiony przy /Fzcoosf «
l
0
04 08 12 16 MM A.
(| opt 7
2
const,
fqt Mpt
od liczby Macha My
 20 40 60 80 100 120 140 mr* 160
SI

- sr ; 4 = e . +, 4 „A *.
Rys. 31 Zależność ciągu jednostkowego k. od sprężu sprężarki Ter
J -
1-dwuprzepiywowy turbinowy silnik odrzutowy;
2-jednoprzepływowy turbinowy silnik odrzutowy;
q"31 = 1400 K;: mM=225 Mąlap, = 0,9; : HH = 11 m
lkm; : (sr, = 0,903 . 1 == 0,85.

0,085 20 40 60 80 100 120 140 Ięr 160

Rys, 32 Wpływ r. na jednostkowe zużycie paliwa

1-dwuprzepływowy turbinowy silnik odrzutowy;
2-jednoprzepływowy turbinowy silnik odrzutowy.
 cenowan1( £
81 l 00

)dpowied!
rys.32/, Eko
Mn £ silnika

nątrz którego ekonomiczność silnika dwuprzepływowego prze

ekonomiczność silnika jednoprzepływowego zz ęża się ze wzi
prędkości lotu,
<< mt na 4 ść CĆ; wynika ze specyfiki
l J v
Wpływ 437... ” jest również podobny do omówionego w przypadku sego. Właściwe dobranie wartości tych pa-
ametrów umożliwia pełne wykorzystanie zalet stwarzanych przez

schemat silnika dwuprzepływowego.

zł
wzrost m powoduje systematyczny spadek sprężu b ze względu

na zmniejszanie się pracy efektywnej wentylatora /wzór .80/.

Spadek TĘ /rys.36/ wiąże się ze zmniejszeniem prędkości wypły”=

Ż.
wu (55 , a w a
konsekwan cji4 także 4 .

s?
B= const
My4= const
H = const

100 1200 400 160

%
Rys. 33 Wpływ 51 na ciąg jednostkowy 4; i jednostkowe
zużycie paliwa G s

k IE
—. - ciąg jednostkowy ky,
-—— — jednostkowe zużycie paliwa ©;
dwuprzepływowy turbinowy silnik odrzutowy ;
"w

jednoprzepływowy turbinowy silnik odrzutowy. 4

Rys. 34
1

A =20; M =2; Mag 0+95 H=11 przepływu i

O

"m; arm 033 pr =Q,85,

90 91
 Wpływ zmian h na G
lotu i został przedstawiony na rys. 35. W warunkach statycznych

M,>Q jednostkowe zużycie paliwa maleje w sposób ciągły po"/

nieważ przy 7 >99 € G> © /por.wzór 86/. Przy zxaZO

jednostkowe zużycie paliwa początkowo małeje szybko aż do
3 PB = const Mępć = Brak ponieważ wzrostowi prędkości lotu towarzyszy

szybszy wzrost sprawności ogólnej /rys.26 i wzór 51/. Powyżej

© > Meopć jednostkowe zużycie paliwa rośnie poniewazżsprawność *
I ogólna silnika /B maleje. Im większa jest prędkość lotu tym
l

Łask dą
mniejsza jest ekonomiczna wartość m.
I
I Ogólnie wzrost m na wszystkich ustalonych zakresach powo
l
I duje zmniejszenie zarówno 4 jak i G.
l
Wpływ_A_ - jest przedstawiony na rys. 37. Przy m=const wzrost
m m
£ prowadzi początkowo do wzrostu 4 aż do osiągnięcia najwięk-

szej wartości Ź
przy Pept £ Ś
Po przekroczeniu wartości Ź
fpt ciąg
i

Rys. 35 Zależność jednostkowego zużycia paliwa Ć' od zojarostem £ przy

jednostkowy maleje, Dzieje się tak dlatego,
podziału natężeń przepływu m przy różnych
liczbach Macha M=const prędkość EE rośnie, natomiast Cz maleje, przy
czym optymalny stosunek tych prędkości (SE £ = 7 odpowia=
1- Maq17 03 2- MAH2 2 03 3 - MHz? MAH2 J ż csz/ 7 2
da także optymalnej wartości fept 93295 . Ponieważ ciepło
fal nie zależy od e /por.wzór 86/ w związku z czym

pzy pt jest Gmib L (ef * fet.

My 7 const
H =const
G soma 7
ZOZ
I 2
ócru k;
I
l
I
I
i
I
I

meweloś e
E

8
Prze R
Rys. 36 Zależność sprężu wantylatora %% od podziału
natężeń przepływu m przy różnych podziałach
MY 6 Rys. 37 -Wpływ podziału pracy (2 na ciąg jednostkowy k;
2 i jednostkowe zużycie paliwaC
>
=m, Lm.< = :J
2 Z p
rz

92 93
 Z zależności B=5%8 7 wynika także,
zmiana Ź powoduje proporcjonalną zmianę 4,
ma TE
nią do niej zmianę sprężu wentylatora "7,
SOG)
zależności 4, GQ = /por.rys.29/ jest jakościowo taki
y p 3
sam jak przebieg zależności ( ] o TE ebieg pierw-

szej zależności pokazany na rys, i stanowić podstawę do-

3 Pr R”
beru sprężu wentylatora M , zapewnającego najwię kszą

ekonomiczność silnika przy różnych m w danych warunkach lotu

przy Mąy =copść Z Haaoość „ Im większa jest wartość m

tym ostrzej jest zarysowane minimum G.

C
s l

Ę
b)

My 7 const
H = const

zzz
r*
Jly

Rys. 38 Zależność jednostkowego zużycia paliwa 4 od

7 *
sprężu wentylatora "/, przy różnych podziałach
natężeń przepływu m
MK, <ii.

1.3.8 Możliwość podwyższania ciągu silników

dwuprzepływowych

W celu polepszenia osiągów silników dwuprzepływowych na

dużych naddźwiękowych prędkościach lotu stosowane jest albo
dopalanie albo spalanie paliwa w kanale zewnętrznym, Aktualnie
najszerzej rozpowszechniony jest sposób pierwszy, który umożli-
wia atilnikom dwuprzepływowym uzyskiwanie w tych warunkach

94
 pm nnnł
LQ
3 3cne atyd turbinowych silników śmigłowych
>owych

rnikowy;
żurbinowy silnik śmigłowy:
wirmikowy z oddzielną turbiną
sprężarką niepodzieloną;

o ś
c uwirmikowy z odc ą turbiną
wą i sprężarką pod
binowy silnik śmi
t——

wirnika silnika; 7-komora

i 9-ukł i wylotowy; 10-1u na wyso=
"bina niskiego ci nia;
go ciśnienia; 13 wirnika
sprężarka nisi go ciśnienia;
ciśnienia; 16-reduktor v
18-wirnik nośny,
 osiągów porównywalnych z osiągami silników jednoprzepływowych
z dopalaczami, Silniki dwuprzepływowe z dopalaczami budowane

gą według schematu z mieszalnikiem przy M=i+2, który został

przedstawiony na rys. 25a, Stanowią one napęd współczesnych

samolotów wielozadaniowych, przeznaczonych do wykonywania za-

za

dań zarówno na małych jak i na dużych naddźwiękowych prędkoś-

sa
ciach lotu w szerokim zakresie zmian wysokości łotu. Analiza
sz
zjawisk towarzyszących pracy takich silników jest złożona, ale
bo
w przybliżeniu może być przeprowadzona na podstawie dotychcza-
ek
pr sowych rozważań,
ty

1.4 Turbinowe silniki śmigłowe i śmigłowcowe

Turbinowymi silnikami śmigłowymi i śmigłowcowymi nazywane

są silniki turbinowe przeznaczone do napędu śmigieł w przypad-

ku sawołotów lub wirników nośnych w przypadku śmigłowców, Za-

sady działania tych silników są podobne. Ich wspólną cechą jest

wytwarzanie ciągu za pośrednictwem śmigła /samoloty/ lub wir-

nika nośnego /śmigłowce/ różnią się natomiast sposobem wyprowa-
dzania napędu tych podzespołów. Moc konieczna do napędu śmigła
lub wirnika nośnego w układach jednowirnikowych powstaje wsku=

tek tero, że zespół turbiny dysponuje pewną nadwyżką mocy w po-

równaniu z mocą niezbędną do napędu sprężarki, natomiast w ukłar

dach z oddzielną turbiną napędową moc tę rozwija właśnie od-

dzielna turbina napędowa. Obok ciągu śmigła lub wirnika nośne-

go stępować również pewien niezbyt duży ciąg będący
skutkiem reakcji strumienia, zwłaszcza w przypadkach korzystne-

go usytuowania wylotów /równolegle do kierunku lotu/ co jednak

nie z wsze jest możliwe. Silniki śmigłowe powstawały prawie

jednocześnie z turbinowymi silnikami odrzutowywi łącząc korzys—

tne warunki wytwarzania ciągu za pośrednictwem śmigieł w warun-

kach startowych i na umiarkowanych poddźwiękowych prędkościach

lotu z małą masą jednostkową silników odrzutowych. Obecnie sil-
niki te wypierane są przez silniki dwuprzepływowe o dużych po-

działach natężeń przepływu M, które zapewniają samolotom wyż-

sze prędkości lotu. Turbinowe silniki śmigłowcowe pojawiły się

masowo dopiero w latach 60-tych, gdy rozpowszedniło się wyko-

rzystywanie śmigłowców.
 Silniki śmigłowe stosowane są do umiarkowanych rpoddźwię= jego przeznaczeniem jest produkowanie czynnika roboczego o okreś—
ż
kowych prędiności / Map KOGGEQ7 / i wysokości /4<£ ro >-l(ókrf ia lonych parametrach, Drugim zespołem jest zespół /wirnik/ niskie-
lotu, stanowiąc ekonomiczny napęd samolotów transportowych go ciśnienia złożony z oddzielnej turbiny napędowej
) /turbiny
i pasażerskich, Silniki śmigłowcowe tworzą wałogabarytowe i lek- niskiego ciśnienia/ napędzający sprężarkę niskiego ciśnienia
kie jednostki napędowe śmigłowców o różnych przeznaczeniach na /por. schemat 39 bII/ i śmigło, względnie tylko śmigło lub wir-
zakresach odpowiadających im prędkości i wysokości łotu, nik nośny /rys, 39 bI i 39c/. Bilans mocy dla tego schematu jest
Ponieważ /jak zaznaczono we wstępie/ zasada działania sil- - BR w ogólnym przypadku następujący:

ste up >. Rz
ni ków śmigłowych i śmigłowcowych podobnych schęmatów jest iden- | =
tyczna, więc w dalszych rczważaniach podkreślanie ich odrębności
zostanie ograniczone tylko do
oraz
przypadków koniecznych,
Wśród stosowanych ę= e ©
schematów tych silników wyróżnić Paz
można
trzy podstawowe, przedstawione na rys, 39abce,
Schemat jednowirnikowy dzie h
/rys.39a/ należy do rozwiązań naj- 6 Łk 77 »- moc turbiny i sprężarki wysokiego
r ŚW ciśnienia
prostszych i najstarszych, aktualnie rzadko stosowanych, Tur- 5 /zespołu wytwornicowego/;
bina w tym schemacie /0 minimum dwóch stopniach/ >

RZAY
dysponuje nad= NC« AC = moc turbiny 1 sprężarki ni-skiego ciśnienia;
wyżką mocy w stosunku do mocy pobieranej przez sprężarkę „w związ - moc efektywna przekazywana na napęd śmigła
ku z czym nadwyżka ta jest wykorzystywana do napędu śmigła, lub wirnika nośnego,
zgodnie z bilansem mocy:
Rozpowszechnienie powyższego schematu wynika z jego istot-
B. nych zalet eksploatacyjnych, do których należy zaliczyć:
e =nP,
Pq 7 P
PS /101/ - możliwość zmiany prędkości obrotowej niezależnie od prędkości
gdzie obrotowej wirnika wysokiego ciśnienia, ponieważ między tymi
Pr i LA — odpowiednio zespołami występuje wyłącznie sprzężenie gazodynamiczne;
moc efektywna turbiny i sprężarki;
- łatwiejszy rozruch silnika ze względu na to, że rozkręcaniu
P - moc efektywna przekazywana na napęd śmieła, podczas rozruchu podlega tylko wirnik wysokiego ciśnienia
Prędkość obrotowa wału śmigła powinna /wirnik niskiego ciśnienia
mieć taką wartość, jest wówczas unieruchomiony/ oraz
przy której sprawność śmigła jest możliwie
wysoka, Ponieważ lepsza zdolność akceleracyjna silnika;
prędkość obrotowa wału turbiny znacznie ją przewyższa, więc - niższą prędkość obrotową wirnika niskiego ciśnienia, co ułat-
charakterystycznym podzespołom każdego silnika śmigłowego wia i upraszcza konstrukcję reduktora;
jest
złożony reduktor zmniejszający prędkość obrotową /z przełożeniem —- wysoką stateczność pracy spóżarki w przypadku jej podziału
rzędu »
trad *lEŻ
5 ŁUK" 45 2 /
na sprężarkę wysokiego i niskiego ciśnienia /rys. 39c/, 00
Podstawowym rozwiązaniem współczesnych silników śmigłowych umożliwia uzyskiwanie wysokich spręży bez złożonej regulacji.
i śmigłowcowych Jest schemat dwuwirnikowy z oddzielną turbiną Należy zaznaczyć, że opisane schematy znalazły także zasto
napędową w wersji samolotowej /rys, 39b — może on mieć także sowanie w układach pomocniczych silników /rozruszniki/, w osprzę-
odmianę ze sprężarką dwuwirnikową pokazaną na rys. 39 bil/ cie lotniskowym /wytwornice gorących spalin, napęd sprężarek
lub
w wersji śmigłowcowe j /rys. 390/ stanowiący adaptację itp./, a także poza lotnictwem w transporcie lądowym i wodnym
wersji
samolotowej do potrzeb napędu śmigłowca, W schemacie tym oraz w energetyce,
wystę—
puje zespół /wirnik/ wysokiego
wysokiego
ciśnienia /turbina i sprężarka <sltqa Nieddsę = aka atasaj wwa al =
ciśnienia/ zwany także zespołem wytwornicowym, ponieważ Alif m to Po | „| wę 4 kak
Zaw RNA m g* Que oaza,
 1.4.1 Podstawowe własności obiegu silnika

-Tenjusma
Obięg realizowany w turbinowym

DMM?

aTuTeniuamo *oF8Tm B (eszfezpadeu/ erusrugro ofarysTu KUTQIN) BUMALĄSIO ROBIA —

łowcowyw przypomina obieg turbinow

3”- 4 /rys. 40abc/. Różnice dotyczą przebiegu procesu w ukłą- |

*3yrezd1ds (eokfezpadeu/ eTuaTugTo

dzie wylotowym, Możliwości są następujące:
- ciśnienie za turbiną Pr: /stopniem niskiego ciśnienia
napędzającyw śmigło lub wirnik nośny/ jest wyższe niż

C+
ciśnienie otoczenia % / fer > fs* Ry / „W tym
przypadku ostateczne rozprężenie strumienia spalin za
turbiną odbywa się w dyszy wylotowej /rys. 40a/ przy
czym jest także (>><z ;
- strumień spalin w turbinie rozpręża się do ciśnienia
otoczenia //%' = > = f,/ +. W tym przypadku układ wyloto-
wy przypomina cylindryczną rurę, przy czym jest także

*/pixszŚIds sruaTugTo o8eTrysTu paTdo1s szye4

:/eTueTugro ogarqosfm usTdoąs (af o4TM. aru
Gm cy /rys. 40b/;

ukMOZ3TUg
- strumień spalin rozpręża się do ciśnienia niższego od
ciśnienia otoczenia / fa" Ps =. Rf „W tym przypadku
układ wylotowy tworzy kanał rozbieżny /dyfuzorowy/,

Pa,
(Hg= sg
Ea =Śd
w którym strumień spalin zostaje sprężony do ciśnienia

3er4os
NĄTUTTS

pt
otoczenia kosztem wytracenia energii kinetycznej posia-

ay
danej za turbiną / CG KG / Przedstawia go rys. 40c,

$
$ dd
m AKuTąxną Bum/k1ySTA BOBId —
przy czym zwykle jest:

d op erurąrną m aTuszdrdzor
UAŃMOUTĄINI
Ry! Ś 99,

op eTuTqin1 m sTusz3Idzoaą1
op aTuTaxni m aTuszAdrdzoi
lub
M» SZ 49
fe * (T5=120)f,

M STUaZŚŃIdZOX1
5a
—.e/
Przypadki b
z
i cynaibardziej rozpowszechnione, ponieważ
s a
przed-
łużony proces rozprężenia zapewnia zwiększoną nadwyżkę mocy
turbiny przekazywaną na napęd śmigła zgodnie z relacjami:

4 = (p -15

gadOJJ

OKI

ON Bę
lub

— q
- *

9
4 Y Gy = Lgwę
wynikającymi bezpośrednio z bilansów mocy /wzory 107 i 108/.

Ot
"Hr
zuza

nazywany jest sprawnością śmigła:

odrzutowego a stosunek tych wielkości
w przypadku turbinowego silnika
Podobnie jak
4
>
wytwarzaż s
obieg turbinowego silnika śmigłowego /112/
wewnętrzną obiegu
, ,
- 4 zle" Ups "WAYS
z
TO
-W
fa r 8 =p)
- pracę SM

zużywa się na pracę efektywną przekazy-

/por.wzór 61/, która w przedziale prędkości lotu
pokonywania oporów „taroia ZET. Współczesne śmigła ciągnące
waną na śmigło /e/ , pracę sprawności w przybliżeniu sta-
strumienia (ZĘ; y, =300 * 700 km [A osiągają
oraz przyrost energii kinetycznej
LEC łe i równe:
- pracę użyteczną obiegu - 5 = 4 LQ
/por.wzór 62/.
w porówna-
2, = 075*490(480*q86)
b i © przyrost energii kinetycznej
W przypadkach
w związku z czym dla nich mo ż=
pracą tę jest bardzo mały na moc ciągu w pos
niu z
A można zapisać wyrażenie
wykorzystując 57m
na zakładać:
taci; ż

/109/
a AŻ
= Żal * 7000 A

zz
sumaryczny ciąg jako.
natomiast

BSO
K oz ZA
ża Że,
4000 ba 4 kz /114/
parametry silnika
5

A ackczdncj
1.4.2 Podstawowe

ciąg turbinowego silnika śmigłowego

W ogólnym przypadku
działania śmigła i reakcji strumienia
jest sumarycznym efektem

rys. 41:

/110/
K=Ksan*kR

gdzie
k;,= ciąg śmigła;
k = h(€z -WV ). z 9188 wywołany reakcją strumienia. K!
RE
sm
Moc odpowiadaytemu ciągowi przy %>© wynosi:

/111/

gdzie
EZON A
m = TOŻ /<n] - moc ciągu śmigła.
transformowaniu mocy na wale
Wskutek strat towarzyszących
R na moc ciągu śmigła aKsm jest:
śmigła
pracy w turbinowym
PP
Rys. 41 Schemat transformowania
Km s m silniku śmigłowym śmigło
2 = reduktor; 3 -
1 - silnik;

101
jp"
Wyrażenie 114 traci sens, gdy A =Q , a więc np. w warunkach
potwierdza to w całej rozciągłości. Przy , = /300- 1800 śmy
startowych gdy jednocześnie ciąg silnika K może być dokładnie
prawie całą użyteczną pracę obiegu należałoby przeznaczać na
zmierzony, W celu usunięcia tej niedogodności przy 4,=0
reakcję strumienia, a wówczas śmigło byłoby całkowicie nieprzy-
wprowadza się doświadczalny współczynnik;
datne. Optymalne prędkości wypływu *%pf w warunkach statycz*'

ks zz N ciągu nych / $=o/ wypadają bardzo małe ( Szy = GOŻYOO MA Przy JA=PFTZĄ
£ = — = 94171 Średnio - 15 / gyzócy /115/
Fan WRZ Utrzymywanie takich niskich prędkości 4%- pociągałoby za sobą
nadmierny wzrost długości łopatek ostatnich stopni turbiny, a
określający ilu N ciągu odpowiada 1 kW mocy przekazywanej na
więc wzrost jej wymiarów i masy, Zwykle więc <, utrzymuje się
śmigło w warunkach statycznych, gdy K =O „ Wówczas jest:
na poziomie (C-=200+270 PYŚ.

K, = zyja * ką, = Go B + BC /116/

1.4.3 Prametry zredukowane i sprawności silnika
Praca efektywna na wale śmigła M wynosi /rys.40/:

bm = em 7111/ Wprowadza się je wówczas, gdy istnieje potrzeba uwzględnia-

nia efektów jednoczesnego działania śmigła i reakcji strumienia,
Ponieważ podstawowym parametrem silnika śmięłowego jest moc,
gdzie
więc do niej redukuje się efekt działania reakcji strumienia,
pa"PBRRPT sprawność mechaniczna uwzględniająca straty
I tak jest:
mocy w reduktorze oraz na napęd akcesoriów
płatowcowych i silnikowych.
=A kz 4%>QO
= pp LL
000 p, Fo z
Natomiast praca ciągu silnika jest równą: 3400 0

= 47,2,.* ls-V)
=4m2,* śn% A ć /120/
= P ę 4 PZY 4 =)
Zr 5], y?
Z wyrażenia na A /wzór i18/ wynika, że udziały człon-ów
lm Jain i GR K w tworzeniu pracy 4, mogą być różne
Moce zredukowane silników śmigłowych zawarte są w prze-
w zależności od prędkości lotu ji 34 "(w)/ , ap. przy
dziale od kilkudziesięciu kW do kilku tysięcy kW /np. radziecki
K=© gdy sprawność śmigła /amM
7. jest duża, człon Gm 2
(, silnik NK-12 rozwija moc rzędu 8800 kW/,
powinien być możliwie duży, natomiast przy większych prędkoś—
Z definicji mocy zredukowanej wprowadza się pozostałe pa-
ciach lotu z powodu malejącej sprawności Śmigła celowe jest
rametry zredukowane+
zwiększenie tej części pracy użytecznej obiegu, którą przezna-
. Qptymalny - praca zredukowana
cza się na ciąg reakcji strumienia / kia h/ .
podział pracy obiegu, który można wyznaczyć z warunku zerowania
d/,

się pochodnej ——=0O;

ć ć /121/
27 = RZE 4 Gż —" /119/

102
103
 - jednostkowe zredukowane zużycie paliwa:
1.4.4 Wpływ parametrów obiegu na parametry

o 2> c _ 3600G oś źe /122/ zredukowane

a z ort0 2 LOSE G--
zp feż. | Wp zp
/ P dukow k żność od z trów
W silniku śmigłowym Śże spełnia podobną rolę jak $: w tur aranetry zredukowane wykazują zajeżno w Ki i 4
; R / bieg k któr 1 z kw pr u turbinowyc
binowym silniku odrzutowym. Zwykle jest C= GŹŹ: 935/25. 4. obiGgR FERRLEA; * pe amntogi owe „Fa pz» jeż 5
4 silników odrzutowych /por. wzór 70/. Na podstawie wzorów 123
- masa jednostkowa zredukowana: i 127 łatwo wykazać słuszność wyrażeń
WA, a Ł
WE TE Ś qofrQ03 /żgr
ŁVZSZE /
zr
ź 4
Wartości drugich członów we wzorach 120 i 121 są małe,
/zwłaszcza w schematach przedstawianych na rys, 39b 1 c/ w związ Ć
ku z czym często się je pomija i wówczas; * ag Ka fzr

gdzie
e-f
: 5 = R. (5 = z = s
8
n
Ś

zj /123/ ś Ke de
Ś
d
£4

c czyli, że fr, Gar =f (TA „Br /P3 4 /por,.puńkt 1.2.44

Br
Gy

Gy

"=
„
h

Zależność lzr z Gera fos JE» AC ć Że od parametrów obiegu przed-

4 74
'42 i 43,
50
na rys,
+
zostały
13
stawione
4 =
przy czym zwykle Jest x» PPACZZ £J
natomiast
G jest większe od G © 8+12%.
wpływ_7" - jest podobny jak w przypadku turbinowego silnika
Sprawności silników śmigłowych - są takie same jak w przypadku
odrzutowego /rys, 42/ 5
turbinowych silników
: Ó. Spręż optymalny Tar KtÓrym zr” lrmax wyraża
- sprewność cieplna "ET ż> fe /124/ się analogicznie

- sprawność napędowa A SE EŹ Z (e /125/

Sprawność napędowa jest w przybliżeniu równa sprawności i zawiera w e

śmigła,
6— 4 przy KzO
— sprawność ogó!na " fą* 3 -- SB Pn]e
z /126/ + L

Na podstawie wzoru 122 i 124 można otrzymać:

zł 36: fo Cops
ĆRPR ję .
J Wu lz, Z /121/ | natomiast spręż ekonomiczny przy którym 3 = WZ. przekracza
wartość
74 215720

104 105
 (zr p

Cjzp
%

l ZF max
JETmax

, «
45 Vpływ podgrzania A na parametry jednostkowe
turbinowego silnika Śmi głowego
Rys. 42 Wpływ sprężu F na parametry jednostkowe
turbinowego silnika śmigłowego
Łatwo natomiast zauważyć na podstawie wyrażeń ogólnych, że:
£
Ponieważ sprawność napędowa silnika śmigłowego X jest pzac0 1% = const /A
w przybliżeniu równa sprawności śmigła fm , a ta od sprężu
nie zależy, przeto jest;

fk R fm —= Q75
ATĘE-NGO
rQŚĆ 4 = const (A- B )

i sprawność ogólna silnika ĘŻ zmienia się tak jak sprawność gdzie

cieplna /eŻ ,„ zgodnie z wyrażeniem 2 "2/7 .
- 4 (
Wpływ_4_ - jest podobny do opisanego przypadku turbinowego
silnika odrzutowego tylko w odniesieniu do minimalnego podgrza-
+
nia A py /ry8.43/:
x 2
A z ———
mA Epps

107
106
ppzzzzza

-yn-qf
>) W związku z tym de rośnie zawsze wolniej niż 4, i jed-

nykowe zużycie paliwa silnika śmigłowego:

*/ezdero
G = Copsi A

podgrzania, czyli ze wzrostem

*szI04BI19u839I1 mfuozokzAm
ze wzrostem

=
maleje w sposób ciągły

MN

$az1oq1Bieus3s31 ukuozobęm
temperatury 73% . Silniki śmigłowe powinny więc zawsze pracować

xTuueTuku/ IOje1aue3SI-H
43/> l
przy możliwie wysokiej temperaturze 73% /rys.
prze- m l
Ponieważ k > am także nie zależy od podgrzania,
ogólnej 76 decyduje GAJ IE
to i w tym przypadku o zmianie sprawności

ezdaro
sprawność cieplna ŻE wzrastająca wraz z podgrzaniem.,

Wpływ sprawności fer © 27 - jest podobny jak w przypadku

wzrostem rośnie praca l
turbinowego silnika odrzutowego. Z ich

Bfosisus391
jednostkowe zużycie paliwa (/zr - IE altz l |
ljn 1 maleje
pociąga za sobą wzrost (z» 0 około 2% /
— wzrost bn, © 1%
1 spadek (zr 0 około 0,6ż+0,8%;

KzrId buTqiną
Kzrd %uTqin4
lzp 0 około

teuTqini=j
— WŁTOBt /Pr o 1% pociąga za sobą wzrost

23% i spadek Gzn o około 2+3%,

z OBamOF3TUS
Wynika to ze zwiększonego udziału pracy rozprężania w two-

rzeniu pracy użytecznej obiegu,

ez
ez
$seTueTeds

urTeds
urTeds
1.4,5 Regeneracja ciepła w turbinowych silnikach

SĄYTUTLTS
SĄ
śmigłowych
M/
o

eromoy-sy

m/rdezid
mArdeozid
W celu polepszenia ekonomiczności silników śmigłowych na

OBamOUTQIN1
zakresach przelotowych czynione są próby zastosowania regene-

racji ciepła. Polega ona na podgrzewaniu powietrza wprowadza—

komory spalania przez spaliny opuszczające turbinę.

f£moqoTAm
nego do

*BYIBZ5IAS=g
Proces ten odbywa się w specjalnym wymienniku rozmieszczonym

za turbiną /rys. 44/. Dzięki niemu możliwa jest regulacja mocy

48usqog
silnika śmigłowego przy stałej maksymalnej temperaturze przed

. = consł 1 zmiennej prędkości obrotowej. Podwyż-

pPBĘ
turbiną 73
szenie ekonomiczności na tych zakresach jest następstwem tego,

tv
pły
PR
że wysoka temperatura przed turbiną 73 max uzyskiwana jest

*sAy
przy zmniejszonym dopływie paliwa do komory spalania w wyniku

odzyskiwania części ciepła unoszonego przez spaliny w procesie

wymiany ciepła w regeneratorze. Istotnie jest:

109
108
 zne podstawy działania zespołów silników
turbinowych

2.1 Wloty do stlników

TK
więc jeżełi przy malejącym do rośnie temperatura 4 /;, to
TK Przeznaczenie wlotów:
peratura 7 może nie ulegać zmianie. Obniżenie zużycia paliwa
wprowadzanie strumienia powietrza do kanału przepływowego
we współczesnych rozwiązaniach silników igłowych z zastosowa”
silnika z możliwie z małymi stratami;
niem procesu regeneracji dochodzi do 36% jego wartości bez re-
wnienie możliwie jednorodnego pola parametrów strumienia
generacji. Na zakresie pełnej mocy regenerator jest wyłączany
na do
wlocie, sprężarki /silniki turbinowe/ lub wprost do ko-
z pracy,
mory spalania /silniki strunieniowe/ przy zachowaniu pełnej
Duże trudności materiałowo-konstrukcyjne sprawiają, że
stateczności procesu;
powyższa metoda obniżania zużycia paliwa turbinowych silników
- wstępne podwyższenie ciśnienia powietrza przed sprężarką
śmigłowych na zakresach przelotowych jest jeszcze stosunkowo
Y wyniku wykorzystania spiętrzenia strunienia przed wlotem,
mało rozpowszechniona, Duże możliwości tkwiące w niej każą jed-
Rola wlotu rośnie ze wzrostem prędkości lotu i jest szcze-
nak oczekiwać szerszego jej stosowania w miarę pokonywania wys-
gólnie duża na naddźwiękowych prędkościach lotu, gdyż jak wia-
tępujących trudności.

widą Wo e 2 2* 4
Way =, 7 af = = dy yn Z Oy (7 pe ser Ma / /128/

w. = - współczynnik strat ciśnienia spiętrzenia we

wlocie;

- spręż dynamiczny określający możliwy przyrost

ciśnienia przy pełnym wyhamowaniu strumienia
wlotowego,
Strukturę strumienia wlotowego tworzą /rys. 45/:
- strumień swobodny kształtujący się w atmosferze bezpośrednio
przed wlotem;
- strumień ograniczony ścianami kanału wlotowego,
Geometria strumienia swobodnego i sposób zmiany parametrów
powietrza zależą od prędkości lotu, gdyż pod jej wpływem usta

111

110
lają się tory cząsteczek /linie prądu/ powietrza, Tory cząste- 4 we wlocie zależy od tego czy "© omy G>% < 4% |
r , _Ś 7
czek z definiują <
charakter procesu z z ce
przebiegającego w rumieniu
strumie | oraz czy c,<Y, < G /
,
Gy, -
ZZA
prędkość dźwięku odpo- |
n5% u śpi nm 7 5 p
swobodnym /sprężenie lub rozprężenie/, Na zakresach poddźwię wiadająca lokalnej temperaturze otoczenia/,
ż tk A i t ' swobod- j / E
kowych prędkości lotu wszystkie przemiany w strumieniu swobo Przypadek =( odnosi się do pracy silnika w warunkach
nym mogą być uważane jako izentropowe, ł statycznych, Ssące działanie sprężarki sprawia, że do kanału
przepływowego wlotu napływają cząsteczki powietrza z oałej przes-
trzeni ośrodka otaczającego. Kanał utworzony przez strumień
swobodny jest zbieżny. Zbieżny z założenia jest także strumień
ograniczony, W związku z tym w obu strumieniach następuje pro-
ces rozprężenia, Ponieważ przepływ przez wlot można uważać jako
energetycznie odosobniony więc przy i «© jest:

Rys, 45 Schemat wlotu wraz z oznaczeniami przekrojów | oraz

charakterystycznych
H-H - przekrój niezaburzonego strumienia;
WI-W]1 - przekrój wlotowy; ]
1-1 - przekrój wylotowy; |
KW - kanał przepływowy wlotu;
ss —- odcinek strumienia swobodnego;
Przypadek powyższy zilustrowany został na rys, 458, |
S0 — odcinek strumienia ograniczonego,

Procesy i geometria strumienia ograniczonego zależą zarów-

no od prędkości lotu jak i od geometrii samych kanałów wlotu,

Wloty można podzielić na:
- poddźwiękowe;
- naddźwiękowe,

2.1,1 Wloty poddźwiękowe — tworzą kanały lekko

zbieżne, wywołujące niewielkie przyspieszenie strumienia po-
wietrza połączone z obniżeniem ciśnienia i temperatury. Wywiera
to korzystny wpływ na stateczność pracy wlotu, na ujednorod-
nienie parametrów powietrza na wylocie oraz przeciwdziała moż-
liwości pojawiania się zawirowań wskutek odrywania się warstwy
przyściennej.
nieważ prędkość w przekroju 1-1 ustala się pod wpływem
działania sprężarki silnika więc przebieg procesu Ą Rys. 46 Przedstawienie schematyczne oraz w układzie h-s
su przebiegającego we włocie poddźwiękowym
 Przypadek C,> < jest zbliżony do przypadku ka,

przy czym cechuje go większe uporządkowanie torów cząsteczek linii prądu strumienia swobodnego, Ponieważ geometria wlotu
powietrza w strumieniu swobodnym, W obu strumieniach trwa na- nie zmienia się, więc nawet w przypadku idealnego dopasowania
dal proces rozprężania /rys. 41/ linii prądu na zakresie znamio!r owym możliwe jest pojawienie się
oderwań strumienia na nieobliczeniowych zakresach pracy, gdy
< +
A Kebl a

Rys. 47 Przedstawienie schematyczne oraz w układzie h-s

procesu przebiegającego we wlocie poddźwiękowym
przy qG>y <a,
Rys. 48 Przedstawienie schematyczne oraz w układzie h-s
procesu przebiegającego we wlocie poddźwiękowym
Przypadek e % < Ly pociąga za sobą zmianę ogólnej przy G<y <a,
sytuacji. Włot przemieszczający się z prędkością %, powoduje
spiętrzenie strumienia swobodnego, Zaburzenia wywołane ruchem
Proces przebiegający we wlocie można uważać jako energe
wlotu rozchodzą się z prędkością dźwięku przygotowując cząstecz- tycznie odosobniony, w związku z czym jest:
ki ośrodka niezaburzonego na przyjęcie wlotu, Tory cząsteczek oĆE *
w strumieniu swobodnym tworzą kanał rozbieżny /dyfuzorowy/, hy= by = 4,
w którym prędkość maleje a ciśnienie statyczne rośnie. Na tym
oraz
zakresie wlot rozpoczyna działanie zgodnie z jego przeznacze-
* + m £-4 +
niem /rys. 48/. 4 = Ty -"727+ ź Mn) /129/
W celu ograniczenia strat przepływu kształt geometryczny
wlotu powinien odpowiadać skrajnym liniom prądu strumienia
swobodnego na zakresie znamionowej prędkości lotu, zaś linie
powinny stanowić przedłużenie
prądu strumienia ograniczonego
eo 4 2-7
4

gdzie
H-W]
Proces
może być
przebiegający
uważany jako
w strumieniu
izentropowy
swobodnym
/w przepływie
na odcinku
poddźwię- hej > g004 >
YT*

kowym/, więc jest:

oraz obniżenie prędkości wypływu c. . Skutkiem tego jest obni-
SZĘŻ) /130/ żenie ciągu /mocy/ silnika.
Przypadek G<% >Q, pojawia się wówczas gdy wlot
przepływowym wlotu WI-i jest
Natomiast proces w kanale poddźwiękowy przemieszcza się z prędkością naddźwiękową *%,27 |
a więc przebiagającym ze stratami
procesem politropowym, /rys. 49/.
«4
|
z” 4 py 3 fe”
określa sumarycznie współczynnik strat
Straty %% wlocie
ZR
>©y%'
ciśnienia spiętrzenia

A A,
Ody” p,* 7
4h Ś aj

gdzie ©

TzpeK
uwzględniający opory falowe, przy
6 - współczynnik
czym dla prędkości poddźwiękowych jest 6 ZIĆ,

c ajjóT
r
wywo
an GE-G 8 —- współczynnik strat ciśnienia spiętrzenia

łany oporami przepływu kanału wiotu poddźwięko-

wego.
Biorąc powyższe pod uwagę można zapisać:
„dla.

z Ga f6 =

4 AŻ

5 fr tuu Przedstawienie schematyczne procesu przebiegają-

jego spręż cego we wlocie poddźwiękowym poruszającym się
Miernikiem efektywności wlotu jest oczywiście
z prędkością naddźwiękową
/wzór 128/: ż PF - prostopadła fala uderzeniowa

RAJ IL Ze. Przed wlotem tworzy się wówczas prostopadła fala uderzeniowa,
która odchodzi od wlotu ze wzrostem liczby Mak „ Dzieje
a R strumienia swobodnego nie mogą
maleją tak— się tak dlatego, że cząsteczki
Należy zauważyć, że gdy J/,, maleje, wówczas
kanału przygotować się na wniknięcie do kanału przepływowego wlotu,
że proporcjonalnie ciśnienia we wszystkich przekrojach
spadek natężenia gdyż zaburzenia rozchodzą się w powietrzu z prędkością dźwięku,
przepływowego silnika, co pociąga za sobą
/wzór 30/; zmó wlot porusza się z prędkością większą — A>AŃ .
przepływu powietrza zgodnie z wyrażeniem
Bo ME
! Ą 197
ra „9 =1M
zł ad 7
 który składa się z dwóch skośnych wkuśmych i zamykającej pros-
poza tymi falami pozostają zaw-
są na tyle małe, że prędkości uderzeniowej, Wpływ liczby skośnych fal uderze—
topadłej fali
niezależnie od liczby Macha przed nimi,
sze naddźwiękowymi, niowych na wielkość współczynnika
«nerqgi:
mniejsze straty ciśnienia spięt-
Mniejszym stratom,odpowiadają
fali uderzeniowej następuje zaw
rzenia. Na powierzchni skośnej
60,

przepływu strumienia, przy czym poza ralą

gaze zmiana kierunku
nadal w przybliżeniu równolegle do opływa—
strumień porusza się a /ko
nej powierzchni /rys.51/. 30
Intensywność oddziaływania skośnej fali uderzeniowej przy 50 Z:
danej liczbie Macha zależy /rys.52/:

ź A
W

XNSN
Pź
20 5p,
mó m 25 0 35 40

Rys. 53 Zależność kąta OĆ dła stożkowej skośnej fali

uderzeniowej od liczby w 1 kąta rozwarcia
"PE.

*
Rys. 52 Parametry charakterystyczne towarzyszące powsta—
strat 8 przedstawia z kolei wykres na rys. 55. Na jego pod-
waniu skośnych fal uderzeniowych
1 - skośna fala uderzeniowa; stawie można przyjąć, żeż
2 - linie prądu; — da łka (574 wystarcza układ złożony z i skośnej
fs - kąt rozwarcia stożka;
pe” kąt rozwarcia klina; = 1 1 prostopadłej fali uderzeniowej;
o,- kąt nachylenia fali - gdy May > 45 niezbędny jest układ złożony z 2 skośnych
i i prostopadłej fali uderzeniowej.
fali a kierunkiem przepływu strumie-— układy nie znajdują zastosowania nawet
- od kąta A między czołem Bardziej złożone
nia ; przy Max >Ź5.
— od kąta B stożka /klina/ opływanego profilu. Sumaryczne straty ciśnienia spiętrzenia we wlocie naddźwię=
tymi parametrami istnieje ścisła wspó zale ż- ustalane podobnie jak dla wlotu poddźwiękowego:
przy ozym między kowym mogą być
ność zilustrowana na rys. 53, * * = ż ż

Spotyka się wiele schematów wlotów naddźwiękowych, Jedno Ów >» 6 tan

ze stopniowanym
z rozpowszechnionych rozwiązań takiego wlotu
54,
2 tym, że wartość Ć/ ustala układ fal i liczba Macha /rys.
stożkiem centralnym przedstawiono schematycznie ną rys.
55/, natomiast Śr = 088+092 z powodu występowania zarówno
Profilowany stożek wymusza powstawanie układu fal uderzeniowych,
fali prostopadłej jak i odcinka dyfuzorowego.,
 kJ
30 May ,
40

4 Rys. 55 Zależność współczynnika 4 od liczby Macha

w różnych układach fal ;
i - jedna prostopadła fala;
2 - układ jedna prostopadła i jedna skośna fala;
3, 54 Schematyczne 3 - jedna prostopadła i 2 skośne fale;
przedstawie
kowym wlocie 4 - jedna prostopadła i 3 skośne fale.
ze
rd

ude!r
W (2w

nio
Parametry wlotu naddźwiękowego /kąt /> 1 liczba fal/ mo-
zamykająca prostopadła fala uderzeniowa
i

-— linie prądu, być dobrane tylko do określonej liczby Macha zwanej oblicze

Uh W związku z powyższym w warunkach nieobliczenio=

ih wych gdy ay Ź geometria wlotu jest do nich niedopaso-

ść wlotu naddźwi kowej ocenia także w
t»

rys, 55 1 56/: ina /rys. 56/, ©o pociąga zs sobą zmniejszenie współczynnika

natężenia przepływu wlotu ./ /por.
żenia przepływu /zmniejszenie masowego natężenia przep-
i 4
su powietrza/. Dzieje się tak dlatego, że położenie układu
—— —— zk
7 MIĘK Amla fix A wy uderzeniowych przy stałym kącie rozwarcia stożka / A =censtf
7 „ /
z
a
ży tylko od iiczby y Macha /por.rys., 53/.|W związku z tym
Na zakresie obliczeniowym wszystkie fale zeniowe pono— J r 3
ą, p 114 - -
rz lowe
/
nny przechodzić przez krawędź by) przy Man K Mąy, kąt l położenia czoła fali uderzenio-
wlotu, vatak ab
fala odchodzi od krawędzi włotu. Ponie-

jednocześnie skrajna linia prędu strumienia obejmuje mniej-

A +
i e1 mię niezaburze.nego strumienia A, L An , więc

tóremna odpowiadają wartości: a za sobą następujący skutek?

ry
równoznaczny zmnisjszeniu masowego natężenia przepływu.
- małą masę i wymiary ;
- małą wrażliwość na zmiany zakresów pracy silnika /m, n/.
ei Wymagania powyższe powinny być spełniąne przy prostej

konstrukcji, wysokiej niezawodności i trwałości eksploatacyj-

nej sprężarki,

2.2.1 Interpretacja procesu sprężania w sprężarce

Podstawowym parametrem sprężarki jest jej spręż = ŻĘ

niekiedy też 3 = z /przy czym %:>%' gdyż Wy< "Vaq
określający przyrost eiśnienia powietrza w sprężarce, W więk
Rys. 56 Zmiana położenia fali uderzeniowej w warunkach
szości przypadków podczas rozpatrywania procesu sprężania mo-
nieobliczeniowych
1 - położenie fali w warunkach obliczeniowych że być pomijana wymiana ciepłaz otoczeniem, czyli fzy-ę FO
przy a, ; /ze względu na krótki czas przebywania powieśrza w sprężarce/
2 - położenie fali przy *"e4< "am;
3 - skrajna linia prądu przy "aa < Mato; w związku z czym pracę efektywną 45, którą należy doprowadzić
4/- konieczne przesunięcie stożka w celu odtwo— celu uzyska—
do strumienia powietrza sprężanego w spręźżarce w
rzenia obliczeniowego położenia fali
nia założonego ciśnienia wylotowego A (p) » wyznaczają:

—- równanie energetyczne przepływu /wzór 12/ w postaci zależnoś—

Opisanemu zjawisku przeciwdziała się za pomocą odpowiedniej
regulacji wlotu, działającej ci /wzór 19/;
samoczynnie, Regulacja wlotów
naddźwiękowych - uogólnione równanie Bernoulliego /wzór 20/;
jest czynnością złożoną, Jej elementem w opisa-
Pierwsze równanie określa zmianę parametrów wylotowych
nej wyżej sytuacji może być wciąganie stożka do wnętrza aż do
pod wpływem dostarczenia pracy efektywnej lg i odwrotnie:
przywróceniśdy Się fali uderzeniowej o krawędź wlotu w nowych
warunkach, +
/131/

drugie natomiast ujawnia składowe pracy efektywnej i ich udział

2.2 Sprężarki
w tworzeniu tej pracy:

Sprężarka jest jednym z podstawowych zespołów każdego sil- ry p G>ę oh

nika turbinowego. Jej przeznaczeniem jest podwyższanie ciśnie-
lg = 7 KALE SZ /132/
nia strumienia powietrza wtłaczanego do komory spalania w celu 4
uzyskania możliwie wysokiej sprawności obiegu realizowanego
s" 45 LE e SERGI — praca politropowego
przez silnik /por.wzór 55/. Sprężarka powinna zapewniać przede
s$ F sprężania /praca tech-.
wszystkim:
niczna — wzór 21 i rys.3/
- wymagany spręż kę = > (fałie Ję= 2 przy możliwie
l5p - praca pokonywania oporów
wysokiej sprawności ŹRi
tarcia.
— ciągłość zasilania komory spalania z możliwie minimalną pul-
sację strumienia powietrza ;

124 125
 Wykorzystanie parametrów spiętrzenia daje A bzi
Z równań 131 1 132 wynika, żer
- praca lg dostarczana do strumienia powietrza w sprężarce E = hy. -h45 Go (Biz 77 BZĘ:
7 RĘ | 247
542 z
powoduje przyrost jego entalpii spiętrzenia;
-- praca A zużywa się na pracę politropowego sprężania, zmia— gdzie A,
M
nę energii kinetycznej strumienia oraz pracę pokonywania Ka
R A”
42 x

oporów tarcia,
Zakładane ciśnienie /spręż/ na wylocie powinno być osią-
Uwzględnienie politropowego charakteru sprężania - pu 2 nem
„gane przy możliwie małej pracy 42 „ Minimalną wartość pracy /przy istnieniu tarcia i jego cieplnych konsekwencji/ bez zmia-
sprężania w warunkach idealnych /brak tarcia 1 zmiany energii
ny energii kinetycznej daje tzw. sprężanie adiabatyczne i odpo-
kinetycznej/ przedstawia praca izentropowego sprężania:
wiadającą jemu pracę sprężania adiatatycznego /rys. 57/:

bs 5 hre" = Gp(Bia-T)=; LRY(Ę Ć 1) /4383/

|-- RE: —
gdzie ŻĘ /a
toz /72 gdzie
- z równania 1zentropy /pr=/kmy 7 b, n a )
która > -(2) 7 - równania politropy (pr'= rem,
też jest brana pod uwagę
Pracę pokónywania oporów tarcia przy pominięciu wymiany
jako wielkość porównawcza do
oceny przebiegu rzeczywistego
ciepła wyznaczyć można z równania I-szej zasady termodynamiki
procesu sprężania /prace (5, b5igć Gie
przedstawiono w układzie h-s na rys, /wzór 9/ posługując się zależnością:
51T/

= Rfę- TŻ ę 22 /135/
Ostatecznie jest sumą /wzór 132/:

(Sag =) (zp ts
Odstępstwa procesów rzeczywistych od ich idealnych wzorów oce-—
niają sprawności 1 tak:
- sprawność adiabatyczna %. PE, uwzględnia pracę pokonywania
oporów tarcia i ich cie 1 ne konsekwencje,a także ocenia dopa-
sowanie geometrii podzespołów sprężarki i gładkość powierzchni
kanału przepływowego;

45 z "22
/136/
Z
- sprawność efektywna 7 uwzględnia wszystkie straty łącznie
ze zmianą energii kineetycznej strumienia>
cf
—

4
2 282)
5Ż 45 F1317

ł
Rys. 57 Przedstawienie procesu sprężania w sprężarce
w układzie h-a
127
 się sprawność sprę-
bardzo często wykorzystuje
W praktyce

ś qrurrm-G txelaTqez=p $90TUMOISTY-Ę

.
ż
«

opi etrzenia ,
przez parametry

*rxrszards fmoTusTuord u sTdoqs fuTeuofeTp=tl

żarki wyrażoną

srudoąs ogsrJnip ATUT TM=Z | śpmrirezdrds

/138/

: Tupszzd 40TM-6 !AMO1OTXu xTuzoky=

JET |

ocenia wpływ pracy pokonywania

politropówa 7%,
sprawność
oporów tarcia;

nh RJ /139/
7-4 | 4
€
niekddy do oceny stop
sprawność hydrauliczna 2. stosowana

korzystania prędkości obwodowej % do realizacji procesu

nia wy SO nEŁ_
więc sprawność w ścisłym t ego/znacze-
sprężania /nie jest to
niu/:
/140/

KMOLOTM HU2TUMIĄ4S SIEfNAKMOX TMEZ

srud
? KmoxyedoĘ 10znrkp=j,
YqsŃmo TueTuwoxrd

049
'BMOTUSTUOId BĄ4IBZAIdS BMOTUJdO4SNMP
2.2.2 Sprężarka promieniowa

TĄLISZAId8 £ADTSO U
£moqoT

O38ZSM
'uoqOTM
«
odśrodkową jest wir-
promieniowa zwana niekiedy
Sprężarka

4, 8MO TUe
zamieniającą pracę me-—
promieniową

4„
nikową maszyn. przepływową

ukuwoząsoupof

ISTd
powietrza w jej kanale prze-
dostarczan ą do strumienia
chaniczną

ysxiezdids

mkuuoljsnup
wirnika na przyrost entalpii
pośred nictwem

TUOId=OMOTSO BĄIEZAIJS
przepływowym za
kanału /r. 131 Ł 13245

YTUITM
powietrza na wylocie z tego
spiętrzenia
znana Z zastosowań przemysłowych
promieniowa

KnouTTszoz
Sprężarka

7 8Tdo4s-C|
lotn iiczych silników tło-
doładowywania

=||
oraz wykorzystywana do

eTrua zkTMzo1
ro zwoju

TH+BdoF=z f40Tm=|
stosowana w pierwszej fazie
kowych była na jczęściej

z eyrwzdids
z
Aktualnie jej wykorzystywanie
silników turbinowych.

1Kuq£4
Byle zadrdg
lotniczych
do małych silników głównie śmigłowcowych, w któ

s Ioznrkp-g
ogranicza się

(pirez
/tak zwanej sprężarki diagonal-
rych w postaci zmodyfikowanej
sprężarki

40TM-=OL
ostatni stopień kombinowanej
nej/ tworzy najczęściej

oUuz9q
58 przedstawiono schematycznie

ards
osiowo-promieniowej. Na rys.

— ©
=

— p
= O
promieniowej.

q
różne rozwiązania sprężarki

zalety sprężarki promieniowej:

Podstawowe

GG
„w

spręż w jednym stopniu Je <4,2ż4,6;

- duży

*"sAy
zmiany zakresów pracy 1 zanieczyszczenia
- mała wrażliwość na

powietrza wlotowego;

128
 iwodno i trwałość eksploata-

wady sprężarki promieniowej:

zny spręż sprężarki /układy wielostopniowę nie

us
rozpowszechniły się/ i stosunkowo niska sprawność 47%

TuUs
duże wymiary poprzec a3 przy ograniczonych masowych natęże-

TM64SOZ
4
niach przepływu powietrza m < 4050 kg/8, co obniża poważ-
nie ciąg czołowy silnika;
ograniczone prędkości obwodowe wirnika ze względów wytrzyma=

Giey u
ZB
łościowych - (4, X460-490 m/s /tylko dla super stopów, ewentu-

10
o
alnie zbrojonych tworzyw sztucznych możliwe jest uzyskiwanie

mo
/
/q/
550 m/a/ od których zależy zarówno 5, X /150-170/-10'J/kg,

*/
p
4
i spręż Js X4,2Fe 25,0 ,

oBamo0t uKpdezaić
NU sT

y eziId
L
Obok przytoczonych wartości Hs ć Sz sprężarka pro-—
ieniowa osiąga!
sprawność adiabatyczną

lie T usz
— aj Ś 01540460;
sprawność efektywną - e
7 a
= 7
Jozef i ą ę
sprawnoś ć Fz4
Ż
„* 2
mnie j—
h
szą od sprawności /2,/ _ 0 około 0,531,0%;

08UZ0
I
sprawność hydrauliczną - %
x
Ś 0,62:0,71, 2
Na rys. 59 przedstawiony został schemat podsawowy sprężązr-

z
ieniowej z zaznaczeniem podzespołów, oznakowaniem oha=

ta

«
Ź

yo
41
wo Tua Tuk
ystycznych,
KuzodąsAxta4

za
£89
/ Wlot do kanału przepływowego sprężarki — zapewnia doprowa—

ś £mOt
re
lzenie powietrza do kanału przepływowego wirnika z
5
E u
p możliwie
ne Łymi stratami oraz konieczne zawirowania strumienia wzglę-
Fa

[>
m
dem kierunku obracania wirnika, Pierwszy cel zostaje osiąg=
2z Te

nięty za
IBUD

pomocą kierownic. wprowadzających strumień powiat-

rzą„ą /
Pa ną rys.59/ stycznie do kanału przepływowego wirnika, ;
przy czym lekko zbieżny kanał wlotowy /4, 24.
40 IB

ułatwia”
ad
4BU JUJ

jący ujednorodnienie parametrów, powinien zapewnić w przek-—

r
p
"U
TU 16M

roju 1-1 osiową składową prędkości strumienia G„<700+%607%,

Cel drugi, gdy zawirowanie jest konieczne, zapewniają łopat
ki zawirdy „jące /tz na rys, 59/. Parametry w przekroju 1-1
ocenia się zwykle na średnim promieniu FT, który dzieli pola
A, na dwie rówie części:

131
 się wlot dwustronny /por. rys. 59b/
Przy dużych m stosuje
dwustopniowego schematu sprężarki /rys. 580/
W przypadku
w kanał przepływowy wirnika drugiego
parametry na wlocie
stopni w silnikach lotniczych nie
stopnia /większej liczby
parametry na wylocie z pierwszego stop-
stosuje się/ tworzą
przypadku kombinowanej sprężarki osiowo-pro-
nia. Podobnie w
/rys. 58d/ parametry na wlocie w stopień promie-
mieniowej
parametrami na wylocie z ostatniego
ńowy są jednocześnie
stopnia osiowego.
wirnika - stanowi bardzo ważną fa-
b/ Wlot w kanał przepływowy
strumienia powietrza przez kanał przepływowy
zę przepływu
od przekroju 1-1 strumień porusza się
sprężarki. Począwszy
c
lędne Joe r
Rys. 60 Trój
Trójkąty Ś
prędkości na wlocie w kanał przepływowy
ruchem złożon ym; w którym
y ) obok prędkości
prę bezwzgsię
się stru- wirnika
pojawia się także prędkość względna W poruszania a/ brak zawirowania, łopatki proste;
kanałów między łopatk owych przemie sz- b/ łopatki zagięte w kierunku wirowania wirnika;
mienia względem ścian
prędkością obwodową U, Między tymi prędkoś- e/ owanie
zastosnia w zawirowania wstępnego w celu
czających się z obniże
związek określony równaniem wektorowym: i- krawędzie wlotowe łopatek;
ciami istnieje
POSASUBA
ape 141 2- strona pracuj
I ąca;
Jąca;
7. wii /141/ 3- strona niepracująca;
1- rozprzestrzenianie oderwań strumienia;
5- linia szkieletowa profilu łopatek;
interpretacja tego równania zwana jest trójkątem
Graficzna
two- 6 - Lawiconanie U5TęPWE
prędkości /trzy prędkości €,w „u. dodane geometrycznie
onieważ ze "zrostem prędkości obwodowej wirnika u /uzasadnio—
rzą trójkąt/«
wpływm 4 na (5, 4 z” / rośnie także pręd-
w kanał międzyłopatko- m silnym
W tych warunkach wejściu powietrza
ść w, przy jednoczesnym istnieniu ograniczenia:
towarzyszą minimalne straty, gdy wektor prędkości
wy wirnika
w przybliżeniu styczny do krawędzi wlotowej wirnika.
W, jest 9856905
rozwinięcie M) > E—UJE
W celu zilustrowania zjawiska przeprowadza się
Z
wykonanego na promieniu średnim r na
walcowe go przekroju
30 często należy obniżać tę ostatnią przez wprowadzenie wstęp-
płasżyźnie rysunku /rys. 59a/. Otrzymuje się wówczas pali-
:o zawirowania strumienia w kierunku wirowania wirnika o war—
sadę krawędzi wlotowych przemieszczającą się z prędkością

60a/. Trójkąt prędkości zbudowany w przek=

obwodową u /rys.
GŚ 40735m0
1-1 wykazuje wyraźnie /rys. 60a/, że przy pros-
roju wlotowym
nie można uniknąć oderwania od ich powierz-
tych łopatkach
, składowa prędkości «c, utrzymuje przy tym nadal wartość
chni niepracujących /oznaczono je umownie znakiem -, dla
, a kąt [e, /por. rys. 600/ zawarty
(©O0 — 160 "Vs
powierzchni pracujących oznakowanych znakiem
odróżnienia od
zedziale /8, 4/8740". Przy dużych wymiarach wirnika
+/. Dlatego krawędzie wlotowe łopatek wirnika są zwykle za-
wlotowó jego łopatek wykonywane są w postaci
szkieletowa 1wędzie
ginane w kierunku jego wirowania tak, aby linia
się W przyWię= l izespołu zwanego potocznie zabierakiem,
profilu krawędzi wlotowej łopatki pokrywała
Prz yw strumienia na odoinku k-k 1 1-i jest enerzetycznie
wektora prędkości Ż /rys.60b/. 3
żeniu z kierunkiem działania

f
132
 oraz 2
2 a LE
4;
4. KR
4
.
gdzie G=60 —OOPĘ 7 prędkość utrzymywana w przekroju k=k

Rys, 61 Schemat powstawania siły odśrodkowej w kanale

- przekrój 1-i międzyłopatkowym wirnika

Wirnik jest podstawowym podzespołem sprężarki umożliwia-

jącym przekazanie strumieniowi powietrza doprowadzonaj pra—
przy czym (©, c,. w pierwszym przybliżeniu. cy jego obracania, Wzdłuż kanałów międzyłopatkowych wirnika
nie ciśnienie /por. rys. 59b/ powietrza wskutek tego, że
warstwy powietrza położone na mniejszym promieniu pod wpły—
wem oddziaływania sił odśrodkowych przemieszczają się i wy-
gdzie 2»
3 = 097-099 - współczynnik strat ciśnienia dla 'ierają nacisk na warstwy położone na większym promieniu,
wlotu
Rozbieżność kanału międzyłopatkowego sprawia, że prędkość
jlędna w wzdłuż kanału otrzymuje prawie stałą wartość na-
tomiast prędkość bezwzględna c rośnie /por, rys, 62/. Tak
doprowadzona praca obracania wirniką zużywa się na
c/ Przepływ przez kanały międzyłopatkowe wirnika — odbywa się
'ost ciśnienia i energii kinetycznej struwienia powiet-
pod wpływem oddziaływania sił odśrodkowych na cząsteczki
por. rys, 59b/, Na rys, 62 przedstawiono trójkąty pręd—
strumienia powietrza w kanale /rys, 61/;
kości w kanale międzyłopatkowym wirnika, Wskutek bezwładnoś—
p
pi powietrza wektor prędkości w odchyla się
Az AM =7 /142/ od kierunku
promieniowego w kierunku przeciwnym do wirowania wirnika.
Wektor prędkości Ć jest wypadkową prędkości Wi i zgodnie
z r. 141 i odchyla się od kierunku obwodowego /zmniejszając
4Af, — siła odśrodkowa działająca na element masy

strumienia AK, na promieniu r /rys.61/

akładową obwodową cz,'/.

