Ñ.

Ýðäýíý

Øèëìýë ªã¿¿ëýã¿¿ä
www.kiebooks.com
ÎÐØÈË
..................Áîëæ ë áàéíà. ªâãºö¿¿ëèéí ä¿ðèéã õàðóóëñàí ñ¿¿ë÷èéí ãóðâàí ºã¿¿ëëýãèéã áè
çîðèóä íýã ýãíýýíä òàâüæ áàéãàà áºãººä á¿ð ýðò áè÷ñýí «Äèâààæèíä õ¿ðãýõ îíüñ» ãýäýã
áÿöõàí ºã¿¿ëëýãòýé íèéëýýä ýäãýýð íü ìîíãîë àðäûíõàà çàí áàéäëûã ìóóã¿é áóþó ç¿ãýýð
óÿíãàëàõààñàà àðàé á¿ä¿¿í õàäóóíààð õàðóóëàõàä èë¿¿ òààðñàí øèã ñàíàãäàíà. Èíãýõýýð
ìèíèé á¿òýýëèéí òºäèé ë èë òîä áîëæ ÷àäààã¿é ñàéí ãýìýýð íýã òàë íü íºãºº äèéëýíõ ìóó
òàëäàà äàðàãäàæ áàéæ ìàãàäã¿é þì, Åð íü ÷ áè óòãà çîõèîëûí õºãæëèéí öàã ¿åèéí
øààðäëàãûã îéëãîñíûõîî õýðýýð ýðõáèø ÿìàð íýã øèíý àëõàì õèéõèéã ýðìýëçñýýð ºäèé
õ¿ðëýý. Óðàí á¿òýýë áîë þóíû ò¿ð¿¿í ýöýñ òºãñãºëã¿é ýðýë ãýäãèéã íýëýýä ýðò óõààðñàí
õ¿íèé õóâüä öàãèéí ýðõýýð óõààíû ñàâ õîìñäëîî ÷ ãýñýí ýðýýä àëäàõûí çîðèã ìîõîîã¿é ë
ÿâíàì. Ñýòãýõ¿éí ºã¿¿ëëýãèéí ÷àäâàðòàí ãýõ çýðãýýð ìàãòóóëæ ÷ ÿâñàí óäàà áèé. Ãýõäýý òýð
áîë ãàíö ìèíèé ÷ þì áèø åðººñ ìàíàé óòãà çîõèîëûí õºãæëèéí ¿ð ä¿íä ãàð÷ èðñýí íèéòëýã
¿çýãäýë áàéñàí. Õàðèí ò¿¿íèéã àðàé ñîðãîãîîð òóñãàæ àâñàí ãýõ þìóó ñîíãîäîã óòãà
çîõèîëîîñ ñóðàëöàæ ÷àäñàí òàë áàéæ áîëîõ þì. Îðîñûí ðåàëèñò ºã¿¿ëëýã ÿëàíãóÿà ×åõîâ,
Ãîðüêèé íàðûí ºã¿¿ëëýãèéã ìºíººõºí ºä ñºä óðãàõ ¿åäýý óíøèæ, óõààí áîäîë òýëñýí ìèíü
òýð áèëýý. Æàðààä îíä çîõèîë÷äûí íýã ¿åèéíõýí áèä ºã¿¿ëëýãýýð óðàëääàã áàéëàà. Æèøýý íü
Ñ. Äàøäîîðîâ íýã ñàéí ºã¿¿ëëýã õýâë¿¿ëâýë Ä. Ìÿãìàð þì óó áè ò¿¿íýýñ ìóóã¿é ºã¿¿ëëýã
áè÷íý ãýæ ç¿òãýõ æèøýýòýé. Á¿òýýë÷ àòààðõàë ãýæ áîëìîîð íýã òèéì çàâ áèäýíä áàéñàí þì.
Ò¿¿íèé õàæóóãààð áàñ ìàðãàæ ÷ ÷àääàã áàéëàà. Æèøýý íü ×. Ëîäîéäàìáà, Ø. Ãààäàìáà íàð
Ä. Íàöàãäîðæèéí «Ëàìáóãàéí íóëèìñ» ºã¿¿ëëýãèéí òàëààð ñ¿ðõèé ìàðãàæ áèä ÷ ò¿¿íä íü
òàòàãäàí îðæ áàéâ. Òýð ìàðãààí öàãòàà õî¸ð ýðäýìòíèé ìº÷ººðõºë ìýò ñàíàãäàæ áàéñàí ÷
ãýñýí Ä. Íàöàãäîðæèéí ºã¿¿ëëýãèéã öîî øèíýýð ¿çýõ ñîíèðõëûã õºäºëãºæ ºãñºí þì. Áè ÷
ãýñýí òýð ¿åä Íàöàãäîðæèéí ãàéõàìøèãò ºã¿¿ëëýã¿¿äèéã äàõèí ñàéòàé ýðýãö¿¿ëýí óíøèæ
òýäãýýðèéí õýëáýð, àãóóëëàãûí õºëã¿é èõ áàãòààìæèéã æèíõýíý ¸ñîîð óõààðàõ øèã áîëñîí.
Òýãýýä ÷ ìîíãîë ºã¿¿ëëýãèéí ãîë ñóäñûã áàðèõ ò¿ëõ¿¿ð ÷óõàìõ¿¿ Íàöàãäîðæèéí ºã¿¿ëëýãò
áóéã ìýäñýí. Ä. Íàöàãäîðæ áÿöõàí çóðàãëàëààñ ýõëýýä äðàìûí, àäàë ÿâäëûí, ñýòãýõ¿éí
ºã¿¿ëëýã çýðýã îëîí õýëáýðèéã ýçýìøèæ ÷àäñàíä áèøðýëòýé, òýãýýä ÷ «àéëààñ ýðýõýýð àâäðàà
óóäàë» ãýñýí àðäûíõàà öýöýí ¿ãèéí ¸ñîîð í¿äýý íýýæ õàðñàí ìààíü òèéíõ¿¿ ñýòãýëèéí õ¿÷,
öýíýãèéã ºãñºí ãýæ áîäíî.

Áàë÷èðäàõ ÿâäàë èõ ë õîæóó íàñàíä õ¿ðòýë òîõèîëäîõûã ¿ã¿é ãýõèéí àðãàã¿é. ßìàð ÷ ãýñýí
ãó÷ààä æèëèéí òóðøëàãààñàà ¿¿íèéã áè ñàéí ìýäíý. Óðàí ñàéõíààð ºã¿¿ëýõèéí äîí,
óíøèã÷èéí ñýòãýëèéã èëáýäýí òàòàõ õ¿ñëýí æèíõýíý ðåàëèñò çîõèîë÷èéí ýðèéí öýýíä
õ¿ðýõýä ñààä áîëñíûã íóðøèõ þóí. Y¿íèéã õýëýõèéí ó÷èð áîë õîé÷ ¿åèéí çîõèîë÷äîä
ñóðãàìæòàé áàéõ áîëîâ óó ãýñíèéõ þì. Æàðààä îíû ýõýýð áè÷ñýí «Îãîòíû í¿õýíäýõ ñóâä»
ºã¿¿ëëýãýý áè ýíý ò¿¿âýðòýý îðóóëàâ. Óíøèã÷èä ýíý ºã¿¿ëëýãèéã îäîî õ¿ðòýë øîõîîðõäîã
þì.

Ãýòýë ýíý ìààíü ¿íýíäýý èõ ë ãýíýí çîõèîìîë ç¿éë áèëýý. Á¿ð ñàÿâòàð áè÷ñýí «Ñàðíû ñîíàò»
÷ þì óó «Òàë» çýðý㠺㿿ëëýãò ìºíººõ çàëóó íàñíûõàà óÿíãàä áóöàæ î÷èõ ãýýä ãî¸÷èëñîí
äîìîã÷èëñîí áàéäàë èëò áàéõ þì.. Ýíý ìààíü íºãºº ãîë ñóäñàà áóþó æèíõýíý ðåàëèñò
áè÷ëýãýý àëäàæ ë áàéãàà õýðýã þì, Èíãýõýýð òýð ãîë ñóäñàà àëäàõã¿éí òóëä æèøýý íü
«Ëàìáóãàéí íóëèìñûã» ë áàéí áàéí ñàíàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ¿íýíýýñ á¿¿
óõàð÷, äàëüäàð÷ áàé ãýñýí ¿ã þì. Áè ºã¿¿ëëýã áè÷ñýí ãó÷ààä æèëèéíõýý ýöýñò ¿¿íèéã ë
ººðòºº ÕÝËÆ áàéíà.

Ñ.Ýðäýíý
ÕÓËÀÍ ÖÀÌÁÀ ÕΨÐ
Ò¿ð¿¿÷èéí öàñíààð áè íóòàãòàà î÷ñîí áàéâ. Ìóó íýðòýé ìè÷èí æèëèéã äàãàæ õàëóóí
íàìðààð èõ öàñ îðîí õ¿éòýð÷ýý. Ãýâ÷ Îíîí ãîëûí øóãóéä íàâ÷ óíàæ ã¿éöýýã¿é öàñàí äóíä
óëàà áóòðàí áàéâ. Áè àìðàëòààð ÿâàà àæèëã¿é áºãººä ÿàðàëã¿é õ¿í áîëîõîîð ñóìûí òºâººñ
õýäýíòýý ºðòºº àëñëàí àéë àìüòíààð õýñ¿¿÷èëæ ãºðºº÷äèéã äàãàëäàí óóë õºâ÷ººð òýíýæ
«Óíàñàí ãàçàð, óãààñàí óñàíäàà» õ¿ð÷, õ¿éñèéã ìèíü áóëñàí òîîíîòîî õ¿ðòýë ¿çýýä áóöàõ
çàìäàà öàñ îðóóëàâ. Áè Æèðìèéí äàâàà óðóóäàí ãàëèãóóëæ ýíý èõ öàñàíä õ¿í ìàë öî÷èðäîí
áàñ ë çóä òóðõàí áîëîõ íü óó ãýæ ýìýýæ áàéãàà áîëîí åð íü áàéãàëü õà÷èí õóâèð÷ áàéãàà òóõàé
áîäîæ ÿâëàà. Õîðèí õýäýí æèëèéí ºìíº ýíý äàâààãààð Õóëàí õ¿¿õýíòýé äàâààä øàð Öàìáàä
õàðäàãäàæ ìîðèí äýýðýýñýý õóó òàòóóëæ ÿâñíûã ñàíàõàä öàã ãýäýã èõ àìàðõàí ÿâæýý. Øàð
Öàìáà, Õóëàí õî¸ðûí àæ àìüäðàëûí òóõàé õààÿà ñîíñîõîîñ áèø í¿¿ð ÷ ó÷ðàëã¿é ºäèé õ¿ðëýý.
Èõ ë áàÿí òàðãàí àéë áîëñîí ãýäýã. Õóëàíã áàãà çàëóóãààñàà ìàë ãýðèéí èõ àæèëòàé
çóóðàëäñààð áàéãààä ÿàãàà ÷ ¿ã¿é ýðò õàãäàð÷, óðüäüí ãîî ñàéõíààñ íü þó ¿ëäñýíèéã ìýäýõýä
áýðõ áîëñîí ãýëöäýã. Õóëàíã îäîî íýã õàðàõ þìñàí ãýæ áîäîæ ÿâëàà. Øàð Öàìáà ×èíãèñ
õààíòàé òºñººòýé ñàíàãäàæ áàéñàí àëü òýðòýý õîðèí õýäýí æèëèéí ºìíº Õóëàí áèä õîåðûí
õýëýëöýæ áàéñàí, õ¿ñýí ìºðººäºæ áàéñàí þì ¸ñîîðîî áîëñîí þì áàéõã¿é áîëîâ÷ Öàìáàä
õîð õºäºëñíººñ áîëîîä áè õàðèí îâîî ýð õ¿í øèã çîðèã øèéäýìãèé áîëñîí ÷ áàéæ áîëîõ þì.
Þó ÷ ë ãýñýí îäîî áè ò¿¿íèé ººäººñ ýãö õàðæ õýðýëäýõ õýëýëöýõ àëèéã íü ÷ ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõààð
áîëæýý. Õàðèí çîðèã äóòàæ Öàìáûí õ¿ëýýñýíä ¿ëäñýí Õóëàí îäîî ÿìàð áîëñîí çóðãèéã òààæ
áîëîõîîð áàéâ. Áè ýíý ìýòèéí þì áîäîæ ÿâàõäàà ìºí ýíý Æèðìèéí äàâààíä Õóëàíòàé óóëçàõ
þì ãýæ ñàíàñàí ÷ ¿ã¿é. Ãýâ÷ ÿìàð íýã äàëäûí õ¿÷èí òóñàëñàí þì øèã, ñàíàæ ÿâñàí þì ãýíýò
á¿ò÷èõ ¸ñ áèé. Åð íü àëü äº÷ººä æèëèéí ºìíº õ¿éñèéã ìèíü áóëæ äàðñàí ýëãýí óëààí ÷óëóóã
÷ îëæ ¿çíý ãýæ ñàíààã¿é ÿâààä ë îëæ ¿çñýí.

Ò¿ð¿¿í äàâààíû îðîéä ãàð÷ èðýýä òýýð äîð íýã öàãààí íîõîé äàãóóëñàí ìîðèí òýðýãòýé õ¿í
äîîøèëæ ÿâàà õàðàãäñàí þì. ÿéöýýä î÷òîë Õóëàí áàéâ. Íàìàéã òàíèõ ÷ áèø, ¿ã¿é ÷ áèø
áàéãàà áîëîëòîé. Óðóó íü áîîñîí àë÷óóðàà ìàãíàé ðóóãàà äàðñõèéãýýä íàìàéã ãàéõàí
õàðñíàà,

Õ¿¿å Ñàìïèë, õààíààñ èéì ñîíèí õ¿í ãàðààä èðýâ ãýæ áàÿðëàõ öî÷èõ çýðýãöýí õýëýâ.
Òîëèëçîæ, ãÿëàëçàæ áàéäàã àñàí ìàãíàé íü ¿ð÷ëýýòýé ºí㺠àëäàæ , ÿðñ ÿðñ õèéñýí òýãø
öàãààí ø¿äèéã íü õýäýí àëòàí ø¿ä îðëîæýý. Ãàíöõàí í¿ä íü õóó÷èí ÿíçààðàà, óðüäûí öîã
çàëèà, ãîî ñàéõàí õ¿í áàéñàí ãýäãýý òàâèõã¿éã õè÷ýýñýýð ÿâäãèéã íü èëòãýæ áàéâ. Ãýëýý ãýýä
Õóëàí íàäàä òóí ÷ äîòíî ñàéõàí ñàíàãäàâ. Çàëóóäàà ÿìàð áàéñíûã íü áè äààí÷ ñàéí ìýäíý.
ßäóó àéëûí îõèí áàÿí àéëûí áýð áîëîîä æàðãàë çîâëîíãèéí àëèéã ìýäýõã¿é ÿâñàí õýðýã áèç
ýý. Áàÿð íààäìààð æîðîî ìîðü óíàæ, òîðãîí äýýë ºìñºíº ãýäýã èäýð ñàéõàí ÿâàõ öàãò áàñ ÷
ñýòãýë õîðîãäóóëäàã ýä ø¿¿ äýý. Õóëàí ÿëäàì íàìóóõàí õ¿í ÿâñààð áàéãààä àìüäðàëûí
õ¿ëýýñíýýñ ãàð÷ ÷àäàëã¿é ýíý áîëæýý. Áè ÷ òýãýõýä õýòýðõèé ãýíýí áàë÷èð ÿâñàí. Àðâàí
äîëîîõîí íàñ þó áàéõàâ äýý. Ýð áèå ã¿éöñýíñýí áîë Õóëàíã ººð çàìààð äàãóóëæ áîëîõ áàéñàí
áèç.

Õóëàí íàä àìüäðàë áàéäëàà ÿðüæ ÿâàâ. Äàõèàä ë öàñ îðîõ ÿíçòàé òýíãýð á¿¿äèéæ, Îíîí ãîë
õàð òóãàëãà ìýò õ¿éòýí öàðöàíãà ºí㺺ð ìýëðýí óðñàíà.
Öàìáà õýäýí õ¿íòýé õàìñðààä àíä ÿâñàí. Ìàíàéõ íýã ë îëîí íîõîéòîé áààõàí á¿ä¿¿í øàðòàé
àéë, ßàÿ ãýõýâ äýý. Èíãýñýýð íàñíûõàà òàíàãèéã áàðëàà.

-Òàíàéõ íýãäýëä îðîîã¿é þì ãýæ ¿¿

-Yã¿é Öàìáà ìîäíû àðòåëüä àãóóëàõûí íÿðàâ õèéäýã þì.

- Àëáàí õààã÷. Òýãýýä þóí îëîí íîõîéòîé øàð ¿õýðòýé ÿàñàí èõ çàâòàé õ¿í áý äýý

-Òèéìýý. Ìèíèé ë òîëãîé äýýð õàìàã þì áóóíà. Øàðíóóäàà ìàë öººíòºé àéëóóä òàðààæ
õàðóóëäàã. Áè õºëñèéã íü õóâààæ ºãººä èðëýý. Õºðºí㺺 íóóæ áàéãàà íü òýð. Áàíêèíä áàéãàà
ìºí㺺 íàäààñ ÷ íóóäàã þì.

Õóëàíãèéí ýíý ¿ã ãàéõàø òºð¿¿ëëýý.ª÷íººí æèë àéë áîëæ àìüäàðñàí õ¿íèé òóõàé áèø
õºíäëºíãèéí õ¿íèé òóõàé ÿðüæ áàèãàà þì øèã áàéëàà.ªºðºº áîë õ¿íèé õàíü áèø ÿìàð õàíü
õàðèí ç¿ãýýð íýã öàãàà÷ëàã÷èéí ìàÿãààð ÿìàð÷ ñýòãýë ãîìäîëã¿éãýýð ÿðèâ.

Áè Ẻí õàð ãóíèãò àâòàãäëàà.

- Õóëààí! ãýæ áè õàðóóñàæ áóõèìäñàíäàà óéëìààð áîëæ áóðóó õàðàâ. Áè áèåý îâîî àâ÷ ÷âñàí
ýð õ¿í áîëîõîîð Õóëàíòàé áàðàã ë ¿å ìóëòàðñàí þì øèã àæýý. Òýãýýä íýðýýð íü äóóäàõ íýã ë
çîâëîíòîé .Áè áèåý áàðüæ ÷àäñàíã¿é

-Õóëààí! Òýýð æèë ÷è áèä õî¸ðûí ýíý Îíîíä þó ÿðüæ ÿàæ ÿâëàà äàà. Ñàíàæ áàéíà óó ãýõýä

- Òèéì ýý. Îäîîãèéíõ øèã èéìã¿é çàëóóõàí ÿâñàí.×è ÷èã á¿ð õ¿¿õäýýðýý áàéñàí áèø ¿¿ ãýýä
ìóóõàí èíýýâ .

×èíãèñ õààíä ìîðèíîîñîî õóó òàòóóëààä óéëæ áàéñàí þì ÷èíü ÿìàð ýð õ¿í áàéõàâ äýý ãýõýä,

Ãýõäýý ë ÷è ìîðèíä ãàðàìãàé áàéñàí äàà ãýýä èíýýëýý. Çàëóóãèéíõààñàà ÿëãààã¿é öýâ öýýëõýí
äóóãààð èíýýõýä íü öàñàíä äàðóóëñàí îé ìîä õ¿ðòýë öóóðèàòààä ÿâ÷èõ øèã áîëëîî.Ãýòýë îé
ìîä õ¿í èíýýõ áàéòóãàé áóó òàâüñàí ÷ öóóðèàëìààðã¿é ºäºð ø¿¿ äýý. Õóëàíãíèéí èíýýõýä
ìèíèé äîòîð îíãîéæ, õ¿éò íîéòîíä øèðâýãäýæ ç¿äýðñýí ìîðèíû ìèíü í¿ä íü ñýðãýæ ÷èõ íü
ñîðòîëçîîä èðëýý. Ãóíèãòàé õ¿í äàâõèäàãã¿é õàðèí èíýýæ íààäàæ ÿâàà õ¿í äàâõèäàã ãýäãèéã
àäãóóñ õ¿ðòýë ìýäíý.Èíãýæ ýíý òýðõíèéã ÿðüñààð ÿâààä ãýðò íü õ¿ð÷ èðëýý. Òýäíèéõ ñóìûí
òºâèéí çàõàä õàøàà áàéøèíòàé áºãººä òîì öàãààí ãýðýý äóëààëæ îðñîí áàéâ. Õîéìîðòîî
õýäýí ýðýýí àâäàðòàé , èõ ë ÷ºëººòýé íîéðñîõ äóðòàé õ¿í áîäîæ õèéñýí áîëîâ óó ãýìýýð àëü
öàãèéí õî¸ð èõ òºìºð îðòîé, õèâñ øèðäýã áèò¿¿ äýâññýí àéë þì. Õóëàíãèéí ãîî ¿çýñãýëýí
çàëóó íàñ , ñàéõàí þì õ¿ñýí òýì¿¿ëýõ ñýòãýë íü òýð ýðýýí àâäàðóóäàä ¿¿ðä öîîæëîãäñîí ìýò
ñàíàãäëàà.

Õóëàí íàä õîîë õèéæ øèìèéí àðõè àÿãàëæ ºãºâ. Õî¸ð ãóðâàí òàãø õàëóóí àðõè óóãààä çîðèã
îðæ ×èíãèñ õààí õýìýýõ øàð Öàìáà ãóàé ìààíü àíãààñ áóóæ èðâýë ÿàñõèéæ óóëçàõ áèëýý? ãýæ
áîäîæ ñóóñàí áè óðüäûíõòàéãàà àäèë ñ¿ð áàäðóóëààä áàéâàë íü «Õîéø áàé! Àéëààð íóóñàí
õýäýí á¿ä¿¿í øàðûíõàà ìàõûã èäýýä ë àíèðã¿é õýâò!» ãýæ çàä àãñàìíàìààð áàéâ.
Öàìáà ãóàé íààäàìä ìîðü óÿäàã õýâýýðýý þó? ãýõýä,

Á¿ð áàéñàí. Áèåý ñàéðõàæ ÿâäàã õºã íü ºíãºðñºí þì ÷èíü ãýæ Õóëàí õýëýâ. Þì ãýäýã èíãýæ ë
õóâèðäàã õîéíî äîî. Óÿí äîãøèí õî¸ð, ñàéõàí ìóóõàé õî¸ð áèå áèåäýý õàðøèëæ ÿâñààð
ñ¿¿ëäýý õýí õýíòýéãýý òýìöýõ õ¿÷ýý àëäàæ áàéãàà íü ýíý. Èíãýýä ë àìüäðàë äóóñíà. Àâäàðòàà
àëò ìºíãº, ãàäíàà ìàë õºðºí㺠õóðààæ, íóóæ äàðñààð áàéãààä ë õîðâîîã áàðíà» ãýæ áè áîäîæ
ñóóëàà. ºíãºð÷ýý ºíãºð÷ ãýæ ñàíàà àëäòàë,

Ñàìïèë àà ÷è áàãàäàà ñàéõàí äóóëäàã ñàí. Äóóëàà÷ äýý ãýæ Õóëàí ãóéâ. Áè áàãààñàà äóðòàé
«Ýð áîð õàðöàãàà» àÿëëàà.

Ýð áîð õàðöàãà íü æèã¿¿ðõýíäýý õ¿÷òýé äýý

Èäýð çàëóó íàñàíäàà äààí÷ àæíàíã¿é ÿâëàà äàà» ãýýä äóóëàõàä ìèíü Õóëàí äîîøîî õàðæ
íóëèìñàà àð÷èæ ñóóâ.

Ãýòýë ãàäàà íîõîé øóóãèëäàâ. Õóëàí àÿãàíä àðõè ä¿¿ðãýýä,

Öàìáà èðëýý ãýæ òîîìæèðã¿é õýëýâ. Çàëóó áàéõäàà «Öàìáà èðýâ» ãýýä ç¿ãýýð ñóóæ
áàéäàãã¿éñýí. Îìîãòîé ñ¿ðòýé õ¿íèé ýõíýð áîëîîä àéæ ò¿ãøèæ ÿâàõàä íü àÿòàéõàí ÷ áàéäàã
þì ñàí óó. Ýðäýý çîäóóëàõã¿é áîë ñàíàà íü àìàðäàãã¿é, õ¿÷ãýðõýã ìàíãàð õ¿íä äóðòàé
õ¿¿õí¿¿ä ÷ áàéäàã... Öóñààð òýýãëý! Áè åð íü àãñàí òàâèõàä áýëýí áîëîîä áàéëàà. Ãýðèéí
õààëãà íýýãäýæ ýõëýýä ãóðâàí öàãààí íîõîé õýë àìàà äîëîîñîîð îðæ èðýâ. Õîéíîîñ íü Öàìáà
îðæ íîõäîî õººæ ãàðãààä ìýíäëýâ. Íàìàéã åð òàíüñàíã¿é. Îäîî ×èíãèñèéí ä¿ðèéã
ñàíàãäóóëàõ þì þó ÷ àëãà. Åð人 ë íýã òàðãàí øàð ºâãºí «ßìàð ãàéòàé öàñ ãýý÷ âý. Óóë
õºâ÷èä ÿâàõûí àðãà àëãà. Çóä áîëäãîî áîëëîî. Àðàé ÷¿¿ ãýæ ãàíö ìýãæ àëààä...» ãýæ ¿ãëýñýýð
áóó ñóìàà ºëãºâ. Àäàãëààä ò¿¿íä àãñàí òàâèõûí ÷ õýðýã àëãà áîëæýý.

Õóëàí íàìàéã ¿äýæ ìîðäóóëàâ. Óÿàí äýýð áè ò¿¿íèé ãàðûã áàðèàä,

Áàÿðòàé ãýõýä,

Áóöàõààñàà íààø ìàíàéõààð ÿâààðàé ë äàà

Áè çà ÷ ãýñýíã¿é, ¿ã¿é ÷ ãýñýíã¿é ìîðäîæ äàâõèëàà.

ÕÓËÀÍ ÁÈÄ ÕΨÐ
Àðâàí äîëîîí íàñ ÷ äýý. Õººðõèé. çàéëóóë. Áè òýãýõýä ººðèé㺺 ýð õ¿íä òîîöîæ ÿâæýý. Ãýòýë
òýð çóí ¸ñòîé øàë÷ãàð ýð áîëîõîî ìýäñýí þì. Äîëäóãààð ñàðûí íýãýí ºäºð áè íóòãèéíõàà
×èíãèñ õààí áîëîîä ò¿¿íèé çàëóó ãýðãèéí õàìò ñóìûíõàà íààäàìä î÷èõîîð ýðòëýí ìîðäëîî.
Ãýð ×èíãèñ õààí ãýäýã ìààíü åð人 ë øàð Öàìáà þì ø¿¿ äýý. Áè ò¿¿íä èéì äîãøèí ñ¿ðòýé
õî÷ ºãñºí áîëîâ÷ õ¿íä õýëäýãã¿é áàéëàà. Õóðäàí ìîðü óÿõàä íü áè ò¿¿íä òóñëàëöñàí þì.
Òýãýõýä íàä øèã æóëäðàé àìüòàí ñàëõèí çýýðä, öàõèëãààí õýýð ãýõ ìýò ¿ëãýð äîìãèéí íýðòýé
òýð ñ¿ðõèé õºëºã ìîðüäûã íü ¿äøèéí ÷èéã áóóñàí õîéíî õýýð àâàà÷èæ èäýýøë¿¿ëýõ, ºã뺺
¿¿ðýýð ÷èëýýãèé íü ãàðãàõ, ºäºð óñëàõ çýðýã õàð áîð àæèë õèéõýýñ ººð ÿìàð òóñ õ¿ðãýõ áèëýý.

Øàð Öàìáà ãýã÷ ãó÷ ýðãýì íàñòàé, èðâýñíèèõ øèã æîîòãîð øàð í¿äòýé, áóðæãàð õ¿ðýí ¿ñòýé,
äóíäóóðàà õîâèëòñîí óðò ýð¿¿òýé áºãººä ìàéãàâòàð áîãèíîõîí õºëºº áàò ãèøãýæ íóäàðãàà
¿ðãýëæ çàíãèäàæ ÿâäàã õ¿í. Øàð í¿ä íü óðèí 纺ëºí õàðöòàé áàéõûã áè åð ¿çñýíã¿é. Íóñãàé
æààëóóä áîë ò¿¿íèé õàðöíààñ àéæ õóëãàíàí, ìºðºº õàâ÷èæ, ìîäîí ºìä ºìññºí þì øèã
õºäëºõã¿é áîëíî. Öàìáà àäóó ìàë, àëò ìºí㺺ð áàÿí áºãººä ìîðü àðèëæèõ äîí òóññàí õ¿í.
Õàâàð íîãîî öóõóéíãóóò õýäýí ìîðü ñàéí ÝÌÝÝË òîõîæ, ñàéõàí õóâöàñ ºìñººä ë õóé ñàëõè
ìýò àðèëæ ºãíº. Òýãýýä Õýðëýí Áàÿí-Óëààí, Ãàë øàð á¿ð Äàðèãàíãà õ¿ðòýë äîíøóó÷ëààä èä
çóí áîëñîí õîéíî ñàéí ñàéí ìîðüäûã õàòèð æîðîî, ºí㺠ç¿ñýýð íü èæèëñ¿¿ëæ õºò뺺ä, óóëûí
áýëýýð òîîñ òàòóóëæ óðòûí äóó óÿíãàëóóëñààð áóöàæ èðíý. Øàð Öàìáûí èä õàâ èéì ë áàéëàà.
Ìàíàé íóòãèéíõíèé çàðèì íü ò¿¿íèéã öàãààí îìîãòîé, õèéìîðüòîé, ñàéí ýð ãýõ áîëîâ÷
îëîíõ íü îíãèðãîí ñàãñóó, îëèãã¿é õ¿í ãýëöäýã áèëýý. Õàðèí áè áîë ò¿¿íèéã ×èíãèñ õààí
øèã ë õ¿í ãýæ áîäíî. Áèä ¿¿ð ö¿¿ðýýð ºìíº ç¿ã äàâõèæ ÿâëàà. Ñóìûí òºâ õ¿ðòýë õî¸ð ºðòºº
ãàçàð, çàì èõ áàðòààòàé. Æèðýìòèéí äàâàà ãýæ íýã èõ äàâàà áóé. Íàð öóõóéõûí àëäàä ×èíãèñ
Öàãààí òîõîéí àéëààð áóóæ äºðºº ÷àíãàëíà ãýæ áèä õî¸ðûã îðõèîä æèëèéæ îäîâ. Òýãýíã¿¿ò
áè äîòðîî ãýíýò áàÿðòàé áîëëîî. Àðâàí äîëîîí íàñàíä, ¿ã¿é äýý ë ýð õ¿íèé ¿íýð îðñîí áàéõ
ø¿¿ äýý. Øàð Öàìáûí ýõíýðèéã Õóëàí ãýíý. Õóëàí õîëûí íóòãààñ õàäàìä èðñýí, ñàð øèã
ñàéõàí, ñàëõè øèã òîãòâîðã¿é àìüòàí áèëýý.

Àõûãàà äàãàæ àéìàã ðóó õî¸ð æèë õýðòýé ÿâààä ýíý õàâàð íóòàãòàà áóöàæ èðýõýä ìèíü Øàð
Öàìáà èéì çàëóó ñàéõàí ýõíýð àâñàí áàéëàà. Öàìáà ýõíýðýý ¿ðãýëæ çàí÷èæ, ¿¿ð øºíººð
÷àðëóóëæ áàéäàã ãýæ ìàíàé íóòãèéíõàí ÿðèëöàæ áàéëàà. Ãýâ÷ áè òèéíõ¿¿ ÷îéæèí áóóëãàæ
áàéõûã íü ¿çñýíã¿é.

Çà òýãýýä ×èíãèñ õààí áàðàà ñóðàãã¿é áîëæýý. Áè íààäàìä óðàëäóóëàõààð ñîéñîí äºðâºí
ñàéõàí ìîðèé íü õºò뺺ä Õóëàí õ¿¿õíèé äýðãýä öîãèóëæ ÿâëàà. ªã뺺íèé ñýð¿¿íä ýýãñýí
ýðã¿¿ëýýä Æèðýìèéí äàâàà äàâààðàé ãýæ «õààí» áèäýíä òóøààñàí þì.

Áè Õóëàí õ¿¿õíèéã õóëãàé í¿äýýð øîõîîðõîí õàðæ åð áèøèéí áàÿð õººðòýé ÿâàâ. Èíãýýä ë
äàâõèàä áàéâàë õàà ÷ õ¿ð÷ áîëìîîð ñàíàãäàíà.

Öýëìýã òýíãýðò íàð ìàíäàæ, ñàëõèí ºìíººñ ñýð÷èãíýíõýä óóëûí ýíòýý ñ¿¿äýð òóñàæ áàéõàä,
ºðíº óóëûí óëáàð òóÿà òóñæýý. Íóãà ãàçðûí ø¿¿äýðò íîãîî õºëä øèð øèð õèéæ, óðäàõ çàì
äýýðýýñ áîëæìîð øóâóó áàéí áàéí íèñíý. Õóëàí õ¿¿õýí óëààí ñàâõèí ãóòàë ºìñºæ, æèæèãõýí
õºëèéíõºº ºëìèéã õîòîéëãîæ æèéæ¿¿ äºðºº æèéæ , õºõ òîðãîí òýðëýãèéíõýý õîðìîéã
ºâäºãíººñºº äýýø öóãëàðóóëæ, òîðãîí îéìñíû öààíà òóÿàð÷ áàéãàà ÷èéðýã áóë÷èíãàà
÷àíãàõàí îðîîãîîä, áîðæèãèí õèéöòýé ýìýýë äýýð ÿíçòàéõàí ñóóæ, øàð äóðäàí á¿ñ ýâëýãõýí
îðîîñîí íàðèéõàí áýëõ¿¿ñýý æîðîî õ¿ðíèéõýý ÿâäëûí àÿñààð ¿ë ìýäýã íàõèëçóóëàí ÿâíà.

Ìàãíàé äýýðýý ñàðòàé æîðîî õ¿ðýí ìîðü ìºíãºí òîâðóóò õàçààðûíõàà àìãàéã ñî¸îíäîî ºëãºæ
õàçààð äàðàí òýì¿¿ëýõýä ¿ñ íü èëá¿¿ðøñýí òýãøõýí çîî íü ¿ë ìýäýã æèðâýëçýõèéã ¿çâýë
àÿãàòàé óñ òàâüñàí ÷ àñãàðìààðã¿é, ìîðü ýçýí õî¸ðûí ýíý áàéäàëä õºãæìèéí õºã òààðàõ ìýò
ñýòãýëä ìàø òààëàìæòàé.

Õàðèí, ìèíèé ºìññºí õóâöàñ ãýâýë, ýìæýýð íü ñýìýðñýí íîãîîí æèã¿¿í òýðëýã, ºâäºã äýýðýý
çóóâàí íºõººñòýé öýðýã ºìä, õóãàðõàé ñàðàâ÷òàé õóó÷èí ìóó ìàëãàé, óíàñàí ìîðü ãýâýë,
×èíãèñ õààíû àäóóí ñ¿ðãèéí àäàã, ààø ìóóòàé àëàã ¿ðýý áàéëàà.

Õóëàí, óóëûí îðîé õàðæ óÿíãàò äóó àÿëæ ÿâñíàà íàìàéã í¿äíèéõýý áóëàíãààð õàðæ
äîîãòîéõîí èíýýìñýãëýýä,

Ñàìïèë àà ÷è äóóëàà÷ ãýõýä ìèíèé öàðàé ÿàõ èéõèéí çàâã¿é óëàà áóòðààòàõëàà. ªí÷èí õ¿í
äóóëàà÷ ãýã÷ýýð 6è òýð¿¿õýíäýý ë çýãñýí õîîëîéòîé áàéæýý. Àäóó ìàëä ÿâàõäàà äóó àÿëæ
õàäíû öóóðèà ÷àãíàäàã ºâ÷òýé þìñàí. Áè ñ¿¿íäýý öàäñàí òóãàë øèã õýëýý äîëîîæ, ýõëýýä òóí
îíõèî ìóóòàéãààð «Àð Õÿíãàí óóëàí äýýð íü ãàðààä õàðàõàä» ãýäãèéã äóóëëàà. Õóëàí íàìàéã
èíãýæ äóóëíà ãýæ îãòõîí ÷ ñàíààã¿é òóë ìîðèî òàòàæ ñàéõàí àëàã í¿äýý òîðìîëçóóëàí
ìèøýýâ. Òýãýõýýð íü áè óðàì çîðèã îðæ, óõààí, õîîëîé õî¸ðûíõîî ÷àäëûã øàâõàæ õàðü õîë
ÿâñàí õàéðò ãàíö îõèíîî ìºðººäñºí ýõèéí òóõàé äóóëàâ. Òýãòýë Õóëàí õàíöóéíààñàà àë÷óóð
ãàðãàæ íóëèìñàà àð÷èâ ø¿¿. Áè àìàà àíãàéñàí õýâýýðýý òàã áîëëÎÎ. Èíãýæ óÿðàõ þì ãýæ åð
ñàíàñàíã¿é.

Ñàìïèë àà äóóëàà÷ äýý ãýýä Õóëàí á¿ð ìýãøèí óéëëàà. Ãýâ÷ ìèíèé äóóëàõ ñýõýý àëãà áîëæýý.
Õóëàí íýëýýä óäààí óéëààä ñàÿ òàéòãàð÷ ýíý óäàà àÿòàéõíààð õàðààä,

Ñàìïèë, ÷è ÿìàð ñàéõàí äóóëäàã þì áý ãýõýä áè ààíàé ë è÷èæ óëàéëàà.

Äàâààí äýýð ãàðàõ ¿åñ áàãà ¿ä áîëæýý. Ýíý õîîðîíä Õóëàí áèä õî¸ð áèå áèåý îâîî ìýäýõ
áîëñîí áàéëàà. Õóëàí áàñ íàäòàé àäèë ºí÷èí õ¿í þìñàíæýý. Áèä îâîîíû äýðãýä áóóëàà. Ýíý
ºäºð ààãèì õàëóóí áîëîâ÷ äàâààíû ºíäºðò ñàëõè ñýð¿¿í áºãººä øèëì¿¿ñò îéí ñîäîí ¿íýð
àíõèëæ, òýðòýý Äîð õºõ íîãîîí øóãóé äóíäóóð óðñàõ Îíîí ãîëûí íóãàëààíóóä ãÿëàëçàí,
ìýëòýëçýí õàðàãäàâ.

Õóëàí çóëàé äàðàí îðîîæ ÷èõíèé òóñ çàíãèäñàí óëààí ïàíñàí àë÷óóðàà àâ÷ ìàõëàã öàãààí
ãàðààðàà ìàãíàéãàà èëýýä íàìàéã øèðòýæ þó áîäñíûã á¿¿ ìýä íýã ë äîíæòîéõîí
èíýýìñýãëýíý. Ýíý ¿åä áè ×èíãèñ õààí ìºä á¿¿ èðýýñýé ãýæ áîäîæ áàéñàí òóë áàéí áàéí çàì
ðóó õàðæýý.

×è þóãàà õàðàà âý? ãýæ õ¿¿õíèé ãýíýò àñóóõàä

×èíãèñ... õýìýýí ñàíàìñàðã¿é õýëæ îðõèëîî.

Þó? ãýæ ãàéõàí õàðàõàä íü áè á¿ð áàíòàæ îðõèîä

Àà òèéì... ×èíãèñ... ¿ã¿é ýý öà.. öà.. ãýæ áóâòíààä ìàíãóó þì øèã ìààñàéòàë èíýýõýä Õóëàí
óëàì ãàéõàæ

Þóí ×èíãèñ âý? ãýýä í¿äýý òîìîîñ òîì áîëãîëîî.

Áè ñàÿ ë íýã õýëýý òàòàã÷ààí áîëæ

Yã¿é, Öàìáà ãóàé ã¿éöýæ èðýõ áîëîîã¿é þì àà ãýâ. Õóëàí áàñ ë ãàéõñàí õýâýýðýý,

Òýãýýä ×èíãèñ, ×èíãèñ ãýýä áàéäàã... ãýõýä íü áè îäîî ä¿¿ðñýí õýðýã ãýæ áîäîîä,

Öàìáà ãóàé ×èíãèñ õààíòàé òºñòýé ø¿¿ ãýòýë

Þó ãýíý ýý? ãýýä ãýäðýã óíàí õºõºð÷

Yõñýí õîéíîî ×èíãèñ õààí áîë. ×èíãèñ øèã áààòàð áîë àäàãëààä ýõíýðýý çîäîõã¿é áàéõñàí.
Òýð ÷èíü îäîî íîãîîð÷ ë ÿâàà áèç. Ýíý øºíºäºº ñóì õ¿ð÷ ÷àäâàë äýýä çàÿà ãýýä ñàíàà àëäàí
íîãîîí äýýð õàæóóëäàí èë ãàðñàí ºâä㺺 õîðìîéãîîðîî îðîîãîîä, íýã øèðõýã õÿëãàíà òàñäàí
àìàíäàà çóóæ ÿìàðõàí íýã ç¿éëèéã ìºðººäîí ñàíààøðàõ ìýò í¿äýý àíüæ áàéñíàà ààëüã¿éòýí
èíýýæ,

Íàìàéã òàò! ãýýä ãàðàà ºãºâ. Ò¿¿íèé ãàð 纺ëõºí áºãººä á¿ëýýõýí áàéëàà.

Õóëàí òýð äàðóé ìîðèíäîî ìîðäîæ,

Ñàìïèë àà ýð÷ýýðýý äàâõèàä ãîë äýýð î÷ú¸. Óñíû ýðýã äýýð èõ ñàéõàí áàéãàà. Öàìáà ìºä
èðýõã¿é, ÿâúÿ! ãýæ õºãæèëòýé õýëýýä ìîðèíäîî òàøóóð ºã÷ äàâàà ðóó æîðîîëóóëàâ. Áè ÷ ÿàðàí
ìîðäîæ õîéíîîñ íü äàâõèâ. Ñàìïèë àà äóóëààðàé ãýíý. Áè ñýìýðõèé íîãîîí òýðëýãíèéõýý
õîðìîéã õèéñãýíõýí,

- Ýð ýý áîðóó õàðöàãàíà íü ¿¿-ýý

Æèã¿¿ðõýíäýý õ¿÷òýé àé õº àëäðàé ìèíó ýýý.. ãýýä ë æèðýìèéí äàâààã æèíãýíýòýë äóóëæ
ÿâëàà.

Ãîë äýýð õ¿ð÷ èðýõýä íºãºº õóðäàí ìîðüä ìààíü õ¿ðòýë õºëºð÷èõñºí áàéâ.

Õóëàí íàìàéã õ¿í áàðàã ÿâàõàà áîëüñîí, õóó÷èí ãàðàì òèéø äàãóóëæ î÷èâ. Áèä õî¸ð óëèàñ
áóðãàñ, ìîéë äîëîîãîíî õîñîëñîí áèò¿¿ øóãóéí äóíä áóóæ ìîðüäîî óÿàä òóõòàéõàí õ¿¿ðíýæ
ñóóëàà...

×óõàì þó ãýã÷ áîëæ áàéãààã áè ìýäýõýý áàéæýý.

Õóëààí ìàíàé íóòàãò ÷àì øèã ñàéõàí õ¿¿õýí áàéõã¿é ø¿¿.

Íàä áàñ ººð ñàéõàí þì áèé ë äýý

Þó ãýæ?

ßàãààâ. Ñýòãýë áàéíà.

Òýãýýä æàðãàëòàé àìüäàð÷...

×è áîä ë äîî. Áè õ¿íèé ýðõýíä áàéíà. Çîâëîíãîî íóóõûã ë áîäîõ þì. Õ¿í íàìàéã æàðãàëäàà
òàøóóðñàí àìüòàí ãýæ áîääîã.

Õóëààí, ÷è èíãýæ àìüäðàõ ¸ñã¿é, ñàëààä ÿâ! ×àìàéã ñ¿ðä¿¿ëäýã áàéõã¿é þó. Õàÿàä ÿâ÷èõâàë
÷èíü ÿàæ ÷ ÷àäàõã¿é.

Ñàìïèë àà, ÷àì øèã õ¿íòýéñýí áîë... ÷è äààí÷ è÷èìòãèé þì äàà. Íàìàéã ¿íñ ë äýý...

Áèäíèé õàæóó äàõü áóðãàñíû ìº÷èð äýýð èðæ ñóóñàí áÿöõàí áîð áÿëçóóõàé «ýä åð íü ÿàæ
áàéíà» ãýñýí áàéðòàé ÒÎËÃÎÉÃÎÎ ãèëæèéëãýí øèë ñóâñ øèã º÷¿¿õýí í¿äýý ýðãýëä¿¿ëíý.

Õóëàí ãàðàà äýðëýæ í¿äýý àíèàä,

Íàìàð ÷èíèé àéìàã îðñîí õîéíî áè Öàìáààñ ñàëààä áàñ àéìàã îðíî. Àæèë õèéâýë àìüäàðíà
ø¿¿ äýý. Áè î¸äîë÷èí, ¿ã¿é äýý öýâýðëýã÷ õèéæ äºíãºõ áàéëã¿é. Òèéì ýý Ñàìïèë àà?

Òèéì ýý. Áè áîë òðàêòîð÷èí þì óó æîëîî÷ áîëîõ ñàíààòàé! Õóëààí! Ýíý øóâóó ÿìàð õººðõºí
í¿äòýé þì áý?

Øèíý ãàðìûí çàìä îðîõ ¿åä íýãýíò îðîé áîëñîí áàéëàà. Ãýâ÷ áèä ×èíãèñ õààí íºãºº öàãààí
òîõîéäîî ë íîãîîð÷ ÿâàà ãýæ àæèã ñýæèã ÷ ¿ã¿é ÿâëàà. Õè÷íýýí áàÿð æàðãàëòàé ÿâñàí ãýæ
ñàíàíà. Õóëàí ìèíèé ìºðèéã ò¿øèí ìèøýýæ, áè ýð áîð õàðöàãà àÿëàí ìèøýýæ, îðîéí íàðàí
óóëûí òîëãîé äýýð ìèøýýíý.

Áèä õî¸ðûí óðäààñ ÿìàð íýã õ¿í óëààí òîîñ òàòóóëàí äàâõèæ àéñóé. Õóëàí ãýíýò ìîðèî òàòàæ
òýð õ¿íèé ç¿ã ò¿ãø¿¿ðòýéãýýð øèðòýýä, Áè ÷ äîðõèíîî

Öàìáà èðæ ÿâíà ãýæ øèâýãíýâ. Áè ÷ äîðõèíîî øàë÷èéæ îðõèëîî Ç¿ðõ ìààíü àìààðàà ãàðàõ íü
ýý

Õààíààñ äàà ýíý ÷èíü ñóìààñ íààø èðæ ÿâàà õ¿í áàéíà.

̺ºí ìºí ÿàõ àðãàã¿é ìºí.Áèäíèé òýíä áàéõ õîîðîíä ñóì îðæ äýý

- Îäîî ÿàõ âý

- Õàðèí ýý Ãîë äýýð áóóæ ìîðüäîî àìðààñàí ãýõýýñ

- Èéì óäààí óó
Õàðèí íü ýý...

Äîãøèí ×èíãèñ õààí ÷ þó þóã¿é õ¿ðýýä èðëýý. Òýð áèä õî¸ðò òóëæ ìîðèî òàòààä èðâýñíé
øàð í¿äýýðýý ìóóõàé õàðëàà. Ýíãýð çààì íü çàäãàé, öàðàé íü õººí㺠ýìýýë äýýðýý õàæóóëäàí
á¿ä¿¿í òýíçýí òàøóóðàà ìîðèí äýë äýýð õºíäºëä¿¿ëýí áàðüæýý.

×è ñóìààñ èðýâ ¿¿ ãýæ Õóëàí èõ ë òóëãàìäàí àñóóõàä Öàìáà ø¿äýý òà÷èãíàòàë õàâèðààä, àìàà
ìóðóéëãàí

- Ñóìààñ ãýíý ø¿¿. Ýíý çóëáàäàñòàéãàà øóãóé äîòîð õýâòýæ áàéõàä ÷èíü...

Áèòãèé äýìèéð ÷è...

Äóó! ãýæ Öàìáà ìóóõàé õàøãèðààä íàä ðóó äàéð÷ ÿàõ èéõèéí çàâã¿é ìîðèí äýýðýýñ ìèíü õóó
òàòàæ îðõèîä

-Ìóó íîâø õ¿íèé ìîðü óíààä áàñ ýõíýðèé íü...

Öàìáàà! ×è ÿìàð æèãòýéõýí àìüòàí áý! ãýæ Õóëàí óéëàãíàí õàøãèðàâ.

Öàìáà ãàëçóóðñàí þì øèã øàð í¿äýý ýðãýëä¿¿ëýí ø¿äýý ÿðçàéëãàæ

- Äóó, íààíà ÷èíü íàì öîõèíî ø¿¿ ãýæ îðèëîîä öóëáóóðû íü ø¿¿ðýí àâ÷ ìîðèéã íü
òàøóóðäàâ.

Áè áóóíà. Áè ¿õñýí ÷ ÷àìòàé ÿâàõã¿é ãýæ Õóëàí õîðñîí óéëàõàä

×è òýã .Õàðèí áè öààäàõ íóñãàé æààëûã ÷èíü íýã ë öîõèíî ø¿¿ ãýæ Öàìáà áîðîîõîé ìýò
á¿ä¿¿í òàøóóðàà äàëàéí íàä ðóó äàâøëàõàä

Öàìáàà, áîëèî÷! Õóëàí ãàðààñ íü çóóðàâ. Áè ãýäýã õ¿í óõààí áàëàðòàõ øàõàì, ãàçàð çîîñîí
ãàäàñ øèã õºäëºëã¿é çîãñîæ áàéæýý. Öàìáà ¿ñðýí áóóæ ìîðüäîî Õóëàíãèéí ìîðèíû
õ¿ç¿¿íýýñ õîëáîîä ìºí ë õàðàéí ìîðäîæ, Õóëàíãèéí öóëáóóðûã ø¿¿ð÷ àâààä, ìîðüäîî õàéð
íàéðã¿é òàøóóðäàí äàâõèâ. Ìèíèé ºìíº óëààí òîîñ ìàíàð÷, õººðõèé Õóëàíãèéí õîðñîí
óéëàõ ÷èìýý òàñàðëàà. Áè çàì äýýð ÿâãàí õàÿãäñàíàà ñàÿ óõààð÷ Öàìáûí õîéíîîñ ãàð
çàíãèäàí,

Áè ÷àìààñ õàðèóãàà àâíà äàà. Çààâàë àâíà! Õóëàí ÷ ÷àìàéã õàÿíà. Yçýýðýé, ìóó íîõîé! 'Õóëàí
÷àìàéã çààâàë õàÿíà! ãýæ íóëèìñàà àð÷èæ íóñàà òàòñààð õîöîð÷ áèëýý.
ÕÓËÀÍ ÁÈÄ ÕΨÐ
Ãó÷èí æèëèéí äàðàà

Áè ñóìûí çî÷èä áóóäàëä íàð õººðòºë óíòààä ñýðëýý. Íýýëòòýé öîíõîîð Îíîí ãîëûí ç¿ãýýñ
öýíãýã óñíû ¿íýðòýé ñýð¿¿õýí ñàëõè ñýâýëçýýä, ãóäàìæààð õ¿¿õä¿¿ä øóóãèëäàí íààäàæ áàéâ.
Çî÷èä áóóäëûí «ëþêñ» ºðººíèé õ¿ðýí ìîäîí îðíû öàãààí äààâóóíààñ óãààëãûí íóíòàã
àíõèëàí, õàðèí æèíò¿¿íýýñ íü ºâñíèé ¿íýð ¿íýðòýíý. Îðíû õàæóóãèéí ÿâãàí øèðýýí äýýð
õàëóóí ñàâòàé öàé, ìîéëòîé õóðóóä öºöãèé çýðãèéã àâ÷èð÷ òàâüñàí íü áóóäëûíõàí íàìàéã èõ
ë àíõààðñíû òýìäýã. Åð íü ÷ ìàíàéõàí ñîíèíû àæèëòíóóäûã áààõàí îéøîîæ, òàë çàñäàã
çàíòàé. Y¿íä ìóó íü þó áàéõ âý. Òýãýýä áàñ º÷íººí æèë òºðñºí íóòàãòàà èðýýã¿é íàìàéã
ººðèéìñºõ íü àðãàã¿é áèç. Àðâàí õýäýí æèëèéí ºìíº íýã èðñíýýñ õîéø ÿàãààä ÷ þì áý àÿí
òàë òààðàëã¿é òîéðñîîð îäîî õ¿ð÷ýý. Íàñæèõààð íóòàã ñàíàãäàíà ãýäýã íü ¿íýí þì. Áàñ
ñ¿¿ëèéí ãóðàâ äºðâºí æèë òºðñºí íóòãèéíõàà óóë óñûã ç¿¿äýëäýã, áàãûíõàà ÿâäëûã ç¿ðõ
øèìøèðòýë äóðñàí ñàíàäàã áîëæýý. Õ¿íèé æàðãàëûí äýýä áàãà íàñíû äóðòãàëä áàéäàã ãýæ
Äîñòîåâñêèé ÷ áèë¿¿ õýí íýãíèé õýëñýí áèé. Õîòûí õºë ¿éìýýíýýñ óéäàæ áóõèìäààä ÷ òýð
áèø åð人 ë íàñíû íàð õýâèéæ, òºðñºí ãàçðàà ñàíàãàëçàõ áîëñíûõ áèç. Òýãýýä ë àìðàëòààðàà
çîðèóä èðñýí ìèíü ýíý. Íóòàãòàà ãýõèéí áàñ íýã ó÷èð áîë òýðòýý ãó÷ààä æèëèéí ºìíººñ
ñýòãýë ç¿ðõýíä ìèíü óÿàòàé ÿâäàã íýã õ¿í áèé. Òýð áîë Õóëàí þì. Õóëàíã ñ¿¿ëèéí óäàà
õàðñíààñ õîéø àðâààä æèë ºíãºð÷ýý. Õýäýí æèëèéí ºìíº øàð Öàìáà íàñ áàðæ, Õóëàí
áýëýâñýðñíèéã ñîíñîîä õàíü á¿ë ìóóòàé ÿàæ ø¿¿ àìüäàð÷ áàéäàã áîë ãýæ õààÿàõàí áîäíî.
Õóëàíã áàãûí ìèíü àìðàã ø¿¿ äýý ãýæ áîäîõîä ñýòãýëèéã íýã ë ÿðóó ñàéõíû óíèàð áóäàí
á¿ðõýýä èðíý. Áàãûí àìðàã ãýäýã õýëýõýä ÿðóóõàí àãààä ¿íýõýýð ë ÿìàð íýã àëñ õîëûí óíèàð
áóäàí äóíäààñ ãýðýëòñýí ä¿ð çóðàã, íàìóóõàí öóóðèàòàõ àÿëãóó ýãøèã øèã áîëæýý. Õóëàíã
áýëýâñýðëýý ãýýä õàíü áîëæ î÷èõ íàñ, áîëîìæ àëü õýäèéí ºíãºðñºí ãýëýý ÷ öàðàéãèé íü õàðæ
èäýð çàëóóãèéí ÿâäëàà äóðñâàë ñàíàà èõýä òýãøðýí, ãóíèã ãàíöààðäëààñ àíãèæðàõ ìýò
ñàíàãäàíà. Òýãýýä ÷ àíõíû õàéðûí äóðòãàëä õîæìûí àìüäðàëûí ºëçèé ó÷ðàë àëäàà ýíäýãäýë,
õÿñàë ãà÷ààë àëü á¿õíèé ýõ ¿¿ñâýð íü õàäãàëàãäàõ àæýý.