134
 Po wykorzystaniu związków 33 i prostych przekształce-
się wyrażenie na pracę efektywną sprężarki

Po wprowadzeniu współczynnika mocy %. oraz wyrażeniu

2 /

pracy m w postaci r = Ay 4 (/ «, =q03*905-

współczynnik tarcia/ wzór powyższy otrzymuje ostateczną
postać:

/ 2 =
5 = (uż ką — Gr /143/

wyjaśniającą bez komentarza wpływ różnych czynników na le,

wśród których największe znaczenie wykazują: prędkość obwo-
dowa ć, wirnika oraz współczynnik mocy JA . Wykorzystanie
w dalszym ciągu wzorów definicyjnych 133, 138 1 140 prowadzi
Rys. 62 Trójkąty prędkości w kanale międzyłopatkowym także do ujawnienia wpływu «u na spręż sprężarki. Istotnie;
jusić z
wirnika

Odchylenie to ocenia tzw. współczynnik mocy 2e=*—— 4 2 = fa 1 RT" (Ę" Ja

określany zależnością doświadczalną:
Znajomość m £ /ę daje możliwość określenia mocy
niezbędnej do napędu wirnika sprężarki /ę:
ś: ZR ZE 036 79%
A 2 = hl
gdzie
Z, =16229 - liczba łopatek wirnika Pozostałe parametry na wylocie z wirnika określają wzory:
względnie kątem © + 714416” /rys. 62/ : 42
W
atosuje
celu określenia
się równanie
mocy
momentów
niezbędnej
ilości
do
ruchu
napędu
Eulera
sprężarki
/por.r.32/,
5=5* zz/ (005% 5I- z]2-7 Ń
które w przystosowaniu do wirnika sprężarki ma postać: . 2

Ą
z =M - M, Tw =ń/(e, 4,7)
"a alten jm
przy czym wykładnik politropy n zawiera się w przedziale
gdzie
n=1,4521,55,
M, - wypadkowy moment sił zewnętrzny/przyłożony do
: Ę d/ Przepływ przez dyfuzor szczelinowy-ma na celu ujednorodnie—
masy powietrza przepływającej przez wirnik;
nie parametrów przed wlotem w dyfuzor łopatkowy . z jednoczes-
M, - moment obrotowy na wale wirnika;
nym obniżeniem prędkości przepływu tak,aby My L1,151,2.
M, - moment oporowy wywołany tarciem bocznych ścian
izor szczelinowy jest kanałem rozbieżnym utworzonym przez
wirnika.

136 137
Tory

Zakładając wstępnie
sł niezmienność gęstości
pisać równanie ciągłości dla przekrojów 2-2
63 Parametry dyfuzora szczelinowego

t — tor ruchu cząsteczki powietrza

przez izor łopatkowy - związany jest z dalszym

2 / Przepływ
(pp z C, SIA Oy ZB A META 0JA mniejszaniem prędkości przepływu i zamianą energii kine-

strumienia na energię potencjalną ciśnienia. Dyfu-

rzy zespół profilowanych łopatek rozmiesz—

z którego wyznacza się
czonych na obwodzie wirnika między promieniami r.1 ra

lmovs, 59a 1 64/, Rozbieżne kanały międzyłopatkowe porząd-

eczek i umożliwiają skracanie ich torów bez

7 derwań strumienia od ścian kanałów. Dzięki
Z równania energetycznego prze

kąt ., na wylocie przewyższa kąt «*,' na wlocie. Zwyk-

wynika; temu
„ Podczas przepływu przez

kanały międzyłopatkowe dyfuzora muszą być spełnione jedno-

cześnie dwa równaniaż

. .
przepływu między przekrojami 2-2 1 3-31
©raz ciągłości

A: Gar stolu Pat M ddsh 3 s/znod3 f3

gdzie n=1,872,0-wykładnik politropy sprężania w dyfuzorze

szczelinowym /duża wartość n wynika z dużych
strat towarzyszących przepływowi/,

Ponieważ wartość cz /wzór 144/ uzyskano przy założeniu fa fe, równanie politropy
Wykorzystując / (Z
więc po wstępnym określeniu 72 l /e' należy rachunek powtó- n=1i,61,7 oraz zakładając bz=bz,
11ku politropy
rzyć, watawiając do prawej strony równania ciągłości wyliczoną się łatwo do postaci:
sprowadza 4
;
z, = RT7 / z, Np=f
RÓ 1
do
że
uzyskania
obniżenie
zadawalającej zgodności stron. Należy zauważyć,
Próg JB fa/
liczby Kw wymaga zwiększenia średnicy <44;
 Cz: c 9
| az xliyja (ą k
RP=4
4R >
"OGIER
< z <
oraz
44-7 f /3( 75,

n=i,8+1,9 - wykładnik politropy procesu sprężania

gdzie
w łącznikach,

podczas przepływu przez łączniki nie powinien

Strumień powietrza
się od ich ścian w związku z czym dyfuzorowość kanału
odrywać
/kąt rozbieżności równoważnego dyfuzora stożko»+
jest ograniczana
nie może przewyższać 8+127/, a gdy wymagana jest gwał-
wego
zmiana kierunku przepływu wprowadza się kierownice
towna
/por. rys. 60a/.

(0) r. ię po $w

Oś

Rys, 64 Param try dyfuzora łopatk

Ł - łopatka dyfuzora

a ęr
następnie związuje
rozwiązuje ggraficzni
cznie po wstępnym
t założeniu
4—r.e.P.
kilku tempera
ur ? leżących w obszarze spodziewanej wartości 1
ÓWT nm
równaniom *a"a" i
Ta. Przecięcie krzywych odpowiadającycł
przedstawionym w układzie wspórz

Rys. 65 Graficzny sposób wyznaczania prędkości i tem-

szukanym warżłościom C si łopatkowego
peratury na wyłocie z dytuzora
:
do KONSETUK« arek Ipromieniowyc a - krzywa zbudowana na podstawie równania
: z ł - sea : Ę
PT-6/ zami zy ciągłości;
silnik
b - krzywa zbudowana na podstawie równania
i
dyfuzor rurkowy, energetycznego przepływu
t/
1 Prze
przem yw przez
r -. łącznik
a = 5 — wiąże
a się z ostatecznym ob

prędkości powietrza na komory spalania do wartości

m
2.2.3 Sprężarka osiowa
4 4”
©,as1001-a 0) mm/8,
/£6 Liczba
Liczb iłĄ łączników
z ków i ich geometria zależ:
konsżrukcji komory spalania, W lną ich cechą jest rozbi „
osiowa jest wirnikową maszyną przepływową osio-
Sprężarka
1 przepływowego. Paramet łącz—
na wylocie z obracania wirnika na przy-
wą zamieniającą pracę mechaniczną
ków w pr zekroju 4=Ą /rys 59a/ są wyzna
P.L St znaczane przez związki. przez jej
rost entalpii strumienia powietrza przepływającego
Cz'- € 2
/3 AR kanał przepływowy,

140
141
- gkomp ną budowa;
- gkł«

W:
N przedstawiono ś5«
aaczeniem tworzących ją pod aniem przekrojów

'h, i4 z at 42 . ie z powi

Podsta D

— kadłub —

nę oddzielającą kar Rys. 66 at wielostopniowej sprężarki osiowej

wlotowy wieniec kierownic;
- wieńce wirnikowe /w wieniec wirnikowy;
profilowanych łopatek, mocującyn - wylotowy wieniec kierownic;
- prędkość względna;c - prędkość bezwzględna;
/tarcze, bębny/ 1 e ędu F - temperatura; p - ciśnienie; W - wirnik;
menty łączące/ tworzą obracający się zespół zwany wirnikiem I-szy - pierwszy stopień; n-ty — ostatni stopień

Za ich pośrednictwem do strumienia powietrza jest dostarczana

praca efektywna sprę Proces sprężania powietrza w sprężarce osiowej może więc
- wieńce kierownic /w skrócie WK/ — tworzące nieruch 1y jako suma procesów sprężania w kolejno po sobie
dy profilowanych łopatek, Celom wieńców kierownic jest z ych stopniach, W związku z powyższym podstawowe zna
na energii kinetycznej strumienia na energię potencjalną © enie dla poznania całości procesu sprężania w sprężarce mają

nienia oraz korzystne usytuowanie wektora prędkości bezw iska związane z pracą pojedyńczego stopnia.
nej strumienia przed wlotem w następujący po nim wieniec wir— wirnikowy profi-
rężarki osiowej - tworzy wieniec
nikowy.
anych łopatek /WW/ oraz wieniec kierownio /WR/ uzupełnia-
Zespół łopatek wieńca wirnikowego /WW/ 4 współpracującego wieniec kierownic
na wlocie do sprężarki przez wlotewy
z nim wieńca kierownic /WK/ tworzy tzw. stopień sprężarki zdol- a na wy-
ożony z ustalonych lub nastawnych łopatek,
ny do zrealizowania procesu sprężania powietrza, Wyjątkowo wieniec kie-
locie ze sprężarki przez wylotowy nieruchomy
pierwszy stopnień może być wyposażony dodatkowo we wlotowy wie- yWK/
niec kierownic /WWK/ złożony z łopatek ustalonych lub nastaw
nych a ostatni - nawet w dwa nieruchome wisńce kierownic, li-
 67 przedstawiono Schemat stopnia spręż
Na rys.
oznaczeniem przekrojów i wymiarów geometrycznych, Oznacz
z
natomiast litero
nia
L » cyfrowe
Y odnoszą się « do p przekro i ów, ,
/promieni/. Bez oznaczeń literowych występują pa-
dośrednic
4
rametry na promieniu średnim, np.

-— Średnica /pI omień/ zewnętrzna w

- _/
d„_/r>2%
2z/
- średnica /promień/ wewnętrzna w przekroju 3-3
— dzy/Tzy/
średnica /promień/ średnia w przekroju 1-1
- d4/r4/
arametrem jest tzw. średnica /promień/ wzgl
zmienna wzdłuż kanału prze 5 rę

— d=0,420,6 - pierwsze stopnie;

— d=0,65+0,75 - środkowe stopnie;
- d=0,85+0,95 - ostatnie stopnie
przepływowego stopnia /także sprężarki/
Wzdłuż kanału
nieznacznie składowa osiowa prędkoś—
rośnie gęstość i maleje
gęstości w związ z czym
ci bezwzględnej. Przewo.ża wzrost Rys. 67 Geometria stopnia sprężarki osiowej
i stopni 1 sprężarki są zbieżne zgodnie r - kierunek promieniowy;
kenały przepływowe
a — kierunek osiowy
z równaniem ciągłości
4

tO Pomijając straty w ramach

M = c AG jednego stopnia można przyjąć
na podstawie równania Bernoulliego i wykresu zmiany
przepływowy
a
paramet—
kanał
/

Podczas przepływu powietrza przez

rów:
się prędkość względna w, którą > Nz
wieńca wirnikowego pojawia - z
dla WW 4+R p,AAZNARE
ż 7 Ą+ Żnz? ca dc SEA Apfyw ZB. o = 5 e
powietrza względem ścian kanału przemiesz-
mają cząsteczki
z prędkością obwodową u. Ponieważ prędkość 2 zŁ
czającego się 2 4
7 _23c.
AK ZRT Z

9 |
od promienia u=f/r/, przeto przy wszystkich - dla WK Pe * faz = /5+
obwodowa zależy
stopnia należy podawać promień na
rozważaniach dotyczących
one prowadzone, Przy braku specjalnych oznacz
którym są
one promienia /średnicy/ średnie fm fu = średnie gęstości strumienia w WW 1 WK
przyjmuje się, że dotyczą
oczywiście: Przyrost ciśnienia w stopniu wynosi wię Gz
W ogólnym przypadku jest c.

a, ź d ż dz
SU 2 MAW 517 /145/
wzdłuż długości stopnia różnice te są niez-
Ponieważ jednak
ępuje pod wpływem spadku energii kinetycznej
naczne więc często zakłada się w przybliżeniu: strumienia
w chu bezwzględnym /WK/ jak i względnym /WW/ .
Ą wiec EW ze x 44 = £ Prof ilowane łopatki w palisadach
dza, = A zd WW i WK tworzą kanały
ą /dyfuzorowe/
/dv . 7, .,
Przepływ przez te kanały ma charakt« er

144 j45
 przestrzenny, który jednak w calu

się ą przepływ płaski wprowad jojęcie stopnia

mienia
elementarnego, W tym celu bierze się wałcowy
>c1e /umożliwłia uzyskanie zawirowania wstępnego/.
grubości dr na średniej średnicy d, a nas-
łów o elementarnej
rozwija się go na płaszczyźnie otrzymując płaską pa-
tępnie
lisadę profilów /rys. 68/ zwaną stopniem eleunqtarnym. Cha-

rakńeryzuje się on
- stałością średniej średnicy wszystkich podzespołów stopnia

|
|->
powierzchni walco-

e
/przypływ odbywa się wzdłuż tworzącej

=:
wej, oś której pokrywa się z osią obrotu wirnika/;

—- niezmiennością parametrów wzdłuż elementarnćj wysokości

stopnia,

Rys. 66 Schemat powstawania stopnia elementarnego

a/ schemat wykonywania przekroju walcowego A-A;
b/ płaska palisada profilów, Rys. 69 Schemat stopnia elementarnego /pierwszego/
WWK -— wlotowy wieniec kierownic;
WW —- wieniec wirnikowy;
Dalsze rozważania dotyczyć będą w ten sposób zbudowane-
WK —- wieniec kierownio;
go stopnia elementarnego, 8:18 prędkość bezwzględna; u;- prędkość obwodo—
schemat stopnia elementarnego wa; w.= prędkość względna
Na rys. 69 przedstawiono
/pierwszego/. Charakterystyka przepływu przez ten stopień
WW - profilowane łopatki przemieszczające się z prędkością
jest następująca:
obwodową U tworzą kanały rozbieżne /dyfuzorowe/, Pojawia
WWK - łopatki o ustalonym położeniu lub nastawne tworzą ka-
się dodatkowa prędkość względna w,» którą cząsteczki stru-
nały zbieżne dzięki czemu przepływowi przez kanały między-
mienia powietrza mają względem ścian kanałów przewieszcka—
łopatkowe towarzyszy lekki wzrost prędkości /4 > i spa-
Jących się z prędkością obwodową u. Prędkość W wyznacza
dek ciśnienia /P < A/ . Wzrost prędkości przyczynia się
się zgodnie z równaniem 141 odejmując wektor prędkości eb-
do ujednorodnienia strumienia przed wlotem w WW oraz umoż-
wodowej U od prędkości bezwzględnej Gy. Prędkość w, Ba War-
tość największą wśród prędkości W,» 2, f u, w związku z czym

146

147
« ona też określa wlotową liczbę Macha May, 2, 5 ZEE

Wartość w. można zmieniać za pomocą wstępnego zawirowania

/146/
strumienia /odpowiedniego położenia wektora cz/ tak aby

uzyskiwać poniższe zakresy liczb "fan, Zwykle jestt

- w stopniach poddźwiękowych - Ka, Ć 0,85+0,953 - w stopniach poddźwiękowych
az VG k
— łsę=/,, < 12-135 / bt,Iz = 46730
x .
4%;
w stopniach okołodźwiękowych — 4%, z 0,9541,1 ;
NAŃ A s AZ
- w stopniach naddźwiękowych - Mm sle - w stopniach około-i naddźwiękowych - zę UE:20f z > 10:60 7
W wieńcu wirnikowym następuje spadek prędkości względnej
- Trójkąty prędkości — określają kinematykę przepływu stru-
wa < W /dzięki dyfuzorowości kanałów międzyłopatkowych/ mienia przeźż stopień i stanowią podstawę do zbudowania pro-
powodujący wzrost ciśnienia P> P4 OTAZ przyrost prędkości
filu łopatki tak WW jak i WK, Trójkąty prędkości można zbu-—
bezwzględnej C2> 04 wywoływany doprowadzeniem do strumie-
dować na podstayie przeprowadzonej wcześniej analizy przep-
nia powietrza pracy efektywnej stopnia 4% /patrz niżej/, ływu przez stopień. Zwykle trójkąty prędkości na wlocie i wy—
WK - profilowane łopatki o ustalonym położeniu, niekiedy
locie ze stopnia przedstawiane bywają wspólnie /rys, 1T0/.
/zwłaszaza pierwszych stopni/ także nastawne , tworzą ka-
Na rys. 70 zaznaczono także podstawowe składowe prędkości
nały rozbieżne /dyfuzorowe/, Powodują one dalszy przyrost
tworzących trójkąt oraz charakterystyczne kąty,
ciśnienia P3z Z Pp. oraz nieznączny spadek prędkości CZESZE

Ustawienie łopatek w palisadzie umożliwia korzystne położe-

pie wektora cz na wylocie ze stopnia. Należy zauważyć że

jest ono zbliżone do położenia wektora Cz: a zmniejszenie

prędkości bezwzględnej także nie jest duże i w ramach jed-

nego stopnia w przybliżonych rozważaniach często zakłada się

Bu 28.
3 1
Należy jeszcze raz podkreślić, że wszystkie prędkości

u, ©, w /zwłaszcza zaś u/ zmieniają się wzdłuż promienia:

u=rozufr), cse(r) Z" m=w(rj,

w związku z czym powinno się zawsze określać promień na któ-

rym rozpatrywane są parametry stopnia. Jeżeli brak takowego

określenia uważa się, że rozważania dotyczą promienia /śred-

nicy/ średniego.
b/
« S$pręż stopn > określa przyrost ciśnienia w stopniu:
"PIWA PODA *
ODC. raki 042
% = 8 /dla pierwszego R$ 46 87

Ponieważ wyżej zaznaczono, żę cą © 04 więc w ramach jednego

stopnia jest także ą = he.

Spręż określa wartość koniecznej pracy boć , która
Rys. 70 Trójkąty prędkości w stopniu sprężarki osiowej
powinna być doprowadzona do strumienia powietrza:
 prędkości bezwzględnej na wlocie
Składowa osiowa
80-220(40)76 określa wymiary promieniowe przy danym przez kanały międzyłopatkowe wirnika za pośrednictwem ło—
Ca-< LO
-4 ona
żśrednio 4Ca a $+/©%
natężeniu przepływu m, Maleje patek.,
stopniu /na pierwszych stopniach <4G4 * O -= 40 Tys 4 ACGZIÓWDJĘ Lsę 5
na Do stopnia doprowadzona jest praca efektywna
wylocie z ostatniego stopnia sprę-
na ostatnich/ i osiąga r3 którą zgodnie z równaniem energetycznym przepływu zapisać -
żarki Cza_= 400 ZYHO(NO) IŚ - można w postaci:
jednak jednego stopnia Czą Ż Cza * Era
W przedziale
znaczenie dla Cz -
= hyhy = $(5-7)%
—
posiada zasadnicze y*
u
(gę
'
Prędkość obwodowa
stopnia /patrz niżej/. Jest ona
wielkości pracy efektywnej
względami aerodynamicznymi i wytrzymałościowymi
ograniczona
tam największe a zgodnie z uogólnionym równaniem Bernoulliego w postach t
średnicy zewnętrznej /występują
i wynosi na
żę
S-Ę | 7 Gr
7 Gry! ?

|
wartości/
— w stopniach poddźwiękowych ze Lsę z Lato * Urs £
m AS 290-380 7% aerody- * sŃ
względu na ograniczenie
namiczne /wielkość prędkości Wy 03% 94
Gdy pominie się przyrost energii kinetycznej
- de £ 400 450/500) 76 - w stopniach naddźwiękowych ze
względu na ograniczenia wytrzy-
łatwo otrzymuje się:
małościowe.
kanał wiłtca wirni-
bar Gz" P> Usta
Podczas przepływu strumienia przez
TRZE
obrót wektora prędkości Zwańy potocznie
kowego następuje przedziale jednego stopnia praca ls4 jest
co oznacza że w
w wirniku” i mierzony "różnicą skła-
uskręceniem powietrza Praca pokonywania tarcia
porównywalna z pracą bota „
dowych: w stopniu wynosi:

22](8 -2)
Ah, = Wru” LM
br FE
przy czym łatwo udowodnić, że: s
gdzie ?
AW, ZAC > Zu Cru AT=Iz> 4
= 30740

W
/przyrost temperatury w stopniu/;

A%,=4aC, ma duży wpływ na wartość pracy efektyw- 7= 445 >44B ” - wykładnik politropy sprężania w
Wielkość stopniu,
nej stopnia.
a praca politropowego sprężania w stopniu:
4, do prędkości obwodowej u nosi
Stosunek składowe j
nazwę współczynnika natężenia przepływu: ż bot, = GZ R(5-L)
/141/ Pracę efektywną stopnia można także wyrazić przez pa-
rametry kinematyczne strumienia wykorzystując do tego oelu
prędkości buduje się zazwyczaj na trzech ilości ruchu Eulera /wzory 32-35/, Pomi—
Trójkąty równanie momentów
średnim r, zewnętrznym r_ i wewnętrznym rz_.
promieniach: Jając mały moment tarcia w stopniu otrzymuje się

stopni - określają wielkości energii bądź dopro-

- Prace
(zjz tulku Cie) UAC = MAMY /148/
stopnia z zewnątrz /praca efektywna bg / względ-
wadzonej do
nie przekazywanej strumieniowi powietrza przepływającemu
 Równanie powyższe wykazuje wyraźny związek mięcizy lą parame t- /por, wzór 146/:
rami kinematycznymi stopnia w szczególności reprezentowany?4 Pa
AL 4-1
zr 7 Ke 2.
k
06 a” zr R7(%
«
przez prędkość obwodową u i skręcenie powietrza w wieńcu
EZ 7 |

<= zma
wirnikowym ór, = ac . Do oceny 4%, wprowadza się
tzw. współczynnik ra , zwany także współczynni-
kiem obciążenia wykorzystywana do oceny odchylenia procesów rzeczywistych
stopnia;

p
od ich idealnych wzorców,
149/
Reakcyjność stopnia - określa podział pracy izentropowego
Współczynnik Z = ma(r) i maleje ze wzrostem promienia sprężania powietrza między wieniec wirnikowy i wieniec kie-
Zbyt duże zawirowanie grozi odrywaniem strumienia od krawę— rownie+ i de
dzi:spływu łopatek wirnikowych co ilustruje rys, 71. 2 pomo-
cą współczynnika 2 i wzoru 148 łatwo znajduje się wyraże-
nie: gdzie ,
= «4 |
a = kę kb — praca izentropowego sprężania
/1 50/
powietrza w wirniku ;
które w sposób jafny wskazuje wpływ prędkości obwodowej W przybliżeniu dla jednego stopnia można przyjmować,
pracę efektywną że:
stopnia, Wzory 148 i 150 stanowią podstawę
do ogólnie przyjmowanego związku ly zconsł M, | bSę * A * bk.
gdzie PY
P JRRT
bę) cj iz — praca izentropowego sprężania powietrza w wień-
cu wirnikowym ;
Le - praca izentropowego sprężania powietrza w wień-
e W M, i 4c w1 cu kierownie,
CY Rekacyjność np. J5=396 oznacza więc, że;
M0 — - 60% pracy izentropowego sprężania w stopniu przypada
14% )5ć) AWymax " na WW;
- 40% pracy izentropowego sprężania w stopniu przypada na WK,
i W, Reakcyjność może być także wyznaczona przez parametry
W 2 kinematyczne stopnia, Po szeregu przekształceń otrzymuje się
zależność:
z
Rys. 71 Wpływ zawirowania strumienia spowietrza na
opływ łopatek wirnikowych /152/
a/ opływ łopatek przy normalnej wartości AM;
b/ opływ łopatek przy największej możli Ze wzoru wynika, że istnieje powiązanie między 8 GiĘ,
wartości aw, max=tL (m=4); a

1 - obszar zawirowóń wywołany oderwaniem przy czym Cy obniża f3 i odwrotnie, W związku z tym::
strumienia z powodu zbyt wysokiej - w stopniach poddźwiękowych gdy <.7O© jest Ę
tości aw,,
A fs = Q5+4965 na pierwszych stopniach;
i
Minimalną wartość/pracy sprężania powietrza w stop = PR 07-98 na ostatnich stopniach:;
do założonego ciśnienia jest praca sprężania
gdy f5"45 trójkąt prędkości jest symetryczny.
izentropowego
- w Btopniach bez wstępnego zawirowania = o jest zwykle

fs
J> = 07-88.

Reakcyjność zawsze maleje wzdłuż promienia.

p
ź
- Sprawności stopnia - oceniają odchylenia określonych prze-

hiegów sprężania od jego idealnego wzorca /por.136-139/.

- sprawność adiabatyczna stopnia;

=—<Sr——2 < 085+9%0>

fw Ste by EE ROA OSW?
- sprawność politropowa stopniaż h 1 - linia szkieletowa profilu;
2 - krawędź napływu; 3 - krawędź spływu;
P> saZ
. 4ęż
7 12%z ż
£489+9QŚ; ż
fk, ZZA k
a/ położenie największej grubości profilu;
b/ cięciwa; c/grubość profilu;
Pa Ma bsę
X4 - kąt wygięcia krawędzi napływu;
Sprawność 4, bywa często wykorzystywana w celu okreś— 12 — kąt wygięcia krawędzi spływu
- kąt wygięcia linii szkieletowej
lenia wykładnika n; 4
rk
profilu
- sprawność efektywna stopnia - 7,= 7 «*
- współrzędne bierzące profilu

N
ę Sz
- sprawność stopnia w parametrach spiętrzenia - e 7 Położenie największego wygięcia linii szkieletowej
sę ?
W ramach jednego stopnia można przyjmować: profilu wynosi:

x
- a =/0,4 4 0,5/b - dla profilów poddźwiękowych;
ść Pte - a =/0,5 + 0,6/b — dla profilów poddźwiękowych przystoso-
wanych de opływu prędkościami okołodź—
Sprawności umożliwiają przedstawienie pracy efektywnej
więkowymi,
w postaci:
Największa grubość procentowa profilu Enax = 1006
wynosi:
— Emax= 18 *127% - podstawy łopatki;
— Eg FRED - u wierzchołka łopatki,
- Parametry geometryczne profilu Przy krótkich łopatkach, gdy d >0,75 łopatki mają

z dobrego pro-
grubość stałą wzdłuż wysokości wynoszącą Z£,,,=S+©8%.
Profil sprężarkowy poddźwiękowy powstaje
W poniższej tablicy zestawiono dane profilu o grubości
filu aerodynamicznego symetrycznego metodą nanoszenia jego
€ s 12%:
współrzędnych na linię szkieletową profilu sprężarkowego
/miejsce geometryczne okręgów wpisanych w profil/. Parametry
charakterystyczne profilu przedstawia rys. 12. Długość cię-
oiowy profilów łopatek zależy od ich długości 1 i tak:
—- D m /0,25 2 0,35/1 - dla pierwszych stopni na promieniu
podstaw Tyi
— b = /0,40 + 0,55/1 — dla ostatnich stopni na promieniu
podstaw Ty*
 Współrzędne Y, a Ja odkładać należy

199'c-|9G*p-|62*G=|08'6-|00*9-|46*G-|FL'G=|
g Ś prostopadle do

g9*€
linii szkieletowej w odległościach x=g- od nóska profilu,

c/ Parametry geometryczne palisady profilów

|9G'y
0*09
Szereg profilów ustawionych obok siebie w charakterys-
tyczny sposób tworzy palisadę profilów, Jej opływ różni się
|62*G od opływu wyizolowanego profilu pojedyńczego tym, że profil
o0*05|

taki opływany nieskończenie dużą masą nie jest w stanie zmie—

nić ani kierunku ani wartości prędkości strumienia. Natomiast
|08*G
ofov]

w palisadzie, gdzie na każdy profil przypada skończona masa

opływającego powietrza następuje zmiana kierunku przepływu
|00*9

strumienia a może się także zuieniać wartość jego prędkości,

o*oe|

Rozróżnia sięt
- palisady opóźniające wymuszające oprócz zmiany kierunku
|76*6
o*sz]

także zmniejszenie prędkości strumienia AŻ K Wył;

- palisady przyspieszające wymuszające oprócz zmiany kierun-
|bL'G
o*oz]j

ku także zwiększenie prędkości strumienia /Wa > W4/i

; - palisady akcyjne wymuszające jedynie zmianę kierunku stru-
$E'G-|
|he'G

mienia /4 > Wa/ »

O'ŚL

Pierwszy rodzaj palisady jest stosowany w sprężarkach,

dwa pozostałe w turbinach. Przytoczony niżej opis dotyczy
89'7
|e9'b
0'0L

palisady sprężarkowej.
Profil w palisadzie /rys. 13/ charakteryzuje się kątem
|oz*y

OZ 'b=|94*€-|

konstrukcyjnego ustawienia ż” oraz podziałką t ustalającą

GŁ

odległość między profilami, Poza tym wielkościami charakterys-— '

tycznymi są:
j96*€

Ą
06

- fa * fk - kąty konst-rukcyjnego ustawienia krawędzi

jĘS===g=="=="F="R=H napływu i spływu /między stycznymi do 1i-
Z9'2—
|29'z
G*z

nii szkieletowych i czołami palisad/. Róż-

i nica Pm - Je tworzy kąt napływu "i" wy-
|68'1 | O

68*L-|
|G2'L

noszącyt
Le*0

1e'0-|
0'G6|

Ą i = 0 2/-29- na pierwszych stopniach;

==s==

i=+102 +20 - na ostatnich stopniach;

o |%0013 = x| L

|Gt'L
O

Gp *L-|29'2=

zaś różniea fa"A - kąt odchylenia óz

0/06]
400g = £|2

- 435 =Ą Pr - kąt skręcenia w palisadzie /w sprężarkach

2.

? ' af5=15
3 2597;
292
0'08
4=

ą RE

- 8 - szerokość wieńca /s=bsin ) /.

3

Najważniejszym parametrem palisady jest tzw, gęstość _

palisady określana stosunkiem cięciwy do podziałki,
ę I

ę
L|
JI
|

1
!
I
I
1

|
 la osgtatnicj) 6tOpn ń

6 wzrostem promienia 1 odwrotnie,

N

C
©

A
We,

Rys. 74 Siły aerodynamiczne działające na profile

palisady

Siłę P /rys.74/ można także rozłożyć na składowe dzia-

łające w kierunku obwodowym > i osiowym Pa „ Posługując
Rys. 13 Parametry geometryczne palisady profilów
1 - kąt napływu strumienia; 4 - kąt odchyłe- się równaniem ilości ruchu uzyskuje się:
nia strumienia; Ó% ć Ax - kąty konstrukcyjne-
go ustawienia
Y
8
krawędzi
= kąt ustawienia
—- Bzerokość
napływu
łopatki;
i spływu;

wieńca;
Pe A Zyczy/ © Bar,
t - podziałka palisady,
Ea /P2"P4/t — © /w w a/
Podczas przepływu strumienia przez palisadę na każdym
P - powoduje powstawanie momentu oporowego, pokouanie
z tworzących ją profili powstaje siła aerodynamiczna P, któ-
którego jest warunkiem możliwości obracania wirnika,
ra w przypadku gazu idealnego działa w kierunku prostopadłym
ze W1ŁWO Wzrost Pa oznacza konieczność zwiększania doprowadza—
do wektora średniej prędkości strumienia Wwa"
2 .
nej pracy efektywnej 154 oraz zwiększenie siły
Oddziaływanie lepkości i ściśliwości powodujs;"Z6 Siła P
oddziaływania łopatek na strumień;
odchyla się w kierunku przepływu strumienia o kąt ©=4-69
P - nie ma znaczenia dla przepływu ale powoduje zginanie
/rys. 74/ i można ją rozłożyć na dwie składowe
w łopatek względem ich podstaw;
z P„= fu Z? - siłę nośną profilu; Bazując na wyrażeniu 15+ = u Aw,, /wzór 148/
można uzyskać zależność:
-P = c„fu-2 - siłę oporu profilu;
x
gdzie ls+ = CZY”b ke
sz=v | + tg detg/34/ /154/
©..0 - współczynnik siły nośnej i siły oporu;
=] ŻAę
Zy
- średnia geometryczna gęstość strumienia przed świadczącą, że przy ustalonych parametrach strumienia /ay/
fm zz
1 za palisadą,
 4/3 = /8 6
> taką
w danych warunkach opływu palisady Fkyż d m]
Ar FA tyk przy różnych ©" /rys. 176/. Posiadając
I
charakte
ter ystykę ł wo at dobiera si ę
: optymalną zęstość palisa p
związek;

ls = f/const ©_; ę/ 4
z 4/3 = A s B, ? ;
HE WZA JAŚ z trójkąta prędkości/
przez: Znając ż przy znanej cięciwie b wyznacza się
lsę można więc wpływać
Na pracę
- podziałkę t;
dobrych własnościach
o aerodynamicznych
— dobór profilu Peł,
ci - liczbę łopatek wirnikowych — zs z
/duże wartości wspó łczynnika siły nośnej
.
— dobór odpowiedniej gęstości palisady

charakterystyki płaskich palisad

d/ Podstawowe
dwie mają największe
Wśród możliwych charakterystyk
a mianowicie: j
znaczenie,
'a/ charakterystyka normalna
znamionowych
b/ charakterystyka zakresów
zależność typu _% ai 8 |—-
Charakterystyka norlualna przedstawia
gęstości palisady / $=2 8
ap, E=f(t) przy stałej
w palisadzie/, użyskiwanś/ ks-
współczynnik strat przepływu
aerodynamicznym /rys.15/. 10 — —-—
drogą dmuchań w tunelu
perymentalnie
i= „e
004
48 uzyskiwana jest przy kącie
Największą wartość
z 22. związany jest z odry-
Gwałtowny spadek AB przy

waniem warstwy przyściennej i powstaniem strefy zawirowań 002 ,

prófilu. Minimalne straty przep-

wzdłuż wypukłej tworzącej
najwięk-
bywu uzyskiwane są przy kącie t= Zmin , natomiast
: -0 -5 [ob
duży kąt AŻ przy małych jeszcze L :
szą sprawność /sStosunkowo
przy kącie napływu Rys. 75 Charakter ystykk Rnormalna płaskiej palisady
przepływu/ uzyskuje palisada
stratach
„W celu zapew- = 65,
lopt
j sE = Lept Zk, q 7 1,355 By
Ę pracy palisady przyj”
nienia dostatecznego ah statecznej

wartość znamionową kąta napływu „= tept — 4234 Przy braku charakterystyki zakresów znamionowych ko—
muje się jako
że kątowi e, odpowiada wartość nieczn st ść a sad = wyznacz y ć można
Doświadczalnie ustalono z zależności eks—
Le? „
się zwykle wewnątrz obsza
AB, = 08 A Pmą x . Kątymieści
, Kąt odchylenia strumienia ó4 nie ule-
ru 54 1,4457
z czym również kąt AŚ utrzymu— /155/
ga większym zmianom, w związku
x const / przy różnych kątach (Ay +
je wartość stałą / A Podobnie kąt odch ylenia strumienia l
znamionowych przedstawia charakte-
Charakterystyka zakresów
zależność eksperymentalna: a>
zakresów znamionowych na
zbiorczą Zbudowaną dla
rystykę
normalnych przy róż-
podstawie całego szeregu chara
> kterystyk
ę
nych gęstośoiach palisady Ę „ Przedstawia ona zaleźnośó
£
6=m cą ALA 6” /156/

160 161
 asĆa Br ś
Zmiany u i c sprawiaję, że trójkąty pi na każdym
p1 Są inne, Niedopasowanie do nich geometrii profilu
grozi obniżeniem sprawności stopnia, Przeciwdziała się temu
stosując profilowanie łopatek polegające na takiej zuianie
geometrii profilu łopatki wzdłuż jej wysokości, która za-
pewnia optymalne warunki opływu i tym samym utrzymanie za-
30 dawałającej sprawności, Wynikiem tego jest tzw, skręcenie
profilu /rys. 71/

20

10

gig BOY MEW "H 6

76 Charakterystyka zakresów znamionowych

Rys.
palisady
Rys. TT Skręcenie profilu łopatki
==zezrea profil podstawy łopatki ;
gdzie + ad
—=—=—ase Dprofil wierzchołka łopatki,
+ 0,23/28/*0/ĘB / Ę - parametry profilu - rys.12/
m = Q,18 do
- kąt wygięcia linii szkieletowej pro-
Kd „śię ? W praktyco/profilowania łopatek sprężarkowych wykorzys=
1-m 5: filu - rys, T2a
tywane są dwie zasady?
rozpatrzono na przykładzie wień-
Problemy profilów i palisad
| a/ zasada stałej cyrkulacji - c r = idem i 15+= idem;
Analogiczne wnioski wynikają dla
ca wirnikowego stopnia, P- b/ zasada stałej reakcyjności — fs= idem i 1545 i1dem.
wieńców kierownic, należy tylko zamiast
profilów i palisad zasada stałej cyrkulacji ma zastosowanie
Cz,Cz, %, (o; » w przypadkach ło-
11725 e Be posłużyć się wielkościami patek krótkich, dla których d > 0,520,55 /dotyczy to środ-
kowych i ostatnich stopni/, Zmianę podstawowych parametrów
e/ Zasady profilowania łopatek
przy stosowaniu ME Y opisują poniższe zależności?
podkreślono przepływowi strumienia przez
Jak już uprzednio
-Psz
towarzyszą? 5 ;
rzeczywisty kanał międzyłopatkowy
wzdłuż wysokości kanału — u r
- zmiany prędkości obwodowej Amy > Ang / =Aw/>/
usu/r/, ponieważ u ZA - conśdłć; aż i

- zmiany prędkości bezwzględnej strumienia — ©=c/r/ na co - fa

m PME
=AgRĄŻ Al"
wa/Zf;
wpływ wywiera rozkład ciśnień — psp/r/ oraz oddzia—
główny a r
=. ——
Ływanie sił bezwładności, tu,” Czy u/= Ly >
* Ray" czy - ef!
 Wadą zasady stałej cyrkulacji jest
FO , E',2
OWRZCZEJ silne skręcenie
zka C fa//-r,/ roiilów łopatek ze względu na Ło, że składowe sę
Cc, «e ć4z

= Uy
4! rosną, a Składowe c, £ maleją wzdłuż promienia,
= u/-7/3
ię podstawowych parametrów wzdłuż długości łopatek zi
= © = const 4
1a 3 lustrowano na rys, 78

bieżącą, bez indeksu występują

/indeks 1 oznacza wartość

parametry na promieniu średnim/,

cr = idem a R
Wadami zasady stałej cyrkulacji
ci 1-6 fs (7 oo utrudnia u —"
— duże zmiany reakcyjnoś
podstawy długich łopatek ;
dodatnich reakcyjności u
nie
promienia utrudnia-
= silny wzrost liczby Ma s 1 ze wzrostem
sprawności zwłaszcza łopatek
jący utrzymanie wysokiej

pierwszych stopni poddźwiękowych.

stosowana jest w przypadku ło-
Zasada stałej reakcyjności
d < 0,5,a więc dotyczy ona £ łównie : ło- 100 200
patek długich,gdy
patek pierwszych stopni. Zmianę podstawowych poremęt= w Gl m/s]
opisują poniższe zależności :
przy stosowaniu tej zasady

1
ys. 78 Zmiana parametrów strumienia wzdłuż promie-
a W--
+ a"Z nia łopatki w stopniu
- o stałej reakcyjności
A =|-—5
.»

a
"mm - StAłA reakcyjność
u r =
- Awa uu - Stała cyrkulacja

25 (7; 4-260)
= =-/Aw,

(pa"AE2; bys
= Awy/z/ ?
= . a <] . = R,

- AS a/u
ZA" kM/Żf? 14:
Rola luzów w wieńcach łopatkowych stopnia
2a lst
W celu umożliwienia prawidłowej współpracy łopatek WW
w Pa, ZY= (5/1 2U; i
z kadłubem oraz współpracy łopatek WW i WK utrzymywane
154 j są
luzy: promieniowy ó, i osiowy A /rys.T9a/,
* "2a M= fs/u
+

Zu,1
+.»

wą Luz promieniowy ó, wynoszący Śp =Q2 +40 powiniien

= 1a,” 2
017 2/1 2pą2- u ? / +
fs/ faj w/ + 2/ f 2/1-0/10,1
str0=* *; możłiwie mały, ponieważ z jego wzrostem rosną także
przecieki powietrza, mechanizm powstawania których zilustmo—
T— Tj
wano na rys. 79b., Zjawisko
z 2,70] ez 2/1 - $y/*/ag- u - 2/1- $/ gym” 3
to jest niekorzystne przede wszzys—
tkim dlatego, że poza wywoływaniem zawirowań przecieki ogra-
Wz 'zają masę powietrza, której może być przekazana praca
L
— U = U/zz/1
efektywna, Szkodliwość rzecieku rośnie ze wzrostem tzw,

m
=

s|
luzu względnego Gp » Z az
oraz reakcyj
reakcyjności fs . Tak
fp. przy j = 95 +07 „ 0 1% obniża pracę /Sł,z
 o okeło

Z tego wzylędu istnicjo tendencja do stos

łopatek możliwie długich /niexsiedy j ra wpływ na proces ujed-
sprawności stopnia vwyuleęnia się mininalną długość l :daniania p: etruw mięuzy wiencuni, Ze wząlędu aa to, że
ł 2 20:30!t w Za NALG y mieć na |dze, że luz dZ stanowi wplywa on na dingosć /a wtęc 1 uwasę/ stopnia istnieje ten-
wielkosć zuienną zależną od zakresu pracy /prędkości obro- dencja do jego ograniczania,
towej wirnika/ i warunków pracy /prędkości i wysokości lotu/
4 8 e Podstawowe wiadomości o stopniu naddźwiękowym
silnika,
m, ; Ę
O stopniu naddźwiękowym mówi się wówczas, „gdy w dowolnym
przekroju kanału przepływowego stopnia, względnie na dowol-
nym promieniu tego kanału pojawia się prędkość bezwzględna
h 4 lub względna w, przewyższająca lokalną prędkość dźwię-
IR

aw
ku G , czyli gdy G lub %% >a;,

Tzw
(Mag, łeb May 21)-

ab
Celem stosowania stopni naddźwiękowych /zwykle dotyczy
to stopnia pierwszego lub grupy pierwszych stopni/ jest dą
żenie do zwiększania ich prac efektywnych l54 umożliwia
w A ze

jących z kolei uzyskiwanie wysokich spręży stopni

m.
-/sz
* .

%
Duża wartość TĘ zmniejsza liczbę stopni,a tym samym
także wymiary osiowe i masę sprężarki przy zadanym ciśnieniu
wylotowym fe 5
* Doświadczenie wykazuje, że przy aktualnych możliwościach
technicznych najwyższe sprawności uzyskują stopnie naddźwię-
Rys. 79 Luzy w stopniu
kowe w których Gs lz Ema Ka i tylko m>a, (Mm >1)
a - oznaczenia luzów; .b.m schemat powstawania
( Sdy tylko prędkość względna na wlocie w wieniec wirnikowy
przecieków i towarzyszących im zawirowań
w wieńcu wirnikowym; © -— schemat uszczelnienia w, przewyższa prędkość dźwiękuj, Przejście do prędkości pod
wieńca 1
kierownic, dźwiękowej
i - strumienia następuje wewnątrz kanału międzyłopat-
kierunek przecieków przez luz promieniowy;
' 2 - kierunek przecieków przez luz między łopat- kowego WW, Osiągane liczby Macha:
, ką wieńca kierownic i eleuentem wirnika;
6/3 - zawirowania towarzyszące przeciekom /+- M Wy
E obszar podwyższonego ciśnienia, - - obszar Maj Amq > Z?Wy a=
Y/kRT
/157/
obniżonego ciśnienia/;
- łopatka wieńca kierownie; są podstawą wspomnianego
RO

już podziału na:

pierścień mocujący wewnętrzny; >
-
1

- wykładzina ścierałna; poddźwiękowe % Ma, <Q35 +QŚ5 3

© t=

- fragment elementu wirnika z labiryntem - okołodźwiękowe - /Ma,, = 0,95% 4,73

uszczelniającym,
- naddźwiękowe - Mam 2 1,1.
Prędkość względna w, przy danym natężeniu przepływu
Przecieki powietrza mogą występować z mniejszą inten-
powietrza m,a więc danej składowej osiowej €y, Zależy od
sywneścią także przez luz między łopatkami WK i wirnikiem
zawirowania wstępnego powietrza / c,, / i prędkości obwodo—
/rys. 179c/. Są one ograniczane za pomocą labiryntów uszczel-
wej wirniką /por.rys, 70/, W celu uzyskiwania dużych wartości
niających, skuteczność których jest niekiedy wzmacniana za
prędkości W nie stosuje się wstępnego zawirowania e, zo
(e ae ) , a prędkość obwodowi, u, doprowadza się do
z
 granie dopuszczninych wzgłędoni wytrzyrałosciowywi, Przed każdą łopatką palisady opływ: ej struwieniew naddźwię-
Stopnie nądlźyiykowe wyż: ją sycefuluie przyzotowanych | kowym "staje
I krzywoliniowa fala uderzeniowa, **óra na od-
profili jas i >cjalnie przyst wanych palisa . cinku AB jest prawie falą prostopadłą /prostopaułą do kie-
z 4 MÓa x 207
4 Ł by stosowane zwyiłe profi
Do Ka, Ś ” z 44: a 10; («tora 94» a na odcinku BC przechodzi w skośną falę
żarkowe z zaostrzonynmi krawędziami i przesuniętym położeniem uderzeniową, Za prostopadłą falą uderzeniową prędkość stru-
największej grubości, Dane poró > takich profili i pa- mienia staje się poddźwiękowa, natomiast za odcinkiem skoś—
lisad z profilami i palisadarni poddźwiękowywi zestawiono ) 1 nej fali uderzeniowej utrzymuje wartość naddźwiękową, Ozva—
sof
w poniższej tabeli /por.talkże oznaczenia na rys, 73% cza to, że wzdłuż linii DB /w punkcie D prędkość jest-wyha-
PRAWE 1 Miary LWAJ . BTW Z GRODU ZOO ŁA GE GORA TH | mowywana całkowicie/ następuje ponowne rozpędzenie strumie—
I ! nia do prędkości naddźwiękowych w układzie fal rozrzedzenio-
Profil naddźwię- ; wych zaznaczonych na rysunku liniami przerywanymi, Dokładna
kow p 1 ż

NSZZ eni analiza tego procesu wtórnego rozpędzania strumienia dopro-—

i wadza do
1 wniosku, że prędkość strumienia przed zamykającą
LWA A SZW układ prostopadłą falą uderzeniową przewyższa prędkość względ-
ną wy przed palisadą,oo prowadzi do wzrostu oporów i spadku
sprawności stopnia powyżej Mapę 2 43 . Porównanie spraw-
2 wierzchołka | ności stopnia poddźwiękowegoi naddźwiękowego w. zależności od
- podstawy | liczb tia. przedstawia rys,81.
s-Ń

u
i
l
i
1

l
I
1

I
1
I
l

1
i
I
I
1
1

1
I

I
I
i

!
1
i
1
I
1
I
1
I
1

1
1
1

ł
I

1
i

I
!

I
1

I
i
ł
!
1
I
I
1

I
I
l
j
)
i
I
l
I
Obraz przepływu przy stosowaniu takich profiłów został | Ż5t ”
przedstawiony na rys. 80. : 09 t2:.Po | pł Y ry
5

"2, 04
, 06
, 08
, 10
> Myy
Rys.81 Sprawność stopnia osiowego przy opływie poddźwię—
kowym i naddźwiękowym / Mapy — liczba Macha na
promieniu zewnętrznym/
1 - profil poddźwiękowy;
2 - profil naddźwiękowy,

Zadowalającą sprawność stopnia przy Ma wy 43 uzyskać

Rys, 80 Przepływ z krzywoliniową falą uderzeniową w przek- | można przy stosowaniu specjalnych profilów
roju wejściowym
o złożonej geomet-
palisady, | =
AB - odcinek prostopadłej fali uderzeniowej; rii /rys. 82/. W tym przypadku tworzenie fał uderzeniowych
BC - odcinek skośnej fali uderzeniowej; przebiega z mniejszymi oporami falowymi, Dzięki klinowemu
DB - linia przejścia przez prędkość dźwięku;
FR - fale rozrzedzeniowe,
 h/ Wielostopniowa sprężarka osiowa

Wielostopniowa sprężarka osiowa jest zespołem szeregowo

połączonych stopni, których liczba dochodzi do z,» (5
i których wieńce wirnikowe tworzą wspólny wirnik, Nawiązując
do oznaczeń wprowadzonych na rys. 66 można następująco okreś—
lić podstawowe parametry takiej sprężarki:
- spręż 3% /rzadziej J5 / - jest iloczynem spręży
poszczególnych stopni sprężarki:

oraz 4.

Rys. 82 Przepływ przez

przy znamionowej
palisadę
liczbie
specjalnych
Macha ("la
profilów
= 4,6) - praca AŚKA
(g f sx jak dla stopnia - Wyd 146/;:
/wzór
1 - skośna czołowa fala uderzeniowa; Z :
2 - fale zgęszczeniowe,
G,, ZR RZ (z 4) 4>
(ba7 z-7R4(% 29
kształtowi krawędzi napływu tworzy się przed nią skośna fala
uderzeniowa, której towarzyszą mniejsze straty ciśnienia
spiętrzenia. Poza tą falą prędkość pozostaje nad- a-f
dźwiękowa, a jej zmniejszanie odbywa się w układzie fal zgęsz-
= za RAB
b= z (6-1) 1)
czeniowych wywołanych przez specjalną krzywiznę tworzącej
gdzie
profilu, W układzie fal zgęszczeniowych następuje łagodne vy-
jak w poprzednim n=1,4551,48 - wykładnik politropy sprężania powietrza
hemowywenie strumienia /a nie rozpędzanie
w sprężarce;
przypadku/., Uzyskiwanie prędkości poddźwiękowych odbywa się
- praca (ga/*
przeważnie poza kanałem między łopatkowym WW (Ma maz 1) A
Stosowanie profilów specjalnych umożliwia osiąganie liczb
Macha Ma. E 1,546 /1 wyższych/ przy zadawalającej
sprawności,
Stopnie naddźwiękowe pozwalają na uzyskiwanie pracy
>
tz = (40+60)40" Fly przewyższającej /2%2,5/ razy wartości / "4 -fso(5-Z)=ę(5-t+ ST
właściwe dla stopni poddźwiękowych, Te wartości boż2 unoż1i-
wiają z kolei podniesienie sprężu stopnia do Tę KŁFEŁĄGA.
gdy Szęą wówczas 45 x bs
Do wad stopni naddźwiękowych zalicza się złożoną geonet-
rię ich profilów, konieczn stosowania specjalnych materia- - sprawność adiabatyczna /uwzględnia straty tarcia i ich

łów oraz stosunkowo duży poziom hałasu towarzyszący ich pracy, cieplne konsekwencje/:
Za” ZF 83 487
 - sprawność efekty /uszzlędnia
. wszystkie
3 straty/
-17/» cji taroia/.
Zakładając w przybliżeniu jednakową sprawność fZtaet

dla wszystkich stopni można wykazać w oparciu o definicję

sprawności że:
gdy FG 1 łe = / Sza wówczas 7:7
ZE 48 27
- sprawność sprężarki w parametrach spiętrzenia:

co przy nierówności 159 daje:

fad tad /160/

Proces sprężania w wielostopniowej sprężarce osiowej
w układzie p-v przedstawiono na rys, 83, ( czyli sprawność adiabatyczna wielostopniowej sprężarki osio-—

wej jest zawsze niższa od sprawności adiabatycznej pojedyń-

Pl czego Stopnia.
Praca Z bai; nie może być równomiernie rozłożona mię-

dzy wszystkie stopnie sprężarki, ponieważ warunki pracy stop-

ni są różne zarówno ze względu na parametry powietrza jak

i ze względu na geometrię zbieżnego kanału przepływowego,

z którą wiąże się zróżnicowanie średnie i prędkości obwodo—

wych poszczególnych stopni, Poza tym sprężarka powinna mieć

możliwie małe wymiary i masę własną, Powyższe uwarunkowania

zmuszają do poszukiwania optymalnych rozwiązań i geometrii

kanału i rozdziału obciążeń na poszczególne stopnie.