Áè ºðººíèé äóí öàãààí àäàð øèðòýæ òàìõè ñîðîí, ýíý ìýòèéã áîäîëõèéëýí õýâòòýë õýí íýã
õ¿í õààëãà àÿàðõàí òîãøèâ.

Çà õ¿¿õýý! ãýõýä õààëãà àëãóóðõàí íýýãäýæ, îíãîñõèéñýí íîãîîí òîðãîí äýýëòýé ºíäºð áîð
îõèí ãèðýâøñýýð îðæ èðýýä

Àõ ãóàé òàíû ìîðü áýëýí áîëëîî ãýâ. Áè ãàéõàí

Ìèíèé ìîðü ãýíýý? Áè ÷èíü ìîä óíàñàí... ãýòýë îõèí èíýýìñýãëýýä

Ýýæ òàíä ìîðü ÿâóóëñàí þì.

Ýýæ ÷èíü õýí áý

Õóëàí

Õóëàí ãýíýý ãýýä áîñîí õàðàéòàë îõèí íýã çóðâàñ ºãººä è÷ñýí þì øèã áóøóóõàí ãàðëàà.
Ñóðàã÷ äýâòðèéí òàë õóóäñàí äýýð «Ñàìïèë ñàéí ÿâæ áàéíà óó? Óðæèãäàð èðñíèéã ÷èíü
äóóëñàí . Áè îõèíîîðîî ìîðü ÿâóóëàâ. ×è ¿äèéí àëäàä ãîë äýýð î÷îîðîé. ͺ㺺 ãàçðàà
ìàðòààã¿é áèç äýý. Áè òýíä î÷îîä õ¿ëýýæ áàéíà» ãýæ èõ ë õè÷ýýíã¿éëýí áè÷æýý. Ýý òýíãýð
ìèíü! ãýæ áè äóó àëäëàà. Õóëàí íàìàéã ìàðòààã¿é þì áàéíà. Òýðòýý ãó÷èí æèëèéí ºìíº
Îíîíãèéí ãàðìàí äýýð ºäºðæèí ñààòàæ õàëóóí ÿíàã ¿ãýý õýëýëöýí, õîëûí ÿâäëûã ìºðººäºæ
ñóóñíàà ìàðòààã¿éä îäîî íàìàéã ç¿ãýýð ë ãýðýýð íü îðîîä ºíãºð¿¿çýé ãýñýí øèã òýð ãàçðàà
óóëçàæ áàãûí ÿâäëàà äóðñàÿ ãýæýý.

ßàðàí õóâöàñëààä áóóäëààñ ãàðàõàä íàðèéí áîðëîã ìîðü õàøààíû øîíãîîñ óÿàòàé õàçààð
äàðàí áàéâ. Õóó÷èí áîëîâ÷ ñàéõàí ýìýýë òîõîîñòîé. Õóëàíãèéí ýìýýë ÿã ìºí. Áîðæãèí
õèéöèéí íàìõàâòàð á¿¿ðýãòýé, óóæèì ñóóäàëòàé, ýëýãäýæ øàðëàñàí ÿñàí õÿðòàé, óãàëç íü
õîëöîðñîí íîãîîí øèðýí ãºëºìòýé ýíý ýìýýë äààí÷èã òàíèë àæýý. Þì ãýäýã õà÷èí. Ãó÷èí
æèëèéí ºìíº Õóëàíãèéí ãî¸ëûí ýíý ýìýýë øèâ øèíýõýí áàéñàí. Íýã ýìýýëèéã õ¿í ãó÷èí
æèë òîõîæ ÿâäàã áàéíàì. Ãýâ÷ ýä ýçýí õî¸ð ýëýãäæýý ãýæ ñàíàãäñàíã¿é. ª÷íººí öàã óëèðàí
ºíãºðñºí àòàë á¿õ þì õóó÷èí õýâýýðýý, áàò áýõ þì øèã. Èäýð çàëóó íàñàíäàà ýðãýæ î÷èõîä
ñààä áîëîõ þì áàéõã¿éãýýð áàðàõã¿é, þóã ÷ ºðøººëã¿é ýëýýí îäîã÷ öàã õóãàöààã ò¿ð çóóðõàí
÷ ãýëýý õóìèí îðõèõîä ýíý õóó÷èí ýìýýëèéã òàíèõ òºäèéõíººð áîëäîã àæààì. Òèéíõ¿¿ áèå
ñýòãýë èõýä õºíãºðºí ìîðäîæ äàâõèñààð Îíîíãèéí ãàðàì äýýð èðýâ.

Îíîí ìèíü! Áàãûí àìðàã øèã ñàéõíûã ÿàíà. Îíîí õààÿà íýãõýí ÷ ãýñýí óóëçàí ó÷ðàõ
áîëçîîòîé þì øèã áèëýý. Ãîî ¿çýñãýëýíãýýð òºäèéã¿é ÿìàð íýã àìü àìüñãààãààð ñýòãýë
ç¿ðõýí äóíäóóð ìýëìýðýíõýí óðñàæ, ãóíèã ãàíöààðäëûí öàãò òàéòãàðëûí 纺ëºí óÿíãà ¿¿ñãýí
«Õ¿íèé õ¿¿ ÷è ñàíàæ ñàðâàéõ óóë óñòàé ø¿¿» ãýæ øèâíýí áàéäàã. Îíîí íàéìàí ñàðûí íýë
íîãîîí øóãóé äóíäóóðàà öýëìýã òýíãýð, íàðòàé ñ¿ëýëäýí óðñàæ, íàìóóõíààð õàðãèëíà.
Áèäíèé áàãàä íààø öààøàà çîð÷èãñîä òàñàðäàãã¿é áàéñàí ãàðàì îäîî ýëü õóëü, ìîðü ìàëûí
ìºð áàðàã áàéõã¿é õàðèí õî¸ð òàë íü ìàøèí òðàêòîðò ñýíäèéëýãäæýý. Èéíõ¿¿ ãîëûí ãàðàì
õ¿ðòýë ýíý öàãèéí óë ìºð ãàðñàí íü ýíý áºãººä ãó÷èí æèëèéí ºìíº Õóëàí áèä õî¸ð øàð
Öàìáûí õóðäàí ìîðüäûã õºò뺺ä ýíý ãàðàì äýýð ñààòàí íààø öààø òàñðàëòã¿é ñ¿ëæèõ
íààäàì÷äûí çàìààñ çàéäóó ãàçàð ýðæ áàéæ áèëýý. Îäîî áè òýð ãàçðàà ýíä¿¿ðñýíã¿é. Ãîë
ãàðààä òààìãààð ÷èã àâ÷, ìîíîñ áóðãàñ ñ¿ëæèí õ¿ð÷ èðýõýä Õóëàí àíõíû áîëçîîíä óðüòàæ
èðñýí îõèí øèã è÷èíã¿éðýí

×è á¿ð àíäóóðàõã¿é èðëýý ø¿¿ ãýýä àëãàíäàà ò¿¿ñýí õýäýí òîì ìîéë ñàðâàéæ

Ìîéë èä ãýñíýý þóíä ÷ þì áóðóó õàðàâ. Áè ìîéëíîîñ àìàíäàà õèéãýýä ãàðûã íü áàðüæ

×è ìèíü ñàéí óó äàà? ãýõýä Õóëàí,

Ñàéí ãýýä íààøàà õàðëàà. Ò¿¿íèé òóíãàëàã áîð í¿äýíä ¿ë ìýäýãõýí íóëèìñ ã¿éëãýíýæýý.
Õóëàí íóãàëààñ íü àðèëààã¿é õºõ òîðãîí äýýë äýýð íàðèéõàí íîãîîí äóðäàí á¿ñ îðîîæ,
¿ç¿¿ðèéã íü òàøààíäàà çàíãèäàí, õóó÷èí ìàÿãèéí ñèéðñýí á¿ðõ ºìññºí íü çàëóóãèéíõ íü
ä¿ðèéã ñàíàãäóóëíà. Òýð æèëèéí íààäàìä ºìñºæ ÿâñàíòàé àâ àäèëõàí óëààí ñàâõè, òîðãîí
îéìñòîéãèé íü áè àæèãëàâ. Ãó÷èí æèë ºíãºðººã¿é ãýæ ¿¿? Çàëóó íàñàíäàà ýðãýæ î÷èõ èéì
àìàðõàí þì ãýæ ¿¿? Ìîéëíû èñãýëýíä¿¿ ñàéõàí ¿íýð øóâóóäûí æèðãýý, Îíîíãèéí õàðãèëàõ
äóóí öºì õýâ õýâýýðýý. Õóëàí ãýðýë îéëãîñîí òàñ õàð ¿ñòýéñýí. Òýð ¿ñýý ìàãíàéãàà
äàðóóëñõèéí ñàìíàæ, àë÷óóð çàíãèäàæ ÿâäàã ñàí. Òýð æèëèéí íààäìààð óëààí äóðäàí àë÷óóð
çàíãèäàæ ÿâñíûã íü áè òîäõîí ñàíàâ. Îäîî õàðèí èéì õóó÷èí ìàÿãèéí á¿ðõ ºìññºí íü èë¿¿
çîõèìæòîé. Í¿äíèé íü áóëàíãààð ¿ð÷ëýý ñóóñàí íü ÷ àðãàã¿é. Ñàí÷èãíû íü ¿ñ áóóðàë áèø
ãýëýý ÷ øàðãàëäóó ºíãºòýé. Àðâààä æèëèéí ºìíº ñ¿¿ëèéí óäàà óóëçàõàä èéì òîëèîòîé áèø
õàðàãäñàí. Öàìáààñ õîéø çàñàð÷èõàà þó äàà ãýëòýé. Øàð Öàìáà íàñ áàðààä òàâàí æèë
áîëæýý. Õóëàí òàâü ø¿¿ð÷ ÿâàà àâãàé ãýõýä áèå öîãöîñ óÿí ÷èëãýð ÿíçààðàà. Áèä çàëóó
íàñàíäàà ¿íýõýýð ýðãýí èð÷èõæýý. Ãýòýë ç¿ðõèéã ÿìàð íýã õàðóóñàë ãýìøèë áàçëààä áàéâ.
Õóëàí îäîî ìàíàí äóíä îðõèãäñîí õ¿ñëýí, òºðñºí íóòàã, áàãà çàëóó íàñûã ìèíü ñàíàãäóóëàõ ë
õ¿í þì áèç. Òèéì äýý... Ýðò ºíãºðñºí öàã...

Õóëàí áèä õî¸ð ìîðüäûíõîî ýìýýëèéã àâ÷ ø¿¿äýð íü ã¿éöýä õàòààã¿é ñàõëàã íîãîîí äóíä
ñóóëàà. Õóëàí ìàëãàéãàà àâ÷, øàðãàëäóó ºíãºòýé ¿ñýý çóíû ñààëèíä 纺ëºðñºí öàãààí
ãàðààðàà èëáýýä,

Áè ÷àìàéã èðýõã¿é ÿâ÷èõ þì áèø áèç ãýæ àéãààä îõèíîî ÿâóóëñàí. Èíãýæ óóëçúÿ ãýõ þì ãýæ
÷è ñàíààã¿é áèç äýý? ãýõýä

Ñàíààã¿é ø¿¿. ªíºº òàíàéõààð î÷ú¸ ãýæ áîäîæ áàéñàí ãýæ ¿íýíýý õýëëýý.

Ìèíèé ºðãºìºë ãàíö îõèí ø¿¿ äýý òýð ÷èíü. Àëü õýäèéí àéë áîë÷èõñîí. Íýã õ¿¿òýé.

Ñàéõàí îõèí áàéíà ëýý. ×àìàéã à÷òàé áîëãîæ äýý.

Òèéìýý. Õººðõºí õ¿¿ áèé. Ìèíèé ¸ñòîé àìèí ñ¿íñ äýý.

×è òýãýýä ºâãºíººñºº õîéø äàæã¿é áèç äýý?

ßàõ âý. Öàìáààñ õîéø ãàíöààðäàõ ºäºð áèøã¿é ë òààðñàí. Ýð õ¿íèé ãàð äóòààä õýö¿¿ áàéäàã
þì áàéíà. Öàìáà õè÷íýýí çîðãîîðîî ÷ ãýëýý þìàíä õ¿ðýõäýý õàòóóõàí ãàðòàé ýð õ¿í. Áè òýð
ãàðûí äîð íàñàà ºíãºðººñºí ÷ îäîî ¿ã¿éëýýä áàéõ þì. ßàõ âý äýý, á¿ñã¿é õ¿íèé çàÿà ãýýä
Õóëàí õîîëîéãîî ÷è÷ð¿¿ëýí, ºâñ òàñäàæ äîîø õàðàâ. Áèä íýã õýñýã äóóã¿é ñóóëàà. Îíîíãèéí
øóãóéí òîì òîì õýäãýí¿¿ä ä¿íãýíýëäýí, ìîðüä ìààíü

áóðãàñàíä Øóðãàí äýâõöýõýä, áîëîâñîð÷ ã¿éöñýí ìîéë õààÿà íýã ïîäõèéí óíàæ, øóãóéí
ñèéìõèéãýýð íýâòðýõ ñýâøýý ñàëõèí öýöýã æèìñýýð àíõèëàõ íü äîòîð óóæðàì. Õóëàí ÷
òàéòãàð÷ óðòààð ñàíàà àëäààä ãàð ñóíãàí ìèíèé áóóðàë ¿ñèéã èëáýýä,

Ñàìïèë ìèíü äýý... ãýâ.

Òýð æèëèéí íààäàì... ×è áèä õîåð ÿã ýíä ìîðüäîî óÿàä õîëûí þìûã ìºðººäºæ áàéñàí. Áè
äºíãºæ àðâàí äîëîîòîé æóëäðàé õ¿¿ áàéæýý. Òýð ºäºð áè ÷èíèé ÿìàð áàéñíûã îäîî õ¿ðòýë...

Ñýòãýë ãýíýòõýí óÿðààä áè íóëèìñàà áàðüæ ÷àäñàíã¿é. Õóëàí á¿ñíèéõýý ¿ç¿¿ðýýð í¿äèéã
ìèíü àð÷ààä ã¿éöýä áîëîâñîðñîí ìîéë øèã õ¿ðýí áîð í¿äýýðýý õàéðëàí øèðòýâ. Áèä õî¸ð í¿ä
í¿äíèéõýý ãýðëèéã ìºíõºä ØÈÍÃÝýæ àâàõ ãýñýí þì øèã õàðààãàà óäòàë óóëçóóëàâ.
Õóëàíãèéí íàðèéí ¿ð÷ëýýñòýé ãîîëèã õ¿ç¿¿íýýñ ìºí öýöýã æèìñ àíõèëàõ ìýò 纺ëºí äóëààí
îðãèæ, ã¿ðýýíèé íü ñóäàñ áóëãèëàí àõóéä öàðàé íü óëàà áóòðàí, íàñíû ¿ð÷ëýýñ òýíèéí
òýíèéñýýð, í¿ä íü ãýðýëòýí ãýðýëòñýýð òýðòýý ãó÷èí æèëèéí ºìíºõ Õóëàí áîëîí õóâèðàí
ìèøèëçýâ. Áè ò¿¿íèé õ¿ç¿¿ãýýð òýâðýýä í¿äýý àíèõ, ç¿ðõ íü áóëèãëàõûã ÷àãíààðõàí áàéëàà.

Òèéí áàéòàë ãîëûí ãàðàì äýýð õ¿¿õä¿¿ä øóóãèëäàí óñ ãàòëàõ ãýæ áàéãàà áîëîëòîé õýí íýã
õ¿í

Áèå áèåýñýý áàðèàä áýõ ñóóãààðàé. Óñàíä óíàí áàëàã òàðèâ àà ãýæ çàíäðàõ ñîíñäîâ.

Õ¿¿õä¿¿äèéí öàíãèíàõ äóóíä Îíîíãèéí áºãë¿¿ øóãóé òýð àÿàðàà íàéãàí íàõèð÷, øóâóóä äóó
äóóãàà àâàëöàí æèðãýýä Õóëàí áèä õî¸ð ÷ èéíõ¿¿ õ¿í àìüòíààñ íóóãäàæ áàéæ áîëîìã¿é
áîë÷èõëîî. Õóëàí ÿàðàí áîñîîä:

Äàø ªÂÃªÍ õ¿¿õä¿¿äýä ìîéë ò¿¿ëãýíý ãýñýí þì. Ìèíèé àìèí ñ¿íñ õàìò ÿâàà. Ñàìïèëûã
ìèíü õàðààðàé. ãýõýä,

Ñàìïèë ãýíýý! ãýæ áè ãàéõàâ.

Òèéìýý. À÷ õ¿¿äýý áè ÷èíèé íýðèéã ºãñºí þì. Ìèíèé õîîëîéä áàñ íýã Ẻí õàð þì
òýýãëý÷èõýâ. «ßìàðõàí æèãòýé õîðâîî áèëýý äýý. Áàãûí àìðàãèéíõàà ¿ð à÷èä íýðýý ºãºõ
õîâîðõîí õàéð øàí áóñ óó. Õ¿íèéã õàéðëàí, ºññºí òºðñºí óóë óñàà ñàíàãàëçàí ÿâäãèéí ìèíü
õàéð øàí ýíý áóñóó?» Õóëàí áèä õî¸ð ÿàðàí ìîðäîîä, õ¿¿õä¿¿äèéí çàìûã òîñîõîîð õîëóóð
äàÿëàí ÿâëàà. Øóãóé äóíäààñ øóóä ãàð÷ ÿâàõààñ çîâíèí, òîõîéãîîð çàì íèéëñýí õî¸ð áîëæ
ÿâàà ìààíü òýð, Àé õººðõèé çàéëóóë!

Õóëàí óðóóëàà çóóæ í¿äýý îíèéëãîîä ÿìàð íýã þì áîäîëõèéëýí ÿâñíàà,

Ñàìïèë ìèíü èíãýýä ºíãºðäºã õîðâîîã ÿàíà ãýõ âý äýý ãýýä óðòààð ñàíàà àëäëàà.

Îíîíãèéí ãàðàì äýýð ãàëóó íóãàñ ÷óóëñàí ìýò õ¿¿õä¿¿ä øóóãèëäàí, öýýë öîëãèîí äóó íü óóë
óñûã äàìæèí öóóðèàòàæ íàéìàí ñàðûí íàðàíä óìáàñàí ãàçàð äýëõèé îíîí ìºðíèé ǪªËªÍ
õàðãèàãààð õîëûí ÿâäàë, õîæìûí õýðãèéã õ¿¿ðíýí øèâíýæ áàéëàà.
ÌÀËÛÍ ÕªËÈÉÍ ÒÎÎÑ
Íàéìàí ñàð äóíäàà îðæ íîãîîíû ¿ç¿¿ð ¿ë ìýäýãõýí ìîäøèð÷, õºõ íîìèí òýíãýð ãàçðààñ óëàì
õîëäñîí ìýò óóæèìõàí íýëèéæ ñàëõè ñýð¿¿õýí ¿ëýýõ áîëæýý. Áàéãàëü åðòºíöèéí õèøèã
á¿ðäýæ ìàë÷èí àðäûí ãýð õîòëîîð èäýý öàãàà äýëãýðñýí ýíý ñàéõàí óëèðëûí íýãýí ñàéõàí
ºã뺺 áèëýý.

ªìíº óóëñûí áýë óëààí øàðãàë ýëñýí ìàíõàíòàé óìàð óëñûí áýë óíèàðò íîãîîí äýíæòýé,
Õàíãàé ãîëûã çààãëàñàí àëäàð öóóò Áîðîã÷èíãèéí õºíäèéí óóæèì äàõü áîðõîí ãýðèéí
ýçýãòýé ãó÷ ýðãýì íàñíû ºíäºð áîð á¿ñã¿é íàìõàí çóóõàí äýýðõ òîñ äààâàðëàñàí øèðìýí
òîãîîíîîñ õóðóó çóçààí ºðºì õàìàí àâ÷ øàð ìîäîí òàâàãò áàéãàà àëãûí ÷èíýýí õî¸ð öàãààí
õóðóóä äýýð èæèëõýí õóâààæ òàâèâ. Õîéìðûí îðîí äýýð õóðãàí äýýëèéí äîðîîñ íýã ñàéðòàé
áîð õºëºº, íºãººäºõ íü öýýæèí áèåý èë ãàðãàí óíòàæ áàéãàà áàë÷èð õî¸ð õ¿¿äýý õóâü ÒÀÂÜÆ
áàéãàà íü ýíý. Ãýðèéí ç¿¿í õàÿàíä õÿìäõàí á¿òýýëãýýð öýâýðõýí çàññàí ýçýãòýéí îð, ò¿¿íýýñ
äîîõíî ýöýã îâãèéí óòààò ýðýãíýã, áàðóóí õàÿàíä íü ýðýýí àâäàð, ò¿¿íýýñ äîîõíî ýìýýë
õàçààð, õóâèí ñàâ òýðã¿¿òýí áàéíà. Ãýðèéí ýçýãòýé ñààëèéí õóâèí àâ÷ ãàäàãø ãàðàõàä
ºã뺺íèé ñààëü õ¿ëýýñýí ¿íýý òóãàë 캺ðºëäºí óãòàâ. Ç¿¿í íóóðûí ãàëóó íóãàñ íàðíààð
íàðãèí ãàíãàíàëäàæ õºì¿ë òàíûí òààëàìæèò ¿íýðýýð àãààð ñàëõè àíõèëæ õ¿í á¿ë ñàéòàé
ñààõàëò àéëûí èõ áàãà ãýð, òýðýã òýìýý, õîíü ìàë õ¿ëýýí àâàã÷èéí õ¿íãýíýõ äóó ýíý á¿õýí
ººðèéí íü äîðîé áóóðàéã ñàíóóëàõ ìýò áîëíî.

Èéíõ¿¿ á¿ñã¿éí ñýòãýë äîãäîëñîí íü ñ¿¿ëèéí õýäýí ºäºð íýãýí ó÷ðàëûã õ¿ëýýñíèéõ áèëýý.
Íàéðòàé òàíñàã íàéìàí ñàðûí ýõýí ¿åýð áàðóóíààñ õ¿ðýëöýí èðýõ òóóâàð÷äûí ìàíëàéä
ó÷ðàëò õ¿í íü áóóõ ¸ñòîé áàéëàà. Òýãýýä ºíãºðñºí õýäýí ºäºð Áîðîã÷èíãèéí õºíäèé óðä
óóëûí àð, õîéò óóëûí ýíãýðèéã òóæ õàðóóëäñààð áàéâ. Ýíý óäàà ÷ ãýðýýñ ãàðàíãóóò ìºðººäºëò
ç¿ãèéí ýíãýð äýíæèéã àæèãëàòàë õýäýí ñóóðü õîíü, ¿õýð öàéðàí áàãøèð÷ òóóâàð÷äûí ãýð
ìàéõíû óíäóé ñóíäóé ¿çýãäýâ. Ýíý á¿õíèéã õàðàíãóóò á¿ñã¿éí õàöàð äýýðõ òàðëàí ñýâõ
õ¿ðòýë òóÿàðàí øèíãýð÷, óéòãàðëàã, áîäëîãîøðîíãóé í¿ä íü ýíý ºã뺺íèé òýíãýð ìýò
ìèøèëçýí öýëìýâ. Òèéí ã¿éõýýðýý ÿâæ õýäýí ¿íýýãýý õàãàñ äóòóó ñààãààä õ¿¿õäèéíõýý í¿¿ð
ãàðûã óãààæ, öýâýð õóâöàñ ºìñ㺺ä, ãýð áàðààãàà ÿíçàëæ èäýý áóäààãàà çýõýýä ãàðàõ îðîõ
òîîëîíäîî òóóâàð÷äûí áóóñàí ç¿ã øèðòýí õàðàí áàéòàë ¿äèéí àëäàä òýíäýýñ íààøèëæ ÿâàà
õºòºë㺺 ìîðüòîé õ¿í ¿çýãäýâ. Á¿ñã¿é õî¸ð õ¿¿ãýý ãàäóóð òîãëî ãýæ ãàðãààä ãýðèéíõýý õàÿàã
ñºõºæ õàíûí í¿äýýð çàì øèðòýæ áàéâ. Óäñàíã¿é èæèëõýí õóë ìîðüòîé, õóðö íîãîîí ºíãèéí
äýýëýý ñóãàëäàðãàëæ öàãààí öàìöíû õàíöóéã øàìëàñàí õ¿í ãàð÷ èðýõýä Áàëáàð ìºí áîëîõûã
äàðóé òàíüæ íýã ìýäýõíýý óãòàæ ãàðñàí áàéâ. Áàëáàð óÿàí äýýð òàéâóóõàí áóóæ õî¸ð çàãàëàà
óÿàä õîéø óðàãøàà õîëûã õàðæ õîîëîé çàñààä, íîãîîí ñààðüòàé ýýòýí ãóòëààðàà íóíòàã õºõ
øîðîîí äýýð õîë õîë ìºð ãàðãàñààð õ¿ð÷ èðýýä,

Çà ×àíöààë ñàéí çóñàæ áàéíà óó? ãýæ íàìðûí øèì ø¿ëò õóðñàí õ¿äýð õ¿ðýí öàðàéíäàà
òºâøèí èíýýìñýãëýë òîäðóóëæ äºøèí öàãààí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí óðò àÿíû, íàðûã øèíãýýæ,
ñàëõèéã ñºðñºí õ¿ðýí ÿãààí öýýæýý õàíõàëçóóëàí çîãñîâ, ×àíöàë ñýòãýëèéã áóëààñàí ñàéõàí
ýðèéí æàâõëàíãèéí ºìíº áèø¿¿ðõýõ áàÿñàõ õîñëîí áàéæ á¿ñã¿éí çàíãààð ãèðýâøèíã¿é
õàðæ,

Ñàéí, ñàéí ÿâæ áàéíà óó? Òóóâðûí ìàë ¿çýãäýõýýð íü ÷àìàéã èðñýí áàéõ ãýæ áîäñîí þì ãýâ.
Õ¿ëýýñýí õ¿í íü õ¿ðýëöýí èðñýí ó÷ðàëò ºäðèéí áàÿðààð áèå ñýòãýë õºíãºð÷ õóðäàí øàëìàã
õîîë óíä õèéæ çî÷ëîíãóóò àâäðààñàà ãàëóóí õ¿ç¿¿ò ãàðãàæ øèìèéí àðõè àÿãàëàõàä, Áàëáàð
õàìðûíõàà ñàìñààã ñàðòàëçóóëàí óðä çàâüæààðàà ñàâèðóóëàí çàëãèëààä ãàðûíõàà àëãààð àìàà
àð÷èæ òàìøààëàí,

Ýíý æèë àæèë ÿâäàë óðàãøòàé. ªâãºí íü àéìãèéí òóóâàð÷äûí çºâëºë㺺íä îðîëöîõ ÿãã¿é
¿¿ðýã àâñàí. Ñàéøààëãàíà ãýäýã ÷ ñàíààíûõ áèø ç¿òãýëèéíõ þì øèâ äýý. Ýíý æèë õýäýí
ºåºäìºð ìààíü îâîî òàðãàëæ ÿâíà. Õîòûíõíû õîäîîäûã ººõººð òàãëààä ìóó õàð ò¿ðèéâ÷ýý
õºäºëìºðèéíõºº õºëñººð ìÿëààãààä áóöäàã õýðýã ýý. Çàì ºëçèéòýé àæèë óðàãøòàé áàéäàã íü
ààâûí õ¿¿ãèéí àç øîî ìºí áèç äýý. Òàâàí æèë ìàë òóóõäàà ãàæóó áóðóó ÿâñàíã¿é. Óãòàæ
çîëãîîä ¿äýæ ìîðäóóëäàã ÷àì øèã õ¿íòýé áàéõààð äîòîð óóæèì ÿâàõ þì ãýæ øèëáýëçýí ñóóâ.
Õýäõýí òàãø àðõè óóñàíä í¿¿ð íü õºëñ äààâàðëàí í¿ä íü ìàíàëçààä èðëýý. ×àíöàëûí ºñºõ
íàñíû ºìñãºë áîëîõ õºõ äóðäàí òýðëýã ºíäºð ãîîëèã áèåèéíõ íü àÿñûã òîäðóóëàí, õèëýí õàð
¿ñíýýñ íü òàíèë ¿íýð àíõèëàõ ìýò ñàíàãäàæ óñãàë õàð í¿äíèé íü õàðö ýð õ¿íèé ýëäýâ àâèðûã
õ¿ëöýí ºíãºð¿¿ëýõ øèíæòýéã øóíàìõàéðàí õàðæ ñóóñàí Áàëáàð,

×àíöàë ìèíü ýý! ªâãºí ÷èíü ìàëûí õºëèéí òîîñîíä ãàíöààðàà ÿâñààð íàñûã áàðàëòàé áèø
äýý. Õàíüã¿é õ¿íä õàðàíõóé õîðâîîã ãýãýýòýé íàðòàé áîëãîõ õ¿í òýð áîëãîí ÿàæ äàéðàëäàõ àæ
äàà. Òèéì ¿¿ äýý ×àíöààë? ãýõýä ×àíöàë áààõàí òóëãàìäàæ,

Òèéì ýý, òýð õ¿í ÷èíü ãýòýë

Òýð õ¿í ÷èíü ÷è ø¿¿ äýý ãýýä Áàëáàð àãäãàíàí èíýýñýýð áîñîæ èðýýä ×àíöàëûí ãàðààñ
ø¿¿ðýí àâ÷ òýâðýõèéã çàâäñàíä,

ßàõ íü âý õ¿¿õä¿¿ä èðëýý ãýýä áóëò ¿ñðýí, çàéëàâ. Áàëáàð òýñýæ ÿäàí èíýýñýýð îð ðóó íü î÷èæ
òîëãîéãîî ñàëààâ÷ëàí õýâòýõýä õàíõàð öýýæ íü îâîëçîí áàéëàà. Õî¸ð õ¿¿ ýýæèéí îðîí äýýð
ñóíàéòàë õýâòýæ áàéãàà òàíèõã¿é àõààñ ýìýýí õàòàâ÷íû äýðãýä áèå áèåäýý íààëäàí çîãñîâ.
Áàëáàð ºíäèéæ àð ñóãàíààñàà ñàâõèí ò¿ðèéâ÷ýý òýìòðýí àâààä õî¸ð óëààí àðàâò ãàðãàæ,

×àíöààë, ñààõàëò ÷èíü àãåíò õýâýýðýý áèç? Ìèíèé õî¸ð õ¿¿ íààø èð ýí¿¿ãýýð ÷èõýð àâ÷ èä!
ãýõýä àìòàò ýíý ¿ãýíä óðõèëàãäñàí õî¸ð õ¿¿ ø¿ëñýý çàëãèæ àëãàà òîññîîð õ¿ð÷ èðýýä òóñ
òóñûí õóâèéã àâàíãóóò óðàëäàí ãàð÷ îäîâ. Áàëáàð äàõèí íýã ãàëóóí õ¿ç¿¿ò øàâõààä ×àíöàëûí
îðîéí ñààëèíä ãàðñàí õîéãóóð õóâöàñ õóíàðàà òàé÷èæ îð äýâñãýðèé íü òàâòàéÿà ýçýãíýæýý.
Ìàðãààø ºã뺺 íü ×àíöàëûí õèéæ ºãñºí áàíòàíã èäýæ áàñ íýã ãàëóóí õ¿ç¿¿ò òîíèëãîîä
ìîðäîõäîî,

×àíöààë, ìàðãààø ìàíàéä Äàøèí÷èëýíãèéí õýäýí þì èðíý. Ãàçàð ãàçðûíõàíòàé ãàð áàðüæ,
ãàíçàãà íèéëýõ íü þó íü ìóó áàéõ âý. ×è áèä õî¸ðûí õîëáîîòîéã ìýääýã ë þì áèëýý. Ãàíö õ¿í
àéë áîëîõã¿é, ãàíö öó÷èë ãàë áîëîõã¿é. ×è çààâàë î÷îîðîé ãýæýý. ×àíöàë ºã뺺íèé ñààëèéã
ñààæ ñ¿¿ãýý òóøààãààä õî¸ð

õ¿¿ãýý óíäàëæ ãýðýýñýý á¿¿ õîëäîîðîé ãýæ ñàéòàð çàõèàä õýäýí çóíû íàðàíä îíãîñîí òîðãîí
äýýëýý ºìñºæ íýãäëèéí àäóóíààñ íîãäñîí õºãøèí õ¿ðíýý ýìýýëëýí ìîðäîâ.

Òèéí òóóâàð÷äûí áóóñàí ç¿ã ñàæëóóëàí ÿâàõäàà øèìèéí àðõèíû èñãýëýí ¿íýðýýð
àìüñãààëñàí ã¿æèðìýã ýðèéí õàæóóä ºíãºð¿¿ëñýí ýíý øºíèéí ÿâäëûã ñàíàæ ò¿¿íèé õýëñýí
àìëàñàí íü ¿íýí áîëæ, õ¿ëýýñýí ìºðººäñºí àìüäðàë íü áèåëáýë õàà ÷ ÿâñàí áîëíî. Õî¸ð ìóó
õ¿¿ãýý õ¿íèé çýðýãòýé ºñãºæ ñóðãóóëüä îðóóëæ áóñäûí öàãààí ãýð, õ¿ëýýí àâàã÷, øèíý õóâöàñ
òýð á¿õýíä àòààðõàõààðã¿é òºðñºí ýñ áîëîâ÷ ýöýã ãýõ õ¿íòýé, óðóó äîðîé öàðàéëàõã¿é
õèéìîðüòîé ÿâàõààð áîëãîâîë õàìàã õýðýã á¿òýõ íü òýð..

Íàìàéã áîäâîë óõààíòàé ÷àäàëòàé ýð õ¿í óóæèì ñýòãýë, ãàðãàæ, õººðõèé õî¸ð ¿ðèé ìèíü çºâ
ñàéíààð õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ íü ëàâ. Áàëáàð áîë õ¿¿õäýä èõ ýëýãòýé õ¿í þì. Áàãà áàë÷èðõàí àìüòàä
þóíäàà äàñàæ ÿäàõ âý äýý. Ýíý íàñàíäàà õ¿íèé ñàéíûã îëæ õàíèëàõ õóâü òàâèëàíòàé ÿâñàí
ìèíü ñàÿ ã¿éöýëäýõ íü ýíý áèø ¿¿ ãýõ çýðãýýð îëíûã áîäîæ ÿâëàà.

Òóóâðûí õîíü ìàë, ñóóðü ñóóðèàðàà áàãøðàí áýë÷ýýðëýæ, óóëûí ýíãýð, äýíæ äýýðõ
òóóâàð÷äûí ãýð ìàéõàí ýíä òýíä ¿çýãäýíý. Ãîëäóó ìàéõàí áàéõ áºãººä ãýð ãýâýë õî¸ð ãóðâûí
çýðýã áàðüæýý. Òóóâàð÷äûí ç¿¿í æèã¿¿ðò áàéãàà õóíäàí öàãààí ãàð áîë Áàëáàðûíõ ìºí.
Ò¿¿íèé äýðãýä íºõººñò õàð ìàéõàí, áîäâîë íºãºº Äàøèí÷èëýíãèéíõíèé ýìýýëòýé ìîðüä
áàéâ. ×àíöàë ãýðýýñ çàéäóóõàí áóóæ ìîðèî òóøààä áààõàí ç¿ðõøñýýð ãýðò îðîâ. Íóòãèéí
ãóðâàí õàð÷óóë èðñíèé íýã íü ýð¿¿ Äàìáà õî÷òîé õèæýýë õ¿í. Ò¿¿íèé ýð¿¿ õàíãèíóóð ñ¿õíèé
öîõèëóóð øèã äºðâºëæèí, í¿¿ð àãóó ìºðòºº í¿ä íü æàðòãàð, íóòàã óñàíäàà õ¿íäã¿é ýòãýýä
áèëýý. Õî¸ð äàõü íü íýãäëèéí òóñëàõ íÿãòëàí áîäîã÷ çàëóó, õ¿¿õýí øèíæèéí öýâýð öàðàéòàé
áºãººä íýðòýé õýð¿¿ë÷ çàðãà÷ õ¿í. Ãóðàâ äàõü íü óëñûí çààí öîëòîé õºõ òîëãîé õýìýýõ
Ãîí÷èã, Áàëáàðààñ äóòóóã¿é ñàéõàí ýð áºãººä ìóëãóó öºëõ õ¿í. Áàëáàðòàé õàìò ÿâàà
òóóâàð÷èí áîëîëòîé íýã ºâãºí áàéâ. Ò¿¿íèé õóâöàñ ÿäóó, öàðàé ç¿ñ àÿíøèæ ãóíäñàí
áàéäàëòàé àæýý.

×àíöàëûí îðæ èðýõýä Áàëáàð õýä¿¿ë äºðâºí õàíàòûí õîéìðûã á¿ðõñýí õèâñ äýýð ÿñàí äààëóó
òà÷èãíóóëæ ñóóëàà.

Áàëáàð, ×àíöàëûí ººäººñ íààëèíõàé í¿äýýð ìèøèëçýí :

Ýý àøã¿é õ¿ðýýä èðýâ ¿¿. Áèä ýäí¿¿ñò íóòãèéí ÷èíü õ¿¿õíýýð õîíèíû ãýäýñ àð÷óóëíà ãýæ
ñóóëàà ø¿¿ äýý. Ìàëûí òîîñîíä äàðàãäàæ ÿâàà ìàíü ìýòýä èéìýðõ¿¿ ºäºð îëîí òîõèîëäîõ
áèø.

3à , Ñóãàð ãóàé õîíèî òºõººðõ¿¿äýý ãýõýä ÿäðàíãóé öàðàéòàé ºâãºí ãàäàãø ãàð÷ ìº÷èéí äîòîð
àìæóóëàâ. ×àíöàë õîíèíû ãýäýñ ÿíçàëæ õàæóóãèéí ìàéõàíä òîãîî ä¿¿ðýí ìàõ ÷àíàæ
àâ÷èðñàíä ìàíü õýä õàíöóé øàìëàí óóëçàâ. Ýð¿¿ Äàìáà õàÿàíààñ íýã ëîíõ õàð àðõè àâ÷
õàíöóéãààðàà æèéðýãëýí íýã öîõèñîíä áºã뺺 íü á¿ëò ¿ñðýí ýõíèé õóíäàãà Áàëáàðò
çîðèóëàãäàâ. Öîõèóëàõ ýýëæýý õ¿ëýýæ áàéãàà ëîíõ ãýðèéí õàÿàíä æèðèéí õýâòýõ àæýý.

Õàð àðõèíä õàòãóóëñàí äààëóó÷èíãóóäûí ¿ã îëøèð÷ ºãºº àâààíû òóõàé ìàðãàëäàæ ýõëýõýä
×àíöàë ñýì ãàð÷, ºâãºíèé ìàéõàíä îðîâ. ªÂÃªÍ × áàñ àðõèíààñ õóâü õ¿ðòñýí òóë îíãîä íü
áÿöõàí îðæ óòàà òîðòîã áîëñîí íºõººñò õàð ìàéõíûõàà ãîëä äàâøëàí,

Õ¿¿õýý íààøàà ñóó. Áè ÷àìä ñàíàñíàà õýëüå. Áýëòýé ÷àäàëòàé íü öàãààí ãýðòýé, ÷àäàëã¿é
äîðîé íü õàð ìàéõàíòàé ÿâäàã ÷èíü ¸ñ ø¿¿ äýý, Ýí¿¿íä ãîìäîõ þì àëãà. Ìàëûí òîîñîíä
äàðàãäëàà ãýíý. ×óõàì õýí íü äàðàãäàæ ÿâàà áîë äîî. Áè áîë óëààí öóðàâ ¿ð õ¿¿õäýý òýæýýõ
ãýæ õýäýí æèë ìàë òóóëàà. Õàà ÷ ãýñýí õºäºëìºð õèéõã¿éãýýð àìüäðàõ áèø, ñóðñàí äàäñàíàà
õèéæ àìèíäàà ÷ ãýñýí, óëñäàà ÷ ãýñýí ç¿òãýæ ÿâàõààñ ººð ÿàõ âý, Ìàë òóóíà ãýäýã ÷èíü àìàð ÷
àæèë áèø. Õàâàð ýðò ãàðààä ë ªÂËÈÉÍ ýõýýð ãýðèéí áàðàà õàðíà. Àðä ¿ëäñýí õýäèéíõýý
òºëºº ñàíàà çîâíî. ªëñºõ äààðàõ ºäºð ÷ òîõèîëäîíî. Ãýëýý ÷ ãýñýí àìüäðàõûí òºëºº àðèóí
öàãààí õºäºëìºð õèéæ ÿâààãààñ õîéø þóíäàà òýãòýë àæðàõ âý. Yíýíýýð ÿâáàë ¿õýð òýðãýýð
òóóëàé ã¿éöýíý ãýäýã. Áàëáàðò áè æààõàí ãîìäîõ áîëñîí äîî. Òàíèë òàëòàé ýð ÷àäàëòàéäàà
ýðäýæ õóóðàì÷ õóóäóó ÿâäàëòàé áîëæ áàéãàà õ¿í. Õ¿í ñàéí ÿâàõ òóñìàà ¿íýí÷ áîëîõ ¸ñòîé
ñîí. Õóóðìàãààð îëäñîí àëäàð íýð ,àëò ìºí㺠øóíàë ò¿ð¿¿ëäýã íü ¸ñ. Õ¿¿õýý Áàëáàðûã ×È
ÿàäàã áîëñîí ãýæ ñàíàíà. ªºðèéí ë àæèë á¿òýæ áàéâàë áóñäûíõ ÿàæ ÷ áàéñàí õàìààã¿é.
Íîäíèí àäèëõàí ë ìàë òóóæ ãàðñàí.

Íàìàð õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ë òóøààëàà. Òýãñýí ÷èíü õàìãèéí òóðàíõàé ìàë òóóæ ãàðààä õàìãèéí
èõ òàðãàëóóëñàí õ¿í Áàëáàð áîëëîî. ªâãºí àõ ÷èíü àòàà æºòºº ñàíàæ àìüòíû ìóóã ¿çýæ
ÿâààã¿é. Õýýë õàõóóëü, àâ÷ óëñûí ñàíã ÷ õîõèðîîäîã, ìàíü ìýòèéã õîõèðîîäîã ÿâäàë áàéíà.
Áàëáàð èäýøíèé ãàíö õî¸ð þì èë¿¿÷èëæ àâàà÷ààä ë òýíäõèéí äàðãà äààìàëòàé ñ¿ëáýëäýí
äàðõàí ýðõ ýäýëæ õóäàë õóóðìàã áàðèìò, øàãíàë ìºí㺠àâààä òýðã¿¿íèé ñàéí õ¿í áîëæ ÿâäàã
íü òýð. Ñ¿¿ëäýý á¿ð óëñûí ìàëûã õîëüæ õàÿàãàà õàäàðäàã áîëæ ÿâíà. Þó ãýñýí ¿ã áàéõ âý äýý.
Íîäíèí çàõ äýýð òàâ çóðãààí øàð çàðñàí. Ýíý æèë àðàâ õîðü õ¿ðãýõ áîëîëòîé.

Òºðèéí òºëºº îãîòíî ãýæ áîäâîë ÷ ýñ ìýäñýí áîëîîä ë ÿâìààð áàéíà. ×è æààõàí áîäîëòîé
áàéõ þì áèø¿¿ ãýõýýð ÷àìä ïàäã¿é ãýæ óóðëàõ þì. Áè áîë ýöãýýñ íü ººðöã¿é õ¿í ø¿¿ äýý.
Õ¿¿õýý ÷è ÷èíü Áàëáàðûí òàíèë þì áèç äýý. ªíãºðñºí íàìàð õîòîîñ íýã õ¿¿õýí àâàà÷ñàí èõ
ë ýðõ òàíõè àìüòàí áàéäàã. ªâãºíèé ýíý ÿðèàã äóóã¿é ÷àãíàæ ñóóñàí ×àíöàë áîñîí õàðàéæ

Þó ãýíýý. Áàëáàð ýõíýðòýé þì óó? ãýæ ãàéõàø òàñðàí àñóóãààä ºâãºíèé õàðèó õýëýõýýñ ºìíº
ã¿èí ãàðàâ. Äààëóó÷èíãóóäûí íýã íü «Ãîçãîð äîëîî ãîîõîëçîíî, ãîâèéí õ¿¿õýí øîîõîëçîíî»
ãýæ ºíäºð äóóãààð äóóäàõàä Áàëáàð «Õóí ãàëóó íàãàë íàâ÷ õóðûí ¿¿ë õóðìàñòûí õèøèã, ÿñíû
õàéðòàé ßíæèí, ÿíàãèéí õàéðòàé ×àíöàë òàòëàà òàòóóëàõ óó» ãýæ àäòàé õàøãèðàâ. ͺ㺺 íýã
íü «Íóòàãò áàéäàã ßíæèí, çàìä áàéäàã ×àíöàë» ãýý÷ õýìýýí ñîãòóóðàõàä öºìººðºº õà-õà-õî-
õî ãýæ á¿ä¿¿í íàðèéí äóó ãàð õºõðºëäºí, ×àíöàë Ẻí õàð þìàíä áºãëºðºí äàâ÷èäñàí
öýýæýý äàðæ ø¿¿ðñ àëäààä ãýðýýñ õîëäîí ÿâàâ.

Íàð øèíãýæ öàãààí ãýãýý òóññàí ¿å áàéëàà.

ªÂÃªÍ ØÓÂÓÓ
Æàâ ãóàé, íàð õàíûí òîëãîéä òóñàæ áàéõàä í¿äýý íýýëýý. Çîâõè íü õºõ íÿö áîëîí õàâàãíàæ
óõàðõàéäàà õîíõîéí øèðãýñýí ãýðýëã¿é í¿äýýð ãýðèéí äîòîðõèéã òîéðóóëàí õàðàõ ãýæ èõýä
õ¿íäýðñýí òîëãîéãîî àðàéõèéí ýðã¿¿ëýâ. Õÿíãàí õàìðûí ñàìñààíû ìºãººðñ íýâò ãýðýëòýí
øàíààíû íü ÿñ àðüñàà öîî òàòàõ áèé ãýìýýð ¸ðäîéæýý. Öàðàéíû íü ºí㺠ýíý í¿ãýëò åðòºíöºä
àìüäðàõ ºäºð òîîòîé õ¿í ãýäãèéã èëòãýíý. ßñ àðüñ áîëñîí ãàðààðàà îðíû õºëººñ óÿñàí
òàòóóðãàíààñ ÷àíãààæ áàéæ áèåý õàãàñ ýðã¿¿ëýýä ÿâãàí øèðýýí äýýðõ øààçàíòàé öèéäìýýð
àìàà äýâòýýâ. Òýãýýä õàíûí òîëãîéä òóññàí íàðíû ãýðëèéã õýñýã øèðòýâ. Ãàäàà çóíû ñàéõàí
ºäºð, Æàâ ãóàé òýíãýðèéã òîîíîîð, ãàçðûã ¿¿äýýð õàðàõ òºäèé áîëñîîð óäæýý. Ãýâ÷ õàíûí
òîëãîéä òóññàí íàðíû ãýðëèéí øàð òîëáîíä á¿õèé ë ãàçàð äýëõèéã áàñ õàðæ áîëíî. Íàñààðàà
õºíäëºí ãóëä äàâõèñàí òàë íóòàã, ¿çýæ ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàë íü ¿¿ðä í¿äýý àíèõààñ íààø ÿàæ
áàëðàí àðèëàõ áèëýý. ªã뺺 áîëãîí «Îäîî èíãýýä çîâëîí äóóñàõ öàã èðýýã¿é» þó ãýæ ãîðüäîõ
áîëîâ÷ ºäºð õîíîã ºíãºðñººð ë áàéíà. Õ¿í ãýäýã ìºí ÷ áºõ ãîëòîé þì. Óòñàí ÷èíýýõýí óëààí
àìü ãýâ÷ òàñàð÷ ºãºõã¿é íü ãàéõàëòàé. ªâ÷èí îéíäîî õ¿ðëýý. Æàâ ãóàé ºíãºðñºí õàâðûí
öàãààí õàãäíààð õàäàí ãýðòýý õàðèíà ãýæ áîäîæ áàéñàí áîëîâ÷ á¿òñýíã¿é. «Áè åð íü äîëîîí
ãîëòîé àìüòàí þìàà» ãýæ õ¿íä ÿðèíà. Yõýõèéí òóõàé áîäîæ ÿâààã¿é áîëîâ÷ ¿õýõýýñ íýã èõ
àéõã¿é õ¿í áàéæ. Y¿íèéãýý îéëãîõäîî ñàíàà àìàðñàí áºãººä ýëäýâ çîâëîí ãàñëàí áîëæ
ãèíøèãíýëã¿é çîðèãòîé òàéâíààð ¿õëýý õ¿ëýýæ áàéíà. Ñýòãýëýýð ìàøèä õàòóóæèí ÷àäàõàä
áèåèéí øàíàëàë õ¿ðòýë íàìäààä ÿâ÷èõíà. «Èéì ñàéõàí ºäºð áàéòàë ¿¿äýý áèò¿¿ëýýä ãàðäàã
íü þó âý?» ãýæ ýõíýðòýý óóð õ¿ðìýýð àÿäñàíàà «Æàâ ÷è á¿¿ áóõèìäààä áàé» ãýæ ººðòºº
òóøààâ. Òýãýýä ºâ÷èíä íýðâýãäñýí áèåèéí îé ãóòàì íÿëóóí ¿íýðèéã äàðàõ ãýæ õàæóóäàà àðö
óóãèóëààä þì áîäîâ. Ãàäàà áîëæìîð æèðãýæ àëñò àäóó ÿíöãààõàä ººðèéí ýðõã¿é ñ¿¿ðñ àëäàâ.
Õºãøíèéõ ¿íýý ñààæ áàéãààã ñîíñîîä ãàð õóðóó íü öóöäàã áîëæ äýý ãýæ ºðºâäºíº. Ýõëýýä
¿íýýíèé õºõèéã æèãä øóâòðàí øààãèòàë ñààæ áàéñíàà òºäõºí ãàð íü öóöàæ øîð øîð õèéëãýýä
íýã õýñýã àìàðíà. «Õººðõèé ýý. Õ¿¿ãýý öýðãýýñ õàëàãäàæ èðòýë ãàíöààðàà áàéõ áîëîõ íü» ãýæ
Æàâ ãóàé áîäîâ. Õ¿¿ãýý èðòýë òýñýýä áàéÿ ãýæ áîäîæ áàéñàí áîëîâ÷ äàõèàä õàãàñ æèë òýñýõ
ÿìàð ÷ èä øèä áàéõã¿é ãýäãèéã ìýäñýíýýñ õîéø õºãøíºº çîâîîëã¿é ýðòõýí øèã òàëèéæ îäîõ
þìñàí ãýæ áîäîõ áîëæýý. Ñàíààãààðàà ÷ ãýñýí ¿õëèéã îéðòóóëæ áîëîõ ìýò áîäîãäîíî. ªâ÷èí
íü íýãýíò ãàçàð àâ÷ íºãºº óòñàí ÷èíýýí óëààí ãîë ë àðãàã¿é íýã öîõèæ áàéãàà íü èëýðõèé
áîëæýý. Õîîë óíäíààñ ãàðààä óäàâ. Yõýõ ºä𺺠õ¿ëýýíý ãýäýã ºíãºðñíºº áîäîæ õýâò ãýñýí ¿ã
áàéæ. Æàâ ãóàé ãîëòîé áàéãààãèéí ãàíöõàí ó÷èð óòãà ë ò¿¿íä áàéíà. Áóñäààð áîë õ¿íèé
òîîíîîñ àëü õýäèéí ººðèé㺺 õàñæýý. Áèå ¿õýõýýñ óðüòàæ óõààí ¿õ÷èõ âèé ãýäýã ë ãàíö àéõ
þì íü. Ãýâ÷ áèå äîðîéòîõ òóñàì óõààí óëàì ñàðóóë áîëæ áàéëàà. Áèåý óõààíààð çàõèðàÿ
òààðñàí öàãò îäîî èíãýýä àìüñãààãàà õóðààõ öàã áîë ëîî ãýæ ººðòºº òóøààæ áîëìîîð
ñàíàãäàíà. Ãýâ÷ òèéì àÿñ íü õýçýý òààðàõ òýãæ òààðñíû òýìäýã ÷óõàì þó áîëîõûã ìýäýõã¿é
áàéëàà.

ªíºº ºã뺺 ºâäºõ øàíàëàõ þì íü íýãýíò äóóññàí ìýò õà÷èí áàéõ àæýý. Àìàà äýâòýýãýýä
àðöíû ñàéõàí ¿íýð ¿íýðòýæ õºøèæ ÷èëñýí áèåý àðãàöààæ õºäºë㺺ä àâòàë ¿ðãýëæ ãîðîéæ
áàðàéæ áàéäàã äîòîð íü óóæðàí òîëãîé íü õºíãºð÷èõ øèã áîëîâ. Ç¿ðõýý ÷àãíàâàë èõ óäààí
áîëîâ÷ äýðýýð äàìæèí äóóëäòàë ë¿ã ë¿ã öîõèæ áàéíà. Æàâ ãóàé ¿¿äíèé áàðóóí õàòàâ÷èíä
ºëãºñºí õàçààð íîãò õóðààëòòàé áàðààí äýýð ãºëìèéã íü äýëãýæ òàâüñàí õàðàâ. Ýçýí íü
ìîðäîõ ÷àäàëòàé þì øèã ýìýýë õàçààð çýõýýñòýé áàéã ãýñýí øèã õºãøèí íü ò¿¿íèéã åð
õºäºëãºäºãã¿é áèëýý. Çóóõàí äýýð çàãñààñàí ºðºì íàðíû òóÿà øèã øàðãàëòàíà. Õîéìðûí
àâäàð äýýð õºãøíèé áàäðààñàí çóë ãàë äîõèóðòàé õàð öýöýã ìýò áàäàìëàí áºõºæ áàéíà.

Öààä çóí ñ¿ìáýð õýý òàâüæ áóäñàí óíü íü íàðíû ãýðýëä ÿðàéíà. «Ìàíàé ãýðèéí ìîä ñàéí. Õ¿¿
õàëàãäàæ èðýýä á¿ðýýñèéã íü øèíý÷ëýíý áèç.» Ç¿¿í õàÿàíä õºãøíèé îðíû òîëãîéä óëààí
øóíõàí äýâñãýð äýýð àëòàí õîðîë òàâüñàí í¿¿ðòýé õóó÷èí öàãèéí íàìõàí àâäàð áàéíà.
«Ò¿¿íèéã ñýðãýýãýýä áóä÷èõäàã áàéæ äýý. Õºãøèí áèä õî¸ðûí àíõíû þì» ãýæ áîäîâ. Òýð
õóó÷èí àâäàðíààñ áóñàä þì öºì ¸ñîîðîî, áºõºæ áàéãàà çóë õ¿ðòýë ¸ñîîðîî áºõºæ áàéõ øèã
ñàíàãäàíà. «Îäîî èíãýýä áîëîî þì áèø ¿¿ äýý. Õè÷íýýí áîëòîë ººðèé㺺 ÷ õ¿íèéã ÷ çîâîîõ
âý!» ãýæ ãýíýò áîäîâ.

Õºãøèí íü ¿íýýãýý ñààãààä îðæ èðýõýä àéëûí õ¿¿õäèéã äàâõèóëààä íóòãèéí ºâãºö¿¿ëèéã
èðýý÷ ãýæ õýë¿¿ëýâ. Àðãàã¿é öàã íü òóëààä àìèí äýýðýý áàéëãàõûã áîäîæ äýý ãýæ Æàâ ãóàéí
¿åèéí ãóðâàí ºâãºí ÿàðàí èðëýý. Óðüä ãàçàð õîíõîéòîë ñóóæ ìîðäîæ áàéñàí óÿàí äýýð íü
áóóöãààæ þó ãýæ õýëæ óóëçàíà äàà ãýæ ç¿ðõøýýí îðîõîä Æàâ ãóàé õàðèí ñóëõàí äóóãààð
áîëîâ÷ ¿õýõ ãýæ áàéãàà õ¿íèé àìíààñ ãàðàìã¿é õºãæèëòýé íàðãèàíòàé þì ÿðüæ óãòëàà.
Õ¿ðýí òîðãîí äýýë ºìñºæ, äº÷èí òàâàí îíû ÷ºëººëºõ äàéíä ò¿ð öýðýãò òàòàãäàí ÿâààä àâñàí
øàð ãóóëèí ìåäàëèà ç¿¿÷èõýýä ºíäºð äýð ò¿øæýý. Æàâ ãóàéí áàãûí ò¿íø áºãººä ãýçýãò
Íàéäàí õýìýýõ ñàÿõàí áîëòîë ãýçýãòýé ÿâñàí õ¿äýð õàð ºâãºí, íóòãèéí èõ õ¿íäòýé õ¿í, ÎËÎÍ
æèë Æàâ ãóàéòàé õàìò áàã ñóìûí ýëäýâ àëáà õààæ ÿâñàí áîðãîöîé Äîðëèã (ßàãààä òèéì õî÷
àâñíûã áóðõàí ìýäíý.) Yåýë áîëîõ øóìóóë Æàìö ãýã÷ ãîíãèíîñîí íàðèéõàí äóóòàé ºâãºí
¿õýëä òóëñàí íºõðèé㺺 èíãýæ íàðãèæ íààäàæ áàéõ þì ãýæ ñàíàñàíã¿é. Õàòóó ýð ãýäãèéã
ìýäíý. Ãýâ÷ õàðàõàä í¿ä õàëüòàðìààð áîëñîí ãýæ ñîíñîîä àðãàã¿é ç¿ðõøýýí îðæ ãàðàõ íü ÷
õîâîðäñîí áàéæ. Íýã ãîëûí, íýã ¿åèéí ºâãºö¿¿ë óðò àìüäðàë òóóëæ íàñàí õýâèéõèéí æàì
¸ñîîð óâàí öóâàí öººðñººð áîëîâ÷ àç óó çàíäàí öàãèéíõòàéãàà àäèë áèå áèåý íýðýýð íü áèø
îâãîîð íü äóóäàæ íààíóó öààíóóòàé ÿâàõ ó÷èð íýã íü èíãýæ òàñðààä òàëèé÷èõíà ãýäýã
àìüäðàë ºì öºì ¿ñýðíý ãýñýí ¿ã. Æàâ ãóàé ¿ëäýõ õýäèéíõýý ñýòãýëèéã çàñúÿ ãýñýí øèã
áàéëàà. Ãýçýãò ñ¿¿ëõýí øèãýýð èðýýä í¿ä äàëüäðàí çóóõíû àìàíä ñóóæ ìîä òîëãîéòîéãîî
íîöîëäîõîä Æàâ ãóàé ò¿¿íèéã øîîëæ ãýçýãò ìààíü óëàì ë ºí㺠îðîîä áàéíà. Çàëóó ýõíýð àâàõ
ãýæ áàéíà ãýäýã íü îðòîé äîãîî .Òýãòýë ýíý áèä õî¸ð ÷èíü àíõ íýã æèë ýõíýð àâñàí þì ø¿¿
äýý. Îäîî ýíý Äîëæèíãîî áîñãîõ ãýæ ÿàæ õºãëºæ ÿâñíàà ñàíàæ áàéíà óó? Äîëæèíãèéí ìóó
ýìýýëèéã ÷èíãýëýãíýýñ àâàõ ãýæ ÿâààä íîõîéä õîíãîî óðóóë÷èõñàíàà, ìºí ÷ ÿäóó áàéæ äýý.
Ýìýýëòýé ìîðü õºò뺺ä èðýõ ÷àäàë áàéõã¿é. Îäîî õàðèí æàðãààä, ààãàà áàãòààõàà áàéæ. Áàñ
çàëóó õ¿¿õýíä ñàíààòàé» ãýõýä ãýçýãò äîðõèíîî ñýòãýë óóæèð÷ ãààíñàà ºâºðòëºí «Çîëèã ãýæ!
Íîõîéä óðóóëñàí ñîðâè îäîî ÷ áèé ø¿¿» ãýýä ãýðýýð ä¿¿ðýí èíýýäýì áîëîâ. Àíäûíõàà àìèí
äýýð áàéæ óé ãàøóó áîëíî ãýñýí ÷èíü õàðèí íàéð íààäàìä èðñýí þì øèã õºã溺íòýé áîëäîã
áàéíà. Æàâ ãóàé òýäýíä,

Ìóó Äýâõýðãèéí (ººðèéí íü õî÷) ÷èíü àìüä ÿâàõ õîíîã àðãàã¿é ã¿éöýæ áàéíà. Òà íàðûãàà íýã
õàðààä ¿õüå ãýæ øèéäëýý. Yõýõèéí ºìíº íýã ñàéí íàðãèæ, òà íàðûí õàà äóóëàõ õóóðäàõûã
ñîíñú¸. Óðüäûí öàãò þìñàí áîë õîéò íàñàíäàà óóëçàæ þó ìàãàä ãýõñýí. Íàìàéã òà íàð ýñ
ìýäýõ áèø. Yõýëã¿é ìºíõ õîðâîî äýýð òºðñºí áîë îäîî ÿàÿ ãýõýâ. Àëèâ ¿åýëýý ÷è õàìðàà õàðæ
óðóó öàðàéëæ ñóóëã¿é íààäàõ àðõè àéðàãíààñàà õèé. Æààõàí øàð òîñ õºâ¿¿ëýýä íàä ÷ ãýñýí
õèéãýýä àëü! Ìóó äýâõýðãýí àëñûí çàìä ¿äýæ áàéíà ãýæ áîäîîä ë óóöãàà! Çààâàë õºäººë¿¿ëæ
èð÷èõýýä óé ãàøóó òàéëæ áàéíà ãýæ óó àëáà óó? ßìàð ÷ ãýñýí óõààíòàé àìüñãààòàé áàéãàà
äýýð íü àìüä Æàâòàéãàà óðüäûíõ øèãýý íàðãèæ áàéíà ãýæ áîäîîä óóöãàà! ãýæ øàõàæ áàéâ.
Òýãýýä õýëñýí ¸ñîîðîî øàð òîñ õèéæ õàëààñàí àðõè æààõàí óó÷èõààä í¿ä íü ãýðýëòýæ, ¸íòãîð
øàíààíä íü õ¿ðòýë öóñ òóÿàðàâ. Yõýëã¿é ìºíõ õîðâîî äýýð òºðººã¿éãýý ñàéí ìýäýõ òýð õýä
ò¿íøèéíõýý ¿ãèéã àðãàã¿é äàãàæ àðõè àéðàã óóöãàà! äóó øóó áîëîâ. Íàéðûí ãóðâàí äóóòàé
àñàí ãýçýãòýä àÿ áàðèõ àëáà òóëãàð÷ ãýçýãò õººðõèé ìèíü, õóó÷èí áóóíû õóãàðõàé ãýäãýý
¿ç¿¿ëëýý. Õºº òîðòîã áîëñîí ñººí㺠äóóòàé ìîðèí õóóðûã õºãëºæ àìüñãàà òàñàëäàíãè áîëîâ÷
ñ¿ðõèé ýðø¿¿ä áàðãèë õîîëîéãîîð,

Çý æèã¿¿ðòýé òºðñºí ìàíüä ÷èíü

Æèãòýé ñàéõàí îðîí áàéâ÷

Æàðãàë çîâëîí àëèíä ÷ áîë

Çàÿàíûõàà õ¿÷ýýð áîëäîã áóñ óó

ãýæ äóóëàõàä Æàâ ãóàéí õºãøèí ýðýãíýãèéíõýý õàæóóä íóëèìñàà àð÷èí áóðóó õàðæ ñóóâ.

«Ãýçýãò ÷ íýýðýý çàëóóãààðàà áàéíà. ªâãºí øóâóó áóöíàà ãýæ...» ãýýä Æàâ ãóàé ø¿¿ðñ
àëäñàíàà ò¿ðõýí çóóðûí ãóíèãàà õººí çàéëóóëæ «Áîðãîöîé. ÷è òýð æèë íàìàéã ÿàæ ÷àäñàíàà
ÿðèà÷» ãýâ. Áîðãîöîé Äîðëèã áóãóéíäàà àëòàí öàã ç¿¿æ, í¿äýíäýý ñ¿¿äýð øèë ç¿¿÷èõñýí
äýãæèí øîâãîð ºâãºí ÿðèõààñàà ò¿ð¿¿í õýýã õýýã èíýýãýýä,

Áè áàãèéí äàðãà, Æàâ óõóóëàã÷ òýð çóí àëáà øèð¿¿íèéã õýëýõ ¿¿. Äàéíû óðüä æèë ø¿¿ äýý.
Çàëóó ÷ áàéæ. Öýðãèéí àãò, íîîñíû íîîãäîë ã¿éöýýõ ãýýä ë áèä õî¸ð ºäºð øºíºã¿é àéë õýñäýã
áàéëàà. Òýãýõýä áàã ãýäýã ÷èíü îäîîãèéí ñóì øèã íóòàãòàé, ÿâæ áàðàãäàõã¿é. Íýã ºäºð äîîä
Õ¿ðýìò îðæ ÿâñàí ÷èíü çàì äýýð ìîðèî áàðüñàí õ¿í õýâòýæ áàéíà. Õ¿ðýýä î÷òîë ìàíü õ¿í
õóðõèð÷ õýâòäýã áàéãàà. Åð íü áºõ óíòæýý. Òýãýõýýð íü øîãëîìîîð ñàíàãäààä ìîðèéã íü
õºò뺺ä àëãà áîëæ ºã뺺. ̺í ÷ ä¿ðñã¿é áàéæ äýý. Ìàíü õ¿í íýã ñýðýõíýý ÿâãàð÷èõñàí
áàéäàã. Õàãàñ ºðòºº øàõàì õºëºº õîëãîòîë ìàöàæ àéëä õ¿ðñýí áàéñàí. Ñ¿¿ëä òýãæ
ÿâãàðóóëñíàà õýëýýä àëóóëàõ øàõñàí ñàí ãýâ. Ýíý ìýòýýð èäýð çàëóóãèéíõàà ýëäýâ ÿâäëûã
äóðñàëöàíà. Øóìóóë Æàìö ñîãòîõîîðîî óéëäàã, áèåý õè÷íýýí áàðèâ÷ òýññýíã¿é ø¿ëñýý
ñàâèðóóëæ áàéãààä ãèíãýíýòýë óéë÷èõàâ.

×è áèòãèé õ¿í óðóó òàòààä áàé! Óéëæ áàéãàà íü õ¿ðòýë åíãýíýýä ÿã øóìóóë øèã ãýæ Æàâ
ãóàéí øîîëîõîä èíýýäýì áîëæ õàðèí ÷ ãîìäîæ îðõèñîí Æàìö,

×è õýçýýíýýñ ÷óëóó øèã õàòóó ñýòãýëòýé õ¿í. Yëäýõ áèäíèéãýý ÷ 纺ëºí äîðîé óëñ ãýæ
ìýäýõã¿é ãýýä ãàð÷ ÿâàõûã çàâäñàíä,

Yåýë ìèíü! Áè ÷èíèéõýý óÿí 纺ëºí ñýòãýëòýéã ìýäýëã¿é ÿàõ âý. Òîãëîñîí þì. ×è àäóó
õóðààãààä èðýõã¿é þó, áè íýã õàðúÿ ãýæ ãóéâ...

Æàìö, àäóó õóðààæ ãýðèéí ãàäàà àâ÷èðñàí õîéíî õ¿ì¿¿ñ Æàâ ãóàéã øèðäýã äýýð äàìæëàí
ãàðãàæýý. Æàðàí õýäýí æèë àìüäàðñàí õîðâîî åðòºíö çóíûõàà íýã ñàéõàí ºäðººð ò¿¿íèéã
¿äýí ãàðãàæ áàéíà óó? Íàðàí õýâèéæ àãü ãàíãûí ¿íýð àíõèëìàë 纺ëºí áºãººä á¿ëýýí ñýâøýý
¿õëèéí ºìíº çîðèãòîé òàéâàí áàé ãýæ àðãàäàí èëáýæ áàéõ øèã, Íóòãèéí õºõ íîãîîí ã¿âýý
òîëãîä óíèàð äóíä çàìõðàí ¿çýãäýõ íü óóæèì áîëîâ÷ õ¿íèé íàñàí õÿçãààðòàé ÿìàðõàí æàìòàé
åðòºíö áèëýý ãýìýýð. Ýíý íàð, ñàëõè, òýíãýð, ã¿âýý òîëãîäîî ñ¿¿ë÷èéí óäàà õàðæ áàéíà ãýæ
Æàâ ðóàé áîäîæ áàéëàà Æàìöûí õóðààæ àâ÷èðñàí àäóó óóðãèëàí Ẻãíºð÷ ààãàà áàãòààæ
ÿäñàí óíàãà äààãà òàíãàðàëäàí ÷àðëàëäàõ áºãººä õàðèí ÍÝà õºãøèí áóóðàë ñ¿ðãýýñ çàéä óó
ç¿¿ðìýãëýí áàéíà. Æàâ ãóàé ò¿¿íèéã õàðæ îìãîëòñîí çèéâãýð óðóóëàà ìóðóéëãàí èíýýâ.

Òýð áóóðëûã õàðàà÷? ̺í ÷ ÿñòàé àäãóóñ þìñàí. Ìóóñàéí áàéäàñóóäàä ãîëîãäîæ ¿ðýý
ø¿äëýýä õàæèãëóóëààä îäîî ÷ áîëüæ äýý õººðõèé. Ãýõäýý íàäààñ ë ò¿ð¿¿ëñýíã¿é äýý ãýâ.
×èíãýýä õýäýí ìº÷ ºíãºðºõºä íàð ñàëõèíä öî÷èðäñîíäîî ÷ þì óó àìüñãàà íü äýýð ãàð÷ í¿ä
íü ÆÈÃÒÝÉÕÝÍ õóðöààð ãÿëàëçàâ.

Yåýëýý óóðãàíû ìèíü õóéâèéã òàéëààä àëü! ãýýä õóéâàà Ãýçýãòýä ºã÷,

×è çàëóó ýõíýð àâàõ ñàíààòàéãààðàà ¿¿íèéã àâ! Îîíûí õ¿ç¿¿ãýýð õèéñýí ñàéí õóéâ ø¿¿.
×àäëàà ¿ç¿¿ëýõýä ÷èíü õýðýã áîëíî ãýâ. Äîðëèã ò¿íøäýý ñèéëáýð íü áàëàðòëàà ýëýãäýæ
ìºëèéñºí æèæèã ãàðòààì õººð㺺 «Ãàíãàí õ¿íä ãàðõè íýìýð» ãýæ ºãºâ. ×èíãýýä ñ¿¿ëèéí
¿ãýý õýëñýí íü,

Òà íàðûãàà, íóòàã óñàà, àäóó ìàëàà õàðæ àâëàà. Õè÷íýýí ñàéõàí ñàëæ áîëìîîðã¿é åðòºíö
áîëîâ÷ Ãýçýãòèéí äóóëäàã ºâãºí øóâóó áóöàõ öàã áîëæýý. Æàðàí õýäýí æèë äýëõèéí òîîñ
õºäºëãºæ èõ þì ¿çëýý. Ãîìäîë àëãà. Ñàéí õàíüòàé, ãîëîìò çàëãàõ õ¿¿òýé, ñàéõàí íºõºäòýé
æàðãàæ ÿâëàà. Èéì òèéì þì äóòóó äóíä áàéñàí ãýæ ãàæðàõ þì àëãà. Îëíû äóíä ë ÿâëàà.
Æàìö ìèíü ÷è ñýòãýëýý áàðüæ ¿ç! (Æàìö óéëñààð õîëäîâ.) Áèä ÷èíü èíãýýä ë óâàí öóâàí õîéò
ýíãýðòýý ãàðàõ óëñ ø¿¿ äýý, Æàì þì õîéíî. ßìàð ìàíàé ìîíãîëûí óäàì òàñðàõààð áèø! Òà
íàð ìèíü òýãýýä ¿ð à÷ ºíºð ºòãºí æàðãàí äýãæèæ ÿâààðàé! Çà îäîî áîëëîî. Ãýðò ìèíü
îðóóëààä àëü!

Æàâ ãóàé ¿¿ð øºíº õàãàöàõûí àëäàä íàñàí ººä áîëæýý.

ÍÀÐÀÍ ÒÎÃÎÐÓÓ
Ìèíèé áèå çóíû îðîéí íàðòàé ñàëàõ ¸ñ ã¿éöýòãýí ñ¿ìèéí õóó÷èí òóóðèíû äýðãýäýõ óñ íü
øèðãýñýí õóäãèéí õàøëàãà äýýð ñóóæ áàéëàà, Ìèíèé õ¿í áîëñîîð ºíãºðººñºí àðâàí òàâõàí
æèëèéí äîòîð ãàéõìààð èõ ¿éë ÿâäàë áîëæýý. Ñ¿ì áàéñàí. Ñ¿ì ¿ã¿é áîëîâ. Áè ò¿¿íèé ó÷ðûã
ñàéí îéëãîõã¿é áîëîâ÷ õàðàìñàõ þì àëãà. Áàãà áàéõäàà ÎËÎÍ ãèøã¿¿ðòýé õºõ ìîäîí äîâæîî
ººä íü ýýæèéí ãàðààñ ç¿¿ãäýí àâèð÷ ãàðäàã ñàí. Ñ¿ìä îðîõîä îëîí ëàì íàð õóðàë õóðæ á¿ðýý
áèøã¿¿ð õàíãèíàí, õ¿æ ãàâðûí ¿íýð àíõèëàí, àðàà ø¿ä íü àðçàéñàí ñàõèóñ äîãøèä, àìãàëàí
íèã¿¿ëñýíã¿éí ä¿ðò áóðõàä çóëûí ãýðýëä ãÿëáàëçàí áàéäàã ñàí. Áóðõàíä ìºð㺠ãýõýýð íü
ìºðãºíº. Òýð á¿õýí ãàçàð öºìºðñºí ìýò àëãà áîëæ çºâõºí ñ¿ìèéí ÷óëóóí ñóóðü ¿ëäæýý. Òýð
÷óëóóí äºðâºëæ¿¿äèéí õîîðîíäóóð ëóóëü øàðèëæ óðãàæýý. Õàðàìñàõ þì àëãà. ̺õºõ ¸ñòîé
áîëîîä ë ìºõºº áèç, Õóäàã íü õ¿ðòýë øèðãý÷èõñýí. Ýíý õóäãèéã ìèíèé ààâ óõàëöñàí ãýæ ÿðüæ
áàéñàí ñàíàãäàíà. Ààâ ìèíü ÷ áàéõã¿é. Åð íü ñ¿ì äóãàí, ààâ áàñ ººð îëîí: þì àëãà áîëæ óðüä
ºìíº áàéãààã¿é øèíý þì áèé áîëäîã þì áàéíà. Äàéí áîëîâ ãýýä ìàíàé íóòãèéí àëü ÷àäàëòàé
ò¿øèãòýé ýð÷¿¿ä öýðýãò äàé÷ëàãäñààð æèë áîëæ áàéíà . Ìèíèé àõ ÷ áàñ ÿâñàí. Ýðãýæ èðýõ
¿ã¿é á¿¿ ìýä, Äàéíû ãàçàð õ¿íä àëóóë÷èõäàã ãýíý.

Ìàðãààø ºã뺺 áè ÷ áàñ ÿâíà. Àéìãèéí ñóðãóóëüä ÿâæ áàéãàà õ¿í äàéíä ÿâæ áàéãàà áèø
áîëîâ÷ óðüä áàéñàí þì áàéòóãàé, õ¿í àëãà áîë÷èõäîã åðòºíöºä ÿìàðõàí õóâü çàÿà óãòàæ
áàéãààã õýí ìýäýõ áèëýý.

Èíãýæ áîäîîä ãàçðààñ õàéðãà àâ÷ õóäàã ðóó øèäýõýä ¸ðîîëûí øàëáààãò ÷îë ÷îë õèéí óíàâ. Áè
íóòãèéíõàà íàðòàé ñàëàõ ¸ñ ã¿éöýòãýæ áàéãàà ó÷èð øèíãýòýë íü ýíä ñóóíà.Îðîéí ñààëèíû
öàã. Àéë àéëûí ¿íýýíèé õîðîîä òàâüñàí ìàéí óòàà íàéìàí ñàðûí íîâ íîãîîí íóãà òàë
äýýã¿¿ð àëãóóðõíàà ñóóíàãëàí ìºëõºíº. Òýð¿¿õýí óðäàõ ìîäíû áóëãèéí îéðîëöîî ñ¿ðýã óëààí
òîãîðóó áýë÷èæ ÿâíà. Îðîéí íàðàíä èéíõ¿¿ óëàéðàí õàðàãäíàì áºãººä äýãäýýõèé
òîãîðóóíóóä õ¿÷èéã ñîðèõ ãýñýí ìýò æèã¿¿ðýý äýëãýæ ÿâãàëàí ã¿éíý. Òýð «òîãîðóóíóóä àëñ
õîëîîñ èðäãèéã ìýäýõ áîëîâ÷ «Ìèíèé íóòãèéí òîãîðóóíóóä áàÿðòàé» ãýæ äîòðîî áè
ºã¿¿ëíýì. Óðä àðûí ìîäíû çàõûí öýë íîãîîí öàãäóóëóóä øèíãýõ íàðíû ãýðýëä ìºí ë óëáàð
ºíãºòýé áîëæýý. Íàäòàé õàìò ºññºí òýð çóëçàãàí ìîäíóóäûã áè öºìèéã òàíèíà. Áóëãèéí
ýõíèé ãàíö õºãøèí øèíýñ îäîî õºãøðººä áºâ áºãòºð áîëæýý. Õºãøèí ìîä ¿õýæ çàëóó ìîä
óðãàæ áàéäàã ¸ñ þì áèçýý.

Áàãà áàéõäàà áîðîîíû äàðàà òàòñàí ñîëîíãûã áàðèõ ãýæ îéí çàõ õ¿ðòýë ã¿éõýä ýíý öàãäóóëä
çàì õààäàãã¿éñýí. ×èíãýõýýð íàäòàé õàìò «òºðñºí» íÿëõ ìîäîä áàéæýý.

Äýëýíãýý õºíãºëñºí ¿íýýí¿¿ä ìàéí óòààí äóíäóóð òîëãîéãîî ñýæëýí îëîí çóíû òóðø
ãàðãàñàí öóâöààðàà áýë÷ýýð òèéø ÿâíà. Áàðóóí õîòûí òýíäýýñ íýãýí òîì óëààí áóõ ãàð÷ èðýýä
õààÿà øîðîî öàöëàí õ¿ëçýæ «íàäòàé öàíõààãàà ãàðãàõ áóõ áàéíà óó» ãýõ øèã óðàìäàí
á¿ðõýðíý. Íàðàí ñºðºã íýëäýý àãü óðãàñàí çóñëàí äýíæ ìºíãºí ñîðòîé õàðàãäàíà. Õ¿¿õä¿¿ä
õîíèî ÿëãàí øóóãèëäàæ òýðòýý ç¿¿í ¿ç¿¿ðèéí àéëûí ãàäàà öàãààí ìîðüòîé ñîãòóó õ¿í óëààí
þ¿äýíãýýðýý äàëëàí õàøãèðíà. Òýð Òýõèéí Ïàëõàé ëàâ ìºí. Òýõ ãýäýã íýðòýé áàéõ ÿàõ âý.
Õàðèí Ïàëõàé ãýäýã ìààíü þó ãýñýí ¿ã âý? Áàãàä íü ìóó àìòàí áîëíî ãýæ ¸ðëîæ ºãñºí íýð
øèã. Òýð Ïàëõàé ìàíàé íóòàãò ¿ëäñýí öººõºí ýð÷¿¿äèéí íýã áºãººä öàã ¿ðãýëæ àðõè óóæ
àâãàé õ¿¿õýä ò¿éâýýæ ÿâíà. ªðººñºí ãàð íü òàòàíõàé ó÷èð öýðãýýñ ãîëîãäñîí ãýðýã. Ïàëõàéí
îðü äóóíààñ óðãàõ ìýò íºãºº óëààí òîãîðóóíóóä íèñýæ ìàéí óòààí äýýã¿¿ð ýðãýëäýýä ãàíö
ìîäíû áóëãèéí òýíä äàõèí áóóâ.

Íàð øèíãýõ äºõæýý. Ìàðãààøààñ ýõëýýä áè ¿õðèéí õîðîîíû øóðãààã äýýð þì óó ýíý õóäãèéí
èðìýã äýýð ñóóæ íóòãèéíõàà íàð øèíãýõèéã ¿çýõã¿é, õîë ÿâ÷èõñàí áàéíà. ͺ㺺 óëààí áóõ
õè÷íýýí øîðîî öàöëàâ÷ ìºðãºëäºõ ç¿ðõòýí èðñýíã¿é òóë öýýëõýí çàëóó äóóãààð óðàìäàí
¿íýýí¿¿äèéí õîéíîîñ ÿâààä ºã뺺. Áè Ïàëõàéã òýð áóõòàé òàðõèé íü õàãà ìºðãºëä¿¿ëýõ þì
ñàí ãýæ áîäîîä èíýýä àëäàâ.

Ìàíàé õºðø Ñàíãèä ãóàéí ãàäàà ¿íýýãýý ñààæ äóóññàí õ¿¿õí¿¿ä öóãëàðààä õàíãèíàñàí ñàéõàí
õîîëîéãîîð äóóëöãààâ. Òýäíèé äóó ¿äøèéí ñýð¿¿ áóóñàí íóãà òàëûí äýýã¿¿ð çýëëýí, øèíãýõ
íàðíû ò¿ìýí öàöàðàãààð äàìæèí îäîæ áàéõ ìýò.

Îãòîðãóé õàðàõàä ìèíü õîë øèã ààä

Îðîõ ë áîðîîíû ò¿ðãýíèéã äýý

Îð÷ëîí ñàíàõàä ìèíü õîë øèã ààä

Î÷èõ ë íàñíû ò¿ðãýíèéã äýý...

Öýðýãò ÿâñàí ýð íºõºð, ñýòãýëò õ¿íýý ñàíàæ äýý ãýìýýð ãýãýëãýí ãóíèãòàé äóóëíà. Õ¿í õ¿íýý
õàéðëàõ áà ñàíàõ ¸ñûã áè ìýääýã áîëæýý. ×èíãýñíýýñ õîîëîé äýýð ìííü Ẻí õàð þì òóëæ
èðýýä àðàé ë óéë÷èõñàíã¿é.

Ãàíãà ë ìºðíèé ãóðãàëäàé

Ãàäàà èðýýä æèðãýíý ë...

Ýýæèéí áóðõíû îðîí ãýæ ÿðüäàã òýð Ãàíãà ìºðºí õàà ÷ þì áèëýý? Ýíý òîãîðóóíóóä òýíäýýñ
èðäýã þì áèø áàéãàà? ¯ã¿é, áèé áîëîõ ¿õýõ, òºðºõ æàìòàé ýíý åðòºíö ÿìàð èõ óóäàì áý. Òýð
Ãàíãà ìºðºí ãýäýãò íü õ¿ð÷ î÷èõ öàã èðýõ ÷ þì áèë¿¿ «Ìºíõ áèø õîðâîîä õ¿í òºðäºã,
óõààíòàé çîðèãòîé ÿâààðàé» ãýæ ààâûí çàõèäàã ¿íýí. Óõààíòàé çîðèãòîé ÿâáàë àéìãèéí
ñóðãóóëü áàéòóãàé òýð ãàéõàìøèãò Ãàíãà ìºðºíä ÷ õ¿ð÷ áîëíî.

Õ¿¿õí¿¿äèéí äóóã óÿðàí ÷àãíàæ áàéòàë íàð øèíãýæ óëààí òîãîðóóíóóä æèðèéí õºõ òîãîðóó
áîëîâ. Íóòãèéí ìèíü íàð áàÿðòàé! Òîãîðóóíóóä ÷ íàð øèíãýõèéã õ¿ëýýæ áàéñàí ìýò àãààðò
õººðºí ìàéí õºõ ñóóíàã äýýã¿¿ð àëñûã ÷èãëýí íèñýâ. Òîãîðóóíóóä ìèíü áàÿðòàé! Áè ìàðãààø
òà íàðûí õîéíîîñ îäíî...

Îä ò¿ãæ äóëààõàí øºíº áîëîâ. Õºðø àéëóóäûíõàà õºãøäèéã ñàéí ñóóæ áàéãààðàé ãýæ õýëýýä
èð ãýæ ýýæ ìèíü õýäýí õàäàã ºâºðòë¿¿ëýýä ÿâóóëàâ. Àëñ ÿâàõ õ¿í õºãøäèéí åðººëèéã ñîíñîõ
¸ñòîé áºãººä àÿí çàìä ºëçèéòýé áîëíî ãýæ áè èòãýýä, Åðººë ñîíñîõîîñ èë¿¿ä áîäîõ íýãýí
ç¿éë íàäàä áèé. ¯åðõäýã îõèí ãýõ þì óó, þó ãýìýýð þì áý äýý. Áóëãèéí ãàíö ìîäîí äîð
ò¿¿íèéãýý õ¿ëýýæ áàéõäàà ç¿ðõ ìèíü ò¿ã ò¿ã öîõèëîí áàéâ. Ç¿ãýýð íýã ¿åðõäýã áîë þóíäàà
èíãýæ ç¿ðõ áóëãèëàõ áèëýý. Ýíý àìüòàí áîëãîí ÿìàð íýã þì õ¿ëýýæ èéì îäòîé äóëààí
øºíèéí òýíãýð äîð àíèð ÷èìýý ÷àãíààðõàí áàéäàã áîëîâ óó ãýìýýð. Õýýð òàëä àäóó ÿíöãààí,
ìýëõèé íîéðìîã äóóãààð âààã âààã ãýæ íîõîä õºâ õºâ õóöíà. Àäóó àäóóãàà ìýëõèé íü
ìýëõèéãýý, íîõîé íü íîõîéãîî õ¿ñýìæëýí äóóäàæ áàéõ ìýò. Õ¿ëýýñýí òýð ìèíü í¿öãýí
õºëººðºº õèé àãààðò ÿâàõ ìýò ÷èìýýã¿é ãèøãýëýí îääûí ãýðýëä ñ¿¿òýãíýí õ¿ð÷ èðýýä,

Öàéãàà áóöàëãàõ ãýñýýð óä÷èõëàà. ×è èõ õ¿ëýýâ ¿¿ ãýýä çàéäóóõàí ñóóâ. Ñàÿõàí áîëòîë áèä
ýçýíã¿é çóñëàíãèéí áàéøèí ñàðàâ÷, ëóóëü øàðèëæèíä íóóãäàæ òîãëîäîã áàéñàí àòàë îäîî
òèéíõ¿¿ òîãëîõ áàéòóãàé áèå áèåíäýý õ¿ðýõýýñýý ýìýýí áîëãîîìæëîõ áîëæýý. Áèå áèåñýý
íóóöààð õ¿ñýìæèëæ ñýòãýë äîãäëîõ ñîíèõîí. Áèä õýí, õýíèéõýý äýýðõýí ãàðñàí àìüñãààã
÷àãíàæ íýã õýñýã äóóã¿é ñóóëàà. Õàæóóä ÷ºäºðòýé ìîðüä ºâñ øèðä øèðä çóëãààõààñ ººð
÷èìýýã¿é. Îõèíîîñ áóöàëñàí öàãààíû ¿íýð õàíõëàõ íü íºãºº ë ààðö ñ¿¿ áîëñîí îãîòîð
äààëèìáàí òýðëýãòýéãýý àæ. Õàðèí áè äýëã¿¿ðèéí ¿íýðòýé øèíý äààâóó äýýë ñàâõèí ãóòàë
ºìñººä õàðàíõóéä áîëîâ÷ ò¿¿íèéãýý áàéí áàéí õàðæ, òèéì ñàéõàí øèíý õóâöàñòàéãàà îõèíä
ìýäýãäýõ àðãàà îëæ ÿäàí ñóóâ. ßëàíãóÿà ñàâõèí ãóòàë õ¿ñýë áîëñîí ýä áèëýý. Íýëýýä òîìäñîí
òýð õóó÷èí ñàâõèéã ýýæ ìèíü á¿òýí áîäîîð àâ÷ ºãñºí þì.

Ñàìïèëûí ààâ, Áààòàðûí ýýæ ãýýä á¿ãäýýðýý íàä ìºí㺠ºãñºí. Ýýæ íîîñíûõîî ìºíãºíèé
òàëûã ºãíº ãýñýí. Áè àéìãààñ ÷àìä ñàâõè àâ÷ ÿâóóëíàà.

Àéìãèéí õîðøîî íýýðýý èõ þìòàé áàéõ äàà ãýæ îõèí ãîðüäîæ èòãýñýí äóóãààð õýëýâ. Áèäíèé
äóó õ¿ðòýë ººð áîëæýý. Ýýæ íàìàéã ¸ñòîé ýð õ¿í øèã á¿ä¿¿í äóóòàé áîëñîí ãýíý. Îõèí
õîîëîé äýýðýýñ ãàðàõ îãöîì ÷àíãà äóóòàé áàéñíàà îäîî öýýæíèé 纺ëºí äóóòàé áîëæýý.
Õàðàíõóéä áè ò¿¿íèé íîìõîí áîð í¿äíèé ãóíèãò õàðöûã ìýäýð÷ áàéëàà. Áè àéìãèéí
ñóðãóóëüä ÿâæ òýð ìèíü ààðö öàãàà áóöàëãàñààð ¿ëäýõ òóë ãóíèãëàõ íü àðãàã¿é äýý. Áè ò¿¿íä
ç¿ðõ øèìøèðòýë õàéð õ¿ð÷ áàéëàà. Îãîòîð äààëèìáàí òýðëýãíèé õîðìîéãîîð ¿õðèéí áààñ
øàâõàé áîëñîí í¿öãýí õºëºº îðîîæ õàöðàà ºâäºãòºº íààãààä íóëèìñò í¿äýýð ãºëðºí õîöðîõ
õººðõèéëºëò ä¿ð íü ¿çýãäýâ. Õ¿¿õäèéí õàðüöàõ ãýíýí öàãààí ¸ñûã ýâäýæ, àðãàã¿é åðòºíöèéí
í¿ãýëò àìüäðàëûí àìòûã ¿ç¿¿ëäýã òèéì íýãýí öàãò èéíõ¿¿ õàãàöàí ñàëàõ ºäºð òîõèîëäîíî
ãýæ ñàíàñàíã¿é.

Ãýâ÷ õàéð áîë çºâõºí áîäëîîð áèø áàñ áèåýð õ¿ðäýã àæýý. ̺íãºí òîîñ òàòàí çóðàéõ
òýíãýðèéí çààäàñ, çóíû øºíèéí ò¿ìýí ò¿ìýí îä ãÿëàëçàõ àóãàà åðòºíöèéí äîð õîñëîí áàéäàã
æàðãàë çîâëîí º÷¿¿õýí õî¸ð àìüòàíä áàñ íîîãäæýý. Õ¿¿õýä áàñ ãýíýò íèñýí îäñîíûã
õàðàìñàõ àäèë ÷èìýýã¿é óéëàí ãàøóóí íóëèìñàà çàëãèõàä ìààíü äîòîð áÿöõàí îíãîéâ.

Áè àéìãèéí ñóðãóóëü òºãñººä öýðãèéí ñóðãóóëüä ÿâíà. Öýðãèéí äàðãà áîëîîä ÷àìàéãàà
àâàà÷íà. Òýð áîëòîë çóíû àìðàëòààð óóëçàæ áàéõ áîëëîî äîî.

Áè ÷àìàéã õ¿ëýýãýýä ë áàéíà. Àõ æèí òýýæ àéìàã îðâîë õàìò î÷èæ ìàãàäã¿é. ×è íàäàä
çàõèäàë ë èõ áè÷èæ áàéãààðàé.

Òýãíýý.

Ýýæ ÷èíü ÿàòàõàâ ãýæ õ¿ëýýæ áàéãàà äàà.

ßàõ âý, ìèíèé õ¿¿ãèéí äóó õ¿ðòýë á¿ä¿¿ðýýä ¸ñòîé ýð õ¿í áîëæ ãýýä ë áàéñàí.
Îõèí ø¿¿ðñ àëäààä ìèíèé ãàðò íýã 纺ëõºí þì áàðèóëæ

Ìèíèé áàãûí ¿ñ. ×è êîìñîìîë áîëãîíî ãýæ ãýçãèéã ìèíü õàé÷èë÷èõñàíàà ñàíàæ áàéíà óó?
ãýâ. Ä¿ðñã¿é òîëãîé áè íýýðýý òàéðàíõàé ¿ñòýé õ¿¿õí¿¿äèéã õàðààä øîäãîðõîí ãýçãèéã íü òàñ
õàé÷ëàí «êîìñîìîë» áîëãîñîí þì. Õ¿¿õäèéí ¿íýð àíõèëñàí òýð òóã ¿ñ ýðäýíý ÷àíäìàíü øèã
íàíäèí áîëíî ãýæ õýí ñàíàõ áèëýý äýý.

Îõèí ò¿¿íèéã çºí㺺𺺠ìýäæýý. Àìüäðàë ãýäýã ¿ëãýð øèã ÷ þì øèã, ¿ã¿é ÷ þì øèã. ¯ëãýð
õýâýýðýý áàéãààñàé ãýòýë áàðèí òàâèí ¿íýí þì áîë÷èõíî. Àìüäðàë ¿ëãýð áàéäàã íàñ
ºíãºð÷ýý. Áèä õî¸ð ¿¿íèéã ìýäðýí òýíãýð øèðòýæ ãàéõàí ÕÝÂÒËÝÝ. Áàë÷èðõàí óõààíû
ãýíýõýí ¿ëãýð äàõèí èðýýñýé! Ñàëàëòûí ãóíèãò ìº÷èä áè òýíãýðýýñ ¿ëãýð øèâøèí ãóéëàà.
Òýíãýð íàä ¿ëãýð õàéðëàâ. ̺íãºí òîîñ òàòàí çóðàéõ òýíãýðèéí çààäñààð çàìíàí ñ¿ðýã óëààí
òîãîðóó íèñýí ÿâòàë íóòãèéí ìèíü íàðíû ãýðëèéã àâ÷ ÿâàà òýäãýýð íàðàí òîãîðóó àëñûí
àëñàä íèñýæ îäú¸ ãýæ íàìàéã äóóäàí áàéõ ìýò.

Íàðàí òîãîðóó! Õàðàà÷ òýð íàðàíòîãîðóó!

Àìüäðàë ¿ëãýð áèø àæýý. Õàéðò áÿöõàí íºõðººñ ìèíü ¿ëäñýí þì õ¿¿õäèéí ¿íýðòýé ñýâëýã ¿ñ
áàéíà. Íóòãèéí ìèíü íàðíû ãýðýë ñ¿¿ë÷èéí ãýíýõýí ¿ëãýðèéã àâ÷ îäñîí Íàðàí òîãîðóóíóóä
àëèõàí ãàçàðòàà ÿâíà âý? Àëñûí àëñò íèñýí îäú¸ ãýæ îäîî ÷ íàìàéã äóóäñààð áàéíà óó.
ÓËÀÀÍ Ø¯ÕÝÐ
1. ÕÀÃÀÑ ÑÀÉÍ ªÄªÐ Õîðîëìàà ¿ñ÷íèé ãàçðûí òîì òîëèíû ºìíº áèå, õóâöàñ õóíàðàà
ñàéòàð øàëãàâ. Óðò ñîðìóóñòàé çóóâàí øàð í¿äýý õ¿ðòýë õýäýí ÿíç áîëãîæ ¿çëýý. ¯ñýý èéíõ¿¿
õàðààð áóäóóëàõ áîëãîíä øàð í¿ä íü óëàì òîä áîë÷èõäîã áèëýý. Òºðºëõèéí þìûã ÿàëòàé ÷
áèø. Îäîîõîíäîî í¿äíèé áóäàã ãýæ ãàðààã¿é áàéíà. Ãýýä ýíý øàð í¿äèéã íü ñàéõàíä òîîöäîã
õàðöóóë ÷ îëîí áàéäàã þì. Ìÿãìàð ÷ ãýñýí «×èíèé ìèíü í¿ä íàðàí í¿ä» ãýäýã áèëýý. Íàðàí
í¿ä ãýõýýð èõ ë ñîíèí. Ýíý ºäºð Õîðîëìàà ººðòºº íýã ë àÿòàéõàí õàðàãäàâ. ßãààí áîð ºíãèéí
îãîòîð áîøèíç îõèäûí õóâöàñíû ÿíçòàé áîëîâ÷ íýã ÷ èõ áóðóó çºð¿¿ õàðàãäàõààðã¿é. Ò¿¿íèé
áàõàðõàë áîëîõ ÷èéðýã ñàéõàí õºë íü ýíý çóíû íàðàíä õýäèé íü õ¿ðýí çàíäíû ºíãºòýé áîëñîí
ãýâ÷ ñóäàñíóóä íü õºõðºí ñàëààëæ õàðàãäàíà. Õýäõýí æèëééí ºìíº Õîðîëìàà íýðòýé
òàìèð÷èí áàéñàí þì. Öýíãýëäýõ õ¿ðýýëýíä öóãëàðñàí õýäýí ìÿíãàí õ¿íèé ºìíº óðàí
õºäºëãººí ¿ç¿¿ëæ áèåèéí ÷èéðýã ÷àìáàé, ãîî ¿çýñãýëýíã ãàéõóóëäàã áàéñàí þì. Õºëä íü èéì
õºõ ñóäàñ ãàð÷ èðýõ þì ãýæ òýð ¿åä îãòõîí ÷ ñàíàäàãã¿é áàéæýý. Ñïîðòûí ìàñòåð öîë ÷
íàñíû ýíý ìýò õóâèðëûã íóóæ ÷àäàõã¿é íü ìýäýýæ. Íàñ ãó÷ ãàð÷ áèåèéí óÿí íàëàðõàé
àëäàãäàõàä ø¿õýð÷ áîëñîí áèëýý. Á¿ñã¿é÷¿¿ä ø¿õðýýð áóóõ çîðèãò ñàéõàí ÿâäëûã
õîøóó÷ëàã÷èéí íýã íü þì. Òèéíõ¿¿ Õîðîëìàà çºâõºí óðàí ãèìíàñòèêèéí ñïîðòûí ìàñòåð
òºäèéã¿é çîðèã ñàìáàà ãîî æàâõëàí õîñîëñîí õ¿¿õýí ãýæ öóóä ãàð÷ýý. Ýíý áîë ò¿¿íèé
áàõàðõàë þì. Çóóâàí øàð í¿äèéã õ¿ðýýëñýí ¿ë ìýäýã ¿ð÷ëýý ýíä òýíä èë ãàð÷ èðñýí õºõ ñóäàñ
ìýòèéí íàñíû òýìäýãò äàðàãäàõã¿éí òóëä ¿ñýý áóäóóëæ îãîòîð áîøèíç ºìñºæ ÿâäàã áîëîâ÷
ñýòãýëýýðýý áîë òýðõ¿¿ «Íàðàí í¿ä» ãýäýãòýéãýý àäèëõàí.

Õîðîëìàà õóâöàñíûõàà º÷¿¿õýí íóãàëààã õ¿ðòýë òîëüäîæ çàñààä ¿ñ÷íèé ãàçðààñ ãàðàâ.
Ò¿¿íèé í¿äýíä çóíû òóíãàëàã õóðö íàðàí ìýëòýñõèéâ. «Õ¿ì¿¿ñ íàìàéã àÿòàéõàí õàðæ áàéíà»
ãýæ áîäîõîä õºë õºíãºðººä ÿâ÷èõíà. Õîðîëìàà ººðèéã íü õ¿í ÿìðààð õàðæ áàéãààã àíäàõã¿é.
Àòààðõàë, øîõîîðõîë, àäëàë öºì õ¿íèé ãàíöõàí õàðöíààñ èëýðõèé áîëíî. Õîðîëìàà ¿¿íèéã
ººðèéí ýðäýì ãýæ ñàíàõã¿é áºãººä á¿ñã¿é÷¿¿ä öºì òèéì ìýäðýìòãèé áèç ãýæ áîäíî.

Ýíý õàãàñ ñàéí ºäºð õîòûí ãóäàìæ ÷ºëººíä ç¿éë ç¿éëèéí öýöýã öàöñàí ìýò îëîí ºíãº
õîñîëæýý. Òýäíèé äóíä ÿãààí áîð öýöýã áîë Õîðîëìàà áàéëàà. ªºðèé㺺 òèéí áîäîæ,
á¿æèã÷èí ìýò ºëìèé äýýðýý õºíãºõíººð ãèøãýí öýýæèí áèåýð óðàãø òýì¿¿ëýí ñàëõè òàòóóëæ
ÿâëàà. Ò¿¿íèéã í¿äíèé áóëàíãààð áîëîâ÷ õàðàëã¿é ºíãºðºõ õàðöóóë ¿ã¿é. Ýíý ºäºð íàðòàé
æàðãàëòàé ºäºð àæýý. ªðíºäèéí àëü íýã îðíû æóóë÷èí áîëîëòîé ¸íõîð õàìàðòàí äàéðàëäàâ.
Øîðò õýìýýõ øóóäàã ºìñºæ íýã èõ ¿ñòýé õºëºº èë ãàðãàñàí õèéãýýä í¿äýíäýý òîì õàð øèë
ç¿¿æ ãîõèéñîí óðò õ¿ç¿¿íäýý çóðãèéí õýäýí àïïàðàò ç¿¿ñýí ëóò ýð Õîðîëìààã ýýð÷ «Ýðõýì
õàòàãòàé ìèíü, ãàíöõàí õóðàì õ¿ëýýíý ¿¿. Òà ¸ñòîé ñàéõàí ìîíãîë õ¿¿õýí áàéíà. Òàíû
çóðãèéã àâàõûã çºâøººðíº ¿¿» ãýýä õàðèó õýëýõèéí çàâã¿é çóðãèéã íü äàðæ îðõèâ. Ãàäààäûí
õ¿íòýé ñýýòýãíýâ ãýæ îéëãîñîí çàðèì õ¿í çýâ¿¿ðõñýí þì óó øîîëñîí ÿíçòàé õàðæýý. Ãýòýë
Õîðîëìàà óëàì óðàìòàé, áàÿñãàëàíòàé áîëëîî. «Ñàéõàí ìîíãîë õ¿¿õýí» ãýæ õàðèéí õ¿íä
ñàéøààãäàõàä àÿòàéõàí áàéëã¿é ÿàõ áèëýý. Áàãàõàí þìíààñ åðòºíö óóæèì áîëíî. Ãàäíûí
îðîí çàé ºí㺠¿çýìæèéã ñýòãýëèéí õýìæ¿¿ðýýðýý õýìæäýã õ¿íèé àÿòàéõàí ãàíö ¿ã íàðûã
ãýðýëòýé, òýíãýðèéã ÷ºëººòýé áîëãîíî. Àìüäðàëûí çàì ãýã÷èéí íýãýí õýñýã íü õîòûí
øóóãèàíò ýíý ãóäàìæ áîëæ àëõàæ ãèøãýõýä õºíãºí. Èéì öàãò õ¿íèéã õàéðëàæ ÿâààãèéí ó÷èð
óòãà á¿ðýí áîëæ ãàíö õ¿íä áèø á¿õèé ë åðòºíöºä òýð õàéðàà õ¿ðòýýìýýð ñàíàãäàíà.
ßçãàíàñàí ýíý îëîí õ¿íèé äýýðýýñ ãàë óëààí ø¿õðýýð áóóæ «Áè òà íàðò õàéðòàé Áè ãàçàð,
òýíãýð, õîò òîñãîí, óóë òàë öºìä íü õàéðòàé!» ãýæ õàøãèðìààð ñàíàãäàíà.