——p ,
K + Na rys. 84 przedstawiono trzy sposoby kształtowania
V geometrii kanału przepływowego sprężarki. Schemat o d,= coaść

Rys. 83 Proces sprężania 1 d,=war charakteryzuje się /rys. 84a/:

w wielostopniowej sprężarce
osiowej - wzrostem prędkości obwodowej kolejnych stopni;
1- izentropa sprężania; stopni.
- minimalną długością łopatek ostatnich
2- politropa sprężania;
347 ZE izentropy sprężania w i-tym stop- Umożliwia on wykonanie sprężarki z minimalną liczbą stopni,
niu,
przy czym z racji krótkich łopatek sprawności ostatnich

stopni nie mogą być zbyt duże. Zapewnia on dogodny kształt

| Ponieważ sprężanie izentropowe w każdyw stopniu rozpoczyna
kadłuba i stałość luzów promieniowych, ale utrudnia wykona-
się od paranetrów rzeczywistych /odpowiadajgcych Schemat
UGC
nie elementów mocowania łopatek wieńców wirnikowych.
sprężania politropowego/ więc wynikiem tego jest nierówność:
o d,=censf £ a, = var /rys. 84b/ wykazuje przeciwne
PETA
/
/159/ własności, Należy zauważyć, że masa sprężarki Maepr = fir Vspr
/ Kop - objętość zajmowana przez sprężarkę, ' f%, - średnia
świadcząca o tym, że praca izentropoweco sprężania w całe gęstość tej objętości/ nie zawsze musi być najmniejsza przy
sprężarce jest mniejsza od suny prac izantrovo Z tych względów szeroko stosowane
minimalnej liczbie stopni,
nia w stopniach tej sprężarki /skutxiem ciepinyc 84c/ wykorzystujące zalety opi-
są schematy mieszane /rys,
 Zwykle " la = /0,55 * 0, 15/1. - przy / st 0,84 + 0,863
sanych schematów w poszczególn grupach stopni 6 va 7
zl iz k
w schematach mieszanych grupa pierwszych stopni posiada ka-

do schematu d,= const zaś grupa 5 = /0,75 + 0; 90/14,St,

nał przepływowy zbliżony
ostatnich - do schematu c/,= const, 5
2% St = /1,05 » 1,20/12Sty, - przy 4 Stg 0,87 + 0,903
z ś

/indeks "ś" oznacza stopnie środkowe sprężarki,

+
= 0,86 + 0,87;
st
> It, = /0,80 + 1,05/15, - przy
iz sę, - =

Odciążenie ostatnich stopni wynika z wysokich temperatur

x
dzconst SAR Z A
wylotowego strumienia powietrza. W przypadku stopni naddźwię-

kowych zgodnie z uprzednim opisem ich możliwości jest

(sę, = (40 +60)-4o* Ay „ Szybki wzrost temperatury

powietrza za tymi stopniami umożliwia także podwyższenie

obciążeń następujących po nica stopni poddźwiękowych.

2,2.4 Charakterystyka sprężarki

Gz” const w=const

e
Zależność sprężu I" i sprawności 2 od natężenia
przepływu przez sprężarkę nosi nazwę charakterystyki sprężarki.
Geometria kanału przepływowego sprężarki ; 4h
ZĘ: ź (a reprezentują podstawowe parametry sprężarki,
a - rz const ć 4 =var; d
i =yar; natomiast natężenie przepływu -— wpływ warunków eksploatacji
b - =Consć
o sohemat e /na długości pierwszych sprężarki. Natężenie przepływu występuje najczęściej jako obję—
sy:opni jest d,= const , na długości 74
tościowe V= Ę- lub wielkość podobna / o czym niżej/ ustąm
ostatnich - d4d„a=copsć Ź
lana pod wpływem prędkości obrotowej sprężarki /a/ oraz jej

na poszczególne stopnie bierze warunków pracy - prędkości i wysokości lotu / 4 W fx 7

Przy rozdziale obciążenia
w najgorszych warunkach pracują pierwsze Charakterystykę sprężarki najłatwiej i najdokładniej zdej-
się pod uwagę,
My , narażenie na Skutki muje się na 2 powa kA /hamownianych/, które umoż=
stopnie /wysokie liczby
wloto- liwi ają „pomiar Ruak R przy zmianie natężenia przepływu m
obladzania i zanieczyszczeń mochanicznych strumienia
podczaEŃaZ 6 MIA przy n=const i imitowaniu warunków otoczenia
wego//w związku tym ich obciążenie jeżt najmniejsze,
W przypadku stopni poddźwiękowych przy d=0,4*+0,5 przykładowy /rys. 85/.
rozdział obciążenia, gdy za podstawę rozdziału przyjmie się Rozróżnia sięt

średnią wartość pracy: - charakterystyki normalne

bz
ż* ”
Z = (16-30): 0 - charakterystyki uogólnione /uniwersalne/

/z - 1iozba atopni/ może wyglądać następująco:

 krzywych, zwanych gałęziami charakte
"miadających stałym prędkościom obrotowym n=const,
4 największych wartości V do najmniejszych przy
„ka pracuje jeszcze statecznie. Połączenie tych
nich nosi nazwę granicy pracy statecznej, |Gałęzie charak-
3 A
+
sprężar
sprożarki
ki promien
ra%*c ja
iowej
$ owa
przebie
-/” hi
gają
aim
łagodni
p
e, a Sprężar-
's1owej daraziej stromo, szczególnie w zakresie dużych pręd-
znąCZa” to większą czułość /wrażliwość/ sprę-
3x osiowych na zmiany natężenia przepływu powietrza, Stro
Rys. 85 Schemat stanowiska do badań sprężarki przebiegu gałęzi rośnie tąkże ze wzrostem sprężu sprężarki,
1 - przepustnica regulacji natężenia przepływu; dzieje się z granicą pracy statecznej,
2 - napęd od zewnętrznego źródła;
3 - komora imitująca warunki na wlocie do sprę- saduienie przebiegu gałęzi charakterystyki zostanie
żarki, prowadzone na przykładzie jednego stopnia sprężarki osiowej,
Praca efektywna stopnią l5 zużywana jest na sprężanie polit
z Charakterystyką normalną nazywana jest zależność sprężu 'e oraz pokonanie strat /część pracy zużywana na zmianę
15 i sprawności 5 od objętościowego V /masowego - m/ rgii kinetycznej w stopniu jest niewielka/, Na straty w stop-
natężenia przepływu przy różnych stałych prędkościach obroto- niu składają się:
wych n. Charakterystyka normalna sprężarki osiowej przedstawio-— - straty związane z pokonywaniem tarcia JAZ zmieniające
na została na rys. 86. 'ę proporcjonalnie do kwadratu prędkości przepływu, a więc
l do natężenia przepływu /Y = A4C,2 ;
- straty uderzeniowe lua powodowane wskutek niedopaso-
„Neu 9 mia ziiiennego położenia wektora prędkości względnej W do
Rmax7 const
istałonego położenia krawędzi wlotowej łopatki w palisadzie,
stało to przedstawione na rys. 87, z którego również wynika

REZ
Ą

m )
.-
—-

Rys. 86 Charakterystyka normalna sprężarki osiowej

zg-g — granica pracy statecznej; m-m - granica możli-
wych natężeń przepływu; gch - gałąź charakterystyki Schemat opływu sprężarki osiowej przy róż
Mnax> 15> 14> H3> 2> I nych prędkośc
O i: |
przepływu V / i n=const
+" /różnych natężen
ę iach
 + - obszar podwyższonego ciśnienia;
- - obszar obni żonego ciśnienia;

Kzid
—— - Składowe trójkąta prędkości w warunkach
znamionowych /indeks KON:
---- - składowe trójkąta prędkości

m L TUITM
przy tia? iso

.-
r
- składowe trójkąta prędkości przyc «e 3
la lag
- obszar oderwania przy c, 20,
- obszar

:-
oderwania przy c, *<cl30

IJ
|

fuofmOUO TUBUZ
la""1ag

BGZIĄSTMOd
uzależnienie strat lua od natężenia przepływu /N=€,478AŻ,
01 47045in 2413 a V=A16 ć
1a/,
Łatwo wykazać, że w stopniu sprężarki osiowej także praca
l SŁ zależy

OTUBMOATABZ
od natężenia przepływuy „ Istotnie l5Ę+U Am,
/wzór 148/, a z trójkąta prędkości

UDEKUMIEM
wynika, że przy ustalonych
tach PA [por. d/ "Podstawowe charakterystyki płaskich
palisąd"] jest:

AW,

eu/ 'o/
SU -/Wyt Są "'y = ©,/ SiE Bot

/A
cos ać „/
czyli A . „zależy od Cie

MY
+ co potwierdza postawioną tezę,
Wpływ ję /%/ na A w, ilustrują schematy

Tue TUMIĄ
na rys.

A
88,
Sumując wszystkie oddziaływania

nmfgdezzd
otrzymuje się zmian
w zależności ad V /rys. 89/ € Le

0/
o
ś aTuemo!ITMEZ
AŁA
.
eruozśqeu

A £zxd
4suoo=* ę/

fzIdny
„m
nu
MSZS
unruz a

-
T 4su0a

—
se"
——

|
mAZdA
RĘdĄ

|
=n

|
89

|
ża

|
"sATU

© c t„(V
łamin "appt lamex 4 )
Rys, 80 Schemat powstawania gałęzi charakterystyki
sprężarki osiowe
 /,, wiążą się spręż stopnia?

więc jego zależności od V będzie miała Ha =

Ma „=
szcze- ul uli gomst
jazościowo podobny przebieg, Należy
Na.q=
M" sk
Ma „= >
R
gólnie
A s
zwrócić
wyr A E
uwagę
"ec
na sytuację,a która
ję

natężeniach przepływu, gdy obszar odrywa-

powstaje przy małych
przyściennej od wypukłych tworzących łopatek
nia się warstwy
może obejmować cały kanał między- Zamiast kryteriów podobieńst
gwałtowanie się powięusza i ” eństwa
. s : A do nich Maj, i Na, można sto
obszaru sprzyja obniżone ciśnie- sować wielkości
łopatkowy, Rozprzestrzenianiu proporcjonalne, , a mianowicie;
łopatki oraz nie- Ń
nie wzdłuż tworzącej wypukłej /niepracującej/ (a
: i
prędkości obrotowej /rys. 817/. Cały szereg
korzystny kierunek Na wo na
AU: dion n
CE n ; %
obszaru zawirowań do u NKkRT = Const ——
ujewnych zjawisk towarzyszący wnikaniu
odd ; 60/kR VT JB „430
międzyłopatkowego /pulsacje ciśnienia, spedek
wnętrza kanału
że praca stopnia "A
sprawności, przepływy zwrotne itp./ sprawia,

w tych warunkach, zwana pracą niestateczną jest niedopuszczalna.

zjawisko w pozostałych stopniach sprężarki ,

Podobnie przebiega .

E
sprężarki ma tak-
w związku z czym gałąź charakterystyki
Połączenie wartości
całej
Vwą odpowiadają- ASI JG<WE ZUS. ao
że podobny przebieg.
pracy niestatecznej na wszystkich gałęziach cha- P
cych początkom
nosi nazwę granicy pracy statecznej /0 czym już
rakterystyk
gdyż
wspominano/ »
normalna posiada tę wadę, że jej przebieg a ZR oraz wok
Charakterystyka
JA f
uzależniony od warunków atmosferycznych, w których została
jest
zdjęta /chodzi tu głównie o wpływ temperatury na wlocie do sprę-
otrzymać można Można także parametry kryterialne
wykorzystując wzory 150 i 153
żarki/. Istotnie z
spiętrzenia :
r
wyrażać za pomocą para-
zależność: z”
metrów
s.
AE
aw, UL
A yi
ŻW r

je? o
aa Charaktery
| Styka uogólniona
będzie ma jakościowy przebieg zupełnie
z której wynika, że przy V=const i n=const spręż 5
I obny do charakterystyki normalnej, przy czym parametry
wzrastał ze spadkiem temperatury 1 i odwrotnie, k
teriastó
jak lne łodnos
|Ąi si ę do1 przeę krojju wlot owego do sprężark
nie posiadają tzw, charakterystyki uogól- ć i, gdzie
s:
Tej niedogodności
nione, które wykorzystując dynamiczne podobieństwo przepływów
* 36 =

przedstawiają charakterystykę za pomocą parametrów kryterialnych

k” "17TH
tym sposobem jedna charakterystyka uogólniona obejmuje wszyst-
i
kie możliwe warunki atmosferyczne... O podobieństwie przepływów Niekiedy także zamiast i TE wprowadz
:
gstrumienia na wlocie q Pk »
przez sprężarki gdyż /por.wzór 30/
I i II decyduje równość liczb a Mach wobwodowym
odpowia- ——nama
podczas ruchu w kierunku > mECONSŁA.za Naj e dziej j k przejrzysty
Iajbbar
dających sobie przekrojach | ć związe3
p
tk charakterystyki
k Ma
prz g egu
ebi
i osiowym z w arunkami otoczenia przed-
 owane wyrażają nastębujące zali l

gdzie

m i n - wartości parametrów uzyskane w warunkach pomiaru:

Charakterystykę uogólnioną w parametrach zredukowanych przed-

stawiono na rys, 90,

x|
$ j „y”) 100%,%
8) l= i ostatecznie:
1
=" waż an= Js
q>n
-
j
idem /161/

Oznacza to, że gdy w wyniku zmian n ulega zmianom

, k

[, constnf% |k-t /wzory 150 i 153/, to je 0CZeS—

+ ———,— i ś Ca;
| —=_ RT J nie stosunek prędkości „SZ
i k s 4
także się zmienia,
*
Najbardziej miekorzystna sytuacja pojawia się gdy n maleje
zypadek zostanie opisany szerzej, Zilustrowano go na
I „ Qq 4
91, Gdy maleje n wów as zmniejsza się także spręż A, s
itowiast stosuaek prędk o ści ka rośnie, Oznacza to, że

4
Mzp idowa osSiowa prędkości © I SŁ maleje szybciej niż składowa
c, /zmniejszenie składowych osiowych prędkości w obn grupach
Rys. 90 Charakterystyka uogólniona /uniwersalna/ sprężar- pni jest następstwem spadku masowego natężenia przepływu
ki osiowej w parametrach zredukowanych założonych warunkach/, Źróżnicowane zmniejszenie składowych
pogłębia się w wiarę obniżenia prędkości obrotowej wirnika,
ia rys, 91 zilustrowano to zjawisko zastępując prędkość obroto-
2.2.5 Wpływ zmiany prędkości obrotowej na pracę wą n prędkością obwodową u, Oba wymienione parametry zmi,niają
sprężarki
x
obwodowa u jest elementen składowym trójkąta prędkości,
W sprężarkach osiowych przy sprężu 1526 + 7 zmianie
Przy n Ć. n, na pierwszych stopniach pojawiają się nie-
prędkości obrotowej n /a więc i obwodowej - u/ w porównaniu
bezpieczne oderwania warstwy przyściennej, prowadzące do ich
 z DUB rzają one większego niebezpieczeństwa, ponieważ nie znajdują
/por.rys. 91a oraz punkt 2.2.4/.
niestatecznej pracy
warunków do swobodnego rozprzestrzeniania się' wnikania do wnęt-
rza kanału międzyłopatkowego, Takim tendencjom skutecznie prze-
ciwdziała obszar podwyższonego ciśnienia powstający wzdłuż ro-
boczych tworzących łopatek /znak + na rys. 87/ oraz kierunek
przemieszczania samych łopatek,
Przy n > no wzrasta spręż sprężarki i opisane zjawisko

JE,
mą przebieg odwrotny, Praca niestateczna zagraża wówczas grupie
ostatnich stopni sprężarki, Przy sprawnie działającym układzie
automatycznej regulacji silnika nie istnieje możliwość znacze
nego przekroczenia prędkości obrotowej n /zwykle n„=/0,95-37%, ]
w związku z'czym przypadek powyższy nie ma praktycznego znacze-

b) -—
nia,
Niezgodność współpracy pierwszych i ostatnich stopni jest
tym większą im wyższy jest spręż sprężarki gz: , co wynika
bezpośrednio ze wzoru 161, Przy ię < 3 » skutki niez-
godności wożna powinąć, natomiast przy Bs, > 6% 7 nies-
tateczna praca pierwszych stopni podczas zmniejszania prędkości
obrotowej wirnika pojawia się już przy średnich jej wartościach
c) i nasila się wraz z dalszym jej gbniżeniem. Niestatecznej pracy
zapobiega się za pomocą specjalnej regulacji oraz stosowania
specjalnej konstrukcji sprężarek osiowych o sprężu %,>6 © T»

91 Zmiany opływu łopatek wirnikowych przy obniżaniu

Rys.
zradkóżo| obwodowej u /obrotowej - n/. Stopień 2.2,6 Sposoby regulacji sprężarek osiowych
=
osiowym wlotem €/a= © (Gu"©).
sdoO

- grupa pierwszych stopni /1 >0(3

- grupa stopni środkowych /i1= 6/3 Celem regulacji sprężarek jest przeciwdziałanie zjawisku
- grupa ostatnich stopni Jł>s<. 6/3 pracy niestatecznej i zapewnienie możliwie najwyższych osiągów
sprężarki w warunkach jej eksploatacji /przy różnych n,V, i H/.
wywołują wszystkie czynniki mające wpływ na
Zbliżony skutek We współczesnych konstrukcjach sprężarek osiowych stosowa-
sprężarki /wzrost temperatury wlotowej %
zmniejszanie sprężu ne są trzy podstawowe sposoby regulacji:
oraz spadek sprawności sprężarki B f. i
- upust powietrza ze środkowych /jednego lub dwóch/ stopni;
stopniowych stopni /rys. 92b/ jest mało wrażliwa na
Grupa - nastawne łopatki WWK i WK jednego lub większej liczby
gdyż zmianom tym towarzyszą w przybliżeniu propor-
zmiany n/u/, pierwszych stopni /nawet niekiedy wszystkich/;
zm; any e. zapewniające niezmienność położenia
cjonalne dwuwirnikowa konstrukcja sprężarki,
wektora prędkości W względem krawędzi napływu łopatek,
Upust powietrza polega na odpowiednich zmianach natężenia
ostatnich stopni przy n A, no mają również miejsce
W grupie przepływu przez stopnie zagrożone pracą niestateczną za posśred-
warstwy przyściennej, ale pojawiają się one na wklęs-
oderwania nictwem kontrolowanego odprowadzania części powietrza z jednego
/roboczych/ tworzących łopatek /rys. 91e/. Nie stwa-
łych lvb kilku środkowych stopni sprężarki do atmosfery, OQdprowa-

185
 ntarza ilustruje schemat na rys. 93, Silnik reagu-
zmianę ustawienia nastawnych łopatek spadkie: ciągu w zak—
Sci obrotowych oraz podwyższeniem tempera-—
przed turbiną w zakresie małych prędkości obrotowych,

- ENOi Ex” KAWOLY

ry
etrza. Najbardziej znanyn

szczeliny kości regulowanej za pom

oraz
my /rys. 92/.
sposob regulacji, gdyż
płyy a 2 <Y ionej mo-
ietrza prz
| Ad zel (u upastu
r y otwarciu upnu:
J jej napędu. Ciąg
, 8.5 silnii <a przy
niezbędnej A do ,

s,

Rys. 93 Regulacja stopnia osiowego przy u=const za poś-

rednictwem nastawnego wlotowego wieńca kierownie
/WWK/ lub nastaw-nego wieńca kierownic poszcze
gólnych stopni /WK/
WWK - wlotowy wieniec kierownic lub wieniec kie—
rownic /WK/ stopnia
Rys. 92 Sposoby upuszczaniaia powietrrza
powiet sprężarkiK
ze sprę WW - wieniec wirnikowy
lczas jej regulacji Indeks "o" oznacza parametry i położenia znamio—
zelina upustowa; nowe
BOA

zawór upustowy. Te - znamionowy kąt ustawienia łopatek WWK

h przy
- taśma opasująca kadłub;
mMO0OWUJ

4 Cao (%); Ra ; r a
eleńenty prowadzące tasmę; 7</c- kąt ustawienia łopatek
- WWK przy tea Ca, (FEG
kadłub spr:
I

- otwory w kadłubie; * Y>Y).- kąt ustawienia łopatek WWK przy Ga? tą, (F>e)
- szczelina upustowa; SAB RY
— element regulujący przekroj czynny otwóreow
O

upustowych; pm
*
—- otwory upustowe; A Przy sprężach 4ę 5GESJ wystarcza zwykle
>00©

jeden z opisa-
- otwór w kadłubie sprężarki;
nych wyżej sposobów regulacji. Przy wyższych sprężach
- krzywka sterująca; może za-
— sprężyna, chodzić konieczność stosowania obu sposobów
m

łącznie,
Najdoskonalszym sposobem utrzywywania statecznej pracy
łopatki stosowane są przede wszystkim
/'g xi were wlot 0—
sprężarek
Nastawne o wysokich sprężach jest stosowanie dwuwirnikowej
ale znane są ;
rozwiązan ia
ia satn wani a
stosowani 1ic h konstrukcji sprężarek
wych wieńcach kierownic i napędzających je turbin, co ilustruje
w większej liczbie wieńców kierownic aż do wszystkich
ca seżlsi at
stopni
m 4
scheriat na rys, 94, Dwuwirnikowa konstrukcja sprężarki polega
włącznie. Zmiana kąta ustawienia nastawnych łopatek powoduje

187
186
na podziale całej sprężarki na dwa zespoły /sprężarkę niskiego

cisnienia i sprężarkę wysokiego ciśnienia/ obracające się z róż-

nyni prędkościami obrotowyni, przy czyd Tp "nec „W przy

padku gdy n< ,.to, znaczy gdy składowe prędkości 44

soreTauret. p 5 j 3

w pierwszych stopniaciyjednowirnikowej maleją, można zachować

niezwienne położenie wektora prędkości w,,jeżeli jednocześnie

Ur
4 u.
4, UE SD

Rys. 95 Konieczna postać trójkątów prędkości różnych

Rys. 94 Schemat silnika z dwuwirnikową konstrukcją stopni utrzymująca stałe położenie wektora
sprężarki prędkości względnej W,
- sprężarka niskiego ciśnienia /NC/; I... - pierwsze stopnie
MN

- turbina niskiego ciśnienia napędzająca sprę- śr „.. - Środkowe stopnie

żarkę niskiego ciśnienia; n - ostatnie stopnie
- sprężarka wysokiego ciśnienia /WC/;
OW

turbina wysokiego ciśnienia napędzająca sprę-

I

żarkę wysokiego ciśnienia; następuje samoczynnie, wskutek różnej reakcji turbiny niskiego
- wirnik niskiego ciśnienia; i wysokiego ciśnienia na l aGYTóWTSTENE ściśle z prędkością
WO

- wirnik wysokiego ciśnienia,

obrotową, I tak gdy przy ATŁM spręż ogólny sprężarek
maleje, to stosunek ciśnień w zespole turbiny, decydujący o je-
zmniejszy się prędkość obwodową /a więc i obrotową/ tych stopni,
go mocy także się zmniejsza, Szeregowe połączenie zespołów tur—
Zostało to pokazane na rys, 95, W szerokim zakresie zmian pręd-
biny sprawia, że ten spadek w mniejszym stopniu dotyczy turbiny
kości obwodowej «4 <«, czy ŻE U zmiany składowej osio-
wysokiego ciśnienia, a w większym turbiny niskiego ciśnienia
wej prędkości c,, są różne w różnych stopniach, W związku
w związku z czym moc tej ostatniej maleje szybciej. Poza tym
z tym ściśle biorąc zmiany prędkości obwodowej w tych stopniach
kąty napływu strumienia w założonej sytuacji wzrastają na pierw
powinny być także odpowiednio zróżnicowane, co jest praktycznie
'zych stopniach sprężarki, a na ostatnich maleją, co oznacza,
miemożłiwe. Doświadczenie wykazało, że to nie jest konieczne
że moc konieczna do napędu pierwszych stopni sprężarki rośnie,
i że wystarcza podział całej sprężarki jedynie na dwa zespoły:
. ostatnich - maleje, Powstaje więc następujące zjawisko:
niskiego i wysokiego ciśnienia obracające się z odpowiednio
— rośnie woc konieczna do napędu sprężarki niskiego ciś—
różnymi prędkościami obrotowymi, Powyższy podział rozciąga się
nienia 4 jednocześnie maleje moc napędzającej ją turbiny nis-
autowatycznie na zespoły napędzających turbin i w ten sposób
kiego ciśnienia;
powstaje dwuwirnikową konstrukcja silnika, Należy zauważyć brak
- maleje moc konieczna do napędu sprężarki wysokiego cis—
sprzężenia mechanicznego między obu wirnik wykorzysty-
nienia, przy stosunkowo niezbyt dużym zmniejszeniu mocy napę-
wanie tego sawego strumienia powietrza /w sprężarkach/ i spalin
uzającej turbiny wysokiego ciśnienia,
/m tarbinach/, Zróżnicowanie prędkości obrotowych obu wirników
 Nast gi+1 3twęnm op isanego zjaw jest szybszy spadek pręd-
2.3 Kowory spalania
Kosci obrotowej wirnika nisxiego ciśnienia w porównaniu ze spad-

Ixosei obrotowej wirnika wysokiego ciśnienia, Przy

Komora spalania należy do podstawowych zespołów każdego
zjawisko ma przebieg i skutek odwrotny, Opisane
silnika turbinowego, strumieniowego i dopalacza. Komory wymie—
zjawisko stanowi istotę procesu sauoregulacji sprężarki dwuwir-
nionych silników działają podobnie i mają to samo przeznaczemie
uikowej, Poza tym sprężarka dwuwirnikowa przy tym samym spręzżu
polegające na: ;
ua uniejszą liczbę stopni niż jednowirnikowa, gdyż w pierwszych
- zamianie energii chemicznej tkwiącej w paliwie w entalpię
stopniach sprężarki wysokiego ciśnienia można dopuszczać wyż-
powstających przy tym spalin /z tego względu komora spalania
sze prędkości obwodowe z powodu wyższych temperatur powietrza
tworzy także podstawową objętość roboczą silnika/;
na ich wlocie /niższych liczb Macha/. W sprężarce jednowirniko-
- produkowaniu czynnika roboczego /spalin/ na potrzeby
wej ograniczenie prędkości obwodowej narzuca niska temperatura
turbiny i dyszy. Ponieważ jest+
powietrza wlotowego /wysoka liczba Macha/, chociaż środkowe .

i ostatnie stopnie mogłyby pracować przy wyższej prędkości ob- ń=h+0.=m ZAWACZ
wodowej /z powodu wzrostu temperatury powietrza/. względne zużycie paliwa zawiera się najczęściej w przedziale
Podział pracy efektywnej między sprężarki niskiego 1 wy- T=0,017+0,023 |/por. wzór 36 / więc podstawową masę
sokiego ciśnienia ustala związek: "czynnika roboczego tworzy powietrze podgrzewane ciepłem reakcji

leyc5 spalania;
Z 15 i Legc= AbzWC/, 15 . /162/
- udziale jej konstrukcji w tworzeniu szkieletu nośnego

silnika,
ięgóęć» T=0,4>0,5 - współczynnik podziału pracy. ośrodka
Teoretycznym: modelem spalania jest podgrzewanie
Spręż ogólny sprężarki dwuwirnikowej jest iloczynem spręży sprę-
« « . ciepłem egzotermicznym reakcji izobarycznej. Ciepło to jest
żarki niskiego Togc i wysokiego ciśnienia J..* W warunkach
SUC równoważne energii chemicznej tkwiącej w paliwie,
- 3
idealnych jest więc»
e I; WC
J
Przy ma Q= WTZ /3 Pk q5 y CZ tg/ /por.wzór 45/
-P_, K2,543 i T_Ś4, 5- bez stopni naddźwiękowych;
W warunkach rzeczywistych podgrzewanie powietrza wprowa-
-7 sie S3+4,5 1 Tzzc?Ś2, 543- ze stopniami naddźwiękowyni
dzanego do komory następuje pod wpływem reakcji spalania par
w sprężarce niskiego ciśnienia,
paliwa w tlenie zawartym w tym powietrzu, Uwzględniając wynik=
Kiskie wartości spręży obu zespołów umożliwiają utrzymanie
le przy tym straty ciepła za pomocą współczynnika wydzielenia
statecznej pracy całej sprężarki w całym zakresie zuwian pręd-
a także prędkości i wysokości lotu, Dodatkową ciepła 1-4 katwo otrzymuje się związki;
kości obrotowych, CKS
zaletą jest także stosunkowo mała zmiana sprawności sprężarki ; k> WC
V ff
przy zaianach prędkości obrotowych, Oczywistą wadą tego rozwią- $GUS"2 Qi» KA sji
TEKS
2 lub b q
2=3
=
KSs
Q© = z
KS u
R KS
zania jest skomplikowanie konstrukcji sprężarki, CŁO ©
Ilość ciepła wydzielanego w procesie spalania ma istotny

wpływ na postać obiegu silnika /zarówno wzorcowego Jak i rze-

(c Wy (5 LC Q+.s= KZ "Big,
Hu: C5
 TYS. ) na 3
Ilustruje to

w układzie p-v przy

96 Zmiana pola obie: kszenia ilości

Rys.
h dop! m, E
SE - pole pow /pracy 1./ przy Ł zł
x > dż
«
Y ŻY
- pole 1
powierzchni i /APADT
obiegu/pracy
ow ł; 7 1,/ przy Rys. 97 Schemat ogólny komory spalania
U,
DA - dyfuzor wlotowy; 0 - osłona; RO — rura
dua 7qo3 t 52B
ogniowa; P — paliwo / c SE /; zr - zespół tur
Komora spalania powii biny; S s
m,- patężenie przepływu powietrza;
ciągłego przebiegu opisanej wyżej reake h=ń+C_ - natężenie przepływu spalin;
kowora spalania: dz3 - ilość ciepła wydzielana w komorze wskutek
wol ; ni ta lub
- zadaje zakres pracy ,
sj ź
silnixa t-. wscędyi
zgodnie z wolą pilot reakcji spalania,

wymuszeniami układu automatycznej regulacji;

określa wymiary osiowe /często także prowie! e/ silnika; W dalszym ciągu omawiane będą tylko komory spalania główne
-
- wpływa silnie na trwało i
i 4
niezawodność A qu44 saEGA 1
silnika?oraz ne
ka POTrARZna ilników turbinowych, natomiast omówienie komór spalania dodat-
ekononiczne asrekty jego cksploatacji, ch oraz komór spalania silników strumieniowych, tłokowych
Schemat ogólny kowory spalania z oznak nia przekrojów i rakietowych nastąpi w rozdziałach im poświęconych,

1 wielkości chara 'terystyczny oraz przebiegiem zmian parnzetl-

rów strumienia wzdłuż jej długości przeds awiono ną.,rys. 97,

Komory spalania można podzielić naż

- główne - mieszczące się zawsze między sprę

/wlotem i dyszą wyłotową w si lnikach struuieniowyc

— dodatkowe /dopalaczy i silników dwuprzepływowych/ - miesz

się poza turbiną.

 W komorach spalania silni! w turbinowych wykorzysty-

jest paliwo węgłowodorowe zwane popularnie Śr hy

i parametry komór
wymagania Jego przeciętny skład masowy jest następujący:
2,3.1 Podstawowe lotniczą,
spalacia - 84+86% węgla /C/
— 15+13% wodoru /H/
rolą W
związku z ich odpowiedzialną - poniżej 1% tlenu i siarki /0 i S/
spalania w
Komorom bardzo ost
stawia się cały szereg powietrza do całkowitego i
turbinowego Teoretyczne zapotrzebowanie
układzie silnika
z nich tot zupełnego spalenia i kg> tego paliwa wynosi - (= /48-16$E%
7 KQ „DIA,
rych wymagań. Najważniejsze
Wymaganie to ocenia natomia HaĆ ć opałowa /odpowiadająca rz
ilości ciepła — :
wydzielenie ciepła.
tomiast wartość
a/ - możliwie największe w p rocesi e i
Sr p alania 1bez st T at/ 4
- K; z4 2900 s ; 430 4 0 l
ia cie ła?
wydzielaneg
3 > © g o
współczynnik wydzielen Zaz zyc £se 1 i
aktualnie z
pr rowwadzone 8 Są intensyw -
pa „Nal
- e :Zy a jCZyCć,

/163/ ne Iposzukiwan ia now; > ch rodza jów pał iw . na bardziej zaawan-

sowane są prace nad zastosowaniem ciekłego metanu /CH,/

i ę
ciekłego r
wodoru fAzf
/I Porównawcze
porów z charakterystyki Stoso-
:
gdzie
równoważne energii chemicznej 1 Zn
wanych ii !'aTrę > zi 07
perspestywicznych -
paliw przytoczone SĄ w poniższej
Q, = W,Ć; - ciepło
m do Kko=
w paliwie doprowadzany tabeli.
zawartej
mory w jednostce CZASU;
wydzielone w komorze Parametr Nafta KCiekły Giexły
- ciepło rzeczywiście ae tan
APRA lotnicza wodór
w jednostce czasu.
turbinowych charak- c=Q „3420,86 A CH
współczesnych silników 2 4
Komory spalania zna-
i
Dla tych komór na zakresie wzór chemiczny H=Q,1530,13
duża łość,
teryzuje
mionowych jest
dla turbinowych silników
że np.
Pamiętać
wzór 73/ jest.
odrzutowych /por.
; stość f *6?
UM 780+83403a 71 424

3600ca ly (a- = f)= const 4 j

49 500
c= artość opałowa M, zg, mm 43 000 116 700
ks”
ciepła w ko-
procesu wydzielania otrzebowanie powistrza
co oznacza, że pogorszenie 14,9 34,2 17,2
Śks jest równoz— . SZA
się ze spadkiem wartości ć Ag De ć
morze wiążące Tezpóratura spalenia
EŻ wpływa
wzrostem
ze G i odwrotnie. Na wartość Tp K 2300+2400 2400
naczne duży ch
As //H . Na
silnie wysokość lotu, ponieważ Ilndywedua tna stała gazowa
ać pogorszenie warunków
wyd ziela=
Rp _Z 288 4157,5 Ę
wysokościach może występow ką leg
Żks .
nia ciepła i spadek wartości
warunkach pracy silnika | Szład spalanej mieszanki pałiwowo-powietrznej oceniany
stateczność pracy w dowolnych
b/ - wysoka
- n, „th „ Stateczność jest za poriocą współczynnika nadmiaru powietrza sL który
przy dowolnych wartościach rz ź = A 5 za i ,
dofiniowany jest ni rzytoczonym stosunkiem:
pracy komory zależy odzi
i składu spalanej mieszanki; /164/
- rodzaju paliwa
ośrodka kę R a /;
- paramotrów <a

wypełniająceg0 komorę.
- prędkości ruchu ośrodka

194
 1 - masa powietrza rzeczywiście doprowadzana do spa-
prędkości ruchu ośrodka oraz jego parametrów
lania i kg paliwa; i Po4 na stateczność spalania zostanie omówiony w dal-
1, - masa powietrza teoretycznie niezbędna do całko-

witego i zupełnego spalania 1 kg paliwa,

łatwy i niezawodny rozruch, Wymaganie to jest związane
Należy zauważyć, że 1 zależy wyłącznie od składu
ż„ezególnie z przypadkiem koniecznego rozruchu w powietrzu.
cheuicznego paliwa:

4= 431(20+84-0) ŻE /165/
'kle silnik powinien dawać się łatwo uruchamiać w prze-
9 POW
dziale wysokości A 6<ż1Okm „ Oznacza to, że w celu
/
zenia rozruchu.w powietrzu, gdy wyłączenie sil-
gdzie ca nastąpiło na wysokościach wyższych należy koniecznie
C, H i Op - udziały masowe węgla, wodoru i tlenu
obniżyć wysokość lotu do wartości mieszczącej się w gra-
w paliwie.
nicach podanego przedziału,
Skład mieszanki zmienia się wzdłuż długości komory
ialne straty przepływu, Straty przepływu powodują
i przy średniej wartości MZ2-3 na wylocie
oadek ciśnienia spiętrzenia, ten zaś ogranicza możliwe
z komory utrzymuje się + 435 +45 . Przyjęły się
przepływu spalin przez komorę zgodnie ze wzorem
następujące określenia:
i=jR> 4 1e/A Spadek ciśnienia spiętrzenia wzdłuż ko-
- mieszanka bogata, gdy 4< 40; U = M
mory hastępnjć wskutek podgrzewania ośrodka oraz w rezul-
— mieszanka stechiometryczna /normalna/, gdy a=;
tacie oddziaływania oporów przepływu, Ocenia go współczyn”
- mieszanka biedna, gdy A2>40.
do spalania nik strat ciśnienia spiętrzenia: €
Mieszanka paliwowo-powietrzna jest zdolna

gdy o( zawiera się w przedziale GSG KA (OE N

i Ż€ Pa”
Poza granicawi tego przedziału spalanie nie jest możliwe,
Ó.KS z ex
FE
GRAmAST /168/
Najbardziej statecznie spalają się uwieszanki bogate gdy
się małe wymiary i mała masa własna. Oba te wymagania są ze
a = 8570995 . Bieżącą ocenę oQ( uzyskuje
powietrza: sobą ściśle powiązane i wiążą się z charakterystycznym
najszybciej z bilansu natężeń Prrzzeow paliwa i
parametrem zwanym obciążeniem cieplnym komory o 08
> ań k
/166/ AJ A
= AZ, C / / 49.) .skad
r
4
. wz Ja p
44 9 = PZ żak f nL16 1740 LR ) . /169/
t sj
IAS 3 m łą
e kro PF sm fa

54m; - suma natężeń przepływu powietrza wprowadzonego

3
prze k— = objętość przestrzeni komory w m .
do wnętrza rury ogniowej w rozpatrywanym
Ze wzoru 169 wynika oczywisty związek:
roju:
Żes Ć - udziaż masowy paliwa biorącego udział w spala- const
niu do przekroju i-tego. ry
Oczywiste są też związki:
jednakże należy pamiętać, że zrealizowanie procesu spala-

A zza ć Z = Ah /161/ nia w komorze spalania wymaga zachowania pewnego stosunku

Płę BV
jej długości do średnicy, który dla współczesnych konstruk—

! | cji wynosi > > Ź + 4 . Obciążenie

a
cieplne komór spa-

(4X 2,5)%
lania wynosi Qxs = 98+ 49 55
[AS m, :
196

bot= 42 adłe.7 (5 LR"

oai
t/ - optymalny rozkład temperatur na wylocie, Wylotowa tempe-

-I9Td-OMOINI BIOUOĄ= 2 $BMOTUSTOgIATA BIOMOĄ - q !/BUTBNPTMAPUT/ BMOINI BIOWOĄ - ©

jak

*famorufo Kinr /kuTTlezoz8 pgoqoskm/ 8oTupaig azayśTu(eu= p $yofmMOTUBO INI BqZOTT=Z

ratura spalin zmienia się zarówno wzdłuż prowuienia

i obwodu rury ogniowej komory, Wynika to z różnego przygo-—

paliwowo-powietrznej, różnego przebiegu

fufugoruz aTufzdezid o BiIomoy — e fmiąso1d armApdezIid o Biouoy — p femoTuaTog

towania mieszanki
spalania, oddziaływania różnych czynników lokalnych itp.
Nierównowierność obwodowego rozkładu temperatury wylotowej

jest duża i sięga 47= 50-= 290 7 w zależności od

indywidualnych cech konstrukcyjnych komory. Jest ona zawsze

niepożądana., Natomiast nierównomierność promieniowego rozk-

ładu tewperatury może być nawet pożyteczna ze względu na

warunki obciążenia łopatek turbiny, jeżeli największa war-

tość temperatury występuje na 50+70% ich wysokości.

Prócz tego od komory spalania wymaga się wygody eksplo-

atacji, dużej trwałości i niezawodności eksploatacyjnej nie

niższej niż w przypadku pozostałych zespołów silnika,

eTueTeds
2.3.2 Rodzaje komór spalania

Istnieje duża różnorodność konstrukcyjna kowór spalania.

IOmoĄ4
Wszystkie rozwiązania można podzielić na:
— rurowe /zwane także indywidualnymni/;
- pierścieniowe; s

izkTMZOI
- rurowo-pierścieniowe /stanowiące rozwiązanie pośrednie

64
między dwoma pierwszymi/; «
- specjalne /zwykle dające się sorodariź do modyfikacji

jednego z wywienionych rozwiązań i występujące najczęś-

UDKmOnB1spod
ciej w silnikach małych, głównie śmigłow-cowych/.
Schematy podstawowych rozwiązań przedstawiono na rys, 98.

Rozwiązanie konstrukcyjne komory nie zmienia istoty przebiega

jącego w niej procesu. Jest on na tyle podobny, że można go R

opisać na przykładzie jednego schematu komory zbudowańego na

Aqjeuaycg
podstawie przekroju osiowego dowolnego rozwiązania /rys.99/,
W komorze spalania może być stosowany prosty /rys.98d/ względ-
nie zwrotny przepływ powietrza /rys. 98e/.

86
*SAH
 2.3,3 Przeznaczenie podzespołów komory spala

i jej funkcjonalny podział

Zagadnienie
5 I powyższe
)
matu zamieszczonego na I
- dyfuzor wlotowy / 2,,/ na
WD
pływu do rzędu c,„=50- 3. Konieczna przy tym rozbie
kanału dyfuzora wynosi ZYŚ 25 4,P „ Skrócenie dłu-
gości dyfuzora wlotowego przy danej rozbieżności jego kanału
jest możliwe przez zastosowanie krzywoliniowych
profilowanych według specjalnych zasad, np.: sta
o. z
tu ciśnienia cło
dy =
=const
kszazgć
itp,
:

A
+

- PWT
- rura ogniowa tworzy

+
podstawową objętość roboczą komory spa-—

(wj mom SOO

lania przeznaczoną do przygotowania mieszanki palnej pali-
wowo-powietrznej, jej spalanie oraz wytworzenia takiego ła-
du spalin, który zapewniałby wynaganą temperaturę x przed wień-
cem dyszowym turbiny,

- osłona rury ogniowej stanowi zespół mocujący rurę ogniową

i umożliwiający podział wprowadzanego
o powietrza na dwa stru-
mienie zgodnie z wymaganiami organizacji procesu wew trz
komorowego, W niektórych rozwi aniach /komory pierścieniowe

ZH
i rurowo-pierścieniowe/ osłona jest włączana w szkielet no
silnika,dzięki czemu uzyskuje się dużą zwartość i sztywność
jego konstrukcji, M 5!
Ę Przeznaczenie i opis podzespołów mieszczących się wewnątrz
rury ogniowej zostanie umieszezony w punkcie "Proces wewnatrz Rys, 99 Funkcjonalny podział i podzespoły komory spala-
komorowy", nia wraz z typowymi zmianami A, ot ć $ks
wzdłuż długości rury ogniowej Ę
Funkcjonalnie objętość rury ogniowej podzielona jest na
Dy = dyfuzor wlotowy /wlot/; k — rura ognio=
dwie strefy /rys. 100/ wa; 0 - osłona; K- kolektor spalin; WD - wieniec
- strefę dyszowy turbiny; ;
przygotowania mieszanki i spalania;
tro 4kFF— długość rury ogniowej;
- strefę mieszania i chłodzenia,
dzo - największa średnica rury ogniowej;
Wyraźnej granicy między tymi strefami nie ma, Strefa lepz2*1Jl> długość strefy tworzenia
wytwarzania mieszanki i spalania zajmuje mieszanki i spalania;
przednią część rury
tm* to” sp- długość strefy mieszania
ogniowej i kończy się zwykle w miejscu położenia jej najwięk- j i ochładzania;
szej średnicy zawsze przed rzędem dużych otworów /szczelin/ M =(93+05)M — powietrze pierwotne;
wprowadzających powietrze do jej wnętrza. Wyuieniony podział M;=M-Mr - powietrze wtórne;
As = współczynnik nadmiaru powietrza
na wylocie z komory,
 /
Na długości pierwszej strefy t
lep ZY 48) Apo lub

wynika z faktu, że temperatura spalin zależy od składu chemicz- lz5 = NE *GÓJ Ło - rys.99/ następuje wytworzenie mie—

nego paliwa, ciśnienia ośrodka i składu spalanej mieszaniny , j szanki o składzie leżącym wewnątrz przedziału zapalności, Po-

Przy ustalonych dwóch pierwszych czynnikach temperatura spalin nieważ tworzenie mieszanki paliwowo-powietrznej jest procesem
zależy wyłącznie od składu mieszanki co przedstawia wykres na | złożonym rozciągniętym w czasie, więc właściwy jej skład pow-
rys, 100. Najwyższa temperatura produktów spalania uzyskiwana staje przy rosnących wartościach © uzyskiwanych przez stop-
jest przy «= 40 1 wynosi pax © 2300+2450K ., że względów niowane wprowadzanie powietrza do wnętrza rury ogniowej /przez.
materiałowo-wytrzymałościowych temperatura na wylocie z komory 1 otwory, szczeliny itp./, tak aby w końcu tej strefy było:

/na wlocie w turbinę/ nie powinna przekrączać najczęściej hy = (22+35/% .„ Powietrze th - nosi nazwę powiet-
73 < 1300 + (600 K . Taką temperaturę można osiągnąć rza pierwotnego i składa się z powietrza o natężeniu
przez podniesienie wartości 4 do "ot;= 35 85,5 , Jednak- óhr, =(904*G19) 5 wpływającego przez czołowy przekrój rury
że granice zapalności mieszanki paliwowo-powietrznej leżą w prze- ogniowej oraz powietrza o natężeniu 0 = R — hr wprowadza—
dziale 5+G6 < A . 40747 . Opisane wyżej potrzeby nego wzdłuż długości strefy i ustalającego właściwy skład mie
utworzenia spalin o zadanej temperaturze wylotowej oraz właś- j szanki paliwowo-powietrznej, I tak w płaszczyźnie wlotu /2-2/
ciwości samego procesy /Śpalania leżą u podstaw wspomnianego ś jest («%g = 94-87, w centralnej części strefy spalania |
wyżej podziału objętości rury ogniowej na strefę wytwarzania ol = Q85 +QG95 , a na wylocie z niej Asp = 12+418 (22) -
mieszanki i spalśnia oraz strefę mieszania i chłodzenia. Tej wartości sp odpowiada temperatura spalin Tep= 1BOO*+2000K.
8 Pośrednie wartości A; ć Z mogą być wyznaczone ze wzoru 166.
; Na długości s.refy mieszania i chtodzenia następuje ustale—
EN 2300 + 2450K nie wylotowych parawetrów spalin przez mieszanie względnie go-
1800 + 2000 K rących spalin z chłodnym powietrzem, tzw, powietrzem wtórnym

ogniowej przez duże otwory /o różnych kształtach geometrycznychy/

bądź szczeliny położone w odległości nie przekraczającej
(36— G8)/,, . Powietrze wtórne nie bierze udziału w procesie
1300 +1500K spalania, a opływając z zewnątrz rurę ogniwą na długości strefy
spalania z prędkością SG = 60—< 1OO myS przyczynia się do
utrzymania temperatury jej ścianek w granicach dopuszczalnych.
j Do powietrza wtórnego zalicza się także niewielką ilość
pr |1 45:17 35355 0Ć
05206 * gó
AÓ
kolektora
4, =(G04
komory,
+906)ó powietrza, które chłodzi ścianki

a
min max

Rys. 100 Zależność temperatury spalin od składu mieszanki

paliwowo-powietrznej 2.3.4 Proces wewnątrzkomorowy
$= YA OY zapalności mieszanek bogatych
(3* min z
Obejmuje złożone zjawiska fizyko-cheniczne wsród którycii
2 - górna granica zapalności mieszanek biednych
(max); dominują:
3 - przedział zapalności mieszanek paliwowo- - tworzenie mieszanki palnej, pałiwowo-powietrznej;
powietrznych,
- spalanie wytworzonej rieszaniui;
 fu
- chłodzenie produktów spalania do temperatury 73”
na wylocie, 1 -=[g15 Const

Tworzenie mieszanki jest podstawowym procesem fizycznym,

2
który musi być ukończony na długości strefy spalania w krótkim
czasie t£ £ 6C7-7G03s „ Ponieważ reakcja spalania obejmuje
wyłącznie mieszankę palną w fazie gazowej /wieszankę par paliwa

p
z powietrzem/, więc proces jej powstawania powinien się rozpo-
czynać możliwie najwcześniej, już na początku rury ogniowej,
Te cząsteczki paliwa, które z racji nieodparowania nie wytworzą
Rys. 101 Zależność średniej średnicy kropli d od spadku
z powietrzew mieszanki palnej na długości strefy spalania zos= w ciśnienia na wtryskiwaczu 4ap przy różnych
tają wydalone poza nią i nie mogą wziąść udziału w reakcji spa- natężeniach przepływu przez wtryskiwacz €ć,,
lania /silnik wówczas "dymi"/,
bory? Gstą > Goya ;
Proces wytwarzania mieszanki palnej obejmuje rozdrobnienie
paliwa, parowanie cząsteczek pałiwa oraz proces mieszania pali- ;
Gi Ę
wa z powietrzem, Do rozdrabniania paliwa wykorzystywane są wtrys-— sięgająca p = 10-30 więc proste wtryskiwacze mechanicz
s ma 4 A : L k
kiwacze, najczęściej wirowe, które przy udziale sił bezwładności ne nie są w stanie zapewnić zadowalającego rozdrobnienia paliwa
i stł aerodynamicznych doprowadzają do podziału zwartej strugi
paliwa wprowadzonego do wtryskiwacza na dużą liczbę drobnych Powyższej wady nie posiadają tzw. parownice /rys, 102/,w których
cząsteczek, zwanych umownie kroplami, na wylocie z niego krople proces wytwarzania mieszanki palnej odbywa się wewnątrz podgrze-
sprowadza się umownie do kształtu kuli o średnicy d, co ułatwia wanej rury specjalnego kształtu /rys, 102/ zwanej właśnie pa-
ocenę ich *
wymiaru, eaW > NEA > 3 , rownicą. Ponieważ efekt działania parownicy zależy jednak od
procesie rozdrobnienia z 1 cm paliwa pow=
staje do 10.10 $ kropel o średnicach d zawartych w przedziale nagrzania jej ścianek, a samemu działaniu towarzyszy stosunkowo -
d£ 20200 «m , Średnica kropli powstałej w procesie duża masa wytwarzanego naparu, przeto rozwiązanie powyższe nie
rozdrobnienia zależy od natężenia przepływu paliwa przez wtrys-— znalazło szerszego rozpowszechnienia,
kiwacz A Cs, , oraz spadku ciśnienia na wtryskiwaczu <P
/rys.101/; Cz
: k 7
d=J(AGxq, Hp -

gdzie ze. >

AP=P-fĄ *,=(60+80)40 7 spadek ciśnienia na wtrys-
kiwaczu /różnica między ciśnieniem paliwa przed
wtryskiwaczem i ciśnieniem powietrza na wlocie
do rury ogniowej/,
Warunkiem uzyskania małej średnicy kropli jest możliwie małe
natężenie Rys, 102 Schemat parownicy Beż:
AC /duża liczba wtryskiwaczy/ oraz duży spadek 49. 1 - przegroda czołowa; 2 - parownica ; ZTAMELEE,
Minimalny spadek zapewniający jeszcze zadawalające rozdrobnie- 4 - paliwo: 5 - elementy załurzające przepływ;
nie wynosi
3 $ 6 - mieszanka par paliwa z powietrzem,
AC PWM = |
= 2-40 ż2 .„. Ponieważ między natężeniami
przepływu paliwa / ZIS Eceax / jest duża rozpiętość
 Proces parowan ZGCHOwWuje stę na

czek paliwa i por a Młat ć warstwy/

powstawanie jednorodnej mieszanki w związku z czym musi być ona odnawiana wzdłuż ścianki
błatwia parew nie. rury /rys. i04a/;
VTo zania trwa od chwili rozżdrol tien

fi
fazie polega na odpowiedniu rozmieszczeniu kropel pa-
liwa w 'zątkowej strefy wytw wieszanki i
lania, w xoncowej fazie mieszania główną rywa turbulent-
ne mieszaniec par paliwa i powietrza,
W procesie spalania /jak zaznaczono wyżej/ bierze udzia
wyłącznie
„ mieszanka rpar paliwa i powietrza, Spalanie przebiega

ww09-0E=4
|-<—
W WATUNAĄACi OsSroaxua w ązku Z CZy! b pier
e zape nienia wysokiej skute
teso procesu /prędkość ośrodka wia tendencję do zdmuchi-

l
wania płomienia -— podobna syt racja powstaje przy próbie zapale-
nia zapałki podczas silnego wiatru/. Wysoką stateczność procesu
spalania zapewniają stateczniki płowienia w postaci nieopływowych
ciał, zawirowawczy łopattowyc i strugowych itp, /rys. 103/.
Ich działanie połega na wytwarzaniu stacjonarne J strefy 4110-
rzającej za Sobą?
- localną redukcję pr tości struwienia do c< 25
ż «

często łącznie z odw-róceniem kierunku jej wektora /rys.

103/;
- powstawanie tzw. prądów zwrotnych, które przemieszczając
Się od obszaru objętego reakcją do obszaru za statecz-
nixiam ułatwiają i przyspieszają powstawanie jednorodnej
mieszanki palnej,
Proces chłodzenia spałin do temperatury dopuszczalnej przed
AR Rodzaje stateczników płomienia
turbiną 4 polega na wprowadzaaiu do wnętrza rury ogniowej
a statecznik stożkowy /klinowy, pierścieniowy/;
na dużą głębokość du rza wtórnezo, które posiada- b zawirowywacz łopatkowy;
Jąc stosuniowo nisuą temperaturę obniżają szydko ten:
c statecznik strugowy;
1 statecznik klinowy; 2 - czoło płomienia;
do wywaganej wartości, Naieży 3 strefa zawirowań /prądy zwrotne/;
nie powietrza do wnętrza r! 4 granica prądów zwrotnych; 5 -—- profile roz-
kładu prędkości w obszarze i poza obszarem
prądów zwrotnych; 6 - powietrze;
zawirowanie wywołane łopatkami zawirowywacza;

=00©
strefa podciśnienia; 9 - wtryskiwacz;
ściana rury ogniowej; 11 - szczeliny wpro-
/ powoduje powstawanie wadzające; z - łopatki zawirowywacza /0>18%
warstwy
łopatek/; 4—= 45460 - kąt ustawienia łopatek
1nKi rury ogniowej przed prze- zawirowywacza; Ś< AY4 - cąt rozwarcia
częsci wiotowej rury ogniowej,
 tym nasadki kierujące /rys. 104c/ ułatwiają uporządkowania
procesu mieszania,
Należy paiuiętać o tym, że wszelkie urządzenia ustatecznia-
Jące spalanie oraz powodujące mieszanie strumieni są źródłem
oporów lokalnych, obniżających nieodwracalnie ciśnienie spięt-
rzenia w komorze spalania,

2.3.5 Podstawy termogazodynamiki komór spalania

Jak wspomniano uprzednio teoretycznym modelem spalania dla

komory spalania silnika turbinowego jest izobaryczne podgrzewa-
nie przy którym:

(pca 237% 96788) ©

W rzeczywistości czynnik roboczy zmienia swój skład i pa-
rametry wzdłuż długości rury ogniowej,co mocno ada moż
sposoby4 wprowa dzania powietrza do wnętrza
Rys,+ 104 Celeka i t
liwość analitycznego opisu procesu spalania. Sprawizając roz-
rury ogniowej
$0ian
ważania do dwóch p: zekrojów: wlotowego /2 -2/ 1 wylotowego /3-3/
a - wytwarzanie warstwy izolującej
b - wprowadzanie na niezoyt dużą gł< można zapisać na podstawie równania energetycznego przepływu
c - wprowadzanie na «
sadxi 1 /rys. 105/:
sowaniu
owy z , + ; 678 *,
blaczy (BC), = Qa * 4a
ści
otwór c) ;
otwór ot gdzie swej
indeks - dotyczy spalin,

przez
żę
czoło ury
rury ogniowej
ogniowej i1 wzdłuż
it
- powietrze wprowadzane

długości strefy wytwarzania ml

celu. uzyskanie korzystnego roz:

1 j
b=/aGt 1czba otworow
wadzania wynosi 76
7 - „4

średnicy rury, a średnice otworów

z=:-20

do teuperatury /727 „ Często

© 1Gt c stosowa
c q ne
Y ,

Rys. 105 Schemat do zestawienia podstawowego równania

komory
 fw. Aaa
sKŁts
może posłużyć do wyznaczenia wartości
się Równanie 171 ol lę ę
rzez m otrzymuje _yę Aj
temperatury 4 przy znanych lub złożonych
Dzieląc ej
p o pr ze irtościach 4. /por. wzór 166/.
bardzo często wykorzystuje się równanie
W praktyce
otrzymanej po pominięciu obecności pali-
uproszczonej postaci
nożna dopro 1+4T © 1. ló
Wówezas j
jest>
Równanie
ii i 170 I po dalszych prz z1in

do postaci: a pf E MT /111/

gdzie / 4

produktów spalania dzie

c
czystych
4

tp, - ciepło właściwe tźw.