Áàÿðëàâàë ÷ áàÿðëàõûí ÷èíýý áàÿðëàæ, ãóòàæ ãóíèâàë ÷ ººä òàòàõàä õýö¿¿ áîë÷èõäîã çàíòàé
Õîðîëìààä «õàâðûí òýíãýð øèã» ãýäýã ìàø äýëãýðñýí ç¿éðëýëèéã õ¿ì¿¿ñ «õàéðëàõ» íü ýëáýã
áîëîâ÷ ººðººð áàéæ ÷àääàãã¿é áèëýý. Ýíý áîë ¿íýí õýðýãòýý õàâðûí òýíãýð øèã ìóó çàí áèø,
õàðèí ãýíýí öàãààíû òýìäýã áîëîõ áºãººä åðòºíöèéí á¿õ ÿâäëûí òºëºº áàÿð áà øàíëàëûã
ýäýëæ áàéäàã õ¿íèé çàí þì.

Ãýâ÷ ¿¿íèéã òýð áîëãîí îéëãîõ íü ¿ã¿é.

Ýëäýâ ÷èìýã ç¿¿ëò áààðöàãëóóëæ õîðãîé òîðãî ºìññºí õî¸ð èõýìñýã õ¿¿õýí Õîðîëìààã òýýð
ÕÎËÎÎÑ èëýðõèé øîîëîí èíýýëäýâ. Íýã íü ãîäãîðõîí ãýçýãòýé îõèäóóä áàéõ öàãòàà
Õîðîëìààòàé õàìò ñóð÷ áàéñàí òàíèë þì. Îäîî õîòûí öóóòàé àâãàé÷óóäûí íýã áºãººä
Õîðîëìààã òîîõã¿é áîëñîîð óäæýý. Òîîõã¿é íü ÷ ÿàõ âý. Õàìãèéí ãîìäîëòîé íü ãýâýë
Õîðîëìààãèéí òóõàé ýëäýâ õîâ æèâ òàðààäàã õ¿í. Õàæóóãààð íü ºíãºðºõ人 ìàø óâàéã¿é
æîîòîëçîí,

Ìàñòåð ñàéí óó? ãýæ èðýýä ë ó÷èð ç¿ãã¿é èíýýä àëäàâ. Õîðîëìààãèéí äîòîð ãýíýò
õàðàíõóéëæ õîòûí äýýðýýñ áóóæ ¿çýãäñýí íºãºº ãàë óëààí ø¿õýð «Ñàéõàí ìîíãîë õ¿¿õýí» ãýæ
õýë¿¿ëýýä áàÿðëàñàí áàÿð öºì õèéñýí àðèëëàà. «Áè ýäýíä ÿìàð ìóó þì õèéëýý äýý» ãýæ
Õîðîëìàà ñýòãýë àëäðàí ãîìäëîî. Íàð á¿äãýð÷ àóãàà öýíõýð îãòîðãóé õóìèãä÷èõ øèã. Àëäàð
öîë ÷ þì óó ãîî ñàéõàíä ÷èíü àòààðõàí õîâ æèâýý õàâ÷óóëæ áàéíà ãýæ õàðöóóëûí õýëýõýýð
íýã õýñýã èòãýäýãã¿é ÿâñàí þì. Óðàí ãèìíàñòèêèéí íýðò òàìèð÷èí ÿâñàí æàâõëàíò çàëóó
íàñàíä òýð áîë òîîõûí ÷ õýðýãã¿é ç¿éë áàéæýý. ÃÝÒÝË ÒÝÍãýðýýñ ø¿õðýýð áóóäàã áîëñíû íü
õîéíî ýëäýâ ìóóñàéí õîâ á¿ð ãààð÷ èòãýõýýñ ººð àðãàã¿é áîëñîí áèëýý. Ø¿õðýýð áóóíà ãýäýã
áîë æèøýý íü ñàÿûí õ¿¿õíèé àòààðõëûã óëàì õººðãºõ þì áàéæýý. Õýäýí íàñ ä¿¿ íºõºðòýé
ñóóñàí, øàð í¿äòýé áàéæ ¿ñýý õàðààð áóäóóëäàã çýðýã íü á¿ð ñ¿ðòýé þì áîë÷èõíî «Þóíä
èíãýíý âý? Áè ÿìàð ãýìòýé þì áý?» ãýæ áîäîõ òóñàì íàðòàé æàðãàëòàé ýíý ºäºð õàð ºäºð
áîëîí õóâèðëàà.

2. Á¯ÒÝÍ ÑÀÉÍ ªÄªÐ. Áóÿíò óõààãèéí äýíæèä ø¿õýð÷äèéí ¿ç¿¿ëýõ íààäàì áîëæ áàéâ.
×óõàì ÷àääàã ÷àääàãã¿é õ¿í á¿õýí ø¿õðýýð áóóæ áàéìààð öýëìýã áàéìààð öýëìýã
ñàéõàí.Ø¿õýð÷äèéã øîõîîðîõîîð èðñýí õ¿ì¿¿ñ õîòîîñ ýíý àãëàã îéä äýíæèä õýñýã áóñãààðàà
ãàðöãààæýý. Çàðèì íü Òóóëûí óñàíä îðæ íàðàíä áèåý øàðæ õýâòýöãýýíý. Õîðîëìààãèéí
íºõºð Ìÿãìàð õ¿ì¿¿ñýýñ õîëõîí ãàíöààðàà ñóóæ áàéâ. Õýäýí íàñààð ýã÷ ýõíýð àâñíààñ áîëæ
¿åèéí íºõ人ñºº ãàøóóí ¿ã áèøã¿é ñîíñîâ÷ äîòðîî áàõàðõàæ ÿâäàã õ¿í. Áàñ öóóòàé õ¿¿õýíòýé
ñóóõ ãýæ ìýðèéñýí ýñâýë ýð õ¿í áàéòàë çàëüò ýìèéí ýðõýíä îðñîí çýðãýýð àäëàí ÿðèëöàíà.
Ýíý áîë íºãºº õîâ÷ õ¿¿õí¿¿äýýñ ë ãàðäàã ¿ã þì. Ãýâ÷ Ìÿãìàð Õîðîëìààä ¿íýíõ¿¿ õàéðòàé.
Õîðîëìàà æºòºº÷ õ¿ì¿¿ñèéí õýëöäýã øèã òèéì àäàë ñàìóóí ÿâäàëòàé õ¿¿õýí áèø ãýäãèéã
ìýäýæ áàéâ÷ îëîí õàâàð íýãýíäýý ãýã÷ýýð ýëäýâ ìóó ¿ã äóóëñààð õàðäëàãûí õàð õóìñàíä
ç¿ðõýý ìààæóóëàõ íü öººíã¿é áîëæýý.

ªíººäºð Ìÿãìàðûí íàðòàé æàðãàëòàé ºäºð áàéõ ¸ñòîéñîí. Ãýâ÷ º÷èãäºð îðîé ÿëüã¿é þìíààñ
õèëýãíýí,
«×è ó÷èðòàé ãóðâûí Õîðîëìààòàé ÿã àäèëõàí» ãýæ èðýýä ë ààøèëñíàà áîäîõîä ÿñ õàâòàéì
àæýý. Æààõàí õàëàìöóó áàéñíûã õýëýõ ¿¿. Ýíý ºäºð Õîðîëìààãèéí íàðàí í¿ä íýã íü á¿¿äãýð
áàéëàà. Ò¿¿íèéã íü ñýðãýýæ ãýðýë ãýãýýòýé áîëãîõ ãýæ îðîëäîâ÷ íýã ë áîëñîíã¿é. Ø¿õðýýð
áóóæ èðñýí õîéíî íü ÿìàð àÿòàéõàí ¿ã õýëüå äýý ãýæ áîäîëõèéëýí ñóóæ áàéãàà íü ýíý.

Íèñýõ îíãîöíû áóóäëààñ õººðñºí ò¿ð¿¿÷èéí «öàðöàà íîãîîí» ýðãýëäýí ýðãýëäñýýð ºíäºð àâ÷
ø¿õýð÷äèéã öàöëàà. Ýíý áîë ýðýãòýé÷¿¿äèéí áàã áºãººä Õîðîëìàà ãóðàâ äàõü îíãîöíîîñ
¿ñðýõ ¸ñòîéã Ìÿãìàð ìýäíý. Îëîí ºíãèéí ø¿õýð öýâ öýëìýã òýíãýðò öýöãèéí öîìîðëèã ìýò
çàäðàí àëãóóðõíàà äîîøëîõ íü ¿çýñãýëýíòýé áºãººä áàõäàëòàé. Áóóæ èðýíã¿¿ò íü óãòàæ î÷îîä
«Íàðàí í¿äýýðýý íàìàéã õàðàà÷! Ãàçðûí õºâã¿¿í ìèíèé ñýòãýëèéã ãèéã¿¿ëýõ ãýæ ñàðíàé
öýöãýýñ ìýíäëýí áóóæ èðñýí õóðìàñòûí àðèóí äàãèíà ìèíü! Áè ÷àìàéãàà äàõèàä õýçýý ÷
ãîìäîîõã¿é ãýäãýý òàíãàðàãëàÿ!» ãýíý. Òýãýõëýýð Õîðîëìàà íàðàí í¿äýýðýý èíýýãýýä ë ìèíèé
õýëñýí ìóó ¿ãèéã ìàðò÷èõíà. Åð íü èéì íàðòàé æàðãàëòàé åðòºíöºä õ¿í õ¿íýý àòàà æºòºº
ñàíàæ çîâëîí ¿¿ñãýõèéí õýðýã þó áàéíà ? Àäãèéí ìóó õîâ ¿ã õ¿ðòýë ç¿ðõ ñýòãýëèéã ìîãîéí
õîð øèã õîðäóóëæ áàéíà ø¿¿ äýý. Õîðîëìàà áèä õî¸ð õè÷íýýí æàðãàëòàé áàéæ áîëîõ áèëýý.
Õýäýí íàñíû çºðºº àä ¿çýãäìýýð òèéì ¸ñîí áóñûí ÿâäàë þì ãýæ ¿¿? Áèä õî¸ðûí õóâèéí
ÿâäàë áóñäàä ÿìàð õàìààòàé þì áý? Õîðîëìàà ò¿ð¿¿í áóóäàë ðóó ÿâàõ ãýæ áàéõäàà ÿàñàí
ñàéõàí òýíãýð âý ãýýä ñàíàà àëäñàí. Öýëìýã ñàéõàí òýíãýðò äóðòàé õ¿í ÷èíü ÿàæ õàð ìóó
ñàíààòàé áàéõ þì áý? Çîëèãèéí òýíýã áè äýíä¿¿ õàéðòàé áîëîîä ë äýìèé ¿ã õýë÷èõ þì...

Ìÿãìàð ýíý ìýòèéã áîäîí áàéòàë ãóðàâ äàõü îíãîö Áóÿíò Óõàà äýýã¿¿ð ýðãýëäýí õººð뺺.
Õîðîëìàà òýðã¿¿òýé õýäýí á¿ñã¿é÷¿¿ä èõ ºíäðººñ ¿ñýð÷ äóðààð øóìáàñíû ýöýñò ø¿õðýý
çàäëàõ ó÷èðòàé. Õ¿ì¿¿ñ ò¿¿íèéã ìàø èõ ñîíèðõîí õ¿ëýýæ áàéñàí òóë òàë á¿ðýýñ ã¿éëäýí
öóãëàð÷ýý. Îíãîö öýâ öýíõýð òýíãý𠺺ä õººð õººðñººð çîõèõ ºíä𺺠àâñàí õîéíî õýäýí
áÿöõàí öýã òàñàð÷ ÷óëóó ìýò óíàëàà. Õ¿ì¿¿ñ àìüñãàà õóðààí íýã-õî¸ð-ãóðàâ-äºðºâ ãýæ òóñ
á¿ðäýý òîîëíî. Õàð ýð÷ýýðýý óíàæ ÿâñàí òýð öýã¿¿ä õýäõýí õóðàìûí äàðààä áàñ ë õºõ, øàð,
öýíõýð ,öàãààí ºíãèéí öýöýã áîëîí äýëãýðýâ. Õàðèí ãàë óëààí ºíãèéí öýöýã äýëãýðñýíã¿é.

Òà ìèíü ýý! Íýã íü îé÷èâ áèø ¿¿! ãýæ õýí íýãíèé õàøãèðàõàä Ìÿãìàð òîëãîéãîî õàëõëàõ ìýò
ãàðàà ñàðâàéí,

Ýý ÷ààâààñ! ãýæ ãàñëààä òýð ç¿ã ã¿éëýý, Ò¿ðãýí òóñëàìæèéí òýðýãíèé ÷àãíààë ÷àñ ÷àñ õèéâ.
Ìÿãìàð õèðäõèéí àéñàíäàà òýíõýý íü áàðàãäàí «Ø¿õýð íü çàäàðñàíã¿é þó? Ø¿õýð íü!
Ø¿õýð íü çàäàðñàíã¿é þó? ßà÷èõ íü ýíý âý?» ãýæ äýìèé ë óéëàãíàí ã¿éæ ÿâëàà.
ØÀÐ ÍÀÂ×ÍÛ ÕÀËÓÓÍ
Ñàë÷èí Áàò, Ñîíîì, Ñîíîìûí ãýðãèé Áàëæèä ãóðâóóë Óëààí Õàíû ºâðººñ çóðãààí òàâàãòàé
ñàë õîëáîæ ãàðààä Îíîí ìºðíèéã óðóóäñààð ÿâëàà. Íàâ÷ øàðëàõ ààãèì õàëóóí äóëààíû ¿å
ìºðíèé ¿åð òàòàðñàí õèéãýýä òýíãýð õóð áîðîîã¿é òóë ñàë óðñãàíà ãýäýã íýã ¸ñíû æàðãàë.

Áàò ñàÿõàí öýðãèéí àëáàíààñ õàëàãäàæ èðýýä íóòàãò íü áàéãóóëàãäñàí ìîäíû ¿éëäâýðò
ñàë÷èí áîëæýý. Õýäýí æèë àëñ ãàçàð, òºðñºí íóòãàà ìºðººäºí ÿâñàí òóë óãààñàí óñ óíäàëñàí
ãîëûíõîî äºë㺺õºí óðñãàë äýýð òààâààðàà õºâæ ÿâíà ãýäýã á¿ð ÷ èõ æàðãàë.

Áàò ñàëíû òîëãîéã àâ÷ ÿâëàà. Ñàë÷íû ãàðò ýëýãäýæ ìºëèéñºí öàãààí õóñàí ñýë¿¿ðýý ìºðëºí
ò¿øèæ íýã ãàðààð òàøàà òóëñõèéí çîãñîíî. ̺ðíèé ¸ðîîë îþó íîìûí ýðäýíýñèéí õàéðãààð
á¿ðõýãäñýí ìýò íàìðûí øàð íàðíû ãýðýë íýâòýëñýí òóíãàëàã óñ õºõ íîãîîí ºí㺠õîñëîí
ãèëáýëçýæ õî¸ð ýðãèé íü ¿çýñãýëýí áàñ ãîéä. Ñàë õ¿íèé àìüñãàëàõûí àÿûã äàãàõ ìýò ¿ë ìýäýã
õîëáèëçîí óðàãøëàõàä íýã õýñýã óëààí øàðãàë íàâ÷òàé ìîíîñ ìîä, íýã õýñýã àëòàí øàðãàë
íàâ÷òàé óëèàñ áóðãàñ õîñîëñîí æèãäõýí øóãóé, íýã õýñýã öýë íîãîîí òèòýìò íàðñàí ìîäîîð
á¿ðõñýí ýëãýí ºíäºð óóë, ýãö öàâ÷èì áàéöàñ ìºðíèé ýðãèéã øàõàí ä¿íõèéæ óñíàà òîëüäîíî.
Íýã õýñýã õàäëàíãèéí ñàéõàí íóãà òîõîé íýýãäýæ íàìðûí àæèëäàà ãàðñàí õ¿í àìüòàí áóõàë
ºâñ óðö ìàéõàí çàäãàé ãàëûí ãàëûí óòàà ¿çýãäýíý. Àëñ òýðòýýä õºâ÷èéí õºõ íóðóóä óíèàðòàí
õàðàãäàíà. Òýíãýðèéí ºí㺠áàñ ë öýâ öýíõýð. Áàéãàëü äýëõèéí ºí㺠¿íýð, àíèð ÷èìýý àìò
øèìò á¿õíèéã ñàÿ ë íýã á¿ðýí ìýäýð÷ áàéõ øèã ñàíàãäàíà.

ªí㺠ò¿ìýí ç¿éë áàéõàä ¿íýð áàñ ò¿ìýí ç¿éë. ̺ðíèé óñ õ¿ðòýë ÷óõàì òèéì ãýæ áîëøã¿é
¿íýðòýé. ×èéã íýâòýðñýí íàðñàí ãóàëèíãààñ äàâèðõàéíû àÿòàéõàí ¿íýð àíõèëíà. Ãîëûí íóãà
òîõîéãîîñ õàäñàí ºâñíèé ¿íýð, óòààíû ¿íýð, áàë áóðìûí ¿íýð àíõèëíà.

Áàò àÿà äýëõèé åðòºíö þóòàé ñàéõàí, þóòàé óóæèì áý! ãýæ öýýæ òýëýí, ãàð äýëãýíý. Õàëõãàð
ò¿ðèéòýé ºìäíèéõºº øóóìãèéã äýýð øóóæýý. Öýðãèéí ñóðãóóëüä ÷àíãàðñàí õºëèé íü áóë÷èí
çàíãèð÷ îâîí òîâîí õàðàãäàíà. Çóçààí õàð äààâóó öàìöíûõàà ýíãýðèéã çàäãàé îðõèñîíä
íàðàíä ò¿ëýãäñýí öýýæ íü óëààí õ¿ðýíòýíý. Èäýð íàñíààñ òîãòíîõ íàñàíä øèëæèæ ÿâàà ýð
õ¿íèé óõààí áîäîë, õ¿÷, òýíõýý á¿ðýëäñýí Áàòûí í¿¿ð öàðàéä ãàäíààñ åðòºíöèéí òóÿà íýâò
òóññàí õèéãýýä äîòðîîñ ñýòòýë ÿðóóõàí äîãäîëñíû øèíæ èëýðõèé. Õ¿í áàéãàëü õî¸ð ºí㺠ç¿ñ
õîðøèí òààð÷ òèéíõ¿¿ ãîî ñàéõàí áóþó ñ¿ð æàâõëàíã èëòãýõ þóòàé æàâõëàí.

Áàòûí ñýòãýëèéã õººðãºñºí íü ýð õ¿íèé àðàíøèíä òààðñàí õèéìîðüòîé àæèë, øàð íàâ÷íû
õàëóóí òóññàí íü ÷ áèø ¿íýíõ¿¿ õ¿íèé ñàéõàí íü áèëýý.

Îíîí ìºðíèé óñàíä õýäýí æèë óðññàí õàøèð ñàë÷èí Ñîíîì ñàëàí äýýð áàðüñàí áÿöõàí
øîâãîðûí ¿¿äýíä äýâññýí ºâñºí äýýð òýðèéí õýâòæýý. Ò¿¿íèé ÷àö óðò, öýýæ õàíõàð ãóòëàà
òàéëæ õºñºð îðõèîä õî¸ð ñººìèéí òàâõàéãàà íàðàíä ýýæýý. ĺøíèé ºíöºã øèã äºðâºëæèí
òîì òîëãîé äîðîî ãàðàà çºð¿¿ëæ äýðëýýä õºìñ㺺 áóóëãàí í¿äýý àíüæýý. Áîñîîä èðâýë
ñîðòîîòîéõîí ýð áàéëòàé.

Ò¿¿íèé õºëèéí ¿ç¿¿ðò îãîòîð ÿíäàíòàé æèæèã òºìºð çóóõ, õºëòýé øèðìýí òîãîî óðò èøòýé
õàíãèíóóð ñ¿õ õýâòýíý.
Øîâãîð äîòðîîñ Ñîíîìûí ýõíýð ãàð÷ èðýýä íóðóó õîòîéëãîí ñóíèàõàä öîìõîí áºãººä ìàõëàã
áèå íü ÷àíãàð÷ õºõ íü òîâîéíî. Ìàãíàé ºðãºí õºìñºã òîäã¿é áîëîâ÷ öýâýð ãàëáèðòàé óðóóë
çóçààí, öàðàéí ºí㺠áîâ áîð àæýý.

Áàò àà ÷è îäîî óíòàæ àìàð. Áè æààõàí çîãñú¸ ãýýä ñàëíû çàõàä î÷èæ òýðëýãíèéõýý õàíöóéã
øàìëàí, õîðìîéãîî ºâäºãíººñ äýýø öóãëàæ øóóãààä õî¸ð ãàðààðàà ìºðíèé óñíààñ óòãàæ
í¿¿ðýý óãààâ. Áàò ò¿¿íèéã òààëàìæòàé õàðæ,

Õàð õ¿íýý áîñãîõã¿é þó ãýõýä

Æààõàí óíòàã äàà ãýâ.

Òýãâýë áè çîãñîæ ë áàéÿ.

ßäðàõã¿é áàéíà óó?

ßäðààõ þì äààí÷ àëãà.

Íýã ÿäðààõ þìñàí ãýæ èíýýãýýä Áàëæèä õàð õ¿íèéõýý õî¸ð ñººìèéí òàâõàéã øààõàéãààðàà
ºøèãëºæ,

Õ¿¿å áîñ áîñ! ãýõýä öààäàõ íü í¿äýý íóõàëñààð ºíäèéæ èðýâ.

Áàò Áàëæèäûã äºðºâõºí æèëèéí äîòîð èéì äîðèóí õ¿¿õýí áîë÷èõ þì ãýæ óõààí ç¿¿äýíäýý
îðóóëñàíã¿é. Öýðýãò ìîðäîõîîñ íü ºìíº õýëáýðýý ã¿éöýä îëîîã¿é áèåòýé, è÷èìòãèé á¿ðýã
çàíòàé, òóðàíõàé áîð îõèí áàéæýý. Ãýòýë äºðºâõºí æèë áîëîîä áóöàæ èðñýí ÷èíü èéì
àÿòàéõàí õ¿¿õýí áîëîîä õàäàìä ãàð÷èõñàí áàéâ. Óëààí Õàí óóëàíä àíõ ò¿¿íèéã ¿çýýä Áàò
àìàà áàðüæýý.

Ñîíîì áîë Áàëæèäààñ õîðèîä íàñààð àõ õ¿í. Ñîíîìä àòààðõàñõèéí ÿâäàã çàëóó õºâã¿¿ä
Áàëæèä ò¿¿íèé þóíä íü áîëæ ñóóñíûã õýòýðõèé õîøèí ñàíààãààð òàéëáàðëàí ÿðèëöàíà. Áàò
íàñ èõ çºðººòýé ýð ýì õî¸ðûí áàéäëûã àæèãëàí øèíæâýë íàñ çºðººòýéãýýñ ººð ìóó þì
áàéõã¿é øèã áºãººä õîøèí øîã áîëãî¸ ãýâýë õýí ãóàéãààñ ÷ ºº ñýâ îëääîã áèëýý.

Áàò õ¿íèé ¿ð ÿìàðõàí áîëäãèéã ýñ îéëãîñîíäîî áèò¿¿õýí õàðàìñàíà. Òèéí õàìò ñàë óðñãàõ
áîëñîíäîî íýã òàëààð ýìýýæ, íºãºº òàëààð áàÿðëàñàí áîëîé.

Áàò Ñîíîìûã õýçýýíýýñ ñàéí ìýäíý. Õàðàõ öàðàéíä õàí ãàðüä øèã àòëàà òºâøèí äàðóó çàíòàé
àæèë õºäºëìºðò ãàðãóóí ñàéí, íóòàã óñíûõàíäàà õ¿íäòýé õ¿í. Óëààí õàí óóëàíä áàéãàà
ìîä÷èíû áðèãàäûí äàðãà ñàë óðñãàõäàà òóðøëàãàòàé ñàéí õ¿íèéã çîðèóä äàãóóëæ ÿâóóëñàí íü
ýíý áèëýý. Òýíäýýñ ãàðààä õî¸ð õîíîã óðñàõàä áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí ñàéõíû õàæóóãààð Áàëæèä
õ¿¿õýí õàðààã áóëààæ ç¿ðõèéã õºíäñººð áàéëàà. Íàðíû òóÿà ñàëõèíû ¿íýð, óñíû àìüñãàë òýð
á¿õíèéã øèíãýýñýí ýð¿¿ë öýâýð áèå õàðöóóëûí äóíä ¿íý öýíãýý îëñîí çîðèìîã õºäºë㺺í,
öîã æàâõëàíãèé íü àãøèí á¿õýíä íýýí ¿çýõäýý ìîãîéí ºðºâõèéëýëä îðñîí áîëæìîð ìýò
çàéëàõ ãàçàðã¿é áîëíî. Y¿íýýñ èíýýäýìòýé þì óó ãóíèãòàé áàéäàëä îðîõîä íýãõýí àëõìûí
çàéòàé. Ãýâ÷ Áàò áîë÷èìã¿é áàãà÷óóë ìýò òàðõèà àëäàõã¿éã õè÷ýýí èéíõ¿¿ í¿ä õóæèðëàõ
òºäèéõíººð ñýòãýëèéí øóóðãà íàìæèõûã õ¿ëýýõýýñ ººð àðãàã¿é áîëîâ.Òºãðºã ñàðàí íàðñíû
¿ç¿¿ðò õàòãàãäñàí íàìóóõàí áºãººä äóëààõàí øºíº çóðãààí òàâàãò ñàë ìºðíèé óñàí äýýðõ
ñàðíû öàãààí çóðààã äàãàí àíèð ÷èìýýã¿é óðàãøèëíà. Ñàëíû òîëãîéä Ñîíîì ñýë¿¿ðýý òóëààä
õºãëèéí çîãñîíî. Øîâãîðûí ¿¿äýíä çóóõíû àìààð ãàë óëàëçàí ò¿¿íèé äýðãýä Áàò Áàëæèä
õî¸ð ñóóíà. Áàò ºâñºí äýýð òîõîéëäîí õýâòýýä ãàëûí îéð ãóðèë ýëäýæ ñóóãàà Áàëæèäûã
ãºëðºí õàðíà. Ãóðèë ýëäýõäýý ÷ õ¿í èéì àÿòàéõàí õºäºëæ áîëäãèéã ãàéõíà. Òýãýýä ýíý
øºíèéã ºíãºðººâºë äàõèàä õàìò ÿâàõàà áîëèõîîñ ººð àðãàã¿é ãýæ øèéäñýí áàéâ.

Õààÿà ñýë¿¿ðèéí ÷èìýý ñîíñäîíî. Ñàðíû öàãààí çóðààíä ìºðíèé óñ ãèëòýãíýí çóðãààí òàâàãò
íü àíèðã¿éõýí ãóëñàíà. Áàò Ñîíîì òèéø õÿëàìõèéí õàðààä,

Áàëæèä àà ãýæ áà÷èìäóóõàí øèâíýýä Áàëæèä ººäººñ íü õàðæ ìèøýýâ.

Áàëæèä ÷è èõ îíäîî áîëæýý.

Þó íü îíäîî ãýæ?

Þì á¿õýí ÷èíü.

Òà ÿàæ ìýäýâ?

Õàðààä ë ìýäëýý.

Òýãýýä ÿìàð áîëñîí áàéíà

Èõ àÿòàéõàí.

Óðüä àÿã¿é áàéñàí óó?

Áè ÷àìàéã èéì áîë÷èõíî ãýæ áîäîîã¿é

Yíýíýý õýëëýý ë äýý òà íàìàéã òîîæ õàðäàã ÷ ¿ã¿é áàéñàí.

Õàðèí ýý þó ÷ ãýõ þì áý äýý. ×àìàéã èéì áîëíî ãýæ ìýäñýí áîë.

ßàõ áàéñàí áý?

ßàæ ÷ ìýäýõ áàéñàí.

Òà íàìàéã ÿàæ òîîõ âý äýý. Õàðèí áè áîë òàíûã õàðæ ë ÿâäàã áàéñàí.

Áàò í¿äýý ýðãýëä¿¿ëýí ºíäèéæ èðýýä,

Îäîî... îäîî... ãýæ øèâýãíýõýä Áàëæèä õàðèó õýëýëã¿é ÿëäàìõíààð èíýýãýýä,

Ñîíîì îî ñàëàà òàòúÿ! Îðîé áîëëîî ãýæ öóóðèà øèíãýí äóóãààð íºõ𺺠äóóäàí õýëýâ.
ÄÈÂÀÀÆÈÍÄ Õ¯ÐÃÝÕ ÎÍÜÑ
Æàìáàë äàðõàí íàÿí ãóðâàí íàñàí äýýðýý çºíºãëºâ. Àðõèíä äóðòàé áºãòãºð õàð ºâãºí þìñàí.
Óã íü óäàìò öóóòàé äàðõàí áèëýý. Ìîä, òºìºð, àëò, ìºí㺠öºìèéã õèéíý.

Íàñ ºòºëæ ãàð õóðóó íü ýâëýõýý áàéæ, í¿äíèé íü õàðàà ìóóäàõààð àâãàé íàð òîãîîíû õàðèóëãà
óóëãààä àëõ ñ¿õýý èøë¿¿ëýõ þì óó õóãàðõàé øàíàãà, öîîðõîé õóâèíãàà ãàãíóóëàõ áîëîâ.

Àéëûí ñàðàâ÷èíä äîðîîñ ÷èéã òàòàõã¿é ãýæ àäñàãà äýâñ¿¿ëýýä öàãààíû øàð ø¿¿ñíýýñ
÷àíãàã¿é õàðèóëãà íýã äàíõûã õàæóóäàà òàâèàä òºìðèéí áàë, ìîäíû äàâèðõàé íýâò øèíãýæ,
ò¿ëýíõèé áîðö øèã áîë÷èõñîí ìîéíîã õóðóóíóóäàà ýâë¿¿ëæ ÿäàí, õàìðàà øóóõèòíóóëæ ñóóíà.
Òýãýýä íºãºº ìóó õàðèóëãàíààñàà òîì øààçàíä õèéæ æàâüæààðàà ñàâèðóóëàí çàëãèëàõàä
òºâºíõíèé íü ìºãººðñ äýýø äîîø ã¿éæ õîäîîä õîîëîé íü õ¿ä õ¿ä äóóãàðíà.

Òýãýõýýð íü õ¿¿õä¿¿ä áèä øîîëîí èíýýëäýõýä õóëãàð ÷èõýíäýý øºðìºñººð òîãòîîñîí ãóóëèí
õ¿ðýýòýé äóãèðàã ñàðàâ÷íûõàà äýýã¿¿ð õÿëàéí õàðæ,

Áîñîî îðîîëîíãóóä çàéëöãàà! ãýæ ààøèëäàã áàéâ. Òýãæ ñóóñíàà íºãºº ìóó õàðèóëãàíäàà
ñîãòîîä àëõ äºø õàìàã þìàà òàëààð íýã øèä÷èõýýä àéëûí õîîðîíä ººä ñººð㺺 áºãòºãíºæ õàð
íóäàðãàà çàíãèäàí ãàçàð òýíãýð öºìèéã ç¿õýí àãñàð÷ ÿâíà.Òýð æèëèéí çóí ºãºð÷ õýâòñýí
õººð㺺 òàâüæ çýâýð÷ õýâòñýí äºøºº çîîãîîä íàðèéí òºìºð øèðýýæ ÿìàð íýã ñîíèí þì
äàðõàëæ ýõëýâ. Áèä þó õèéõèéã íü ¿çýõ ãýæ ºäºðæèí ñàõèäàã áîëëîî. Æàìáàë ãóàé áèä
íàðààð çàëõòàë õººðºã äàðóóëæ õàñóóðàà áàðèóëàõ áºãººä çàðèìäàà áàëòàà àëäàæ îðõèîä,

-Ãàðàà õóãàðñàí! áîñîî îðîîëîíãóóä ãýæ õàðààíà. ªâãºí äàðõàí ýõëýýä ìîäîí áóëòàé òºìºð
õèãýýñòýé õî¸ð íýã æèæèã äóãóé õèéæ äàâèðõàéëàâ. Äàðàà íü õî¸ð òîì äóãóéãàà òºìºð ãîëîîð
õîëáîæ õóó÷èí ºâñíèé ìàøèíû ç¿ðõ àðàà ñóóëãààä æèæèã äóãóéãàà ò¿¿íòýé õîëáîâ. Õ¿¿õýä
áàãàöóóë áàéòóòàé òîìöóóë ÷ ãàéõàí ñîíèðõîõ áîëîâ. Õàðèí Æàìáàë ãóàé ÷óõàì þó äàðõàëæ
áàéãààãàà õýëæ ºãºõã¿é, õ¿í øàëãààãààä áàéâàë óóðëàäàã áàéâ, ͺ㺺 ãóðâàí äóãóéäàà áààõàí
àðàà ø¿ä òààðóóëààä ãºëìºí òºìðººð õî¸ð òîì äàëàâ÷ õèéæ áýõëýâ. Òèéí íýã ºã뺺
¿ýýãäýýã¿é ñîíèí þì áîëîõ äºõ뺺. Õ¿¿õä¿¿ä áèä òýð ãàéõàìøèãò òºìºð øóâóó õýðõýí
íèñýõèéã ¿çýõ ãýæ õýä õîíîã òýñãýëã¿é õ¿ëýýñýí áèëýý. Òýð ºã뺺 öýëìýã ñàéõàí áàéëàà.
Ñàëõè ÷ ¿ã¿é, ¿¿ë ÷ ¿ã¿é íèñäýã ë þì á¿õýí íèñýõýýð áàéæýý.

Æàìáàë ãóàé òºìºð äàëàâ÷èò îíüñîí òýðãýý çàì äýýð àâàà÷èæ óðò îîñðîîð îîñîðëîîä
áèäíýýð ÷èð¿¿ëæ ã¿éëãýâ. ªºðºº õîðìîéãîî øóóãààä õîéíîîñ íü òýíõýý ìýäýí õàðàéëãàæ,

Õ¿¿å áîñîî îðîîëîíãóóä áóøóóë! Ò¿ðãýë! ãýæ õàøãèðàâ. Áèä õóðäàí ìîðèíû õ¿¿õä¿¿ä ãèéí
ãîîëîõ àäèë äóó øóó òàâüæ çàìûí òîîñ ìàíàðòàë ã¿éëäýí òºìºð äàëàâ÷àà ñàð ïàð äýâæ ÿâàà
äýýõãýð òýðýã ìààíü õýçýý ýíý õºõ òýíãý𠺺ä íèñýõ þì áîë ãýæ ýðãýí ýðãýí õàðöãààâ. Òýãòýë
òýð ìààíü íèñýõ áàéòóãàé íýã ñººì ÷ õººðñºíã¿é. Áèä ÷ õóóðàé ãàçàð õàÿãäñàí çàãàñ ìýò
àíãàëçàí çîãñîâ. Æàìáàë ãóàé ýëãýý òýâðýýä ï¿ôô-ï¿ôô-áîñîî îðîîëîíãóóä! ãýæ àìüñãààäàí
áàéâ.

Òýãýýä áèä ãàéõàìøèãò îíüñîí òýðãýý óðàìã¿é ÷èðñýýð äàðõíû ñàðàâ÷íû õàæóóä àâ÷èð÷ õàÿâ.
ßìàð íýã ýðýã øóðàã íü äóòàãäñàíààñ èéì áîëëîî ãýæ áîäîæ áàéñàí áèëýý.
Îíüñîí òýðãýý àìæèëòã¿é òóðøñàíààñ ºâãºí äàðõàí èõýä ãóòàð÷ õýäýí àÿãà õàðèóëãà óóãààä
ààíàé ë ãàçàð òýíãýð ëóñ ñàâäàã á¿õýíä àãñàð÷,

Áè þó ÷ õèéæ ÷àäíà. ¯çýýä áàéãààðàé! Áè îíüñîîðîî äèâààæèíä íèñýæ î÷íî, Ìóóñàéí

÷àâãàíö íàð ºìõèé õàð óñàà õàðàìëàæ ñóóõàä áè áóðõíû ìóòðààñ íàí÷èä õ¿ðòýíý. Õ¿¿å òà íàð
äóóëæ áàéíà óó Áè ýí¿¿ãýýðýý äèâààæèíä íèñýæ î÷íî! Äàðü ýõèéí ãàðààñ àëòàí òàãøòàé
íàí÷èä õ¿ðòýæ æàðãàíà. Òýãýýä ìóóñàéí ÷àâãàíö íàðò òýíãýðýýñ ñàëààâ÷ òàâèíà ãýæ òºìºð
äàëàà÷àà óíæóóëñàí îíüñîí òýðãýý òîéðîí õàøãèð÷ ÿâàâ. Ìàðãààø íü õººðõèé Æàìáàë ãóàé
îðíîîñîî áîñîõ òýíõýëã¿é áîëñîí áºãººä ãóðàâ õîíîãèéí äàðàà áóðõàí áîëîâ.

ͺ㺺 äèâààæèíä õ¿ðãýõ îíüñîí òýðýã íü áèäíèé òîãëîîì áîëæ óäñàí ÷ ¿ã¿é äàëàâ÷ íü
ñàíæãàíàâ. Ñ¿¿ëä äàðõàíû à÷ íàð õî¸ð òîì äóãóéä íü óðò ìîä õàäàæ óñ 纺äºã òýðýã áîëãîæ
áèëýý.

ªâãºí äàðõàí ¿õýí ¿õòëýý òýíãýðò íèñýõ îíüñîí òýðýã õèéæ ÷àäíà ãýæ èòãýæ ÿâñàí áîëîâ óó?
ÕÎÍÃÎÐ ÇÓË
YËÃÝÐÈÉÍ ÎÐÎÍÄ ªÃYYËËÝÃ

Îéí öàãäàà íàìàéã ¿¿ð öàéõààñ óðüòàæ èðýýðýé ãýñýí. Õîíãîðçóëûí òóõàé ÿðüæ ºãíº ãýñíèéã
ñàíààä áè ýðòýý ãýã÷ áîñëîî.

Ýìãýã áèåèéí íü ÿñ ÿíãèíàí ºâäºæ áàéãàà áîëîëòîé ãèíøèæ õýâòñýí ýìãýí áóóðàë ýæèé
ìèíü äýíãèéí ãýðýë á¿ðòýëçýæ, íîéðìîã í¿äýý íóõëààä,

Õ¿¿ ìèíü èéì ýðò õàà÷èõíà âý? ãýæ äîðîé äóóãààð àñóóâ.

Îéí öàãäààòàé õî¸óë ãºðººñ íàìíàíà ãýõýä,

Ìýäýæ ÿâààðàé öààäàõ ÷èíü îëèãòîé õ¿í áèø äýý ãýâ.

Òýíãýðèéí õàÿà áèò¿¿ áàéõàä îéí öàãäàà áèä õî¸ð õºâ÷èä ãàðàõààð ÿâëàà.

Ýíý õ¿í áóñäûí áîääîãòîé àäèë òèéì òýíýã ìàíãóó áèø. Õýðèéí õ¿íòýé íèéöäýãã¿é íóóö
ñýòãýëòýé, õà÷èí ýòãýýä áàéäàëòàé áºãººä îé ìîäûã àìüòàéãàà ÷àöóóëàí õàìãààëäàã ó÷èð ìóó
ñàíààòàé ìóëãóó áîäîëòîéä òîîöîãääîã áèç äýý.

Çàðèìäàà îé òàéãààð îðîí ãýðýý õèéæ, õýä õîíîã çàëãàí óóë õºâ÷èéí ã¿íä õýðýí õýñýí ÿâàõ
áºãººä èäýð ãóðâàí åñèéí õ¿éòýí øºíº, áèò¿¿ îéí äóíä ãóëãóóí õýìýýõ èõ ò¿¿äýã àñààãààä,
áîð ãºðººñíèé ìàõ øàðæ èäýýä, íóäàðãûí ÷èíýýí òîëãîéòîé îãîòîð ãààíñàíäàà òàìõè íýðæ,
ãàøóóí óòààãèé íü çàëãèëæ, õºâ÷èéí õ¿ðýí áààâãàéí àðüñàí äýýð õàæóóëäàí õýâòýõäýý ãàíö
áàõ íü õàíàäàã ãýëöýíý. Ñ¿ñýã èõòýé ÷àâãàíö íàð ò¿¿íèéã «õàð ìàõãàëûí ÕÓÂèëãààí ãýæ
öóóðõäàã áèëýý.

Ýõ íóòãàà îðõèí ÿâñíààñ õîéø îëîí æèëèéí äàðàà áè íýãýí ñàðûí àìðàëòàà ºíãºð¿¿ëýõýýð
áóóðàë ýýæèéíäýý èðñýí áºãººä áàãà çàëóó íàñàíäàà, îéí öàãäààã áóñäûí àäèë çýâ¿¿ðõýí
¿çäýã áàéæýý. Õàðèí îäîî íîì áè÷èãò øóíàìõàéð÷, áàéãàëü åðòºíö õ¿í àìüòíû ýëäýâ ÿâäëûã
èõýä ñîíèðõîõ áîëñîí òóë îéí öàãäààã àìüäðàëûí íýãýí ¿ç¿¿ðò ñýòãýë ñàíààãàà íóóöàëæ
õ¿íýýñ îíöãîé ÿâàõ òàâèëàíòàé áîëñîí ñîíèí õà÷èí õ¿í ãýæ ò¿¿íèé àìüäðàëûí ó÷èð ÿâäëûã
óóäëàí èëð¿¿ëýõýýð ñàíàà øóëóóäàí àëü ë áàéäàã àðãà óõààíàà çàðæ îé õºâ÷èéí òóõàé ¿ëãýð
äîìãèéã íü ºäººí ÿðèóëæ àëèâàà ñàíàë áîäëûã íü äàãàí áàÿñàí, òàë ºãñíèé ó÷èð áè äîòíî
õ¿í íü áîëæ àâëàà.

Áèäíèé óóëàíä àâèðàõûí ¿åñ ¿¿ð öàéæ ýõëýâ. Íýâñãýð õàð îéí äóíäààñ ýíä òýíä õºâ÷èéí õºõ
áàéöàñ öóõóéí õàðàãäàõààð îéí öàãäààãèéí ÿðüñàí ¿ëãýð äîìîã ñàíàãäàíà.

Õîíãîðçóëûí òóõàéä áîë áàñ ë ÿìàð íýãýí ¿ëãýð äîìîã ñîíñîíî ãýæ áîääîã áàéëàà.

Õîíãîðçóë! Îéí öàãäàà õààÿà ýíý íýðèéã õýëýõäýý í¿ä áóðóóëæ, óéòãàðòàé áºãººä ñ¿ðòýé
áîëäîã áàéëàà. Òýãýõýýð íü Õîíãîðçóë ãýã÷ ººðèéí íü àìüäðàëòàé ÿìàð íýã õîëáîîòîé áàéõ
ãýäýã áîäîë òºðººä òýð òóõàé ÿðüæ ºãºº÷ ãýæ ãóéõààð «Íàéìàí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð Íýðñò óóëûí
àð òàëä ãàð÷ áààâãàé àãíàíà. Òýãýõäýý áè ÷àìä ÿðüæ ºãºìç» ãýñýí þì. Îäîî áèä òèéøýý î÷èæ
ÿâàà íü ýíý áèëýý.

Îéí öàãäàà õ¿íä, õºëòýé õºãøèí çýýðä ìîðèí äýýðýý õàæóóëäàí õºãëèéí õàðëàæ áàéãàà îéí
ç¿ã øèðòýæ ÿâíà. Òîì ãóóëèí àðàëòàé ñóðàí á¿ñýíäýý ¿éñýí õóéòàé, ÿñàí èøòýé òîì õóòãà
õàâ÷óóëæ ìºðºâ÷ ìîä íü õàëöàðñàí õóðààí áóó ¿¿ð÷, ÿðàéòàë ÷èõñýí ñóìòàé øèðýí äàéç
á¿ñýëæýý. Á¿éëñíèé ¿íäñýýð õèéæ, õ¿ðýë öàãèðàãààð ÷èìñýí òîì ãààíñàà çóóñàí íü áóõ òýðýã
ìýò óòàà ñàâñóóëæ, îí æèë õóó÷èðñàí îäîí÷óó þ¿äýíãèéí íü ÷èõýâ÷ íàëáàã ñàëáàã õèéíý.

Îé õºâ÷èä ìàöàõäàà ãºðººñ ìýò ñóðàìãàé áîëñîí ìîðü íü áèò¿¿ øèðýíãèéí çàé çàâñðûã
àíäàõã¿é àæýý. Áè äºðººãººðºº ìîäîíä òýýãëýæ, í¿¿ðýý ìº÷èðò ÷àâõäóóëæ, ÿàðàí áà÷èìäàí
äàãàæ ÿâëàà.

Y¿ðèéí òóÿà îéí ã¿íä íýâòýð÷ýý. Ãýâ÷ í¿ä äàñààã¿é õ¿íä í¿¿ë ìîäíû îðâîí, îéí ¸ðîîë äàõü
áóë ÷óëóó, ìîäîí ãàõàé þìóó áààâãàé øèã õàðàãäàíà. Íàéìäóãààð ñàðä îé õºâ÷ á¿ðýí ÷èìãýý
ç¿¿æýý. Øèëì¿¿ñò ìîäíû òèòìèéã öîãöîëñîí ãèø¿¿ ìº÷ðèéí çàâñðààð, îþó ºíãºòýé ãýãýý
òàòàí, íàðèéõàí ãîë øèã õóñ óëèàñ íàâ÷ íàéëçóóðàà äààæ ÿäàí ãàéõàõäàà øºíèéí áóäàíãààñ
õ¿ðòñýí ø¿¿äðèéí ñýð¿¿í äóñëààð ø¿ðøèíý. Îéí õºâä íîãîîíä øèíãýýñòýé ÷èéã óñûã
àìòàëñàí ç¿éë á¿ðèéí öýöýã æèìñíèé àíõèëóóí ¿íýð ºã¿¿ëæ áàðøã¿é ñàéõàí. Íàðàí ººäºëæ
óóëûí òàøëàíä òóññàí ò¿ð¿¿÷èéí òóÿà íü ìîääûí çàâñðààð õàðâàí çóðàéæ, øºíº òîãòñîí
ìàíàí áóäàíã íýâòëýâ. Ìîääûí óðò õàð ñ¿¿äýð óóë ººä òýì¿¿ëæ, íàðíû ãýðýëä óìáàñàí îéí
öîîðõîé äàõü ºíäºð óðãàöàò öýöýã íîãîîíä àãññàí ø¿¿äðèéí áºìáºëºã àëòàí îäîò óíäðàì
÷óëóó ìýò ãÿëàëçàâ.

Áèä ýðòýëæ ìîðäñîí òóë îäîî íýãýíò Íýðñò óóëûí àð áèåèéã áàðüæ ÿâíà. Íýëýýä ºíäºðò
ãàðààä ýðãýæ õàðâàë òýðòýý õºõºìäºã ëàâàí òàòñàí õºâ÷èéí äýýã¿¿ð öàñò óóëûí öàãààí îðãèë
ºã뺺íèé íàðàíä òîäðîîä, öýëìýã òýíãý𠺺ä óëáàð òóÿà öàöðóóëàí áàéíà.

Áè áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí ñàéõàíä ñýòãýëýý ºã÷ îðõèîä, çàì÷íûõàà òóõàé ìàðòàõ äºõæýý. Òýãòýë
ìîðüä ìààíü ÷èõýý ñîðòîéëãîí ñýðýìæëýõèéí ñàöóó îéí öàãäàà ÿìàð íýã áîäüã¿é áèåòýé þì
øèã ÷èâ ÷èìýýã¿é ¿ñðýí áóóæ, í¿ä èðìýõèéí çóóð áóóãàà ìóëòàëæ öóëáóóðàà íàä õàÿæ ºãººä
áèò¿¿ øèðýíãýíä øèíãýí çàìõðàõ àäèë àëãà áîëîâ.

Õýäýí ìº÷ ºíãºð뺺. ×èõýý ñîëáèóëæ, áèåý õºâ÷ëºí áàéãàà ìîðüä ãýíýò îãëî ¿ñýðñíèé äàðàà
áóóí äóó ñîíñäîâ. Îé ìîä ñ¿ðòýéåý í¿ðãýëýí öóóðèàòàâ.

Äàõèàä øóâóó æèðãýæ, óóëûí ãîðõè øîðæèãíîõîîñ ººð àíèð ÷èìýýã¿é áîëñíû äàðàà áóó
äóóãàðñàí ç¿ã ÿàðàí î÷ëîî.

Îéí öàãäàà õîæóóë äýýð ñàíäàéëààä õ¿ðýë ÷èìýãò àâàðãà ãààíñíààñàà õºõ óòàà áààãèóëíà.
Õàæóóä íü òîì õàð áààâãàé õýäèéí óíàæýý.

Áîëîð óñò óóëûí ãîðõèíû äýðãýä ãàë ò¿ëæ áÿöõàí çýñ òîãîîíä öàé òàâèàä õî¸óë òàâëàí ñóóëàà.
Ãîðõèíû óðñàõ ÷èìýý èõ ë ñîíèõîí íýãýí ¿å á¿ë-á¿ë-ã¿ë-ã¿ë ãýõ á¿äýã ÷èìýý ñîíñäîæ
áàéñíàà áàñ òîãòóóõàí öººðºìä ÷óëóó øèäýõ àäèë òîäõîí ÷èìýý ãàðíà. Æèã¿¿ðòýí øóâóó
æèðãýõ óñ øîðæèãíîõ, íàâ÷ íàéëçóóð ñýðæèãíýõ ýíý á¿õýí åðèéí áîëîâ÷ ñýòãýë ñàíààã
á¿¿âýýëýí ìàíñóóðóóëàã÷ îéí äîòîðõ õºãæìèéí õºã àÿëãóó àæýý.

Íàð äýýð ãàð÷ ìîäîä ñ¿¿äðýý õóðààâ÷, öàñò óóëíààñ ¿ëýýæ áàéãàà íàìðûí ñàëõè ñýð¿¿í.

Îéí öàãäàà õ¿íäýýð ø¿¿ðñ àëäàæ ìèíèé áîäëûã çàìõðóóëëàà.

Õîíãîðçóë ìèíü ÿã ýí¿¿õýíä íàìàéãàà õ¿ëýýäýã ñýí ãýýä íîãîîí äýýð õàæóóëäàâ.

Áè àì àíãàéæ, àìüñãààãàà äàðëàà.

Õººðõèé Õîíãîðçóë ìèíü ãàéõàëòàé á¿ñã¿é áàéæ áèëýý. Òºðñºí íóòãèéíõàà îé õºâ÷èéí
ýçýãòýé, ëóñûí äàãèíà øèã ýíý áàéãàëü åðòºíöèéã öîãöîëñîí èë äàëäûí ¿çýñãýëýí ñàéõàí
á¿õíèéã íàä ìýäð¿¿ëñýí þì äàà. Ä¿¿ ìèíü ÷è ò¿¿íèéã öýöýãíýýñ ìýíäýëñýí á¿ñã¿é áàéñàí
ãýæ áîäîîðîé. Îéí ÿðãóé öîìîðëèãîî äýëãýõ, ìîíîñ ìîä íàõèàãàà çàäëàõ ºäðèéã õ¿ðòýë òýð
àíäàõã¿é ìýääýã áàéëàà.

Îéí äóíä ýíý äýëõèéí ¿çýñãýëýí ñàéõíû îõü ìàíëàé íü áàéäàã þì ø¿¿.

Áèäýíä îëäîõã¿éãýýñ áèø îé äîòîð àëòàí ìºíãºí öýöýã íàâ÷ áàéäàã ãýæ Õîíãîðçóë ìèíü
ÿðüäàã áàéëàà.

Ìîäíû íàâ÷ öýöýãíèé äýëáýýíä òîãòñîí ø¿¿äðèéí äóñëûã ìºíõèéí ðàøààí ãýæ õ¿ðòäýã, îé
õºâ÷èéí àãààð ñàëõèíä øèíãýñýí öýöýã æèìñíèé ¿íýðèéã ìýääýã áàéæýý. Õîíãîðçóë ¿íýõýýð
öýöýãíýýñ ìýíäýëñýí þì.

Ýíý äýëõèé åðòºíöºä õè÷íýýí èõ õàéðòàé áàéñàí ãýæ ñàíàíà.

Îé ìîä, öýöýã íàâ÷, æèã¿¿ðòýí øóâóó òýð á¿õýíä õè÷íýýí õàéðòàé áàéñàí ãýæ ñàíàíà.
Õîíãîðçóëûí ìèíü õàéðò îðîí äýëõèé îé õºâ÷ áèäíèé áîãèíîõîí æàðãàëûí ºëãèé áîëñîí
þì.

Ä¿¿ ìèíü ÷è îé øóóãèæ ìîäíû íàâ÷ øèâýãíýõèéã ñîíñîæ áàéíà óó. Ìèíèé Õîíãîðçóë
åðòºíöèéí ýíý ýãøèã äóóã ãàéõàëòàé óðàí ãî¸ òàéëáàðëàí îéëãóóëæ ÷àääàã áàéëàà. ªºðºº
õè÷íýýí ñàéõàí äóóëäàã áàéñàí ãýæ áîäíî. Õîíãîðçóëûã äóóëàõààð õºâ÷èéí ìîä æèíãýíýí
öóóðèàòàæ öýöýã íàâ÷ íàéãàí ãàíõàæ, îãòîðãóéä íèñýæ ÿâàà á¿ðãýä øóâóó æèã¿¿ðýý äýëãýýä
ýëýí õàëüäàã áàéñàí þì.

Õîíãîðçóë àðâàí äîëîîõîí íàñòàé, óóëûí ãîðõèíû óñ øèã ìýëìýðýíõýí áàéäàã òóíãàëàã õàð
í¿äòýé, ø¿ð øóíõ øèã óëààí ÿãààõàí óðóóëòàé óÿõàí áîð á¿ñã¿é áàéëàà. Ýõ áîëñîí áàéãàëü
äýëõèéí õàéð õèøèã ¿çýñãýëýí ãîîã ºâëºí àâ÷ òºðñºí þì.

Ä¿¿ ìèíü! Õîíãîðçóë àðâàí äîëîîõîí íàñòàé áàéæýý. Áèä õî¸ð ýðõèéí ÷èíýý, ýâèé áàãàõàí
íàñíààñàà áàÿí Ãàðüäûí õîíü õàðèóëäàã áàéâ. Îí æèë ºíãºð÷, õ¿íèé ¿ðñ ºñ뺺. Çîëã¿é íýã
ºäºð Áàÿí ãàðüäûí õîðëîíò í¿ä Õîíãîðçóëûã øèðòñýí þì. Òýãýýä õî¸ð ÷èõ ä¿ëèé õîéòîõ
óðäàõàà ìýäýõã¿é óñàí òýíýã õ¿¿äýý ýõíýð áîëãîæ áîãòëîí àâëàà.

Õîíãîðçóëûã áàÿí Ãàðüäûí ìàíãóó õ¿¿ ãýðèéíõýý ìóõàðò õàøèæ, õîðò ìîãîé øèã õÿõàð÷,
õîâäîã ÷îíî øèã àðõèð÷ áàéæýý. Õàâ÷èã òîëãîéòîé, õàð ýëýãòýé òýð ìóóõàé àìüòàí õàà ë
ÿâáàë äàãàæ ÿâäàã, õàâüòñàí õ¿íòýé õàðäàæ õàéð íàéðã¿é æàí÷äàã áàéëàà. Õººðõèé
Õîíãîðçóë õàòñàí íàâ÷ øèã õîð÷èéæ, õàð í¿ä íü áóëèíãàðòàæ, ÿãààí óðóóë íü çýâõèéðëýý. Àç
áîëæ òýíýãèéíõýý í¿äíýýñ äàëä õààÿà íàäòàé óóëçàâ÷, áóçàðëàãäñàí áèå àðèóí íºõºðëºë
àíãèä ãýæ õýëäýã áàéëàà.

Òýð æèëèéí õàâàð áîëëîî. ̺ðºí ãîëûí ìºñ õàëçàð÷ øóãóé ìîä íàõèàëæ, óñíû øóâóó èðýâ.

Áàÿí Ãàðüäûí ìàëûí õîéíîîñ ÿâæ áàéãàà Õîíãîðçóë ãóíèãò äóó õîëûã çîðèí óÿíãàëíà. Òýíýã
õàð õ¿í ñàéí ìîðü óíààä ò¿¿íèéã õàðóóëäàí ÿâäàã áàéâ. Õºâ÷èéí ìîä íîãîîð÷ õºõºº øóâóó
äîíãîäîâ. Îãòîðãóéí ìàíäàëä íàðàí ãèéæ, äýëõèéí õºðñºíä öýöýã íîãîî äýëãýð÷ áàéâ÷
Õîíãîðçóëûí í¿ä óéòãàðûí ìàíàíä õó÷ààñòàé. Òýð ñýòãýë áóëààì ÿëäàì ñàéõíààð
èíýýìñýãëýäýã áàéñíàà ÷ ìàðòæýý.

Çóíû òýðã¿¿í ñàðûí íýã ºäºð Ãàðüäûí áýð îðãîæ ãýíý ãýæ íóòãèéíõàí ÿðèëöëàà.

Õîíãîðçóë áèä õî¸ð ÿã ýí¿¿õýí õàâüä óóëçñàí þì. Òýãýýä ýõ íóòãèéí ìààíü óóë õºâ÷, îé ìîä
õàð ýëýãòýí, õàðãèñ ñàíààòíààñ áèäíèéã íóóæ, àðèóí óñààðàà óíäàëæ àìòàò æèìñýýðýý
òýæýýñýí þì.

Õîíãîðçóë äàõèàä öýöýãëýí ñýðãýëýý. Çóíû öýëìýã øºíèéí ò¿ìýí ò¿ìýí îä õàéðëàí øèðòýæ,
öàñò óóëûí ñýð¿¿í ñàëõè ýíõðèéëýí èëáýæ, æèã¿¿ðòýí øóâóó òîéðîí æèðãýæ, õºõ õàä
õºìºãòºº õîðãîäóóëæ, íîãîîí îé ñ¿¿äðýýðýý õàëõàëæ áàéëàà.

Áàÿí Ãàðüäûí òýíýã õ¿¿ àðàà ø¿äýý õàâèð÷, àð ºâºðò ãàð÷ õàãàðõàé õýíãýðýã øèã ïàðæèãíàæ,
õàìàã àìüòíû ò¿éâýýæ áàéæýý.

Õîíãîðçóë ¿íýõýýð öýöýãíýýñ ìýíäýëñýí þì. Òýãýâ÷ àéë àìüòàí àäóó ìàëûí áàðààã ìºðººäºõ
áîëæ, áèä ÕªÂ÷èéí ã¿íýýñ ýðãýæ èðëýý. Òýãòýë ãàé äàéð÷ Ãàðüäûí õàð òýíýã ìèíèé àíä
ÿâñàí õîéãóóð Õîíãîðçóëûã îëîîä áîîæ àëñàí þì.

Áè ãàøóóäàë õèëýíãèéí òóéëä õ¿ð÷ Ãàðüäûí òýíýã õ¿¿ãèéí òàðõèé íü õàãà ÄÝËÑÝÆ, ãýð
îðîíãèé íü ò¿éìýðäýýä ìîíãîëûí õÿçãààð íóòàãò õóëæèí îäîæ áèëýý.

Õóó÷èí öàã óëèð÷, õóâüñãàëûí öàã ýõëýõýä áè áóöàæ èðñýí þì. Ä¿¿ ìèíü ÷è òýãýõýä
ºëãèéòýé õ¿¿õýä áàéæýý ãýýä õîíãîðçóë öýöãèéí 纺ëõºí áºìáºëãèéã èëáýí:

-Õººðõèé ìèíèé Õîíãîðçóë èéì ë öýöýãíýýñ ìýíäýëñýí þì äàà ãýæ õîîëîé çàíãèðóóëàí
ºã¿¿ëæ áèëýý.
ÒYÉÌÝÐ
Óðü óíàõòàé çýðýã õºâ÷èéí öàñ õàéëæ, îéí õºâä õàòñàí øèëì¿¿ñ õàãä ºâñíèé ¿ë ìýäýãõýí
¿íýðòýé óðóéí øàð óñ õºíäèé òàë ðóó ñàäðàí áóóæ èðíý. Èõ óñíàà íèéëýõèéã òýì¿¿ëñýí
áÿöõàí ãîðõè äîâ ñîíäóóë äóíäóóð ìóðèëçàí æèðýëçýí óðñàõ çàìäàà áàðõàãëàí Ẻãíºðñºí
õîã ºâñºíä õààãäàõ áîëîâ÷ õ¿÷ýý õóðààæ íºãºº ìóó õààëòûã òºäõºí çàä öîõèîä äýâõðýí
öîâõðîí îäíî. Õàâðûí øàð óñíû º÷¿¿õýí ãîðõè óðñàõ ç¿ãòýý áîë õýð áàðãèéí ñààä áîîìòîíä
õààãäàëã¿é ãîë ìºðºíä öóòãàí ííéëíý. Õ¿íèé àìüäðàë ÷ áàñ òèéì á¿ëãýý.

Òýýð æèëèéí õàâàð íýãýí ¿äýø Áààäàé Áàðõàñ çóóõíûõàà àìàíä áÿðäàí áóóíû ñóì öóòãàæ
ñóóëàà. ªíãºðñºí ºâºë õºâ÷èä àí ãºðºº õèéæ õýäýí çóóí õýðýì, àðâààä øèë¿¿ñ àâëàæ,
õîðøîîíîîñ õîðãîé òîðãî áàçààí àâ÷, õîëûí ñàéí äàðõàíä ìºíãºí òîíîã çàõèñàí áºãººä õàâàð
õýýðèéí íîõîé õýäèéã íóäðàõ ñàíààòàé áóó çýâñãýý çýõýæ áàéãàà íü ýíý. Ýõíýð Íàìæèëìàà íü
áàðàã ë õ¿íýýñ ÿëãààã¿é õîîë èääýã çóðãààí òàéãà íîõîéãîî òýæýýæ îðîí ãàðàí áàéñíàà,

Áàðõàñ àà! Ò¿éìýð! Ò¿éìýð ãàð÷ áàéíà! ãýæ ãàäíààñ õàøãèðàâ.

Õààíà? Þóí ò¿éìýð?

Ç¿¿í óóëûí îðîéãîîð óëàà áóòàð÷ áàéíà.

Ñàëõè õààíààñ áàéíà

Õîéíîîñ

Àà òýãâýë ÿàõ âý ãýæ Áàðõàñ àæèãã¿é ºã¿¿ëýâ. Íàìæèëìàà õàð õ¿íýýñýý «ÒÝÃÂÝË ÿàõ âÝ»
ÃÝÄÝÃ ¿ãèéã áèøã¿é ñîíñîæ «Áèäýíä ë õàìààã¿é áîë ÿàâàë ÿàã» ãýäýã èéì çàíòàé õ¿íèéã
ò¿øèæ ÿâñíààñ õîéø ÷èìýýã¿é ë ºíãºðººõººñ ººð àðãàã¿é. Õýëìýýð þìàà äîòðîî íóóæ ÿâàà
õ¿í áàéí áàéí ñàíàà àëäàõ áîëäîã àæýý. Ñàíàà àëäàõààð äîòîð íü áàãòàð÷ áàéñàí Ẻí õàð þì
æààõàí çàäàð÷ òàâèãäàõ øèã áîëíî. Õ¿íèéã äàíäàà õàðäàæ àæèæ áàéäàã õ¿íèé äýðãýä ñàíàà
àëäàíà ãýäýã áàñ ÿâäàëòàé.

«Ýì õ¿íèé îðîëöîõã¿é þì» ÃÝÄÝÃ ÍÜ ÎËÎÍ áîëîõîîð èíãýæ ñàíàà àëäàæ ÿâàõ òàâèëàíòàé
òºðñºí þì øèã Íàìæèëìàà îäîî ÷ áàñ ã¿íýý ñ¿¿ðñ àëäàæ äóóã¿é áîëëîî. Ç¿¿í óóëûí õÿð äýýð
èõ ò¿éìðèéí òóÿà íýâò õàðâàæ íºæèí óëààí ñóäàë òàòñàí õºãëºãºð õàð óòàà ýâõðýí çàíãèðàõ
íü ãàëàâ åðòºíöèéí ¿çýãäýýã¿é òîì àðààòàí ¿õëèéí øàðõ îëæ, óëààí öóñàí äóíäàà õºð⺺í
òèé÷èãíýæ áàéõ øèã. Èä¿¿ðýý äîëîîæ áàéñàí íîõîä ãàñëàí øàðâàãàíàëäàâ. Íàìæèëìàà
ò¿éìýð ãàðàõûã áèøã¿é ë ¿çñýí àòëàà «Þó ë áîëäîã áîë äîî» ãýæ ç¿ðõ ò¿ãøèí áîäëîî. Ãàíö
ºíººäºð ÷ áèø åð ÿìàðõàí ÷ þìíààñ àéæ ò¿ãøèí áàéâàë èíãýæ áîäîõ áîëæýý. Èéì áîëñíîî
àæèæ ìýäýõ òóñàì ÿìàð íýã ìóó þì çºãíºæ áàéõ øèã ñàíàãäàíà. Ãýâ÷ ººðò íü ã¿éöýä
îéëãîãäîîã¿é ñýòãýëèéí ýíý ò¿ãø¿¿ð ýðòíèé áàéæýý.

Áààäàéí Áàðõàñ íàñ ãó÷ ãàðñàí ìºðòºº ýõíýðã¿é áàéñàí ¿åä íóòãèéí äýë ñóë õ¿¿õí¿¿ä õààíà
õýäèéä áóóæ ìîðäñîí õýíòýé þó ãýæ øàëèãëàñíûã íü õ¿ðòýë ñîíèí õà÷èí áîëãîæ ÿðèëöäàã
áàéâ. Íóòãèéí öóóòàé õàðõ¿¿ã äàì äàìàà øîõîîðõîæ õîðâîî äýëõèéí îëäîøã¿é àìüòàí
áîëãîí ÿðèëöàõ íü þì ¿çýýã¿é îõèäûí ýìíýã ñîíèó÷ ñýòãýëèéã áàñ ãèæèãäýíý. Õóâüñãàëààñ
õîéø õîðèîäõîí æèë ºíãºð÷ áàéñàí òóë áàÿí õ¿í áàðäàì îìîãòîé, õîë îéðûí õîëáîî
ñ¿ëáýýãýýðýý ò¿ðýý áàðüäàã çàí àðèëààã¿é áàéñàí äàã. Áààäàé ãýã÷ õýäýí çóóí ¿õýðòýé
íóòãèéí ãàíö áàÿí. Òýãýýä Áàðõàñ õýò äàâëèóí õýðöãèé çàíòàé ñàíæ. Òýð íóòãèéíõàí äîãøèí
õýðöãèé õ¿í áîëãîíîîñ àéæ äàëüäàð÷ ñóóäàãã¿é áàéñàí áèç. Õàðèí Áàðõàñûã áàñàìæëàõ þì
óó èëýðõèé ìóó õýëýõ õ¿í áàðàã ¿ã¿é. Òýð ¿åä õîëáîî ñ¿ëáýýòýé õîðîí ñàíààòàé õ¿íýýñ
äàëäóóð èõ ë áîëãîîìæèËÄÎà áàéæ. Áàðõàñ íýã òàëààð àéõòàð õýðñ¿¿ óõààíòàé, þìíû àÿ
ç¿éã îëäîã àâõààëæ ñàìáààòàé õóðö õóðäàí ¿ã ÿðèà, öîã æàâõëàíãààðàà ãýíýí öàãààí
õ¿ì¿¿ñèéã áèøð¿¿ëæ ìóó ÷ ñàéí ÷ þì á¿õíèé ò¿ð¿¿íä ãàðàõ äóðòàé õ¿í. Õóâèëãààí ä¿ðòýé
öººâºð ÷îíûí àðàíøèíòàé òýð ÷îíûí àðàíøèíãàà íóóí äàðæ áóñäàä àæèã ñýæèã îãòõîí ÷
àâàõóóëàõã¿é ÿâæ íýã ë öàãò õàðàíõóé áóëàíãààñ õàðàéí èðæ áàãàëçóóðûã òàñ õàçàõàä áýëýí
áàéäàã áèëýý. Ýöýã ýõèéí ñóðãààë àâààã¿é òýíýã òàíõàé÷óóë áîðîîõîé áàðèàä äýâõýð÷ áàéõàä
òýðõ¿¿ ÷îíûí àðàíøèíòàí õàíöóé äîòðîî õóòãà áàðèàä èíýýñýýð èðýõ æèøýýòýé. Áàðõàñ áîë
ýð õ¿íèé èä õàâûã íýã íü íºãººãºº öóñàíä õóòãàñàí õîéíî øàëãàæ áîëíî ãýæ áîääîã áàéëàà
ãýõýä ò¿¿íýýñ íààõíóóð ÿâààãèé íü èä õàâ ãýæ îéëãîæ áàéñàí ãýíýí îõèäûí íýã íü
Íàìæèëìàà áàéæýý. Íàñ äºíãºæ õîðü õ¿ð÷ õîë îéð, çîëòîé çîëã¿é õàäàìä ãàð÷ áàéãàà ¿åèéí
îõèäîä áèò¿¿õýí àòààðõàõ áîëîâ÷ óãààñ á¿ðýã è÷èìòãèé òóë ýðä ãàð÷ àéëûí áýð áîëíî ãýäýã
íýã èõ ñîíèí õà÷èí ÷ þì óó ýñâýë àéìààð ñ¿ðäìýýð ÷ þì øèã áîäîãääîã ñàíæ. Òèéì áàéòàë
Áààäàéí Áàðõàñ òýäíèéõýýð áóóæ ìîðäîõ íü îëøèð÷ýý. Íàìæèëìàà ÷ íóóöãàé ºðñºë人íä
àìàðõàí àâòàãääàã ýìñ îõèäûí çàíãààð äîòðîî áèò¿¿õýí áàÿðëàíà. Ãàíö îõèíûõîî òºëºº
áóðõàíä çàëáèðàí ñóóäàã ààâ ýæèé õî¸ð íü òýäíèé õýðýãò îðîëöñîíã¿é þó áîëîõûã õ¿ëýýæ
ñóóëàà. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº ºâëèéí òýð íýã øºíº Íàìæèëìààãèéí ñýòãýëä ¿õòýë
ñàëàõã¿éãýýð øèíãýæýý. Óðä ºäºð íü òàíèë õàðõ¿¿ èðæ ýíý øºíº ñàð ãàðàõòàé çýðýã ¿õðèéí
õàøààíû àðä ãàðààä áàéãààðàé. Áèä õýä¿¿ëýý èðíý. Àéæ è÷ýýä ÿàõ âý. Yíýíèéã õýëýõýä ìàíàé
ýíä ÷àì øèã àçòàé õ¿¿õýí áàéñàíã¿é ãýæýý.

Íàìæèëìàà èíãýäýã ë ¸ñòîé þì áàéõäàà ãýæ õýçýý íýã öàãò çàéëøã¿é òîõèîëäîõ æàìûã äàãàõ
äàãàõã¿éãýý ÷ ãýíýí áàãûí àëäàà, õîæìûí çîâëîí áàéõ áàéõã¿éã ÷ óõààðàëã¿é õèé áàëìàãäàí
ñàìãàðäñààð áàéòàë øºíèéí ñàðíû öàãààí òóÿà òîîíîîð òóñàâ. Áàéÿ ãýõýä áàéæ áîëîõã¿é,
ÿâúÿ ãýõýä ÿâæ áîëîõã¿éí çîâëîíã ç¿¿äíýýñýý áèøäýý ¿çýýã¿é õººðõèé ãýíýõýí àìüòàí äýýë
õóâöñàà àðàéõèéí ºìñºæ õàìàã áèå ñàëãàíàí ÷è÷èðñýýð áîëçñîí ãàçàð íü õ¿ð÷ èðýâ. Yõðèéí
õàøààíû àðä öàí õ¿¿ðýã áîëñîí ìîðüä öàñ õÿõòíóóëàí, ñ¿¿äýðò ñóóãàà õýäýí õ¿íèé òàìõèíû
ãàë óëàëçàí áàéâ.

Íàìæèëìààã õóëãàñààð õ¿ð÷ èðýõýä Áààäàéí Áàðõàñ þó þóã¿é òýâýð÷ àâààä áààõàí è÷èæ
çîâìîîð ýíõðèéëýí ñàõàëòàé õîøóóãààð ¿íñýí òààëæ ãî¸ ýìýýëòýé æîðîî ìîðü óíóóëààä
ñàðòàé øºíèéí ìýëèéñýí öàãààí òàë äóíäóóð äàâõèëäàí îäîâ. Çàìäàà íýã àéëä áóóñàí íü
õýäýí òàíèë õ¿¿õí¿¿ä çàñàë õèéæ ãýçãèé íü õî¸ð ñàëàà áîëãîí ýõíýð äýýë ºìñãºõºä òýññýíã¿é
ýõýð òàòàí óéëæ ãàðàõàä õ¿¿õí¿¿ä «Õ¿íèé ýõíýð áîëæ áàéãàà õ¿í èíãýäýãã¿é þì. Áóðóó õàðæ
óéëààä çºâ õàðæ èíýýãýýðýé» ãýæ õàäàìä î÷îîä ÿàõ ¸ñòîéã íü çààí ñóðãàæýý. Íàìæèëìàà
èéíõ¿¿ Áààäàéí Áàðõàñûí ýõíýð áîëæ ºâëèéí òýð øºíº äýð íèéë¿¿ëýí æàðãàë çîâëîíãèéí
àëèéã ìýäýõã¿é ãàéõàí õýâòñýí áèëýý. Íàìæèëìàà ãàñëàí øàðâàãàíàëäàõ òàéãàí íîõäûí
èä¿¿ðò ìàõ øºë íýìæ õèéãýýä ãýðòýý îðîõîä õàð õ¿í çýñ øàíàãà äîòîð òóãàëãà õàéëæ ñóóâ.
Íýã óäàà ººð õ¿íòýé õàðäàæ «äîëîîí í¿õýíä ÷èíü õàéëñàí òóãàëãà öóòãàæ àëíà» ãýæ ç¿õýæ
áàéñàí íü Íàìæèëìààãèéí ñàíààíä ãýíýò îðîâ.
Àéìààð èõ ò¿éìýð ãàð÷ ø¿¿ ÿàäàã áèëýý? ãýõýä

Ãàðäàãã¿é ò¿éìýð ãàð÷ øàòäàãã¿é îé øàòàæ áàéãàà áèø äýý ãýâ.

Ò¿éìýð óíòðààõ ãýæ àìüòàí õ¿í ç¿äðýõ áàéëã¿é

Àà óíòðààäàã íü óíòðààíà áèç. Ìóóñàéí ÷îíî ä¿ðâýæ òàëä ãàðíà. Õýäèéã íóäàð÷ àâúÿ áàéç
ãýõýä «äàí ë àëíà íóäàðíà» ãýõ þì ãýæ äîòðîî äóðã¿éöýâ÷,

ªâ㺺í ÿìàð õîîë õèéõ âý ãýõýä

Äóðòàéãààðàà áàíòàíãàà ë õèéõã¿é þó äàà ãýýä ýõíý𠺺人 õÿëàìõèéí õàðñíàà,

×è íýã ë á¿ä¿¿ðýýä áàéõ ÷èíü. Òàðãàëààä òýð ¿¿

àëü... ãýõýä

Ãóðâàí æèë ç¿ãýýð áàéñàí þì ÷èíü òàðãàëààä á¿ä¿¿ðýý áèç ãýæ Íàìæèëìàà óóðñàí ºã¿¿ëýõýä
Áàðõàñ èíýýæ,

Ýì õ¿í ÷ òàðãàëàõ ìóó áèø äýý ãýæ øàëèãëàâ.

Ìàðãààø ºã뺺 íü áîëîõîä óóë òàëûã ò¿éìðèéí õºõ óòàà áèò¿¿ á¿ðõýæ øàòñàí îé ìîäíû
õèíø¿¿ õÿð õàìàð öîðãèí áàéëàà. Õàâðûí õàâñàðãàíä ãàðñàí õºâ÷èéí ò¿éìýð ÿàõ èéõèéí
çóóðã¿é ãàçàð àâ÷ òàë õºíäèéí õàãäàíä áóóæ èðâýë íü õ¿í ìàë çóãòààæ çàéëàõààñ ººð àðãàã¿é.
Áóãûí æèìýýñ ººð íýâòðýõ ãàçàðã¿é ã¿í îé, íýã çóóí æèëèéí õºâä õ¿ëýð, äàâèðõàéíäàà
íýâ÷ñýí ìîä ¸ðîîëûí õóð õàãäàíä àâàëöàí íýã ºíäðèéí îðîéãîîñ íºãºº ºíäðèéí îðîéã äºëºí
óëààí õýëýýð äîëîîæ õàäíû õàãèéã õ¿ðòýë õóó õóéõàëíà. Ãàë èõäýõýýð ñàëõè óëàì øèð¿¿ñýí
íýã íóðóóíààñ íºãºº íóðóóíä äàìæóóëàí øàòíà. Õºâ÷èéí çóçààí õºâäºíä ãàðñàí ãàë çóíû
áîðîîíä ë ñàÿ íýã óíòàðäàã àæýý.

Áàðõàñ ò¿éìðýýñ ä¿ðâýñýí ÷îíî íàìíàæ õºíäèé òàëûã õýðýí õýñýí ÿâàõàä á¿ñòýé á¿ñã¿é îëîí
õ¿í ò¿éìýð óíòðààõààð óíäóé ñóíäóé ÿâöãààæ áàéëàà. Ãýòýë õàâðûí õàð ñàëõèíä õººãäñºí
ò¿éìýð òýð øºíºäºº ñ¿éä õèéæ õýäýí àéëûí ãýð áàðàà, õàøàà õîðîî, õîíü. ìàëûã õàð í¿¿ðñ
áîëãîæýý. Õî¸ð ãóðâàí õîíîãèéí äîòîð õàâü îð÷ìûí õýäýí èõ óóë ò¿éìýðò àâòàãäàâ. Ñóìûí
çàõèðãààíààñ á¿õ áàãò çàð òàðæ ºðõ òóòìààñ íýã õ¿í õàãàñ ñàðûí õîîë õ¿íñòýéãýýð äàé÷ëàí
ìîðäóóëëàà.

Áàðõàñ áàãèéí äàðãûí òóøààëûã íýã èõ îéøîîñîíã¿é «Ò¿éìýð ãàðñàí áèø õýäýí ÷îíî àëààä
áàéíà. ×îíî ãýäýã ÷èíü õàçàõ ø¿äòýé çàëãèõ õîîëîéòîé ò¿éìðýýñ èë¿¿ äàéñàí» ãýæ
ñóðòàëäàâ. Áàãèéí äàðãà Íàìæèëìààòàé ãàäàà óóëçààä, «ºâãºä íàñòàí õ¿ðòýë ÿâæ áàéõàä òà
õî¸ð èíãýýä õîöðîõ íü óó? Íàìæèëìàà ÷è ¸ñòîé ã¿çýýíä íààëäñàí äýë¿¿ áîëîî øèâ äýý» ãýæ
ãàìã¿é õýëýýä ìîðäæýý. Íàìæèëìàà íóëèìñàà àðàéõèéí áàðüæ ãýðòýý îðîîä,

×àìàéã ÿâàõã¿é þì áîë áè ÿâæ áîëîõã¿é þì óó? ãýõýä

Õýýð ãàð÷ õàðöóóëûí ºâºðò óíòàõ äóðòàé ýìñ ÿâäàã áàéõ. ×è ÿâíà ãýýä áàéâàë ÿâàõã¿é þó äàà
ãýæ äàìøèãëàâ.

Ìàðãààí çºðººí äýýð õàð ìóéõàð çàíãàà ¿ç¿¿ëæ áàõ õàíàäàã Áàðõàñ çóðãààí òàéãàí íîõîéãîî
äàãóóëààä ÷îíî íàìíàõààð àðèëæ ºã뺺. Íàìæèëìàà õ¿í çîíä í¿äë¿¿ëæ õàðààë èäýæ ÿâàõàä
õ¿ðëýý ãýæ ãîìäîâ÷ èéì äîãøèí äîðèóí õ¿íä ýëýã áàðèóëñààð îäîî áîëñîí õîéíî ÿàõ
¸ñòîéãîî ¿ë ìýäíý. Áîäîîä áàéâàë Áàðõàñûí ýõíýð áîëîîä æàðãàë ýäýëñýí þì îãò ¿ã¿é, õàðèí
÷ ¿åèéíõýý õ¿¿õí¿¿äýýñ õîöîð÷ õîõèðñîí íü èëýðõèé. Åð íü ÷ ýìýãòýé÷¿¿äèéí áàéäàë èõ ººð
áîëæ áè÷èã ¿ñýã ñóðàëöàõ àëñ ãàçàð ñóðãóóëü ñî¸ëä ÿâàõààñ àâààä òºð óëñûí õýðýãò îðîëöîõ
áîëñîí íü áàõäàëòàé. Íààä çàõ íü íóòãèéí çàëóó õ¿¿õí¿¿ä áàãèéí óëààí ãýðò öóãëàð÷ «çýý õºº
ñî¸ë ýðäýíèéí ñî¸ìáî ¿ñýã ñîëîíãîðñîí ñ¿ðòýé ÷èã óëààí òóã íàìèëçàíõàí ìàíäàíàà õº õº»
ãýæ äóóëöãààõ íü õ¿ðòýë ýðèéí áîîë ãýðèéí çàðö áèø ãýäãýý îéëãîñîí á¿ñã¿é÷¿¿äèéí øèíý
ñî¸ëûí òýìäýã. Ãýòýë Íàìæèëìàà ýíý á¿õýíä îðîëöîõ çàâøààíã¿é. Áàã, ñóìûí íààäàì þì óó
íàéðàíä õîðãîé òîðãî ºìñºæ, àëò ñóâä ç¿¿æ, íàéìàíãèéí áààâàðòàé ýìýýë òîõîæ ÿâàõààñ ººð
öýíãýëã¿é. Ñ¿¿ öàãàà áîëñîí óðä õîðìîéãîî øàâõàé äýýã¿¿ð ÷èð÷ ,ãó÷ààä ¿íýý ãàíöààðàà
ñààãààä ºãëººíººñ ¿äýø õ¿ðòýë àðõè íýðýí, ààðóóë ýýçãèé õèéæ, àðö óòàæ áýëäýõ, ãóòàë
õóâöàñ î¸õ çýðýã ãýðèéí àæèë õèéõ áè áàðëàã çàðöààñ ÿëãààã¿é. Ýíý á¿õíèéã áîäîæ ººðèéí
áàéäëûã áóñäûíõòàé æèøèæ ¿çýõýä õàìãèéí çîëã¿é, ýðõ ìýäýëã¿é àìüòàí áîëæ õóâèðíà.
Íàìæèëìàà ýíý òóõàé áîäîí áîäñîîð àíõ óäàà çîðèãëîí ÿàâàë ÿàã ãýæ øèéäýýä æààë çóãàà
õîîë õ¿íñ òºõººðºí ìîðäîæ ò¿éìðèéí õºõ óòààí äóíä á¿ðýëçýí áàéãàà àëñûí óóëñûí ç¿ã
ÿâëàà.

̺íõ, Íàìæèëìàà õî¸ð ò¿¿äýã ãàëûí äýðãýä ýìýýëýý äýðëýýä õýâòýæ áàéëàà. Íýã ãàë áîëæ
áóóñàí áóñàä õ¿ì¿¿ñ öºì óíäóé ñóíäóé óíòàöãààæýý. Ýä íàð íýã èõ ìîäòîé àðä ãàðñàí ò¿éìýð
äàðàõ ãýæ õî¸ð õîíîã õîîë íîéðã¿é ¿çýëöñýí áîëîâ÷ õÿð äàâóóëæ àëäààä ìîðü áèåý àìðààõààñ
ººð àðãàã¿é áîëñîí íü ýíý. ßäàð÷ òóéëäñàí õ¿ì¿¿ñèéí õóðõèðàõ, ñàëõèíä ìîä õàâèðàëäàõ,
ìîðüä ºâñ çóëãààí òóðãèëàõ, ò¿¿äãèéí öó÷èë ïèñ ïèñ õèéõ ÷èìýý ñîíñäîíî. Íàìæèëìàà
̺íõèéí ÿñàðõàã òóðàíõàé ãàðûã õºõºí äýýðýý áàðüæ õýâòýõäýý ç¿ðõíèéõýý áóëèãëàí
öîõèëîõûã ìýä¿¿ëæ õ¿í áîëñîîð ¿çýýã¿é èéì ò¿ãø¿¿ðòýé àòëàà áàÿñãàëàíò øºíº ò¿éìðèéí
óòàà ¿íýðòñýí õýýðèéí ñàëõèíä æàðãàë öýíãýëèéí äýýäèéã àìñàí áàéõ øèã ñàíàãäàíà.

̺íõºº ÷èíèé íîéð õ¿ðýõã¿é áàéíà óó?

Yã¿é

Áàðõàñ áèäíèéã ëàâ äóóëñàí áàéõ äàà. Õ¿ðýýä èðâýë ÿàíàà?

Îäîî ÿàÿ ãýõýâ. Yíýíýý ë õýëýõýýñ !

ßàæ ÷ ìýäýõ õ¿í ø¿¿.

ßàâ ãýæ äýý. Õ¿íèéã àéëãàæ äàðëàæ ñóðñàí õ¿íýýñ àéãààä áàéõ òóñàì ãààðäàã þì. Åð íü õ¿í
õ¿íýýñýý àéæ, çîâîõã¿é çîâëîíãîî ýäýëæ ÿâäàã öàã ºíãºðñºí þì áèø ¿¿.

Õ¿¿õíèé ç¿ðõ áóìáàãàð äóëààõàí ìýýìýí äîðîîñ íóäðàí áóëèãëàõûã ìýäýð÷ õýâòýõýä «ýíý
èæèëã¿é ñàéõàí àìüòàíòàé çàÿàãàà õîëáîõûí òºëºº íýãèéãýý ¿çýýä ¿õñýí ÷ ÿàõ âý» ãýæ
áîäîãäîíî. Îéðõîí èäøèëæ áàéñàí ìîðüä ÿìàð íýã þìíààñ ¿ðãýæ õóõèðàëäàâ. «Õ¿í èðýâ
áèø ¿¿» ãýæ áîäîãäîí Íàìæèëìààãèéí õàìàã áèå çàðñõèéâ. Ãýâ÷ äàõèí àíèð ÷èìýý
ãàðñàíã¿é. ̺íõ õ¿¿õíèéã ÿìàð ÷ àþóë îñëîîñ õàìãààëæ áîëìîîð òàéâàí áàéíà. Èéì
ýðýìãèé õàòóóâòàð çàí ñóóñàí íü õýçýýíèéõ áèëýý äýý. ĺðâºí æèëèéí ºìíº öýðýãò
äàé÷ëàãäàí Áàéøèíòûí õîðîîíä î÷èí öýðãèéí õàòóó ä¿ðýì æóðàìä íóõëàãäàí îëîí ãàçðààñ
èðñýí ÿíç ÿíçûí õ¿ì¿¿ñèéã ¿çýæ õ¿íèé ààø àðàíøèí öàã òºðèéí àÿñûã äàãàæ õóâèðäãèéã
îéëãîæ õóóðàé õè÷íýýí õàòóó áîëîâ÷ ººðººñºº õàòóó òºìðèéã äèéëäýãã¿é þì ãýæ áîäîõ
áîëæýý. Íýãýí ¿¿ðíèé øîðãîîëæ õ¿ðòýë áèå áèåíýý áàðüæ èääýãèéã ãàéõàæ ÿâñàí ãýíýí çàëóó
íàñ ºíãºð÷ óõààí ñóóãààä èðýõýýð õîæìûí àìüäðàë àëñûí çîðèëãî ãýäýã åðòºíö øèã òîì þì
òóëãàðäàã íü õóóëü.

Þóí áîëîâ÷ öýðãèéí õóãàöàà äóóñàõûã õ¿ëýýí áàéòàë ºíãºðñºí öàãààí ñàðûí ýõýýð áàì
ºâ÷èí òóñàæ ýìíýëýãò õýâòýæ áàéõàä ààâ íü î÷èæ õýäýí ñàðûí ÷ºëºº ãóéæ àâààä ãàðñàí
áèëýý. ªâñ äýâññýí òýðãýí äýýð ÷îíî äàõàíä ìàíöóéëóóëæ, õàâàãíàí óéòàðñàí õîîëîéãîî
õÿõòíóóëàí, íèéëýõ øàõñàí çîâõèíûõîî çàâñðààð çóðâàñõàí õºõ òýíãýðèéã õàðæ ÿâàõäàà õºäºº
õýýð ¿õýæ õººðõèé ìóó ààâûãàà òàìëàõã¿é þìñàí ãýõýýñ áèø, èíãýæ óóëûí õÿðä ãàðààä èéì
õÿðâàñ ¿íýðòñýí øºíº, èéì óÿõàí ç¿ðõ íèé ëóãøèëòûã ìýäýð÷ õýâòýõ þì ãýæ óõààí ç¿¿äýíäýý
îðóóëñàíã¿é. Õàìàã áèå íü õàâàãíàí íºæèð÷ ¿õñýí àìüäûí õîîðîíä áîëñîí õ¿¿äýý ààâ ýæèé
õî¸ð íü ìîäíû øèëì¿¿ñ, íîõîéí õîøóó õàíäëàí óóëãàñààð õºë äýýð íü áîñãîæýý. Òèéì áàéòàë
ýíý ò¿éìýð ãàðàâ. Ò¿éìýðò ÿâìààð ñàíàãäààä ñóóæ áîëñîíã¿é. Ààâ ýæèé õî¸ð íü ã¿éöýä
òýãøðýýã¿é áèåý àëíà ãýæ õîðèãëîâ÷ õýâòñýýð áàéãààä áîõèð õºøñºí ¿å ìº÷ºº òýíèéëãýæ
õýýðèéí ñàëõèíä îëíû äóóëèàíä ÿâæ õèéìîðèî ñýðãýýå ãýñýýð áàéãààä ãàðñàí õýðýã.

«Áè ÷ ¸ñòîé çàÿàíûõàà äóóäëàãààð ãàð÷ èðñýí äýý» ãýæ áîäîîä

Íàìæèëìàà ÷è Áàðõàñ õ¿ðýýä èðâýë õàðèõ óó? ãýæ àñóóâ.

Õàðèí ýý. Õàðü ë ãýõ áàéõ äàà.

Àëü áîëîõ ñàéíààð íü áîëãîõûã áîäú¸

Ãýðòýý õàðüñíààñ èíãýýä ë óóëàíä ÿâæ áàéìààð ñàíàãäàõ þì.

Òýãâýë õî¸óëàà ¿¿ðýýð ÿâààä ºãüå

Õàðèí ýý. Ýíý õ¿í àìüòàí þó ãýõ áîë îî?

Íàìæèëìàà ìèíü ÷è ¸ñ àëäàõààñ àéæ áàéíà. Õàð õ¿íýý õàÿàä õýýð õºäººã¿¿ð ººð õ¿íòýé
íèéëýýä ÿâ÷èõ ãýäýã áóçàð ÿâäàë ãýõ õ¿í ìóíäàõã¿é áèç. Ýì õ¿íèé ¸ñ ãýæ õîðèãëîõ öýýðëýõ
þì ÷óõàì þó ýñ áàéëàà äàà.

Àëäàõã¿é ãýñýýð õè÷íýýí îëîí á¿ñã¿é÷¿¿ä çîâëîí ýäýëñýí ãýõýâ. Õ¿íèé ë ¸ñ ãýæ áàéõààñ áèø
ýð õ¿í òýãýõ ¸ñòîé, ýì õ¿í òýãýõ ¸ñòîé ãýæ ÿëãààä áàéõ þì ¿ã¿é áîëæýý.

Õ¿íèé õýë àìíààñ ë àéõ þì ãýýä Íàìæèëìàà ñàíàà àëäàâ. Èíãýýä õî¸óë íýã õýñýã äóóã¿é
õýâòýöãýýëýý. ̺íõ í¿äýý àíüæ õàãàñ äóòóó ç¿¿ðìýãëýâ.

̺íõºº! ̺íõºº! Ãàëóó ãàíãàíààä áàéíà.

Àà ãàëóó ãýýä ̺íõ äîðõíîî ñýðãýâ. Ò¿éìðèéí óòàà õàõñàí øºíèéí òýíãýðò ãàëóó ãàíãàíàëäàõ
íü á¿äýãõýí ñîíñîãäîíî.

Íàìæèëìàà óäàõã¿é ¿¿ð öàéõ íü. Áè ìîðüäîî ýìýýëëýõ ¿¿? ãýõýä ¿¿ð øºíººð íýã òèéøýý
ÿàðàí íèñýõ ãàëóóí äóóã ñîíñîîä òýäýí øèã èíãýýä ë àðèëæ ºãºõ þìñàí» ãýæ áîäîæ õýâòñýí
Íàìæèëìàà

Áàðõàñ áèäíèé õîéíîîñ íýõýæ î÷èõ áàéõ äàà ãýæýý... . ̺íõ, Íàìæèëìàà õî¸ð õÿð äàìæñààð
õîíîãëîñîí ãàçðààñ íýëýýä õîëäñîí õîéíî óóëûí îðîéä íàð òóñàâ. Íàð òóñàíãóóò øºíèéí
÷èéãò íàì ãàçàð îãøñîí óòàà àëãóóðõàí õººð÷ ýõëýâ. ̺íõ, Íàìæèëìàà õî¸ð çýë¿¿ä áóéä

óóëûí õÿðä ºã뺺íèé óëààí íàðòàé ãóðâóóë ÷ºëºº æàðãàëòàé ÿâíà ãýõýýñ ººð þì òýðõýí çóóð
áîäîõã¿é áîëñîí áàéëàà. Èíãýýä ÷óõàì ÿàõ ¸ñòîéãîî, õ¿í àìüòàí ìóó÷ëàí õýëýëöâýë áèåñýý
ÿàæ çºâòãºõºº, ýõ ýöýãòýý þó ãýæ õýëýõýý ÷ ìýäýõã¿é, çóóãààä àëõìûí çàéòàé áàéãàà øèðýíãý
äîòîð ÷óëóóí ç¿ðõòýé àéìøèãò ýð õèëýíãèéí öóñ ã¿éñýí í¿äýýð õàðæ, ãºðººñíèé öîõ
àëäàëã¿é îíîäîã ìýðãýí áóó÷èéí ÷àäëààð øèâøñýí ñóìàà ¿ñýðãýõýýð çýõýæ àçàðãàí öàãààí
ø¿äýý õàâèðàí îòîæ áàéæ áîëîõ þì ãýäãèéã ÷ ìàðòæýý. . .

ªã뺺íèé óëààí íàð «áè ë ýíý äýëõèéã ãèéã¿¿ëæ áàéâàë òà õî¸ðò ººð þó ÷ õýðýãã¿é» ãýæ
õýëëýý ãýõýä «Íàð ìèíü íàð ìèíü òà ë áàéâàë áèä õî¸ðò þó ÷ õýðýãã¿é ãýæ õýëýõýýð áàéëàà.
Íàìæèëìàà õàðàíõóé õàð í¿õýí äîòðîîñ èéì ºíäºð ãàçàðò, ýíý íàðíû ãýðýëä ãàðãàæ
àâ÷èðñàí áóÿíò õ¿í íü ÷àìàðõàéíûõàà ñóäàñ ã¿ðèéëãýæ õÿíãàí õàìðûíõàà ñàìñààã ¿ë ìýäýã
ñàðòàëçóóëàí èõ ë ýìãýã çîâóóðüòàéãààð àìüñãààäàõ áîëîâ÷ í¿äíèé íü õàðö õà÷èí ñýðãýëýí,
èíýýõ ÿðèõ íü öîâîî öîëãèîíä äîòîð áèå ñîëîíãîðîí òóÿàðàõ ìýò áîëæ ÿíàã ÿëäàì ààøààðàà
áàÿñóóëàí õàéðëàæ ÿâëàà. Àæëûí ìóó õóâöàñ îìãîëòîæ øàëáàðñàí óðóóë, óòààíû ¿íýðòýé ¿ñ
ãýçýã àëü á¿õíýýñýý ñàíàà çîâîëòã¿é ÿíàã äóðëàëûí îõèíä ñîãòóóðàí ìýëìýð÷ ÿâëàà. ̺íõ
Íàìæèëìààã õàéðûí äºë㺺í õàðöààð øèðòýæ

×è ìèíü ÿìàð ñàéõàí í¿äòýé þì áý? ãýæ ãàéõàõ áàõàðõàõ çýðýãöýí ºã¿¿ëýâ.

Òèéì ãýæ ¿¿? Æàðãàëäàà áîëîîä ë þó þì ãýõýýñ áèø þó íü ñàéõàí àæ äàà.

Áè ÷èíèéõýý í¿äèéã èéì ñàéõàí áîëãîõ æàðãàë àâ÷èðñàí áîë ÷ áóðõàí áîëæýý.

Òèéìýý ̺íõºº ìèíü. ×è ìèíèé áóðõàí...

Íàð äýýøëýõ òóñàì óòàà øèíãýðýí õººðñººð ýäíèé ÿâæ áàéãàà óóëàí äýýðýýñ ò¿éìðèéí
öóðìàíä øèíý íîãîî ñî¸îëñîí öýë íîãîîí õºíäèé õàðàãäàâ.

Õàðàà÷! ßìàð ñàéõàí íîãîî óðãàà âý? ãýæ Íàìæèëìàà õ¿¿õýä àäèë áàÿñàí ºã¿¿ëýõýä ̺íõ òýð
æàðãàëàíò íîãîîí õºíäèéã õàðæ,

Ãàëä õóéõëàãäñàí ãàçðààñ õîã ºâñã¿é øèíýõýí óðãàìàë óðãàäàã íü ñàéõàí þì äàà ãýæ
áîäëîãîøðîí õýëæýý.

Áàðõàñ ¿¿ðýýð íóòãèéíõíûõàà áóóäàëëàñàí ãàçàð õ¿ð÷ èðýâ. Óóð õèëýíãýý áàãòààæ ÿäàí, ç¿ñ
öàðàé õ¿í õàðàõûí àðãàã¿é áîëæýý. Íýð òºð, àæ àìüäðàë á¿õ þìàà äîðîìæëóóëàí äýâñ¿¿ëñýí
ãýæ áîäîõîä ãàëçóóðìààð áàéâ. Áóñäàä ìóóãàà ¿ç¿¿ëæ çîðèã çîëáîî øàíòàðñàí þì óó
áà÷èìäàí áàëìàãäñàí ÿíç ÿàñàí ÷ ¿ç¿¿ëýõã¿é, õýðýâ òýãâýë àäãèéí ìóó þìíóóäûí ýëýã äîîã
áîëæ ýð ÷àäàë ýðõ ÿìáàà àëäàíà. Õàðèí çàâõàé çàéäàí, ÷èâýëò ìóó ýìèéã ºò õîðõîéí ÷èíýý
áîäîëã¿é õàÿæ îðõèõ ÷àäàëòàéãàà õàðóóëíà. Ãýòýë Áààäàéí Áàðõàñ ýõíýðòýý õàÿãäæýý ãýæ
õîòëîîðîî øóóãèëäàõ áîëíî ãýõýýñ îé òàéãà öóóðèàòàí õàøãèð÷ õàðààí ç¿õìýýð. Þóíààñ ÷
áóöàæ íÿöàõã¿é õ¿í áîëîõîî ¿ç¿¿ëæ õîð ºøººãºº àâàõààñ ººð çàìã¿é.

Ýíý íàñàíä ¿çýãäýýã¿é ìóóõàéãààð äîðîìæèëæ ãóòààñàí áóçàð áóëàé àìüòíûã îé øèðýíãýä
îòîæ áàéãààä öóñààð áóäàæ îðõè¸. Íààíà íü ë ìóóãàà ¿ç¿¿ëæ áîëîõã¿é ãýæ ø¿äýý çóóñààð
èðëýý. Õ¿ð÷ èðýõýä íü íóòãèéí õýäýí õàðöóóë ìîðäîõîîð çýõýæ áàéëàà.

Çà ºâãºä ìèíü. Ò¿éìýð ñàéí óíòðààæ áàéíà óó! ãýæ àëü áîëîõ õýíýãã¿é àñóóñàíä,

×àìã¿éãýýð ÷ óíòðààõã¿é ò¿éìýð áàéíàà ãýæ íýã íü ¸æëîí åã¿¿ëýâ. Áàðõàñ áèåý àðàé ÿäàí
áàðüæ,

Ìàíàé ýõíýð óíòðààëöàæ ÿâààãààñ õîéø áè ÿàõ âý. Ýíý àðààð ÷îíî õàðæ ÿâñíàà àìàð ìýíäèé
íü ìýäýõ ñàíààòàé èðëýý ãýõýä

Àìàð ìýíä ÿâàà ñàíàà çîâîëòã¿é ãýâ. ͺ㺺 íýã íü

Ýíý øºíº áèäýíòýé õàìò ë áóóñàí þìñàí.ªºð ãàçàð î÷èæ ò¿éìýð óíòðààõààð ÿâñàí þì áîëîâ
óó äàà ãýýä äîîãëîñîí ìàÿãòàé èíýýëäýâ. Áàðõàñ ýäíèéã èíãýíý ãýæ åð ñàíàñàíã¿é. Óðüä íü
èíãýæ øîîëîõ áàéòóãàé ¿ã çºðºõººñºº òºâºãøººäºã áàéñàí óëñ þó áîëñíûã á¿¿ ìýä. Õ¿íèé
ýðõýíä îðñîí íîìõîí äîðîé á¿ñã¿éí ñàíààíä îðøã¿é øèéäýìãèé ÿâäàë ýäíèé ñàíàà áîäëûã
ººð÷èëñºí ãýäãèéã Áàðõàñ òýðõýí çóóð îéëãîñîíã¿é. Àðñëàíãèéí ä¿ðýýð àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ
ÿâäàã õ¿í, öàã èðýõýä ãàíöààðäàí äàðàãäàæ áà÷èìäàí öóõàëäñààð áàãòðàí îé÷äîãèéã
ìýäñýíã¿é.

Áàðõàñ «ýä íàð öºìººðºº õóéâàëäñàí áàéíà ø¿¿. Òà íàðûã äàðæ íîìõîòãîõ àðãà îëíîî
ãàéã¿é» ãýæ äîòðîî ç¿õýí ç¿õñýýð ìîðäîæ ÷óõàì õààøàà ÿâàõ, ÿàõûãàà óõààðàëã¿é çóãòààõ ìýò
óóëíààñ äàâõèí áóóâ. Áýëä îðîîä øàòñàí ãàçðààð ÿâæ áàéòàë õîéíîîñ íü òàâ çóðãààí çàëóó÷óóä
ã¿éöýæ èðýýä íýã íü

Áàðõàñ ÷è õàà÷èõ íü âý? Áèäíýýñ þóíä çóãòààâ? ãýõýä ìîðèî îãöîì òàòàæ,

Òà íàð ÿàõ ãýýâ? ×îíî àãíàæ ÿâíà ãýæ õýëýýã¿é þ¿ ãýæ òýñâýð íýãýíò àëäàí õàøãèðëàà.