ł=f właściwe pięSREATY Pówps<PBR i spalin
spalaniu ule nki stechic Epm = średnie ciepło
otrzymywany h przy
warto ci w rozpatrywanych w zakresie temperatur 3 — EE
ol =1/. Jego ż
rycznej /przy = = 3 ZDK procesowi
3
wewnątrz-komorowemu towarzyszą
e . ; w rzytaczają
PA. E
odręcz=
i Jas już zaznaczono
zakresach
,
tei eratur / 8 4 / przytacz
: 1
s ./1 traty eiśnienia powodowane:
niki termodyneu i teorii spalanie
- podgrzewaniem
z
ośrodka ciepłem reakcji spalania;
ciepło właściwe powietrza
sletrz w
rozp
"ozbatrywar
> U
ych
wlotowego/;
/dyfuzora
słażciw
— średnie
a". je +1
_ oporami wlotu
kóliboratatur GE / 4375363 jęło pra?
bo2 ZĘo /3,
zżEwoża ch temper
zakresach płomienia
zwykle — © - oporami lokalnyni /tarciem, statecznikami
— tablicowa temperatura odniesienia,
i mieszaniem strug/. .
lub 293 K,
temperatur określa tzw. opór cieplny komory, dwa
dla różnych składów i Pierwszy czynnik
Wartości ciepeł właściwych
opór mechaniczny. Dlatego bardzo często współczyn=
pozostałe -
przedstawiono na Tys zapisuje się w postaci:
nik strat eiśnienia spiętrzenia
-LUz|S
EE mir
AŻ
= 0, 6, /112/
ę *
|

strat ciśnienia spiętrzenia powodowany

8: - współczynnik
czynnikami cieplnymi;
współczynnik strat ciśnienia spiętrzenia powodowany
6, -
czynnikami mechanicznymi ;
komór spalania mają w przybli-
Rury ogniowe współczesnych
kształt /rys. 107/. Stosując równanie ilości
eniu cylindryczny
Eulera /wzór 31/ można otrzymać przy Ie
ruchu

A /R37P2/ = Zee skąd 2 52 = |- Kisz -c/

nnn OPN
600 800 1000 1200 1400

ciepła wż 1 po dalszych PO AIPEKGĆ 3/74 ta ż RASA

Zależność średniego
Rys. 106
nafty od temperatury Ą + kMaż f (1 sp "JE 4k Ma)
spalania
L5 Z
Ze wzoru tego wynika, że na spadel ciśnienia statycznego wzdłuż

rury„osniowej komory ma wpływ liczba liacha żia 2 oraz podgrzanie

A= A /rys. 108/,
SE f=8+ 12 przy kaja 0,06 + 0,12
2 v

Zwykle jest Ó
m
= 0,96
,93
(0,93 + i ostatecznie /por.wzór

KaA
134
RzÓq Ó, K0,92 + 0,97.
»
BR

Rys. 107 Schemat do zestawienia równania ilości ruchu

Eulera dla cylindrycznej komory spalania
Z tego samego równania ilości ruchu po prostych przekształ-
ceniach otrzymuje się:
4 c z
= const — ——
P 2
co oznacza, że obniżenie ciśnienia spiętrzenia wskutek podgrze-
wania jest tym większe im wyższe jest ciśnienie dynamiczne oś
roćxa w koricu komory /ilustruje to rys. 109/. Zwykle jest:

Ź36: = (0,97 + 0,98.

),
2
a

Rys. 109 Zależność współczynnika strat ciśnienia spięt-

ośrodka ŚR
20. "20 7940 j= 2 podgrzania AŻ
od liczby Ilia i M
23 oraz
z”
Rys. 108 Zależność współczynnika strat ciśnienia statycz=
nego Ó, od liczby Ka, i podgrzania 4= =7) 2.3.6 Wpływ różnych czynników na pracę komór spalania
Straty ciśnienia spiętrzenia powodowane czynnikami mecha=
nicznymi zależą silnie od indywidualnych właściwości konstrukcyj- Komora spalania jest wrażliwa na oddziaływanie szeregu

różnych ezynników, Ponieważ podstawowym przeznaczeniem koriory

nych komory. Zwykle określa je współczjnnik YV definiowany jako:
PĘ" k !
, PRD Jest możliwe największe wydzielanie ciepła, przeto parauetrein
= e
g prz /173/ oceniającyuw wpływ tych różnych czynników jest współczynnik
zat/rego po przekształceni
ach otrzymuje się:
wydzielenia ciepła Żis .
 mj
wpływ szładu mieszanki - ilustruje rysunek 110. Dła umiarko-

wanych ten eratur T/= 1100 + 1200K największa wartość Sk

odpowiada uskódżypisikówi OL na wylocie z komory Ol % 5

przy którym w strefie spałania utrzymuje się wartość s,%1,0.

08 08 40 12 p(i0”R,)

Rys. 111 Wpływ wlotowego ciśnienia Do na współczynnik Żks

ilustruje rys, 112. Ze wzrostem tempera-

OWwania
[234B RZY)
tury rośnie szybkość,(60o przyspiesza powstawanie jednorodnej
mieszanki palnej. Ze wzrostem I rośnie także szybkość reakcji
2
spalania,
Rys, 110 Wpływ składu mieszanki na współczynnik Żks

Przy S<5 następuje także wzbogacenie mieszanki w stre-

Śk5
spalania, Występujący przy tym niedostatek tlenu sprawia, że
część paliwa nie spala się w strefie spalania i zostaje wy-
rzucona poza nią, gdzie ze względu na silny wzrost o, reakcja
ulega przerwaniu. Spadek intensywności prądów zwrotnych
utrudnia taxże proces wytwarzania mieszanki palnej.
Przy ©4>5 następuje skutek odwrotny, Mieszanka bied-
1 z czym część
Ę
nieje , obniża się c szybkość reakcji, w związ
mieszanki palnej także nie może przereagować w strefie spala- 4
nia, To na współczynnik
Wpływ wlotowej temperatury
Na przebieg zależności Żks = F(O)silnie wpływają indy-
z
Eks
widualne /konstrukcyjne/ własności komory spalania, 113, Prędkość W
prędkości na wlocie - ilustruje rys,
4

wpływ ciśnienia - ilustruje rys. 111. Doświadczenie wykazuje, „leży ed masowego natężenia przepływu m. Największą wartość
? $ Ę >
że obniżenie ciśnienia poniżej P> £/1,144,5)*107 Pa pociąga Śks przy c = 50 + 80 ż „Przy niższych wartos-
ź . di 1
za sobą zmniejszenie liczby Reynolds a i turbulentności ośrod- ciacu sładnie intensywność prądów zwrotnych decydujących

ka, a także.spadex jakości procesu rozdrabniania paliwa, o wytwarzaniu wieszanki palnej paliwowo-powietrznej, yiększe
W tych warunkach małeje również szybkość reakcji spalania, prędkości skracają czas przebywania cząsteczek paliwa w stre-
AS
Ciśnienia wymienionej wartości mogą występować jedynie podczas [ie spalania.
lotów na dużych wysokościach,
 w EL ze tie
50 +80 Cl )m/$
K
<
Rys. 113 Wpływ wlotowej prędkości 0/6 na współczynnik '
Rys, 115 Wpływ wysokości lotu H na przedziały statecz-
35 nego spalania
1 - graniczne wartości z dla mieszanek biednych;
- wpływ prędkości obrotowej wirnika silnika - ilustruje rys,ii4, 2 - graniczne wartości %z dla mieszanek bogatych;
wzrostowi n towarzyszy wzrost i Po i To , więc po- 3 - obszar statecznego spalania,
Ponieważ
lepszają się procesy rozdrobnienia i parowania paliwa, a lep-

sze przygotowanie mieszanki palnej powoduje wzrost 2KS .

2.4 Turbiny gazowe

Śys Turbina gazowa jest wirnikową maszyną przepływową zamie-

niającą entalpię spalin przepływających przez jej kanał przepły-
wowy na pracę weochaniczną obracania wirnika turbiny, Powyższe
przekształcenie wynika z równania energetycznego przepływu
/wzory 14 i 19/ i umożliwia go proces rozprężania spalin;

* * , 36
*
m AT Pas ky a = 1 /

n
W układzie silnika turbinowego turbina dostarcza zawsze
mocy niezbędnej do napędu sprężarki, a w układzie turbinowego
Rys. 114 Wpływ prędkości obrotowej wirnika n na współczyn-
nik 55 silnika świgłowego /śmigłowcowego/ także mocy niezbędnej do =
napędu śmigła /wirnika nośnego/. W tym ostatnim przypadku jest Ło)

- wpływ wysokości lotu - ilustruje rys, 115, Niekorzystne zmia- to podstawowe przeznaczenie turbiny, Turbiny gazowe wykorzysty-

ny Po 3 12 wraz ze wzrostem wysokości lotu powodują pogorsze- wę ne są także w układach pomocniczych silnika /rozruchowych

nie przygotowania mieszanki palnej i zawężenie zakresu sta- i zasilania/w osprzęcie lotniskowym itp. Poza lotnictwem wyko—

tecznego spalania, W celu rozszerzenia tego zakresu zwłaszcza rzystywane są szeroko w energetyce, transporcie wodnym i koło-

przy próbie rozruchu w powietrzu należy obniżać prędkość wym.

i wysokość lotu, Do zalet turbiny gazowej należy zaliczyć:

- dużą moc /od kilku do kilkudziesięciu tysięcy kW/ przy małej
 rasie i
- wysoka
pracę efektywną /mechaniczn

- prosta eksploatacja, WySC

cyjna w
y
wet kilkunrstu tysięcy godzłit

wadą turbiny jest j

i termiczne poszczegółnyc detali, po-

obciążenie mechaniczne
wodujące konieczność stosowania s
łów żarowytrzywałyci,
Podsta podział turbin

lurbiny gazowe |

'9wo -promieniowe Rys, 117 Schemat silnika turbinowego bezwałowego ze sprę-

żarką promieniową i turbiną promieniowo-osiową
1 - wspólny wirnik; 2 - sprężarka promieniowa;
3 - komora spalania; 4 - wieniec dyszowy turbi-
ny osiowo-promieniowej; 5 - wieniec wirni-
kowy turbiny osiowo-promieniowej,

- turbinowe silniki odrzutowe dwuprzepływowe wyposażone SĄ wy-

łącznie w turbiny wielostopniowe, Przy podziale natężeń przep-

*
Podstawowa klasyfikacja turbin stosowanych
Rys. 116
ływu =0,73;1,5 i sprężu sprężarki 35 = 10 + 20 liczba
w lotnictwie ma

Turbiny axcyjne - roz ylko Ww stopni- turbiny wynosi z=244, zaś przy fM=4+8 i Js = 20 + 27
Turbiny reaccyjne -— w KD i
ona Z=478;
- turbinowe silniki śmnigłowe i śmigłowcowe wyposażane są rów-
Podstawowym rodzajem turbiny stosowanym w lotniczych silnikach ś ż 5 ł a że będ
nież w turbiny wielostopniowe, W tym przypadku przy 4s = 4+5
turbinowych jest osiowa tur>ina turbina axcyj- ah
liczba stopni turbiny wynosi z=2, natomiast przy Je = 5 + 16
na występuje w pouocniczych zespoła
rośnie do z=345,
lotniczych silnikach turbinow ch /śnig

a także w zastosowaniach pozalotniczych stosowane

turbiny promieniowo-osiowe /rys. 117/, V dalszyw

ne będą tylko osiowe turbiny reakcy

=
m

Liczba stopni turbiny "z" zależy od

oraz sprężu jego sprężarii Uda = M TAKI

— turbinowe silniki odrzutowe

5 ic stovai ich turbin wzrasta do z=c%

 WD - wieniec dyszowy; WW - wieniec wirnikowy;
K - kadłub; Wł - wał; VW + 1, + Wł - wirnik
stopnia turbiny;
Kp - długość kani.łu przepływowe;

2.4,41 Zasada działania i scheuat stopnia turbiny

- kadłub stanowiący zewnętrzne ograniczenie kanału przepływo-
wego, mocujący pozostałe podzespoły i tworzący część szkieletu
Stopień turbiny stanowi podstawową jednostkę, która jest
nośnego /wytrzynałościowego/ turbiny i silnika;
zdolna zrealizować przevianę energii ceharakterystyczną dla tur-
- wieniec dyszowy /w skrócie WD/ składający się z zestawu nie-
biny. W przypadku samodzielnego występowania stopnia wówi się
ruchomych profilowanych łopatek tworzących kanały zbieżne”
o turbinie jednostopniowej, kanał przepływowy turbiny z racji
w których realizowany jest wyłącznie proces rozprężania spa-
występującego w nim rozprężania jest zawsze rozbieźny, chociaż
lin, Jednocześnie ciśnienie spalin "p" maleje, a ich prędkość
w przypadsu pojedyńczego stopnia rozbieżność ta nie jest di 3 «
bezwzględna "e" rośnie;
Schenat stopnia osiowego turbiny reakcyjnej wraz z ozna
- wieniec wirnikowy /w skrócie WW/ składający się z zestawu
kowanieu przekrojów charakterystycznych i zmian paranetrów
profilowanych łopatek tworzących kanały zbieżne przemieszcza-
wzdłuż długości kanału przedstawiono na rys, 118, Podstawowe
jące się z prędkością obwodową "u", W kanałach międzyłopatko-
podzespoły stopnia, to:
wych wieńca wirnikowego kontynuowany jest proces rozprężania
0 L
spalin powodujący dalsze zuniejszanie się ciśnienia spalin y
"p" oraz wzrost prędkości względnej strumienia spalin "w",
Ta ostatnia pojawia się w związku z ruchen struwienia spalin ,
wzdłuż ścian kanałów międzyłopatkowych przemieszczających
się jednocześnie z prędkością obwodową "u". Prędkość bezwzględ—
ną strumienia "c" na długości wieńca wirnikowego maleje w związ=
ku z odprowadzeniem od niego pracy efektywnej stopnia "la";
powodującej obrót wirnika turbiny,
- tarcza nośna mocująca łopatki wieńca wirnikowego oraz wał
tworzą podzespoły przenoszenia i przekazywania momentu obro-
towego L do odbiornika /sprężarka oraz agregaty insta-
lacji silnikowej i płatowcowej/,
Wieniec łopatek wirni.owych wraz z tarczą nosną oraz wa—
łem tworzy ruchomy zespół zwany wirnikiem stopnia turbiny,
W stopniu turbiny realizowany jest proces odwrotny do
tego, który mą miejsce w sprężarce, a polegający na odbieraniu
od rozprężanego strumienia spalin pracy efektywnej 1,. Wszystkie

*
4 aty
. >
więdzyiopatkowe
1 , .
WD turbin akcyjnych +
. ę 2
są,z reguły
ń

2
zbież-
zbieżne,
. 4
W związku
.
ze wzrostew spręży
"—
7g taxże w tur-
NZCH bI nc; PAC jnych czynione są proby stosowania kanałów
Rys. 118 Schemat stopnia osiowej turbiny reakcyjnej wraz zbieżno-rozuieżnych, wyniki ich axtualnie nie są zadawala
ze zmianą parauetrów wzdłuż kanału przepływowego
stopnia

220
 Wynikiem opływu łopatek wieńca wirnikowego jest powstanie siły
j P wywołanej różnicą ciśnień działających wzdłuż

zacho
1 i wypukłych tworzących łopatki, Przy tym wzdłuż wklęs—
turbiny
alna gęstość palisady dla turbin tworzących łopatki ustala się wyższe ciśnienie
porównaniu z działającym wzdłuż tworzącej wypukłej /nie-
»
Ę = 0.55 prz jącej - znak -/, Siła P rozkłada się na składową obwodową
+ + : NAS Śi2
/opt P i osiową P „ Składowa P est źródłen momentu obrotowego
5
uL £a u
. s rbiny /rys. 120/:
gdzie _ c
= O e JE 1-/1,041,1/sinf), - największa grubość względna
b !
profilu;
- łopatki wieńców dyszowych - C=0,1=const;
- łopatki wieńców wirnikowych:
=0,2+0,3 u podstaw ;
jo

- €=0,140,15 na średnim pr »
—- €=0,04+0,05 u wierzchołka

„A z=
sin k 4 )
/
FRA .
2

Zwykle na średniej srednicy jestż

ela

= 0,7 «+ 0,9 /1,0/;

6),
D
+l

= 0,6 + 0,7 /0,8/

/
a

oraz b=/0,2520,4/1,
wirnikowego
P - wypadkowa siła aerodynamiczna;
Pa - składowa osiowa siły aerodynamicznej;
P - składowa obwodowa siły aerodynamicznej
u

jień średni wieńca wirnikowego;

liczba łopatek wieńca wirnikowego.
osiowa 4 nie ma pozytywnego znaczenia dla przep-

Rys. 119 Schemat płaskiej isady stopnia reascyjnej

turbiny osiowej

223
 ł8-IJ
2.,4,2 Interpretacja termodynamiczna procesu
w

8-5 TT
stopniu turbiny

S8TZPEZĄN
Proces rozprężania spalin w stopniu turbiny odbywający

S-Yq
s
się między z
ciśnieniami
. z

8-
* 3
fe £ Po, oraz towarzyszące temu pi u=
cesowi wielkości charakterystyczne

M BTUEZAIdZOA S900Id = q tS-Y

najlepiej

STZpBZĄN
przedstawiać
w ukłądzie

ogauz14dUMOM BTOIBĄ /BOBXd/

współrzędnych h-s, Należą do nich:
izentropowy /rozporządzalny/ spadek entalpii Abp, - odpowia—
| da izentropowenu przebiegowi rozprężania

M
KuTqimą
ł ą Ah, 34
= o 7 bz (5 2.) Ł RyM-L. /174/
ple
= — e y
2a"
= — y
PyŃeo
/ z
ZE.
« BYT

nrudoąs

KM R

*v
z -

o
wynika z równania izentropy
iz (/2 4;
42 4

PY = jaem ;

fkŻ
vy

m BTUGZAIdZOI
JE = - stosunek ciśnień odpowiadający
f8

ozdaTo
przedziałowi

STZPDBZĄYN
rozprężenia w stopniu
turbiny,
Spadek Ahn, „ioże być interpretowany
x AJ jako największa możliwa
praca rozprężania

euemTryskzpo
bez strat 1 kg spalin od ciśnienia PZ
Ż

do P> s
Zwysle

M BTUBZAIdZOI
dla
g

stopnia Ah, Ś 320 + 330 z.

kg „ Często
NS9DOId
rozporządzalny spadek entalpii przeustawiany jest w parametrach
spiętrzenia:

— * * * , ,
zć

STUSTME4SPSZIĄ

I
= G/M = 1, x _/ s zło
A hm;z5 ho= h, 4.P k
” *o 4 - —— 1 /175/
o 2iz i=|
„0

WTY

a) *
r =
SS900Id

gdzie

"mei
*
RE
A

n
KJ

py
— B

,
Oczywisty jest związek /xys. 121/: 2
z),Or

x
zist 7 = Abgy;- 3? czyli ARKE,
3
c

Abp,
LzL

2 2 ;
ż *

1
niz A: /h
SI
l

*sAq

= 2
G <=
sq
 spadek entalpii "Aha = odpowiada politropoweriu
- rzeczywisty 1. ltóżnica prędkości Cz 44 JeSt powodowana przez straty przepływu
2

przebiegowi rozprężania; ez WD, Dla ich uwzględnienia wprowadza się współ-

' « i% 176/ czynnik strat w WD 3 definiowany jako stosunek obu prędkości:

*
=h=h =G/= T/ z = sag—=RP_ O |f- —y( /11
Abp ho ha Cy/Ż0
ż
+ EZ = 967098 /181/
gdzie r
— wykładnik politropy rozprężania py="dem, w związku z czym jest także
n=1i,28+1,29
spiętrzenia rzeczywisty spadek entalpii
W parametrach
zapisuje się następująco: ah, D = AD maż =Że
ah PRZ /182/
AEASC
,
NE E- n4óĆ
ŚZ"= byk: -T k 1 /411/ iki entalpii w wieńcu wirnikowym Ah. 4 Aly — odpowia—
Ans =
h.= ho= kT - 1 = =
To
z=>RT 1 - ——
z
TE ą izentropowemu i politropowenu przebiegowi rozprężania
1
w WW, Można ż, wyrażać przez odpowiednie różnice entalpii
że zgodnie z równanieia energetycznyu przep-
Należy zauważyć,
Aby, = — hąć, i ań =4h,-hy ale można
ływu przy pominięciu wywiany ciepła jest jak to już zaznacza-
taxże Wh je w postaci ad energii kinetycznej
no:
A bę = ni- h> = 1x nienia w ruchu względnym /przy unieruchomionym wirniku/,
Otrzymuje się wówczas: z”
a także >
Alp Z
2 2 c /183/
Ł fat
him 2
37/= Alp 78 lub A by Z= ln BA 2 118
/118/ oraz %,
U
TH
z
ah = e
spadek entalpii Aby zużywa się na pracę efektyw-
Rzeczywisty
Ś utrzymywanie wylotowej energii kinetycznej stru- Wprowadzając współczynnik 8 jako miernik strat w WW;
ną ln

j-=
mienia 7,
=394+936 /184/
- spadki entalpii w wieńcu dyszowym Ah; z 1 Ahz odpowiadają

izentropowemu i politropowemu przebiegowi rozprężania w WD. otrzymuje się także:

| je na wzór A hz, zę i „Ab wyrażać Po odpowiednie
różnice entalpii Żn,,= h* = R: i Ahp=h— h, PZA: Alm = 2/68 rę] /185/
121/ ale można także przedstaw wiać je w postaci różnic energii,
Z wykresu h-s na rys, 121ia wynika także ań, AŻ
strumienia, ponieważ proces rozprężania w WD jest
kinetycznej
de AŃr, K Abp, e AR bowiem 4,,- 42, ły ZP
energetycznie odosobnionym / q511%9 i 11 =Q >
procesem
co jest wynikiem częściowego odzyskania pracy tarcia WÓWÓSYEŚ"
por.wzór 16/, I tak jest:
no co adr = PYZA w WD /eiepło tarcia podnosi teuperatu-
- rą od TZ da 7 , ta zaś podwyższa a paeęaz
NE Cz”
SZAN cć ŚŚ
"MŁ ; 7
/119/ > to zwane cieplnymi konsekwencjami ustruje wykres
w ww/,

fes na rys, 121b /należy pamiętać, że izobary w układach h-s

Oraz
| T-s tworzą wiązki rozbieżne/. Dla pojedyńczego stopnia tur-
2:2 2

A b,
- Cc c A biny można jednak przyjmować z błędem nie przekraczającym 1%;
PE 4 Nik gdyż c ŚŚ /180/
> )
z Al,
UJ

ah PO 23 ” m
z 7 Az /188/
t
0
 Przy tym założeniu łatwo udowodnić, że /wzory 178, 182 i
promieniowy; al, - straty związane z przecie-
183/;
kiem przez labirynty uszczelniające; al, uE
straty związane z tarciem i wentylacją; 4/, -—
a )
47 SAD
= Ah, - — 2= 4(6-cz
ZNA + mz Prz”
-w,) /181/ straty tarcia w łożyskach.

czyli praca efektywna stopnia jest powodowana zuniejszeniem /na wieńcu/ - są związane z przepływem
stratyLy obwodowe
energii kinetycznej strumienia w ruchu bezwzględnym i jej kanały międzyłopatkowe WD 1 WW i istnie-
truwienia przez
zwiększeniem w ruchu względnym, €z .
prędkości wylotowej
Można je wyrażać w postaci bezwzględnej:

2.4.3 Analiza strat w stopniu turbiny

al „= aly + aly+ale

SE5G 13 ż k . :
Straty w stopniu
1 zmniejszenie energii kinetycznej strumienia
turbiny dadzą się podzielić na: Ą/ = -
a/.- straty obwodowe /na wieńcu/ ż + w WD;
; ż ż ż
b/ - straty powodowane
Wz 7 WZ Sy
zmniejszenie
4
energii kinetycznej strumi
3 enia
wzzlęądami konstrukcyjnymi; /,
c/ - straty mechaniczne, w WW;
Zlokalizowanie energia kinetyczna strumienia wylotowego, któ
wszystkich strat i ich związek z poszczegól-
nymi podzespołami stopnia turbiny ra nie może być zamieniona na pracę obwodową
pokazano schematycznie na rys
z22, /na wieńcu/ lub w postaci względnej, porownu-

strety bezwzględne z rozporządzalnym spadkiem entalpii

jąc
ał, /w WD traci ;
się 24Q
24%
- Ż,7 je = 908+404
zp 45 AT rozporządzalnego spadku

aś RZ aś

bowiem cz $200 7400 Z

ME
< grTie 2 906+ 2235 ("Ma <294*+06)

Straty obwodowe zmniejszają prace obwodową /na wieńcu/

pnia turbiny PA

SAKO a0 2 al, = oby, (1-5-2,$.)

dur > A. al,,= Ak, - (al, pazę e) zz( 472%
Z drugiej strony należy pamiętać, że praca obwodowa

/na wieńcu/ /yr wynika z równania momentów ilości ruchu

Bulera /wzór 35/:
Rys. 122 Lokalizacja strat w stopniu turbiny
Al, - straty w WD; Lp 7 gu 44 -Gy © Gu) przy u,zu,= U
Aly —- straty w WW; Abo: straty
związane z energią kinetyczną strumienia wyloto-
wego; Alżr Al „+ al, — straty obwodowe /na wieńcu/; /ymiana znaku składowej 4, jest spowodowana jej przeciw
4
al7 - straty związane z przeciekiem przez luz ;
nym zwrotem w porównaniu ze wzrostem składowej 4ppor.także

228 M 3
229
 119 oraz "trójkąt prędkości w punkcie parametry stop-
rys. i w żyd aż + 4 2d . Przy fs 0 +402
nia turbiny"/. jest 76% 238 * „ Walka z przeciekami przez luz
b/ - straty powodowane względami konstrukcyjnymi są związane: promieniowy miod ść jest skutecznie za pomocą półek,
- z przeciekami spalin przez luz promieniowy /xrys. 123/, wyposażonych ńiókióy w labirynty i współpracujące z nimi
wykładziny ścieralne z materiałów netalo-ceramicznych
rys. 123b, To ostatnie rozwiązanie likwiduje praktycznie
celkowicie przeciek ha zakresie znamionowym i wówczas
m**-.

- z tarciem i wentylacją, Chodzi tu o to, że przemieszcza—

nie łopatki W poza zasięgiem zasilających kanałów między—
łopatkowych WD powoduje tylko opór aerodynamiczny, nato-—
miast tarcie jest związane z obrotem tarczy nośnej łopatek
WW w nieruchomym ośrodku

Rys. 123 Schemat oddziaływania przecieków przez luz al Lr ż

promieniowy i sposoby walki z przeciekami, = +00/ 5
a/ - schemat przecieków; b/ -— sposoby walki ŻA 4 r SE 02
z przeciekami;
1 - kadłub; 2-- łopatka WW; 3 - obszar podwyż
szonego ciśnienia; 4 - obszar obniżonego ciś- at, - bezwzględna wartość strat na tarcie i wentylację,
przecieków i tworzących w
nienia; 5 - kierunek
się zawirowań; 6 - półka ograniczająca ruch - z przeciekami przez labirynty uszczelniające stopień
spalin w kierunku promieniowym; 7 - koje
z uszczelnieniem labiryntowy 8 - wkładka /rys. 122/;
ścieralna metalo-ceraniczna likwidująca przeciek ad
na zakresie znamionowyn, < 900524045
G> LAT
£
ponieważ ta część spalin oprócz tworzenia szkodliwych
gdzie
zawirowań nie przetwarza własnej energii na pracę mecha—
al, - bezwzględna wartość straty powodowanej prze-
niczną obracania wirnika, Tę część strat ocenia współ-
ciekami.
czynnik ZI
Uwzględnienie wyżej wymienionych strat daje tzw,
pracę wewnętrzną stopnia turbiny 7
Aż + a ERO, s f- dą
» Ś a (aly +alrat
|= ur (-Ż4: Gw 4)-
Łr(ZZ
LT powodowane przez prze-
straty mechaniczne są związane z tarciem w łożyskach wir-
nika i ocenia je sprawność WR”
"dna wartość straty
Urz tal, = 995.
Podobnie jak w przypadku stopnia gprężarki wartość J. fm z "NE fe Z= Af-5m%3
zależy głównie od tzw tzw, luzu względnego /1luzu sd
gdzie
odniesionego do długości łopatki 1- ó= Ę Za Al - bezwzględna wielkość straty tarcia w łożyskach
wirnika,
 1a napisać:
Uwzględnieni wszystkich strat daje prac
,
turbiny tr: 0 :Y%_9. (zr -2 - )j= 7
ATA ASA Ź ur/m/ó
l = (tqr-aln)= br * rl
W praktyce najczęściej wykorzystuje się sprawności
% goe8 . Są one wzajemnie zależne od siebie
Jak wynika z przytoczonych wavtości stvat największe m

mają straty Alp 4 al w związku % czya w przybliżeniu;

ranetry efektywne stopnia turbiny

Praca obwodową /na wieńcu/ stopnia turbiny:
>
2.4.4 Podstawowe sprawności i parametry stopnia Lt u (c, + Gu) lub Lq7 ak. PA 5)

a/ - sprawności stopnia turbiny na pracę re-

Praca efektywna stopnia /przetwarzaną.
h
- sprawność izentropowa /adiabatyczna/ = uw „zlędnia straty
chaniczną obracania wirnika/:
tarcia wewnętrznego i ich cieplne kons

3 T/E mr * GrfaŃ ÓT
Ż = pb) = Q9 ka 994 /większe wartości r54
/ af (Ż-230
7 turbin wie-
z dotyczą
Najważniojgzym parametren określającym możliwości
lostopniowych/;
topnia turbity jest u jego moc efektywna:
ędnia wszystkie straty:
ź
łĘ d, aby fe Rat, 2:

irametry geomętryczne - zilustrowano na rys, 124,

Bardzo często sprawność sto; turbiny wyraża się W ZEPE| Evę

w parametrach spiętrzenia;

WOZDŚAEY (ZO sd ab >abz,)

- sprawność obwodowa /na wielicu/ stopni turbiny uwzględnia

tylko straty obwodowe :

GT
fiz
DZE:
Biorąc pod uwagę . wyniki analizy strat w stopniu turbiny
Ń Ą L= dn,

Parametry geometryczne łopatki WW

 wieńców gdz
geometryczne łopatak i palisad ich
Parametry
łopatek sprężarek ZCĄ R = dla ostatnich stopni turbin;
określane są podobnie jak w przypadku
łopotek turbin Adaś K20:252 dla pierwszych i pośrednich stopni turbin,
osiowych. Szczególną rolę w pr zypadku
L i względna śred- Należy zwrócić "wagę na przeciwne zwroty składowych Gu" dy"
odgrywają: tzw, względna długo 22

nica d:

(213
=="
1
>

|
u

+
przy czym
7 /= M i przy d=0,7+0,85 dla pierwszych stopni

6 a turbin ;

di > przy d=0,6+0,66 dla ostatnich stopni

turbin.

jest długość względna L tyu mniejsza jest Cu Wu

Im większa
dopuszczalna prędkość obwodowa u. Zwykle u £ 2804360 /400/

AB Wseq: lam) | TZ al Rys. 125 Trójkąt prędkości w stopniu turbiny reakcyjnej

d/- parametry kinenatyczne struuienia - określane są przez

trójkąty prędkości /rys. 125/. Zwykle spotykane są nastę=

e/ — stosunek ciśnień R jA 5, A - określa
pujące wartości:
wielkość Ahr (ak,
74
j M, ź
< 120+/80(200) 5"; /por. wzory 174 i 175/ przy 7, =constf:
-N<L3 - w turbinach jednostopniowych;

— ©, 4 200-400 s; - MAT EGŁ” średnia wartość w stopniach turbin

wielostopniowych.

(/ - temperatura wlotowa E - określa ab... (ak; )

zy m ( R |= const /por. wzory 174 i 175/,
— X, ś 44 240 w ków AE TT *
Randka temperatura /„ wpływa na wytrzymałość łopatek
i < 80 - 35 ”
zczegółnie WW/, a jednocześnie określa 4 O © /por.
W Hudak soo
72 i 13/ więc istnieje tendencja do jej podwyższania,
turbin,
jest:
Optymalny ze względu na wykorzystanie rzeczywistego
100 +/200 K - przy biernym chłodzeniu;
spadku entalpii Sa. wzór 178/ i sprawność efektywną stop-
) zeż 400 +1200 K - przy aktywnym chłodzeniu łopa-

'Ń
nia /por. punkt D/ jest wylot osiowy 02, = ©] . Zwykle
L /
tek WD I-go stopnia;
jednak jest:
rój, /300 2 1500 K - przy intensywnym chłodzeniu

X, £ 90-40, lub 7" <GŻ + 945 łopatek WD i WW,

na 280 8,4), 9
ufny
 s
owyższy wzór świadczy o tym, że przy ustalonej geometrii

a)
określa podział Ah, między
stopnia Śr _- stopnia / Ry fs Pa E/ sprawność
reakcyjność wieńców łopatkowych
oba wieńce; dozaiódać 53 sal 53 BĘ Ls, j
zr leży tylko od <= i p. Zależność tę ilustruje
/190/ wykres na rys. 126. ł

że ań, = aby - ay ah (7-57)

Ze wzoru 186 wynika,

Przedziały zuienności $r'

turbiny akcyjne /dla czysto akcyjnego
w JF 0:02 -
(Ma
1l

stopnia jest fr GO... 4)

- fr= 9304 - turbiny reakcyjne.

A/
terwodynamiczne j.

/
ść nosi nazwę

a/a
zdefiniowana wyżej reakcyjno
się także tzw. reakcyjności kinenatycznej:
Obok niej używa

ECA
Ga * lu » /

5/4 4 fa są porównywalne. Należy

Wartości obu parametrów
maleje wraz ze znniejszaniem się
pamiętać, że reakcyjność
w związku z czym najuniejsze reak-
<średnicy /promienia/,
w przekroju podstawy łopatek, Reakcyjność
cyjności występują
ujemna niedopuszczalna.
jest
granicy powoduje obniżenie pręd-
Wzrost Ja do pewnej
prędkości obwodowej n, oznacza tak=
kości c, co przy danej
Wy» Zuiany powyż sze umożl iwiaj ą
że zmniejszanie prędkości
G /patrz niżej/ , 0 0 02 03 04 05 06 07 08 09 1,0 4L
uzyskanie korzystniejszego stosunku
, tz
współ czynn ików Ą Ź i w konsek—
podwyższenie we rtości
stopnia Z „ Zbyt duża reak-
wencji - wzrost sprawności
* Rys. 126 Vipływ reakcy jności fi stosunku = na sprawność
za sobą wzrost ań w następstwie
cyjność pociąga
w, oraz przecieki spalin przez ko- obwodową, Kr stopnia turbiny :
czego rosną: prędkość
Maleją natomiast: współczynnik | oraz u
nieczne luzy. Analityczne poszukiwanie optymalnej wartości stosunku
sprawność A: .
773
ŻE =OJnie st
jest proste
t ze względu na złożoną postać za-
z!
d wpływający obok reak-
stosunek —— - stanowi parametr
h/ - c4 leżności Ż:* p). liożna je stosować tylko do turbin
na sprawność stopnia
p Z .„ Istotnie wycho-
y
cyjności
Z fr F
czysto akcy jnych /f = o). W tym przypadku uzyskuje się -
dząc ze wzorem na LT far: u _ _ COSs4
(e) z BĘ 0 w 0,5, W celu uniezależnienia się od dos-
, 4 4 M z: . ODt,x
Lr =4 (Gu? Gw) Ę (eos GA Ą /z trójkąta prędkości/ konaRości konstrukcyjnej stopnia turbiny często zamiast
u w
-- wprowadza się stosunek sko dzie 4 „SE 77 eg
można po przekształceniach uzyskać: ś RE wazne . $ 5 z SKA Gz" RaŻ foc
Hz
Ze rośnie także (Ezypr * Zwykle spotyka sie:
rk„4 +/00soj- sj 5) A)
£]F5L mal, silników odrzuto—
fur*4 kę: Pp) cosol, Z] +p'eos „A +fpy* — 2, 7465797) 23950 *95)- dla turbinowych
s i D

wych;
237
; - W yy7 £ (uk $r1
236 C4
«

BM) b ŁY 4 w
 Należy pamiętać, że przy wszystkich zasadach profilowania
— 43 9703428 (żg:955>440) - Ma turbinowych silników Śmigło- reakcyjność u podstawy łopatki

o
nie może być ujemna / fqj7 020, 05/
wych.
Praktycznie:
i/ - współczynnik obciążenia stopnia EE > określa pracę efek
1; SE - 0,5 SE czyli m =$ cos X, - dla łopatek WD;
tywną możliwą do uzyskania przy danej prędxości obwodowej u.
-— m = $* + 1,0 - dla łopatek WW /zasada zbli-
ł,7
BAZĄ G1
żona do stałej cyrkulacji/,
/% Pad /451/
Ponieważ wzory określające zmiany parametrów kinematycznych
strumienia dla poszczególnych zasad profilowania są skomplikowa—
gdy średnica maleje. ?
ne, więc wszystii ch chętnych do zapoznania się z nimi odsyła się
Zwykle jest:
— eS PEBF0NA wszystkicn stopni turbin z do obszemiejszych opracowań, Zmiany parametrów przy różnych za-
ostatniego; sadach profilowania przedstawiono na rys. 127.
- p ŚB*A(G3-01a ostatnich stopni turbin,
2.4.6 Osobliwości przepływu strumienia przez
wieńce łopatkowe stopnia
2.4.5 Podstawy profilowania łopatek stopnią
Jak zaznaczono wcześniej łopatki WD i WW lotniczych silników

Podobnie jax w przypadku sprężarek także w przypadku tur- turbinowych tworzą kanały zbieżne, ograniczające możliwość roz—
bin występują uzależnienia u=f/d/ oraz (EL, a) = £ (a) 3 prężenia strumienia tylko do parametrów krytycznych, W takich
w związku z któryni zmiejają się także 0 prędkości na kanałach możliwe jest pełmę Pe I tylko pod= i krytycz=
poszczególnych promieniach, co z kolei powoduje konieczność
nych stosunków ciśnień: Ż <ź
< "Tr, .„ Krytyczny stosunek ciś—
odpowiednich zmian profilów łopatek, W przypadku stopnia turbi- kr
nień teoretycznie jest :. A Rzy
ny przy stałości pracy efektywnej (= conść najważniejsze
dla profilowania są zmiany składowych Era CZE . Ogólną
zasadę profilowania łopatek turbin nożną zapisać w postaci;
zeń /192/
m ,

; QT =trdem (M7 zależy tylko od wykładnika izentropy k i przy k = 1,3-

,33-1,35 wynosi odpowiednio: = 1,84-—1,85-1,35 /, zaś prak-
zdzie tycznie wyznacza go wzór statystyczny:
u - paranetr rozkładu przyjnujacy wartości:
— m=9
+
przy 4, = const; -0,34 z.
7, Y6 - 5,75
sarea= GT = rdem /zasada stałej cyrkułacji/;
Mz Pos 04, przy A, = censt ; gdzie

Z le, 444
ok
Ca
- względna /odniesiona do średniej/ e=2,718 - podstawa logarytmów naturalnych;
wartość gkładowej obwodowej pręd- z - liczba stopni turbiny,
| kości ;
Ya
Przy z=1-2-3-4 jest odpowiednio 1 „51,91-2,44-2,80-3,10, przy
> af
Z = TE - względna /odn na do średniej/
rtość JI > jest zbliżona = stosunku Z w pierwszym stop
wartość promienia,

ynamice wykorzystuje się A Fa" Te,

ZE wał
4

j 2358
239
 niu turbiny, Odpowiada ona sprężom sprężarek 12

eTuemoTTJoxd
546 podczas
pracy w warunkech statycznych przy n= Anax* Ograniczone możli-
i kanażów zbieżnych nie pozwalają na pełne rozprężanie stru-
ia przy dużych sprężach T_g» które jak wiadomo decydują o
welorach ekonomicznych silników.3Stosowanie kanałów zbieżno-roz—

Yowpessz
iych jak dotąd nie przyjęło się ze względu na spadek ich
sprawności poza zakresem znami onowym,
w celu uzyskania możliwości dodatkowego rozprę żenia stru

Uofuz9gi Kzid qokuzoką

mienia przy niewielkich nadk rytycz nych stosunkach ciśnień wyko=
rzystuje*się właściwości tzw, "skośnego ścięcia", Powstaje ono

£/tfosTnqyxrko ferqeqe wpesez/

wskutek charakterystycznego ustawienia łopatek w palisadzie WD,
tworzy je trójkąt ABC /rys. 128/, i

«lo
SATIS YBIBYD

4
Kzeąs/ 4Su00 = Fe
MQAĄOUExRd
wopT s=XĘ
n
KusTuz
supsTSZĄ
L zL3182

bye. 128 Schemat skośnego ścięcia /trójkąt — ABC/

f - fale uderzeniowe rozrzedzeniowe;
*sAq

3 a - minimalna szerokość kanału, CA -

| , Wówczas otrzymuje się:
AR z( = 7)= Sj; zł
4 "AT
Pf 2:
m s ek wektor ©
1
leży w osi kanału

241
 22 - o 1 g Ę „aż
koś ć
-odkoś c, 4 Jjest
a częśc
ę iej dobierana z warun 1 'ależy zawsze uwzględniać kąty napływu i, I tak:
/pręd
— zo dla łopatek WD ;
śż yz = (2:3) dla łopatek WW,
- przepływ nergetycznie
Rozpatrywaniu przepływu przez kanały międzyłopatkowe wień-
"
odosobni ony; © ów wirnikowych towarzyszą podobne problemy z tym, że w tym

stałe I rzypadku częściej występują podkrytyczne spadxi ciśnienia,

- Ciśnienie P4 jest
zy xtórych:
w przekroju AB i poza

3 nim. TERI Y (eosd,- =)* sin'olj ;

w przekroju AB ustalają się jedy-
Natomiast prz %2 az
4
/
nie parametry krytyczne /por. vzory 271/:
* 2 Ve
"My" Pyt Śrzojk z O zare cos (E - w cos.) w
u 1 Neq= fa(2-5
ESEJ,-€J $
ASIA, fa] * KĘ « H.

Głó bf 1” jA GA).
AB wewnątrz " skośnego ścięcia" następuje
Poza przekrojem
strumienia w układzie skośnych fal uderzenio-
dalsze rozprężanie
prędkości 07 py? przy czym
wych rozrzedzeniowych i zwiększanie
się w tym przypadku od osi kanału o
: wektor prędkości e, odchyla
fal uderzeniowych rozchodzi się wach
kąt Ś<3450, Układ skośnych
A /tak jak podczas opływu kąta rozwartego stru-
larzowo z punktu
'* punkcie tym następuje nieciągity /sko-
mieniem naddźwiękowym/.
ciśnienia do wartości P+» natomiast rozprężanie
kowy/ spadek
skośnych fal turbinowych silnikach śmigłowych i śmigłowcowych w eelu
strumienia wzdłuż ściany BC następuje w układzie
zenia mocy przekazywanej na śmigło lub wirnik noś
dzięki czemu ciśnienie maleje w sposób stopni owa—
udszsen] ych, je się przedłużone rozprężanie szo w turbinie, przy który:
wyżej odchylenie wektora prędkości c, od
ny powodując zaznaczone <= >-0,9 , natomiast AR] , 15 + 1,50 /enersia stru-
skośnego ścięcia Są jednak ogreniczone i fr Z ę » 4 z z
osi kanału. Możliwości ia rozprężonego do Po< Pg musi wystarczyć do jego ponowne
13
BO
4
AYCCJ 'wodzielnego sprężenia do ciśnienia otoczenia - Pą /4
Panins 7 sin oł 1) praktycznie Pimin 7 0,3
sh ń kr / w „sin 8.
przy czym: , iż A of „= arc sina /z trójkąta prędkości/;
Ol= ol +0; Q,= are sinę /por.rys.127/ Oraz Ol, FAJy, 2 ch

2
oł 1y*7 konstrukcyjny kąt ustawienia linii szkieleto= A
4 l
pe - "A |

- oraz T = 2, - pu >
wej profilu łopatki WD na krawędzi spływuj
R EE R
"kT
m
zj
t - podziałka palisady,
ustawianiu profilu w palisadzie WD i WW A t£,
 2.4.7 Turbiny wielostopniowe

wielostopniowe stosowane 'za3; gdy wymaganą

Turbiny
jest na tyle duża, że alny spadek entalpii
moc turbiny z

niezbędny do jej uzyskania nie noże być wykorzyst ny w

topniu z dostat znie dnż sprś ,

Pst P agi / *agr”

kid005+0, 01) P.
Pą”

Ostatecznie

P
a= CA B
lub Abp; 7 m6”

Jax zaznaczono wcześniej w jednym s Ahq; so -FĘkJ "

w związku z czym Gdygdy Ani REM zastosować

turbinę wielostcpniową, w turolnac niowych w celu

uzyskania korzystnezo stosunku =c Adria 2

k Rys. 129 Proces rozprężania w turbinie trójstopni owej
| 7 spotykane są nawe
10) zSARE
oa 200 + zp kga
a Spiz Ś RE Jost
w układzie n=s
imiejsze ci lol cy wina wretostopiiowa
o wiele bardziej sktouplikowa
1 na UG w iporów dając, że sprawności izentropowe stopni różnią się nieznac z—
z
J4-7
ale wzamian uuożliwia ,)1, definio-
otrzywuje się:
wanych podobnie, Proces rozprężania w turbinie wielostopniowej f4iz% /st iz
składa się z kolejnyc procesów rozpręź Abp= st iz ŻAn bi 1z
czonych stopniech, Jego przebieg /przyki
resu h-s na rys. 129 wynika, że A hg, Ć Ż Ah, p /izobar
przedstawiono na rys, 129 w uxcładzio h=8+
wiązkę rozbieżną, a spadki h, żę w każdym stop niu mu=
dego stopnia rzeczywis sty spadek entalpii łatwo Otr*zy
by
Ć oduierzane od rzeczywistych wartości entalpii/.
A hy Aby, z fiz Utrzyraną Zność
ęzależność sui
zzapisuje i
się ioraźnieł
najczęsciej w w DOS
pos taci:

/193/
„ Mhz = Dhyyzfrniz Ax = /st 0 + AJA m,
....d.d.d...ga.ce.ee....+

hh, Ah z). 44,

A bz 7
ŻA
Ii

z1iz ziz

A bq 1 AM sji iz
r-

- utrzymywanie stałej średnicy zewnętrznej — d„=const

/rys. 130a/
= (©C_ = 0-0 + ()
+0,01 - GIA
l t urbiny 3 dw Podstawowe cechy tego schematu, to:
<q 0; y Mc IA Gi z
- Oyj” 0,01+0,015 - dla tu ny urć, RO . z - dogodny kształt geometryczny kadłuba;
zeprowauz - stałość luzów promieniowych łopatek WW;
- niższa stosunkowo sprawność pierwszych stopni
/krótkie łopatki, większy luz względny Ś ufóś
- miniwalna liczba stopni /ze względu na wzrost pręd-
kości obwodowej pierwszych stopni/;

b/ - utrzymywanie stałej śred

Arys. 130b/

to:
stopni

2jsze luży

ca tarcz nosnych łopatek Wu /uproszczo-

konstrukcja wirnika turb Z:
za prędkość obwod pierwszych stopni
powodująca
Ją mniejsze
i obcią:? ie łopate:
1 ale ś jedl::0-
gostości
o/c 7 spalin poci: nie ęca liczbę stopni turbiny w
turbiny, naniu ze schematem poprzednim;
11

/ - utrzymanie stałej średnicy średniej -— d=const /rys,

1300/,
Wykazuje on: cechy pośrednie między schematami
a/ 1 b/,
sto stosowane są także schamaty mieszane, W tych przy-
dkach należy dbać szczególnie o płynność zmian przekrojów
„1
LIL
/ /Likkdodnienton tm 3
PDA Z ŁICZZ La ZKoko 0 i umiarkowana jego rozbieżność chro
LLŁLULL LLkA< Lokudukokoni m
ed odryraniem się od ścian
) >, Rozbieżność kanału 4. powinna spełniać warunek;

d=const

8 _= zsjt(z=1)s_+ (22—1 Dw długość kanału;

Sy” i JD: „6 a ,
m
i - długość
© łopatek odpowiednio
Ł

ostatniego i pierwszego stopnia;

8,=40460 mm - szerokość wieńca dy:
 s.=30+50 mm - szerokość wienca wirnikoweg05 ne /uniwersalne/, w których w miejsce parametrów fizycznych
»

54712+40 mm - luz osiowy uii gdzy wieńcani, wprowadza się parametry spromfzone /indeks "spr."/. Są to za-
leżności typu /rys. 131/:

definicji mspółczynnika obciążenia /"a /zór

Wychodząc z
jest:
Te”
191/ dla całej turbiny
2
przy n=const oznacza L= const d ;
co
lq = M
=/ 42 uż O
będzie zależeć
spp
ę
a więc prac a efektywna PORZE *

wybranego schematu ] calału go

przepływowe turbiny,
od rodzaju

- dla schomatu d„=const otrzymuje się:

SE

q 171? ... ogólnie 1 = m——— Mspr

Li;5

.-
ly= q Lir,

-
-H
+

o
I
I
- dla schematu d„=const otrzymuje się: 1
1
1

R"
Lyy5 q Li Lynx” q Lyq> ... ogólnie l, „= q 1 3
Ik
- dla schematu d=const otrzymuje się:
Rys, 131 Charakterystyka

mi
uogólniona w parametrach
1; = 3 =con8gt5 sprowadzonych
"a. mę 12? 4:03: OZÓJNIE 1%
.!

GB]

"s
45
gdzie
stopnie
zle afni( 2/7
1,1 +1,25m współczynnik podziału pracy między
q=
turbiny,
wyżej zasady podziału pracy mogą być zmieniane
Opisan e
; ; ze b
odpowiednich wartosci gęstości palisad Ę łopatek
przez dobór 547
gdzie
poszcezególn ych wieńców.

.a
E-

*
a
HM
terystyki
m--
turbiny
mannaamom

Przeds tawiają ilustrowane graficznie możliwości turbiny

podczas pra cy na różnych zal:resach i w różnych warunkach,

..
JE
1
to zależności typu:

mk
normalne

-
E-
Charak terystyki

H
o
m
.” %* * „* ś
Byl; 74 (7ą = £ Pg*To*Po 1 n(u)

.-
rat
Chara(terysty yxi nordalne są uzależnione od warunków otaczają

cych, w zwi azku z czym dla k lych warunków należałoby taką

charal:teryst ykę sporządzać, W celu ograniczenia liczby charax—

terystyk do jednej wprowadza się tzw. charakterystyki uogólnio—

| : 248 249
 ©/ - wpływ z na l» i cj turbinowych
jako nórmalne/. j
"oo" - Oznacza warunki przyjmowane silników śmigłowych;
/indeks
fizycznych wprowadzane są także
Często w miejsce parametrów 1 —- turbinowy silnik odrzutowy jednoprzepływowy;
opracowane na podstawie kryteriów podo— 2 - turbinowy silnik odrzutowy dwuprzepływowy,
parametry kryterialne
Wówczas charakterystyka ma postać zależ-
bieństwa przepływów.
W ostatnich latach temperatura przed turbiną z. wzrastała śred-
ności:
nio o 20-309 w oiągu roku, Wzrostowi temperatury " musi

<= gi (1 (7:) - Fr (75) > jednak

peratur
ze
roboczych
względów wytrzymałościowych
podzespołów kontaktujących
towarzyszyć
się
stałość
ze spalinami,
tem-

)otyczy to szczególnie łopatek WD i WW pierwszych stopni,

gdzie ae" *
T Utrzymywaniu temperatur roboczych wymienionych podzespołów w
o natężenie przepływu;
p m kryterialne
granicach dopuszczalnych służy chłodzenie. Najprostszym chło-
P o
n
= - kryterialna prędkość obrotowa wirnika. dzeniem jest tzw, chłodzenie bierne polegające na wykorzystaniu
1 '* naturalnej wędrówki ciepła /od podzespołów o wyższej. temperaturze
o
do podzespołów o temperaturze niższej/, W tym przypadku ciepło
2.4.8 Chłodzenie łopatek turbin
od łopatek WW wędruje za pośrednictwem tarczy nośnej, wału i

jest skutecz- lożysk do oleju smarnego /rys. 133/, niekiedy także do strumie-
temperatury spalin przed turbiną
Podwyższanie
użytecznej nia powietrza nadmuchiwanego na tarczę nośną,
zwiększania ciągu jednostkowego /pracy
nym środkiem
do zmniejszania wymiarów i masy silników
obiegu/, który prowadzi
a W przypadku silników dwuprzep-
odrzutowych jednoprzepływowych,
także do obiisnta jednostkowego zużycia
ływowych i śmigłowych
Ilustrują to wykresy na TYB. 132,
paliwa.
b) ść c)
Gł tb
p

Rys, 133 Schemat wędrówki ciepła podczas biernego chło-

dzenia łopatek turbiny
1 - łożysko wału; 2 - strumień oleju smarnego;
3 - trasa wędrówki ciepła; 4 - doprowadzenie
powietrza chłodzącego tarczę /od sprężarki
lub specjalnego wentylatora/
ps
jk=

+=
ł

0 min
kutoczność chłodzenia biernego nie jest duża i dlatego przy
Wpływ temperatury spalin przed turbiną T na , wyżpzych temperaturach ga należy stosować
Rys. 132 aktywne metody,
ty jednostkowe silników turbinowy8h
z polegające na wymuszonym transporcie ciepła. Są różne odmiany
a/ - wpływ 1 na kj turbinowych ailników
aktywnego chłodzenia łopatek, wszystkie jednak dadzą się spro-—
odrzutowych;
b/ - wpływ 15 na C j turbinowych silników wadzić do dwóch podstawowych rozwiązań:
odrzutowych;

251
250
 wemuętrznego. W tym przypadku czyn- Doskonałość chłodzenia może oceniać tzw, współczynnik
chłodzenia konwekcyjnego
ciepło od łopatek WD i WW jest strumień ofektywności chłodzenia t ź
nikiem odbierającym
kształtu/ wyko- r-fT
powietrza przepływający przez kanały /różnego
odbierane ze sprężarki
OE
nane wzdłuż łopatek, Powietrze jest =P
pow
od łopatek miesza się ze stru-
silnika i po odebraniu ciepła
/rys. 134a/ gdzie
mieniem spalin
Ę —- temperatura wlotowa spalin;
1 - temperatura dopuszczalna łopatki;
m
R - temperatura powietrza chłodzącego na wylocie,
Zwykle 4/=0,25+0,45 natomiast konieczne do chłodzenia natężenie

przepływu powietrza wynosi A ńopz < (0,01 + 0,02)ń na

Jeden chłodzony wieniec łopatkowy,
Należy zauważyć, że temperatura powietrza chłodzącego ło-

patki na wylocie powinna być zawsze równa temperaturze dopusz-

ozalnej łopatki /łopatka nigdy nie powinna być przechładzana/.
Tylko bowiem wówczas natężenie przepływu powietrza chłodzącego
będzie miało wartość minimalną, co jest równo-znaczne z najmniej
szymi stratami związanymi z zastosowaniem chłodzenia,

Schematy aktywnego chłodzenia łopatek turbiny

Rys. 134
a/ - chłodzenie konwekcyjne; 2.5 Układy wylotowe
b/ - ochłodzenie metodą wytwarzania izolującej
zasłony powietrza;
1 - kanały powietrza chłodzącego; 2 - otwory
Przeznaczenie układów wylotowych:
wzdłuż tworzącej służące do wytwarzania
zasłony izolującej; 3 - rdzeń wewnętrzny; u/ bezpieczne wyprowadzenie strumienia gorących spalin poza
4 — powietrze obrys płatowca z możliwie małymi stratami /dotyczy wszystkich

silników turbinowych/;
„ehłodzenie metodą wytwarzania zasłony izolującej powietrza, opuszczającego
b/ przekształcenie entalpii strumienia spalin
połączone zwykle z chłodzeniem konwekcyjnym /ryS»
Jest ono turbinę w energię kinetyczną strumienia wylotowego /dotyczy
134b/, tylko silników odrzutowych/;
Chłodzenie łopatek WD i WW zawsze wiąże się: turbinę do ciś-
©/ Bprężenie strumienia spalin opuszczającego
turbiny - na przetłaczanie powietrza chłodzą=
ze stratą mocy nienia otoczenia, gdy P,K Py /dotyczy większości współ-
cego; czesnych silników śmigłowych i śmigłowcowych/;
pracy ln wskutek odprowadzania ciepła pod-
ze zmniejszeniem d/ regulowanie współpracy między turbiną i sprężarką silnika
trwania procesu rozprężania /powoduje to obniżenie wyk-
czas metodą zmian przekroju minimalnego /gdy to jest konstrukcyj-
ładnika politropy rozprężania/; nie przewidziane/,
konstrukcji łopatek /większe grubości pro-—
ze skomplikowaniem Układ wylotowy może być poza tym wyposażony dodatkowo
fili , większe promienie zaokrąglenia, konieczność wykonywa—
w odwracacz ciągu i tłumik hałasu, ź
nia kanałów wzdłużnych itp,/. Ogólny schemat układu wylotowego przedstąwiony został na
 -01s
szgńp
przekrojów charakterystycznych
rys» 1325 wraz z oznakowaniem
kanału przepływowego»

TU4B1S0
wzdłuż jego
i zmianą parametrów

>
A7Z
wylotowego i ich przezna-
układu

— K
2.5.4 Podzespoły

euzeTqz
czenie

śgm0
*
z przekroju pierście-
- umożliwia przejście

OTKM
a/ = rura wylotowa
na wylocie z rury.

Bzskp
turbiną w przekrój kołowy
niowego za
w związku z czym
rury jest rozbieżny
Kanał przepływowy

BZSAP
przepływu do wartości
w nim obniżenie prędkości
następuje

Z
gdy przewidziane jest sto-
cy = (07 + 0,9) cą /niekiedy,

£ 01 qez- 37 £KoBfNTT qIOJ1d 403048

nawet do
przedłużającej

— (8 T igotfeznzipazid Bin -— 8
sowanie długiej rury
2 , a także likwidacja nadmiernych
cy 2 (150 + 200) to szczególnie ważne
strumienia za turbiną /jest
zawirowań
jest dopalacz/. Jej długość
gdy za turbiną rozmieszczony

wynosi zwykle 1,= (0,9 + 1,3) d4-

znajduje się stożek profilują-
wewnątrz rury przedłużającej
35 + 50 nadający kształt
cy o kącie rozwarcia L<

O38MNO1OTAM
łącznie ze ścianą kadłu-
kanału przepływowego

ewa
geometryczny

. 2
profilowania kanału wed-
ba rury» ZastOgOgadie specjalnego
+ idem

—
8 = idem Lub +

=
ług zasady
profilujący chroni także
jego skrócenie, Stożek
umożliwia
przed wpływem wysokiej

NPEZĄN
turbiny ostatniego stopnia
tarczę
spalin. W przypadku konieczności

*RUZ3TĄZOI-OUZ3TĄZ
emO1OTAM
— dg e+4 KuTqiną
temperatury strumienia
między nią a czoiem stożka
chłodzenia tarczy w luz osiowy

1EUDSUJS
wprowadza się czynnik chłodzący.
coat
est;
we wnętrzu rury za pomocą
Stożek profilującjymoćowany

BINI
stanowią tylko osłonę aerodynamiczną
żeber, które niekiedy
Żebra powodują także pros-

Kr uT93 o 4£L
właściwych elementów mocujących.

BRT
= Ab
istotne, gdy

;
strumienia, co jest szczególnie
towanie
/por. punkt "turbiny gazowe”/,
ody £ 80 + 82
— jest stosowana wówczasłtanał wypro-
b/ rura przedłużająca
bie,
wadzający musi długi /zamocowanie silnika w kadłu
być

*S ką
W rurze prze dłuż ając ej
bądź w gondoli przykadłubowej/,

Pr
przepływu, aby
należy utrzymywać możliwie małą prędkość
ciągu zwykle wynosi ona około
uniknąć nadmiernych strat

0,3% na każdy kaliber rury / ż Zaiń «

255

254
 ZK
c/ - dysza wylotowa - najważniejszy podzespół układu wylotowego dzie BEJ | > =h
5 Abp z 4
umożliwiający przekształcenie entalpii strumienia wlotowe-
go /w przekroju 4-4 70649 — 4%. rys. 135/ w energiś :
-0h,=h;>h = spadek entalpii
4,5 2
kinetyczną strumienia wylotowego, Dysza wylotowa występuje w dyszy,
w związku z tym tylko w układach wylotowych turbinach sil- Oczywiście jest Bhp; z ? Ah, , a więc i e © Cgiz
ników odrzutowych /bardzo rzadko także w śmigłowych/, w związku z czym straty towarzyszące przepływowi strumienia
Dalsze rozważania poświęcone zostaną wyłącznie dyszom wy-. spalin przez dyszę ocenia się za pomocą współczynnika strat
lotowymw, -ędkoś
prędkośc i dhJye
uętedie „ Ze nzarą 194 wynika, że f»7 a 45:KĘ
a więc oba parametry są ze sobą ściśle powiązane,
W celu uproszczenia dalszych rozważań zwykle przyjmuje sżę,
2.5, 2 Podstawy termogazodynamiozne i parametry że:

dysz wylotowych Ń aólyi. 195,

co pociąga za sobą niewielki błąd, gdyż praktycznie straty
Pomijając mało znaczącą wymianę ciepła można uważać proces w ka
nale przepływowym nie przekraczają 1+3% ciśnienia
przebiegający w dyszy wylotowej jako energetycznie odosobniony. BĘ
[ pą =(0,97 + 0,99) pą]-
Proces powyżs r układzie h=-s został przedstawiony na rys, 136,
Podstawowym parametrem decydującym o możliwości Z wy=
lotowej jest rozporządzalny
h Ą natomiast parametrem oceniającym
stasunek ciśnień
rzeczywisty
— fy = P A
proces rospiiiwutk
jest wykorzystywany stosunek ciśnień — Ry z - . Z roz
ważań przeprowadzonych w punkcie "Turbinowe sinłiki odrzutowe "
wynika, że ciąg tych silników
NH

uzyskuje największe wartości gdy

rozprężenie strumienia spalin jest pełne, to znaczy gdy Pz*Py
/wzory 39 i 40/ w związku z czym powinna być także spełniona
równość 1 = Ty „ Wykorzystywany stosunek ciśnień
Aby, 2 w dyszy
może być:
- podkrytyczny - r 1 — wówczas rozprężenić jest
zawsze pełne Ps=Pg 4d Th= Ng,
a prędkość c © 7
- krytyczny u 1. = - R p.=
D e wos
kr 5 *kr > "RR
* Alag= 1/3
Rys. 136 Proces rozprężania spalin w dyszy - nadkrytyczny —
wylotowej
w układzie h-S wości zależne od rodzaju dy-
szy /patrz niżej/:
Sprawność procesu mibrydnaja spalin w dyszy wyrażawzór: - w dyszy zbieżnej rozprężenie

Z
hypr—a |
Rewom /194/
jest niepełne, Dg" Pyry > P
D' ch. DZE czyli T,
h
<a Ty
Diz oraz

cz= e, /las= 1/5

2.
256 257
 - w dyszy zbieżno-rozbieżnej
współczesnych turbinowych silników odrzutowych typowy
zer cżonż> jest pełne Ps Py
* występujący już w waTunkach
czyli 1h = Tp oraz
| 1 230
są
przy 157 4,5 + 5,0
"rp 47 - ,

5 2 pr Mia, 7 1. Ę „ W warunkach lotu Vy 7 © przypadek

Przy tym krytyczny BAOBREPN ciśnień muecii
zy dotyczy każdej prędkości obrotowej wirnika, Zwykle

ź ET /por. wzór 192/

9 k+1
42 + 3 -w warunkach statycznych na ziemi;
kr 2
1 46+ 7 a warunkach lotu z prędkościami okołodźwiękowymi
gdy nie jest znana war tość P5
We wstępnych rozważaniach,
że W = Ty „ Założenie to . ag Ś1,0 + 1,30;
trzeba zwykle przyjmować, 10:20 —w warunkach lotu z dużymi prędkościami naddźwię-
rozważaniach podlega odpowiedniej korekcie, ltozpo-
w dalszych kowymi *
eiśnień T;= =: jest wielkością
rządzalny stosunek Rfektywność dyszy wylotowej jest oceniana uzyskiwaną przez
y | H K
zmienną: u nią prędkością strumienia wylotowego 05» która zależy:
O
GT, - P4 _(PąlP3ŚZP1 ÓW,
;
Óxs Js vi ÓW SPT s - od własności fizycznych spalin /ki R/; ;
H Pą P3/PŹJPĄ PH Py Tj 307% - od wykorzystywanego stosunku ciśnień e l
- od e: SA :
jak wynika ze wzoru 196 zależy od ŚRO dE zespołów
która
przed dyszą —Żaę A oraz od
silnika rozmieszczonych
i wysokości lotu H, przy oi Gai prędkości obro-
prędkości V
A
towej wirnika silnika n=const /rys. 18T/% 1
© i
h, |=, Je 4 1- ——>r7]/18 1/
5a | Di
TY"
s» |
«

W Z
%*
lub v
n=const H
zę DĄ 2zq R p" — "1 Y
20
ne
przy czym

10 : E———|——— Po 2 0,96. + 0,99 , a o > 0992 + 0,96

Ł |H=0

: I 2
| Po Ma H odzaje dysz wylotowych

ę Rys. 137 Zależność rozporządzalnego stosunku ciśnień H

| Dysze wylotowe można podzielić nas
od liczby May i wysokości lotu'H
4 lysze zbieżne;
* 4 s
1+ 7,4 1400:K; 2 - ze 1600 r. b dysze zbieżno-rozbieżne;
dysze kombinowane,
 "ap"

| a/ Dysza zbieżna /rys. 138/ jest szeroko rozpowszechnionym - charakteryzuje rozprężenie strumienia
0.470 polec
rodzajem dyszy stosowanym w zakresie Kay c, 3:1,5, Zapew- Lowego tylko do parametrów krytycznych. Przekrój wylo-
nia ona dobre osiągi silnika tylko przy i Śr i zadawa= dyszy zbieżnej staje się wówczas przekrojem krytycz—

lające przy 4 nieznacznie cza JO kr „ Jej pod- imalnym/

stawową zaletą jest prostołatechnologiczna oraz -SEZKBYKAAIA,

prawie stałych wartości

*
współczynnika 5 =0,9650,96 w sze
Ó..=
ad 0,975+0,985;
rokim zakresie zmian dz " Optymalny kąt zbieżności wynosi -

a
gdzie Pay” 048-099
AE ca
b) T 4 Ś900+1000 Kc, =500+600

H10
/przy obecnych temperaturach
kr
iowolnych warunkach pracy silnika/,

„MZR EH gdzie
5. „5 wl fo kR1/] » (w 0,92>0,96;

za zbisżno=rozbieżna — umożliwia pełne rozprężenie stru-

„K
a wylotowego P5” Pą Przy 1427 3, . Ze wzrostem
liczby Ma, oraz wysokości lotu H, wzrastają straty ciągu
milnika związane z niepełnym rozprężeniem przy stosowaniu
Rys. 138 Schematy dysz oo
+ - przy B=0
a - przy e. 4:20 dyszy zbieżnej, Przy Ha 411,5 straty te są
7%
niewielkie ale przy Mag 22, o dy U 7 10 przekraczają
2 < 10-120 /rys.138a/. W przypadku gdy spełnienie tego or 10* 15% ciągu / -———
K £0,9040,85/ możliwego do uzyska-
Kmax N
warunku jest niemożliwe w celu ograniczenia nadmiernego zwę- pia przy pełnym rozprężeniu strumienia, W lotniczych silni
żenia strumienia wylotowego wykonuje się dyszę z zerowym turbinowych stosowana „jest najczęściej prosta stożkowa
które.
kątem £ m0 /rys. 138b/, Długość dyszy zbieżnej wynosi żbi eżno- rozbieżnayparametry geomertryczne zawarte są
zwykle 1y= (0,2 + 0,3) a, rzedziałach /rys. 139/;
Możliwości dyszy Sak) zależą od wielkości wykorzys— omień przejścia części zbieżnej w RR = r=(0, 65-1
* tywanego stosunku ciśnień Ty A : kąt zbieżności części zbieżnej — 2B> 60290 /120 w
- zakres 1. rĆif - bark pełne rozprężenie stru- optynalny kąt rozwarcia części rozbieżnej — Żeppy 16224".
Dysza taka zapewnia pełne rozprężenie przy 7 7.
mienia M | i procesowi
Z Tyr
'tosunkowo małych stratach towarzyszących temu
„ Wówczas jest także:
; 0,97=:0,98, Mniejsze straty /wyższe wartości
0,98530,99/ można osiągnąć przez specjalne profilowa-
ilo części rozbieżnej /rys. 139b/,
Parametry w przekroju krytycznym dyszy zbieżno-rozbież-
śla się według wzorów przytoczonych dla dyszy zbież—
nej przy NZ / dy /nie uwzględniając jedynie współczyn-
ników ad 3 >. natomiast w przekroju wylotowa /5—5/
wodłuęg wzorów ważnych dla tej dyszy przy 5 SZ z

260 261
 zadaniowe przeznaczone do wykonywania zadań na różnych
aj prędkościach i wysokościach lotu, Silniki takich samolotów
wyposażone są w kombinowane dysze wylotowe,

| Si kr Dysza kombinowana - przedstawia złożoną konstrukcję, w któ

>
£ l A
rej za pomocą zmiany stosunku przekrojów kz uzyskuje
się pełne KO: strumienia Ps = Py w szerokim zakre—

„akić NEC” swa nk sie zmian Wy /to znaczy prędkości i wysokości lotu —
lay i H /, tak aby spełnione było równanie 40, Istnieje
wiele schematów dysz kombinowanych. Najbardziej charakterys—
tyczne rozwiązanie, to;
- dysza ze sferycznym przesuwem profilowanym klap /rys.140a/

Rys, 139 Schematy dysz zbieżno-rozbieżnych

a - dysza stożkowa; b - dysza profilowana,

Z równania ciągłości strumienia zapisenego dla prze-

krojów kr-kr i 5-5 można wyprowadzić związek:

1
%NĄG; © A
I zPZŁ
2 k21-|k—1 j——

Wy asen?s = CEF" EFR" 3 const | /198/

Ar ; 2 +1

pą osią może
8.2
z którego wynika, że geometria dyszy zbieżno-rozbieżnej
A r"
być dobrana tylko dla określonego stosunku ciśnień TĘ

zwanego znamionowym. Poza zakresem znamionowym 7, AT,

dysza zbieżno-rozbieżna o stałej geonetrii/ -ż = /

pracuje źle nie zapewniając pełnego rozprężenia i znamiono-

wej wartości współczynnika strat prędkości 5 „ W szoze-

pk l
gólności gdy J Ją CT, T malejmaleje ; 1H- por. wzór 198/ Schematy dysz kombinowanych
dysza dysponuje zbyt dużym stosunkie em przekrojów ( a - dysza ze sferycznym przesuwem profilowanych
klap;
i w jej przekroju wylotowym ustala się ciśnienie
b - dysza wiel-oklapowa segmentowa;
Gdy T., sz7 a jest odwrotrie, to znaczy Ps > Py c — dysza z gazodynamiczną regulacją /dysza

/maleje wartość ekcyjna/

SG kob rosną straty przepływu
1 - położenie klap regulacyjnych i kaztałt
czynnika Śnr<fno Za strugi przy małych prędkościach i wy-
to samoloty wielo- sokościach lotu;
Większość współczesnych samolotów,
2 - położenie klap regulujących 1 kształt
strugi przy dużych prędkościach i wy-
gokościach lotu,
 Rozwiązanie to jest proste ale nie zapewnia dużego zakresu - Ma g 72,0 - dysza kombinowana z szerokim zakresem
AE
regulacji T Ś1r3 + 1,4; regulacji,
- dysza wielkokiapowa segmentowa /rys, vy web, Rozwiązanie

podobne, stwarza możliwość regulacji s. w szerokim zakre—

sie, jest jednak skomplikowane3 2.,5,4 Odwracacze ciągu

- dysza z gazodynamiczną regulacją /rys. 140c/, Rozwiązanie

powyższe polega na ustalaniu profilu części rozbieżnej dy- Odwracacze ciągu są urządzeniami umożliwiającymi obniże-
Bzy w wyniku wzajewnego oddziaływania dwóch strumieni; nie ciągu wytwarzanego przez silnik z jednoczesnym wytworze—
wewnętrznego /zasadniczego/ o natężeniu przepływu mi i niem ciągu ujemnego /odwróconego/ w celu zmniejszenia prędkości
zewnętrznego o natężeniu przepływu i tworzonego przez lotu i zwiększenia manewrowości samolotu podczas podchodzenia
strumień powietrza odbierany najczęściej z wlotu względnie do lądowania oraz skrócenia jego dobiegu po wylądowaniu, Jest
sprężarki, Miejsce osiąganej równości ciśnień obu strurnie- wiele konstrukcyjnych rozwiązań odwracaczy, Wszystkie one cha-
ni wyznacza profil części rozbieżnej dyszy. Zwykie kteryzują się odwracaniem części strumienia wylotowego spałin, -
h_=0,0140,06 i wzrasta nawet do m=0,140,15 przy małych aby przez zmianę kierunku wypływu uzyskać ciąg ujemny
liczbach Mapy „ Dysze tego typu stwarzają największe moż- 'rócony/. Jedno z możliwych rozwiązań odwracacza przedsta-
liwości regulacji lecz jednocześnie wykazują największy wiono schematycznie na rys, 142,
stopień komplikacji wykonania i sterowania. Na rys, 141

kę Qa)

|
|

|
|
Rys. 142 Schemat odwracacza ciągu
1 - klapa odwracająca w położeniu wyłączonego
1 IT =1,
<< a.
Tm odwracacza;
2 - klapa odwracająca w położeniu włączonego
4 141 Zestawienie porównawcze efektów stosowania odwracacza,
Rys.
różnych dysz, to > o 0k
wy
Zwykle wartoś
rtość od wracanego ciągu k osiąga Kod” (0,4+0,6)K
różnych d
przedstawiono schematycznie zmianę efektywności | może być oceniona ze wzoru:
rozwiązań dysz mierzoną za pomocą współczynnika k = = "
./ . ./
id AK od”
Z Kją 7 oiąg w warunkach idealnych/,
JodTod 5od cosą + mV, EH — mie | /199/
Ogólna zasada stosowania dysz jest następująca: 1—Z

= May <1,5 - dysza zbieżna ; £dzie

M 51,520 dysza kombinowana z umiarkowanym zakresem ó da = (0,6+0,8)m - strumień spalin podlegający odwróceniu;
aH
regulacji;
u ń,= (0,430, jk - strumień spalin zachowujący kierunek

264 265
 wypływu 5

strat prędkości podczas

= wd” 0,90+0,95 - współczynnik
odwracania;

30 - 60? - kąt odwracania strumienia,

- ds
na krótkotrwałych jego włącze-
Użycie odwracacza polega

na przeciąg czasu ką” 143 s.

niach
odwrącacze ciągu występują rzadko
W lotnictwie wojskowym
kowplikacje konstrukcyjne związane
ze względu na nieuchronne
dopalaczy. zastępują jet
z nimi zwłaszcza przy stosowaniu

- w powietrzu — hamulce aerodynamiczne; ;

- podczas dobiegu - spadochrony hamujące,

2.6 Dopalacze

najbardziej rozpowszechnioną me todę

Dopalanie stanowi
ciągu turbinowego silnika odrzuto=
krótkotrwałego zwiększania
w tych szozególnych przypadkach
wego jedno- i dwuprzepływowego
zapotrzebowanie na oiąg jest wyjątkowo
lotu samolotu, w których
spalaniu dodatkowego paliwa w spec-
duże, Dopalanie polega na
dopalaczem rozmieszczonym za turbiną
jalnym zespole zwanym
paliwa jest możliwy, po-
ailnika. Proces spalania dodatkowego
opuszczające turbinę zawierają niewykorzystany
niewaź spaliny
nadmiar powietrza w ilości:
Rys, 143 Schemat ogólny dopalacza
1 - ostatni stopień turbiny; 2 - kadłub dopala-
. 1 +dl, kg spalin
w cza; D„ - dyfuzor włotowy; lps - komora do-
Dopalanie ma historię również długą jak turbinowe silniki palacza; lpy - dysza wylotowa zbieżna;
*Dz-=f 7 dysza wylotowa zbieżno-rozbieżna;
i początkowo było pomyślane jako sposób polepszania
odrzutowe kg - kanał przepływowy dyfuzora; że — żebro
prędkościowej tych silników na ma- osłonowo-prostujące; sp - stożek profilujący;
przebiegu charakterystyki
sc - ustateczniające ścięcie stożka;
lotu, w szczególności zaś w warunkach startu,
łych prędkościach wtr - wtryskiwacz paliwa dodatkowego; t - tory
stanowi jeden z zakresów pracy tur- cząsteczek paliwa przy różnych kierunkach wtrys—
Aktualnie dopalanie
przez- 2 yć Sty Ra płomienia pierście-
binowych silników odrzutowych jedno- i dwuprzepływowych wy; Str - statecznik płomienia promieniowy;
|
kilkanaście minut/ e - ekran; qq = o am, Ted - ilość zislii
naczony do krótkotrwałego /trwającego nawet
doprowadzona M wskutek spa-
| zwiększania ciągu w celuż lania dodatkowego paliwa; ur -— urządzenie rozru-
rozbiegu samolotu podczas startu /także utrzymania chowe; sz - świeca zapłonowa; mr — dopływ mie-—
-— skrócenia
rycznych - szanki rozruchowej.
rozbiegu w niekorzystnych warunkach atmosfe
Pa

długości
Py i wysokie temperatury Tp otoczenia/ ;
niskie ciśnienia
 ogólny; podzespoły i zasada
2.6.1 Schemat
działania dopalacze

kowaniem podzesi

spalin wzdłuż ć
parametrów

budowany układ wylOotov Rys. 144 Obieg silnika z dopalaniem w układzie h-s
j /1inia kreskowa przedstawia zmianę obiegu
która przez Sp lanie dodatkowego
wskutek dopalania/
strumienia spalin przed
entalpii

: ą A =
Ilustruje to wykres na rys. 145, Podstawową zaletą dopalania
doprowedzenia dod: paliwa rośnie także masa
ciągu na wszystkich zakresach pracy silnika,
sposób istot j jest duży przyrost
Zastosowanie dop 1la zmienia w
,alin wylotowych. do jego wad zalicza się:
który w tkładzie h-s natomiast
silnika,
obiegu tem ynami osiowych /a często i promieniowych/
ny postać
NA - wzrost wymiarów
rGzenć
o wawsnia "wizaznaczo n
na rys. 144 uproszcze!
/dla
został przedstawiony silnika;
1 9Z postaGi wąODLE Ge
wyni—
.

staty trumienia/. - wzrost masy silnika średnio o 104+20%;

nim tylko paranetry cze
silnika w warunkach statycznych 1
„adek ekonomiczności
ka, że prz
na małych prędkościach lotu nawet o 80+150%;
obni Ź ekonomiczności
połączony Z
silnika pracującego bez dopalania o
le - obniżenie ciągu
wyższej temperau strumienia
wskutek znacznie
ca 15+20%.
Dopalanie nie narusza Przeznaczenie podzespołów dopalacza /rys. 143/
d 2
so może być dostosowane także do n/ Dyfuzor wlotowy - powoduje obniżenie prędkości przepływu
j1
i dlatego m * 0,20+0,28/
powstawania nie był do niego przys tosow: do wartości rzędu €©,.4150+200
4d
2 Ata
4 <R
strumienia za pomocą żeber. Stożek
Są w przy | jednoczesne wyprostowanie
lepsze wyniki uzy wy-
podobne funkcje jak w przypadku rury
profilujący spełnia
jywane już Ww i
z tym, że jego ścięcie stanowi powierzchnię ustatecz-
, przewyższa optymalny | lotowej
malny spręż silnika tz dopalanię1 |. równoważnego
niającą płomień /patrz niżej/. Kąt rozbieżności
silnika bez dopalania 7 x
s dk
73% | stożkowego chroniący przed powstawaniem oderwań
spręź
PiE ( dyfuzora
 stożka profilującego. Stateczniki rozmieszcza się w liczbie
o dyfuzor: wy +4 w największym przekroju /na początku/komory spalania,
strumieniai wynosi Y,
? 48312
8-12 . Skrócenie
;krócenie dyfuzora

metod profilowania ścien /por. Żwi8 w którym prędkość zasadniczego strumienia jest najmniejsza,
stosowania specjalnych
jest ja = 1,5+41,6 OTAZŻ Powierzchnia zajmowana przez statecznik nie może przekraczać
rury wylotowej"/., Zwykle
Straty ciśnienia spiętrzenia w dyfuzorze 35% przekroju komory w miejscu ich rozmieszczenia. Powo-
A4d Ś 2,0 + 2,2.
' wlotowej /w przekroju 4-4/1 dują one straty ciśnienia spiętrzenia sięgające 2:6% jego
skóesiń 245% jego wartości
wartości na wylocie z dyfuzora,
Ze statecznikami współdziałają wtryskiwacze paliwa do-

(z)
N datkowego, które w liczbie z = 154100 i większej i natę-
żeniu przepływu /przez pojedyńczy wstryskiwacz/ 044710440 65
800
mogą wyć rożmieszczone tak, że rozdrobnione rzez nie Sali
700 F— porusza się zgodnie z kierunkiem przepływu strumienia, prze”
ciwprądowo względnie prostopadle do kierunku strumienia, Za-
600 się w strefę
sadą jest aby podstawowa masa paliwa dostawała
500 Sos rozmieszczenia stateczników w postaci par, W związku z tym
minimalna odległość wtryskiwacza od stateczników powinna
400 odpowiadać długości drogi parowania kropel:

300).
4

par 4a *ż
200|—| gdzie

100 pz 4d - prędkość strumienia w strefie rozmieszczenia

LI ma stateczników;
pow Mi 620 2% 28732 36 0 * - czas "życia... kropli /czas odparowania kropli

x o danej średnicy początkowej dy e

Tapta Tek, Dla kropli o 4 10 am jest *, 2 0,0005 s , co przy
e— s,.% 200 = daje konieczną długość drogi parowania
Rys, Porównanie sprężu optymalnego silnika bez dopa-
] > 100 mm „, W związku z powyższym
=
10

najlepsze wyniki zapew-

«A

lania Topt ze spręźcm „optymalnym silnika

silnika z dopalaniem Jiępt, 4 L= 1200 XK, H= 0 / ka wtrysk przeciprądowy wydłużając drogę parowania bez
zwiększania odległości wtryskiwaczy od stateczników, Zbliża
nie wtryskiwaczy do stateczników powoduje wzbogacanie wytwa-
Komora spalania - tworzy objętość umożliwiającą. spalanie
b/ rzanej mieszanki palnej i powiększanie nierównomierności
paliwa, Ma zwykle kształt cylindryczny lub lekko
dodatkowego
jej składu i odwrotnie. Zwykle część paliwa powinna osiągać
stożkowy /- ję: 4210 03 2+5/, a jej obciążenie cieplne wynosi
"dg ĘU atateczniki w postaci oiekłej i przez wzbogacenie mieszanki
qą = 1,8ż 2,4 "3 /por.wzór 169/. Stateczne spa-
średnio żapewniać niezawodny rozruch dopalacza w każdych warunkach
paliwa przy dużej prędkości przepływu za-
lanie dodatkowego
lotu /szczególnie na dużych wysokościach/,
zapewniają stateczniki płomienia zw
sadniczego strumienia
Podstawowym problemem technicznym jest umiejętność okreś—
/niekiedy także promieniowe/ o przekre
1e pierścieniowe
lania temperatury spalin na wylocie z komory spalania dopa-
klinowym /rola stateczników została omówiona w rozdziale
lacza /przekrój d-d na rys, 143/. Można wykazać, że wyzna
"Komory spalania"/, Rolę statecznika spełnia także ścięcie
 czają zależność:

p TŁ ŚoonintamanŚentnima 201/

gdzie
wydzielania ciepła w dopa-
— Su” 0,85+0,95 - współczynnik
laczu;
nadmiaru powietrza w dopalaczus
ról . — współczynnik
d w dużej mie-
201 wynika, że temperatura zależy
Ze wzoru
głównej komory spalania f Ćxs: OŁ, +/
rze od paranetTów
nadmiaru powietrza dą w dopalaczu.,
oraz od współczynnika
Gdy cA;—>1 , wówozas Tj ->, A 2200 + 2400K . Zwykle
Rys, 146 Ilustracja działania ekranu t
Otą > 1,1571,20. Natężenie dopływu
z powodów asekuracyjnych
- ściana komory spalania dopalacza;
dodatkowego paliwa określa wyrażenie* a ekran; 3 - spaliny tworzące izolującą
x ©) * 1
ja (1 + pzm ZAD 4 OE tłumiące pulsacje promie—
BAT NO WE Alt /202/
BA aj a 4 ; 5« umienie pulsacji ob -
lowane ściany z oorosić : o aRRA
3 Śa W,
z komory spalania dopalacza ustala
Ciśnienie na wylocie - zmiana częstosci drgań własnych dopalacza przez dobór jego
się na poziomie: masy /wywiarów/ w celu eliminowania niebezpiecznych zakre
ów rezonansowych,
R 2
Pą = PĄ Óa d/1/ Dysza wylotowa - jej przeznaczenie nie różni się od przezna-
czenia dyszy ukłądu wylotowego z tym, że dysza wylotowa do-
gdzie ;
— współczynnik strat ciśnienia spięt- palacza musi mieć regulowany przekrój minimalny /krytyczny/
6 a =0,88+0,
s ,95

rzenia obejmujący wszystkie czynniki dostosowany przynajmniej do dwóch zakresów pracy:

* powodujące straty /podgrzewanie, tar- - praca bez dopałania - zA
kr” Ay sia +
5
cie i opory lokalne/. - praca z dopalaniem - A, z
- rozmieszczony jest w przedniej Taka zmiana przekrojów jest nieżbę dia "do pełnej izolacji
©/ Ekran izolująco-tłumiący
spalania /rys. 143 oraz 146/. Jego przeznacze- układu turbina-sprężarka od wpływów dopałania. Zakładając dla
części komory
uproszczenia nadkrytyczne spadki ciśnienia w wieńcu dyszowym
nie toż
komory spalania przed przegrzaniem metodą |-go stopnia turbiny / WD.- WD / 1 w dyszy wylotowej
- ochrona Ściany = Ć I I
izolującej zasłony ze stosunkowo chłodnych spa- /kr - kr/ można dla obu przekrojów napisać równanie ciągłości
tworzenia
w przestrzeń między ścianą komory i ekra-
| 1in wnikających

| nem;
pulsacji ośrodka,przebiegających w kierunkach
| - tłumienie
stycznym i promieniowym, a wywołanych niejednorodnością

palnej, Tłumieniu pulsacji służą pofa-

spalanej mieszanki « którego wyprowadzą się: 7x
Jlowania ekranu oraz otwory wykonane w jego ścianach (Tys. RR STA SAR
= z
Va$ ER ARR = BOGAEJ 2 /
A,,„/203
146/; ofE=
p
| ,
 zmniejszenie przekroju 4

bowiem najczęściej 5 łnionych

spe w praktyce
ŁA wynika = const przez
kr
Z założeń ly dor s» paliwa komory spalania powoduje wzrost
y = i b const 1 jęm Pun, £CONSte
A
DI = ns
const,
If
qf| p.)
J= (A
PF rn 1 Jęr kT WD qp> =f
temperatura za turbiną /np. 7 z
tej sytuacji wzrosła 041500/ ą
Gdyby w I Z©
x

T : 100+150'/, a w konsekwencji także przyrost ciągu

musi zmaleć
dopalania/, to przy A, =const ©
wskutek ne o 5+10%., Ten zakres pracy Silnika jest nazywany maksymal-
prędkość obrotowa silnika
a więo i moc P, turbiny oraz
natychmiast u i można go wykorzystać w ciągu t < 2-3 min podczas
i
regulacji silnika zadziała
( Układ automatyczm ej wykonywania manewrów na ziemi, awaryjnego odejścia na drugi
wartości n przez zwięk=
kierunku przywróc enia poprzedniej
|w temperatury krąg itp.
podwyższenie
e pe.lin
spalania i
do ułatwienia rozruchu i obniżenia ciągu na biegu jałowym
łopatek, a w skrajnym
| |7z
q* * Grozi to przegrzaniem
'wczas należy ustawić przekrój minimalny dyszy w położenie
zniszczeniem ją + odpowiadające jego największej wartości Az” A, 5
przez sprężarkę może zr max
natężenia przepływu
zmniejszenie
pracy niestatecznej. Opisane
wprowadzić w zakres
tempeźkury A za
jeżeli w miarę podwyższania
nie wystąpi 2.6.2 Parametry silnika pracującego z dopalaniem
przekrój minimalny dyszy
turbiną wzrastać będzie odpowiednio
kroju
. Konieczną wartość prze
wylotowej A, /PoT- wzór 203/ przek- | E wyjęśztowę wyżej podczas dopalania rośnie masa spalin
cią głości prze pływ u dla Jak jaśni Ś

A. ustala się pisząc równanie do wartości m=m

M m + Ca oraz ich temperatura przed dyszą
kr bez dopalania i z dopala-
- kr dla przypadku pracy
roju kr w ylot
6LOWE )] do wartości
r Ś Tą x .„ Zakładając dla uproszczenia dyszę
niem % 4 4 * * wylotową zbieżną i nadkrytyczny stosunek ciśnień( To 217 )
Dy? Ga
d Ókrd P4
WACC na podstawie przeprowadzonych rozważań odnoszących
p”
się
kr
do
J”
Jr Jeż zł (X)5
ad 3z wylotowych łatwo ustala się;

o nadkrytycznym stosunku
poprzednie założenie /205/
Utrzymując R

ciśnień
ź 4
w obu przypadkach i przy br Pia Fil+Ta)3a dra
Ę > z i FE
-
otrzymuje się:
0,, osiąga wartości rzędu cz > 800 + 900 3.4
Mr np
= > 8. /204/ 7 d i z ż j |

kr 4 ułożeniu dodatkowym warunków statycznych / V = 0 /, pełnego

Ń
4 oraz
Koa0 H
dopalania powinien wzras— Fozprężenia a PH m = mz łatwo uzyskuje się
przekrój A 19827 podczas
a więc przy lls0 1 wykorzystaniu wzoru 205 poniższe przybliżenie:
kwadratowego ze stosunku

(3).
proporcjonąjnie do pierwiastka

(58) [56
tać
współczesnych silników z dopala-
temperatur a ?
PES Wiele £; Cs „
regulacji stosunku przek- d /206/
ciągłej
czami wyposaża, Ś1ę w układ
uzyskiwanie olk ”o teg lk, /oj 1*
A = —SSŚ , także 4
sid co umożliwia
rojów A
1kże i ciąg w założonych warunkach wzrasta proporcjo-
wartości stosunku temperatur
odpowiadającyc KIm bieżących
i różne stopnie przyrostu ciągu /por.dalsze rozwa- astka ze stosunku =<*— d. , Przy T” £190022100 K,
Bi stosując do-
i jest
4
Ko
-
naz$ 14
t
+
©
1,55 czyli a

żanfk/. palanio w warunkach startowych można uzyskać w zależności od

dopalacza poza jej zasadniczym
Regulowaną dyszę wylotową
łów ratury T, przyrost ciągu rzędu 40255%, W tym tkwi podsta-
się dodatkowo z
przeznaczeniem wykorzystuje d
w utrzymaniu "uwa Zalota dopalania, Wzór 206 wyjaśnia także sens stosowania
temperatury 1 przy
- do chwilowego podwyższenia
 odpowiedniej regulacji
zmiany
let
"zz za pośr ednictwem
ciągłej przyrostów
uzyskiwanie dowolnych
Umożliwia on bowiem
Asrd wartości
206 umożliwia osz acowanie 3, Charakterystyki silników turbinowych
Jednoczesnie
ża
wzór
-

ciągu.
4 c
>
niezbędna do uzyskania wyimaga-
p*
Ta która byłaby
temperatury sz udowodnić, że
- a Można eżność podstawowych parametrów silnika X i c, Lub ?,,i Czę
nego przyrostu ciągu 0-4
z liczbą 1
May oraz maleje d par etrów zmieniających się w procesie eksploatacji nazy-
dopalani a rośnie wraz
efektywność r

Hs ;t eharakterystyką silnika, Zależność powyższa przedsta-

ze wzrostem wysokości
st zwykłe graficznie,
/201/ ,.jdokładniejszym sposobem odtwarzania dowolnej charakte—
i jest eksperyment na stanowisku hamownianym stacjonar-
lub latającym. Stanowisko pierwszego rodzaju wymaga dodat-
, oprzyrządowania
t gdy chodzi o imitowanie warunków pracy
A /208/ w locie /baro-komory itp./. Kolejne ustalenie warunków
I y silnika stosownie do wymagań określonej charakterystyki
i p ry ciągu /mocy/ oraz zużycia paliwa /C./ umożliwiają
rzenie przebiegu tej charakterystyki, Metoda powyższa
spali n w przedziale tempera-
c £ - średnie ciepło właściwe jyć jednak zastosowana tylko w przypadku silników produ-
4 =
tur TA + Ta* inych lub ich prototypów. W pozostałych przypadkach do bu-
charakterystyk mogą być wykorzystywane tylko
jleszane metody eksperymentalno-analityczne lub wyłącznie
malityczne, Charakterystyki przedstawiając możliwości silnika
w różnych warunkach pracy ułatwiają jego racjonalne wykorzys-

położenie dźwigni sterowania silnikiem, Ątóre

kolei nastraja do odpowiedniego działania cały układ auto-
matycznej regulacji silnika będący jego nieodzownym wyposażeniem,
Uklnd ten utrzymuje zadane parametry silnika w zmiennych warun—
alniając tym samym pilota od konieczności oiągłego
ledzonia wskazań przyrządów i korygowania położenia dźwigni
wania silnikiem, Podstawowym podzespołem układu automatycz-
nej regulacji jest regulator dopływu paliwa, który dozując
| yjnie dopływ paliwa do komór spalania /ewentualnie dopa-
=
| ustala wartość temperatury przed turbiną T. /ewentual-
3
 w ' dopa laczu
a14 mi +g 7, „az
oraz prędkości
r prędk osci obrotowej j w nika silnika
niei
vzupełniają moce
Działanie reg! plywu
n.
mini al! zy y wylo owej
wylot
kierowania zmianami i minim
xf
śmigła © /względnie wirnika n aV/ R
oraz kąta ustawienia łopat
od prędkości
prę 3.2 Zasady współpracy głównych zespołów silnika
j iać ri
temperatur ęsę *
T piszą ? żnie
"zale 1
które mogą zmien
parametry turbinowego
nikka n. Wartoś
Warto ci
ści n 4 Tó 3 Ę określają
Ę owej
obrot wirni
j ć65 / "az
oraz masowe
masowe natężenie
naLę
obiegu / Ji T , a 0,57 ze
paranetry Budowę różnych charakterystyk silnika turbinowego umożli
RE te zaś PO podstawowe
powietrza przez silniki
wia metoda eksperymentalno-anałityczna opierająca się na wyko—
Cj /ewentualnie Fm zr Ka
silnika: K i
regula- rzystaniu właściwości współpracy jego zespołów,a przede wszys-
z którą należy zmieniać parametry
Zasada zgodnie
podsta- tkim: sprężarki, komory spalania 1 turbiny /por.rozdział "B"/,
p / tak aby wymuszać właściwe przebiegi
cyjne / BI 2 (spółpraca tych głównych
jego pracy nosi zespołów każdego silnika turbinowego
silnika w różnych warunkach
wowych parametrów
regulacji, za- ga jednoczesnego spełnienia 4-ch warunków;
regulacji. Jest wiele programów
nazwę programu
- równości masowych natężeń przepływu w postaci bilansowej:
pewniających np.: 7

- największą wartość ciągu /mocy/ w dowolnych warunkach

B=ń- Ańax= Afr © „,zA(+T)sh
lotu;
gdzie
jednostkowe zużycie paliwa;
- najmniejsze
silnika itp. A Bon? - część n wykorzystywana do chłodzenia łopatek;
kryterialnej prę dkości obrotowej
- stałą wartość
/ Poł x / stanowi jed- A Mp - część m wypuszczana do otoczenia /przez
Pierwszy program zapewniający Ex
Wymaga on upusty/;
obwiednię granicznych możliwości silnika.
nocześnie
lub w postaci gazodynamioznejt
utrzymywanie3

= const
'xń(l + T)- 6(1 +1): = say" a(A)
-n=n >

wozg /209/ - równość mocy w postaci:

-T=1T = const
3 "zmax 8
q4 gt 57 agr” Atar także By Ja:
za sobą także konieczność regu=
co w ogólnym przypadku pociąga
, Program opisany równaniani 209 będzie
lacji A 0E 4 /
r charakterystyk
dalszym ciągu brany pod uwagę przy budowie
w
silników turbinowych. lub. w przybliżeniuż nx le
gdzie

A Paa - część mocy traconej na napęd agregatów;

instalacji silnikowych i płatowoowych;
A Fat - część mocy traconej na pokonywanie tarcia,

- równość prędkości obrotowych:

D4* R$
równość oiśnieńt

Pz= -ksP2| 7 dzs T4 P;

 /przy de +const/ są spełniane
Dwie ostatnie równości
możliwości jednoczesnego spełnienia
automatycznie, Ustalenie
ich w jednym układzie
dwóch pierwszych wymaga przedstawienia
do tego celu nadają się współrzędne
współrzędnych. Najlepiej
sprężarki — Te i q (A)
charakterystyki uogólnionej

/rys. 91/»
dla przekrojów i-i oraz
Pisząc równanie ciągłości
NOM, otrzymuje sięz
/wieńca dyszowego I-go stopnia

PZ „i
14? "EF a(A JU+") = dpi” eż" ADI a(A wr)
.

« kk ź Zatwo otrzymuje
ą"Tg 1 T42 1,
A *
Po dzeni
wprowadz eniu Pa = Baa 7.
=
o
pqsT
się:

La) pz
q 3 /210/
Ng
mmm ZĄ ||Zm
qq
(2)
we wzorze 210: a(1) A

charakterystykę
Rys. 147 Charakterystyka turbiny = 4h (24) 1;
m T= Z Ja (A 3] - reprezentuje
na sda, sprężarki
8 sprężarki;

= = Pla(A d| — reprezentuje charakterystykę

s = Sl (2)]]
turbiny; - granica pracy statecznej; /strzałki poka=
= const - reprezentuje komorę spalania, milka = =const i n,=const/
kieruhki wzrostu T*
KS zt
przedstawi Oomo;
210 zilustrowano na rys. 147 na którymycharakte- trzy
ąc poprzednie założenie / TZT. czyli eq= Tą *= const
„Równanie La -

„EuEbł ay w postaci pęku prostych aę = const wychodzących z po-

sg *- daii i wykorzystując wzór 210 otrzymuje Bię:
przy Godyniónych założeniach. Gdy
"= układu współrzędnych
r = const przechodzą w odoinki krzy- /211/
Ta = Mr proste
z puńktu 15 = | l dotyczy to s ma
woliniowe wychodzące
ą(A)] . Punkty przecięcia <=. =Const
krzywych
łych wartości
spełniają równanie 210 /równość natę A przep-
1 -2 = const
komory spalania i turbiny wymaga nie 211 w wybranym układzie współrzędnych przedstawia zbiór
Ływujć Współpraca aprężarki,
równości mocy 155 (+57 1p , które /1y8.148/.
jednoczesnego spełnienia unlktów spełniających wszystkie warunki współpracy
i lp /wzory 153 i 175 z wpro-
po wykorzystaniu wyrażeń na l Jest on zywany krzywą współpracy /krzywą eksploatacy jną/, a jej
wadzeniem 95 / sprowadza się do postaci?
fundamentalną własnością jest to, że przy To = const jej prze-—

q* sprężarki określony jest wyłącznie

SGL % bo > (- e) 73 bieg w polu charakterystyki

(5 r
* q* S-£
 a analityczną wykorzystując doświadczenie 1 dane statyczne
przedstawia oharakterystyki zespołów silnika w postaciach:
=
— wlot - Ów =zf /z; Maz/ - por.pkt 2,1;
- sprężarka - 1, S z const-n”
*
i Ż=TA
S
lubfef=
s
por.pkt 2,23 2
« komora spalania — Ó „%żconste por.pkt 2.3;
= KS Gq=
mmVIz = const, ](x) lub Tąsconst gdy
— turbina
Tę = const - por.pkt.2.,43
rpa? 3

Tnż Ty, 9Taz

- dysza wylotowa -— 54 xconst — por.pkt 2.5 /2.6/>
Denymi wyjściowymi do wyznaczania dowolnej charakterystyki są
ugetry zhamionowe silnika zwykle w warunkach statycznych
na zlemi, W przybliżonej metodzie wyznaczania charakterystyk
zakłada się dodatkowo: m *m oraz Ps= Pą - w związku z czym

q(Aq)

Rys. 148 Położenie krzywej współpracy na charakterystyce

sprężarki - ks 05 — Tyś
1 - granica pracy statecznej; 2 - punkt anamio=
nowy /obliozeniowy/; 3 -— krzywa współpracy przy
dużym sprężu 75, ; 4 - krzywa współpracy przy = 0, * const e lub 0, = SE, /por. wzory 46, 45 i 167/2
mniejszym 74 <754
sprężu i Mag=0; 5 - krzywa
współpracy przy T;..1 Ma > O
Tak więc możliwość określania K i Cj w dowolnych warunkach
pracy silnika wymaga z ń,
znajomości 05 i d9 lub oL w tych sa-
położenieńpunktu znamionowego, Krzywa współpracy ma tym bar-
mych warunkache
dziej stromy przebieg im niższy jest spręż sprężarki /a więc
- masowe natężenie przepływu powietrza /spalin/ n/a/ — w WArun=
odwrotnie niż granica pracy statecznej/. Zmiana liczby Mag
kach statycznych zmienia się proporcjonalnie do prędkości
zmienia rósnież położenie krzywej współpracy albowiem im wyższa
śsi96
obwodowej wirnika co zostało potwierdzone doświadczalnie:
jeat liozba Mag, tym przy niższej wartości 7 następuje spełi-

nienie warunku KZT a : m m) oonst-n /212/

Posiadanie charakterystyki sprężarki z naniesioną krzywą

wapółpracy umożliwia określenie parametrów silnika w dowolnych Wychodząc z przybliżonej charakterystyki turbiny ustala
warunkach jego pracy. Dokładną charakterystykę sprężarki można się takżet
jednak uzyskać tylko eksperymentalnie,
T.py /2137 '
3.3 Charakterystyki turbinowych silników odrzutowych

..
o
N

o
5
-

m pei żrąj palzty /214/

Gdy nie można otrzymać związków występujących w interesu
jącej oharakterystyce na drodze eksperymentalnej lub na drodze
 1ęSconst-n = —ZE otrzymuje
Natomiast wykorzystującą

: " k [>
się związek
2 k=T
ś const n a
de M1 + spe 5 /215/
3 z6zR Ty HL(1+ "z-2 Mag)H' JA)
k-
Stąd także:
49 ids= Y (n, Vy* x) .
gdzie Va
Ma; 7 TFFE=F
wzory 212-219 parametry silnika
KRD ' Ponieważ jak to wykazują
ki c zależą od trzech zmiennych niezależnych: n„Vy i H, więc
ustalić funkcjonalny związek *
Ostatecznie można
rozróżnia się także trzy podstawowe charakterystyki:
m=m=f (a, Vą? H). - tharakterystykę prędkości ową;
- charakterystykę wysokości ową;
- prędkość wypływu spalin
w punkcie 2.5 /2.6/ prędkości wy- - charakterystykę obrotową;
Jak wynika z rozważań
Dwie pierwsze charakterystyki często łączy się tworząc
pływu spalin :

———— ————
tzw. charakterystyki owe.
prędkościowo-wysokości
zx (
* 8]. 2 zy TĄ e zy) c= 427 sę — pa.
3,5,1 Charakterystyka prędkościowa
.
zależność K i 0,«st la) |przy N=R ax =const i I zzz Ast.
zależą od *
1 2 Zmi enności SC warunkujących wartości X i ©: przedstawi o—
fN const n a ża
a) - Ram przy lg Z lp /216/ prędkościową
no na rys.149 abcd, natomiast samą charakterystykę
p p Że wzrostem liczby Ia; ciąg
w klasycznęj postaci na rys.150.,

rozwijany przez silnik w warunkach statycznych na ziemi począt-

k
2274
* ?
Óks "ó NK SEE /ata/ kowo maleje o (0, 140; 15)x przy Map= 040,5, następnie wzrasta

o wielkość (o, 3+0,4)K, przy Mag= 1,5+2,5 i po”

przewyższając K,
Stąd ogólnie : nownie maleje 46 zera przy Ma= 3,5%+4,5»

(
fa: j
Vys F)- Na postać charakterystyki prędkościowej duży wpływ

mają pa rame try PA głównie: Ti A:

- oiepło równoważne energii ekonomicznej paliwa i współczynnik - wpływ T= A - wynika ze wzorów 66 i 128. Ze wzrostem
nadmiaru powietrza: r tatycznego ycd sprężarki ię; maleje udział sprężu wlotu

u s const 1 gj " *YTażeniu na spręż silnika %. Ponieważ T maleje ze

/218/ wzrostem liczby Mag, więc im większa jest wadicó* we tym
=
mniejsza jest intensywność przyrostu ciągu w tych Omkżć:
«
/niekiedy nawet przy 13,7 1012 obserwowane jest zmniejsza—

ni e ciągu/;

285
 R

tj>
w
RJ
<<
=
i

|
|
Ć

Z | ż
g-——L—|——L———I5
| 2")
LO REG, Rai 1,0
0.8700 8. byk 39
150 Charakterystyka prędkościowa turbinowego sil
y Rys.
nika odrzutowego (f=0; 0=fmqxi Fę'=13; 73%» 1400K)

Począwszy od liczby Maj przy której osiąganie jest B= op

j Sys. 149 Zależność wielkości pomocniczych od prędkości należy ograniczać moment Mg za pośrednictwem zmniejszania n
1lożu £ ama s i
a- 13/73" 9, ć ol= f(%,); b-1, Try Ę -PV); Ć* ń=Y(Ma,); /rys. 154/.
Zastosowanie dopalania powoduje podwyższenie wartości
d- GM, REZ fly, (Ke)] postaci charak-
k Ki C z przybliżonym zachowaniem klasycznej
- wpływ A « ' wynika. ze wzorów 70, 71 i 72, Ponieważ m od a *qd
Lerystyki prędkościowej /rys. 155/,
A nie zależy, natomiast 05 i k, maleją przy zmniejszaniu
Postać charakterystyki prędkościowej silnika dwuprzepły=
podgrzania , więc podobnie zachowuje się także cięg £
jo jest podobna /w zakresie właściwych dla niego liczb Maj
/rys. 152/,
z ty Że wzrost podziału natężeń przepływu m powoduje zmniej-
analizująe oba wpływy można wnioskować, że dla prędkości
nzenie się wartości k, /rys. 34/ oraz ciągu K /rys. 156/,, „,
poddźwiękowych najlepiej nadają się silniki o dużym sprężu

sprążarki pe i umiarkowanej temperażurze

m x
1 odwrotnie,
3
Na postać charakterystyki prędkościowej ma wpływ także

rodzaj stosowanego wlotu i dyszy wylotowej /rys. 153/ oraz

ograniczenia wytrzymałościowe wynikające z ograniczonej wartości

momentu obrotowego, który może przenieść wał wirnika silnika,
Ietotnie jeat:
5„-). zASz
Faiooowiudk
KB
= Te const m
. n = const
-
m
Ś0 +»: AE8
30
pm AZ

m l H

K| 1400 ED
1200
1000
jon SiE cap, zę EŃ mak śnie PDÓ
|

Man
z5

Rys. 151 Wpływ sprężu sprężarki 1, na przebieg charak- Rys, 152 Wpływ tamperatury 13 na przebieg charakterys-
terystyki prędkościowej tyki prędkościowej
 p 4

Mat

+rnys, 153 Wpływ rodzaju wlotu i dyszy na przebieg cha-

rakterystyki prędkościowej
i - wlot poddźwiękowy dysza zbieżna;
2 - wlot poddźwiękowy dysza kombinowana;
3 - wlot naddźwiękowy dysza kombinowana

30 Man
Kl Rys. 155 Wpływ dopalania ną przebieg charakterystyki
prędkościowej (fy>=(3, B*="4004k, ©=fką oblicze-
niowa liczba Macha */45,= 4286 „£= Gz)
4 = zakres maksymalny bez dopalania;”
2 - 4 =100K i; 3-7'=1800K;
4 - [y'= 2000Kk

3.3,2 Charakterystyka wysokościowa — przedstawia

Pop
,1eźżność K $i €, = 76: 4
J(i)przy n= = nx = SBS i T amar = const
1:ZORRO
howanie parametrów mających wpływ na kształtowanie się war
tońci Ki C,przy zmianie wysokości przedstawiono na rys, i57Tabo,
Najbardziej istotnym czynnikiem jest w tym przypadku zachowa
nie salę temperatury otoczenia, która maleje do wysokości H=ii km,
powyże za Ś aż do Hm25+30 km ustala się na poziomie T14>117215;5K.
Rys, 154 Wpływ ograniczenia momentu obrotowego na ; to istotny wpływ na zmianę gęstości powietrza atuosferycznego
przebieg charakterystyki prędkościowej 0
wysokości H=11i km maleje wolniej niż
|| że , kżóra do
1 - przebieg bez ograniczeń;
2 - przebieg z występowaniem ograniczenia ieiach większych / fą 7 p KH / powodując podobne za—
ohowanie się m. „, Ustalenie się z powyżej H > 11 km pociąga

290
291
 Rys. 156 Wpływ podziału natężeń przepłym m na przebieg
charakterystyki prędkościowej dwuprzepływowego

nąoT
turbinowego silnika GG

wYĘ 4
*
/i=0; Te, =155 Tro=2113 1331 =1200 K/

TogoyosAm
*
+ także ustalenie wartości T,e 5:k. i q5* W efekcie prze-
bieg charakterystyki wysokościowej /rys. 158/ cechuje spadek K
1 0, aż do 11 km [K, „=(0,440,5) K, a ©, „= 6,85+0,90) ©, al;

po
powyżej K maleje proporcjonalnie do zmniejszania się pz(C-B,

HUokzoTuo owod
n tomiast wartość 0. H211 ustala się, Wzrost k, przy Paola
Ii nie zmienia charakteru przebiegu charakterystyki | kj | gat
vo

(1,3+1 ,5)k j oj Należy natomiast pamiętać, że może on A

dużym KEN WD A RE na dużych wysokościach maleją
TogoyTeTm /
/% racji spadku Śxs/ Oraz A
pgouzoTez
ŻŚL
*"AU

0.-2.,4- 4 dusdóditzyii oai „ała

ylys, 158 Charaktery styka wysokościowa turbinowego silnika
towego /linią przerywaną zaznaczono przebieg
K

arakterystyki przy spadku wartości Śks'S WZ

(5
 = |
ij

„BIES - 4
|
|
5 y
ka Ć, / u Ę
RIO T

©
łz=* >p BN 2 R 5 aj % 7
J
o Er
I
HO | ( /.$

w tych przypadkach zaznaczono na tości ustalić moż=

Przebieg charekterys tyki
r 5%1 mocy P„ = „ Otrzymuje się wówczasSt
158 linią przerywaną,
wykres charakterystyk prędkościowych n| „>
z „£
Naniesienie na jede 2) przy
wpływu 1. [const n/ yconst x const
=== n
wysokości umOóżliwia wygodne przedstawienie
dla różnych
w postaci tzw. charakterystyk prędkościo-
May i H na K 1 Cj

wo-wysokościowych /rys. 159/ £

przy T,=const i/,=const
3 ł

=
——————
010

DZOSDEERIA=
|

0,08 o|
I

8 10 12 14 16 18 20: May 3000 6000 7000 8000 9000 10000 n(obr/min)

Rys. 159 Charakterystyka prędkościowo-wysokościowa
za

turbinowego silnika odrzutowego / 7 _ 580 2 £=1200K/ Rys. 160 Zależność masowego natężenia przepływu m od
Pa

.)

ono linią prędkości obrotawej m

/względne wartości ciągu K= KŚ oznacz
Ko 1 - zależność zakładana; 2 - zależność rzeczy"
natomiast jędnostkowe zużycie paliwa wista
ciągłą,
Cj - linią przerywaną/
Punkty przecięcia P A znajduje się metodę rafi ozną
t
| tym sposobem odtwarza się także przebieg zależności dd„=t (m)
2
Charakterystyka obrotowa — przedstawia zależ= rya. 161. Bieg jałowy wj ustala się nieco wyżej minimalnej
3.3.3
a, |=const
przy v,(1ia, 1 H= const „ Szęze= artości
wartości r
n_; - Dy” zmia” ( 0001500 | Caa w ,
celu skrócenia czasu
ność Ki s. YGn)
znaczenie ma 8% Gł obrotowa w warunkach przejścia od r do n
gólnie duże "wj max
na ziemi a
f»
sia.) = H=0 J , która jest Bardzo duży wpływ na po charakterystyki obrotowej
statycznych
n%
najczęściej zdejmowana 8 R eikinie /na stanowisku hamownia ma zależność /s =f (n) , którą charaktepranju rosnąca inten-

Prędkość obrotowa zmienia się w przedziale od biegu sywność zmiań 72

x
przy wzroście o „ Natomiast 9 zmienia
nym/. © l

819 silniej tylko w pobliżu Ry ź aiant wszystkich wielkości

uatalających K i Cj w zależności od n przedstawiono na Irys.
103
 pędzania samolotu do V $

b)

a a

e
z
3a
| m m m mj ma nom fa mj

Amin Poj max

, *
Rys. 161 Jlustracja powstawania zależności 12 = t(a)

charakterystyki obrotowej łącznie z uwzględnieniem

Przebieg Rys. 162 Zależność wielkości pomocniczych od prędkości
został na rys, 163, Ciąg K=f/n/ wzrasta wirnika
przedstawiony obrotowej
70) € -45"FO)
dopalania
a-PZG=FO); b-555-%, 2 69,57
£ x_<

K = const n* /gdzie x=iż4/, natomiast przebieg

wykładniczo
ze wzrostem n z charakterystycznym minimum w zak- i - mała - duża wartość sprężu
wartość sprężu;
Cj=f/n/ maleje
wartości n (jest ono wymuszane przez Za
resie względnie dużych

leżność lk, = f(n) - 162 0]. kt i czas pracy tę Ś

obrotowej zaznaczyć można charakterys- zakres startowy - A
Na charikterystyce
45310 min .„ Stosowany podczas startu, ma-
tyczne zakresy pracy silnika;
x * £ newrowania po płycie lotniska oraz rozpędza-
n=n Sz (7)= ę ( | i czas pracy do
- zakres dópalania — wyposażony
pax zvd zN4d4/max nia samolotu w locie, Gdy silnik
kilkunastu minut, Aktualnie rozpracowywane
jest w dyszę o regulowanym Ar możliwe jest
są rozwiązania umożliwiające włączanie
wprowadzenie dodatkowego tzw. zakresu mak-
niepełnego dopalania także przy z
symalnego charakteryzującego się /por.2,6,1/
1 n<n co skraca Czas osiągania
n=n 1% =". _+(1004150) z jednoczes-
n oc i * Sz ż Stosowany podczas startu,
nym zkeiwaócich PrSókroja Ms
-K max
-405:
L* 7
0), k
wznoszenia z prędkością największą i roz=

297
 charakterystyki obrotowej wpływa silnie regu-

miniwalnego przekroju dyszy wylotowej, Na rys,

tekiej charakterystyki, Rozruch sil-

(t przedstawiono przykład

się przy otwartym upuście oraz największym przekro-

odbywa
zmniejsza się przekrój Ar co powoduje wzrost
A Przy N=R4
C, , Przy n=n, upust zostaje zamknięty dzię-
oruz spadek
Wa DiG „ J SĘ Przy
<i czemu rośnie m i K, natomiast Iz ulega obniżeniu,
zakres znamion
osiągnię cia zakresu maksymal nego przekrój A
n=n w celu

7
2)
-

4
r
nax sąż Kaz
z dużą prę cią i po ulega ponownemu zmniejszeniu dzięki czemu osiąpane
powo >
* LA
k
:
E Dopalanie n=
przy > n=n_„x 1 58 =T sk
35%
zakres przelotowy -—* Y prz „rz 4
o
K
skokowy wzrost ciągu do Ka oraz jednostkowego zużycia pa-
zakresi y jest nieograniczony,
mu Cc. liwa do 33 A
a ponieważ towarzyszy

lotów,

biegu jałowego = n
. zakres
ograniczony
du na wysoką temperaturę wy”

po rozruchu, podczas pracy

korzystywany
na ziemi i dobiegu po lądowaniu,
xoP

Charakterystyka obrotowa z uwzględnieniem regu-

Rys. 164
lacji sprężarki i dyszy wylotowe j
n, - prędkość obrotowa odpowiadająca zmniejsze-
niu Apr ;
n = prędkość obrotowa zamknięcia upustu powiet-
w rza Au ze sprężarki;
1 - zakres startowy; 2 - zakres maksymalny;
- zakres dopałania /linia przerywana przed-
3
zmianę ciągu bez uwzględnienia re-
stawia
gulacji/.

turbinowego silnika
Rys, 163 Charakterystyka obrotowa
odrzutowego
1 - zakres przelotowy; 2 - zakre$ znamionowy;
3 - zakres startowy; 4 - zakres maksymalny; 299
5 - zakres dopalania
 r nastawnego wiońca
Zoiana kąta ustawienia bjętościowe natężenie przepływu nie ulega zmianie,
przebieg charakterystyki obro=
wlotowego kierowi 5 zmienia także Więc jest:
zanpł przez sprężarkę należy
, niu patężenia a przepł
towej. Przy obniże
. » Pg„ii

„dla
© 5
;
f Y yy
<%0 y A ryS,
rys 9/ 2
kąt ustawienia tych łopatek
zmniejszyć
kic nku
;
n=n „— , brót
Obrót >atek
łopate k ww kieru .
to przy
ay

tn
Na rys, 165 zaznaczono
je
roduj
powodu nie
żen
obniże A vi
Aw i zobniejss4e-
zbniej
prędkości obwodowej wirnika /indeks "i" - oznacza wartość bieżącą parametru/
mocy Pr z P. uzyskiwane jest
nie le „ Utrzymanie równości Zmiana ciśnienia otoczenia powoduje proporcjonalną
może ponownie wzrastać dopiero przy
przez obniżenie q* , która zmianę ciśnienia we wszystkich przekrojach kanału przep-
ie mk
> spadku /s £ i w mniejszym stopniu fq* zł £
bardzo małych n Z owalu ływowego w związku z czym Js» A; Et ę Rz nie ulegają
zmianie i także kj nie zmienia się, W tej sytuacji ;

Pi P4
ae a a 2 4 = K—Ż ;
= — i ostatecznie K,
= ak,
3 "Wo?
77 ,
k
wpływ teóratury Ta - powoduje zmiany m i Cze W przybli-
żeniu jest:

Ostatecznie łączny wpływ Py i Ty można ująć następująco:

2

K,= „Hi - oraz c zę* c BL

11ika, że najgorsze warunki pracy turbinowego silnika

m
go stwarzają niskie ciśnienia i wysokie temperatury

Naj Dz max 7 otoczenia, gdyż powodują obniżenie ciągu i wzrost jednostkowego

iżycie paliwa, W związku z tym charakterystyka obrotowa będzie

ień kierownice my przebieg w zależności od warunków w których została

Rys. 165. ;
Wpływ nastawnego wlotowego wieńca
anrrZMGE na przebi + charakterystyki obrotowej iięcie tych rówżnic daje sprowadzanie wyników pomia-
skad; ło-
/ Nye - prędkość ovrotowa zmiany położenia
waną zedsta
przeć >
wiono prze— rów wsze de tych samych warunków zwanych normalnymi, Jako
ę
patek WWK;
TWK; linią ze
przery rę
bieg charakterystyki bez nastawnego WWK/. nalne przyjmuje się:

- p= 1,01325-10” Pa;
Wpływ warunków atmosferycznych na przebieg charakterystyki

obrotowej - P = 288,15 K /+15,15 0/3

Wsory sprowadzające /indeks "spr"/ mają postacie:
atmosferyczne wykazują duży wpływ na K i Cj. Naj-
Warunki
P 5
większe znaczenie mają zmiany ciśnienia Py i temperatury Ty: = K —SL = p, 120132510 monika nA .