Áàðõàñ àà ÷è íààäàõ áóóãàà áèäýíä ºãºõã¿é þó? ãýõýä

Òà íàð ÿàõ ãýýä áàéíà. Íàìàéã àëóóð÷èí äýýðýì÷èí ãýý þ¿ ãýõýä,

×è ÷ óóðûí ìóíõãààð õ¿í àëæ ìýäýõ õ¿í ø¿¿ äýý. ̺íõ, Íàìæèëìàà õî¸ð ñàëàõààñàà
ºíãºðñºí. Íààäàõ áóóãàà îðõèîä þó áîëñíûã æààõàí áîä. Òýãýýä ãýðòýý õàðü. ×èíèé ÷îíî
õººæ çóãààöàæ ÿâàõàä áèä ò¿éìýð óíòðààõ ãýæ ÿäàð÷ ç¿äýð÷ ÿâíà. Ãàé òàðèëã¿é ÿâæ ¿ç.
Åðòºíö óóæèì õîéíî ÷àìä òîõèðîõ õàíü îëäîõ þì áàéãàà áèç ãýõ çýðãýýð òàë òàëààñ íü òóëãàí
øààðäàæ ãàðëàà.

Áàðõàñ óóðëàñàíäàà ¿ã õýëã¿é ìóóõàé îðèëîîä ìîðèî òîëãîé ò¿ð¿¿ã¿é í¿äýæ îé ðóó äàâõèâ.
Áèò¿¿ îé øèðýíãý ä¿íäóóð ç¿ã ÷èãã¿é íýâòðýí öàãààí ãàçàð ãàð÷ èðýýä òýðòýý òàëûí óóëíààñ
áóóæ ÿâàà õî¸ð ìîðüòîíã õàðàíãóóòàà ̺íõ ,Íàìæèëìàà õî¸ð ìºí áîëîõûã òàíüæ îéí çàõûí
áîðîëæèíä îðæ íóóãäàâ. Óóëíààñ íàì ðóó áóóæ ÿâàà ̺íõ, Íàìæèëìàà õî¸ð àæèã ñýæèã
àâñàíã¿é. Áàðõàñ ìîðèî ìîäîíä îðóóëæ óÿàä áóóãàà ñóìëàæ áîðîëæèí äóíä îòîí õ¿ëýýâ.
Õóó÷èí áàëàðõàé çàì ýíäýýñ ãó÷ààäõàí àëõìûí çàéòàé àæýý. Îäîî Áàðõàñûí òîëãîéä ÞÓ ÷
îðæ èðýõã¿é ä¿íñãýð õîîñîí áîëñîí áàéëàà. ̺íõ Íàìæèëìàà õî¸ð çàìä îðæ ÿàðàëã¿é
ãàëãèóëñààð îéðòîí èðëýý. Íàìæèëìàà öîâîî ÖÎÉËÃÎÍ äóóãààð îé ìîä öóóðèàòóóëæ áàÿñàí
èíýýõýä Áàðõàñ «àà ìóóõàé ýì èíýýæ ÿâíà óó ÷è» ãýæ ç¿õýýä ø¿äýý òàñ çóóí áóóãàà ìºðëºæ
çýõýâ. ̺÷èéí äàðàà öóñ àñãàðóóëàí óíàæ áîëîõîî ìýäýõã¿é äóðëàëò õî¸ðûí áàÿñàë æàðãàëûí
öàðàé èëõýí õàðàãäàõ áîëëîî. Áàðõàñ ýõíýðèéíõýý õºõíèé õîîðîíä øàãàéæ, ÷è÷ðýõã¿é ãàðààð
ãîõ äàðàõàä áýëýí áîëæýý. Ãýòýë ̺íõèéí òóðàíõàé ãàð Íàìæèëìààãèéí õºõèéã èëáýæ
áàéëàà. Íàìæèëìàà ̺íõèéí ìºðèéã ò¿øèæ íà𠺺ä õàðàí í¿äýý àíèàä òààøààí ýðõýëæ
áàéíà. Íàìæèëìàà ãàéõàëòàé ººð áîë÷èõæýý. Óðä ¿çýãäýýã¿é ÿíàã ÿëäàìõàí ààëüòàé óÿí
íàëàðõàé áèåòýé ýðõ òàíõèë, öîã æàâõëàíòàé áîëæýý.

Àìüäðàë, äóðëàë, òýíãýð, íàð, îé ìîä, ºâñ íîãîî öºìèéã ÷èìýãëýí áàÿñóóëàõ ÷àäàëòàé
áóìáàãàð öàãààí ìýýìèéã íü öóñààð áóäñàí õ¿í õ¿í áèø àðààòàí. Ýíý ãîî ñàéõàí ìýýìýíä
õ¿ðýõ áàéòóãàé õàðàõ ýðõ áàéõã¿é áîëñîí Áàðõàñûí áóóíû îíãîðõîé õàð àì ñàëãàëñààð
äîîøëîâ.Íàìæèëìàà àìüäðàë, äóðëàë, îé ìîä, ºâñ íîãîî, æèã¿¿ðòýí, øóâóó öîõ õîðõîé
öºìèéã áàÿñóóëàí èíýýëýý.
ÃÀË ØÀÐÛÍ ÓÍÀÃÀ
Ìÿíãà åñºí çóóí ãó÷èí çóðãààí îíû óëñûí íààäìûí òýðã¿¿í ºäºð ñî¸îëîí ìîðü óðàëäàâ.
Áóÿíò-Óõààãèéí ºìíºõ äýíæ äýýð ìîðü áàðèõ ãàçàð íààäàì÷èä öóãëàð÷ýý. Ñàéõàí õóâöñàà
ºìñºæ, ¿íýòýé öàéòàéãàà ç¿¿æ, ñàéí ìîðèî óíàæ èðñýí íààäàì÷èí îëíûã ¿çâýýñ òýíçýí
òàøóóð ìîðèí äýë äýýð õºíäºëñ¿¿ëæ, çàíäàí õóñóóð, ìºíãºí õóòãà äóðäàí á¿ñýíäýý
õàâ÷óóëñàí îìîãòîé çàëóóñ, ñóâäàí äàðóóëãà àëòàí ñàì ç¿¿æ, ýìýýë õàçààðàà ìºí㺺ð á¿ðñýí
÷èíýýòýé àéëûí îõèä, ÿíãèà òîõñîí ÿäóó ìàë÷èí, ìýðãýäèéí ä¿ðòýé ºâãºä, Ñ¿âýýäýé áààòðûí
øàäàð ÿâæ àëñûí àÿí äàéíä àëæààí ÿäàðñàí ýðòíèé öýðýã ýðèéí øèíæòýé õèæýýë õàðöóóë
ìîíãîë, åâðîï õóâöàñ ºìññºí õîòûí ãàíãàöóóë, öýðýã öàãäàà, àëáàí õààã÷èä öºì áèé.

Ìîðü èðýõ äºõñºí òóë öóãëàðñàí îëíû áàéäàë íýí õººð¿¿, ìîðüäûí ýçýä áîëîîä òýäíèé áàðàà
áîëîãñîä àéìàã ñóìààðàà ÿëãàðàí Ẻãíºð÷ òýñâýð ìóóõàíòàé íýã íü ìîðüòîé öàãäàà íàðûí
í¿äèéã õàðèóëæ áàéãààä îëíîîñ òàñðàí Áîãä óóëûí ºìíºä òàøëàí ººä óì õóìã¿é äàâõèõ íü
ºíäºðò ãàð÷ õàðàõ ãýñýí õýðýã.

Õóðäàí ìîðüòîé ãýæ ìîíãîëäîî àëäàðøñàí Ãàëøàðûíõàí áîë ÷ á¿ð òóñäàà, àìãàëàí ä¿ð
¿ç¿¿ëöãýýí ñººì ñîðóóëòàé ãààíñàà õýíýãã¿éõýí ñîðæ ñóóíà.

ªíäºð çàõòàé ëóó õýýòýé, õóë òîðãîí äýýë, õ¿ðýí îäîí÷óó þ¿äýí, äàâõàð ñàðüñòàé íààìàë
ãóòàë ºìñºæ, äàðü ãàíãà õèéöèéí ìºíãºí õóòãà ç¿¿ñýí àãààä, õ¿÷ òàðãà ñàéí àâñàí ãóíàí
áóõûí øèíæòýé çàíãèäìàë äºðâºëæèí ýð òýíäýýñ õîëã¿é íýã íºõðèéí õàìò õ¿¿ðíýëäýæ
ñóóãàà ÿäóóõàí õóâöàñòàé, øàðëàíãóé ìîðüòîé íàìõàí õàð õ¿í òèéø ãààíñààðàà çàíãàæ,

Ìàíàé àéìãààñ õàíãàéí íýã õàð þì èðæýý. Ìîðü óÿõûí îðîíä ìîäîí òýðãýý õèéæ ñóóâàë
áàðàâ ãýæ äýýðýíã¿é õÿëáàëçàí ºã¿¿ëýâ.

«Õàíãàéãààñ èðñýí õàð þì» ãýäýã íü äº÷ººä íàñòàé õàìàã øèì ø¿¿ñýý àìü çóóõ áóëààëäààíä
áàðàãëàí äóóññàí õàòàíãèð áèåòýé, òèéíõ¿¿ õ¿íä õ¿÷ðèéã òóóëàí äàâàõûí ýðõýýð ãóíèãò óõààí
ñóóñàí íèã¿¿ëñýíã¿é áºãººä õ¿ëöýíã¿é õàðöòàé õ¿í àæýý. Õàæóó äàõü íºõºð íü öóëáóóðàà
ºâäºãòºº îðîîãîîä õîðãîé äààëèíãààñ ïèéñ¿¿ õººðºã ãàðãàæ èéí ºã¿¿ëð¿¿í,

Äàãäààí õýýð õàëçàí ÷èíü ãàðàõäàà ãîéä ºíãºòýé õàðàãäñàí. Þìûã ÿàæ ìýäýõ âý, ìàãíàéä
èðæ ìàãàä,

Äàãäàí íºõðèéíõºº õººðãèéã àëãàí äîòðîî áºìáºð¿¿ëæ,

ªäðèéí àç äàéð÷ þó ìàãàä äàà. Þó ÷ ë ãýñýí àéðãèéí òàâä îðîîñîé ãýâ, Òýãòýë ìîðü èðëýý.
Ìîðü! Ìîðü! ãýæ îëíîîð øóóãèëäàí ýõ çàõàà àëäëàà. Òºâøèí ä¿ð ¿ç¿¿ëýã÷ Ãàëøàðûíõàí ÷
áîñîí õàðàéëäàæ ìîðü ìîðü äîî ìîðäîí óõààí æîëîîã¿é äàâõèí îäîâ. Õýíèé ìîðü ò¿ð¿¿ëýõ
áîë ãýõýýñ ººð þì áîäîõ õ¿í ¿ã¿é.

Äàãäàí, íºõðèéí õàìò ìîðü áàðèã÷äààñ õîëäîí çîãñîâ. Òýðòýý ªÌÍªÕ ã¿âýýíèé ¿ç¿¿ðýýð
óëààí òîîñ ìàíàð÷ òýýð òîîñîí äóíäààñ öîéëîí ãàð÷ áàéãàà ìîðüäûí áàðàà ¿çýãäýâ. Õýäõýí
ìº÷ ºíãºðºõºä ýõíèé õýäýí ìîðü çóóçàé õîëáîí òîäîð÷ õóéëðàí áîññîí óëààí øàðãàë
òîîñíîîñ ñóãàðàí çóãòëàà. Ýíý ¿åñ, õîòîë òºãññºí ò¿ìíèé ìàãíàé! Òºãºëäºð õóðäàí õºëºã
ÿìàðõàí ç¿ñìèéí áîëîõûã ìýäíý ãýæ í¿ä ñàëãàëã¿é øèðòýæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ.

Áàðààí ìîðü! Áàðààí ìîðü áàéíà! ãýæ äóó àëäàöãààâ. ¯íýõýýð íýã áàðààí ìîðü îëíîîñ
îíöãîéðîí ä¿¿ëýí ç¿ðõ íü àìàí äýýðýý ãàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí õýäýí àìüñãàà àâàõûí õîîðîíä óëàì
òàñðàí àéñóé. Ìîðü áàðèà÷èä áîëîí ìîðüäûí ýçýä,

: Àé ÿìàð ãàéõàëòàé òàñàðäàã ìîðü âý? õýìýýí ãàéõàõ áàÿðëàõàà áàãòààæ ÿäàí òýì¿¿ëýâ.

-Äàãäàí áàëðûí ¿åèéí ÿíäàí äóðàíãàà ñóíãàí õàðæ áàéñíàà,

Õýýð õàëçàíòàé ìèíü ÿàñàí àäèëõàí õàðàãäàíà âý ̺í øèã ë áîëîîä áàéíà ãýõýä õàæóó äàõü
íºõºð íü äóðàíã àâ÷ õàðààä

Àé ìºí áàéíà! ßàõ àðãàã¿é ìºí! Àé õººðõèé ñàéõàí àìüòàí! ãýæ áàÿðûí äóóãààð ºã¿¿ëýâ.

Òèéí õýäýí ìº÷ ºíãºðºõºä õàíãàéí õàð Äàãäàíãèéí õýýð õàëçàí äºðâºí òóóðàé íü ãàçàð
õ¿ðýõã¿é ìýò õºíãºõºí áºãººä æèãäõýí ä¿¿ëñýýð áàðèàíû ãàçàð îéðòîí èðýâ. Äàãäàí íºõðèéí
õàìò óðàãø óõàñõèéí ìîðü áàðèà÷äààñ çàéäóóõàí äàâõèí, òóðàíõàé õîð÷ãîð öýýæíýýñ íü
ãàðàìã¿é áàäðèóí ñàéõàí õîîëîéãîîð õ¿íãýíýòýë ãóóãëàõàä õýýð õàëçàí íü ýçíèéõýý äóóã
òàíüæ ñóãà ¿ñðýí õóðäëàõàä ìîðü áàðèã÷ ã¿éöýæ ÿäàí õººâ.

Õýýð õàëçàíûã íü òàòàíãóóò Äàãäàí ìîðèíîîñîî ¿ñðýí áóóæ õîòîí øóâóóíû õîøóóãààð õèéñýí
õóñóóðàà áàðüñààð ã¿éæ èðýýä õýäýí çóóí ìîðèíû òîîñîí äóíäààñ ãàð÷ èðòëýý í¿¿ð í¿äã¿é
øîðîîíä äàðàãäñàí á¿ëòãýðõýí õ¿¿ãýý òýâðýí àâ÷ äóõàí äýýð íü ¿íñýõäýý òýñãýëã¿é àñãàðñàí
íóëèìñàà õàíöóéãààðàà àð÷èæ, õîøóóðàí äàãàñàí îëíîîð õààíàõûí õýíèé ìîðü âý õýìýýí
øóóãèëäàõàä,

Ìèíèé ìîðü, ìèíèé ìîðü ãýõýýñ ººð ¿ã õýëñýíã¿é. Õýýð õàëçàí íü ýçíèéõýý óÿðàí
áàÿðëàñíûã ìýäñýí ìýò ãàí çóóçàé öàãèðàãòàé õàçààð þóãàà äàðæ, îìãîëîí öîã áàäàðñàí
õ¿íõýð í¿äýý ãÿëáàëçóóëàí, ñàéõàí õàãñàðñíààñ ºí㺠ç¿ñ íü õèëýí òîðãî øèã áîëñîí óðò
ñàéõàí çîî þóãàà õîòîëçóóëàí òîéð÷ àâàé. Òèéíõ¿¿ Ãàëøàðûíõàí, õàíãàéí õàð õýìýýí
õî÷èëñîí ÿäóó ìàë÷èí Äàãäàí õýýð õàëçàíäàà èõ íààäìûí õ¿ðýýíýý ò¿ìíèé ýõèéí öîë
äóóäóóëæ óëñûí íààäìûí òýðã¿¿í áàé àâààä óóëûí ÷èíýý óðàìòàé óóë íóòàãòàà áóöëàà.

Óëààíáààòàðààñ ãàðàí ãàðòàë íü ìîðèíä õîðõîéòîé, ýíãýð òîñòîé áàÿöóóë õîðãîîæ, õàø
ìàíàí ñîðóóë, õàòèð æîðîî ìîðü, õàìáà òîðãî, õàëèó áóëãà öºìèéã òîî÷èí ¿íý õàÿæ íýõ¿¿ë
äàãóóë ìýò ñàëàõã¿é íýã õýñýã çîâîîæýý.

Ãýâ÷ Äàãäàí àì òîñîäñîí ìîðèí ýðäýíý, àìèí ñ¿íñ íü áîëñîí ãàíö áîð õ¿¿ãèéíõýý óíààã
àâäàð àëòààð ÷ ºãºõã¿é ãýýä õàëõãàð áàÿöóóëûã õàâüòóóëñàíã¿é.

Òýãýõ íü àðãàã¿é. Õàíãàéí õàð Äàãäàíä õàëçàí õýýðýýñ íü èë¿¿ ÷óõàã àìüòàí ýíý åðòºíöºä
áàéñàíã¿é. ¯¿íýýñ òàâàí æèëèéí ºìíºõ çóäòàé ºâëèéí öàã Ãàëøàðûíõàí, Îíîí, Õóðàõûí ñàâ
ãàçàð îòîðëîí èðæýý. Òýãýýä õàâðûí ýõýýð îðîí íóòàãòàà áóöàõäàà òóðàíõàéëæ óðóóäñàí
õýäýí àäóóãàà íóòãèéí àéëóóäàä òàðààãààä áóöæýý.

Òèéí Äàãäàíãèéíõ õýýð ç¿ñìèéí íýã ìóó ã¿¿òýé áîëñîíä íîãîî ñî¸îëîõ ¿åýð õýýð õàëçàí
óíàãà ãàðàâ. Äàãäàíãèéí ãàíö õ¿¿ óíàõ ìîðüòîé áîëëîî ãýæ áàÿðëàõûí èõýýð áàÿðëàæýý. Çóíû
ýõýýð óíàãàíû ýõ ãýíýò ¿õýâ. Ààâ õ¿¿ õî¸ð ºí÷èí óíàãàà ãàðààð òýæýýæ òýíõð¿¿ëýýä àéëûí
àäóóíä òàâèëàà.

Äàðàà æèëèéí õàâàð àäóó äýëëýõ íýãýí ºäºð Äàãäàí, õ¿¿ãèéí õàìò òàëûí õîðîîíä î÷èâ. Òýíä
äýëëýõýýð õóðààñàí îëîí àäóóí äóíä õýýð õàëçàí íü áàéñàí áºãººä çýýðýí õºëòýé ºíäºð
ìóíäààòàé, ºðãºí òàøààòàé, øèíãýõýí ñ¿¿ëòýé, öîã áàäàðñàí õ¿íõýð í¿äòýé, öàãààí ñàðàí
÷èìýãëýñýí òýãøõýí ìàãíàéòàé õººðõºí äààãà áîëñîí áàéëàà. Íóòãèéí õàð÷óóë õîðìîé øóóæ,
áóãóéë íîãò áàðèí íîãîîíä öàäñàí îìãîëîí àäóóã õººðöºãí¿¿ëýí ààãëàæ áàéâ, Õýýð õàëçàí íü
áàéí áàéí áóãóéë èñãýðýõýýñ çóãòààí îëîí àäóóíä øàõàãäàí öîâõ÷èæ ÿâñíàà íýãýí çàâñàð
ãàðàõàä óõàñõèéí, òîõîé çàéòàé áàðüñàí äºðâºí øóðõààãò õîðîîí äýýã¿¿ð ä¿¿ëýí ãàð÷ óóëûí
ç¿ã îðîîëîí îäîâ. Õ¿ì¿¿ñ «ÿìàð áýðõ àìüòàí áý!» õýìýýí ãàéõàöãààæ, çóãòñàí àäóó ýðã¿¿ëæ
áàéñàí õýäýí çàëóóñ õîéíîîñ íü ýëäýí, òýðòýý óóëûí òàøëàíä àðàéõèéí ã¿éöýæ áàðèâ. Ìîðü
äýëëýæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ Äàãäàíä «Îäîîõîí ñóðãàæ íîìõîòãîõã¿é áîë çýðëýã àìüòàí áîëóóçàé»
ãýæýý. Ìîðü ñàéí øèíæäýã íýã ºâãºí, õýýð õàëçàíã ¿çýýä «Õóðäàí õºëãèéí ãàäàð äîòîð á¿õ
øèíæ á¿ðäñýí ñýðãýëýí ñàéõàí àìüòàí áàéíà. Õîéòîí æèëýýñ íààäàìä óÿâàë ÷èíü àì òîñîëæ
ìýäíý. Ãàëøàðûí ã¿¿íèé óíàãà áóñ óó» õýìýýí øîõîîðõæýý. Õýýð õàëçàí íü ýíý ìýò îëîí
õ¿íèé äóðûã áóëààæ ìàãòàãäñàíä ýöýã õ¿¿ õî¸ð èõ óðàìøèâ.

Äàãäàíãèéí ãàíö áîð õ¿¿ ¿íýõýýð ñàéí ìîðüòîé áîëîõûí çîëòîé ó÷ðàë òîõèîëäñîí íü ýíý
áèëýý. Ýöýã õ¿¿ õî¸ð õýýð õàëçàíãàà ãàäíàà áàéëãàõäàà ºäºðæèí òîéð÷ áàéí áàéí äýë ñ¿¿ëèé
íü çàñàæ, ýìýýë õàçààð ÷ºäºð íîãòû íü òààðóóëæ, àäóóíä òàâüñàí öàãòàà ºí溺ä ë íýã ýðãýæ
òîéð÷ áàðààãèé íü õàðàí áàÿñäàã áîëæýý.

Äàðàà æèëèéí çóí öàã õýýð õàëçàíãàà ººðèéí ãàðààð ñîéæ ñóìûí íààäàìä óðàëäóóëñàíä
ñààõàëò ò¿ð¿¿ëæ ò¿ìíèé ýõèéí öîë àíõ äóóäóóëàí òýðã¿¿í áàéð àâ÷ýý. Òèéíõ¿¿ õýýð õàëçàí
íü Ìîíãîëûí óäàìò õóðäàí õºëãèéí íýãýí áîëæ áîëîõûã ìýäñýí Äàãäàí õÿçààëàíä íü ñîéæ,
àéìàã ñóìûí òàâàí íààäàìä óðàëäóóëñàíä áóë÷èíòàé õàðâàà÷èéí òàâüñàí ñóì àäèë ñóãàðàí
ò¿ð¿¿ëæ èðñýíä õàíãàéä îðõèñîí ìóó ã¿¿íèé íü óíàãà ãýäãèéã ìýäýõã¿é ÃàëØàðûíõíààñ
ýõëýýä îéð õîëûí áëîí àìüòàí áàÿðëàõ íü áàÿðëàæ, ãàéõàõ íü ãàéõàæ, øóíàõ íü øóíàæ, õàð
Äàãäàíãèéí õàëçàí õýýðèéí àëäàð öóó ìàíäàæ ýõýëñýí áèëýý.

Ìÿíãà åñºí çóóí ãó÷èí äîëîîí îíû çóíû ýõýí ñàðä õºâ÷èéí ìîä íîãîîð÷, õºõ íîãîî äýëãýð÷,
õºõºº øóâóó äîíãîäîæ áàéâ. Ãàëøàðûí óíàãà Ìîíãîëûí óäàìò õóðäàí õºëºã õàð Äàãäàíãèéí
õàëçàí õýýð ýçíèéõýý ãýðèéí ºìíºõ óÿàí äýýð òóíãàëàã öºöãèéò ñýðãýëýí í¿äýýð àëñûí
áàðààã øèðòýíõýí çîãñîæ àâàé. Öàãèéí òýíýãýðò áèå õºíãºð÷, õºõ íîãîîíû óíèàð òàòñàí óóë
òàëûã ¿çýõýýð èæèë ñ¿ðãèéí äóíä ÷ºëººòýé ÿâàõûã õ¿ñýìæëýí óÿàãàà òîéðîí ýðãýëäýíý. Îëîí
ìîðüäûí òîîñîí äóíäààñ öîéëîí ãàð÷ îìîãøèí äàâõèõ öàã îéðòñîíûã áàñ ìýäíý.

Òýãòýë ºìíººñ íýã ìîðüòîé õ¿í äàâõèí èðæ óÿàíä áóóâ. Õýýð õàëçàí õàðèéí õ¿íýýñ ñýæèãëýæ
÷èõýý õóóìàéëãàí õàìðàà ñàðòàëçóóëàí òàøààãàà ºðæ çîãñëîî. Èðñýí õ¿í ýçíèéõýýñ íü èõ
õóðö áºãººä õ¿éòýí í¿äýýð øóíàìõàé øèðòýí õýñýã çîãññîíîî ÿìàð íýã þì ã¿âòíýýä òîì òîì
àëõñààð ãýðò îðëîî. Õýýð õàëçàí õ¿íèé õýë ìýääýãñýí áîë «×è íýã ë ºäºð ìèíèé ãàðò îðíî
äîî» ãýñíèéã îéëãîõ áàéñàí áèëýý.

Õýäýí ìº÷èéí äàðàà ýçýí íü ÿíãèàãàà áàðüñààð ãàð÷ èðýâ. Áàãà ýçýí, ýçýãòýé õî¸ð íü ãàð÷
èðýýä ãàøóóäàí óéëàëäàâ. Ýçýä íü èéíõ¿¿ óé ãàøóó áîëæ áàéõûã õýýð õàëçàí óðüä õîæèä
¿çñýíã¿é. Èõ ýçíèé íü öàðàé óÿà òîéðîíäîõ ãàçàð øèã áàðãàð áîëæýý. ßíãèàãàà òîõîîä
ìîðäîõîä íü õýýð õàëçàí óÿàãàà íýã òîéðîîä æîëîîíû àÿûã äàãàæ õàðèéí õ¿íèé èðñýí çàìä
îðîâ. ¯ë òàíèõ õ¿í çýðýãöýí ÿâàõàä ¿ëäñýí ýçýä íü åíãýíýòýë óéëàëäñààð õîöðîâ. Îé ìîä
íîãîîð÷, ãîë ãîðõè æèðýëçýí óðñàæ, õºõ íîãîîíû óíèàð òàòñàí óóë äàâàà, òàë õºíäèéã
ºäºðæèí òóóëñààð îëîí áàéøèíòàé ñóóðèí ãàçàð èðëýý.

Ýçýí íü ýíä áóóíãóóòàà ìóó ÿíãèàãàà àâ÷ õºñºð îðõèîä õàçààðû íü ìóëòëàí ìàãíàéãèé íü
èëáýæ, ÿìàð íýã ýíõðèé ¿ã õýëýýä ìóóõàé ¿íýðòýé, øèëýí í¿äòýé òîì õàð òýðãýíä ñóóí àëãà
áîëæýý.

Õýýð õàëçàí ÷óõàì õýðõýõýý ìýäýõã¿é òîì õàð òýðãèéã àæèãëàí çîãñîæ áàéòàë òýð íü ãýíýò
äîãøíîîð í¿ðãýëýí äóóãàðàõàä öî÷èí õîëáè ¿ñýð÷ íóòãèéí ç¿ãò õºõðºí áóé óóëñ òèéø äàâõèí
îäæýý.

Òýð ºäðººñ õîéø ýçýí íü áàðàà ñóðàãã¿é àëãà áîëæýý. Áàãà ýçýí íü õààÿà áàðüæ óíàõ áîëîâ÷
çóíû öàã óðüäûí ¸ñîîð óÿæ ñîéõîî ìàðòñàí ìýò áàéëàà.

Çóíû äóíä ñàðûí íýã ºäºð õýýð õàëçàí íóòãèéí îëîí àäóóòàé õàìò òóóãäàí íóòãààñàà ãàðëàà.
ªäºð õîíîã ºíãºðºõ òóñàì ãàçàð îðíû áàéäàë óëàì òàíèãäàõã¿é áîëñîîð áàéëàà. Óóëñ
í¿öãýð÷, ãîë ãîðõè õîâîðäîæ, ºâñ áýë÷ýýð òà÷èðäàæ, óíàãàí öàãààñàà äàññàí íóòãààñ íü îãò
ººð áîëîâ. Íýã ºäºð õýñýã óóðãà÷èä õýäýí òàëààñ íü äîâòëîí õàøèæ áàéãààä áàðüæ àâàâ.
Òýãýýä íýã ºíäºð õàð õ¿í ãàíöààðàíãèé íü õºòëºí ÿâñààð àëñàä íýã èõ ñóóðèí ãàçàð õàðàãäàõ
äýíæ äýýð áàðüñàí õýäýí öàãààí ãýðèéí ºìíºõ óÿàí äýýð àâ÷èð÷ýý. Òýð øºíº ºíãºð÷ íàðàí
ìàíäñàí öàãààñ ºíäºð õàð õ¿í ò¿¿íèéã ñîéæ ýõýëëýý. Õýýð õàëçàíä øèíý ýçíèé òºðõ áàéäàë,
¿ã äóó íýã ë ÿíçã¿é áàéñàí áºãººä óíàãàí öàãààñ àð÷ëàí áîéæóóëæ í¿äýíä äóëààí áèåä íü
òààòàé áîëñîí óãèéí ýçäèé íü õàëàìæ äàðóéõàí äóòëàà.

Õàíãàé ç¿ãò íü öýíãýã ñàëõèí ñýð¿¿ö¿¿ëæ áàéäàã ñàí áîë ýíý íóòàãò õàëóóí íàð òººíºõººñ
ãàäíà ºâñ óñíû ¿íýð àìò õ¿ðòýë òýñ ººð. Õýýð õàëçàí õàðèéí íóòàãò èðæ ººð õ¿íèé ãàðò
îðñíîî ìýäýæ òýðòýý óìàð ç¿ãò õºõðºí õàðàãäàõ óóëñûã øèðòýí óéòãàðëàõ áîëîâ. Õýäýí õîíîã
ºíãºðºõºä áèå õàãñàð÷, õºë õºíãºðñºí áîëîâ÷ òàðëààíä äàâõèàä äîòîð íü ÷í÷èðñõèéí õî¸ð
í¿ä íü áàéí áàéí õàðàíõóéëíà. Ãýâ÷ óëààí õºëòèéã óðäàà îðóóëàõ øèíæã¿é õýâýýðýý áèëýý.
Øèíý ýçýí íü ñàð ñîéãîîä àâ÷ ÿâëàà. Ãóðâàí áýýðèéí ãàçðûã òóóëààä èõ íààäìûí ãàçàð èðýâ.
Õýýð õàëçàí ò¿ìýí ç¿éëèéí ºí㺠áàéäàë, àãøèí äóó õîñîëñîí íààäìûí õ¿ðýýíýý àìüòàí
õ¿íèé áóæèãíààí, àãò ìîðüäûí äàâõèëäààíä õººð÷ øàíäàñ þóãàà ñîðèõ öàã áîëñíûã ìýäýæ
áèëýý. Èéíõ¿¿ íýã ºäºð íààäàìä ñîéñîí õýäýí çóóí ìîðüäûí äóíä ãàð÷ íààäìûí õ¿ðýýã
òîéðîí áàãà÷óóëûí ãèéíãîîëîõ õàíãèíàñàí ñàéõàí äóóã ñîíñîõäîî á¿õ áèå íü õºíãºð÷ øàíäàñ
øºðìºñ íü õºâ÷ëºí ÷àíãàðàâ. ×èõýíä äàññàí ìîíãîëûí ñàéõàí àÿëãóóí äîð òóã äàëáàà
íàìèðóóëñàí òîì õºõ àñðûí ºìí¿¿ð ä¿¿ëýí ãàðñíààñ õîéø ãàðààíû ãàçàð õ¿ðòýë àãñðàí
òýì¿¿ëæ î÷îîä ýðãýõ õîðìûã àëäàëã¿é öîìáîí äºðâºí òóóðàéãààðàà 纺ëºí ãàçðûã îãëî òàòàí
óóëûí áóãà àäèë õýä ñàéõàí äýãäýýä ò¿ð¿¿÷èéí õýäýí ìîðüäòîé çóóçàé õîëáîí àâëàà.

Èéíõ¿¿ áóñäûí òîîñîíä äàðàãäàõã¿é áîëñîí õîéíîî óÿàñàí õ¿¿õäèéí àÿûã äàãàæ õ¿÷
õÿìãàäàñõèéí õî¸ð æèã¿¿ðýýñ ìîðüä ñóãàðàí ãàðâàë õàçààð äàðæ õóðäëàí çýðýãöñýýð ãàçðûí
äóíä õ¿ðýõèéí àëäàä äàäñàí çàíãààðàà ãýíýò öîéëîí ãàð÷ îëîí ìîðüäîîñ òàñðàí îäîâ.
Õîéòîõ ìîðüäûí òºâºð㺺í óëàì óëàì õîëäîõûã ìýäýæ ÷èõýý õóëìàéëãàí, í¿äýý öàõèëóóëàí
ä¿¿ëñýýð õýäýí ìº÷èéí äàðàà íààäìûí ãàçðûí áàðààã õàðëàà. Òýãòýë õàæóó òàëààñ ãóðâàí
ìîðüòîí ãàð÷ èðñíèé äîòîð øèíý ýçýí íü áàéñàí áºãººä óðò òàøóóðàà äàëàéæ ïàðãèà äóóãààð
õàøãèðàí îéðòñîíä õàëçàí õýýðèéí äîòîð ãýíýò áàãòàð÷ õºë íü íóãàðàõ øèã áîëîâ. Ãýâ÷
áàðèàíû ãàçàð íýãýíò îéðòñîí áàéëàà. Ïàðãèà äóóò ýçýí íü äàâòàí øàõàæ ýõëýâ. Õîéòîõ
ìîðüäûí òºâºð㺺í îéðõîí áîëæýý. Õàëçàí õýýð õàæóóãèéí õ¿íä òàøóóðäóóëæ áàéñàí
óäààã¿é. Ãýòýë øèíý ýçýí íü ìóóõàé îðèëæ, á¿ä¿¿í òàøóóðààð çîî íóðóóãèé íü ãàì õàéðã¿é
æàí÷èâ. Õýýð õàëçàí õýðäõèéí öî÷ñîíäîî õýä ñàéí õàðàéãààä óðä õî¸ð õºëºº õóãà òàøóóëñàí
þì øèã ãîäðîéòîí óíàâ. ĺðâºí ìº÷ººðºº ãàçàð ñàìàðäàí áîñîõ ãýæ ç¿òãýñýí àâ÷ òîëãîé íü
äààãäàõã¿é áîëñîí áàéëàà. Õàæóóãààð íü õàðàéëãàí ºíãºðºõ ìîðüäûí õºëººð áîññîí óëààí
òîîñ äàðæ, ìàãíàé äýýðõ óëààí ñàð íü øîðîîíä õóòãàëäàæ õàð õºëñ àñãàðàí, õºõ ìàõ íü ÷è÷ðýí
òàòàëäàæ, í¿äíèé íü òóíãàëàã öýöãèéä ÖÓÑ õóðàëäàí èðýâ.

Õýýð õàëçàí àìü òýìöýëäýõ õ¿÷èí ýãøèí çóóð áàðàãäñàíûã ãàéõñàí ìýò óðò ñàéõàí õ¿ç¿¿
þóãàà ñóíãàæ õàìðàà ñàðòàëçóóëàí õºëñòýé íü çóóðàëäñàí óëààí øîðîîã òóðãèæ ÿäàí õýâòñýí
áºãººä ÷è÷èðõèéëýí áóé ÇÎÂÕÈÍ äîðîîñ íü òóíãàëàã õàð íóëèìñ ìýëòýãíýí ¿çýãäýæ áèëýý.
¨ÑËÎËÛÍ ÁÓÓÄËÀÃÀ
ĺ÷èí òàâàí îíû ãàíãèéí óëààí óíèàðò çóíû äóíäóóð þìñàí. ĺ÷èí òàâàí îí èõ äàéíû
ñ¿¿ë÷èéí í¿ðãýýí, ç¿¿í ºìíº ç¿ã õîøóóðàí íèñýõ àëñûí áºìáºãäºã÷èä, öýðãèéí õýýðèéí
ñóðãóóëèéí èõ áàãà áóóíû ÷èìýýãýýð ñýòãýë ç¿ðõíýý èòãýë ò¿ãø¿¿ð õàìòàä ¿ëäýýñýí áºãººä
ìºí òýð çóí öàã äàéí äàæíààñ áîëñîí íýãýí ÿâäàë, èäýð çàëóó íàñíû ààã îõèéã àãòëàí áàðüæ
àãñàí õ¿ëýýñèéã àëäóóðóóëñàí ãóíèãòàé àòëàà ñàéðàí ó÷ðàë òîõèîëäñîí íü ýä¿ãýý õîðèí æèë
ºíãºðñºí áîëîâ÷ èâ èëõýí òîâ òîäõîí õýâýýð áèëýý.

Îíîí ãîëûí äóíä áèåýð íóòàãòàé õàíãàé ç¿ãèéí èäýð õîðèí õºâ¿¿ä áèä öýðãèéí äàðãûí
ñóðãóóëèéí çóíû àìðàëòààð ãýðòýý áóöàæ ÿâëàà. ªíäºðõààíû ºðòººíººñ îðîéõîí ìîðäîöãîîæ
ñýìæèí ¿¿ëòýé öýãýýí öýíõýð òýíãýð, õºõ óíèàðò õºâ÷èéí óóëñ íü ãîéä ñàéõàí õàðàãäàõ
òºðñºí íóòãèéí ç¿ã äàâõèëäàí îäîõäîî ãóíäìàë ç¿ñòýé ºðòººíèé ìîðü, ãàíäìàë õóâöàñòàé
ºâãºí óëàà÷èéã ºðºâäñºí ÷ ¿ã¿é äýý. Óëààí õàëçòàé õàð ºìä, óëààí õ¿ðýýòýé ìàëãàé, óëààí
õºõ ºíãèéí òàíèõ òýìäýã, ìîðèí òîëãîé ñèéëñýí òîì ãóóëèí òîëüòîé á¿ñ çýðýã ¸ñëîëûí
õóâöàñòàé áèä õºäººíèéõºíä ñàéðõàí ãàéõóóëæ, ìîðü ìàë ¿ðãýýæ, ººðñäèé㺺 ãîéä ãàéõàí
óëñ ãýæ ñàíàæ ÿâæýý. Ãýð îðîíäîî ÿàðñàí õîðèí õ¿¿õä¿¿ä óíàà ìîðü áýëýí ãàðãàæ óëàà íýõíý
ãýäýã òóí ÷ ÿãã¿é. ªíäºðõààíû ºðòººíººñ ãàðñààð ìîðèíû àì òàòàëã¿é Äóëààíû áîñãî
ºðòººíä èðýâ.Òàéíû ãýðò áóóâàë ¿çýãäýýã¿é ãî¸ õóâöàñòàé öýðãèéí õ¿¿õä¿¿ä áèäíèéã àéëûí
áàãà÷óóë ãàéõàí øîõîîðõîí óãòëàà. Õýäýí ãýðèéí öààäàõ òîì öàãààí ãýðèéã ºðòºº äàðãûíõ
ãýíý. Óëàà÷ ìààíü òýäíèéõýýñ ãàð÷ èðýýä ìîðüäîî õîëáîõ çóóð,

Çà òàðõèã¿é áàíäè íàð ìèíü, ºíºº ÿâäàã ÷èíü ÷ ºíãºð÷ýý ãýæ á¿ð íýã áîëæ ãýñýí áàéðòàé
ºã¿¿ëýõýä áèä ÷ ºðòºº äàðãûã óíàà ìîðü äàðóé ãàðãà ãýæ òóëãàí øààðäàõààð î÷ëîî. Èõ òàâàí
õàíàòàé öàãààí ãýðèéí áèò¿¿ øèðäýã äýâññýí õîéìîð, áàðóóí ç¿¿í òàëûí óãàëçàí õàøëàãàò
îðíû ºìí¿¿ð òààíûí àéðàãíû òîñ íýâ÷ñýí õ¿ðýí óëààí öàðàéòàé õýäýí õèæýýë õàðöóóë
õ¿¿ðíýëäýí ñóóæýý. Ìÿíäñàí øàãëààñòàé îéìñ, íîãîîí ñàðüñòàé ãóòàë, ºíäºð çàõòàé öàãààí
÷èñ÷¿¿ öàìöòàé æèðâèéòýë èìýðñýí øèðâýý ñàõàë, öîõîí äýýð íü õºâ÷ëºí íèéëñýí ºòãºí õàð
õºìñºãòýé ñ¿ðëýã ýð ìºíãºí òîëüòîé õàð õèëýí æèíò¿¿ òîõîéëäîí ñóóãàà íü ãýðèéí ýçýí
áîëîëòîé áºãººä áèäíèéã äààí÷ òîîõ øèíæã¿é. Ò¿¿íèé àðûí õàíàíû òîëãîéä óðòàä ãýã÷èéí
øèéðòýé, äîðãîíû àðüñàí á¿ð õàäàã ÿíäàð óÿñàí õîò öýíýã òýðã¿¿òíýý óíæóóëñàí, äîëîîí
äýýã¿¿ð äîîãóóðã¿é èäýøòýé îíãîðõîé õàð áóõ áàéíà. Ãýðèéí ãîëä óðàí öîîëáîð óãàëçòàé
çóðãààí òîòãîò èõ ãàí òóëãà òóëñàí áºãººä àëõàí õýýòýé öàãèðàã äýýð íü «Ìÿíãàí ìàëòàí» ãýæ
àëòàí ¿ñãýýð ñèéëæýý. Ýíý á¿õ ÿíç áàéäàë íü ãýðèéí ýçíèé ñ¿ð õ¿÷èéã èëòãýí áèäíèé óóð
îìãèéã äàðæ àâëàà.

Òà íàð ÷èíü õºº ºðòºº õîîðîíä ìîðèíû àì òàòäàãã¿é ñ¿ðõèé äàðãà íàð þìàà. Ìîðü áàãòðààæ
àëáàë ÿàíà ãýæ õºìñ㺺 íóìûí õºâ÷ òàòàõ àäèë áîëòîë çàíãèäàí ºã¿¿ëýõýä íýã òîì õóëòàé
àéðàã ¿ç¿¿ëæ ñóóãàà ìóéõàð øàð õ¿í,

Ýíý îëîí ãåíåðàëóóäûã ÷èíü ÿàäàã õýðýã âý. ßíãèà òîõîéä ÷ ÿâóóëàëòàé áèø. Òîõèòîéãîîð íü
ìîðü òýðýã ãàðãàæ ºãíº áàéãàà äàà ãýæ äààæèãíàâ. Ǻâõºí ãî¸ëûí õóâöñààðàà ÷ áèø äàæíû
öàãèéí öýðýã ýðèéí ¸ñîîð áèåñýý èõ òîîæ ÿâñàí áîëîõîîð äóð ãóòàæ, àìðàëòûí õîíîã õóãàöàà
öººí, ñààäã¿é ºíãºð¿¿ë! ãýñýí àëáàí áè÷èãòýé, óëààí çàðòàé ãýõ çýðãýýð àì àìàíäàà
øóóãèëäàõàä ºðòºº äàðãà îëîí òàâàí ¿ãã¿é ìàðãààíûã òàñàëæ,
Çà øàëäàí áàíäè íàð ìèíü þó ÷ áîëñîí öàéíû ãýðò î÷èæ òàðàã èäýýä òàâòàé íîéðñ. ªã뺺 íýã
àðãà áîäú¸ ãýëýý.

Ýíý áàðäàì ñ¿ðëýã ýðèéã ÿàæ ÷ ÷àäàõã¿éãýý îéëãîñîí áèä òàéíû õàð ãýðò öóâàà äýâñýí
òýðèéëäýæ õºõ ï¿¿øèã áààãèóëàí òàðàã èðýõèéã õ¿ëýýöãýýâ. Òèéí áàéòàë òîì ìîäîí
õóâèíòàé þì äàìæèëñàí õî¸ð á¿ñã¿é õ¿ð÷ èðëýý. Íýã íü ñààëèéí òýðëýãòýé, ñààðèí õºëòýé
õºäººõ áàéðûí õ¿¿õýí, íºãººõ íü õàð äóðäàí äààøèíçòàé òîðãîí îéìñòîé õîò ÿíçûí àëõààòàé
õ¿¿õýí. պ人íèé õ¿¿õýí áèäíýýñ è÷èíã¿éðýí ãàð÷ îäîõîä õîòûí õ¿¿õýí ìîäîí õóâèíãààñ
ýëãýí òàðàã àÿãàëæ ãàðàâ. Áèä ãºëãºí íîõîä øèã õýë àìàà äîëîîöãîîí õ¿ðýýëæ ìàðèà ñàéò
íóðóó áèå íü ºíäºð ãýãýýíèé äàðü ýõýýñ äóòóóã¿é ãîîëèã, ç¿ñ öàðàí ýð¿¿ë ñàðóóë íü ÿìàð ÷ ºº
ñýâã¿é òýð õ¿¿õýíä í¿¿ð òàë îëîõûã ºðñºëäºí ýíý òýðèéã àñóóí øàëãààæ áàéç. Õ¿¿õýí ÷ ¿å
òýíãèéí õîðèí æóëäðàéã èëýðõèé ãîëæ øèëýí, ãîî ñàéõíàà áàõäàí ¿ç¿¿ëæ õîòûí ñóðãóóëèéí
ñóðàã÷ ºðòºº äàðãûí îõèí õîéíî çàëóó ýðñèéí ç¿ðõèéã ìààæèõ àðãàà îëæ ÿâàà í¿ãýëò
åðòºíöèéí «äàð ýõ» áîëîõîî íóóñàíã¿é. Òýãñýýð àð ãýð ð¿¿ãýý àìü òýìöýí ÿàð÷ áîñëîãî
ãàðãàõ õîëã¿é ÿâñàí áèä ýíý Äóëààíû ºðòººí äýýð ýëãýí òàðàã èäýýä õýä õîíîñîí ÷ õàìààã¿é
áîëæ îðõèäîã áàéíà.

Òýð øºíº ºðòºº äàðãûí îõèíûã øîõîîðõîí õýëýëöýæ ñ¿ðëýã ààâûí íü ãýðýýñ ñýìõýí ãàðãàõ
àðãà ñ¿âýã÷èëñýýð öýðýã çàíòàé áîë÷èìã¿é áàãà÷óóëûí ¸ñîîð íýãýí èíýýäýìò øèéäâýð ãàðãàâ.
Òýãñýí õîéíî òàéíû õàð ãýðýýñ ãàðöãààæ àéëûí íîõîä ÿðãèóëñààð ºðòºº äàðãûí ãýðèéí îéð
î÷èæ õàìãèéí çîðèãòîéä òîîöîãäîõ íýãíèéõýý õîðûã ìàëòàæ ãàðñàíä òýð ìààíü þóíààñ ÷
áóöäàãã¿é õ¿í áîëæ ãýðèéí õàÿà ðóó ãýòýæ î÷îîä õàíàíû í¿äýýð ãàðàà øóðãóóëàí òýìòýð÷,

Õ¿¿å, õ¿¿å, Ãàðààä èð, ãàðààä èð ë äýý ãýâ. Áèä þó áîëîõûã õ¿ëýýæ àìüñãàà äàðàí áàéâ.
Òýãòýë ÷ õýðýã áèøäýæ íºãºº íºõºð ìààíü

Åî, ¸î, ãàð ãàð! ãýæ ìóóõàé îðèëîâ. Áèä ÷ ¿õýð ìàë ¿ðãýýæ óíàãàíû çýëýíä òàâàðöàãëàí óì
õóìã¿é ã¿éëäñýýð òàéíû ãýðò õîðãîäîæ öààø þó áîëîõûã õ¿ëýýí áàéòàë íºãººõ ìààíü
óóõèëñààð ã¿éæ èðýýä,

¯õñýí ìóó ãºëºãí¿¿ä õ¿í áàðèãäàæ áàéõàä õàÿàä çóãòàíà ãýíýý ãýâ

Òýãýýä ÿàâ? ãýñýí ÷èíü

ßàõ þó áàéõ âý, ãàðàà õóãà ìóøãèóëëàà. Ìóó çîëèãíóóäûí òóðñàãûã õóóëààä òýìýýí òýðãýýð
ÿâóóëíà ãýæ áàéíà ãýõýä,

Óðüäààð ñàõëûã íü áàðüæ ¿çýýã¿é õîõü ÷èíü çýðãýýð øîîëæ õºõðºëäñººð òýð øºíº áàðàã
óíòàëã¿é ¿¿ð öàéëãàâ.

Áèäíèéã òýìýýí òýðãýýð ÿâóóëàõ þì ãýæ äààí÷ áîäñîíã¿é. Ãýòýë ºðòºº äàðãà õýëñýí ¿ãýíäýý
ýçýí áîëæ ºã뺺 íàðíààð ãóðâàí òýìýýí òýðýã çýõýýä àéìàã îðîõîîð àðèëæ ºãñºí áàéëàà.
Òèéíõ¿¿ áèä òýìýýí òýðãýýð Áóÿíò õýìýýõ õîëûí ºðòºº õ¿ðýõýýñ ººð àðãàã¿é áîëæýý.
Òàõèéñàí õºõ ãýäýñòýé í¿öãýí àòíóóä àì àíãàéí ñàëõèäàæ àëñûã øèðòýí ààæèì òàéñàí
àëõàõäàà õèãýýñ íü õîëõèñîí ìîäîí 캺ð ÿéæèãíàí õÿõòíàõ ÿìààí òýðýãíýý øàâààðàëäñàí
óëààí àëàã àìüòäûã ãàéõàõ àäèë õààÿà òîëãîé ýðã¿¿ëýí õàðíà. Òýð ºäðèéí õàëóóíûã õýëýõ ¿¿.
Çàìûí õàãàñò íýãýíò òýñâýð àëäàöãààí ñóðàí á¿ñýý òàéëæ òýìýýí¿¿äèéã ãóÿäàí
õàøãèðàëäàõàä ºâãºí óëàà÷ àðãà áóþó æîíæóóëàí ÿâàâ. Ãýòýë äóíä òýðýãíèé òýìýý áóðàíòàãàà
òàñëàí äýðñ ñîíäóóë äóíäóóð òàâàðãàí òóéëæ óëààí õàëçòàé «ãåíåðàëóóäûã» òàëààð íýã
öóâóóëàí ýöýñò íü ÿìààí òýðýãíèé ÿéæãèé 캺ðèéã ÿéðàí áîëãîæ îðõèëîî. Ýý äýý áèä ìºí ÷
áóë÷èìã¿é ÿâæ äýý.

Áèä ààâ ýýæ, àìðàã ñàäàíäàà àÿòàé ñàéõàí àìðààä íàéìàí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð íýãýí çýðýã ìîðäîæ
ìºí ë óëààí òîîñ ìàíàðãàí óíäóé ñóíäóé äàâõèëäñààð Äóëààíû ºðòººíä èðýâ. Ýíý óäàà
øèð¿¿í ààøòàé ºðòºº äàðãààñ õàðèóãàà àâàõààð õàòóó øèéäñýí áàéëàà. Íàð æàðãàæ áàéõ ¿åýð
óñàí õóëãàíà áîëñîí ìîðüäîî óÿàí äýýð íü òàòàæ áóóöãààí öºìººðºº ºðòºº äàðãûí ãýðò îðîâ.
Ãýòýë ãýðèéí ýçýí óé ãàøóóäàëä äàðàãäñàí ÿíçòàé öàðàé áàðàéëãàí ñóóæýý. Îõèí íü îðíûõîî
óðä áóðóó õàðæ ñóóãààä õóâöàñ õóíàðàà âààäàíä áîîæ, ýõ íü ýðýãíýãèéí õàæóóä õîíèíû øóóç,
ààðóóë, áîîðöîã çýðýã õ¿íñíèé þì ÿíçàëæ ñóóíà. Ãýðò áàéãàà ººð õýäýí õ¿í ÷ ãóíèã ãóòðàëûí
áàéäàëòàé àæýý. Ýë áàéäàë áèäíèéã ýðõã¿é íñìõðóóëàâ. Ãýðèéí ýçýí 纺ëºí í¿äýýð õàðæ,

Çà õ¿¿õä¿¿ä ìèíü ñàéí ÿâæ áàéíà óó? ãýõýä,

Ñàéí, ñàéí ãýöãýýæ

Ñóóöãàà ãýõýýð íü õàÿàãààð ò¿ëõýëöýí ñóóâ.