- wpływ ciśnienia Py - wynika stąd, że przy TI =const 1 Pgi

 3.4.1 Charakterystyka obrotowa - przedstawia zależ-

i c, =f (a) przy Vys const 1 H s const „ Największe

naczenie posiada charakterystyka obrotowa zdjęta w warunkach
?
tatycznych na ziemi / W 170 i H=0 /, Silnik śmigłowy /śmigłowco-
y/ wykorzystywany jest z stosunkowo małych prędkościach

| wysokościach lotu, w związku z tym charakterystyka obrotowa

) przedstawia zachowanie się i uzależnienia najważniejszych jego

R
5 | JENA parametrów,
[565 15 * Przy ustalonym kącie ustawienia łopatek śmigła /wirnika/
-( =const moc silnika jednowirnikowego zmienia się zgodnie z mo-

cą pobieraną przez śmigło;

-0, e 0-2 |
= o,101322 10,1 P pn” PASE n
3 /221/
sp s
' | Tri Pyi = £f (n) jest podobna jak w przypadku turbino-
Zale żność 13
z tym, że w celu uzyskania dużej zryw
|
rego silnika odrzutowego
:
15
?
ności
;
silnika /szybkiego osiągania Onar 2 Pon a> w warunkach
jspr | AJ ji | bezwładności śmigła/ utrzymywana jest
istnienła dużego momentu
wysoka wartość biegu jałowego Du <6,8 - 1,0 AŻ /rys. 166/.,

turbinowych gilników śmigłowych

3,4 Charakterystyki
z:
] l
same rodzaje charakterystyk jak w przy-
Rozróżnia się takie

wic cda 1 A
silników odrzutowych, a więcz
padku turbinowych
- charakterystyki obrotowe;

- Charakterystyki prędkościowe

- charakterystyki wysokościowe
) ; 0 nie-
zależne występują: P. (P z) zzz O!
Jako zmienne
na wale śmnigła - M» który często
kiedy także moment obrotowy
przez urządzenie włączone w schemat konstrukcyjny

c
mierzony

Z
jest

s
j

„z

gt
charakterystyk turbinowych silników
silnika. Specyfika przebiegu obratówej
Rys. 166 Zależność temperatury 03 ŻA uręGiOłci
podyktowana jest brakiem APNAZAC
śmigłowych /śmigłowcowych/
n wirnika turbinowego silnika śmigłowego /krzy-
nego związku między 13 i n z powodu istnienia niezałeżnego
= 7 i turbinowego silnika odrzutowego /krzy-
T, , którym jest kąt ustawienia łopat śmigła /wir-
regulatora
2 S$, Ponieważ znaczenie ciągu reakcji strumienia
nika tośnego/
„

silnikach śmigłowych i iigłowcowych jest

K> we współczesnych obrotową silnika jednowirnikowego przy (z Const
(harakterystykę
w rozważaniach charakterystyk będą wy
znikome, więc
na rys, 167. Zaznaczono na niej podobnie jak
g ne do ra t
wału . i prsedatawiono
z
częściej tylko param
parametry odniesio
obrotowej turbinowego silnika
? w przypadku charakterystyki
/uzory 123/
 towej byłby uzyskiwany

podstawowe zakresy pracy + zmian n utrzymać sta-

odrzutowego /pkt. 3.3.3/
- przy SR ax ż ększaniem j /najwięk-
- zakres startowy
Pa st
- zakres znamionowy — P = (0,85+0,90)P,, st 168/, Taka regulacja
śm o
- zakres przelotowy: - P, = (0,8+0,9)P z ai ków gdy b.
śm prz

p, x1735—
sm "r" ż J
(KW) |
3500.
100 :
Kn(k Ww)

100

13000 13800 14 n (obr/min )

ni 8max
0 14000 n(obr/min)
8000 "10000 n,, 42000
Charakterystyka obrotowa turbinowego silnika
Rys. 167
śmigłowego jednowi rnikowego/ 4=const/.
tys. 168 Charakterystyka obrotowa turbinowego silnika
to,że zawsze znin śmigłowego regulowanego przy T;=T>
przebiegu charakterystyki jest
Specyfiką i zmiennym kącie ustawienia 82 wbite?!
"T « /ze wzrostem q* rośnie szybciej łopat £f od ati 120 do dsk. 23
odpowiada
- por, ? wzor 123, 70 i 127 o oraz
.
zE *%1 1 lob "śm 08
niż % ? "252 tem-
rys, 43/» wiąże się z pracą podzespołów turbiny w najwyższej

peraturze a> „wynikiem czego jest nieuchronne obniżanie

o fx const
j jzr Wyk A jej traałościi
u zr zrywność silnika,
oiągłe wykorzystywanie L Jag obniża
n=const moc pobierana przez śmigło rośnie ze wzrostem ponieważ w dalszym ożęgójOzęść nadwyżkowej mocy turbiny
Przy
łopat 48 „ Wzrastająca moc śmigła wymaga zwięk= pochłania rozkręcanie wirnika w zakresie od Dy; do aż
kąta ustawienia
/wzór 107/, co uzyskuje się przez podwyższanie Dlatego częściej charakterystyka obrotowa silnika jedno-
szaniamocy P
e
T*;
temperatury i związanej z nią mocy turbiny P /proces reali- wiruikowogo ma postać: przedstawioną na rys. 169, Rozruch
.
układ auto ma tyczne j regulacji/. Stąd wynika, że najekono=
zuje
 obrotowa turbinowe go silnika
Rys. 169 Charakterys jtyka
ego regulow anego przyy n=qaą AnaX = CoONnsS%
śmigłow
e E e PAN

rozkręcanie wirnika się przy najmniejszym

odbywa
i począt kowe
4 pe)
= , które następ-
kącie ustawienia łopat śmigła
możliwym „min
największej prędkości obro-
nie przedłuża się aż do osiągnięcia
Taki proces wymaga utrzymywania
towej wirnika Nn= n
max
przed turbin ą 2 podczas roz-
najniższej możliwej temperatury
wykor zysty wanyc h mocy silnik
kręcania wirnika, W przed ziale
prędkości obrotowej wirnika n=n
tylko na jednej
e
pracuje max
ie od do Jl,
4 *
i stosunku
sprężarki
M
w zakres sprężu
7. + >

oki dowolnej mocy P4 ależność A,

ciśnień
śp min sa o

się wyłącznie przez tzw, ążeanie gi „DNQ w silniku śmi głowym z „oddzielną
odbywa
Fon max łopat w prze-
znacz y przez zmianę kąta ustawienia
śmigła”, to
r ) z jednoczesnym szybkim podwy ższa-
dziale
O min ź max sposób re-—
aż do aj włącznie, Powyższy
niem temperaturyTI 3 max
największą zrywność silnika, gdyż nie
gulacji zapewnia Ja
wirnika, a cały przyrost tem-
wymaga straty mocy na roozkręcanie
zużywa się tylko na podwyż szenie
peratury spalin pr zed turbiną
części jej moc y, która jest przekazywana na śmigło?
tej
+
AT =T e e stąd AP, śm =P
Tmax Ps
We Zmin
jest podobna dla wszystkich
Zale żność
Ry w układach z oddzielną turbiną napędową
silników i acok k
bl i bII oraz c/ stosunki ciśnień ot i 7I,
/rys. 39 TNC
żność mocy turbiny napędowej Pm Nc 1 jej spraw-
od kąta ustawienia łopat Śmigła s .
 j aprowadza się według wzorów 220 „, wartość [o według 115/,
pa. ł
Ko =. m = const 7”
/mxe
m

bz; śm (TNC śm
( przedstawią
3.4,2 Charakterystyka prędkościowa —
P,
Pas 4 c, = f (Vy) przy 4 $, H i = Const
więc schemat silnika z oddzielną turbiną napędową umożliwia 10ść
zależno ść

£aln
przez ciągłe utrzymy- + 250
racjonalne wykorzystanie osiągów silnika /rys, 173/, Przy prędkości Vu = 200 jest!
największej wart ości iloczynu = a R „ Charakterys-
wanie (LNU
172, =P, = (1,3 *.5)P;, Ą z
tykę obrotową takiego silnika przedstawiono na rys. śm
)

j » 7 jo
P =P

0 względu
wzęlęd nae wzrost mB oraz
bór l, = = 1, m /wzory 107, 108/,
dówić Charakterystyka prędkościowa silnika Z oddzielną turbiną napę-
nw
5 przebiega podobnie, z tym że wartości Pam są wyższe,a Cj
* m
niższe w związku z większymi wartościami iloczynu
sA /mc /śm *
k Owiąganie granicznej wartości M gr pociąga za sobą konieczność
| T ia A smniojszenia n /podobnie jak na rys, 154/e

NA
obrotowa silnika śmigłowego ; j
Rys. 172 Charakterystyka
0; ę
z oddzielną turbiną napędową /krzywe mic? śm i
Zbudowano przy stałych prędkościach
obrotowych Nyq = const, rosnących w kierunkach
pokazanych strzałkami/

Sprowadzanie parametrów silnika śmigłowego do warunków

normalnych odbywa się według zależności;

e m

P =P |
1,01325 10”
naa
mnaszziawikatm
| _———
"Hi $
-
śm spr śn i Pi |e68,15 ? /222/ hya, 1739 Charakterystyka prędkościowa jednowirnikewege
Hi turbinowego silnika śmigłowego (f..*10; 7%w*08;
z Ty= (200K; n=const; $z= censt;*" l
R spr , na dwóch wysokościach H=Q i H=1i km,
- p =P + sm p |

/indeks "i" oznacza parametry zmierzone, pozostałe parametry

 U = I
zależność zo chewiczną /za—
wraz wys ci lotu z powodu
;je szybko ca( mechaniczną o jego wału korbo-

c
©
11a przepływu m. Spadek ten do wysokości
się natę2
ny był w lotnictwie od początków jego rozwoju,
przez wzrost 1 r = 1f - por»:
H=1ii km jest powstrzywywany osiągnął
wzory 214 1 215, Powyżej II WIA
„, więc przy = const moc śmigła E
1 wynosi Ty ,,s 216,5 K inia osiągów samc
do obniżania się ciśnieniai otocze-
zę maleje proporcjonalnie Sytuacji silnik tłokowy musiał

S- R c, Py ę ś ' da 8 napędom odr zutowym i śmigłowym za-

Py śm
masy i wymiarów reduktora /związanycć
W celu ograniczenia prędkości i sci lotu,

przenoszoną mocą/ wprowadzono tzw» silniki wysokościowe,

z jako zespół napędowy pozostał je
22 dla
takie od H=0 aż do H=H, /A_ - wysokość obliczeniowa
Silniki o lotnictwie: sportowym, łącznikowym, sanitarnym
; m +
przy ograniczonej temperaturze t /przebieg
reduktora/ pracują 8 stanowiąc napęd wykorzystywanych w tym obsz
na rys, 174 linią przerywaną/. WRĘGI A sb
podobnej charakterystyki zaznaczono " > samolotów jak i śmigłowców, dla których najbardziej
oharakterystycznymi cechami są krótkie trasy, możliwości startu
l dc ia w przygodnym terenie oraz przeloty z umiarkowanymi

na małych wysokościach, Silniki tłokowe w porówr

kazują następujące zalety: dużą niezawodność

prostą eksploatację nie wymagajęcą wąskiej

j jalizacji i wysokich kwalifikacji personelu technicznego

podobieństwu ich konstrukcji, regulacji i eksplo-

itacji do silników ochodowych i motocyklowych, Nie bez zna-

nia jest równ ie niskie zużycie paliwa wynikające

p de © tkim z niezbyt dużych mocy, które najczęsciej za-

slorają się w przedziałach?
1lniki małych mocy — P 504350 kW;
silniki średnich mocy — P £ 715041109%xW,
|! snpownlają se molotom i śmięłowcom zadawalające osiągi w obsza—
rase (oh wykorzystywania,
800 —— 1
—— Podstawowy podział lotniczych silników tłokowych zamiesz-
sono na rys, 175, natomiast najczęściej występujące ich układy

| | a41 jyjne na rys, 176,

czesne lotnicze silniki tłokowe są prawie wyłącznie
0 H>3
shindzone powietrzem, W silnikach samolotowych chłodzenie

Rys. 174 Charakterystyka wysokościowa turbinowego silnika

śmigłowego /Vy =const; n=const 1 £ =const od
wysokości obliczeniowej E,=3 km/
31M
 powietrza; natomiast w silnikach
zapewnia swobodny strumień
chłodzącego wy-
jest obieg powietrza
smigłowych wykorzystywany
silników mają zwykle
wentylator, Nowe konstrukcje
muszany przez
176a/, przy czym dużą popularnością
układ cylindrów /ryS.
rzędowy
/typu nbokser"/ ze wzglę-
się rzędowe układy przeciwsobne
cieszą
Wśród silników o większych
du na ich zadawalające wyrównoważenie,
cylindrów /ryS.- 176b/, Doła-
mocach przeważają układy gwiazdowe
metodą zwiększania mocy silników,
dowywanie jest podstawową
powierzchni czołowych a także
obniżania ich mas jednostkowych,
do doładowania wykorzys—
zużycia paliwa /najczęściej
jednostkowego Rys, 176 Typowe układy cylindrów lotniczych silników
z napędem mechanicznym, rzadziej
tywane 8Ą sprężarki” promieniowe tłokowych /i - liczba cylindrów/
obrotowe wałów korbowych przewy.ższa- e silniki rzędowe /1i-wiszący układ cylindrów;
z turbinowym/» Gdy prędkości
zwalniają” 2-układ rzędowy z przeciwsobnym rozmieszczeniem
konieczne staje się stosowanie
ją n=1800-3500 obr/min cylindrów - typu "bokser"/; :
ograniczenia prędkości obwo- b - silnik gwiazdowy
przekładni redukcyjnych w celu
cych
dowych końców łopat śmigieł.
Współczesne lotnicze silniki tłokowe cechuje także silnie

ansowana unifikacja ich podstawowych zespołów upraszczająca

lotnicze silniki tlokowe ologię wykonania, obsługę i naprawy oraz obniżająca koszty

produkcji, Umożliwia ona również względnie swobodne zestawianie

4
różnej liczby cylindrów podstawowego modelu w zależności od
Doladowane
Niedolodowane wymaganych mocy silników,
W lotnictwie wykorzystywane są prawie wyłącznie silniki

Ovterosuwowe z zapłonem iskrowym /por, punkt 1,i/ i w związku

m: Mechaniczn
Gaznikowe napęd J * tym dalsze rozważania będą dotyczyć tylko silników tego ro-
spreżerki izaju,

Wiryskowe lurbinony
nopęd - 1.1 Schemat, podstawowe zespoły i ich przeznaczenie
i sprężarki
Schemat silnika tłokowego zawierający jego podstawowe ze68-—

Z chłodzeniem poły 1 podzespoły wraz z zaznaczeniem charakterystycznych wy-

Rzędowe [+ swobodnym wiarów przedstawiony został na rys. 177. Cały proces przekształ-

(anla energii chemicznej zawartej w paliwie na pracę mechanicz-

ną odbywa się wewnątrz zmiennej objętości roboczej tworzonej

przez trzy zespoły:
Z chlodzeniem cylinder /1/ o wewnętrznej średnicy D i szlifowanej po-
wymuszonym wierzchni zwanej gładzią, Z zewnątrz cylinder jest silnie

użebrowany w celu ułatwienia chłodzenia jego ścian,

klasyfikacja lotniczych silników tłokowych

Rys, 175 Ogólna
 ] j W przypadku bezpośredniego wtrysku paliwa w głowicy za-

mocowany jest także wtryskiwacz paliwa, Głowica jest z zew-

użebrowana /podobnie jak cylinder/, a jej powierzchnia

|
—
nątrz

EE
J wewnętrzna współpracująca z cylindrem określa kształt i

f
| objętość komory spalania;

3 - tłok /1/ tworzący ruchome zamknięcie cylindra od dołu prze-

|
| mieszczające się w jego wnętrzu ruchem posuwisto-zwrotn

. EHA od dolnego skrajnego położenia nazywanego zwrotem wewnętrznym

| , 8 FS /2w/, do górnego skrajnego położenia zwanego zwrotem zew

I] nętrznym /22/. Tłok w położeniu ZZ wyznacza wraz z głowicą

| -——ĘU > 2 objętość komory spalania Vo „w której następuje zapłon

b | mieszanki palnej i rozpoczyna się proces spalania. Długość

CE
ł iż z. w drogi przebywanej przez tłok między zwrotami nosi nazwę
c
[I | | os skoku /s/, a sam ruch — suwu., Objętość cylindra odpowiada-
| jąca skokowi nazywa się objętością skokową Y „, Tłok przej-
|
muje siłę gazową pochodzącą od ciśnień działających w kie-

runku ZW /spaliny i ładunek/ i ZZ /otoczenie/.

Zamiana ruchu posuwisto-zwrotnego tłoka na ruch obrotowy

wału korbowego następuje za pośrednictwem korbowodu /8/ o dłu-

poda ta- gości 1 łączącego tłok z ramionami wykorbień /9/ o promieniu R,

Rys, 177 Schemat silnika tłokowego z zaznaczeniem
_charakterystycznych KE fłok, korbowód i wykorbienia wału korbowego tworzą układ tłoko-
wo-korbowy, W silnikach wysokoobrotowych przenoszenie prędkości
Ad CYMÓGĆ niey D; 2 - kadłub silnika;
3 - BOSE, i : Z ciał tasódki obrotowej wału korbowego na wał śmigła odbywa się za pośred—
przekładni zwalniającej zwanej krótko reduktorem /10 —
8 „rbowód o długości 1; 9 - wykor- niotwem
2 k. tłok;
A boa Bad. $ z. 7) oć na rys, 17Tb/., Wał korbowy ułożyskowany jest we wnętrzu kadłuba
2

„nętrzne położenie tło ROR milnika,

zewnętrzny
a. s Pe |» obj tkość > azaiania | Podstawowe fazy działania silnika tłokowego są przedstawio-
skokowa cylin raj z, ne schematycznie na rys. 178. Podczas ruchu tłoka w kierunku ZW
Y sily - objętość
s 4 W = Vsp t Vs - objętość całko przez otwarty zawór wlotowy do wnętrza wzrastającej objętości
J
wita cylindra napełnienia - rys. 178a/ wpływa świeża mieszanka
oylindra /suw
diód Gyt rwać od góry i mieszczącą: palna /lub powietrze/, W czasie następnego suwu wskutek ruchu
siódłd4787
ż WaSRRĘ WLOCOWE dłóruśiie PROCE dopływu świeżej | tloka od ZW do ZZ przy zamkniętych zaworach /suw sprężania -

rya. 178b/ nas: sprężanie zassanej mieszanki palnej /1ub

mieszanki palnej lub powietrza do wnętrza cylindra /4/3 i
<RdośYRYCEo śterijące procósóm opróżniania cylindra powietrza/, a charakteryzującą proces sprężania 220

llndrze jest stopnień sprężania wyrażany stosunkiem objętości:

ze spalin /5/; e : de
ę 43 k i
zap now ą wy twarzającą iskrę inicju-
- elektryczną świecę
świ zapło
mieszanki palnej /6/.
jĄącą rozpłomienienie sp
 która wymusza jego ruch w kierunku ZW /rys, 178c/. Malejąca

a Fe działając na długości skoku tłoka s wykonuje pracę Jego

objętość cylindra;
Vc — całkowita jest także
przemieszczania, w związku z czym suw ten nazywany
V - objętość K
s pracy. W końcu tego suwu następuje otwarcie zaworu wylo-
fu
towego 1 tłok przemieszczając się w kierunku ZZ powoduje opróż-

nianie cylindra ze spalin /rys., 1178d/, Po osiągnięciu zwrotu

zewnętrznego silnik jest przygotowany do powtórzenia opisanego

obiegu, Silnik tłokowy realizujący pełny obieg w ciągu czterech

kolejnych suwów nosi nazwę czterosuwowego, Wykonanie tych czte-—

rech suwów następuje w ciągu dwóch pełnych obrotów wału korbo-

Przemieszczanie tłoka podczas kolejnych suwów wymaga pewnej

pracy mechanicznej. Uważa się ją jako dodatnią tylko wówczas

dy kierunek siły działającej na tłok jest zgodny z kierunkiem

jogo ruchu, W związku z powyższym w silniku niedoładowanym tylko

guw rozprężania /pracy/ wytwarza prace dodatnią /w silnikach

doładowanych także suw napełnienia - por. punkt 1.4/. Pozostałe

Buwy wymagają doprowadzania pracy z zewnątrz, Dostarcza jej

wirujący wał korbowy obracany dzięki dodatniej pracy tłoka w

innym cylindrze /tłoków w innych cylindrach/ oraz dzięki bez-

władności wirujących części układu korbowego i podzespołów
4 nim związanych /śmigła, kół zębatych przekładni redukcyjnej

pracy s itp/.
Schemat zasady Silnika czterosuwoweg0
Rys, 178
nape łnia nia; b - suw sprężania;
a - suw
rozp ręża nia /prac y/3 d - suw wylotu
c - suw
Obieg silnika tłokowego i jego własności
palnej 1.2
suwu sprężania następuje zapłon mieszanki
W końcu
wtryskiem paliwa po uprzednim wzorcem obiegu silnika tłokowego nazywanym
/w silnikach z bezpośrednim Teoretycznym
dawki paliwa do sprężonego obiegiem wzorcowym jest obieg Otto /rys. 179/. Podstawowe
wtryśnięciu precy zyjnie odmierzonej także
/wytwarzanej przez świe- do
powietrza/ za pomocą iskr y elektrycznej śasady przyjmowane przy jego konstruowaniu są analogiczne
towarzysz y szybki wzrost ciś- w części skryptu dotyczącej obiegów
cę zapłonową/. Spalaniu mieszanki tyoh, które zostały opisane
spalin działając na tiok punkt 1.2/. Obieg
i temperatur y spalin, Ciśnienie | owych silników turbinowych /por, cz.l
nienia
powoduje powstanie siły rz* Vito tworzą następujące cztery przemiany:

izentropowe sprężanie /py"=idem/ S/SZ2L/:

LA B k/ Pap - Prz /224/ izochoryczne /V=const/ podgrzewanie - ZA0EB
izentropowe rozprężanie - Zaz;
gdzie 47 :
tłoka; izochoryczne oziębianie - /4 - 1/;
A pł - pole powierzchni

spalin działające na tłok

ciśnienie
od góry;
otoczenia działające na tłok
— Oiśnienie
od dołu,
 = - ciepło właściwe przy stałej objętości;

- ciepło odniesione do 1 kg masy czynnika roboczego,

ą
Ponieważ dodatnia praca izentropowego rozprężenia
- 3' na rys. 179/ jest większa niż ujemna pra-
/3 - 4'-1-V;=V2-2
sprężenia /pole 15252 V-V,-17 na rys. 179/
ca izentropowego
obiegu wzorcowego wytwarza nadwyżkową /do-
wiec zrealizowanie
pracę 1, /pole zakres-kowane na rys. 179/, która może
datnią/
do jej odbiornika. Ciepło wykorzystane w obie-
zostać przekazana
równe różnicy qo3: © 421 Stąd na zasadzie równości
mu jest
olepła i pracy można określić pracę obiegu wzorcowego Otto w pos-
taci różnicy:

1 /228/
8 Wg tg
zamiany ciepła na pracę w obiegu Otto ocenia
Doskonałość
o „ Jest ona definiowana jako stosunek
rawność termiczna

pracy 4, 00 pła 9213

%

obiegu Otto SĄZŁ stopień

łe 2-3
Charakterystycznynmi parametrami
V4 SV wykorzystaniu związków wynikających ze wzorów 228 i
sprężania przedstawiający stosunek objętości /największej który po
występujących przy powstawaniu obiegu: 227 może być przedstawiony w postaci:
jo najmniejszej V 9 =V„/
* Y

=
GC
/225/ e
"CU
022
= Q A
«dz osa ta ET /229/
4915 4 — To €

przyrost ciśnienia lub te nperatury (3) między

oraz izochoryczny sprężania
. . Sprawność Izależy więc tylko od stopnia
punktawi 2 - 3 ; o
oraz własności ćzynnika roboczego /reprezentuje je wykładnik

k/. Zależność powyższą przedstaw iono na rys, 180.

lvontropy
na występujące ograniczenia /będą one omówio-
/wykle ze względu
1.3/ najczęściej jest £ =6+7, a wówczas przy k=i,4
4 =335, ie w punkcie
przy czym dla silników lotniczych jest
ajrawność Ż6 osiąga wartości ZSO wyższe niż spraw-
się równaniamit izentropy /pv*=idem/, izochory
Posługując /por.
ności termiczne obiegów wzorcowych silników turbinowych
stanu /pvsRT/ oraz wyrażeniami na ciepło wymieniane
/Vsconst/,
/ można I punkt 1,2 wzór 55/.
podczas przemian izochorycznych paoą a c, at
zasadę tworzenia obiegu wzorcowego buduje
Wykorzystując
łatwo ustalić związki: przy
obiog teoretyczny, zwany także obiegiem ze spalaniem
k k-1 się
/Vsconst/ uwzględniający rzeczywiste włas-
U

alałoj objętości
Po, = p,ć 7
s

12 1
"
e.

roboczego /zmienność ciepła właściwego c 2 tem-

nuści czynnika v
k peraturą, politropowy charakter procesów sprężania i rozprężania
p;f© + ts ZĘ E ; /221/
Ce

h
=

«u.
PNa

919 + 24% 1,4

A

Pe
—
-
ż

o
..

"

4.
„i

+
<+

p
"=

319
 rar
oraz dy jacj
dysocja cję spalin
I w wysokic
) h temperaturach/, - rzeczywiste kąty otwarcia i zamknięcia zaworów /nie od-
powiadają one w rzeczywistości zwrotnym położeniom
tłoka/; : ?
- skończoną szybkość spalania mieszanki palnej, sprawiają,
że spalanie nie przebiega przy stałej objętości;
- straty przepływu podczas napełniania i opróżniania cy-
lindra,

pm
Na rys. 181 przedstawiono uproszczony wykres indykatorowy
bez procesu napełniania i opróżniania cylindra /pętli włotu i
wylotu/ i sposób jego otrzymywania za pośrednictwem korekty
egu teoretycznego /linia przerywana na rys. 181/, Praca ta-
kiego obiegu uproszczonego Lin jest mniejsza od pracy obiegu

T->=©
teoretycznego Li $

= Ly 7 /231/
Lin i/w
180 Zależność sprawności obiegu wzorcowego %,od stop- gdzie
Rys.
nia sprężania £ przy różnych wartościach wykład- Jw =0,943+0,96 - współczynnik zaokrąglenia wykresu.
nika izentropy k /linią przerywaną zaznaczono
przebieg sprawności obiegu teoretycznego 74 /+
P
Obieg a teoretyczny zaznaczono na rys, 179 linią przerywaną, Jego

sprawność ” może być przedstawiona w postaci wzoru podobnego

(
do wzoru 229, a mianowicie:
1
M.Śr a | = aan
0 4
230
„ /

gdzie n = 1,26 - wykładnik uwzględniający straty w obiegu

teoretycz?
m) na rys, 180 tnią przerywaną,
Zależność od £ zaznaczono
it
Uwzględnienie strat obniża sprawność „do wartości 747013750, 40
c t

w przytoczonym wyżej zakresie £BR „6a

Obic rzeczywisty silnika tłokowego budowany jest na podsta-

3

wie doświadczalnego pomiaru ciśnień przy różnych położeniach

tłoka w poszczególnych suwach /rys, 178 a ced/ lub kątach obrotu

wału korbowego, Przyrząd umożliwiający taki pomiar nazywa się

indykatorem i dlatego obieg rzeczywisty silnika tłokowego nazy= By

wany jest także wykresem indykatorowym, W porównaniu z obiegiem V
teoretycznym uwzględnia on dodatkowo:
Rys. 181 Otrzymywanie uproszczonego wykresu indykatorowego
- zmiany parawetrów w procesach napełniania i opróżniania /bez pętli wlotu i wylotu/ metodą zaokrąglania
obiegu teoretycznego /obieg tęoretyczny wyziącza
cylindra /por., rys, 190 a i b/;
linia przerywana 1 punkty 1-2 - 3 - 4 -i/
MY, =(0,06*041)V, ; a%, = (4CISECCZSJYĘ; a =(B TEZ:
320
 ania i zamykania zaworów zwi jta rotu wału /w końcu wylotu i na początku napełniania/
Rzeczywista kąty otrie
możliwie dok= oba zawory Są otwarte, Dzięki temu napływająca do cylindra świe-
cylindra świeżą mieszanką 1 ułatwiają
napełnienie
wykorzystanie bezwład- ; mic ;,nka /powietrze/ pomaga jednocześnie opróżnić go dokład-
ładne jego opróżnienie ze spaliń przez
przez zawory, Przekra- nie, r ztek spalin, Okres równoczesnego otwarcia zaworów nosi
ności strumienia czynnika przepływającego
tłoka dzięki iazwę przekrycia faz rozrządu,
czają one kąty odpowiadające zwrotnym położeniom
pozostają otwarte, Zapłon mieszanki palnej zostaje zainicjowany również 202307
czemu wydłuża się czas w ciągu którego zawory
: przed ZZ w końcu suwu Sprężania /rys, i82/, gdyż wówczas uzys-
I tak:
się 20:40 przed ZZ w suwie wy- kuje ię największe pole powierzchni wykresu indykatorowego i
- zawór wlotowy - otwiera
lotu /kąt liczony jest w stopniach obrotu wału korbowego/; największą wartość odpowiadającej jej pracy indykowanej Li

po ZW już w suwie sprężania /rys. 182/3 "zór 238/., Kąt wyprzedzenia zapłonu powinien wzrastać wraz
a zamyka 504707
ością obrotową wału korbowego i odwrotnie /związek powyż-
zy realizuje regulator kąta wyprzedzenia zapłonu/,

1.3 Charakterystyka wytwarzania mieszanki palnej

i spalania

W cylindrach silnika tłokowego spalana jest wyłącznie mie-

nsyanka palna składająca się z par paliwa i powietrza, Ich udzia-
ly określają skład mieszanki palnej, W zależności od sposobu jej
wytwarzania rozróżnia się?
- zasilanie gaźnikowe, w którym mieszanka palna powstaje
RM napelnianie poza cylindrem w specjalnym urządzeniu zwanym gaźnikiem
/rys. 183/, Powietrze przepływając przez gaźnik porywa
ZZ wylot krople paliwa wydobywające się ze specjalnego rozpylacza.
Odparowywują one głównie w rurach i kanałach dolłotowych
tworząc z powietrzem mieszankę palną, Wewnątrz cylindra
odparowywują jedynie resztki kropel większych rozmiarów,
Wydłużenie czasu powstawania mieszanki /na przykład wsku-
Rys. 182 Fazy rozrządu zaworowego h tek obniżenia szybkości parowania, względnie zbyt dużych
PN - początek napełniania; KN - zakończenie
napełniania; Z - zapłon; PW - początek wylotu; iozmiarów początkowych kropel paliwa/ jest równoznaczne
KW - koniec wylotu; P - kąt przekrycia faz
z niepełnym spalaniem i wzrostem zużycia paliwa przez
rozrządu !
atlnik;

zaailanie wtryskowe /rys. 184/, w którym mieszanka palna

- zawór wylotowy — otwiera się 454150 przed ZW w suwie
powstaje w wyniku wtryśnięcia precyzyjnie odmierzonej
pracy i zamyka 20440? po ZZ już w suwie napełniania
dawki paliwa o wysokim stopniu początkowego rozdrobnie—
/rys. 182/2
nia /o bardzo małych rozmiarach kropel/ do powietrza
W obu przypadkach większe wartości dotyczą silników z do-
sprężanego w cylindrze w suwie sprężania /wtrysk bezpos-
ładowaniem. Z przytoczonych danych wynika, że w ciągu 402807
redni/, bądź też do kanałów wlotowych w różnych fazach
|O O O ACAR

napełniania, W obu przypadkach wtrysk następuje

suwu
współpracującego

|
za porocą specjalnego wtryskiwacza
tłoczącą pompy wtryskowej, która odmierza dawki
z sekcją
wymaganą dokładnością. Zasilanie wtryskowe umo ż-
paliwa z
ustalenie składu spalanej mieszanki i lep-
liwia dokładne
czynników intensyfikujących proces jej
sze wykorzystanie
co oznacza także polepszenie osiągów sil-
powstawania,
nika, Wymaga jednak skomplikowanej i kosztownej aparatury

wtryskowej,

Rys. 184 Schemat zasilania wtryskowego

1 - wlot powietrza; 2 - przepustnica; 3 - zawór
wlotowy; 4 — świeca zapłonowa; 5 - wtryskiwacz
/przy wtrysku bezpośrednim usytuowany jest w gło-
wicy, w innych przypadkach może być rozmieszcza-
ny w kanale wlotowym/; 6 - sekcja tłocząca pom-
py wtryskowej; 7 - zawór zwrotny tłoczenia;
8 - zawór zwrotny napełniania; 9 - krzywkana-—
pędzająca sekcję tłoczącą; 10 - dopływ paliwa
Rys. 183 Schemat zasilania gaźnikowego
1 - kanał wlotowy; 2 + zwężka; 3 - rozpylacz;
5 - przepustnica; Nie różni się ona zbyt wiele od nafty lotniczej /por.cz.!
4 - dysza dozująca rozpylacza; r 5 M
7 - dopływ paliwa ze zbior= BR 57 37%, z
6 - komora pływakowa; pun ,3/ 1 zachowuje się dla niej analogicznie definiowane
nika; 8 - zawór; 9 - pływak; 10 - ciśnienie
Py/ pojęcie współczynnika naduiaru powi ago skład
określające
oietrz
w komorze pływakowej /p; lub
Wlerzanki palnej /także sposób jego wyznaczania/. Skład mieszanki
jest wysokogatun- Jalnoj na zas adniczy wpływ na osiągi silnika. I tak przy
Paliwem w lotniczych silnikach tłokowych
rę 0,65+0,9 występuje najwięusza szybkość spalania mieszanki
kowa benzyna lotnicza o następujących własnościach:
/H,/; i /6 turbulentnym: ośrodku dochodzi ona do 20240m/s/ zbliżająca prze-
przeciętny skład: 85% węgla /C/ i 15% wodoru 2
A
biou wydzielania ciepła do jego ideglnego wzorca /izochorycznego
gęstość - © =720:760 kg/m ;
kJ/kg£; : , j" rzewania por.
- punkt 1,2/, Pole powierzchni wykresu indy-
wartość opałowa - W, = 43000245000
kg pow. ; a silnik rozwija także naj-
zapotrzebowanie powietrza— 1,=14 zż khatorowozgo jest wówczas największe,
teoretyczne
ke pal. ż i temperatury spalin
| /| moc, Zależność szybkości spalania

st na rys, 185, zaś na rys. 186 ziłustro-

 obniżanie szybkości spalania w związku z którym rosną teiłóra-
tury spalin w końcu suwu rozprężania, sprzyjające przegrzewaniu
silnika przyśpieszonemu zużyciu zaworów wylotowych, Zwykle na
WEAR I 7
zakresach przelotowych nie przekracza się wartości ©<1.05-1,1,
Podczas pracy silnika na biegu jałowym stosowane jest wzboga-
canie mieszanki do © =0,740,75 w celu utrzymania równomiernej
pracy silnika, Poza tym niektóre silniki doładowywane dużych
mocy na zakresach startowych muszą być zasilane wzbogaconą mie-
szanką przy © =Q0,6550,75, dzięki czemu unika się przegrzewania
silnie obciążonego silnika i asiaciz stukowego mieszanki,
| Spalanie stukowe /detonacyjne/ jest objawem nieprawidłowe-—

07
I
08 03
ko
Nazwa
przebiegu
pochodzi
spalania
od
mieszanki
wyraźnie słyszalnych
w cylindrach
metalicznych
silników tłokowych,
stuków, po-
ł,ozonych ze spadkiem mocy silnika i występowaniem oznak prze-
; cp
A
w nieruchomym krzewania, Istota tego szkodliwego zjawiska nie została dotąd
Rys. 185 Zależność szybkości spalania
ośrodxu i teuperatury spalin Tsp1 składu wie- należycie rozpoznana, Spalaniu stukowemu towarzyszy wzrost szyb-
szanki
kości spalania do kilkuset m/s. W skrajnych przypadkach mo-
łe ona dochodzić nawet do kilku km/s,zbliżając zjawisko spala-
nia mieszanki do detonacji materiału wybuchowego, Podczas spa-
lania stukowego następuje niezwykle szybkie wydzielanie siepła
P=5
£: oraz gwałtowny wzrost objętości, którą zajmowała część mieszanki
max
ulogajęca spalaniu stukowemu bezpośrednio przed jego zapocząt-
1,
=

kowaniem, Pierwsze zjawisko jest przyczyną lokalnych wzrostów

9 temporatury powodujących przegrzewanie silnika, powstawanie
GS

miejacowych wypaleń szczególnie ścianek głowicy i tłoka, Nie

o

klody może. ono także doprowadzać

O,

do zacierania tłoków w cylin-

uraoh, Drugie zjawisko towarzyszące spalaniu stukowemu wywołuje
o
cw

jowatanie zgęszczeniowej fali uderzeniowej, która rozprzestrze—

SS
-x3

nia mię wewnątrz cylindra z prędkością dźwięku, Jej zetknięcie

| odbicie od ścian cylindra, głowicy i tłoka jest źródłem wspom-
07 08 03 40
,
41
,
12 © nianych metalicznych stuków oraz wzrostu dynamicznych obciążeń
"99701 układu tłokowo-korbowego, prowadzących do ich przedwczes—

186 Zależność mocy P i jednostkowego zużycia paliwa hego zużywania i uszkodzeń mechanicznych, Spadek mocy silnika
Rys.
Cj od składu mieszanki (uwarzyszący spalaniu stukowemu przypisywany jest zjawisku wzmo-
'0no) dysocjacji przegrzanych spalin. Wydzielający się przy tym
Silnik uzyskuje najmniejszą wartość Cj podczas spalania biednych "vglel nie może ulec ponownemu spaleniu ze względu na szybkie
mieszanek przy ol =1,1-1,2,co jest uwarunko dużą niedosko- 'mitejnzanie się miejscowych temperatur spalin. Wynikiem tego
nałością procesu powstawania mieszanki ,
palnej
za 1 r i
przy
sw
wniejszych
małałiasyvct warpom
WĄ
jeat zmniejszenie sprawności obiegu, a więc także i sprawności
tościach .„ Jednakże spalaniu takich mieszanek towarzyszy vadlnej ailnika,
"
 ię zwiększona nasa świeźżcgo ładunku, co

Praca silnika ze spalaniom stuk: 'ocy startowej silnika oraz możliwość

Wśalczy się z nią zarówno sposobami konstrekcyjnymni asterystyki wysokościo-

sposobów konstrukcyjnych na
atiacyjnymi. Do najważniejszych /por. punkt 2.3/,
- ograniczanie stopnia sprężania; :g9j wzorcowe silnika pracującego bez doładowania di%
— zmiany kształtu komory spalania; u są podobne z tym, że ten ostatni charakteryzują
świecy zapłonowej w najbardziej nagrzanym sprę-
- umieszczanie s ciśnienia i temperatury, szczególnie w końcu
głowicy lub zwiększania liczby świee zapłonowych,”
miejscu 1 /2/ 1 podgrzewania /3/ - rys, 137 a i b,
stukowym w silnikach wykonanych prowadzona
wialka ze spalaniem
metodawi eksploatacyjnymi polegającypi na:
żiest
okta-
(t) / b) , J!
odpowiednio wysokiej liczbie
— stosowaniu benzyny o
używane benzyny lotnicze charak
p
nowej /L0/. Współcześnie
duże liczby oxktanowe /LO > 90/, uzys-
teryzują przeważnie

kiwane przez dodawanie do nich dodatków przeciwstuko

; : : ; 3 | d
płynu etylowego w ilości 4ż5om na £ dm ben-
I /najczęściej
zyny; płyn etylowy zawiera 50-60% ezteroetylku ołowiu

Pb/CZH/4 , który jest podstawowym składnikiem anty-

detonacyjnym oraz związki bromu i chloru zapobieg

osadzaniu się związków ołowiu na świ ecach zapłonowych,

i ścianach komór spalania i obniż korodu-

zaworach

jące własności płynu etyloweg 4

palnej w przypadku pojawienia s

-r4
wzbogacaniu mieszanki

cw
-
spalania stukowego;
- zmniejszaniu wyprzedzenia zapłonu aż do ustąpienia spa=

lania stukowego, Obieg wzorcowy silnika niedoładowanego /a/

Spalaniu stukowemu w lotniczym silniku tłokowym sprzyja i doładowanego /b/
pa * ciśnienie otoczenia; p. p, 7 Ciśnienie ła-
szczególnie wysokie ciśnienie łado nia i wysoka
+ H
dowania
mieszanki palnej na wlocie do cylindrów, Dl

wtrysku do cylindrów wody lub roz tworów wodno-al

l i ia ciśnienia ładowania P> wykorzystywane są najczęś-—
umożliwia uniknięcie /por.cz.1I punkt
ej ł ki prowieniowe
jarzy dużym obciążeniu /na ze Ps =0,55+0,65, Napęd
1,8-2,3 1 sprawności efektywnej
£ l
i i może być?
I iczny /rys. 188/ od wału korbowego za pośrednictwem
1.4 Doładowanie silnika lub dwubiegowej, Moc
zekładni zwięł szającej jedno-
1 do napędu sprężarki sięga 10415% mocy silnika
Loładowanie silnika
anego;
dlrów siln Żyw łac
wstępnie m do ciśnienia pr

mtmosferycz nego
e ciśnieniem ła
 —- turbinowy /rys, 189/ za pomocą turbiny zasilanej spali-

navi wylotowywi, Taki zespół doładowujący nosi nazwę

turbosprężarki, Jego stosowanie pociąga za sobą tylko

nieznaczne zwniejszenie mocy silnika doładowywanego

wskutek zwiększonych oporów przepływu układu wylotowego,

w którym pracuje turbina

Zastosowanie doładowania zmienia postać wykresu indykato-

rowego skutkiem tego, że napełnianie odbywa się przy ciśnieniu

ładowania P> przewyższającym ciśnienie atmosferyczne Pą * Uzys-

kiwane wówczas pole charakterystycznej pętli wlotu i wylotu ma

wartość dodatnią w przeciwieństwie do ujemnej wartości tego

pola w przypadku silnika pracującego bez doładowania /rys.1i90ab/.

a)
p

Rys. 188 Schemat mechanicznego napędu sprężarki doła-

dowującej
1 - wirnik sprężarki; 2 - przekładnia zębata
zwiększająca prędkość obrotową /jedno-, dwubie-
gowa/; 3- przepustnica regulatora ciśnienia
ładowania

I
I
I
i
ZW

Rys. 189 Schemat turbinowego napędu sprężarki doładowy- lyn. 190 Wykresy indykatorowe silników
wującej a - silnik niedoładowany; b - silnik doładowany;
1 - turbina; 2 - spaliny; 3 - sprężarka /na oba wykresy naniesiono wartość średniego
doła-
dowywująca ciśnienia indykowanego P; /
331
330
 6020 AT =10230 K /silniki niedoładowane/;
=5ż10 K /silniki doładowane -— mniejszy przyrost
NT
wynika z mniejszych różnic tewperaturĄ

obiegu rzeczywistego i parametry efektywne resztkami spalin wylotowych o temperaturze )

1.5 Parametry a stykając się z
a silnika ra 90041000 K osiąga w

obiegu rzeczywistego silnika wykonanego

Parametry
badań hamownianych metodą pomiaru PZ PRACE... /232/
uzyskiwane są podczas jego
interesujących, W przypadku niemożli-
1 rejestracji wielkości
badań hamownianych /silnik w fazie pro-
wości przeprowadzenia
oprzyrządowania/ parametry obiegu gdzie
jektowania, brak koniecznego o wartości:
7 - współczynnik zanieczyszczenia
szeroko wykorzystującym dane doświad-
odtwarza się rachunkiem niedoładowanych;
- Y, 4 0,05 - w Silnikach
oraz bogate dane statystyczne. Znajo-
czalne silników podobnych silnikach doładowanych,
- 7, 0,03 - w
obiegu silnika jest niezbędna do obliczeń dy-
mość parametrów się, że podczas napełniania cylindra ciśnienie
Przyjmuje
1 wytrzymałościowych podstawowych jego zespołów,
namicznych w przybliżeniu stałe i równe :
jest
oceny mocy, sprawności itp,

P4 1% 0,95 P

gdzie
1.5.1 Napełnianie cylindra
- w silnikach doładowanych;
P+= Tey
J
Pą”Pq 7 w silnikach niedoładowanych.
swobodnie zasysanego powictrza +
Jako temperaturę do cylindra podczas napełniania
Masa ładunku wprowadzonego
atuosferyczną 17 T., natomiast w przypauk
przyjąć townperaturę
R

n=V, © [xa]

+ uŻnn=) - temperatura na wyloci skokowa cylindra /dm*/

zie e To Ty (i YV. - objętość
żarki przy Ts =1,8% ż /
ka/,_3
5/am /
gęstość wprowadzonego ładunku
przepływu ładunku przez wszystkie cylindry
natężenie
/ochłodzenie ładu
lnika m wynosi?
oddawania ciepła ścianon ka-
vTiy ©
uału przepływoweg s (ra kg /233/
z min a |3

*E
E

m 6 = 0,96+0,99 - współczynnik uwzz 1,2107

ochłodzenie ładunku w kanałach

dolotowychj ,
:
świeżego ładunku wzrasta ve SYTZ Gy liczba cylindrów
Temperatura
do wartości: napełnienia, charakteryzujący efektyw-
wskutek stykania się z nagrzanymi scianaiil cylindra współczynnik
napełniania cylindra. Określa go stosunek masy
( ność
= Tt
 rzeczywiście do cy
świeżego ładunxu wprowadzonej

ładunku, która m złaby się p

do tej masy
cis- 1.5.3 Spalanie
skokowej cylindra, gdyby panowały w niej
objętości
otoczenia ZosDah T./. Współczyn
nienie i temperatura
Spalanie mieszanki w cylindrach silników tłokowych jest
nik napełnienia f* zależy od stopnia sprężania, oporów
zawo- cesem złożonym. Podczas jego przebiegu zmienia się objętość
w układzie dolotowym, chwili zamknięcia
przepływu
cylindra, a parametry końca spalania zależą od składu mieszanki
ru wlotowego, prędkości obrotowej, a przede wszystkim
wartości ) /aA/ oraz od intensywności odbierania ciepła od spalającego
od stopnia doładowania, Najczęściej spotykane
ładunku mieszanki palnej przez ściany ograniczające objętość
m
przedziałach: się
(v mieszczą się w | roboczą /ściany cylindra, głowicy i tłoka/. Teoretyczną wartość
- y =0,75+0,90 - dla silników niedoładowanych;
t w końcu spalania T_ można wyznaczyć z bilansu Par
= T+ =1,1521,30 - dla silników doładowanych, peratury
dla izochorycznego opi między punktami 2- g”
petycznego
/rys. 190/3%

1.5.2 Sprężanie
"4 Ją

sprężania aż do jego teoretycznego

:
zakończenia T.,= 2735 +
1
====—— gu m, (0-> z13)(e|* ) rrzze /235/
Przebieg

RY
e 3 a 1 ME M3 Ę
przemianie politropowej VSlyą
/punkt 2 na rys. 130ab/ odpowiada

321,36, Wykorzystując wzory 223

o średnim wykładniku
- ożóc
wyznaczyć p Wa - wartość opałowa paliwa w kJ/kg /por.punkt 1.3/ 5
wożna a?
Ai, = 4120, 8 (i- aj, w klJ/kg - obniżenie wartości opa-
i T.=TE * /234/
paliwa wskutek niezupełnego spalania /tylko przy
z0w63

których wartości zawierają Się w przedziałach: ol 41/53

> z (912 '10?Pa i 15 580+650 R - dla silników niedoładowanych; r = współczynnik zanieczyszczenia /por. wzór 232/;
Y,
u
doładowanych. tył =0,73+0,75 w kJ/kg=ciepło właściwe przy stałym ciśnieni
Pa i T.=700+800 K - dla silników
ZADKO świeżego ładunku;
46
p =
Przedztawiając wzór 234 w postaci
aślódsza Gy 81+0,84 w kJ/kg=ciepło właściwe resztek spalin;
posrednie wartosc1 'iśnienia bp, w kJ/kg-ciepło właściwe spalin.
wyznaczyć N'=1,02+1,03
z chwilowych położeń tłoka. '
objętosciom cylindra V wynizającym jperatury w końcu spalania osiągają wartości rzędu
zapłonu i zainicjowania spałania
wskutek przedzwrotności 1560042700 K.
intensywniejszy przyrost ciśnienia ł prze-
mieszanki przed ZZ następuje lśnienie odpowiadające zakończeniu teoretycznego
, 3 i "2
o Pz: * Ja
poczynając od punktu położonego 10412 przed ZZ na politropie biegu spalania wyznacza związek:
- Ę
wykresu na Tys. 181/. Ciśnie- a» +
sprężania /por. także konstrukcję
zd8% ,
rzeczywiste w końcu suwu sprężania osiąga wartość
nie
Pz/= /4p_/ /236/
3 f. 2 dać
(pa|
5 Pa śnie
p, =ź P,.* Ap = Pt (4+5)-10 udal
(4 s1,08ż1,09 - współczynnik kontrakcji chemicznej

uwseglgdniający zmianę struktury chemicznej spalin.