Õ¿¿õä¿¿äýä óíä õèéæ ºã! Áàéãàà ìîðü ýìýýëýý ãàðãààä ÿâóóëúÿ. Ñóðãóóëüäàà ÿàð÷ ÿâàà
áàéëã¿é. Ìèíèé õ¿¿ ààâûíõàà ýìýýëèéã ãàðãàí òîõîîðîé. Òýãýýä ýäýíòýé ÿâíà áèç ãýõýä ãýðò
áàéñàí ºðòºº÷èíã¿¿ä óâàí öóâàí ãàðöãààâ. Ýíý óäàà èéì àìàðõàí öóâàà çàëãàæ ºðòºº äàðãûí
îõèíûã äàãóóëàí ÿâàõ áîëñîí õèéãýýä ãýð õîòëîîð óé ãàøóóäàëòàé ºàéãààã ãàéõàöãààí àíèð
÷èìýýã¿é áàéâ. Äóëààí õàéðõàíû ºðíº øèë äýýð ¿äøèéè öàãààí ãýãýý òàñðàí àõóéä
ìîðäîöãîîæ ºðòºº äàðãûí îõèíûã äóíäàà õèéãýýä áóöàõ øóâóó ìýò çýë òàòàí îäîâ îî. Íàäàä
äýýñýí äºðººòýé ºãºð ÿíãèà òîõñîí, øîäîí ñ¿¿ëòýé, ö¿äãýð ãýäýñòýé õºãøèí ã¿¿ äàéðàëäñàí
áîëîâ÷ ºðòºº äàðãûí ãî¸ îõèíòîé äºðºº õàðøóóëàí ÿâàõàä ýìíýã ç¿ðõ øàðõèðàí áóëãèëæ,
èäýð áèåèéí ãàë õàëóóí öóñûã ýðã¿¿ëýí áóöàëãàí õººæ, ñýòãýë ñàíààã õºðâ¿¿ëýí õºäºëãºæ
áàéëàà. Äóëààíû äàâààí äýýð ãàð÷ èðýõýä íýãýíò õàðóé á¿ðèé áîëæýý. Òýðòýý äîð òýíãýð
ãàçðûã çààãëàí ªíäºðõààíû ãýðýë ÿðàëçàíà.

- Àéìàã, àéìàã õàðàãäëàà! Îäîî ÷ äàâõèàä áóóíà ãýëöýí ìîíãîë õ¿íèé çàíøèë ¸ñîîð äàâààí
äýýð àçíàâ. Òýãòýë ãýíýò ãàçàð äýëõèé õîòîñõèéí äîðãèæ, ìîðüä õîëáè ¿ñðýí äàðàà÷èéí
ýãøíýý àÿíãà íèðãýõ àäèë èõ ÷èìýý í¿ðãýëýí ìàø ºíäºðò õýäýí àðâàí ãàëò áºìáºã äýëáýð÷
õàðàãäàâ.

Þó âý? Þó áîëîâ? Àãààðûí èõ áóó áóóäàæ áàéíà ãýëöýí ñàíäàðöãààæ áàéòàë óëààí, íîãîîí,
øàð ºíãèéí ïóóæèí öàöðàí ãýðýëòýâ.

¨ñëîëûí áóóäëàãà, ¸ñëîëûí áóóäëàãà áîëæ áàéíà! Äàéí äóóñæýý! ãýýä óðàé õàøãèðàëäàí
óõààí æîëîîã¿é äàâõèöãààëàà.

Áè ºðòºº äàðãûí îõèíîîñ õîöðîõã¿éã õè÷ýýí ¿éëýýð íîãäñîí õºãøèí ã¿¿ã ñóðàí á¿ñýýðýý
áàðóóí ç¿¿íã¿é ãóÿäàæ ÿâëàà. Òýãòýë íºãºº ìóó äýýñýí äºðºº òàñàð÷ ÿíãèàíûõàà á¿¿ðýãíýýñ
õàëüò ø¿¿ðýýä áèåý òàòàæ ÷àäàëã¿é ÿâæ ºã뺺. Öóëáóóðòàà ÷èðýãäýí óðóó ãàçàð õýä ºíõðººä
áîñòîë íºõºä ìààíü óðàé õàøãèðàëäñààð àëãà áîëîâ.

Õ¿¿å ìîíäèíóóäàà õ¿ëýýãýý÷! ãýæ öóõàëäàí õàøãèðòàë ºðòºº äàðãûí îõèí ìîðèî òàòàæ
èðýýä:

ßàâ? ãýõýä íü

ßàãàà ÷ ¿ã¿é. Àçã¿éäýõýä íýã ìóó ÿíãèà òààðñàí íü äºðºº òàñðààä ãýæ «Çà òà íàð ÿâæ ë áàé.
Áè ÷èíü õàðèí ÿíãèà òîõñîí áèø àÿòàéõàí îé÷ëîî. Àìàà áàðèõ áèé òà íàð» ãýæ õàðààí äýýñýí
äºðººãºº çàëãààä ìîðäîæ õ¿¿õýíòýé çýðýãöýí àëõóóëàâ. Àãààðûí èõ áóó í¿ðãýëýí õàâðûí
øºíèéí îäîò òýíãýðò ãàëò ñóìàà òóðãèíà.

Èíãýýä äàéí äóóñæýý. Íýã ìóó àõ ìèíü ò¿ð öýðýãò ÿâñàí þìñàí. Îäîî ýðãýæ èðíý äýý ãýòýë
õ¿¿õýí ãýíýò õàìàã áèå àëäðàí íàéãàæ íàìàéã ò¿øýýä,

Àõ ìèíü, àõ ìèíü, ìèíèé àõ ýðãýæ èðýõã¿é... ãýæ èõýð òàòàí óéëàâ. ªðòºº äàðãûí ãýð õîòëîîð
ãóíèã ãóòðàëä äàðàãäñàíû ó÷èð ýíý áàéæýý. Òàâàí æèë ¿ðãýëæèëñýí èõ äàéí ýíý åðòºíöèéí
òàâàí òèâ òàâàí äàëàé ¿ëýìæèéí èõ îðîí çàéã ¿õëèéí õàð ñàëõèàð ñ¿éð¿¿ëýí ºíãºð÷ýý.

Àõ ìèíü! Õººðõèé àõ ìèíü! Áè ãàíöõàí àõòàé þìñàí...

Äàéí äóóññàíû ¸ñëîëûí áóóäëàãà í¿ðãýëýí îëîí ºíãèéí ïóóæèí öàöðàí ãýðýëòýíý.

- ßàÿ ãýõýâ äýý. Îëîí ààâûí õ¿¿ ãýðòýý áóöàæ èðýýã¿é. Äàéí ¿ðãýëæëýýä áàéâàë áèä ÷ ãýñýí
ÿàõ áàéñàí þì ãàæ ÿíãèà òîõñîí ÿäóó õºâã¿¿í áè õ¿¿õíèé áèåèéã ò¿øýýä õàöàð äýýã¿¿ð íü
óðñàõ á¿ëýýí íóëèìñûã àëãààðàà àð÷èæ àðãàäàí ýíõðèéëýí ÿâàõàä àãààðûí èõ áóóíóóä íèð
íèð õèéæ, àìðàãèéí ç¿ðõ ò¿ã ò¿ã öîõèëîíõîí áàéñàí ñàí.
ÎÃÎÒÍÛ ÍYÕÝÍ ÄÝÕ ÑÓÂÄ
Íî¸í Êîíðàä Ôîí Áóðãåí òîìîîñ òîì òàâõàéòàé àòëàà èõ ë òóðü ìóóòàé ÷ºðãºð óðò õºëºº
áè÷ãèéíõýý øèðýýí äîîãóóð æèéæ ìºë÷ãºð õàëçàí äàãçàà 纺ëºí ñàíäëûíõàà ò¿øëýãò íààãààä
í¿äýý àíèâ.

«Ýíý óäàà ÿìàð õ¿¿õýí ò¿ð¿¿ëýõ áîëîî? ͺ㺺 Ãàìáóðã õîòûí á¿æãèéí õ¿ðýýëýíãèéí
Ìîíèêà ãýã÷ öàðàé ìóóòàé áîëîâ÷ ñàéõàí õºëòýé õ¿¿õýí íýãýíò õóó÷èð÷ýý. Á¿æèã õèéõäýý
äààí÷ ñàéõàí õºäºëäºã õ¿¿õýí ø¿¿. ׺òãºð àëãàäóëìàðûí õºëèéã» ãýæ áîäîîä ìèøèäõèéí
èíýýìñýãëýæ ¿ñëýã áîãèíîõîí õóðóóíóóäààðàà øèðýýãýý òîíøèõîä øàëçíû ÷èíýýí áàäìààðàã
øèãòãýýòýé òîì àëòàí áºãæ íü ãÿëñõèéâ.

«Îäîî Äîðòìóíä, Ýññåí, Ãàìáóðãèéí èõ áàÿ÷óóä ñîíãîæ àâñàí îõèäûíõîî òºëºº äýí÷èí
òàâüæ, á¿æãèéí õ¿ðýýëýíä òýäíèéã õàðààä õàìàã áèå íü õàëóó øàòàæ áàéãàà. Òà íàðûã óó!
Àìààð ÷èíü øîðîî ºìõ¿¿ëíý äýý.Ýíý õºãøèí Áåðëèíä ººäòýé õ¿¿õýí ÷óõàã áîëæýý. «çà ÿàõ âý
ÿìàð ÷ äàãèíààñ ºº ñýâ îëæ áîëíî. Êîíðàäûí ñýòãýë ÿìàðõàí ÷èâýëò ýì òîõèðîõûã òà íàð
ìýäýõã¿é» ãýæ äîîä óðò õºëºº òàòàæ í¿äýý íýýâ.

«Øèíý öàãèéíõàí» õýìýýõ îëçòîé áºãººä áàðóóí Áåðëèíèé òîì õýâëýëèéí ãàçðûí ýçýí
ÿçãóóðò Êîíðàä Ôîí Áóðãåí áàÿä íî¸äûí äóíä ýìñèéí ¿çýñãýëýí ãîîã íýâòýðõèé ìýääýã õ¿í
ãýæ àëäàðøæýý. ̺í ýìñèéí ¿çýñãýëýíã ýä ìºí㺠áîëãîæ ÷àääàãààðàà óëàì àëäàðòàé áèëýý.

Øàìïàí äàðñààð õîäîîäîî ýðõë¿¿ëæ, ñàéõàí õ¿¿õíýýð í¿ä õóæèðëàæ, öàã çóóðûí õîîñîí
öýíãýëä ìàíñóóðàí òàøóóðàã÷ èõýñ äýýäýñ Ôîí Áóðãåíèé òýðõ¿¿ àâüÿàñ ÷àäâàðûã òýíãýðò
ãàðòàë ìàãòàí ñàéøààäàã àæýý.

Íàñ ñ¿¿äýð çóóíû õàãàñààñ õàëüæ òîëãîé äýýð íü òîîòîé õýäýí ¿ñ ¿ëäñýí àâ÷ ýìñ îõèäûí
õ¿ðýýëýíä óðò õºëºº ÷èð÷ ÿâàõäàà ñýòãýë íü ãàíö óóæèðäàã õ¿í, «øèíý öàãèéíõàí» õýìýýõ
ñýòã¿¿ë ñàíàà÷ëàí ãàðãàñíûãàà íèéãìèéí ºìíº ãàâüÿà áàéãóóëñàí ãàéõàìøèãò õýðýãò
òîîöæýý. Ò¿¿íýýñ îëñîí îëç àøèã íü òîéìã¿é. Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë äàðààëàí áàðóóí Ãåðìàíû
ýðõýì ¿çýñãýëýíò ýìñèéã øàëãàðóóëàõ íààäàì ãýã÷èéã çîõèîæ òèéíõ¿¿ ò¿ð¿¿ëñýí õ¿¿õíèé
ãýðýë çóðãèéã ýëäýâ ýòãýýä áàéäëààð ýõýýñ òºðñºí ÿíçààð íü ñýòã¿¿ëèéíõýý àð ºâºðò îëîí
ìÿíãàí õóâü äàðìàëäàí òàðààæ æèðèéí ÿâäàë õ¿íèé ¸ñîíä ñýòãýë ñàíàà õàíàõã¿éä õ¿ðñýí
çàâõàé çàéäàí õºðºíãºòýé áàÿ÷óóä áîë÷èìã¿é ýòãýýäèéí í¿äèéã õóæèðëàæ òà÷ààëûã õºäºëãºí
îëç àøèã îëñîîð àæýý.

Îäîîãîîñ õýä õîíîãèéí ºìíº ýìñèéí ¿çýñãýëýíã øàëãàðóóëàõ ýýëæèò íààäàì óðàëäààí
çàðëàñàí òóë òèéíõ¿¿ áàéí áàéí óðò õºëºº æèéæ í¿äýý àíèõäàà þóã ¿çýæ þóã ìºðººäºæ
áàéãààã òààâàðëàõ áýðõã¿é.

...Áàðóóí Áåðëèí ýíý åðòºíöºä ò¿ãø¿¿ð òºð¿¿ëæ áàéãàà íýã ãîëîìò . Ýíä áàðóóí ç¿ãèéí
òàðõèã¿é ýòãýýä¿¿ä àìüñãààëàõ ìº÷ á¿õíýý ìºí㺺ð òîîëäîã çàëüõàé áàÿ÷óóä õóóðàí
ìýõëýã÷èä, õîðëîí ñ¿éòãýã÷èä, ÷èìýý øóóãèàí äýãäýýã÷èä, èõ çàìûí äýýðýì÷èä, õóìñàà
íóóñàí ôàøèñòóóä çýðýã ç¿ñýí ç¿éëèéí àìüòàí öóãëàð÷ýý.

Êîíðàä Ôîí Áóðãåí ººðèé㺺 óëñ òºðèéí áàðîìåòð ãýæ ¿çýõ áºãººä áàðóóí Áåðëèíèé
öýíãýëèéí ãàçàð, èõ áàãà çî÷èä áóóäàë, ýìñèéí õ¿ðýýëýíãýýð õýñ¿¿÷èëæ òýðõ¿¿ ç¿ñýí
ç¿éëèéí àìüòíû ¿ã ÿðèà ÿíç áàéäëûã ñýì òàãíàæ õýðýãòýé öàãò õîøóó íýìæ, ¿çýë ñàíààíä íü
îí òààëàãäâàë õàéð øàí õ¿ðòýýæ ÿâäàã çàíøèëòàé. Ýíý îðîé Áóðãåí «Êåìïåíñêèé» õýìýýõ èõ
çî÷èä áóóäëûí ãàçàð î÷èõîîð ÿâàâ. Òýð ñ¿¿ë÷èéí ìàÿãèéí «Îïåë» òýðýãíèéõýý æîëîîã õààø
ÿàø áàðüæ 纺ëºí ñóóäàë äýýð èõýìñãýýð ãýäèéæ çóçààí óðóóëàà ÿðâàéëãàí «Èäýðõýã» äóóíû
àÿ èñãýð÷ ÿàðàëã¿é ÿâëàà.

«Êóðôóðñòåíäàì» áóþó ÿçãóóðòíû èõ ÷ºëºº õýìýýõ ºðãºí ãóäàìæààð áàðóóí ç¿ãèéí îðîí
á¿õíèé òàíèõ òýìäýãòýé ýðýýí ìÿðààí èõ áàãà òýðýã ñ¿ëæèëäýí, õóäàëäàà, äýëã¿¿ð, ¿çâýðèéí
ãàçàð, çî÷èä áóóäàë, áàÿ÷óóäûí îðä õàðø áàíê àëáàí ãàçðóóäûí ãýðýëò õàÿã, ýìýãòýé÷¿¿äèéí
õºõíèé

äàðóóëãààñ ýõëýýä Áàâàð íóòãèéí öàãààí äàðñ òýðã¿¿òýíã òýíãýð áóðõàíòàé öàöóóëàí ìàãòñàí
íåîí çàðëàë ç¿éë á¿ðèéí ºí㺺ð ñîëîíãîðîí á¿æèãëýíý.

Àìðàãëàõèéí öàã äýýð îð÷ëîíã óìàðòäàãèéí òýìäýã áîëîõ õîíãîð øàð ¿ñýý çàäëàí
íàìèðóóëæ, áýëõ¿¿ñýý òàõèéòàë òàòààä ºâäºãíººñ íü äýýø õàëõëàõ òºäèéõºí áàíçàë ºìñººä
ãîäãîíîëäîæ ÿâàà çàâõàé õ¿¿õí¿¿äèéí õîéíîîñ õàâ÷èã ìàëãàé õîéíîîñ õàæóóëäóóëæ òàâüñàí
àì õàëàìöóó àìåðèê öýðã¿¿ä ºëñãºëºí õýðýý øèã ãóàãàëäàæ ÿâíà. Ýíý á¿õýí Ôîí Áóðãåíèé
í¿äýíä õýòýðõèé æèðèéí áºãººä º÷¿¿õýí ÿâäàë òóë îãòõîí ÷ ¿ë îéøîîíî.

«Êåìïåíñêèé» çî÷èä áóóäëûí ºíäºð öîíõíóóäààñ ãýðýë öàöàð÷ öýíãýëèéí òàíõèìä æàç
õºãæìèéí ýõ çàõã¿é øóíàëò äóó ñîíñîãäîíî.Ôîí Áóðãåí çî÷èä áóóäëûí ãîë õààëãààð îðæ
èðýýä àëòàí ñàà õóàðòàé ¸ñëîëûí õóâöàñò çàëóó õààëãà÷èíä ìàëãàéãàà øèäýæ ºãººä ,çóóøíû
òàíõèìûí ãîë øèëýí õààëãûã îìîãòîéõîí ò¿ëõýæ îðîîä , òàíèõ òàíèõã¿é õ¿ì¿¿ñ òèéø ¸ñûí
òºäèé ìýõýñõèéí ìýíäëýýä ãàíöààðàà øèðýýíä ñóóâ.

Áàðàà ñ¿ðèéã íü àíäàõã¿é áîëñîí ¿éë÷ëýã÷ ò¿¿íèéã óäààí õ¿ëýýëãýñýíã¿é.

Á¿æãèéí õ¿ðýýëýíä áàðóóí Áåðëèíèé öóóòàé õ¿¿õí¿¿ä ºäèé íü öóãëàð÷ýý. «Øèíý

öàãèéíõàí» ñýòã¿¿ëèéí õóóäñàíä ¿çýñãýëýíò í¿¿ð öàðàé, áèå öîãöîñíûõîî õºðãèéã õýâë¿¿ëýõ
çàâøààíûã õ¿ñýã÷èä òýäíèé äîòîð áàñ áóé.

̺í áàðóóí Áåðëèíèé ºí㺠¿çýìæ íü áîëñîí àìåðèê, ôðàíö, öýðãèéí äàðãà íàð, áàÿí ýçäèéí
õºâã¿¿ä, ºíäºð òýì¿¿ëýã÷ äóíä÷óóä òýäãýýð ñàéõàí á¿ñã¿é÷¿¿äèéã ýýðýí òîéðîí áàéíà.

«Ðîê-í-ðîëë» ãýã÷ ñýòãýëèéã ãèæèãäýæ òàðõèéã ìàíñóóðóóëàã÷ øóíàëò á¿æãèéí õºãæèì

ýãøèãëýõýä àðõè äàðñàíä àì õàëàìöñàí òýð õ¿ì¿¿ñ ìºí ë öàðàé óëàéæ í¿ä áóëèíãàðòñàí
¿çýñãýëýíò ýìñ îõèäûí áýëõ¿¿ñýýð òýâðýí àâ÷ õºãæìèéí àÿ ò¿ðãýñýõ¿é ë¿ãýý õ¿¿õí¿¿ä ñàà
ºâ÷èíä äàéðóóëñàí ìýò ÿçàâ òàòàâ õèéæ õºë ãóÿà ãÿëàëçóóëàí, óóö íóðóóãàà õºäºëãºõ áºãººä
ýðýãòýé÷¿¿ä íü òýäíèé áèåèéí èë÷èé ìýäðýõèéí òóëä è÷ã¿¿ðã¿é íààëäàí í¿äýý àíüæ, ø¿äýý
çóóõ àæýý.

Êîíðàä Ôîí Áóðãåíä ýíý á¿õýí áàñ ë æèðèéí óéòãàðò ÿâäàë ìºí.Öàã ¿åýñýý ò¿ð¿¿ëæ ÿâàà
ñî¸ëò èõò õ¿íèé ñýòãýëèéã àìüäàðëààñ èõýýõýí ãàæóóä ýòãýýä ñîíèí ÿâäàë ñàÿ õàíãàæ ÷àäíà
ãýæ ¿çäýã Áóðãåí øèã õ¿íä þì á¿õýí õóó÷èð÷ ,¿åý íýãýíò äóóñãàñàí ìýò ñàíàãäàíà. Áóðãåí
Ôðàíö ãàçðûí õàòóó äàðñ áàëãàæ ÿðâàéãààä ÿäàõäàà çîðèãòîéõîí õºäºëäºã õ¿¿õýí ÷ àëãà
áîëæýý. Ñàéõàí õ¿¿õýí îëíî ãýäýã ã¿í äàëàéí ¸ðîîëîîñ øèðõýã ñóâä áýäýð÷ îëîõîîñ áýðõ
áîëæýý ãýæ ýãä¿¿öýí áîäîîä øèðýýí äýýð õýäýí ìàðê øèäýýä èõýìñãýýð ãàð÷ îäîâ.

Òýðýýð òýðãýíäýý î÷èæ ñóóãààä ÷óõàì õààøàà ÿâàõàà ìýäýõã¿é íýã õýñýã áîëîîä, õîòûí çàõàä
ãàð÷ «ãºðºº õèéõýýñ» äýýð þìã¿é ãýæ øèéäýâ.

Áåðëèíèé çàõ øèã òèéì õàðàíõóé ãàçàð ñîíèí ÿâäàë òîõèîëäîæ ìýäíý. Áóðãåí õîòûí çàõûí
íýã ãóäàìæíàà õ¿ð÷ çóóøíû ãàçðóóäûí õàÿãèéã õàðæ ÿâàâ. «Óëààí òîòü» ÷ ãýíý ¿¿ «Ïåïå» ÷
ãýíý ¿¿ ãýðýë öàöàð÷ öýíãýëèéí òàíõèìä æàç õºãæìèéí ýõ çàõã¿é àäàãëààä ë íýð íü õ¿ðòýë
ñàíààíä òààðàõã¿é. Ãàçðààñ ¿ðãýëæ öîíõòîé íàâòãàð áàéøèíãèéí ¿¿äýí äýýð «Îãîòíû í¿õ»
ãýñýí íåîí áè÷èã ÷ºòãºðèéí ãàë ìýò ñ¿¿ìýëçýíý. «Î÷èæ î÷èæ îãîòíû í¿õ ø¿¿. ßìàðõàí
îãîòíóóä áàéäãèéã îðîîä ¿çüå áàéç.» Ôîí Áóðãåí òýðãýý öîíõíû äîð òàâèàä íàìõàí õààëãààð
íü îðîõäîî ìàëãàéãààðàà òîòãû íü ø¿ðãýæ õàðààë òàâèâ. Íàâ÷èí òàìõèíû ºìõèé óòàà ä¿¿ðñýí
äàâ÷óó ºðººíèé íýã áóëàíä ìóó ñýæèã òºð¿¿ëìýýð öàðàéòàé õýäýí õ¿í øàð àéðàã óóæ ã¿íãýð
ãýíãýð ÿðèëöàíà.

Çóóøíû ãàçðûí ýçýí áîëîõ óñíû çàìàã ìýò óñãàë íîãîîí í¿äòýé á¿ä¿¿í øàð õ¿í ¿çòýë ºíäºð
ÿçãóóðò çîðèí ìîðèëñíûã ìýäýæ ã¿íýý ìýõèéí ¸ñëîîä,

Ëîëèòàà! Íî¸íòîíä ¿éë÷èë ãýæ õàøãèðàâ.

Ëîëèòà íü õàæóóãèéí ºðººíººñ ÿàðàí ãàð÷ èðýâ. Ôîí Áóðãåí àäòàé õºõ í¿äýýðýý òýð çàëóóõàí
á¿ñã¿éã õºëººñ îëãîé õ¿ðòýë àæèãëààä «ýíý ÷èíü õàðèí õººðõºí îãîòíî øèâ. Ñîíèí õýðýã
áàéíà. Õººðõíººð áàðàõã¿é á¿ð ñàéõàí ÷èâýëò ¿¿ äýý» ãýæ áîäîîä òàñ õàð ºíãºòýé õóó÷èí
òîðãîí öàìöíû öààíà ¿ë ìýäýã ãýðýëòýí òºâèéæ áàéãàà Ëîëèòûí õºõºí äýýð õàðààãàà
òîãòîîâ.

Ëîëèòà Ôîí Áóðãåíèé õ¿éòýí õºõ í¿äíýýñ äàëüäàð÷ äîîøîî õàðààä

Íî¸íòîí, òà þó çàõèõ ñàí áîë? ãýâ.

Îãîòíî ìèíü, ýíý í¿õýíä ÷èíü ôðàíö äàðñ áàéäàã áîë íýã æ¿íç àâààä èð! ãýõýä Ëîëèòà ýðãýæ
ÿâàâ.

Áóðãåí ò¿¿íèé óÿõàí õºäºë㺺íò íóðóó áèå, ÷èéðýã áóë÷èí íü ¿ë ìýäýã ã¿ðâýëçýæ áàéãàà
öýâýðõýí õºëèéã õàðààä ìóøèëçàí òàìøààëæ,

ßðèàí àëãàà! ¨ñòîé ë îãîòíû í¿õýí äýõ ñóâä ìºí áàéíà ãýæ áóâòíàâ.

Ëîëèòà æèæèã òîñãóóð äýýð áîëîð æ¿íçòýé àðõè áàðèàä ýðãýæ èðýâ. Ôîí Áóðãåí ò¿¿íèé
ººäººñ ýðýý öýýðã¿é øèðòýíý. «Óðóóëûã íü õàðàà÷! ×èâýëò ÷èíü ¿íýõýýð Ìîíèêà Ëèçà ìºí
áàéíà ø¿¿!»

Îãîòíî ìèíü ÷è Ìîííà Ëèçà ìºí! ×è áîë ¸ñòîé îãîòíû í¿õýí äýõ ñóâä áàéíà äàà...

Ëîëèòà ò¿¿íèé ¿ãèéí ó÷ðûã îéëãîæ ÿäàí,

Þó ãýñýí ¿ã âý? íî¸íòîîí ãýõýä Ôîí Áóðãåí ¿ã äóóã¿é ãàðààñ íü òàòàæ õàæóóäàà ñóóëãààä,

Çà õºº ÷è á¿¿ ãîäãîíîîä áàé. Áè ýìñèéí ¿çýñãýëýíã ìýääýã õ¿í ø¿¿.

Íî¸íòîîí, áè òàíû ¿ãèéã îéëãîõã¿é áàéíà.

Îéëãîõã¿é áàéíà óó? Òà íàðûí óõààí åðººñºº áîãèíî, òýð ÷ ÿàìàé. Çà õºº ÷è íî¸äûí õàòàãòàé
íàð øèã áàÿí òàðãàí àìüäðàõ äóðòàé þó?

Áè... áè ìýäýõã¿é...

Íýð ÷èíü õýí áý?

Ëîëèòà

— 3à õºº. Ëîëèòà ÷è áîë ¿íýõýýð îãîòíû í¿õýí ñóâä áàéíà. Áè ÷àìàéã ýíý í¿õíýýñ ÷èíü
ãàðãàæ øóíàëò îëíû ºìíºõ ºíäºð òàâöàí äýýð òàâüÿ. Òýð øóíàëòàíãóóä ÷àìàéã õàðààä ø¿ëñýý
çàëãèõ áîëíî.

Íî¸íòîîí, áè àæëàà õèéå äýý.

Áàéç! Áè ÷àìä ó÷ðûã óõóóëæ ºãüå. ×è «Øèíý öàãèéíõàí» ñýòã¿¿ëèéã ¿çñýí ¿¿?

Yçñýí

ÒÝÃÂÝË áè òýð ñýòã¿¿ëèéí ýçýí ýðõëýã÷ Êîíðàä Ôîí Áóðãåí ãýã÷ áàéíà. Ìàíàé ñýòã¿¿ëèéí
ãàçàð áàðóóí Ãåðìàíû ýðõýì ¿çýñãýëýíò ýìñèéã øàëãàðóóëàõ óðàëäààí çàðëààä áàéíà. Áè
÷àìàéã òýð óðàëäààíä ººðèéíõºº ºìíººñ òàâüÿ. Áàéç! Äóóã¿é áàé! ×è äîðîéõîí àìüòàí ÿìàð
¿çýñãýëýíòýéãýý ìýäýõã¿é áèç.

Îãîòíî ìèíü áîäîî÷! Ò¿ð¿¿ëñýí õ¿¿õýíä áèä äîð õàÿàä ò¿ìýí ìàðêèéí øàí ºãíº. ×è ¸ñòîé
äýýã¿¿ð ã¿éäýëòýé, äýðãýäýý øèâýã÷èíòýé ã¿íæ øèã àìüäðàõ áîëíî. Çà òîõèðëîî ø¿¿. Îëîí
¿ã áàéõã¿é! Ìàé ìèíèé õàÿã ýíý áàéíà.

Ìàðãààøíààñ ÷è Áåðëèíèé äýýä çýðãèéí çî÷èä áóóäàëä ñóóõ áîëíî. Õóâöàñ õóíàðûã ÷èíü áè
áýëòãýíý.

Ñóâä ìèíü ÷è ýí¿¿ãýýðýý ¿¿ëýí äýýð ìîðäîíî ø¿¿ ãýæ óóöàí äýýð íü ïàä õèéòýë àëãàäààä
áîñîæ ÿâàâ. Ëîëèòà õýðõýõ ó÷ðàà îëîõã¿é àëìàéðàí çîãñîâ. Ôîí Áóðãåí ò¿ðèéâ÷íýýñýý áààõàí
ìºí㺠ãàðãàæ íîãîîí í¿äýíä íü òàâèàä :

Ìàé çîëèîñîíä íü àâ. Õººðõºí îãîòíî ÷èíü í¿õýíäýý áóöàæ èðýõ, ¿ã¿éãýý ººðºº ìýäíý áèç
ãýýä Ëîëèòà òèéø í¿ä èðìýí õè õè õè ãýæ õºõðºâ.

Íîãîîí í¿äýò ýíý ñîëèîò íî¸í ìºí㺺 áóöààæ àâ÷èõ âèé ãýñýí ìýò áóøóóõàí àâ÷ õàëààñàíäàà
÷èõýýä ø¿äýý ÿðçàéëãàí èíýýæ ã¿éëãýíýí ìýõýëçýâ. Áóëàíãèéíõàí ÷àíãààð õºõðºëäºâ.
Ôîí Áóðãåí õààëãàíû òîòãî ìºð㺺ä õàðààë òàâüñààð ãàð÷ îäîâ.

Ëîëèòà á¿ð øºíº îðîé áîëñîí õîéíî àæëàà ñàÿ äóóñààä õóâöñàà ñîëèíî. Çàëóó á¿ñã¿éí ãîî
¿çýñãýëýí íü «Îãîòíû í¿õýíä» èðýãñäèéí æ¿íç àðõè, àÿãà öàéíä àìò øèìò îðóóëàã÷ íýã ¸ñíû
¿íýðòýí àìòòàí áîëîõ òóë íîãîîí í¿äýò ò¿¿íèéã îâîî àÿòàéõàí õóâöàñëàäàã àæýý.

Ëîëèòà îëîí íóãàëààò õîðìîéòîé ýðýýí äààâóó äààøèíç, íèìãýõýí óëòàé øààõàéãàà ºìñººä
õ¿ç¿¿íèéõýý íîîñîí îðîîëòûã àâàõäàà èéí áîäîâ «Ïåòðèéí ìèíü àâ÷ ºãñºí îðîîëò ø¿¿ äýý.
Õººðõèé ìèíü áàéäàã öàëèíãààðàà àâ÷ áèëýý. ×èíèéõ øèã èéì 纺ëºí ñàéõàí õ¿ç¿¿íä,
øèð¿¿í þì õ¿ðãýæ, áîëîõã¿é ãýæ õýëñýí þì. Ìèíèé õóâöàñ õóíàð äîòðîîñ õàìãèéí îëèãòîé
íü ýíý ø¿¿ äýý. Ïåòð ìèíü ýý! Áè ÷èíü òýð óðàëäààíä íýýðýí ò¿ð¿¿ë÷èõâýë ÿàíà. Òýãâýë áèä
õî¸ð õè÷íýýí àç æàðãàëòàé àëäàð îëîõ áèëýý. Òèéì àç çàÿà äààí÷ áàéõã¿é áèç äýý. Ëîëèòà áàñ
ñýìýðõèé õàíöóéòàé îãîòîðõîí áºãººä äàâóóõàí ïàëüòîãîî ºìñºõ çóóð òýãýõýä áè õ¿¿õäýýðýý
áàéæýý» ãýæ ãóíèãòàéõàí áîäîâ.

Ëîëèòûí õàðüæ èðýõýä Ïåòð õýäèé íü õ¿ð÷ èðýýä õ¿ëýýæ áàéëàà.

Òýð Ëîëèòûí ç¿¿äýíä ¿çýãääýã õîíãîð ñàéõàí èíýýìñýãëýëýýð óãòàæ öîìîðëèãîî äýëãýõèéã
çàâäàí áóé ñàðíàé öýöãèéí äýëáýý ìýò æèìáýãýðõýí óëààí óðóóëûí íü øèìýí ¿íñýýä,

Ëîëèòà, áè ÷àìä öºöãèéòýé áîîâ àâ÷èðñàí ãýâ.

Áàÿðëàëàà õàéðò ìèíü.

Áè ºíººäºð öàëèíãàà àâëàà. Ìàðãààø õî¸óëàà îãîòíû ÷èíü í¿õýíä î÷èæ æààõàí ñóóíà äàà.
Ëîëèòà ÿíàã íºõðèéíõºº ¿ãíýý ñýòãýë óÿðàíõàí,

Ýíõðèé íàéç ìèíü ìèíèé ñýòãýë õè÷íýýí äîãäîëæ áàéãààã ÷è ìýäýõã¿é áàéíà. Çîë æàðãàëòàé
àìüäðàõ öàã èðâýë þóòàé ãàéõàìøèã áèëýý. Áè ÷àìäàà öºìèéã ÿðüæ ºãüå ãýâ.

Øºíº îðîé áîëæýý. Õîòûí ýí¿¿õýí çýë¿¿ä çàõ ãàçàð àíèð ÷èìýýã¿é Ëîëèòûí áÿöõàí
ºðººíèé öîíõîîð õàâàð öàãèéí ÷èéãëýã ñàëõèí ¿ëýýæ, ¿ë ìýäýã óòààíû ¿íýð àíõèëíà.

Ëîëèòà Ôîí Áóðãåíû õýëñýí á¿õíèéã Ïåòðò ÿðüæ,

×è ìèíü þó ãýæ áîäîæ áàéíà? ãýæ àñóóâ. Óãààõ õàëóóí óñàíä ÿñàà òóëòàë äýâòýæ õà÷èí
纺ëõºí áºãººä òýíõýëã¿é áîëñîí ãàðû íü Ïåòð èëáýí áàéæ,

×àì øèã ñàéõàí á¿ñã¿é ýíý äýëõèéä õîâîðõîí ãýæ? áè õýëäýãã¿é þó. Àçàà ¿çýõ ÷ þìã¿é, ÷è
ìèíü çààâàë ò¿ð¿¿ëíý. Æèðèéí ÿäóó á¿ñã¿é áàÿí õàòàãòàé íàðààñ èë¿¿ ñàéõàí áîëäãèéã
òýäýíä ¿ç¿¿ëýý÷!

Áè íýýðýí òèéì ñàéõàí ãýæ ¿¿ äýý?

Òèéì ãýì äýý. ×è þì á¿õíýýðýý òýãø ñàéõàí. Ëîëèòà ÷è áèä õî¸ð äºðâºí æèëèéí ºìíº
óóëçñàí ø¿¿ äýý. Òýãýõýä ÷è õ¿¿õäýýðýý áàéæýý. Õ¿ì¿¿ñ ÷àìàéã õººðõºí õ¿¿õýä ãýäýã
áàéãààã¿é þó. Õàðèí îäîî ÷è íàñ áèå ã¿éöýæ óëàì ÷ ñàéõàí áîëæýý.
Ïåòð ýý, õóâü çàÿà õ¿íèéã þóíä õ¿ðãýæ áîëîõûã ÿàæ ìýäýõ âý. Ôîí Áóðãåíû õýëäýã øèã òèéì
èõ øàí õ¿ðòâýë ÿàíà?

Òýãâýë ÷ áèä õî¸ð àäàãëààä ë õàìò àìüäðàõ ÷àäàëòàé áîëíî äîî ãýõýä Ëîëèòà æààë õ¿¿õýä ìýò
áàÿðëàí õººðºõ人 àëãà õàâñðàí í¿äýý àíüæ,

ßìàð ñàéõàí áý! Òýð èõ ìºí㺺ð áèä þó õèéõ âý? Îäîîíîîñ ë ñàéí áîäú¸. Çà ÿìàð ÷ áàéñàí
õîòûí çàõàä æèæèãõýí áàéøèí àâíà. Ýõëýýä ãýðòýý õÿìäõàí òàâèëãà àâñàí íü äýýð áèç äýý.
Áàñ æèìñíèé öýöýðëýãòýé áîëíî. Ìàøèí àâààä õýðýãã¿é. Õýòýðõèé ¿íýòýé þìààð ÿàõ âý. Çà
òýãýýä õî¸ð ýýëæèéí àÿòàéõàí õóâöàñ àâàõ õýðýãòýé.

Ëîëèòà ººð þó õýðýãòýé áîëîõûã áîäîæ ÷èìýýã¿é áîëîâ. Ñýòãýë óÿðñàí Ïåòðèéí çîâóóðüò
á¿äýãõýí í¿äýí äýýã¿¿ð íóëèìñ ã¿éëãýíýëýý. «Ìèíèé õººðõºí Ëîëèòà ×è ñàíààíäã¿é,
íàìàéãàà ýð íºõ𺺠ãýæ áîäîõ áîëæýý. Ëîëèòà áè ¿¿ðä ÷àìòàéãàà. Yõëýýñ ººð þì áèäíèéã
õàãàöààõã¿é».

Ñàðààëæèí òîðíîîñ ñàëàí íèññýí øóâóó öàñò ºíäºð óóëûí ç¿ã ÿàðàí îäîõòîé àäèë ñýòãýëèéí
çîâëîí òàéëàãäàõ ¿å õààÿà îëäîõîä õ¿íä áýðõ àìüäðàëûí ó÷èð, ò¿ìýí äàâõàð õ¿ëýýñèéã
óìàðòàí õ¿ñýë ìºðººäëèéíõºº æîëîîã àëäàã÷ ãýíýõýí õî¸ð çàëóó èéíõ¿¿ èðýýä¿éí ºäð¿¿äèéã
á¿ðõñýí ìàíàí áóäàíã àðèëãàæ õººðºí áàÿðëàñàí íü òóéëã¿é.

Ìàðãààø íü Ôîí Áóðãåí Ëîëèòûã ÿçãóóðòíû èõ ÷ºëººíºº áóé íýã çî÷èä áóóäàëä õ¿ðãýæ ºãºâ.
Þì ç¿¿æ áîëîõ ãàçàð á¿õýíäýý åñºí øèäèéí ÷èìýã ç¿¿ëò àãñàí, õèæýýë íàñàà ¿ë îéøîîí
õýòýðõèé õºíãºõºí õóâöàñëàñàí ºíäºð òóðàíõàé àâãàé ò¿¿íèé çàõèàëñàí ºðººíä õ¿ëýýí
áàéëàà. Ôîí Áóðãåí õóâõàé ãàðûã íü ¿íñýõ÷ýýí áîëîîä,

Îãîòíî ìèíü, ýðõýìñýã Ìàäëåí ÷àìä äýýäñèéí ¸ñûã òàíèóëæ ºãíº. Èë¿¿ õóâöàñ ýìýãòýé
õ¿íèé ¿çýñãýëýíã íóóäãèéã þó àíäàõ àæ ãýæ õàâ÷ãàð ÖÝÝÆÝÝ ò¿ðýí ÷àíãààð èíýýãýýä,

Ýðõýìñýã Ëîëèòà, áè îðîé èðæ òàíû òºðºë àðèëæñàíûã ñîíèðõîíî ãýýä ãàð÷ îäîâ.

Ìàäëåí Ëîëèòàä áàÿí ÷èíýýëýã, ñàéí òºðºëò õ¿ì¿¿ñ ÿëàíãóÿà ºíäºð ñî¸ëò, ýðõ ÿìáàò
ýðýãòýé÷¿¿äèéí äóíä áèåý ÿàæ àâ÷ ÿâàõ òóõàé, àëõàæ ãèøãýõäýý óóö íóðóóãàà ÿàæ õºäºëãºõ,
ãàðàà õýðõýí õàÿëàõ, í¿äýý ÿàæ õàðàõ, óóõäàà õîðìîéãîî ÿàñõèéæ ºðãºõ òýð á¿õíèé òóõàé
øèðõýã äàðààëàí çºâëºæ, ººðèéí áèåýð ¿ëãýð äóóðèàë ¿ç¿¿ëýâ.

Ôîí Áóðãåí Ëîëèòàä õÿìäõàí áîëîâ÷ ¿çýìæòýé õóâöàñ áýëòãýñýí áàéëàà. ̺í áèåý ÿíçàëæ,
õîîë óíä çàõèàëàõ çàðäàëä õýäýí çóóí ìàðê ¿ëäýýæýý.

Ëîëèòà, Ìàäëåí àâõàéã ÿâñàí õîéíî èõ ë ò¿ãø¿¿ðòýé áàéäàëä áàéãààãàà ãýíýò ìýäýâ. Òóðê
ãàçðûí 纺ëºí õèâñ äýâññýí æèæèã ºðººíä áàéõ ñóóõ ãàçàð ÷ îëäîõã¿é áàéëàà. Íýã æ¿íç
æèìñíèé óíäààíààñ ººð þó ÷ èäýæ óóñàíã¿é.

Áîäñîîð áàéòàë ýíý á¿õýí ÿìàð íýã àéìøèãò ÿâäàëä õ¿ðãýæ áîëîõ ìýò ñàíàãäàâ... Ëîëèòà
îðîéõîí Ïåòðòýý óòàñäëàà.

Áè ÿàäàã áèëýý? Ñýòãýë òîãòîæ ºãºõã¿é èõ õýö¿¿ áàéíà.

Ëîëèòà õàéðò ìèíü çîðèãòîé áàé. Áè ÷àìäàà îéðõîí áàéõ àðãà áîäíî.

Áè íýã ë þìíààñ àéãààä áàéíà. ×è àæëàà òàðàíãóóò íààøàà èðýõã¿é þó? ãýòýë ÿìàð íýã õ¿í
õààëãà öîõèâ. Ëîëèòà ó÷èðã¿é öî÷èæ õàìàã áèå íü äîíñîëëîî. Õàðèó çºâøººðºë õ¿ëýýëã¿é
Ôîí Áóðãåí Ôðàíöûí öýðãèéí íýã õîøóó÷òàé õàìò îðæ èðýâ.

Àà, ýðõýìñýã Ëîëèòà, Òà á¿ð õîëáîî áàðüæ ýõëýý øèâ äýý. Ç¿éòýé. Èéì ãàéõàìøèãòàé á¿ñã¿é
ÿìàð ÷ ýðèéí ñýòãýëèéã áóëààæ ìýäíý. Îãîòíî ìèíü ñàéí òºðºëò íî¸í Ìîíàðåë òàíòàé
òàíèëöàõûã õ¿ñýæ áàéíà.

Õîøóó÷ Ìîíàðåë Ëîëèòûã øóíàëò í¿äýýð çîâîîæ, õàëóó øàòàæ áàéãàà óðüõàí öàãààí ãàðò íü
óðóóëàà õ¿ðãýýä,

Ëîëèòà òà ¿íýõýýð ñàéõàí áàéíà. Áè çàëóóäàà ÿðóó íàéðàã÷ áàéñàí þì. Ìàíàé Ìàðñåëü õîòîä
ÿã òàíòàé àäèëõàí èéì öýíõýð í¿äòýé, õîíãîð ¿ñòýé á¿ñã¿é áàéäàã áàéëàà. Ñàéõàí àìüòàí
áîãèíîõîí íàñòàé áàéæ ìýäíý. Áè ò¿¿íèéã Ýñìåðàëüäà ãýäýã áàéëàà. Òýð õóóëü áóñ òºð¿¿ëñýí
íÿëõ õ¿¿õýäòýéãýý õàìò óñàíä îðæ ¿õñýí þì.

Íî¸íòîîí òà ººð þì ÿðü ë äàà ãýæ Ëîëèòûí ãóéõàä Ôîí Áóðãåí ÷àíãààð èíýýõèéí äàëèìä
ñàíàìñàðã¿é öàðàéëàí ºâäãèé èü áàðèàä,

- Ǻâ, Íî¸í Ìîíàðåë, òàíû èéì ýìçýãõýí ñýòãýëèéã ìýäýýã¿é áèç ãýâ. Ìîíàðåë Ëîëèòûí
ºâäºã äýýð áàéãàà Áóðãåíû ãàðûã õàðæ èíýýâõèéëýýä,

ßðóó íàéðàã÷ áàéñàí õ¿íä ýìýãòýé õ¿íèé ýìçýãõýí íü òààëàìæòàé. Îãîòíû í¿õýí äýõ ñóâä
ãýæ òà èõ îíîæ õýëæýý. Ýíý ñóâäûã õýäýí ºäºð ºâºðòëºõèéí òóëä òàíû áàÿí ñàíä º÷¿¿õýí
íýìýð îðóóëàõààñ òàòãàëçàõã¿é ãýæ Ôðàíöààð ºã¿¿ëñýíä Ëîëèòà þó ÷ îéëãîñîíã¿é,

Ôîí Áóðãåí Ìîíàðåë òèéø ñýì èðìýæ,

- Ïàðèñûíõàà ñàéõàí õ¿¿õí¿¿äèéã ìºðººäºæ áàéãàà òàíû áàéäëûã áè ìýäýæ áàéíà. Ìàíàé
õºãøèí Áåðëèíèé ýíý ¿çýñãýëýíò ÿäóó á¿ñã¿é òàíû ñýòãýëèéã õàíãàæ ÷àäàõ ýñýõèéã á¿¿ ìýä.
Õàðèí ìèíèé õóâüä áîë ýíý ñóâäûã õàìãèéí àøèãòàéãààð õýðýãëýõýýñ ººð ç¿éëã¿é ãýäãèéã
íóóãààä ÿàõ âý ãýâ,

Õîøóó÷, Ëîëèòûí ºâäºã ÷è÷èðõèéëýí áàéãààã õàðæ ÿìàð íýã èíýýäýìòýé þì õýë ¿¿ ãýòýë õ¿í
õààëãà öîõèí Ëîëèòà èõ ë òóëãàìäàí áà÷èìäàæ áàéñàí òóë Ïåòðèéã èðýýðýé ãýñíýý ñàÿ
ñàíàæ, Ôîí Áóðãåíû ãàðûã ºâäºã äýýðýýñýý ò¿ëõýýä áîñîõ ãýòýë,

Çà îð, îð! ãýæ õîøóó÷ çàíäðàíãóé õýëýâ. Õààëãà àÿàðõàí íýýãäëýý. Ïåòð, Ëîëèòûã èõ ë ãàéõñàí
øèðòýæ òàíèõã¿é íî¸äîîñ òºâºãøººí çîãñîâ.

«Ìèíèé Ëîëèòà ÿìà𠺺ð áîë÷èõîî âý. Ýíý ôðàíö íàìàéã ìóóõàé õàðæ áàéíà Ëîëèòà! Ìèíèé
õººðõºí Ëîëèòà!»

Ôîí Áóðãåí óðò õºëºº óóðòàéãààð òàòàæ ÿäàí òàòàâõèéí,

Çàëóó õ¿í òà íààäàõ õààëãàíûõàà öààíà ãàðààä õààæ îðõè! ãýõýä Ïåòð ËÎËÈÒÛÃ í¿ä
ñàëãàëã¿é øèðòñýýð ãýäðýã óõàð÷ õààëãûã àëãóóðõàí õààâ. Ôîí Áóðãåí á¿ä¿¿í õàð ÿíæóóð
ñîðîí ÿðâàéñõèéãýýä,

Ýíý ñàéõàí ýð òàíû íàéç óó? ãýæ äààæèãíàí àñóóõàä Ëîëèòà õàðèó õýëñýíã¿é.

-Çà òýð ÷ ÿàìàé õýðýã. Õàðèí ÷è íààäàõ íºìðºãºº òàéëààä ýðõýìñýã Ìàäëåíû çààñàí ¸ñîîð
áèåý ¿ç¿¿ëýýäýõýý÷.

Íàìàéã ºðøººãºº÷! Áè èõ ÿäàð÷ áàéíà,

Òýãâýë Ìîíàðåë òà ýíý Õàòàãòàéä òóñëàà÷! ãýõýä Ëîëèòà ÿàðàí áîñîæ íºìðºãºº óíàãàâ. Ôîí
Áóðãåí Ëîëèòàã òîéðîí ÿâæ àð ºâðººñ íü øèíøëýí õàðààä, íºìðºãèé íü àâ÷ ºãººä,

Ìàðãààø îðîé Êåìïåíñêèé èõ òàíõèìä òàíû õóâü çàÿà øèéäâýðëýãäýíý. Òýãýõäýý õàðèí àðàé
õºãæèëòýé áàéõûã ãóéÿ. Íî¸í Ìîíàðåë àà! Ýðõýìñýã Ëîëèòàä àìðàëò õýðýãòýé áàéõ øèã
áàéíà ãýëýý.

«Êåìïåíñêèé» çî÷èä áóóäëûí öýíãýëèéí èõ òàíõèìûí õàæóóãèéí æèæèã ºðººíä Ìàäëåí

àâõàé Ëîëèòûí áèåä çàñàë õèéæ áàéëàà. Ýíý ¿åä Ïåòð ìºí çî÷èä áóóäëûí ¿¿äíèé áàãàíûí
ñ¿¿äýðò çîãñîîä ýìñèéí ¿çýñãýëýíã øàëãàðóóëàõàä îðîëöîõîîð èðæ áàéãàà îëîí ÿíçûí
õ¿ì¿¿ñèéã àæèãëàæ Ëîëèòûí áàðàà õàðàãäàõ áîë óó ãýæ ãîðüäîíî. Öýíãýëèéí òàíõèìä
Áåðëèíèéí òîì÷óóë, äýýã¿¿ð ã¿éäýëòýé õàòàãòàé íàð, áàðóóí ç¿ãèéí æóóë÷èí, àíãëè ôðàíö
àìåðèêèéí öýðãèéí ýðõòýí, çîõèîë÷, ò¿øìýë, æ¿æèã÷èí ñîíèí ñóðâàëæëàã÷èä öóãëàðàí
èðñýýð áàéíà. Ç¿ã á¿õíýýñ öàõèëãààí ãýðýë áàäàð÷ ìÿíäàñ òàíñàã íàìèðóóëæ ýðäýíýñèéí
÷èìýã ç¿¿ñýí õàòàãòàé íàðûí áèå ºí㺠á¿ðèéí òóÿà öàöàðóóëæ ç¿éë ç¿éëèéí ¿íýðòýí
àíõèëàí, áîëîð æ¿íçýíä øàìïàí äàðñ ÖÝËÝËÇÝÆ, ÖÝÍÃÝËÄ òàøóóðñàí õ¿ì¿¿ñèéí í¿äèéã
ñîãòóóðëûí ìàíàí á¿ðõýíý.

Òàíõèìûí ãîëä äóãóé òàâöàí çàñàæ äýýð íü «îëíîîñ îíöãîé ¿çýñãýëýí ãîî, õ¿í áîëãîíä
çàÿàãäààã¿é áîëîâ÷ öýíãýë æàðãàëòàé àìüäðàëûã îëîõ ò¿ìýí ç¿éëèéí àðãà çàì òà íàðûí ºìíº
íýýëòòýé áàéíà» ãýæ áè÷æýý.