Myoczywiste ciśnienie w końcu spalania Pz jest niższe od

ukroślanogo wzorem 236 i zawiera się w przedziale pz” (0, 820, e3jpz
 W końcu wylotu wskutek przedzwrotnego otwarcia zaworu
p.=
3 (50+80|-
A 10 o SERC od: a RO IKAC SNIERGRA wlotowego /por. wykres na rys. 182/ ciśnienie w cylindrze szyb
ystępując zwykle 10715 po £e „NOT. tui konstrukcję w ko maleje /rośnie/ do wartości odpowiadającej oiśnieniu napeł-
rys. 181/. niania P+ * W tej fazie wylotu dzięki jednoczesnemu otwarcin
obu zaworów następuje intensywne opróżnianie cylindra z resz-
tek spalin wspomagane przez Świeży ładunek wpływający do jego
1.5.4 Rozprężanie wnętrza /por. punkt i,2/,

aż do jego teoretycznego zakończenia

Przebieg rozprężania
przemianie politropowej o śred-
4 fpunkt 4 na rys. 190/ odpowiada 1.5.6 Podstawowe parametry silnika
Wykorzystując
ry p „ m
wzoryry 227
29
można
»0żne
n,=1,2371,30,
Ż
raim wykładniku
,
i
4;
n +
. parametrów charakteryzujących tłokowy sil-
"wyznaczyć Do podstawowych
PY
-

nik lotniczy należą: moc - P/kW/, jednostkowe zużycie paliwa -

Pa! RZ
ps —-ny EZ OBIE Ś /231/ 0, (-E8/ , moment obrotowy na wale - M, /8m/ oraz
4 B_-1
4
E GE]. się
O najczęs-
R sprawności oceniające doskonałość dokonywanych w nim procesów
wartości malejące ze wzrostem £ zawierają
których przekształceń energii, Wartości tych parametrów zależą od cech
ciej w przedziałach; py. =(3+7)-107Pa i 7; = (1600+1900) K. konstrukcyjnych silnika, jego stanu technicznego i regulacji
f ov ś
237 w postaci p= PsCE) r można
Przedstawiając wzór oraz od warunków otoczenia,
określić pośrednie wartości ciśnienia p, odpowiadające
także Rozróżnia się parametry indykowane i efektywne.
V, wynikającym z chwilowych położeń tłoka.
objętościom cylindra
PĄ ma w przyb- Parametry indykowane - określane są na podstawie wykresu
Rzeczywiste cisnienie w końcu rozprężania
indykatorowego uzyskanego eksperymentalnie lub zbudowanego
lizeniu wartość:
na podstawie obliczeń /punkty 1.5.1 - 1.5.5 - przy czym za
J + podstawę wykresu odpowiadającą długości skoku s 1 objętości
nkokowej cyliadra v zaleca się przyjmować odcinek o długości

wskutek przed— 100 mm/, Wielkością wyjściową do określenia wartości paramet-

wynikaji;,cą z intensywniejszego spadku ciśnienia
wykresu rów indykowanych jest pole powierzchni wykresu Ay ca”, uwzględ-
zwrotnego otwarcia zaworu wylotowego /por. konstrukcję
niające odpowiednie znaki pętli wlotu i wylotu /rys. 190ab/,
na rys. 182/,
Praca indykowana Lę uzyskiwana wewnątrz cylindrów silnika jest
równa
; '

1.5,5 Wylot spalin

L, = 442, -8,-107! [o] /238/
Stosunkowo wysokie ciśnienie w cylindrze odpowiadające gdzie

mołożeniu tłoka w ZW maleje szybko w miarę coraz pełniejszego - a p (107Pa/cm)- Podziałka ciśnienia;
otwierania się zaworu wylotowego i w czasie trwania Suwu Wy- - a, (dn”/en) - podziałka objętości;
A
lotu utrzynuje prawie stałą wartosc wynoszącął
Przyjmując, że pracę Ly uzyskuje się jeden raz w ciągu
dwóch obrotów wału korbowego łatwo określić moc indykowaną
Py =(1,05 + 1,15) py allinika P,?
 ni [e] /239/
nik uwzględniający wpływ składu mieszanki

gdzie /rys. 191/3

obrotowa wału korbowego silnika;
n /obr/min/ = prędkość -
A
Ma -
wiek
grow
ARE
gee
zań ;
CM wykresu /por.punkt 1.2/3
cylindrów; Waszz cyan
1 - liczba MA/D 8 PADZWLRŁNZO
+ 2 współczynnik uwzględniający wpływ
t - czas w sekundach wykonania pracy L, /kJ/;
wyznaczanyw z wykresu indyka- średnicy cylindra D /D w mu/$
Bardzo ważnym paranetrem
ciśnienie indykowane p; /patrz „ = 0,98+1,0 — współczynnik uwzelędniający kształt
torowego jest tak zwane średnie
ciśnienie, które działając na
rys. 190a t b/., Jest to umowne głowicy cylindra /sferyczna 7x5 1%;
pracę równą pracy indyko-
w ciągu jednego suwu wykonuje ś jaszkowa
ą5zkoOWa 7,=
/x70»99: ska /,=0,98/.
płaska 7 9
tłok
wanej obieguż rawaość indykowena na ogół nie przekracza przedziału

10ŚL6 i
12-107P, ) ; Ś0,30+0,35,
p, = TRZ /Pa/ lub BT wał /Paf/ /240/

zdzie

L, w kJ, P, w ki, v. wdm” inw obr/min.

indykatorowym jest wyęokość pros-

Miarą P+ na wykresie
skoku tłoka s = ya o polu
tokąta zbudowanego na długości
+
a 1 b/. Zwykle spotykane są nas-
równym pracy L, /rys. 190

tępujące zakresy wartości P;*

- Pi (9411)-107 Pa - silniki niedoładowane;

By (13+21)-107 Pa - silniki doładowane.

Sw
indykowana 11 ocenia doskonałość zamiany
Sprawność
do silnika na moc jndykowaną ?+* Jest
energii dostarczonej Rys. 191 Zależność współczynnika 74 od składu mieszanki
: £
więcz
€ h
Parametry
renetry ef ywh
efektywne - odnoszone
Ja z
"c
————aa /241/ są do mocy rozwijanej przez

us
milnik na wale śn gła /wimika nośnego/, a więc uwzględniają

gdzie
paliwa w ciągu jednej sekundy.
C,„/xe/s/- zużycie
241 nieuwzględnia wielu czynników konstrukcyjnych
Wzór
które mają wpływ na wartość 71 . Dla-
oraz składu mieszanki,
stosowanie doświadczalnego wzoru na
daje
tego dobre wyniki
1 7 3 74a. RE /243/
fa w postaci:
 R <
G dzie M fw kN
w kNm, i © ) ww 1/8, n wo /
w obr/min, V_ : w dm” 2 i p, "w Pa.
»
gdzie
na przezwyciężanie oporów tarcia Doskonałość zamiany energii dostarczancj na moc efektyw-
Fe - moc zużywana
części silnika oraz napęd agregatów ną ocenia sprawność efektywna / /por.wzór 241/?
ruchomych
Szacunkowo określa ją zależ- "6Póbch (e
osprzętu silnika.
(e EZ /246/
ność doświadczalna:ł
która zwykle mieści się w przedziale 7 =0,2320,27,
? or - (a - afr - EZ]
'D Między parametrami indykowanymi i
i e
efektywnymi istnieje
ązek następujący:
której współczynnik statystyczny A=0,87+0,93,
w
A
J =P. ż Żw także p,=p,
s
7a /241/
a średnica cylindra D w mm;
- moc zużywana na napęd sprężarki m -
Ps = n 15
wyznacza wzór 233, natomiast pracę
zdzie k
sprężania w sprężarce wzór ż Ta = s sprawność mechaniczna uwzględniająca wszystkie
k-1 , (i straty 1 zawarta najczęściej w przedziale
(gy 077750,86.
15 = rz R cz(T E- Jl, wyznaczają jednostkowe zużycie pali-
Parametry efektywne
którego dane zawiera punkt 1.5;%
do
wa silnika Cj, które jest równe:
? (1- feoa - moc tracona w przekładni reduk-
PB." 4600 p
cyjnej; zwykle dla jednego stopnia C po wykorzystaniu wzoru 246
zw A a

LJ
przekładni jest:
także: c 3600 /248/
- | rea 77:99 /koła zębate o zębach
i J wy fe
prostych/; Tłokowe silniki lotnicze charakteryzuje Cj w przedziale:

- je KO /koła zębate o zębach 0, = 0,28 + 0,38 EE h

daszko- kW h
„skośnych lub
wych;
różnych silników tłokowych
Parsmetrem porównawczym dla
/bazujące na wzorze 240/3 1.5.7 Bilans cieplny silnika
„jest średnie ciśnienie efektywne P>

7
Bilans cieplny silnika sporządza się w celu ustalenia
12-10 - P | |
= ——— - Pa 244, dostar-
/e44/ udslatów poszczególnych czynników w wykorzystaniu ciepła
Pe Y:n'i
8 bronego wraz z paliwem do jego cylindrów, W odniesieniu do 1 kę
i wynoszące średnio: + s =
= przedstawia
O:
si$Yńastępująco:
t
paliwa o wartości opałowej
= P,= (149) 10? Pa - dla silników niedoładowanych;

- dla silników doładowanych, W =

- p,” (11417) 107 Pa
u” Pia," R * Sz * 4 /249/
efektywnym, który może być bezpośrednio mie- gdsia
Parametrem
silnika na hamowni jest moment obrotowy Q,= (0,23 > 0,27) W - część ciepła zamienionego na moc
rzony podczas badań u
mocą P i ciśnieniem Po /wzór 244/3 efektywną;
M związany z
o I” (0,25+0,55 Jw, - część ciepła opuszczająca silnik
EP
a
Pe Vs 1 . -6(
(dm] 1 P= ż, "oGT
[ex]s /245/
,
wraz ze spalinami;

341
 PRZ ze) W R E00K Ta
c = 0,05+0,35 W.- CZĘSĆ ( ier spałiny wylotowe w specjalnie ukształtowanych 1 ukierunkowanych
> zupełnego i niecałkowitego spalania
zupełnegc cawkach rur wylotowych do wytwarzania dodatkowego OIĄKU /wsya
oma od składu mieszanki pal-
/zależy iwano w ten sposób przyrost mocy silnika dochodzący do 10%;
i rośnie wraz z jej wzbogaceniem;
nej tualnie energię spalin wykorzystuje się do napędu turbin
5ż€ : J tuF=
;
szczególnie w zakresie prężarek doładowywujących.
- ciepło odprowadzane do 049038384
Q = [0,10+0,18)W
przez układ chłodzenia /zależy ono
R et
dopuszczalnej silnika/;
od temperatury 2. Charakterystykj lotniczych silników tłokowych
_ ciepło odprowadzone do otoczenia
s [0,01+*0 oz w
Q ol (0: go! Id! przez układ olejenia silnika,
Lotniczy silnik tłokowy napędzając śmigło samolotu wzęlęd=
: vZZ
uwzgl ędnioj no tyl-
i
W przytoczonym wyżej bilansiei /rys. 192 nie wirnik nośny śmigłowca zapewnia tym statkom latającym wy=
na gospodarkę ciepi ną w Si1-
czynniki ma= jące istotny wpływ ne osiągi odpowiadające zadaniom wykonywanym w powietrzu,
ko
udział nie
j
przek
r
racza
rz ZE
/
1 4 f z

człony, który
Ń
ch lch różnorodność wymaga
i nikuk /pominięto od silnika pracy z różnymi obciążenia
mi i prędkościami obrotowymi na różnych wysokościach lotu.
związki między tymi parametrami oraz mocą i jednostkowym zuży=
©iem paliwa noszą nazwę charakterystyk. Do podstawowych charak
styk silnika tłokowego należą: charakterystyki zewnętrzne
częściowe/, śmigłowe i wysokościowe, Pierwsze dwie najłatwiej
kuje się w wyuiku badań silnika na odpowiednio oprzyrządo-
wanej hamowni stacjonarnej, umożliwiającej bezpośredni pomiar
parametrów jak: n, M» C,/ CZ» nm, Pz» P> Ty itp. oraz
na podstawie znajomości ich wartości mocy efektywnej
Pot jednostkowego zużycia paliwa Cj silnika za pośrednictwem
odpowiednich przeliczeń, Przebieg charakterystyki wysokościowej
uatala się najczęściej metodami obliczeniowymi, gdyż imitowanie
warunków wysokościowych na hamowni stacjonarnej wymaga skompli-
kowanego i kosztownego jej oprzyrządowania, W przypadku koniecz-
hońci prowadzenia badań wysokościowych silnika wykorzystuje się
tak zwane latające hamow-nie /samoloty z odpowiednio oprzyrzą-
Uowanymi hamowniami na pokładzie/.
--— =

Przekształcenie zależności stosowanych w punkcie 1.5 do-

prowadza do następujących związków funkcjonalnych:

Rys. 192. Schemat bilansu cierjnego silnika

, p, = 1, Ż7, - %

Największe straty ciepła są związane

a 2
z gorącywi
«
spalina w a 27, (a f1
zwo
rozwoj ju /250/
i
17 okresi
ł e ;
najwię lcszeg
> eS o
r
e = A.M a
7 adzany
odprow mi
, do otoczenia,
Ar
II wojny wiatowe ej/
swłato og
ogran icząno j +60

silników tłokowych t i c
/konie j«
0a, E
samolotów u yśliwskich wykorzystując
straty w silnikach szybkich
Po
 cechuje ją bardziej płaski przebieg krzywej
postać z tym, że
gdzie rys. 194a, A
silnika, P=f/n/ -
i A, - stałe dla wykonanego
Ayr Api A 4
zmienności
P
FIN
250 ułatwiają wyjaśnienie
Związki osreslone wzorami

parametrów w poszczególnych charakterystykach., M

7 c=

Pe
Charakterystyka zewnętrzna
2.1

zużycia paliwa
mocy efektywnej P i jednostkowego
Zależności stałej
podczas jego pracy na
obrotowej n silnika
Cj od prędkości nich
prędkościowych. Wśród
i noszą nazwę charakterystyk
wysokości
zewnętrzna uzyskiwana
znaczenie charakterystyka
ma
największe otwarciu
lub przy pełnym
ciśnieniu ładowania pą
przy największym moż-
Określa ona graniczne
/silniki niedoładowane/.
przepustnicy
obrotowych zmieniają-
silnika przy różnych prędkościach
liwości
wąskim przedziale od n=(9,7+0,8)n,„x
cych się zwykle w Stosunkowo
prędkość obrotowa silnika
do n= 1,061,1)n /n - największa
mex nax
podczas jego eksploatacji/.
dopuszczalna
zewnętrzne j silnika niedoła-
Typową postać charakterystyki
Zmienność mocy P=f/n/ uwa” n
przedstawiono na rys. 193. n max
dowanego min
iloczynu M n lub pa [przebiegi
runkowana jest wartością
i rys. 193 dra charakterystyki zewnętrznej silnika
£ (u) są podobne - wzory 250 Rys. 193 Schemat
M = F(n) 1 p, niedoładowanego /linią przerywaną zaznaczono
przy n =0,5 DR zmniej-
wartości M, i | uzyskiwane przebieg charakterystyki częściowej/
Największe
zwiększaniu jak i zmniejszaniu
się następnie zarówno przy
szają
z n =*0,5 Dax /. W pierwszym istnieją
prędkości obrotowej /w porównaniu W przypadku dwubiegowej sprężarki doładowywnującej
przebieg mają rosnące opory danym biegom /bżeg
zasadniczy wpływ na taki dwie charakterystyki zewnętrzne odpowiadające
przypadku -
i oporów ruchu silnika, Ww drugim przyspieszającej
przepływu kanałów wlotowych aprążarki określa przełożenie przekładni
mieszanki palnej oraz osłabienie - rys. 194b.
warunków tworzenia wałem silnika i wałem wirnika sprężarki/
pogorszenie między
/należy zauważyć, że podobny
dynamicznego doładowania cylindrów
napełniania sy łe
przebieg wykazuje także współczynnik
Cj osiąga najmniejszą wartość
Jednostkowe zużycie paliwa
uzasadnić 2.2 Charakterystyka śmigłowca
, a jego zmienność można
przy n=(0,7+0,8)n,
P, /wzory 250/.
zachowaniem się Tę i uleżność mocy efektywnej P i jednostkowego zużycia paliwa
przy niepełnych otwarciach
Charakterystyki prędzościowe silnika śmigłem o
prze- (| od prędkości obrotowej n przy obciążeniu
częściowych /1linie
przepustnicy noszą nazwę charakterystyk jest charak-
ulalym kącie ustawienia łopat F =const, nazywana
rywane na rys. 193/.
/rys. 195/. Przedstawia ona możliwe warunki
doładowanego za pomocą łaryntyką migłową
zewnętrzna silnika
Charakterystyka pracy ilnika i śmigła, które stanowi dla silnika obcią-
dławienia dopły- wapól
sprężarki i regulowanego metodą
jednobiegowej rownętrzne. Ustalona współpraca występuje wówczas gdy
przepustnicy/ ma podobną onie
do niej powietrza /położeniem
wającego

345
344
 pełniony jest warunek równości mocy 3

Pz= P m
>
zdzie

m - moc pobierana przez śmigło;

moc silnika P według charakterystyki śmigłowej

zeodcnie z którym
obrotową tak jak zmienia się moc pozie-
zmienia się z prędkością
Zależność P E t (n) P rzedstwia
rana przez śmigło P ż . leżnoś

[ utójgo] U 00, 84

rryrezdrds Berą Trip Kuozosrm=TI

związek /por. także cz. I rozdz. 3.3. KE

48
(e wo3aTqoupof
5= Ca 3 RO= Pam 3

tbi
Pe czyli jest P C,n /251/

Ot zo' l="d Kzxd £ xq1omered-g ted gól

o3eTqnmp
że przy zmianie prędkości obrotowej silnika
Wynika z niego,

o0bć O0ZZ 0002 008/ l

moc pobierana przez śnigło 4 zmieniają się
n moc silnika P i
trzeciego stopnia, Zwiększanie prędkosci obroto-
według paraboli

EYIB7A x1ds
© yiezdIdg
wymaga więc zwiększania stopnia otwarcia przepustnicy.
wej silnika
współpracy, moment oporu

oSauemMOpeYop
Podobnie w warunkach ustalonej
śmigła M JEST równoyważony momentem obrotowym
nerodynamicznego
że M, sC nż więc jest także,
„ Możue wykazać,
Gł

2 +

22
ez
4 śm

8ĄTULTE
WĄTUTTS
M gą = 0 1 = M, /252/

BĄTUTTG

rxrezdrds
[*Wmo]u

| monent obrotowy silnika M. zmienia się z prędkością obrotową

BUZIĄ6 A umoz
BUZI43UMSZ
drugiego stopnia, Stałe C, i c. we wzorach
według paraboli
0082 005ć 0 Urnh z 0022 0002_008/

1 252 zależne są od geouetrii śmigła i warunków otoczenia

851
BUZI

ono pracuje lecz przede wszystkim od kąta ustawienia

Sarą
w którym
GL'L
SUMSZ

jogo łopat «

paliwa Cj osiąga minimalhą wartość

BYK1SAIG1ĄSIBYD —

zużycie
BĄKJSKIO1ĄBIGUJ — ©

ad fzad Kriqeomeied=|
KzsmieTd Jednostkowe
na. i poza nią wzrasta zarówno przy zwiększa-
przy n=/0,1ż0,8/
BYK4BAIOLYBISUJ

i przy zmniejszaniu n /rys. 195/. Jest to powodowana

niu jak
wszystkim koniecznymi zmaniami składu mieszanki /por.
przede
KuozoBYM=Y

śmigłowe silników doładowanych mają

punkt 1.,3/. Charakterystyki

podobną postać /rys. 195b/.

00%

nie-
[MxJd

P
009

silnika
002

stosowaniu śmigła o stałym skoku moc

(p

danych warunkach lotu może być uzyskiwana tylko przy

śbędna w
prędkości obrotowej n zgodnie ze wzrostem 251, Śmigła
kre'lonej
FÓŁ

(alle stosowane są tylko w przypadku silników małej mocy.

o
*"sXq

Obecnie najczęściej wykorzystywane SĘ śmigła nastawne

ustawienia łopat zmienianym w przedziale = | ode $

bąclo min max

347
 automatycznie lub zgodnie z wolą pilota, Przy ustalonym kącie
=+
Q = „a uzyskuje się charakterystykę źmigłową o najbardziej
8 stroi Pan" ZAJ W ze wzrostu stałej c we wsors6
o
A 251 /krzywa b'- © na rys. 196/.

z
=
ó
rd
to
H

["MaqojuO0r4

£4oJauesopeFopoTu
4
Pp
d
>
O
Pd
d

ODzć O00E_ 0084 ,i 0091

4
a
©
EGd

oJfoueMOpBFOp
P
i

ode Zadaj
©

BYTUTTE
z
I
»
+ l
o
c I
A
l

AG:
[omOFSTUB
00b/
l

BĄTUTTU
Ę

cZJEE *»
+
a nl Lg”
n
>
BI

EMOĘSTUS
H
Rys. 196 Przebiegi charakterystyk śmigłowych przy współpra-

TĄKYSKIOTĄYBIBYC
m
d
cy silnika ze śmięłem nastawnym i regulatorem
e stałej prędkości obrotowej
O
azb - charakterystyka Śmigłowa przy J= Ymia;
% b - e - charakterystyka śmigłowa przy 4 = 4 mak;
A
SĄKĄSAIOTYBIBYO
1-1 - charakterystyka ozęściowa przy Pi ŚPŁai;
A
2-2 — charakterystyka zewnętrzna przy dópuszczal-
d nym ciśnieniu ładowania fev
a
>
P
a
JBUOY0S

Przecina
Ę0 ona charakterystykę zewnętrzną silnika /krzywa 2-2/
w punkcie c ustalającym największą możliwą
Uw

Pe prędkość obrotową
cd

4>| sllnika oraz moc silnika odpowiadającą położeniu tego punktu,

a
% koloi przy ustalonym kącie 4= e 4 uzyskuje się cha-
-— Q
—

Ś
o
©

raltorystykę śmigłową o najmniej stromym przebiegu /krzywa a-b

w
m ha ryB, 196 1 jej przedłużenie zaznaczone linią przerywanąę/.
—
freoolna ona charakterystykę zewnętrzną przy znacznie wyższej
.
a
prędkońci obrotowej n>n,, „ Między tymi granicznymi charakte—
2
tystykami śmigłowymi zawarte są wszystkie charakterystyki śmi-
glowe odpowiadające pośrednim kątom ustawienia łopat:
Waia 4 Uax „ Skrajne charakterystyki śmigłowe łącznie

349
 wyznaczają połe w obrębie którego paliwa na poszczególnych zakresach, Rozróżnia się następujące
zł charakterystyką zewnętrzną
do uzyskania powiązania między podstawowe zakresy pracy?
z.awarte są wszystkie możliwe
n. Zwykle przy współpracy silnika - zakres startowy, któremu odpowiadają: moc startowa i star-
ziocą P i prędkością obrotową
SĄ automatyczne regulatory, które towe ciśnienie ładowania /wartości obu parametrów
7:6 śmigłem nastawnym stosowane
silnika(zadaną przez pilota) przy przewyższają wartości znamionowe o 10+20%/ przy
uitrzymują prędkość obrotową
nika
d i zmianie warunków lotu. prędkości obrotowej większej o 4+5% w porównaniu
zimianie mocy sil obok
zewaętrznej /2-2/ naniesiono z wartością znamionową; ze względu na duże obcią-
Na rys, 196 charakterystyki
częściową /1-1 przy obniżonej wartości żenie cieplne i dynamiczne podzespołów dopuszczal-
także charakterystykę
Bać Pzdop /. Rozruch silnika
k przeprowadza- ny ciągły czas pracy silnika na tym zakresie nie
«©iśnienia ładowania
ustawi enia łopat 4 = 4 JR „ Gdy re- przekracza zwykle 5 min;
ray jest zawsze przy kącie ist: 2 >

został na utrzymywanie stałej

e prędkości - zakres znamionowy, odpowiadający obliczeniowym parametrom
sgulator n nastrojony
n=n, =const, to przy pełnym otwarciu prze- silnika; dopuszczalny czas ciągłej pracy silnika
obrotowej na przykład
wzrost prędkości obrotowej silnika, po- na tym zakresie nie przekracza 30460 min.;
-pustnicy nastąpi szybki
do pokonania bezwładności śmigła zostanie wówczas wyko- - zakres przelotowy, określający warunki długotrwałej /nie-
nieważ
nadmiar mocy AP=P- P śm największy spośród możli- ograniczonej w czasie/ pracy silnika na którym
rzystany
będzie wzrastać wzdłuż krzywej a-b wartości parametrów są niższe od znamionowych
wych. Moc silnika
prędkości obrotowej ny; a następnie wzdłuż piono- odpowiednio : mocy i ciśnienia ładowania o 10%,
nięcia zadanej
zachowaniu warunku n,=const w wyniku wzros-— a prędkości obrotowej o 334%;
wego odcinka b-c przy
tu mocy pobieranej przez śmigło, powodowanego zwiększaniem kąta - zakres biegu jałowego, określający najmniejszą prędkość
ustawienia łopat 4 . Jeżeli regulator nastrojony został na utrzy- obrotową /20425% jej wartości znamionowej/ przy
to zmiana mocy P podczas otwierania przepus- której silnik pracuje stateocznie bez skłonności
mywanie n=n,;=const,
będzie wzdłuż linii a=a b; przy czym największy do przegrzewania; kąt ustawienia łopat śmigła na
tnicy następować
G=V az zostanie osiągnięty w punkcie 67 tym zakresie przyjmuje minimalną wartość,
kąt ustawienia łopat
na charakterystyce częściowej 1-1, odpowiadającej Odpowiednio do potrzeb /szczególnie w przypadku silników
położonym
py /oureślonemu otwarciu przepustnicy/. Przy o dużym stopniu doładowania/ mogą być ustalane także dodatkowe
ZM ładówania
P> aż do Pygąz 749939 /do pełnego otwarcia snkresy pracy: nadzwyczajny, jeden lub dwa pośrednie zakresy
S/8zyn podwy ższaniu
moc i prędkość obrotowa wzrastać będą wzdłuż gra- oksploatacyjne, ekonomiczny itp.
;przepustnicy/
śnięływkj odpowiadającej f = Pax wy Parametry silnika tłokowego zależą od warunków otoczenia
zaicznej charakterystyki
do osiągnięcia punktu c na charakterystyce zewnętrznej. Smig- /olśnienia, temperatury, wilgotności powietrza/. Zależność po-
sxż
umożliwia więc w dowolnych warunkach lotu ustalanie wyżnza sprawia, że wyniki badań tego samego silnika na hamowni
ł:o nastawne
największą ekonomiczność przy jed- wozą się różnić między sobą, W celu umożliwienia obiektywnej
wrartości P i n zapewniających
mioczesnej dużej sprawności śmigła, w szczególności zaś najwięk- voeny 1 porównywania osiągów silników uzyskiwanych podczas ba-

ciąg śmigła w czasie startu samolotu, ań hamownianych przy różnych parawetrach otoczenia sprowadza
sizy
celu racjonalnej i bezpiecznej eksploatacji silnika ię je zawsze do warunków normalnych: temperatury 288 K i ciśs—
|
W
zwane zakresy pracy określane przez wartości 101325 Pa. Do wyznaczania wartości mocy sprowadzonej
| w'prowadza się tak nienim
obrotowej, o©iśnienia ładowania oraz się różne zależności teoretyczno-doświadczalne
| miocy efektywnej, prędkości wykorzystuje
diopuszczaine czasy ciągłej pracy silnika przy ich wykorzystaniu, na przykład:

Wytwórnie silników gwarantują zwykle także określone zużycie po up'1015255,227+-Tg

A Pg "Po 515

350
 wraz z wysokością i na wysokości H=5000 m wynosi zaledwie
Py4 +0,5P, , natomiast jednostkowe zużycie paliwa rośnie w tych
gdzie TĄ
warunkach gają
osiągając Ciąg > 1»1 06 „ Można go zatem wykorzys-
- moc zmierzona na hamowni ;
P ywa o napędu samolotów i śmigłowców wykonujących swe zada-
barometryczne w Pa;
Pais? ciśnienie na małych wysokościach lotu,
/w Pa/ odpowia- nia tylko
cząstkowe pary wodnej
Po - ciśnienie
powietrza otacza-
dające wilgotności względnej

jącego o temperaturze Ta ;
(Fm
aka4
Ty - temperatura powietrza otaczającego» Pw] G
DS 44040
200 doł] 038
wysokościowa :
2.3 Charakterystyka
kok 036

zużycia paliwa
mocy efektywnej P i jednostkowego
Zależność
prędkości obrotowej n=const 034 ,
cj od wysokość 1 lotu H przy stałej 100
niewysokościowe/ lub
przepustnicy /silniki
oraz pełnym otwarciu
915949010 ładowania P2
obliczeniowej Hy
stałym aż do wysokości
mieszanki i =const
stałym składzie
200, _ 4000H[m]
wysokościowe/ i
/silniki
jest charakterystyką wysokości ową. 0
w obu przypadkach, nazywana
zależą głównie od
zużycie paliwa silnika
Moc i jednostkowe wysokościowa silnika niewysokośs-
do cylindrów, ta zaś w silniku Rys. 197 Charakterystyka
gęstości ładunku p wprowadzanego ciowego
ale bez regulatora ciśnienia
bez doładowania lub doładowanego
niewysokościowe/ maleje wraz
to tak zwane silniki Silnik wysokościowy oprócz sprężarki doładowywującej wyposa-
ładowania /są
ś który aż do wysokości
z wysokością. warunkach
żony jest w regulator ciśnienia ładowania,
zużycia paliwa w tych
jednostkowego
ko «AGRRAŃ doj majaca am
Zmianę mocy i
obliczyć z poniższych wzorów: a zmniejszanie dławienia przep-
można Ł
ywu przez sprężarkę doładowywującą za pomocą zwiększania otwar-

: Pu 117 ola przepustnicy odpowiednio do wzrostu wysokości lotu /zmniej-

Sp ap (1 ZP 2"m - 0,11) ssunia gęstości powietrza atmosferycznego/. Na wysokości obli-
H o
ej -/253/ "s%eniowej przepustnica jest całkowicie otwarta, wobec czego prz
e Nalazym zwiększaniu wysokości lotu silnik będzie się aa ai
s zg” wa z
lnk jak silnik niewysokościowy /rys.198/, ponieważ jego ciśnie-
Po-| HA
1,11 = 0,11 >= Ją” hlo ładowania będzie zmniejszać się proporcjonalnie do spadku
PH o
rionienia atmosferycznego.
gdzie
silnika i otoczenia na rozpatry-
+ Ta” parametry Zwiększenie wysokości do której można utrzymać stałe ciś
Py+CjA>PH
wanej wysokości H; nienio ładowania daje zastosowanie sprężarki dwubiegowej. Jej
Silnika 1 otoczenia na poziomie
- Pie *Po 3 pri parametry (006 obrotowa może być zwiększana za pomocą dwustopniowej
morza H=0. prookladni przyśpieszającej między wałem korbowym siłnika i wa-
wysokościową silnika niewysokościowego
Charakterystykę jom wirnika sprężarki, Charakterystyka wysokościowa takiego
takiego silnika maleje szybko
na rys. 197. Moc
przedstawiono
 ilnika przedstawiona jest na rys. i98b. Wyróżnia się ONA LIL
b) tępowaniem dwóch wysokości obliczeniowych By i Bqq' tóre odpa=
25 5 Plkw] władają pierwszemu i drugiemu biegowi sprężarki /niżazej 1 wyko
20 P,(t0*Pa) szej prędkości obrotowej jej wirnika/, Przełączenie biegów pr ę=
1300 żarki następuje na wysokości przełączania BB odpowiadającej
05 1200 j wysokości,
na której przecinają się charakterystyki wysokońciowe
silnika przy nstalonych biegach sprężarki,
050 (kę f100Ę- Przy utrzymywaniu stałego ciśnienia ładowania Pąsconst
GLEWh ]
040 1000|-— rośnie moe efektywna silnika wraz ze zwięteszeniem się wysokości
H dzięki:
030 900 p.[o'h] wzrostowi gęstości powietrza za sprężarką przy małejącej tem
15 peraturze otoczenia, który powoduje wzrost napełniania cylin=
020 800
drów;
010 700 obniżaniu ciśnienia wewnątrz kadłuba silnika, które powoduje
05 zmniejszanie oporów ruchu silnika;
600
0 4000 _ 8000 H[m] - polepszaniu procesu opróżniania cylindrów ze spalin rozpręża-
500 ke] jących się do proporcjonalni niższych ciśnień na wylocie,
e
060 1 Zachowanie jednostkowego zużycia paliwa jest konsekwencją
400 * zmienności mocy efektywu: „, Skokowy wzrost tego parametru na
0,50 wysokości przełączania wynika z nagłego zmniejszenia
300 sprawności
mechanicznej silnika wskutek zwiększenia mocy pobieranej przez
200 040 "on
prąężarkę doładowywującą
.
100 030

2000 4000 6000 800,

K1 PRE Jy[n]

Rys. 198 Charakterystyka wysokościowa silnika wysokościo-

wego
a - charakterystyka wysokościowa silnika z jedno-
biegową sprężarką i regulacją ciśnienia łado-
wania p; aż do wysokości Hop 3
obliczeniowej
b - charakterystyka wysokościowa silnika z dwu-
biegową sprężarką i regulacją ciśnienia
ładowania p; aż do pierwszej / Hr/ 1 drugiej
wysokości obliczeniowej / tg/3
'H. - wysokość przełączania biegów: Ć
P /linia przerywana wskazuje zmianę parametrów
bez przełączania biegów sprężarki/

- 354
 Silniki strumieniowe naddźwiękowe przeznaczone do pracy
w zakresie liczb Macha Map =2+4 wyposażone są we wloty naddźwię—
1
kowe i dysze zbieżno-rozbieźne, Znajdują one zastosowanie jako
cz. III SILNIKI STRUMIENIOWE I RAKIETOWE ły napędowe pocisków kierowanych przeciwlotniczych, celów

Ę cych oraz w mieszanych zespołach napędowych turbo-stru-

ieniowych specjalnych samolotów szybkich. Najczęściej są to

1 gitask stronżyóćóiy tak zwane silniki jednozakresowe /marszowe/ przystosowane do

* pracy w wąskim zakresie zmian przelotowych liczb Macha o stałej

osiągi turbinowych aa: meometrii wlotów i dysz. Rozszerzenie przedziału wykorzystywa-

liczb Mącha Nq> 379,5
Powyżej i ros
/maleje ciąg liczb „cha bez obniżenia osiągów silnika maga
g regulacji
£
pogarsz ają się intensywnie
ników odrzutowych przedsięwzięcie skompli-
rozdz.3.2/ i ich wy- ótów jak,i dysz wylotowych,co stanowi
zużycie paliwa — por.cz.l
nie jednostkowe osiązi i nie zawsze uzasadnione /np. w przypadku jed-
me ało celowe. Lepsze j owane, kosztowne
obszarze staje się
korzystanie w tym
silniki strumienio— norazowego silnika/. .
liczb Macha wykazują
w wymienionym zakresie
i hiperdźwię- Silniki strumieniowe hipordźwiękowe obliczane na działanie
one na naddźwiękowe
we, Czielą się
Macha Mag> 576 maję znaczenie perspektywiczne,
bach
łkowe, WSZ
stkie
trumi eni
wymienione redzaja wykorzystują efekt sprężania
spala-
przy Wlicz
związku z powyższym dalsze rozważania dotyczyć będą sii-
wlotowego oraz reakcję
dynamicznego Strumie a powietrza
gł |
atmosferycznym. ów strumieniowych naddźwiękowych.
w tlenie zawartym w powietrzu
nia palt wa
ustępuje turbinowemu sil- Najważniejsze zalety silników strumieniowych to prosta
,

i brak wirujących podzespołów /za wyjątkiem układów

osiągów,
BIĄĘ .
Nie znalazł on ! też prak- konstrukcja
Mięlen możliwych
w £ em l
nisRow
umożliwia podwyższenie wartości temperatur ro-
zastosowania Jego zoożewe zanilania/, co
jest
tycznego
silnikiem
Jedynym
pulsującym
wyjątkiem
/re alizująca spalanie w przyb=
boczyc krasie jest
h ; spalin agnawet do 2300+2400 ;K, Ich5 wadą niemożliwość
odmiana zwana h
y znie silnik
ci dzięki zastosowaniu zespołu m wlo-i wytwarzania ciągu w warunkach statycznych raktyc
liżeniu przy stałej objętos
nansowej rury wylotowej/, Wwy”
Fozpoczyna wytwarzanie ciągu dopiero przy Mag> 0,541,0/
1 zaworów zwrotnych oraz r< saimolotów-poci5 ków oraz duże jednostkowe zużycie paliwa przy małych liczbach Macha.
a łowy niemieckich

końc
świato i /rys.1
V-1 w

1.1 Schemat, zasada działania i parametry

la rys. 200 przedstawiono schemat silnika strumieniowego

pluldźwiękowego z zaznaczeniem jego zespołów, przekrojów chara!

lerynty'rnych oraz zmian parametrów podstawowych wzdłuż dłu-
z z ź
u przepływowego, W porównaniu ze schematem turbino-
"ouo milnika odrzutowego nie ma w nim sprężarki i napędzającej
się bowiem, że przy dużych liczbach Macha
ją turbiny. Okazuje

sprą4* wlotu:

199
, pulsującegzo Sa -pocisku V-1
KE WL AL PYSA W1
Pę By dyn
komora
rezonansowa Pą
4, — ze8S ZAWOTOW

- wtryskiwacz paliwa; 6 -— swieca

zwrotny
zapłonowa
 *qoiuoTuqosopo aTuzołqofaiouo op ezoTBu waTuez0070 udaja 44
-efufa nrodrurmod Kzad tmojoqTKm szsAp F q0Tm zozud Aldo l
., TA I "ja
/ AL i
mez%1ds nypedkzid m4ńą m sof eqdTluTTs zd1ds/ 010014 am” v4440j]400
eiutzdaids aTuApef nruejskizaioyAm Kzad trosoumeids totfETEMVHWY 4
OBemMOTUSTMNIJTS EYTUTTS nSaTqo BTUBMOZTTESJZ TOSOMYTTZOW vfojujsl
00Z *SAH

Ozzy po Azsatzood a7 'ufnzeyAm IT9GEJ M 8Uu0200734 ŁA GBA

PHOĄ

POŁ
SOŻE
RA R!P99 0 (e88
ZZA 0 DRE ZARZ —--
act u Ró 0
ED0 0 I
"SD 6
PS W Zn
d

!ST6 6E !755 SĘ ISOC

RTATe | JOPO L
POR | a
938 r r E2P FT | „L=
TM„al
zelo
| 060 we
625 IS£8 on IA ZBO T zesz ło uzg
IST IEEL 96 p roo L | 068 T |-287 r I M |

BTUeTUMI1S
Po 3TMZPPBU 4 410TM="NA
; ŁY 0 I 08 0 TOT EN
! 838 '0 I
rz ere PAT a TW |
06'0 | 86/0 4 86'0 | 9
Pee ZEE ZE == kar m e c Eck =nn== sM] |

ś $AMOĄSTMZPPBU
i 4 I 4 | « I 4
OSW. I 4 i 4
OCZY. s 1ASOŃEJ 1. I Hp |
tm mmm ds mm 0 0 0A 0000 aa m 0
(OEZwi "GI SG I 1 |
La 0 nl a Ma kk +=

-
: vUÓWJĄ
QZOTI
ł 1 UNTTA
1IT%4 ©.P
ELE /*ĘpPEdO
łP Jso1d tupof Busoys
SO) t©upaf/
t (amoruoz
] A06pi
TIeJ foufompod o ua30Tm mAmoydTMZPpeu z OSOMOTUSTUNI1S BYTU l
/98 A19zm — Y / odomoolozm n5arqo feuzoTum.I04 Tosou:
eTutzdids nsoJ01d MOITOUCEZEd TOSOTAICM OUOTME4SOZ TI*GEJ A
*/3-74 0Tzperyn m qTQz *"SAA eu KuoraB?spozaid/ KĄSTMAZODZA T /n-il
8]ZDRZĄN m ETOZ *"SAA tu KuoTiaeąspozaid/ KKMOOAOZM :05OMOTUDT
byTUTTs rJorqo

oJenoTueTumiqs eqxTUTTs oJomo4ĄŻTM7Ppeu +swoyog

t(eu peąsod tues BĄB? KE MOA1OLEAIEd YUJAUZO1T
boowod ez autruseao ©zyB3 OUo 1sop *OoŻ6M03RZAIPO CYTU[IS 039
=1ną erueztTzp /e*T *"zpzo1 T*z0/ znf ofouemAsrdo op euqopod 180
vTuezÓó1dZOJ S8TSAJOJd m KuTq1iną I eruezdads 8T1S900JId m TyAtzd1d
nęeTzpnu moTyeiq ezod ofomoTusrunijs PĄTUTTS oTutzeTza */*q*t
*zpzoi r*zo*Iod/ eyotey Aqzori zedo yuońmoTuszio9pn TEJ Aqzor
npsłąn *njoru ogomomirdozaid NIPUBY At 910do po Azoftz TA Pu

śexnjeioduej-J ££okTumri-ooefnrozT uex1ye-2 ferueruord 4Tuzo94

0%40zm om Aotfnd3ąskm T x
Hą SFOOTM 9M RETUOZA13TdSż ETUOTUSTO qeq
x
Jjuu(zozodsy *CTosoumea1ds tot[felBaeptez z tytuTrs ogoauzoTiuewu

?
"107 n/ojqo
rą vTuemoZTTERSJ1Z Op 20%(BZ9JICE4SAM
YI FOSOJJB" Da cznp LSI
a H
d r

$ MTTEd Z08MTĄS fKząm=dm $emoTuszrepn eTej wokfeykmez appedo4soxd- z śemoru

to rus TugTo-d
LX
X
(Boa gig * 1) = p = e
ć sdI

3
i Auzoruwukp z31ds 3sof woTyjupełys uAxsoOme?spod odoac

gn 15-416
—97Z18 pn €Tej eugoyc="x (emoqoTAm wzsAp=q $8TueTeds BIOMOY-SY

= P d AT do
 w związku z czym /rys.201b/ można przyjmować:

/a/
/254/
J

£
4
aJęcj
raf
Obieg silnika strumieniowego /podobnie jak turbinowego

oaz1
silnika odrzutowego/ wytwarza nadwyżkową pracę dodatnią, zwaną

pracą użyteczną obiegu Lv* Analogicznie też do rozważań prze-

T Amd
prowadzonych w cz.l rozdz iał 1.2 przyjmuje się:
« x
Je
Sa lisa izy /prr /Pra

9TZPBŁY L n m /8/
*
1 1
9 2 uns bać zion EG GE /255/
'ob izy prr (er 14
l PTs /prs lZg

"r
praca izentropowego Sprę-
/ RZADCH Fi 22 ZE
b

AMOOIOZM
$
żania /pole H
a-H — na rys.201a/ ;
praca izentropowego roz-

prężania /pole o Piw

;ogomoTusTmuąs
5, zoHea=b-4, „0 na rys,

201a/ 3

sławie 1e
eXTUTLTS
s-q sTzpezAn M

n lpr7LTy 2 k,
z z i i PPP =KóĘ sprawności
r V.= C
izy P3 8 H 2 procesów
rozprężania
1386 TQ0

i spręże-
nia 5
a
ł
oz

*
*8ŃH

= (1-- na i. (2;4 K24oox) A PE RSZA

q L1*
1%

2 (> 41005 lub Ma 2

= 0,09+0,20) ;
H
 - ciąg Jednostkowy — .. -5- , który po założeniu Mah i
ż a, ź z Iana i OMNYCĆ h
st łych ternmodynar! czny
k - współczynnik uwzzlędnicejący
P.= Pą może być przedstawiony wzorem:
powietrza i spalin; 9 34
/k i R/ w ©
rzymuje
otrzymuje się ostatecz7nie: ; Z kA
k, c V H
= ai: + vZ Vy VH ERA (-SURAFAM
APR kładł Dba
s sVH - =
kó 7

1 © ) mnnmmmnnamema m | /256/ Przy cż =2000 K i Mag =2,0 SAM się k = 700 GEJ
1 s
e
energii czyli wartość porównywalną z osiąganą przez turbinowe st457%A
obiegu zużywana jest na przy 'rostykinetycz- odrzutowe,
Praca użyteczna
: 3600 %
nej strumienia czynnika roboczegoż jednostkowe zużycie paliwa - C= ———— czyms
przy
2 2 BJ Wk
1 95 7/8
= nne /251/ 24,
uj
ob 2 Kota,
wzoru 256 wynika 2 zależność pracy użytecznej ŚKS E
Ze
jest:
obiegu: li, 2, pk fora * Przy tym spręż
obiegu Cd paranetrów
aiłnika (I "będący jednocześnie sprężem wlotu;
= o = 1+ -zMay i ostatecznie

TER z"
is "EL wl (1 + Mia
1.
cd ści A= jie Kaj) i
Macha Maj, = TER czyli od prędkości C.= PR
zależy od liczby
Ostatecz mie więc pracę użyteczną obiegu
V wysokości
i H lotu, We
H ż i
warunkują 7 a> wszystk : tempe-
1 ob silnika strumieniowego Przy May, =s2,533,0 1 K,jofnostkowe zużycie paliwa
przed dyszą T A /lub A = km /,PreA dkość26 Va i wys+50
ratura spalin lTni!
Ilsa strozieniowego
str"rienloweg UŁO
sięga wartość
wartos C= w . Rooćów
0,232+0,18NĄP rwa l-
lywa
może zastę] pować współczynnik nad-
kość H lotu. Temperaturę e nn z osieganą przez turbinowe silniki sdłiwtowo 4 dopalaniem.
miaru powietrza ok, gdyż: Masy.jednostkowe i ciągi czołowe silników strumieniowych
W 2 2% by kilkakrotnie mniejsze w porównaniu z wartościami osiąganymi
a * m % e:c u z. (i k=1
- >, CKS 0 u /259/
K weż
przez analogiczne parametry turbinowych silników odrzutowych.
4 2
O1ęCyn t pm Sprawności silnika strumieniowego wyznaczają zależności
tukle same jak w przypadku turbinowego silnika odrzutowego.
- współczynnik wydzielenia ciepła w Komorze
Ę = 0,8830,95
spalania ,
wynika także, że przy Vy silnik nie jest
Ze wzoru 256 1.2 Charakterystyki silników strumieniowych
pracy użytecznej obiegu > o , 8 więc
w stanie wytworzyć ÓW
nie jest możliwe także jego działanie w tych warunkach,
Zgodnie z ustaleniami poprzedniego punktu parametry sil-
silnika strumieniowego nie różnią się
Podstawowe parametry =
nika atrumieniowego zależą od 14 (X), Vp TE przy czyn
ju? /cz.1 rozdz. 1,2/ narametrów turbinowego
od rozpatrywanych nie może on pracować / Lp" /., W związku
Prey Va” 0
silnika odrzutowego. Należą do nich:
s tym charakterystyki silnika strumieniowego rozpatruje się
silnika - K= s[(1+7)e_- Vy|+ A, (Pp s "Baraż wszystkie wylącunie w locie (1470) , a należą do nich:
- ciąg
uproszczone postacie tej zale? żności;
 charakterystykę regulacyjną siłnika ze zmiennym polem minimal-
- charakterystyka regulacyjna;
nego przekroju dyszy wylotowej A> , co uwożliwia utrzymywanie
- charakterystyka prędkościowa;
stałej wartości względnej gęstości masy strumienia a(A,) =conSst
- charakterystyka wysoxościowa.
w przekroju wylotowym z wlotu silnika /stałości masowego natę-
zaieży od przyjętego programu
Przebiey charakterysty
/mar= żenia przepływu powietrza — m=const/ podczas zmiany temperatury
jednozakresowych
regulacji silnika. W przypadku silników
* * 5 do wzros-
regulacji: T, /wzór 260/. Zwiększanie T, przy h=const prowadzi
sa wożliwe następujące prograuy 4
szowycn/ ciągu K=hkj z jednoczesną
ciag/; tu PE Ves , a więo także
= const /zapewnia największy
- Wy: H)
pracy komory koniecznością powiększania pola A> /wzór 260/, Przebieg zmian
- dy A) const /zapewnia statecznosć
1" VB przy
jednostkowego zużycia paliwa C. w const SQ „addst
spalania/; *
ż wzajemne relacje q, łonst n* żo, oraz
/zapewnia stateczność pracy wlotu/. zmianie T warunkują
- A, bia )[y,, 1] =const j LJ : o ji 4
ZCHŻ a jednego parabetru np. © zachowanie się sprawnośc ogólnej Ę /rys.202/. Brak asiicż1
Należy zauważyć, źe rezpulowanie
pociąga pola Ar prowadzi do zmniejszania się a(X,) /a więc i b/ przy
paliwa do
dopływu komory spalania/
/za pomoca dozowania > 4
, czego konsekwencją jest wolniejszy przyrost
oxreślone zmiany pozostałych parametrów A ji Ją „ Pro” wzroście
ża sobą Z
Zi mę wartość Ccią- ciągu K i groźba utraty stateczności pracy wlotu silnika.
t 2 iiajaący największą
graw regulacji T,= const
ziian
(Az)
zakresie
i
możliwy do zrealizowania w szerszym
gu nie jest
zapisanego dla przek— —
Istotnie z równania ciagłości
liczb cia.

i kr=kr otrzynać można związek:

rojów 2-2

const I "Uax" /260/

t<

< ; tla
licz-
j E Tą =const przy ialejącej
z «tórego wynika, zachowanie że
£
T g / doprowadzić musi do obniżenia
bie Macha /teuperaturze
strumuienia a(%) i utraty statecznoś—
wzelędnej gęstosci uasy
w tych warunkach ą(A2)= const
ci pracy wlotu. Utrzymywaniu
temeperatury q* , a więc i spadek
towarzyszyć musi obniżanie
zakresu 1iczb Macha wewnątrz które-
ciągu silnika. Rozszerzenie
wysokich osiągów silnika, wymaga
go możliwe jest utrzymywanie
złożonych programów regulacji na przykładz
bardziej
/metodą dozowania dopływu paliwa/ i ą(A,)=const
+) sconst
minimalnego dyszy — Ar [ne
pola przekroju

©
/metodą zmian

=
zgodnie ze wzorem 260/.

[
- przedstawia zależność ciagu K
Charak terystyka regula cyjna
a ma
m m wm i ma
£
|. mw ma lm m wma dm a m

zużycia paliwa Cj od teuperatury spalin 4 4

i jednostkowego
spalania przy stałej prędkości VA Mag
na wylocie z komory
oraz założonym programie regulacji. Ponieważ
wysokości H lotu
i
spalin T
x
jest zmieniana metodą dozowania dopływu ami
4 min zz4ek R
Bmax '4 56
teuperatura A

więc
z
niekiedy
2 Ą a
nazywana bywa także
spalania,
4
do komory
.
paliwa
przedstawiono arakterystyka regulacyjna silnika strumienio-
charakterystyką dławienia. Na rys, 202
0 z naniesionywi zuianami sprawności
 Uzasadnienie przebiegu zmian Cj uzasadnia zależność:

i jednostkowego zużycia
13
paliwa ĆjH od 1 1
prędko ci Kod
lotu r 1
Vy(F2y )
za Pa
na ustalonej wysokosci H przy założony programie regu Jr"v"*
przy dwóch prog
u J Cxs'u ej
Na rys. 203 przedstawiono taką charakterystykę
* i ź , .
/linie
Przy Maz 0 i k = O jest C.= +o*. Początkowy wzrost liczby
T =const /linie ciągłe/ 1 olLs=const
ramach regulacji!
4 , któremu towałzyszy warobt kj i zuniejszanie q.= z]04-17)
przerywane/.
doprowadza do szybkiego obniżania Cj aż do osiągnięcia WETA
Map = (0 silnik strumieniowy nie wytwarza ciągu
Przy przy dal-
nej wartości przy May =2,543,5, Zmniejszanie się kj,
w przedziale May K0,3-0,5 jest on także znikomy
K=0, a Cj, którego
zwiększaniu Ma wykazuje decydujący wpływ na
tego przedziału powoduje szybki wzrost
Dopiero przekroczenie
wartość ponownie rośnie aż do osiągnięcia ya + oo przy kjs=0,
K aż do osiągnięcia ich największych wartości /przy
kj i
Bardzo duży wpływ na przebieg charakterystyki prędkościo-
K największe wartości uzyskiwane są w przedzia-
eż =1000+2000
i t LK ks : woj silnika ma przyjęty program regulacji silnika. Dla obu sil-
22 ,
*=1,6ż2,2 32 at przy
"hi
łachzż ać gaz PY kaA natomias
ników o charakterystykach przedstawionych na rys. 203 przyjęto
zwiększeniu liczby ia towarzyszy szybki
May =3-5/, Dalszemu
znamionową /obliczeniową/ wartość liczby Mag =3,0 przy
wartości kj i K, które zerują się w zakresie Mag =5<5,5.
spadek
wynikaj z szybkiego
T4 =2000 K 1 ot 21,5.
Różnice w zachowaniu się tych parametrów
W przedziale May < 3,0 , w którym TĄ przy oł =const
wzrostu natężenia przepływu powietrza m podczas zwiększenia
zmienia się nieznacznie /por.wzór 259/ przebiegi zmian względ-
początko-
p . z

Kay , który
+
podtrzymuje przyrost ciągu K=m kj mimo
nych wartości K i Cj różnią się także nieznacznie. Powyżej
wego zmniejszania się wartości kj.
Ma, > 3 następuje szybki wzrost 14 przy dA sconst /wzór 259/
| intensywny przyrost ciągu K. Natomiast ciąg K przy n* =const
po początkowym wzroście i osiągnięciu największej atóęc A przy
IG”
Mag =44,5, maleje szybko do zera. Odpowiednio do zmian ciągu
K zachowuje się jednostkowe zużycie paliwa Cj.
2]:

Charakterystyka _wysokościowa_ - przedstawia

| jednostkowego zużycia paliwa Cj od wysokości lotu H przy
o
==

uatalonej prędkości VH (Ata, ) i przyjętym programem regulacji,

ble różni się ona w swym przebiegu od charakterystyki wysokoś—
0lowej turbinowego silnika odrzutowego. Na rys. 204 przedsta
wiono charakterystykę wysokościową silnika strumieniowego re-
kulowanego przy A =coust, której przebieg potwierdza sformu-
lowany wyżej wniosek, Na wysokości H=11 km ciąg silnika jest
134 razy oniejszy w porównaniu z ciągiem rozwijanym na wysokości

do B2$ 8 Mg
foody N=0, natoviast Cj jest jednocześnie mniejsze o około 20225%.

Rys. 203 Charakterystyka prędkościowa silnika strumienio—

wego przy znamionowej liczbie; Maq=3,
— linia ciągła - regulacja E =2000 Ksconst;

- linia przerywana - regulacja oł =i,5=const

 Silnik rakietowy jest urządzenieum przetwarzającym wyjścio-
wą postać energii na użyteczną pracę ciągu. Jego cechawt specy-
ficznymi są?

- wytwarzanie ciągu w sposób bezpośredni /wspólna cecha

wszystkich silników odrzutowych/;
- korzystanie tylko z zapasu energii zmagazynowanej na
pokładzie napędzanego statku latającego;
— autonomiczność działania,rozuniana jako niezależność
od ośrodka otaczającego /silnik rakietowy może pracować
zarówno w granicach atmosfery ziemskiej jak i poza nią
aż do próżni kosmicznej włącznie/,
Dalsze rczważania dotyczyć będą wyłącznie silników rakieto-
wych stosowanych w samolotach, które aktualnie jako wyjściową
c energii wykorzystują wyłącznie energię chewiczną zawartą
w rakietowym materiale pędnym, w związku z czyn nazywane Są one
także silnikami rakietowymi chemicznymi /w końcowej fazie ba-
ntalnych są próby wykorzystania enerzii jądrowej/,

025 5 40 il Hkm
AŻ: Podział, schematy, zasada działania oraz parawetry
Rys. 204 A. cą wysokościowa silnika strumienio- silników rakietowych lotniczych
wego przy Ay53 i regulacji 1 =const

podział silników rakietowych stosowanych w sa-

społach napędowych przedstawiono na rys. 205,
2, Silniki rakietowe one rzadko jako główne zespoły napędowe samolotów
Lyłko w iostkach eksperynentalnych/, Najczęś ej natomiast
Silniki rakietowe tworzą specjalny rodzaj napędu w grupie Je jako silniki startowe na stały materiał
silników odrzutowych stosowany: okrotnego działania/, silniki startowe na ciekły ma-
- w technice lotów kosuicznych do napędu ci
rakiet i jazdów
pojazdó lokrotnego działania/ oraz silniki wspomapa—
kosmicznych; ewa materiał pędny/. Te ostatnie zwykle o regulowa—
- Wbroni rakietowej do napędu pocisków rakietowych różnego charakteryzuje uniwersalność wykorzystywania /podczas
dzaju; . iiają rolę silników startowych, w locie zaś szczegól-
— w lotnictwie jako główny /rzBdko/ lub potocniczy /najczęściej/ 'sokościach wspomagają zespół napędu głównego
napęd samolotów, BE
Należy zauważyć, że nazwa "silnik rakietowy" 8 jest ym przypadku silnik rakietowy zależnie od wykorzys—
związana z żadnym jego charakterystycznym zespołem /jak na : pędnego może się składać z dwóch po tawowych
przykład silnik tłokowy, turbinowy itp./ lecz pochodzi od nazwy

"rakieta", którą określano szczególny rodzaj obiektu latającego ilania — spełniające > rolę zasobnika przetwa—
rzanej energii i re go wszys—
tkie funkcje regulacyjne;
 tycznej strumienia wylotowego:
tworzącej objętość roboczą silnika. 03
- komory silnika -
na stały materiał pędny
w przypadku silnika rakietowego
a Jego rolę przejnuje ładunek /261/
unład zasilania nie występuje,
ziarna wieści się we wnętrzu
materiału, który w postaci
stałego
komory spalania silnika,

Silniki rakietowe
lotnicze

—
Silniki na staly elniki na ciekly
ł material pędny
| material pędny
l
I
A Silniki napędu
| tlniki startowe glownego
I
I
l
$itniki napędu
I pomocnieżego
a Stlniki rakietowe
e jadrowe
Silniki
startowe

Silniki
wspomagające

205 Podział silników rakietowych stosowanych

tys.
w lotnictwie

silnika rakietowego jest bardzo prosta.

Zasada działania Rys. 206 Schemat ogólny i obieg silnika rakietowego
w materiale pędnym wskutek egzoter- wraz ze zwianą parauetrów wzdłuż jego komory
Energia cheniczna zawarta
- silnik rakietowy na stały materiał pędny;
przekształcona

BAOTD
reakcji spalania lub rozkładu zostaje silnik rakietowy na ciekły materiał
micznej pędny;
spalin ,ta zaś z kolei dzięki procesowi obieg rzeczywisty silnika w układzie pov;
w entalpię gorących
- zwiana parametrów: ciśnienia/p/ tempera-'
się w energię kinetyczną strumienia
rozprężania przekształca tury /T/ i prędkości /e/ wzdłuż komory
pracę ciągu, Na rys. 207 przedstawiono E silnika;
wylotowego i użyteczną
USk > o. silnika; Uzs — układ zasilania;
w silniku rakietowym.
blokowo łańcuch przekształceń energii zp układ zapłonowy; Sw - struwień wylotowy
em jest umowny obieg rzeczy wisty /rys.206/, którego
Jego wyniki
się na wytworzenie energii kine-
praca użyteczna Lób zużywa
 rartości w tabeli świadczą o ty że pracy silnika rakie-
toweg ęozzozW 0) , ; sy
Energia kinetyczna Użyteczna
Minierznn
0 towarzyszą bardzo wysokie temperatury Ś pły
£inergia chemiczna Entatpia praca
i prędkości wypły
az
matericiu pędnego
€
spalin SĄ strumienia wylotowego
3
Mabi
UGU
stosunkowo wysokie ciśnienia panujące w komorach
ł Do podstawowych parametrów silnika rakietowego zalicza się:
| 4g_Silnika_K - będący
Fyrotermiczna | | Proce$ RJ nika odrzutowego osiową
podobnie jak w przypadku turbinowego
składową
reakcja spalania m rozprężania wypadkowej wszystkich sił
I hodzących
)'ochodz:e re od ciśnień działa
lub rozkladu śni Ą i jących na wewnętrzne i zewnętrzne
powierzchnie komory. Ciąg jednej komory wyraża się zależnością:
Rys. 207 Schemat przekształchnia energii w silniku
rakietowym
". m; cp + Ap(Py - Pp)” /8/ /262/
paranetrów wzdłuż długości konwory zaznaczono na
Zmianę n_ - Sumaryczne natężenie dopływu składników materiału
natomiast najczęściej spotykane ich wartości w cha-
rys. 206, pędnego w kg/8s; parametr ten jest podstawowyuw
punktach obiegu /przekrojach komory/ zamiesz-
rakterystycznych składnikiem określającym wielkość ciągu,
czono w poniższej tabeli: Podobnie jak w przypadku turbinowego silnika odrzutowego
0145 uzyskuje największą wartość /K=X żę? danych warunkach/
przy pełnym rozprężeniu spalin /gdy Pp=
Rodzaj materiału Parane tr Uwagi P Zs
pędnego W lotnictwie stosowane są niekiedy sliniki rakietowe zło-
żone z kilku
kilki komór,
Ś a wówczas ciąg
i sumaryczny Kz 3
p,=/45:120/40 Pa Istnieje tendencja
materiał WwZrostowa z
Ciekły
z 5 K
pędny R
z” 2: K,
£dzie
aż
% =250023500 K K, - ciąg pojedyńczej
| m m m 0 a 0 + komory;
spotykane są więk- Z - liczba komór.
©72000+3500 m/s
sze wartości Ciągi silników rakietowych cechuje bardzo duży rozrzut
©
zależnie od przez- wartości /od kilku N do milionów N/.
Py=/0,41,2/10'Pa naczenia silnika
Ciągi lotniczych silników
plartowych i wspomagających zawierają się w przedziale
p =Pa=/10$300/40
Pa istnieje tendencja
ograniczenia wyso-
15000 N, przekraczanym tylko w przypadku gdy silnik
iakletowy stanowi napęd główny samolotu,
Stały materiał kich ciśnień
pędny ciąg uzyskiwany z 1 kg masy
Ty=2200+3200 K iuateriału pędnego przepływającej przez silnik w ciągu 1 s
| oharakteryzuje zawartość energii w materiale
€y51800+2600 m/8 pędnym,
m 0O O A A A A MA MA A O K p ?
od przez= ARR k
zależnie
Pp=/0,4ż1, 2/40”Pa naczenia silnika ks ma 2 na = AŻ. /H /
n+a
z 1 +e wia
pom
kdvio ń

D Ś0,05ż0, 06 (0,10) - względne zużycie materiału

pędnego na cele pomocnicze;

372
373
'
 ciąg jednostkowy
Ł rozważań przyjmuje się:
= ci: w celu uproszczenia
W dalszym
/ K
Zę= /263/
>= ma;
ające prosty
prost związek
iązek ze współczynnikiem nadmiaru utleniacza:

silników rakietowych samolotowych

wartości kj
Aktualne
J dY). /266/
wynoszące: pędnych
ciekłych materiałów
- kj=1800+2500 w przypadku
osią-
prac cujących w próżni kj - teoretyczny stosunek składników zapewniający całko
/w silnikach rakiet kosmicz
nych
rzyzł i wite i zupełne spalenie paliwa, Zależy on wyłącznie
ga wartości dochodzące do 24300
od sk ładu chemicznego uateriału pędneg
- w przypadkach stałych materiałów
- kj=180042400/2800/ REJS” 3
3 + 8H O
p p
w
pędnych;
osiągane przez turbinowe ddC 3
8H,
u Ż2-krotnie wartości paliwie
przekraczają =

silniki odrzutowe z dopalaczami,

niezbędną do nateriałów pędnyc
m - określa masę konstrukcji
masa jędnostkowa J jiateriałów pędnych
R
vy
.
=0,4+0,9.,
a

*
wytworzenia 1 N ciągu? X
IKOSĆ charakterystyc zna © - ocenia doskonałość sLos«

s Ma_ka 0,015
= 0,+00 /ĘE materiału pędnego?ł
i K
napęd np. rakiet kosmicznych
w dużych silnik ach tworzących
i wykazuje tendencję zniż-
m =0,0012+0,0015
m. zmniejsza się do
DZA wśród poznanych
naj- i = M -17
kowąj. Silniki
i, (cj= Th EŻ = 0,41+0, 20063146 Nar Lo ©
niższe masy jednostkowe,
rakietowych
|
parametrami w silnikach
wymienionyii eżna wyłącznie od rodzaju i składu /
Poza wateriału »
dn
102 /
/R/a
wśród których najważniej= x
się specyficzne parametry; zależy od
wykorzystuje etr c z dokładnoscią do 2 5 nie ci snienia
*
sze toż ciej jest zawarty w przedzia le c 15 2500 m/s
i
© char axter yzujący skład
współczynnik nadmiaru utleniacza ży ażyć,
2 zauważyć że do oceny ekonomicznej strony działania
spalanej mieszanki palnej: ilnika rakietowego nie wprowadza się oddzielnego parawetru
pe . cb

M
o = gzu
jadnostkowego
ego zużyci
zużycia materiału
Le pędnego/,
ż ponieważ
i reprezentuje
/264/
ją oląqg jednostkowy kj. Istotnie jest :
ut

s»gdzie udział w spalaniu;

- masa utleniacza biorącego
Mu

Mut - uasa utle niacza teoretycznie niezbędna do całkowi= i

tego i zupełnego spalania paliwa.
wynosi © =0,730,95 W przypadku
Zawsze qą 1 i zwyLle
i O[ 4£0,1:0,5 w przypadku stałych
ciekłych uateriałów pędnych
niź © wykorzy ystuje się pojęcie
materiałów pędnych, Częściej
4, charakteryzujące także skład mieszanki:
stosunku składników

315
374
 3)
) i
l )
I ( I
J 11 I
m GUL , I )jsa I
AM DO AZDTŁ c u W
1449 11074ĄYE i rq 1 Ouof
a 2
|SU0D |
I
10147)
1 pol MN
]
i
(I l
1.2
3
z
I... I
A i
U1 1 ]
41
lI
1 ł A 161
I ) Lo
1 ; 7
, I I C©ŁM 1
l
i u1 i
TT | ) »1
 OCEN ros
Ksk _f

20|-— ETEDA CZY" | bleee4 Z j/ IK kr D

nioo

RCA
RZ OOOO
KANI CPEY Na

W
A
l
A
RA
Rys. 210 Schemat silnika rakietowego na stały materiał
H km pędny
Ksk-komora silnika; Dk-denko komory; KS5-komora
spalania; Dw-dysza wylotowa; Z-ziarno stałego
wysokościowa silnika rakietowego
Rys. 209 przebie zi Ko! tjo materiału pędnego; I-warstwa inhibitora /sub-
1ą zaznaczono
3 oznaczają kolejne stopnie stancji uniemożliwiającej spalanie na niepożą-
j,
cyf
układ zapło-
ma

natomiast danej powierzchni/; Uzp-elektryczny

1

regulacji ciągu/
nowy; Wł-włącznik zapłonu
procesu spalania, Rozpłomienienie ziaren powoduje zapłonnik,

rakietowe na stałe materiały pędne umieszczany niekiedy w denku komory, Rozruch silnika inicjuje
2.4 Silniki
zwykle elektryczny układ rozruchowy,
2.1 stosowane są naj-
poczynioną w punkcie rakietowy na stały materiał pędny wykazuje następu-
Zgodnie z uwagą Silnik
jednorazowego działania, podwie-
częściej jako silniki startowe
| Jące zalety:
płatowca i odłączane od niego
szane z zewnątrz do konstrukcji
rakietowe na stały - posiada prostą konstrukcję pozbawioną części ruchomych oraz
startu. Prymitywne silniki
pó zrealizowaniu
od dawna dały początek rozwoju technice oddzielnego układu zasilania;
materiał pędny zuane
| pędny
rakietowego na Stały materiał - cechuje go natychmiastowa gotowość do działania;
rasietowej. Schemat silnika
Tworzy Zo Komora silnika złożona
przedstawiono na rys. 210, - nadaje się do długookresowego przechowywania w przedziale
strony denkiem,. z Urugiej
spalania zansniętej 7 jednej
dory czasowym,w którym materiał pędny zachowuje stabilność fizycz
spalania mieści się ładunek
lyszą wylotową. Wewnątrz kowory
za ną i chemiczną;
ziaren /od jednego do kilku=
uateriału pędnego * postaci
stałego
racji geowusetrycznej. Osiowern przewiesz- dużą niezawodność działania sięgającą 99%.
nastu/ o różnej xonfi
przeciwdziała KORA AI O Lratowa Do wad silnika rakietowego na stały materiał pędny należą:
czeniu ziaren w tierunxu dyszy
pierścieni zwana ruszteł!, który
lub złożona ze współśrodkowych otosunkowo niska wartość zapewnianego ciągu jednostkowego;
resztex spalanego wateriazu pęd
jednoczesnie ogranicza wywiary wynikający z ograniczonej objętości komory;
krótki czas pracy
zwłaszcza w końcowej fazie
prze strumień spalin
iego porywanych niezaplanowanej z góry zmiany ciągu silnika
brak możliwości
i trudności wyłączenia go w dowolnej chwili,

379
378
 wynoszącą+

stosowa-
— Wz 1,5+15mn/8 —- we ot
przy,oadiu
1 materiałów niejednorodnych
decydują własności
osiągach silnika
wszystkich Paz
=
0 złożony przy p = 70 -107
który charakteryzuje
uateriału pzdnego; - W= 5+30mn/8 - w przypadku materiałów jednorodnych
uezo stałego
on Wws dwóch postaciach?
występuje p = 100-107 Pa,
*
suiad chemiczny.
y ro”:wór dwóch podstawowych | przy
odny; tworzący koloidaln
- juno jednor nadmiar tlenu e ABYRROŚĆ spalania zależy od trzech podstawowych czynników:
/ związku zawierająęcezo
sułudnikówz nitrogliceryny za- ciśnienia, temperatury początkowej ziarna i prędkości opływu
/związku
a/ i nitrocelulozy
i spełniającego rolę utleniacz ro=* spalania z
ziarna ają
i ć określaj ją
j wyłączni —
i spełniająceg0 powierzchni
A

r pie rwi stk ów paliwowych

wie raj ące go nad oia pro- wiadczalne :' a głenżoł:
jest także
odn y materiał pędny nazywany
lę pal iwa /; jed nor

chem;
ną mieszaninę krystalicz-
niejednor odny; tworzący mechanicz RAR. kp p" £e.)
- jako /azota ny i nadchlora- : /210/
bogatych w tlen
nieorganicznych
nych soli
ny/ oraz substancj
i palnych tworzących jednocześnie
żyw
lep
ice
iszcze
natu- goa X) (ez)
czuki, asfalty, kau
składników /smoły,
dla całości
syntetyczne Enz
ralne i
metodą wytłaczania, kn. Pierwszy
ż bę ze wzorów
: w £270 zachowujej żnoś
ważność w zakresie ciś-
forwowane SĄ
Ziarna o małych rozuiarach prawa
do komory spa— , P< 150)10 Pa i nosi nazwę potęgowego
/niekiedy wprost
duźe metodą odlewania
natomiast spalania,
» drugi zaś jest słuszn y w zakresie
c wysokich ciśnień
lania silnika/.
zależność: $>(100+150)40? Pa i bywa nazywany liniowym prawem a.
spalenia,
! objętość ziarna wyznacza
47.14y Ps
le wzorach 270:
n - wykładnik potęgowy zależny głównie od rodzaju materia-
Y = Limp_ = He = BIĆ Ń
łu pędnegog;

F fm $ mp — n=0,720,8 dla jednorodnych materiałów pędnych;

- 0=0,1ż0,4 dła niejednorodnych materiałów pędnych;

gdzie czasu pracy t; chenicz-
wyrażony jako funkcja ki kqr współczynniki doświadczalne zależne od składu
K/t/ = cit silnika ty
funkcja czasu pracy a uwzględniające
wyrażony jako nego materiału pędnego i ciśnienia,
kj/t/ - ciag jednostkowy
pędneg0; wpływ temperatury początkowej ziarna; :
© mp - gęstość materiału
niecałkowite spalanie szybkość spalania przy ciśnieniu 1,013-107Pa
uwzględniający Z — uiowna
poor współczynnik
oaza początkowej ziarna 293 K oraz braku ;
j ziarna.
materiałów pędnych: k ż opływu powierzchni jego spalania;
parametry stałych
Podstawowe
opałowa; współczynnik uwzględniający zmianę szybkości spa-
gu=330025200 XJ/k8 — wartość
je w M -
- nego;
=140041900 kg/m> - gęstość materiału pęd sg lania w następstwie opływu powierzchni spalania
= Pw €_ ;
a /por.wzór 261/ ; ziarna przez strumień spalin o prędkości
- j,/k/=0,65ż0,664 - stał
nik izentropy; [gdy 0;ż O , wówczas jest także (e) = 1
— Ksi,2+1,27 = wyk ład
- ind ywi dualna stała gazowa; Podczas pracy silnika w warunkach ustalonych 6: skżoGić
- R=340+380 J/kgdeg
sza temperatura spalin; w przybliżeniu, że masa spalin powstająca w ciągu 1 sekundy w
- 1)=2200+3200 K - najwyż ciepła w związ=
są złymi przewodnikami komorze spalania / By / jest równa masie spalin opuszczających
Stałe materiały pędne

ku z czym ich spalanie

równoległymi
powierzchniowy
warstwani z szy
postępujący
ma
bkością
charakter
spa=
iyesę wylotową / fp / w tym samym czasie czyli
ked= zy.
nrh
i
= K(ż)

ziarna
ad ociadą
w głąb materiału lan ej w czas ie t/Ą
warstwy spa
/ Acz grubość
lania

381

380
K atwo uożna ustalić, że:

* ny= KP” kg/8 /211/

kg/s /na podstawie wzoru 267/ /212/

c

ndzie
m x(t) spalania

a fa EE,
DOLE powierzchni ziarna,

>
A MLE 2 Głoneczzc)*
| k(t)w(t)
gi i 272 /my = mp / otrzy-
Po porównaniu stronaui wzorów
Rys. 211 Możliwe schenaty spalania ziaren stałych uateria-
i anego potęgowego pra spalania
jcezęściej łów pędnych
1 - spalanie neutralne /Asp=const/; 2 - alanie
/wzór 270/ wzór? degre-
progresywne /Asp - rośnie/; 3 - spalanie.

RET -.(-2 e) fokę ©"S(e) /e13/ sywne /ausp - meleje/

Ar Bardzo często wjyuaza

wy 1 58 się, aby w początkowej (azie przcy

w komorze spalania PE zależy od „5 silnika był duży, a następnie ualał do ouresłonej wartosci
- ntórego wynika, że ciśnienie
utrzynywanej aż do zakończenia pracy. Na rys. 212 pokazano róż-
Ady sta [A].
i $le) J ape, F9: ne konfiguracje ziaren i zuiany ciągu w czasie ich spalania,
1a [Asp wpływ pa jego wartość na pole powierzolni spalania

ipracy Silnika, Z kolei ze wzorów K

240 10 zuiana
Ziuiani W czasie
ry 5
267
/wzór<
= my
262/ przy By
ż
By, DO zt
wykorzy staniu£
Roaró wzorów
na cigg K
i 273 wynikaż 25
1

+
= myl = py "kr
—FzSE 0 = const A, isp.
„(-—* kkka /2T4 /
R
c Ar

pola powierzchni spalania ziarna powoduje

że zaiana w czasie
uianę ciągu rozwijanego przez silnik,

pola Ao uoże być uzyskiwana metodą

Pożądana z”aiana
» P W zależ=
odpowiedniej nonfiguracji o +e0liztryczn
J ej.
dawania ziaryy
od kierunku zmian 4 rozróżnia się /rys.211/:
ności
ai r a /
3
nie
c
zuieni a się KS
- spalanie neutralne , zdy Ap

spalan ie ne, gdy A _ rośnie łe/i

- ; !
i : żł
Sp
- spalanie degrcsywne;, gdy kop ualeje /3/.

864.40 2500408 060704

wpływ konfiguracji ziarna na z anę ciągu w cza-
sie spalania i ną czas pracy silnika
 do wzrostu Pr i zwiększenia obciążenia komory spalania. I tak
zmiana 440 o 10% pociąga za sobą zmianę ciśnienia o 17,2% przy
n=0,4 i aż o 37,4% przy n=0,7 /wzór 273/.
iej za ziarno © od;
ziarno 0 dwriżej szyb Drugim niekorzystnym czynnikiem eksploatacyjnym
ZA jest zależ-
Zi 1. zróżnie
wiednio' UŁ (i ność szybkości spalania w od temperatury początkowej ziarna
> /rys. 214/w
/ ykorz
W) ystujące
cizeu zapewniajń /zmiana tej temperatury w przedziale 233313 K może zmieniać
A ze wzrost em liczby
czby 2? ziaren.
wzrost q ierzchni spalania wz stem
szybkość w o 25% i więcej/ Dla określonego materiału pędnego,
konfiguracji ziarna i temperatury początxowcj /określonej szyb
kości w/ można przedstawić wzór 273 w postaci:

py = PPNEE, /215/
Ayr
zilustrowanej na rys. 215, Wynika z niej, że przy Mr =const
i zmianach temperatury początkowej ziarna, znienia się także
szybkość spalania w /rośnie ze wzrostem temperatury i odwrotnie/,
a odpowiednio do jej zmian także PĘ .

*
Pp

IP ATYCTY OZN
DT

Akr1 Akr

Rys. 215 Wpływ temperatury początkowej ziarna na ciśnie-

nie w komorze spalania
1 - krzywa dla szybkości spalania W, odpowiadają-
cej temperaturze początkowej R
2 - krzywe dla szybkości spalania w„,>w, odpowia-
dającej temperaturze początkowej ziarna pz "pf
2
3 - krzywa dla szybkości spalania w, ćw, odpowia-
dającej temperaturze początkowej ziarna
193 Ć1p4
 pyx =© m onst należy j ze
g wzrostem 8: teupera
cupe -

utrzynać w komorze
7 „dł ara da Ć i odwrotnie. > Dokon uje się
poczę kowej ziarna Z”lę Szał Mr 2 dą
turw
za po202..
P3:40 r'esurw
(Te nej
anńe
„resuwa | 'rofi-
a zzz
4 i
tez 1i
al50 „rzez
PTrTZEŹ ciągłą
C2*+2 ziiłanę r

przez stosowanie Wy zienaych sezonowyci

maa) j
lowrzae igły
EŻY lub

s
temperatury oto-
ussalajęcych 1,'12
i ozreśl
ur onych
cr zaxres sów Z71iie in

cząania /rys. 215/. Pierwszy sposób jest kłopotli wy w eksploatacji,

O © 2|©
g O
/
ciśnienia Py . O Qo
drugi zaś dopuszcza pewne wahania

5 N4
Rys. 417 Schemat zapłonnika
1 - kadłub łączący; 2 - obudowa z cienkiej folii;
3 - przewdy elektryczne; 4 - spirala żarzenia;
5 - kropla materiału piorunującego; , 6 - nateriał
zapalający; T - łoduiek gruboziarnistego prochu
czarnego,

przekroju krytycznego RZ
Rys. 216 Sposoty regulowania
odpowiednio do zatan teuperatury początaowej 2.4 Silniki rakietowe na ciekłe materiały pędne
5
ziarna |
a - przesuway stożek; b - wyzmiena sezonowa
wa ładz8 ; Zgodnie z uwagą poczynioną w punkcie 2,1 silniki te stoso-
4 - przesuwny stożek; 2 - śruba NENA bę
Wsiad wane są jako silniki startowe wielokrotnego działania, lecz naj-
stożka 3 - żebro; 4 - wymiernasezonowa
pole przekroju <rytycznego dyszy; częściej wykorzystuje się je jako uniwersalne
ka ustalająca silniki ws ponagza-
5 - łączm eścia nki dyszy
Joyce o regulowanymu ciągu. Są one umieszczane albo w specjalnych
pojeunikach podczepianych do kadłuba sawolotu albo mieszczą się
na stałe materiały pędne wyko-
Dysze silników rakietowych je winętrzu kadłuba i wysuwane sę z niego w położenie robocze za
stosunki ciśnień i dlatego po-
rzystują wyłucznie nadkrytyczne specjalnych urządzeń, Silniki rakictowe na ciekłe materiau
Podstawowe problemy takich
siadają profil zbieżno-rozbieżny. e powstały jako wynik poszukiwań napędu zdolnego do poru-
I rozdz, 2.5. j
dysz zostały omówione w części mania pojazdów kosuicznych w przestrzeńi kosnicznej.
rakietowych na stałe nateriały pęd-
ważną rolę w silnikach Schewuat silnika rakietowego na ciekły materiał pędny przed
/rys.217/. Jest Ż aczony
on s przezn R do3
te odzrywa
zry zapłon
< nik
r atawiony został na rys, 218, Układ zasilania na tym rysunku zaz-
rozpionienienia ziarna na cażej powierzchni
- szybziezżo lmozono blokowo /jego dokładniejszy opis nastąpi
Ę w końcowej
spalania; 44601 tego punktu/. Komora silnika ma dwupowłokową konstrukcję
ciśnienia w komorze do wartośc
- Szybkiego podwyższenia 110ż0oną z głowicy wtryskowej, komory spalania i dyszy wyłotowej.
stateczne
> spalanie materiału pędnego.
wiaj:ącej j
zożliiwiaj
ucożl Fiorńoieniowa szczelina między powłokawi wykorzystywana jest
rnistezo
rt »rochu
prochu a
czarneg o,z0; g
którego
Swłkada sięyż Jun)
ładunku Z rubozia
i»ozia Julo kanał dla przepływu czynnika chloczącego ściankę powłoki
rwaniu xadłuba rozrzucane są po całyu i wnęt=
tkace ziarna 9 roz ej komory,
wewnątr Czynnikiew chłodzącyw jest najczęściej je-
.ąc
tworzyc bardzo
bardz dużą liczbę ognisk promieniowania,
zm
rzu «ouory
«0a len mo składników uateriału pędnego posiadający najlepsze włas-
rozpłowieniająj cych ziarna
ziarna nana całe
całej wyznac zone JjP owierzchni, w
hlurol chłodzące, W przypadku gdy składniki materiału pędnego nie

366
 »

nadających się do długookresowego przechowywania ,ozyNAnóć

komora musi wyposażona do-
być
tworzą mieszanki samozapłonowej napełniania zbiorników jest przeprowadzana
itp/. w zakłańsie
/elektryczny;, pirotechniczny
datkowo w układ rozruchowy produkcyjnym/.
O osiągach silnika rakietowego na ciekły materiał pędny
" Ksk A
U, decydują własności składników materiału pędnego. Istnieje domyń
( * 0 K ża liczba substancji ciekłych, które mogą być wykorzystYWANO
jaxzo składniki uateriałów pędnych, Można je podzielić na dwa
podstawowe rodzaje: ;
- zespolone /nietrwałe jednorodne związki chemiczne lub ich
roztworyą przejawiające skłonność do egzoteruicznego rozkIndW|
są one nazywane także jednoskładnikowymi;
rozdzielone, realizujące reakcję spalania, składające się z
dwóch podstawowych składników: paliwa i utleniacza; są one
w
w związku z powyższym nazywane także dwuskładnikowymi i znaj=
ą najczęstsze zastosowanie,

silnika rakietowego na ciekły materiał Jako paliwa w zastosowaniach lotniczych występująt

Rys. 218 Schemat
pędny ; nafta lotnicza /najczęściej/, roztwory związsów aminowych oraz
Ksk - komora silnika; Gw - głowica wtryskowa;
Dw - dysza wylotowa; hydraązyn, natomiast jako utleniaczę: nadtlenex wodoru, roztwory
KS - komora spalania;
|
- układ zasilania; p - paliwo; u - utle-
| Uzs - kanał chłodze-
kwasu azotowego wzbogacane tlenkawi azotu oraz roztwory samych
pk -— powłoki komory; kch
niacz; tlenków azotu,
| nia
Jako zespolone materiały pędne wykorzystywane są nietrwało

zespolony materiał pędny to na wlocie wiązki i ich roztwory takie jak: wodny roztwór nadtlenku wodo
Jeśli wykorzystywany jest
się zespół katalizatora intensyfi- ru, azotan izopropylu, hydrazyn' itp,
do komory spalania umieszcza
|
Silnik rakietowy na ciekły materiał Parametry charakterystyczne ciekłych materiałów pędnych
kującego reakcję rozkładu.
|
zalety: „ą silnie od składu mieszanki palnej oraz ciśnienia w komo-
| pędny wykazuje następujące
/szczególnie w dużych zespołach/; rze spalania, W przypadku materiałów pędnych stosowanych w lot
- duży ciąg jednostkowy
|
ciągu w przedziale 0,3K$ 7 KE ax” nictwie w przedziąle 04 =0,7+0,95 przy py= 50-107 Pa wystę-
| - łatwość regulacji
dopływu s*ladników materiału pędnego pują wartości:
| , metodę dozowania
- W,= 6000 + 7000 kJ/kg - wartość opałowa;
| do kowory silnika;
- stosuakowo długi czas pracy ograniczany tylko zapasem 4*Y
fup=Zpqg = 1000 + 1300 kg/m „ 3 - gęstość materiału
ipędnego;
składników tateriału pędnego.
1,(0/%0,63 + 0,66 - stała /por.wzór 261/;
Jego wady stanowią:
tylko k = 1,12 % 1518/1;22/ - wykładnik izentropy spalin;
niczawodność działania dochodząca
- niska stosunkowo - Rz 320 + 380 J/kg deg - iqdywidualna stała gazowa;
do około 95/8;
z ę* 2500 + 3500 £ - najwyższa temperatura
komory i układu zasilania oraz układu
- złożona budowa
spalin,
regulacji silnika;
Kowora silnika /rys. 218/ tworzy jego objętość roboczą,
napełniania zbiorników przed postawieniem
konieczność i duże masy spalanego materiału
» względu na małe rozmiary
gotowości startowej /«u niektórych rozwią-
silnika w stan
pędnego jej komorę spalania wyróżnia bardzo duże obciążenie
stosowaniu składników materiału pędnego
| zaniach przy

4
K 138%
388
 064
?31pZO1
ef
 akość rozdrobnienia cickłych składników przez wtryskiwa-
cze oceniana jest wielkością średniej średnicy cząsteczki d
reprezentującej wszystkie cząsteczki powstałe w wyniku procesu
rozdrabniania, Zależy ona od natężenia przepływu ciekłego skład
nika m; przez pojedyńczy wtryskiwacz oraz od spadku ciśnienia
na wtryskiwaczn Ap = PY? p /rys. 222/:
- . 1
d = £ (const M; z ZM )
4 AP
Przy ograniczonych możliwościach zwiększania Ap , istnieje
tendencja do uzyskiwania możliwie małych wartości m 4 czyli do
stosowania jak największej liczby wtryskiwaczy,
M |
Row
Schewaty wtryskiwaczy >
pojedyńcze wtryskiwacze Strugowe;
_ strugowych$
b - 0007 brabajaać zespoły wtryskiwaczy
2 - struga rozpylonej 200
1 - dysza wtryskiwacza; 4
rozwarcia % ; 3 - paliwo;
jieczy o kącie po zderzeniu
strugi
- ućleniacz; 5= kierunek
d um A
150

ł : 100 =

Rys. 222 Zależność średniej średnicy cząsteczek cieczy u

od spadku ciśnienia na wtryskiwaczu Ap przy
natężoniach przepływu rozpylanej
.
ancj cieczy
6 |
Rys. 221 wtryskiwaczy wirowych z ed
| Schematy
tóałed WO” UWR r edyńczy; Ę m.
Z
0,24 ) /8; 2 ń,=0,12 sda 150,06 ś
a - wtryskiwacz wirowy poJ 1 h=
/z mieszaniei ;
1cz wirowy zaspolony e
i Ę , sę a
> zA „am aieikkiki toć. |
w i
35 — kształt wylo
> 4 Si

4 - kadłub;
18/3
2 - wlot cieczy;
Proce s rozdrabniania charakteryzują następujęce wartosci
2a
towe Gi mi /cienka pierś owa
wi cienibliżeniubłona na ciecz
powi y erz j RBA
J
z DOSC
= /; 4 - wlot jednego A
chni stożk 0 cie k
składnika; 5 - wlot drugiego składnika |
(5+20)10” Pa;
100+200 Ami
0,015+0,2 /0,3/ kg/a /u zespolonych do n<2 kg/s/
— NZXT = 2+2,5

393
| | 392
ME

nie temperatury ści komory w dopuszczalnych granicach, sta

huia
ciekłych
YY
skład 4
ników s "xi
inten =
syfik uje
cząsteczek
f
o ŁĄ ź <Ż wz wł mni
„ni1 ob prac y komory
O J w przedziale
p+* £ zmi. an oł (oł, OŁ
+ sę” oraz

mieszanki palnej, P
| możliwość rozmieszczenia w głowicy największej liczby wtryski
ę da 12 nmodrnańcia Przed
się w ośrodku przemieszczającym się ze średnią prędkością rzęcu waczy, Najbardziej charakterystyczne rozmieszczenia wtryskiwa—
1 niezbędnej do pełnego odpa-
m/ 8; więc długość drogi
c=20+30 par czy 40:
I czątkowej d_ wyniesie: - rozmieszczenie obwodowe spotykane najczęściej w przy-
rowania cząsteczki o średnicy
padku wykorzystywania wtryskiwaczy strugowych /rjs.
1.1 se8 %,z
par
CZA
224a/;
: o BORN
gdzie cie P / b/3
czas niezbędny do pełnego Odparowan.a cząsteczki pe rozmieszczenie
zmies 11 szachownicowe,
i 7
gdy y 41,4 /rys.224b/;
4.-

w warunkach komory dla średnicy d,=100,um wynosi - rozmieszczenie plastrowe, gdy Y ŚP >ł,4 /xrys.224c/.
czyz u
on t,=0,003+0,005 s.
łatwo można wyliczyć, że długość drogi parowania cząstecz-
BE. 2%
M
ki o tej średnicy /100 pm/wyniesie:
1. = (20+30)(0,003+0,005) = 0,06+0,15 m 4 1

że łączna długość strefy I i II

wniosek,
P>
Stąd wynika
60+150 mm niezależnie od wymiarów komory.
/rys.219/ wyniesie
przyspieszającym parowanie jest podgrzewanie
Głównym czynnikiem
cieczy ciepłem donoszonym ze
strefy wypełnionej cząsteczkami
zwrotne /1ys.233/, tworzące się pod
strefy spalania przez prądy Rys, 225 Schemat powstawania prądów zwrotnych donoszących
wyrównywania różnic w gęstościach ośrodka ciepło podgrzewające strefę parowania
wpływem tendencji do
1 - wtryskiwacz utleniacza; 2 — wtryskiwacz
wypeęłniającego strefy I i IL. paliwa; 3 = prądy zwrotne
składników rozpoczyna Się W fazie ciek—
Proces mieszania Schemat rozmieszczenia wtryskiwaczy powoduje powstanie charakte
poruszających się cząsteczek paliwa
łej i polega na zderzaniu rystycznego dla niego rozkładu stosunku składni ków y= Y(r)
Ww fazie parowej dzięki tur Rozkład powyższy cechuje
i utleniacza. Jest on przyspieszany w pobliżu głowicy wtryskowej /rys.225/.

par obu składników» duża nierównomiermość zarówno w odniesieniu do całego przekroju

bulentnej dyfuzji
paliwa i utleniacza jest podstawowym komory jak i do odległości między poszczególnymi wtryskiwaczami.
Zespół wtryskiwaczy
głowicy wtryskowe j /xys.219/; której wymiary okreś— i /fich
podziałki - t/. Krótki czas przebywania składników w komo—
podzespołem
gz” a REC za
e £
palania sprawia, że wzdłuż jej długości dochodzi jedynie do
lają BRACUDKOWO gęstości

q= „22101 = 50+100 g/cm”s lub gp” c =0,8+1,5 g/cn?sPa; nywania rozkładu ) = Y(r) w skali odległości między wtryski—
iaczami /t=3+4 mm dla wtryskiwaczy strugowych i t=12+30 ma dla
gt gł”k :
/A__- pole powierzchni głowicy wtryskowej w cm /* wtrys kiwaczy wirowych/, Przez zapoczątkowanie mieszania składni-

może mieć konstrukcję płytową lub

:
cien- ków i sformowanie rozkładu składników Y= +0), głowica wpływa
* Głowica wtryskowa
Ł

kał podstawową cechą charakterystyczną gło= bezr o średnio na ciąg jednostkowy k, całej komory, Można bowiem
kościenną., Poza polem
rozmieszczenia wtryskiwaczy, który powinien za-
wicy jest sposób
rozkład Y=Y() na wylocie ze strefy II,utrzyma="
pewniać: odpowiedni

395
394
wykazać,
a,
2. ms Kii a, (te x 8
ia _„ Izi we m4 f | CONS% vy (r)
mmm mma nn
nu +m P e : 1
m (1+ 3
P
gdzie
przekrój pierścieniowy, na które podzielono
bieżący
poprzecznego komory oraz indeks ozna—
pole przekroju
czający wartość parametru w tym przekroju;

liczba przekrojów pierścieniowych.

Rys. 225 Schemat powstawania rozkładu stosunku składników

W przekroju poprzecznyw kouory w pobliżu głowicy
wtryskowej /2/ i na wylocie z komory spalania /
1- wlot paliwa; 2- wtryskiwacz paliwa;
3- MAZ utleniacza; t- podziałka;
- średnia wartość stosunku s!':ład—
gp” ników r całej komory;
J; - średnia
wtrys'tiwaczani;
wartość w stali
J; -
podziałki
bieżąca warto
uiędz,
«
Ł

palanie
Spalanie
przygotowanej
przyr i
mieszanki-$
mi
palnej j
wykazuje w podste-
7
'owej J 3
masie cęctchy p<
spalania y j
dyfuzyjnego, w c
którym szybkośćŚ reakcji
ogranicze szybkość powstawania świeżej mieszanki. Czas trwania
jamej reakcji > bardzo krótki i zawiera się w przedziale
10 wi «10 - 8 . Na> podstawie równania energetycznego przep-
szczenia
rozuiesdżjakadaj wtryskiwaczy w głowicy
Rys. 224 Schematy ływu „GE także rys. 206/ można zapisać następujące równości:

czone na o! M współśrodk h okręgów/; * K x x

Gr_17 ny - h, =hy = wk z Wa /216/
h- zmiesze! i rowni cowe rysxkiwacze

e lastromwe /Wwtr ze roz-

c- x
i w ' środku op ARA x a
= hy gdyż h>h, /entalpia spalin jest
O r Q - wtryskiwacz
znacznie wyższą od entalpii
ooaaśki = cienką linig zdźbaczono charaxte-
siatkę każdego roziiieszczenia/ ch'h s! sładników wprowadzonych do Kounory spalar 10/
spal »
rystyczną
 Podsta
składu chemicznego ma
—- c cisnieuia w kodorze

Tstałająe otrzywuje się typową zależ-

60 : : 400
NA a
R

360

mód" z: —340
2000—4 == 320

1500 TEJETAE 300

a t palin od
1 palnej /mater ł pędny
1 a powłoxz
+ nafta, cisnienie w komo rze spalania tworzi.cych Lozory sir
2 - mytłoczenia w powioce zem e
b = łączniz z r bofalowanej blach
© - profilomwana rurka zziennym prze!:roju;
komory spalania współczesnyc! 1- ścienkz powłoki wewnętrznej;
ników charakteryzuje
m
r4
Q

2- ścianka powłoki zewnętrznej;

stosunek długości 15 do średnicy dyg w przedziale: 3- wytłoczenia; 4- zgrzeina; 5- łącznik z po-
falowanej blachy; ©6- szew lutowniczy;
1- profilowana rurka o zmiennym przekroju;
8- bandaże usztywniające

Ja: już wspominano /rys. 218/ xoiiorę silnika tworzy

tUwupowłokowa ty pokazano na
US ENETEPOCNCNWIECNNE
rys. 227, Pierścieniowa Sz o:aui jest wykorzys |
dla przepły czynni« mniodząęcego,
ce który
ładników materiału pęcdcnego,

398
 temperatu oosóżę
na celu strzycanjo. Zolzaki powłoki wewnęt- awarty w cz.l ro
Poroces chłodzenia ma
i
przebiega w trzech fazach: : y ,
bieżnych
recznej w dopuszczalnych granicach i
od gorących Zonstrukcje
zons kcje komór
komór si lxów
silników rara:ic
- przejmowanie ciepła przez ściankę powłoki

spalin; i pędue różnią się między sobą, głór

towych
wt ryskow ych i mi łęczenia
ciepła przez ściankę tej powłoki; 1 spost pow
- przewodzenie
przejmowanie ciepła przez ciecz chłodzącą od nagrzanej cyjnej całosci
cyjnej łos i silnika
i lz decyduje
de c t jego
ac

. i czony do: |
ścianki,
W stalonyu
usta yn procesu temperatura p przebiegu tego ścianki j - magażynowania zapasu składników materiału pędnego0;
ze ilanie
$ zasilania pr
wtryskowej prz
głowicy ; wtryskowej
na powierzelini omywanej struzienien spalin a ź
zachowaniu wyriaranych
z
, wartości natężeń przepływu
. z .

uoże być opisana równanieLi:

:
m i m oraz cisśnicu Pu za
i
- spełniania u P
funkcji SpRAŃR NA taxsich j
rozŚ e» 8;
śćz c a % A | - utrzymywania zadanego cięgu iu zz adotładno. A. Z = aą
| «dzie -.utrzynywania optyzalnego stosunku szładnii:ów w
5 z <A
% e doiednóści: - =
| T - teuperatura cieczy chłodzącej podgrzewającej
1 „5%
się y opt O 2 2
kanale o +
w cana sv30250/100/
D * 4 nie powinna ona przekra- - utrzy Du ciśnienia w zbiornikach z do!:ładno/ci
czać teuporatury wrzenia cieczy w całej masie,
chociaż wrzenie na ściance powłoki jest pożądane; i ! — u!
układ si
zasilania a ddd stenikwii z
nadciśnie
przez ścian= j - układ za
zasilan i a przetłaczający,
Ą: e ow*"Stość strunienia ciepła
* przejmowanego
w
|
| | z
kę NY w rr /największa wartość q występuje w przek- | Fierwsze rozwiązanie /rys, 228/ stosowane jest w silnikach
6 ZK A j o małych ciągach i krótkich czasach pracy,gdy objętości zbior-
t
roju k_- k. dyszy wylotowej:— q=(5+30)10 W/m /3
ników. nie są duże oraz gdy ciśnienie w komorze
4 Pp,£ S440-107 Pa
| c „ współczynnik przejmowania ciepła przez ciecz chło- | zwykle jest Pk = (20+30)-107 Pa e . Podstawowym podzespołem
dzącą [c =(1+10) - 10% W/m2 deg] ; - ć
takiego układu jest źródło ciśnienia wytłaczającego paliwo
U 8 stosunek grubości powłoki W do przewodności i i utleniacz z ich zbiorników /może nim być sprężony gaz względ-
| A cieplnej uateriału ścian! ad[ 2 -(0, 05+0, 5).104 azżazz |* ł nie gazowe produkty spalania ciekłych lub stałych materiałów
ć ża ak pędnych w miniaturowych komorach spalania, wmontowanych
Ponieważ EISA ż
możliwości dos
takiego chiod
łodzenia
A a
są
„.
ograniczon
AOR
w oba
zbiorniki, jeżeli przechowywanę w nich składniki damaeezeja
| 0a jowania ra Roa«'szej zestości
gęstości Strumi epła rzę
qua ś(2:
w RRRG! a ń Ram urzżj ) podgrzanie i kontakt ze spalinami/. Ograniczenie |
ciśnieni
107 W/m? , więc zwykle j
jes no
cję wspier:
A rz h
: | wynika stąd, że wraz z jego wzrostem
tworzenie zasłony rośnie cisnienie Śro
parowej wzdłuż tworzącej powioxi omywanej za-
das k U 6 Jące w zbiornikach, a więc także konieczna
jej paliwem /p zy niedo= 4 grubość ich scian
tr 4,
ion spalin,netodą natryskiwonia
e
a

ras 1 ścisniai raz masa silnika jaxo całości,

ujarze
udarze tlenu
tlenu paliwo
paliwo odparowywuj
odrarowywuje Łoki wormętrznej
i odbiera ciepżo natrystiwa-
0d scian. 3 Rozwiązanie
Ę ; drugie: występuje przy dużych ciqzach,

m
tworzące powizoci armę trz j ne .LWE

t7
o
f 4 *""aQGO 17] r 1447
powłioisi/. M2 wewnętrznę
.
ozasach pracy4 i zawsze gdy ciśnienie
A

izolująca warstwa
Ę
żaroodpornego
ate
tlenku lub1 węglixU
FA e 4 £ s w* komorze prz ekracz:
na bym takża * "€E J

5h pji £ 4) ę 0 10 Pa . Lecą charaśter yS tycznąę prz etłaczający

| o syyt
5 rubo c i Ó, z” [07 o> 0 , 5 mm ” .

orcożania w ą
dysz zach wylo towy >)
ch s n
silnik ow Trax
akiet o- unżal zasilania J jest tłoczenie Pp aliw i utleniacza do głowicy
Pr oces ż = je Ą
j wtryskowej za pomocą pozp Aożikiakć wysokiego
4 ciśnienia/ oraz
wych na ciekłe materiały pędne /podobnie jak w przypadku sta- a
| łych ó
materiałów pędnuyc h/ może
może być wyjaśniony
być jaś w oparciu
pa o nateriał
na | zasilanie pomp za pomocą wytłaczania składników materiału pęd-

|
 j
|
j

-po=j|. fwufiowTn$exr wąyzdmz=9j (8 oTuromą Km oJostk(eTTuwa oJoupód nperrojew ĄTturo Tq3-6 |

utrzymywanego w nich niewielkiego
zbiorników za pom ocą

ogeuozArda
-e2-6
nego ze
ciśnienia/, które zapewnia
/przewodani niski cgo
nadciśnienia

fBurąrną qokobfeTTewz mozw? wosoTuromikm=pi

oraz szybxic wypeł-
przetłaczajycych

fdmod npódeu euTqirni=|| fezoeruoTąn kodf *»uTopo I9usz-0| feunrTed:Kotefeuropo I9m

bezkawitacyjna pracę powp
silnika.

fuuodezid-g f£mMo Tuz IQuez=j fwruerugro Ioqynpei-g ffmoqonrzax IQusz=G

we wstĘp n OJ
a1 razie
1D71it rozruchu
nienie przewodów zasilajucych 3LĘDN

10

xTuqogez-y
twzowrusTin XTUIoTqz=€ temrrsd 4TuroTqz=z też

TquszsoTu npszys xojeTnel-gi iXuTqmą z moze? eTuezpwnord

"sTuelysez npsłąn o3eotfezow?iozid oJouzoTWouo1ne +wmoyog
X

nadciśnieniowego układu zasilania

Schenat
silnika; 2- zbiornik paliwa;
1- komora
źródło wysokiego

f szosTusTin edmod-q| femTTed sdmod-z|

2 zbiornik utleniacza; 4-
5- zawór rozruchowy; 6- reduktor
ciśnienia;
- przepona; 38- zawór oadcirający;
cisnienia; składu
0- zwęża re ułacyjna; 10- regulator

samolotowego silnika rakietowego

Przeętlaczający układ zasil ania

wspozazające go może być:

zespołu pozip przetła—

Ę
- aitonoziczny /rys. 22:
220/, gdy zasilanie
następuje od turbiny gazowej za-
czających jest niezależne i
w specjalnej wytwornicy; regulowa=
silanej gazem produkowanym
się wówczas za pomo=
nie natężeń przepływu A, 2.5 odbywa
P.

Ta *IOMOĄ-|
nat ężenia przepływu gazuzasilającego
cą wpływania na wialkość
turbinę5
/Tys. 230/,
5% dy napęd pomp przetłacza
/zależny/

fnze?
nieautonowiczny o

następuje od silnika głównego samo=3

426%
v4-J ch paliwo 1 utleniacz
skrz nki przekładniowej. Turbina
lotu za pomocą specjalnej
nadnia=

Gzz
głównego musi wówczas dy sponować odpowiednim
silnika
1kg/s materiału pędnego przy
ren zocy, Zdyź na przetłaczanie

*skq
potrzeba około 10 kW mocy.
ciśnieniu Pp,” (40+50)-107
 Kształt geometryczny zbiorników zależy od miejsca i sposo-
bu ich rozmieszczenia na samolocie /podwieszany pojemnik względ-
nie dysponowana przestrzeń we wnętrzu kadłuba/,
Moc niezbędna do napędu pomp przetłaczających jest równa:

= m
ZE MAP, By
Ba. ua /2re/
gdzie
AP„sAP - wymagane przyrosty ciśnień w pompach utleniacza
P i paliwa [| Ap, = py * Py 3 przy czym
; Pl =(2:5)107 Pa , natomiast ciśnienie wylo-
towe p jest równe sumie ciśnienia w komo—
wyl
rze kj , Spadku ciśnienia na wtryskiwaczach
= R$ = (520)107 Pa oraz wielkości
r
strat ciśnienia na drodze między pompą i gło-
wicą wtryskową /najwyższe odnoszą się do skład-
nika pokonującego opór kanału chłodzenia —
PO .(5+29-107 Pa ;
(pu > Pp - sprawności odpowiednich pomp.
Wzór 278 można uprościć zakładając:
nieautonomicznego przetł aczającego
Rys. 230 Schemat
układu zas silni! ta ;
-zynki napędu a: zregatów + Ap,> AP, = Ap i
1- "2pęd d od owa; 3- pa Dvp % 7
rzynz a przes kła
xłówneg0; z pa paliwa;
- WIĄCZNAi!: rzęgł a; ©
20;
ia :
nt tlaniac 1- dopływ liwa ze zbior Wówczas będzie:
6- ,
n1:a;
9- ejeto
2-
tacyjnezżo
silni(a;
poz
A a - wk
paliwa do 7
aoc ów +0
)ymaczeT 110
zomory Silnixa PP 9 f $ -
41- odzrowadzenie utleniacza do pu
fp > ? fe fw
zdzie 14.9
zasilania SĄ
podz espołem układu
Największym objętościowo POZO gęstość materiału pędnego,
utleniacz a/. Konieczna obję-
składników /szczególnie
zbiornik 1

tość zbłnika dowolnego składnika wynosit fu fp

ż
nt MAX , Ay W przypadku nieautonomicznego układu zasilania moc Eu” po
+ CV zap
TE” Vzb, zap 9 wzory 278 lub 279/ należy odebrać od turbiny silnika głównego,
atomiast w przypadku autonomicznego układu zasilania musi ją

gdzie tworzyć turbina napędowa, Ponieważ moc turbiny Pr wynosi:

nie=
AV z” (0,05+0,10)V zbg
zapas objętości na rozruch,
Pa nz p s j:
oraz utworzenie poduszki
opróżnie nie
dą Sz
całkowite

e f=
*«
azAh"M
+
gazowej.
P,=
s w Gaj
fe Jm

405
404
 i posiadają zwykłe dwustrefową Konstrukcję /rys.232/., W pier
zasilającego turbinę Az
natężenie przepływu gazu strefie o długości 1y=180>220 mm następuje spalanie pa-
a konieczne po
wszej
względnej m. = w wyniesie
przedstawiane zwykle w postaci liwa i utleniacza przy o, =0,33+0,6, a wytworzone spaliny o tem-

279: K przepływają do strefy drugiej, w któ-

wykorzystaniu wzoru peraturze = =1500+2000
/280/ rej z kolei wskutek doprowadzenia dodatkowego paliwa następuje
a za RR
obniżenie współczynnika nadmiaru utleniacza do wartości
s (tp fug mz
z równoczesnym obniżeniem temperatury spalin do
« 0,3+0,4 - sprawność zespołu turbopompowego obg =0,1-0,2
oisie / wartości 1351000+1300 K,dopuszczalnej ze względu na możli-
2 wytwormicy
przepływu az powstaje w specjalnej wości łopatek turbiny napędowej,
Natężenie
Poza opisanymi wyżej głównymi podzespołami w układach
gazów, która może:
ładu zespolonego materiału zasilania występuje cały szereg drobnych eleifńtów: zawory róż-
- wykorzy stywać reakcję rozk
owsz echn i ony jest wodny roztwór nego rodzaju, reduktory ciśnienia, regulatory, zwężki rogula-
pędnego /bardzo rozp
których budowa i działanie
nadtlenku wodoru — rys. 231/5; cyjne itp. oraz przewody łączące,
jest ogólnie znane w związku z czym nie wymagają one oddziol-

nego omówienia, |

RZ mieyj c.

h YWWYW
nadtlenek wodoru
Rys. 231 Schemat wytwormicy gazów na
skow a; 3-siatka

HH
1-wlot H_0_; 2-gł owic a wtry
mm/ 3
katalizafofa /arugość rzędu 70+100
prod uktó w rozkł adu fBz0zara*
4-odprowadzenie

,
+ 0/ do turbiny
ż
rozdzieęlonego materiału
- wykorzystywać reakcję spalania
materiał pędny wyko-
pędnego /najlepiej, gdy jest nim Rys. 232 Schemat dwustHfowej wytwornicy gazów na rozdzie-
232/. lony materiał pędny
rzystywany w komorze silnika — rys. 2- wlot paliwa; 0- złowica
1- wlot utleniacza;
konieczną intensyfikację rozkładu wtryskowa; 1- wtryskiwacze paliwa chłodzącego;
W pierwszym przypadku
5- odprowadzenie spałin do tur>iny;
jego kontakt z katalizatorem /granulki II- strefa chłodzenia spalin
H„0, uzyskuje się przez I- strefa spalania;
roztworami nadmangani anów
z materiałów porowatych przesycone
a z drutu srebrnego lub mosięż-
sodu lub potasu, względnie siatk
nego platerowanego srebrem/.
Temperatura produktów rozkładu /pa-
regulowana wyjściowym stężeniem nadtlenku
ra wodna i tlen/ jest
WOdBIU +»
przypominają miniaturowe ko—
Wytwornice drugiego rodzaju
1
kształcie — <* = 2,5%4,0
mory bez dyszy wylotowej o wydłużonym

407
 LEE
WOJSKOWA
WOJSKOWA
7
AKADEMI
AKADEMIA TECNI 7 |
TECHNICZNA
: Koo0A Mt Ł;
im. Jarosława Dąbrowskiego

TEORIA
(OW LOTNICZYCH

OTEKA GŁÓWNA *"4%

egozbiór Szkelaeniowy
SY
= "37)437

*B84 site

Biblioteka Główna
uoj= pa: Gkademii Technicznej
ĄRBEZO

AKON O07-O2ĄZĄG——0000

ARSZAWA— 1983