Òàíõèìä õºãæèì ýãøèãëýõýä Ìàäëåí àâõàé «Ëîëèòà Áîðõìàí àðâàí åñºí íàñòàé» ãýñýí áè÷èã
á¿õèé õàð òîðãîí òóóçûã Ëîëèòûí ìºðºíä ç¿¿æ áàðàã í¿öãýí áèåíä íü ìºí õàð òîðãîí
íºìðºã íºìð¿¿ëýýä,

Çà ãàðàõ öàã áîëëîî. Òàéâàí áàéæ ¿çýýðýé. Íàìáàòàéõàí õºäëºõºº á¿¿ ìàðòààðàé ãýæ çàõèâ.
Öýíãýëèéí òàíõèìä îðîõ õààëãàíû õºøãèéí öààíà çýðýã áóëààöàëäàõ áóñàä õ¿¿õí¿¿ä çîãñîæ
áàéëàà. ̺í ë îâîã íýð íàñûã íü òîäîðõîéëñîí ºí㺠á¿ðèéí òóóç ç¿¿æýý. Òýäãýýð õ¿¿õí¿¿ä
Ëîëèòàä ººðººñ íü õàâüã¿é ñàéõàí þì øèã ñàíàãäàâ. Ãàðòàà ìèêðîôîí áàðüñàí äýãæèí çàëóó
õºøèãíèé öààíààñ ãàð÷ èðýýä,

Õàòàãòàé íàð àà, íºìðºãºº àâíà óó. Ñýòãýëèéíõýý äîãäëîëûã áàðüæ òºëºâ òºâøèí áàéæ
÷àääàã ºíäºð ñî¸ëò õàëóóí ñýòãýëò õ¿ì¿¿ñ òà íàðûã õ¿ëýýæ áàéíà. Õàòàãòàé íàð àà èéøýý
ìîðèëíî óó! ãýõýä õºãæèì íèæèãíýæ õºøèã íýýãäýâ.
Ò¿¿íýýñ õîéø áîëñîí á¿õ ÿâäàë Ëîëèòàä ç¿¿ä ìýò áàéëàà. Õ¿¿õí¿¿äèéí ãàð÷ èðýíã¿¿ò, îëîí
õ¿í öóãëàðñàí èõ òàíõèì øàð õýäãýíèéí ¿¿ð ìýò ä¿íãýíýæ, èéìýðõ¿¿ öàãò çàìáàðààãàà
àëääàã ñóðâàëæëàã÷èä ò¿ëõýëöýí øàð á¿òýýëýãòýé óðò øèðýýíèé àðä ìîðèëöãîîñîí çýðýã
òîãòîîã÷èä îðîîíû ìóóð ìýò àðõèðàëäàí ìàðãàæ áàéãàà òýð á¿õýí Ëîëèòûí ÷¿äýíä
õàðàãäàõààñ áèø ñýòãýëä áóóæ ºãñºíã¿é.

Ëîëèòà! Ëîëèòûã íààø íü! Ëîëèòà è÷ýýä ÿàõ âý| Ñàéõàí Ëîëèòà ãýõ çýðãýýð ÷óõàì õýí þóíä
õàøãèð÷ äýâõöýæ áàéãààã ÷ îéëãîñîíã¿é.

Äóãóé äàâöàí äýýð äýâññýí 纺ëºí õèâñ äýýã¿¿ð óÿõàí áèåý ãàíõóóëàí ÿâæ õºë ãàðàà Ìàäëåíû
çààñàí ¸ñîîð õºäºëãºõèéí îðîíä õà÷èí ýã äóã õèéæ áàéõäàà èéìýðõ¿¿ õèéìýë õºäºë㺺í íü
èõýíõ õ¿ì¿¿ñò òààøààãäñàíûã ìýäñýíã¿é.

Çàñëàëûíõàà ºðººíä îðæ èðýýä ç¿¿ä ìýò òýð õà÷èí áàéäëààñ ñàÿ àíãèæðàõ øèã áîëîâ. ×îíîíä
õººãäºæ áàãòàðñàí òóóëàé ìýò òàìèð òýíõýë íü áàðàãäàí, ç¿ðõ áóëãèëàí äýëñýæ, õàìàã áèå íü
÷è÷èð÷ áàéëàà.

Ìàäëåí ò¿¿íä óñ õèéæ ºãººä,

_ ×àìä îäîî æàðãàëûí ¿¿ä íýýãäæýý. Ëîëèòà ñàéõàí Ëîëèòà ãýæ õàøãèðàëäàõûã ñîíñîâ óó.

Ôîí Áóðãåí îðæ èðýýä íºãºº ë äàäñàí çàíãààðàà óóöàí äýýð íü àëãàäàæ,

Çà ñóâä ìèíü ÷è ìèíèé õýëñíèéã ñàíàæ áàéíà óó? ×è áàñ áîëîîã¿é, ìàíàé ñýòã¿¿ëèéí
õóóäñàíä àëäàðøèõ áîëíî. Õàãàñ öàãèéí äàðàà çýðýã òîãòîîã÷äûí øèéäâýð ãàðíà. Ýðõýìñýã
Ëîëèòà èíãýæ õýäõýí ìº÷èéí äîòîð òàíû õóâü çàÿà øèéäâýðëýãäëýý. Òèéì ýý, áèä õ¿íèé õóâü
çàÿàã øèéäâýðëýæ ÷àääàã óëñ àà! ãýæ îìîãòîéãîîð õýëýýä ãàð÷ îäîâ.

Óäñàí ÷ ¿ã¿é õºãæèì íèæèãíýæ ¸ñ ã¿éöýòã¿¿ëñýí õ¿í,

Õàòàãòàé íàð àà! Òàéçàí äýýð ìîðèëíî óó. Çýðýã òîãòîîã÷èä áîëîîä îëîí çî÷èä òà íàðûã
õ¿ëýýæ áàéíà ãýâ. Ìàäëåí àâõàé Ëîëèòûí íºìðºãèéã àâ÷,

Çà Ëîëèòà ìèíü ÿâààðàé. Ñîãîî øèã äýãäýýä î÷îîðîé ãýâ. Çýðýã áóëààöàëäñàí áóñàä õ¿¿õí¿¿ä
îäîî Ëîëèòûã òóíãààöã¿é øèðâýí õàðæ, çàðèì íü àç çàÿàíäàà ãîìäñîí ìýò óðóó öàðàéëæýý.

Õºøèã íýýãäýæ «øàð õýäãýíèéí ¿¿ð» äàõèí õ¿íãýíýâ. Yçýñãýëýíò ýìñ òàéçàí äýýð ãàð÷
çýðýãöýí çîãñîâ. Yçýã÷ îëîí àëãà òàøèæ, òýñýæ ÿäàí õàøãèðàëäàæ öýöãèéí áàãëàà øèäýæ
óãòëàà. Çýðýã òîãòîîã÷äûí òýðã¿¿í Êîíðàä Ôîí Áóðãåí áîñîæ ãàðàà ºð㺺ä,

Íî¸ä îî! Çýðýã òîãòîîã÷äûí øèéäâýðèéã ñîíñîíî óó. Ìàíàé Ãåðìàíû õàìãèéí ¿çýñãýëýíò
õàòàãòàé íàð áèäíèé í¿äèéã õóæèðëàí ñýòãýëèéã äîãäëóóëæ áàéíà. Ãýâ÷ ¿çýñãýëýíãèéí
äîòðîîñ õàìãèéí ¿çýñãýëýíòýéãèé íü øèëæ îëîõ ãýæ ýíä öóãëàðñàí. Ìàíàé àìüäðàëä àç
æàðãàëûí îðãèë òèéø òýì¿¿ëýõ á¿õ çàì íýýëòòýé áàéíà. Íî¸ä îî! Áèäíèé áîäëîîð áîë ýíý
îëîí õàòàãòàé íàðûí äîòðîîñ õàìãèéí ñàéõàí íü Ëîëèòà Áîðõìàí áàéíà ãýõýä:

Ç¿éòýé, Ëîëèòà! Ñàéõàí Ëîëèòà! Ëîëèòûã íààø íü ãýæ îëíîîð çºâøººðºí øóóãèëäàâ. Ôîí
Áóðãåí ãàðàà äàõèí ºðãºæ,

- Íî¸ä îî! Ãåðìàíû õàìãèéí ¿çýñãýëýíò á¿ñã¿é Ëîëèòà Áîðõìàíä òýðã¿¿í øàãíàë íàéìàí
ìÿíãàí ìàðêèéí õ¿ç¿¿íèé ÷èìýã àðâàí ìÿíãàí ìàðê áèå÷ëýí îëãîíî. Áóñàä õàòàãòàé íàðò
äóðñãàëûí áýëýã áàðèíà ãýýä óðò õºëºº ÷èðñýýð òàéçàí äýýð ãàð÷ èðýýä õàéðöàãòàé áîîäîëòîé
þì áàðüñàí øèâýã÷í¿¿äèéã äóóäàâ.

Òýãýýä æèæèã ìºíãºí õàéðöàãíààñ ýðäýíýñèéí øèãòãýý íü ñîëîíãîðîí òóÿàðñàí, àëòàí

ãèíæèò õ¿ç¿¿íèé ÷èìýã àâ÷ Ëîëèòûí ãàíãàí öàãààí õ¿ç¿¿íä ç¿¿â.

Ëîëèòàä ýíý á¿õýí áàñ ë ç¿¿ä ìýò áàéëàà. Îëîí àìü òàí ÷èõ ä¿ëèéðòýë øóóãèëäàæ ò¿¿íèéã
òàéçàí äýýðýýñ áàðàã õ¿÷ýýð òàòàæ áóóëãààä íýã øèðýýíýýñ íºãºº øèðýýíä àâàà÷èæ àâãàé íàð
òýâðýí ¿íñýõèéí äàëèìààð õ¿ç¿¿íèé íü ÷èìãèéã øîõîîðõîí ¿çýæ, õàðöóóëûí çàðèì íü
øàìïàí äàðñ óóõûã øààðäàæ çàðèì íü ÷ õýòýðõèé áîëãîîìæã¿éãýýð áèåä íü õ¿ð÷ áàéëàà.

Ýíý á¿õíýýñ òàòãàëçàõ, àëèâààã ýðýãö¿¿ëýí áîäîõ ÷àäàë Ëîëèòàä áàéñàíã¿é.

Åñëîëûí õóâöàñ ºìñºæ, àðõè õàíõëóóëñàí õîøóó÷ Ìîíàðåë ò¿¿íèéã ñ¿¿äýð ìýò äàãàæ, ðîê-í-
ðîëë á¿æèã õèéõäýý áèåíä íü íààëäàæ áàéëàà.

Ýíý ¿åä Ïåòð çî÷èä áóóäëûí õààëãàíû áàãàíûí ñ¿¿äýðò Ëîëèòûã õ¿ëýýí çîãññîîð... Ëîëèòà
ìèíü ÿàæ áàéãàà áîë ãýõýýñ ã¿éãýýä îðìîîð ñàíàãäàâ÷ õýí ò¿¿íèéã îðóóëàõ áèëýý. Öýíãýëèéí
òàíõèìä õºãæèì íèæèãíýæ øóóãèàí äýãäýõýä äîòîð íü áà÷èìäàí ýëäýâ ìóó þì áîäîãäîæ
ýõëýâ. Ëîëèòà ìèíü! Õººðõºí Ëîëèòà! Áèä áóðóó þì õèéãýýã¿é áàéãàà? Ëîëèòûã õ¿í á¿õýí
ìýäýõ áîëíî. Òýãýýä áàñ ñàéõàí õ¿¿õíýýñ ººð þì áîääîãã¿é áàÿä íî¸ä õè÷íýýí îëîí áèëýý.
Ýíý á¿õýí àþóë ó÷ðóóëæ ìýäíý. Ëîëèòà ìèíü áóøóóõàí ãàðààä èðýýñýé. Ýíäýýñ áóøóóõàí
çàéëàõ õýðýãòýé. Ëîëèòà!... áèä áóðóó þì õèéæýý...

Çî÷èä áóóäëûí òîì øèëýí ¿¿ä ãýíýò íýýãäýæ õ¿ì¿¿ñ öóâðàí ãàðöãààâ Ïåòð Ëîëèòûã óãòàõààð
òèéøýý îéðòëîî. Õ¿ì¿¿ñ Ëîëèòûí ¿çýñãýëýí ãîîã ìàãòàí øàãøèõ ÑÎÍÑäîíî. Óäñàí ÷ ¿ã¿é
Ëîëèòà ãàð÷ èðëýý. Ò¿¿íèé äóí öàãààí õ¿ç¿¿í äýõ ýðäýíýñèéí ÷óëóó á¿ðýíõèé äóíä î÷ ìýò
ãÿëñ ãÿëñõèéíý. Ïåòð õýñýãõýí çóóð ò¿äãýëçñýíýý Ëîëèòûí õàæóóíààñ î÷èæ,

Ëîëèòà! ãýæ àÿàðõàí äóóäàõàä, Ëîëèòà ÿàðàí ýðãýæ,

Ïåòð! ×è ìèíü íàìàéã õ¿ëýýæ áàéíà óó? ãýýä ãàðàà ºãºâ. Ëîëèòûí õàæóóä ÿâñàí Ôîí Áóðãåí
Ïåòðèéã èëò äóðã¿éöýí õÿëàéãààä,

Çàëóó ìèíü òà èõ àçòàé õ¿íýý, ãýâ÷ Ëîëèòûí õ¿ðýýëýë àðàé ººð áîëæ ìýäýõ þì, Ëîëèòà òà
õ¿íèé çàì äýýð òýýãëýýä áàéõ øèã áàéíà. Õ¿íäýò ãåíåðàë òàíûã õ¿ðãýæ ºãíº áèç. ªíºº
ìàðãààøäàà áàéðàíäàà áàéõûã ãóéÿ. Ìàíàé ñóðâàëæëàã÷èä î÷íî. Òà ìèíèé à÷èéã áàãà ÷ áîëîâ
áîäîõ þì áàéãàà áèç äýý ãýæ õ¿éòíýýð èíýýâ.

Ëîëèòà Ïåòðèéí ººäººñ ãóíèãòàéãààð õàðæ, ãàðàà àëãóóðõàí àâààä

Áàÿðòàé áèä óäàõã¿é óóëçàíà áèç ãýëýý.

Ôîí Áóðãåí òýãíý áàéõ ãýñýí áàéðòàé Ìîíåðàë òèéø èðìýýä,

Íî¸í õîøóó÷ òà òàéâàí íîéðñîîðîé ãýâ.

Ëîëèòà àÿàðõàí ãèíøýýä í¿äýý íýýëýý. Õàìàã áèå íü õ¿éòýí õºëñ äààâàðëàæýý.

«Ãýðëýý àñààõ õýðýãòýé. Y¿äíèé õààíà õ¿í áàéíà. Ãàð ìèíü õ¿ëýýñòýé áàéíà . Ãýðýë! Ãýðýë!
Õààëãàà!...» Ëîëèòà àìüñãàà íü áîîãäîæ áàéãàà õ¿í øèã í¿äýý õÿëãàíóóëàí óðóóëàà
çîâóóðüòàéãààð òàòâàãàíóóëààä «¨î-¸î, íàìàéã àâàà÷!» ãýæ äóó àëäààä ò¿¿íýýñýý öî÷èæ
á¿ðìºñºí ñýðýâ.

Òýíõýý òàìèð íü á¿ð áàðàãäæýý. Ñàëãàëñàí ãàðààð ÷èéäýíãèéíõýý óíòðààëãûã àðàéõèéí îëîâ.
«Þó áîëæ áàéíà? ßìàð àéìøèãòàé þì áý! ßàæ ¿¿ð öàéëãàäàã áèëýý. ªã뺺 ñóðâàëæëàã÷èä
èðíý ø¿¿ äýý. Òýãýýä ë áóøóóõàí ãýðòýý õàðúÿ. Ìîíåðàë þó ãýæ õýëëýý? ×àì øèã õ¿¿õýí ýíý
åðòºíöèéí í¿ãýë á¿õíèéã õèéæ áèåý æàðãóóëàõ õýðýãòýé. Òýãñýí õîéíîî íºãºº Ìàðñåëèéí
Ýñìåðàëüä øèã óñàíä îðæ ¿õñýí ÷ õàìààã¿é ãýë¿¿. Þó ãýñýí ¿ã âý! Ïåòð ìèíü õ¿ðýýä
èðýýñýé. Áèä õî¸óëàà ë õàìò áàéâàë ººð þó ÷ õýðýãã¿é ø¿¿ äýý...»

Áàéøèíãèéí õîíãèëä õºëèéí ÷èìýý ãàðàõ øèã áîëîõîä Ëîëèòà ñýæèãëýí ÷àãíààä îðîí äýýðýý
ºíäèéñõèéâ...

Ò¿ãø¿¿ðò ýíý øºíèéã àðàéõèéí ºíãºðººíã¿¿ò Ôîí Áóðãåíû ñóðâàëæëàã÷èä õ¿ð÷ èðëýý. Òýä
íàð Ëîëèòûí çóðãèéã àâàõ ãýæ áààõàí çîâîîâ. Èõ ë ýðýý öýýðã¿é õºãæèëòýé áàéëãàõ ãýæ
îðîëäîöãîîâ÷ á¿òñýíã¿é. Ýðýãòýé÷¿¿äèéí äóðûã òàòàõ ýëäýâ ÿíç áàéäëûã çààõ ñàíààòàé íýã
ñàâààã¿é çàëóó,

Èéì óéòãàðòàé áàéäàë á¿ð ÷ ñîíèí. Ýðõýìñýã Ëîëèòûí çóðãèéí äîð ãàéõàìøèãò ýíý õ¿¿õíèé
óéòãàðûã ë ñýðãýýõ ÷àäàëòàé ààâûí õ¿¿ õàà áàéãàà áîë? ãýäýã àñóóëò áè÷èõ õýðýãòýé ãýæýý.

Ýíý á¿õíèé ñ¿¿ëä Ëîëèòûí ñýòãýë èõ ë ¿éìýð÷, óëàì ÷ ìóó þì áîäîãäîîä áîëîõîî áàéëàà.
Áàðóóí Áåðëèíèé ªäðèéí ñîíèíãóóäàä ò¿¿íèé çóðàã õýäèéíýý õýâëýãäæýý. Ëîëèòà áóøóóõàí
ë õàðüÿ. Èéì ò¿ãø¿¿ðò áàéäëààñ çàéëàõààñ ººð àðãà áàéõã¿é. Ìîí¸ðàë ¿äýýñ õîéø èðíý ãýñýí.
Òýð ÿàæ ÷ ìýäýõ õ¿í. ßâúÿ. Îäîîõîí ÿâúÿ!.. » Ëîëèòà õ¿ç¿¿íèéõýý ÷èìãèéã àâ÷ ö¿íõýíäýý
õèéãýýä, òýìäýãëýëèéíõýý äýâòðèéí íýã õóóäñàíä «Áè ãýðòýý õàðèëàà. Ýðõýì Ìîíåðàë òà
íàìàéã õ¿ëýýõèéí õýðýãã¿é» ãýæ áè÷ýýä, øèðýýí äýýð îðõèîä ÿâàâ. Çî÷èä áóóäëûíõàí
øèâýã÷èí, õààëãà÷èí öºì ò¿¿íèéã õàðààä áàéõ øèã áóóäëààñ ãàðààä áàéøèíãèéí ÿã ¸ðîîëîîð
öàõèëãààí òýðýãíèé áóóäàë òèéø ÿàðàí ÿâëàà.

Ãýòýë ãóäàìæààð çîð÷èí ÿâàã÷èä áàñ ë õàðààä áàéõ øèã ñàíàãäàâ.

«Þóíä íàìàéã èíãýòëýý õàðíà âý? Ýíý îëîí õ¿í íàìàéã õ¿ðýýëýýä º÷èãäºð îðîéíûõòîé àäèë
Ëîëèòà! Ëîëèòà! ËîËèòà! ãýæ õàøãèðàëäâàë ÿàíà?»

Ëîëèòà áóñäûí í¿äíýýñ äàëüäàð÷, áàéøèíãèéí õàíàíä íààëäñààð áóóäàëä õ¿ð÷ öàõèëãààí
òýðãýíä ñóóâ. Îðæ èðýíã¿¿ò íü õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäîî æèã æóã ãýëöýæ ýõëýõ øèã ñàíàãäëàà.
Ëîëèòà òýðýãíèé íýã áóëàíä î÷îîä öîíõ ðóó õàðæ çîãñîâ.
Ñàÿûí áóóäàë äýýð òýðýãíèé íºãºº õààëãààð îðæ ñóóñàí, ºòãºí õºìñºãòýé, õºíõºð í¿äòýé,
á¿ðãýä õàìàðòàé õèæýýë õ¿í ò¿¿íèéã ñýì øèðòýæ áàéñíàà îëíû äóíäóóð ò¿ëõ÷èí îéðòîæ
ÿâàõ øèã. «Ýíý õ¿í íàìàéã äàãàæ ÿâàà þì áèø áèç. ßìàð ñýæèãëýìýýð õ¿í áý? Îäîî ÿàäàã
áèëýý? Äýýðýì÷éí áàéâàë ÿàíà?» ãýæ Ëîëèòà ãýíýò áîäîîä, äàðàà÷èéí áóóäàë îéðòîæ
öàõèëãààí òýðýã óäààøðàíãóóò ¿ñðýí áóóæ çî÷èä áóóäàë òèéø ÿàðàí ñàíäðàí ÿâàâ., Áàéí áàéí
ýðãýæ õàðàâ÷ íºãºº «äýýðýì÷èéí» áàðàà õàðàãäñàíã¿é Ëîëèòà áóöàæ èðýõäýý èõ ë áàëìàãäàí
áà÷èìäñàí áàéõûã çî÷èä áóóäëûíõàí ìýäýæ ãàéõàí ñýæèãëýâ. ËîËèòà áàéðàíäàà îðîíãóóò
õààëãàà ò¿ãæýýä, Ïåòðòýý óòàñäàâ

Ïåòð ìèíü ÷è îäîîõîí èðýõ àðãà áàéíà óó?

Ëîëèòà õàéðò ìèíü, îäîî íàä ÷ºëºº ºãºõã¿é àæëàà òàðàíãóóò ã¿éæ î÷ú¸.

Ïåòð ýý áè ÿàíà äàà? . Ñýòãýë òîãòîæ ºãºõã¿é èõ ë õýö¿¿ áàéíà,

Ìèíèé õººðõºí Ëîëèòà! ×è ìèíü çîðèãòîéõîí áàéõûã áîäîîðîé. Öààäóóë ÷èíü ýëäâýýð
ò¿éâýýæ áàéãàà áèç. Ëîëèòà òýäíèéã á¿¿ òîîãîîðîé. ×àíãàõàí áàéâàë ÿàæ ÷ ÷àäàõã¿é ø¿¿ äýý.
غíèéí õî¸ð öàãò àæëàà òàðààä î÷íî.

Çà òýã äýý Ïåòð ìèíü. ×èíèé ¿ãèéã ñîíñîîä ñýòãýë àìàðëàà. Èðýíã¿¿ò ÷èíü õî¸óëàà ãýðòýý
õàðèíà.: Îäîî áè ÷àìààñàà åð õîëäîõã¿é ãýõýä Ïåòð áàÿðëàí èíýýæ

-×è ìèíü äààí÷ õ¿¿õäýýðýý þì...äàà. Òýãýýä

áàñ Ãåðìàíû àëäàðò ñàéõàí õ¿¿õýí ãýæ, áàéõ... çà ìèíèé õººðõºí Ëîëèòà çîðèãòîé
áàéãààðàé.

Áàÿðòàé Ïåòð ìèíü!

Áàÿðòàé Ëîëèòà!

Ïåòðèéí õºãæèëòýé áºãººä çîðèãæóóëàã÷ ¿ãñ Ëîëèëòûí ñýòãýëèéã îâîî òàéâøðóóëàâ. Ãýòýë
óäñàí ÷ ¿ã¿é Ìîíàðåë õ¿ð÷ èðëýý. Òýð äýýä çýðãèéí àíãèéí íîîñîí äààâóóãààð î¸ñîí äýãæèí
êîñòþì ºìñºæ, íóòãèéíõàà ñàéõàí ¿íýðòýíã àíõèëóóëæýý. Ìîíàðåë Ëîëèòûí ãàðûã ¿íñýýä,

Òàíèëöñàíû áàÿð áîëãîæ ýíý ¿äøèéã àÿòàéõàí ºíãºð¿¿ëüå ãýæ óðèàëãàõàí õýëýýä õîíõ äàðæ
øèâýã÷èíã äóóäàâ.

Ëîëèòà òà èõ ÿäàðñàí öàðàéòàé áàéíà. Êîíðàäûíõàí òàíûã ýëäýæ îðõèæ äýý?

Òèéì ýý! Áè èõ ÿäàð÷ áàéíà.

Áàñ èõ ãàíöààðäàæ óéäàæ áàéíà óó?

Òèéìýý! Óéòãàðòàé áàéíà. Øèâýã÷èíã îðæ èðýõýä Ìîíàðåë

Òà ìàíàé Áóðãóíäèéí äàðñ óóõ óó? ãýõýä Ëîëèòà

Áàÿðëàëàà. Áè óóõã¿é. Òà ººðºº óó ë äàà ãýõýä Ìîíàðåë øèâýã÷èíã ãàð ãýæ äîõèîä,

Òà èéì çàëóó ñàéõàí á¿ñã¿é áàéæ äààí÷ õºãæèëã¿é þìàà. Õîæèì þó áîëîõ áîë ãýæ áèå
ñýòãýëýý ÷ºäºðëºõã¿éãýýð öàã çóóðûí ÷ õàìààã¿é öýíãýë æàðãàëä óìáàæ ýíý í¿ãýëò îð÷ëîíã
ìàðòàõààñ èë¿¿ ñàéõàí þì áàéõã¿é ãýæ áè áîääîã.

Ëîëèòà! Áè òàíû óéòãàðûã ñýðãýýæ ÷àäíà ãýýä áýëõ¿¿ñýýð íü òýâðýõèéã çàâäàõàä Ëîëèòà
ãàðààñ íü áóëòàæ õîëäîîä Ïåòðèéíõýý çîðèãæóóëàí õýëñýí ¿ãèéã ñàíàæ,

Ìèíèé óéòãàðûã ñýðãýýõ ººð õ¿í áèé ãýâ.

ßìàð õ¿í áàéäàã áèëýý?

Àæèë÷èí!

Çàëóóõàí õ¿í ¿¿?

Çàëóó!

Áè òàíä õºãøäºõ áîëîëòîé áàéíà óó? |

Òà ººð þì ÿðü ë äàà. Ìîíàðåë õà õà õà ãýæ ýëýã õàòààä,

Òàíû àìüäðàë ººð÷ëºãäºõººð ñýòãýë ñàíàà òàíü àðãàã¿é ººð÷ëºãäºõ áîëíî äîî. Ýíý áîë
áàéãàëèéí õóóëü ø¿¿ äýý.

Áè àìüäðàëàà ººð÷ëºõã¿é. Íàä ÿìàð ÷ àëò ìºí㺠õýðýãã¿é ãýõýä Ìîíàðåë óëàì õºõºð÷,

Ãàíöõàí òàíòàé ÷àöóóòàí ë õýðýãòýé þì áèç äýý?

Òèéìýý

Ìîíàðåë óðóóëàà çóóæ áîäîñõèéãýýä.

Ëîëèòà ÒÀÍÛ çºâ þì äàà. Õàéð äóðëàëààñ èë¿¿ õ¿÷òýé þì ýíý äýëõèéä áàéõã¿é. Òàíû òýð
çàëóó àìðàã õààíà àæèëëàäàã þì áý? ãýæ èõ ë òºâøèí áàéäàëòàé àñóóâ.

Êóðòèéí õèìèéí çàâîäàä!

Òýð àçòàé ýðèéí íýðèéã áè ìýäýæ áîëîõñîí áîëóó

Õàíñ Ïåòð! ÃÝÄÝÃ.

Ìîíàðåë èõ ë óðàì õóãàðñàí áàéäàëòàé ñàíàà àëäààä

Òèéì áàéäàã áàéæýý. Õýðýâ òàíûã îãò ¿çýýã¿éñýí áîë ñýòãýë òàéâàí ÿâàõñàí. Áè ñàéõàí þì
á¿õýí òèéø òýñãýëã¿é òýì¿¿ëäýã õ¿í. Ãýâ÷ ôðàíöûí ÿçãóóðò ãýð á¿ëä òºðñºí áîëîõîîðîî áèå
ñýòãýëýý áàðèõ ÷àäàëòàé. Òàíû ãîî ¿çýñãýëýíã áè õ¿íäýòãýæ áàéíà. Çà áàÿðòàé. Õýðýãòýé öàãò
òóñ õ¿ðãýõ õ¿í áèé ãýäãèéã ñàíàæ ÿâààðàé ãýýä ËÎëèòûí ãàðûã ¿íñýýä èõ ë ãóòðàí ãóíèõ
áàéäàëòàé ãàð÷ ÿâëàà.

Ëîëèòà ã¿íýý ñàíàà àëäàæ «àøã¿é íýã ñàëàõ øèã áîëëîî. ªíººäºð þó ÷ àìññàíã¿é.Ïåòðòýéãýý
èðýõýä õîîë óíä çýõýýä áàéÿ» ãýæ øèéäýýä õîíõ äàðàâ.

Ýíý ¿åä Ìîíàðåë ìàøèíäàà îðæ, àâòîìàò õàðèëöóóðàà Ôîí Áóðãåíû ãýðò õîëáîîä
Êåìïåíñêèä îðîéí õîîë èäüå, ìàíàé á¿ñèéí öàãäààãèéí ãàçðûí äàðãà õóðàíäàà Áðþêíýðòýé
õî¸ð î÷íî. Íàéçàí äóíäàà íýã àæèë çÎÕÈÎÕ õýðýãòýé áîëîîä áàéíà ãýæýý.

Ñ¿¿ëèéí õýäýí ºäºð óõààí áîäîë äýí äóí áàéñàí Ëîëèòà ò¿ð àìñõèéâ. غíèéí õî¸ð öàã ÷
áîëëîî. Ïåòð èðýõ ¸ñòîé.

Ëîëèòà õîæìûí ºäºð àæ àìüäðàëàà ÿàæ çîõèîõ òóõàéãàà ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ ò¿ìíèé í¿äíèé
ºìíº õóóëü ¸ñîî𠺺ðò íü îëäñîí ýä ìºíãºíººñ áîëæ Áóðãåí, Ìîíàðåë ìýòèéí èõýñ äýýäñèéí
ýðõýíä îðîõîîñ ººð àðãàã¿é áàéäàëä òóëãàðâàë àëü àëèíààñ íü øóóä òàòãàëçàæ õóó÷èíòàéãàà
àäèë õîîñîí ÿäóó àòóãàé ÷ ¿íýí÷ øóäàðãà àìüäðàëààñ èë¿¿ þìã¿é ãýæ øèéäæýý.

غíèéí õî¸ð öàã õýäèé íü ºíãºðºâ÷ Ïåòð èðñýíã¿é. Õàðèóã¿é þìíààñ àéí öî÷èæ, þì
á¿õíèéã ìóó òàëààñ íü áîäîõ áîëñîí Ëîëèòûí ñýòãýë äàõèí ò¿ãøèâ. Òýð õºëèéí ÷èìýý
÷àãíààðõàæ, áàéí áàéí ãóäàì ðóó õàðæ òàñàëãààí

äîòóóð òîðîíä õàøèãäñàí ãºðººñ ìýò õîëõèæ áàéëàà. غíèéí ãóðâàí öàã áîëëîî. Ïåòð
èðýõã¿é ë áàéëàà.

Ãýíýò óòàñíû õîíõ äóóãàðàõàä Ëîëèòà ñàíäàð÷ õàðèëöóóðûã ø¿¿ðýí àâàâ.

Ëîëèòà! Ëîëèòà!

Ïåòð! ßàâ ÷è ìèíü?

Ïåòð ÿìàð íýã øàëòãààíààð áà÷èìäàí àìüñãààäàæ,

Ëîëèòà íàìàéã... íàìàéã öàãäàà... áè öàãäààãèéí ãàçàð áàéíà. Áàÿðòàé! Ëîëèòà! Ñýòãýëýý á¿¿
çîâîîðîé. Áèä óäàõã¿é óóëçàíà. ...Áè ÿìàð ÷ ãýìã¿é..-. ãýýä öààíà íü ÿìàð íýã õ¿í,

«Çà îäîî áîëëîî Íààäõàà àâààä ÿâ!» ãýæ øèð¿¿íýýð çàíäðàõ ÷èìýý ñîíñäîõîä Ëîëèòà

Ïåòð! Ïåòðýý ãýæ äóóäààä óõààí àëäàí óíàâ.

Y¿ð öàéõûí ¿åñ Ëîëèòà ñàÿ áèåý áàðèã÷ààí áîëæ, ÿìàð ÷ áàéñàí ãýðòýý õàðèõààð øèéäëýý.
Óõààí ñàíàà íü óéìàð÷ ã¿éöæýý.

Ýíý á¿õ õýðýã ÿâäàë ÷óõàì þóíä õ¿ðãýæ áàéãààã ìýäýõã¿éí äýýð öààøèä ÿàõ ¸ñòîéãîî ÷ ÿã òàã
øèéäýæ ÷àäàõã¿é áîëæýý.

«Þó ÷ áîëñîí ýíäýýñ ýàéëàõ õýðýãòýé. ª÷èãäºð õàðüñàí áîë Ïåòðòýéãýý óóëçàõ áàéñàí. Îäîî
á¿ð ä¿¿ð÷ýý. Ïåòð ÿìàð íýã õ¿íä õýðýãò õîëáîãäñîí áàéâàë ÿàíà! ª÷èãäºð õàðüñàí áîë...»

Ëîëèòà øºíèéí òàêñè äóóäàæ ãýðòýý õàðèõààð ÿâàâ. Ç¿éäëýýðýý ñàëàõ äºõñºí õóó÷èí îïïåë
òýðýãíèé áóëàíä øèãäýæ, èéø òèéøýý ò¿ãø¿¿ðòýéãýýð øèðòýæ ÿâëàà.

Ëîëèòà áàéðàíäàà õ¿ð÷ èðýýä õààëãàà íýýõ ãýæ ò¿ëõ¿¿ðýý ãàðãàñíàà «ÿìàð íýã õ¿í îòîæ
áàéâàë ÿàíà?» ãýæ ãýíýò õèðäõèéí áîäîîä, öàõèëãààí çàéä öîõèóëñàí ìýò ãàðàà áóøóóõàí
òàòàæ ãýäýðãýý óõðàâ. Òàñàëãààíä íü ÿìàð íýã þì õºäëºõ øèã ÷ áîëëîî. Òýãýýä Ëîëèòà
õààëãàà îíãîéëãîæ ç¿ðõëýõã¿é íýã õýñýã çîãñëîî.

ͺ㺺 öàõèëãààí òýðãýíä äàéðàëäñàí «äýýðýì÷èí» ÷ ñàíààíä íü îðîâ.

Ïåòð öàãäààä áàðèâ÷ëàãäæýý. Íàìàéã ÷ áàðèâ÷èëæ ìýäíý. Ýñâýë á¿ëýã äýýðýì÷èí îòîæ
áàéãàà áàéõ ãýæ ýìýýí ñýæèãëýíã¿¿ò òàñàëãààíä íü áàñ ë ¿ë ìýäýãõýí ÷èìýý ãàðàõ øèã áîëîâ.

Ëîëèòà õààëãàà í¿ä ñàëãàëã¿é øèðòýæ, ñýìýýðõýí óõàðñààð øàòàí äýýðýýñ áóóãààä ãàäàãøàà
ÿàðàí ãàðëàà.

Õîòûí äýýã¿¿ð ñóóíàãëàñàí õºãëºãºð õàð óòààí õºøãèéã ¿¿ðèéí òóÿà íýâòýëæ ÿäíàì.
Õººðõèé Ëîëèòà îäîî õààøàà ÿâàõàà ìýäýõã¿é áàéøèíãèéí õàðàíõóé áóëàíä ÷è÷èðõèéëýí
çîãñîíî.

Á¿òýí ñàéí ºäðèéí ºã뺺. Êîíðàä Ôîí Áóðãåí Ìîíàðåëä óòàñäàæ:

— ×èíèé Ëîëèòûã î÷èæ òàéòãàðóóëúÿ. Îäîî óõààí íü óéìàð÷ çîðèã íü ìîõîæ ã¿éöýý áèç. Òóñ
õ¿ðãýæ ÷àäàõ õ¿í íî¸í Ìîíàðåëààñ ººð áàéõã¿é ãýæ õýëýìç. Òýãñýí õîéíî àëü ºâäºã äýýð íü
ñºãä¿¿ëýõýý ÷è ººðºº ìýäíý áèç ãýæýý.

Öàðàé íü çîâèóðëàí öîíõèéæ, í¿ä íü õèðäõèéí ãºëºðñºí Ëîëèòà çî÷èä áóóäàëäàà ýðãýæ
èðýýä, îðîí äýýðýý ò¿ð¿¿ëãýý õàðàí óõààíã¿é ìýò óäààí õýâòëýý. Îäîî òýð þóã ÷ øèéäâýðëýæ
÷àäàõã¿é áîëæýý.

Àìüäðàëûí òóðøëàãàã¿éí äýýð òóéëûí ãýíýí öàãààí ñýòãýëòýé ýìçýã äîðîéõîí á¿ñã¿é, çîë
æàðãàëûã ìºðººäºí òýì¿¿ëýíã¿¿ò èéíõ¿¿ áàëàð õàðàíõóé òàìûí îðîíä óíàõäàà áèå ñýòãýëýý
òýíö¿¿ëýí áàðüæ õýðõýí ÷àäàõ áèëýý, Òýãòýë áàñ ò¿¿íèé òºëºº àìü õàéðã¿é òýìöýí òóëàëäàæ
÷àäàõ ÿíàã íºõºð íü ÿàñíûã ìýäýõ¿éåý ò¿ìýí áýðõ.

Ôîí Áóðãåí îðæ èðýõýä Ëîëèòà îðîí äýýðýýñýý áîññîí ÷ ¿ã¿é ñýòãýë ñàíààã ¿ë òîëüäîõ
ãàñëàíò öýíõýð í¿äýýðýý ãºëðºí øèðòýæ ìýíäèéí õàðèóä ¿ë ìýäýã óðóóëàà õºäºëãºâ. Ôîí
Áóðãåí «Ýíý îãîòîíî, ñîëèîð÷ýý» ãýæ ñýæèãëýí áîäîîä õàæóóä íü ñóóæ õºë ãàðûã íü òààøàà
èëáýýä,

« Ñóâä ìèíü ÷è þóíä èéì óéòãàð ãàøóóäàëòàé áèëýý? Áè ÷àìàéã þóãààð ãà÷èãäàæ áàéãàà áîë,
õîéøèä ÿàæ àìüäðàõ áîäîëòîé áàéãàà áîë, ÿìàð íýã òóñëàìæ õýðýãã¿é áàéãàà ãýæ áîäîîä
çîðèóä õ¿ð÷ èðëýý» ãýõýä Ëîëèòà õàðèó õýëýëã¿é ãàñëàí óéë÷èõàâ. Ôîí Áóðãåí çàëóó á¿ñã¿éí
óðàí ãîë øèã áèå æèðâýëçýí ÷è÷èðõèéëæ áàéãààã óäààí õàðàõã¿é áàéõûã áîäîæ í¿ä
áóðóóëààä,
~ Ëîëèòà áè ÷èíèé áàéäëûã ìýäýæ áàéíà. ×àì øèã áàãà çàëóó õ¿í õóâü çàÿàãàà ãýíýò
ººð÷ëºõººð ÿàõ ÷ ó÷ðàà îëîõã¿é áàéäàã íü ç¿éí õýðýã. Áè ÷àìàéã æàðãàëûí òàâöàí äýýð òàòàæ
ãàðãàñàí áîëîõîîðîî õîéøäûí ÷èíü àìüäðàëä ò¿øèã òóëãóóð áîëîõîä áýëýí áàéíà.

Áóðõíààñ çàÿàò áèå öîãöñûíõîî ¿çýñãýëýí ñàéõíààð îëñîí ýä ìºí㺺𺺠÷è ñàéí òºðºëòíèé
ãýð á¿ëä áàãòàõ áîëíî.

Ëîëèòà ìýãøèí óéëàõûí çàâñàð,

~ Îäîî íàä þó ÷ õýðýãã¿é. Áàÿí ÿäóó ÿìàð ÷ áàéñàí áè ò¿¿íýýñ ººð õýíèéã ÷ õ¿ñýõã¿é! ãýõýä
Ôîí Áóðãåí þóí òóõàé ÿðüæ áàéãààãèé íü äàðóé ìýäýâ÷,

~ Ëîëèòà áè îéëãîõã¿é áàéíà. Òà õýíèé òóõàé ÿðüæ áàéíà âý? ãýæ èõ ºðºâ÷õºí àñóóâ.

Ëîëèòà ººðèé㺺 áîëîîä Ïåòðèéãýý àâðàõûí òóëä àðãà ÿäàõûí õýðýýð áóõèìäàí ãàíöààðäàæ,
¿ë èòãýãäýõ õ¿íèé ÷ àòóãàé ãàðûã õàðàõààñ ººð àðãàã¿é áîëñîí òóë þóíä èéíõ¿¿ ãàøóóäàí
çîâæ áàéãààãèéíõàà ó÷ðûã õýëæ ºã뺺.

Ôîí Áóðãåí þóíû óðüä Ïåòðèéí áàðèâ÷ëàãäñàí ó÷ðûã ìýäýõ õýðýãòýé ãýæ á¿ñèéí öàãäààãèéí
ãàçàð øóóä óòàñäàâ. Öààäàõ õ¿í íü þó ãýäýã áîë ãýæ Ëîëèòà àìüñãàà äàðàí ÷àãíàâ.

Ôîí Áóðãåí òýð õ¿íòýé õýçýýíèé òàíèë áîëîëòîé. Ñàéí ¿ãýýð òàë ºã÷ ýíý òýðèéã ÿðèëöñàíû
äàðàà, òèéì íýã çàëóó þóíä öàãäààãèéí ãàçàð î÷èõ áîëñîí òóõàé àñóóâ.

-ßàãààâ äýý,.. ͺ㺺äºõ... Áè ñàéí íºõðèéí òºëºº ç¿òãýæ áàéíà. Ãýâ÷ áè 纺ëºí ñýòãýëòýé õ¿í,
ýíý á¿ñã¿éã õàéðëàõã¿é áàéæ ÷àäàõã¿é, îäîî áè ò¿¿íèé õàæóóä áàéíà ãýõýä íü öààäàõ õ¿í òóí
÷ õ¿ñìýýðã¿é ¿ã öóõóéëãààä ýëýã õàòàí èíýýõýä Ôîí Áóðãåí èõ ë òààëàìæòàéãààð ãîîã-ãîîã-
ãîîã ãýæ,

~ Çà òýãýõýýð þó ãýëýý? ãýõýä öààäàõ íü ¿ë îéëãîãäîõ õýäýí ¿ã õýëýâ. Ôîí Áóðãåí èõ ãàéõñàí
áàéðòàé, í¿äýý á¿ëòèéëãýí,

~Óóõàéí! Á¿ð òèéì õýðýã ¿¿! Òýãâýë ÷ ÿâäàëòàéõàí þì áàéíà äàà. Ýðõýì õóðàíäàà áè òàíû
öàãèéã ¿ðëýý, ºðøººãººðýé ãýýä õàðèëöóóðûã òàâüæ,

~Çà Ëîëèòà òýð çàëóó ÷èíü ÿãã¿é õýðýãò ñýæèãëýãäýæ äýý. Êîììóíèñòóóäòàé õóéâàëäàæ
áàéñàí ÷ áàéæ ìàãàäã¿é ãýíý. Òýãâýë òýð ÷èíü çàñàã òºðä òýðñýëñýí õýðýã ø¿¿ äýý. Öàã
øèð¿¿í áàéíà. Æèøýý íü ÷àì øèã èéì ãýíýõýí õ¿íèéã ÿàæ ÷ ìýäíý. Ëîëèòà! Òýð Ïåòð ÷èíü
÷àìààñ íóóäàã áîëîõîîñ áèø ¸ñòîé êîììóíèñò áàéñàí áàéëã¿é. Àéìøèãòàé õýðýã ø¿¿ äýý.
Òýð¿¿í øèã ãýìò õýðýã, áóçàð ÿâäàë ýíý äýëõèéä áàéõã¿é ãýæ ¿íýõýýð ÿìàð íýãýí àéìøèãò
íóóö çàäðóóëæ áàéãàà õ¿í øèã øèâýãíýí ºã¿¿ëýâ.

Ëîëèòà ¿ã õýëæ ÷àäàëã¿é.

— Yõýõ... . ¿õýõýýñ..,. ººð ãýýä öîõèðîí óéëàâ.

Ôîí Áóðãåíû ìºñºí õºõ í¿ä äýõ çàëü óëàì òîä áîëëîî.

~Ëîëèòà! ×è ¿íýõýýð øóëóóí ñýòãýëòýé á¿ñã¿é áàéíà. ×àìä òóñëàõûí òóëä áèä ãýìò õýðýãò
îðîîöîëäîõ áàéíà ø¿¿. Òýð ÷ ÿàìàé, Àðãà àëäàðñàí àìüòàí áèø. Ìàíàé Ìîíàðåë áîë öàãäàà
íàðûí ò¿íø ø¿¿ äýý. Áè ò¿¿íòýé çºâõºí ÿðèëöúÿ. Åð íü òýãýýä ¿íýíèéã õýëýõýä Ìîíàðåë,
òàíû òºëºº þó ÷ õèéõýýñ áóöàõã¿é áèçýý ãýýä Ëîëèòûí áèåèéã äàõèí èëáýâ.

Õººðõºí Ëîëèòà á¿ð ÷ òóéëäëàà. Ýíý á¿õýí þó ãýã÷ áîëæ áàéãààã èòãýõýä áýðõ àæýý.

Ïåòðèéã êîììóíèñòóóäòàé õóéâàëäñàí ãýæ áàéíà. Ýâäýðñýí óòàñ øèã, á¿ðõýã øºíèéí
õàðàíõóé øèã ÿìàð áýðõ àìüäðàë âý! Ïåòð, Ëîëèòàä áîëäîãñîí áîë ç¿ðõýý ÷ íýýæ ¿ç¿¿ëýõ
õ¿íñýí äýý.

Ëîëèòà ÿìàð íýã þì áîäîæ øèéäýæ ÷àäàõã¿é áîëæýý

«Îäîî ÿàõ âý» ãýäýã çîâëîíò àñóóäàë òàðõèéã íü õýìëýí

øàíàëãàâ÷ Îäîî òýãüå» ãýæ øèéäâýðëýõ õàðèóã õààíààñ îëîõ âý?

Ãýíýõýí äîðîé á¿ñã¿éã èéíõ¿¿ «îãîòîíû í¿õíýýñ» òàòàæ ãàðãààä öººâºð ÷îíîíóóä í¿õýíäýý
àâàà÷èæ 6¿ñëýí àâñàí íü òýð áóþó Ýíý í¿õíýýñ ãàðàõ ÿìàð àðãà áàéíà âý? ×îíîíóóä õýëýý
äîëîîæ áàéíà.

Ëîëèòà õààëãàà äîòðîîñ íü öîîæëîîä, õî¸ð ãàðàà í¿¿ðýý òàãëààä 纺ëºí ñàíäàë äýýð áèåý
õóðààæ õºäëºëã¿é ñóóëàà.

Íýãýíò îðîé áîëæýý. Çîâëîíò ºäºð èíãýýä ºíãðºõ áîëíî. Ãýòýë ìàðãààø þó áîëîõûã
ìýäýõã¿é. Ëîëèòà òèéíõ¿¿ õè÷íýýí óäààí ñóóñíàà óõààðñàíã¿é. ßìàð õ¿í õààëãà öîõèâ.
Ëîëèòà ýíý óäàà òýð ò¿ãø¿¿ðò ÷èìýý ñàíààíäã¿é óãòëàà.

-Ýðõýìñýã Ëîëèòà õààëãàà íýýãýý÷! ãýõ äóó èõ õýíýãã¿é àæýý.

«Ìîíàðåë õ¿ðýýä èðëýý. Áè õààëãàà íýýõã¿é ÷ áàéñàí ÿàõ âý äýý. Ôîÿ Áóðãåí þó ãýæ õýëëýý.
Ìîíàðåë öàãäàà íàðûí ò¿íø ÷àìä òóñàëæ ÷àäíà...»

- Çà îäîîõîí ãýæ Ëîëèòà ñóëõàí äóóãààð õýëýí àëãóóðõàí áîñîâ.

Ìîíàðåë, Ëîëèòûí ãàðûã áàðèõäàà «ÿìàð õàëóóí áý? ªâ÷èí òóñ÷èõñàí þì áèø áèç » ãýæ
ñýæèãëýí áîäîâ.

~Òàíû áèå ç¿ãýýð ¿¿? ãýæ Ìîíàðåëûí äóó õà÷èí áºãë¿¿ ñîíñäîâ. Ìîíàðåëûí í¿äíèé èéì
ºíãºã¿é áàéëóó.?

Ëîëèòà íýã ãàðààðàà õàíà ò¿øèæ çîãñîîä

~ Áèå ìèíü èõ ìóó. Áè òóéëäàæ ã¿éöëýý ãýæ øèâýãíýí õýëýâ. Ìîíàðåë äèâààí äýýð
òîõîéëäîí, ñóóãààä Ëîëèòà òèéø ãàð ñóíãàí ýåëäãýýð èíýýìñýãëýæ,
~ Íààøàà ñóó. Ñàíàà çîâîõ õýðýãã¿é. Áè òàíä ñàéí ñàíàæ èðëýý. Áè á¿ñèéí êîìåíäàíòûí
ÕÓÂÜÄ ÿãã¿é íºëººòýé áîëîõîîð òàíä òóñàëæ ÷àäíà. Ñàÿ öàãäààãèéí äààìàëòàé óóëçààä
èðëýý. Óóæèì ñýòãýë ãàðãàñíû íü òºëºº øàí õ¿ðòýýíý ãýæ àìëàñàí ãýâ.

-Òýãâýë ìèíèé ìºíãèéã öºìèéã íü òýäýíä ºãºº÷ ãýæ Ëîëèòà ÿàðàí ºã¿¿ëýâ.

— Þó ãýñýí ¿ã âý? Òýð ÷èíü òà íàðò õýðýã áîëíî. ßìàð ÷ ãýñýí ýíý á¿õíèéã áè áèåäýý õ¿ëýýå.
Òà èíãýòëýý çîâæ ç¿äðýõ ¸ñã¿é ñýí, Yíýõýýð ãîî ñàéõíûã áèäýíä òýð 6îëãîí çàÿàäàãã¿é ø¿¿
äýý.Òà íàä èòãýæ áîëíî. Áè ¿çýë ñàíààíààñàà óõàðäàãã¿é, öýðýã äàéíû õàòóóæèëòàé áîëîâ÷
áàñ ýíýðýíã¿é óãñààíû õ¿í ø¿¿. Ëîëèòà áè òàíä îðîéí çîîã áàðúÿ. Ìàíàé íóòãèéí àìòàò äàðñ
æààõàí óóãààä òàéâàí íîéðñ ë äîî. Ìàðãààø ºã뺺 íü öàãäààãèéí äààìàëä î÷èæ òàíä
àìëàñíàà áèåë¿¿ëíý ãýæ Ìîíàðåë íàéð òàâèí ºã¿¿ëýâ. Ñýòãýëèéí ¿éìýýí äóíä èéì íýã èòãýë
íàéäâàðûí ¿ç¿¿ð ãàðàíãóóò àìü òýìöýí çóóðàëäàõààñ ººð õýðõýõ áèëýý. Ìîíàðåë èõ ë òºëºâ
òºâøèí áàéæ òýð ìýò íàéäâàð òºð¿¿ëýõ ¿ã îëíûã õýëëýý.

Ëîëèòà æààõàí þì èäýæ ôðàíö, äàðñ óóñíû äàðàà àëäàðñàí áèå òýíõæèõ ìýò áîëæ, óõààí
ñàíàà íü àðàé ÷ òîãòóóí áîëîõ øèã áîëëîî, Ìîíàðåë àì õàëàìöàæ õýòýðõèé îéð äîòíûí
õ¿íèé õýëæ áîëîõ õýäýí ¿ã öóõóéëãàõàíä Ëîëèòà äîòðîî èõ ë àéí ñýæèãëýâ.

Òýãñýýð áàéòàë õàìàã áèå íü äàõèàä æèãòýéõýí ñóëàð÷ òàðõè òîëãîé íü õà÷èí ä¿íñèéæ í¿ä íü
õàðàíõóéëàí, Ìîíàðåëûí äóó óëàì õîëäîæ ýõýëëýý. Ìîíàðåëûí íóòãèéí äàðñ èéì õ¿÷òýé þì
áàéõ äàà»

«Ìèíèé ÷àäàë áàðàãäæýý, Ìîíàðåë óòààíä á¿ðõýãäýæ |áàéíà, Îäîî õýâòýõýýñ ººð àðãàã¿é,
Ëîëèòà ãàðàà ºðãºõ ãýýä äààñàíã¿é, ¸îëîõ ãýýä äóó ãàð÷ ÷àäñàíã¿é, Ìîíàðåë

íàìàéã ºðãºæ áàéíà óó äàà?... Õàìàã áèå íü ýçã¿é áºãººä õèé àãààðò õºâæ áàéõ øèã ç¿¿äýëæ
áàéíà óó àëü óõààí àëäàæ áàéíà óó?»

ßìàð íýãýí õ¿íä þì àþóëõàé öýýæèí äýýð íü äàðæ, àìûã íü òàãëàæ áàéõ øèã ò¿ëõüå ãýõýä
÷àäàë áàéõã¿é, õàøãèðúÿ ãýõýä õîîëîé ãàðàõã¿é. Õàìàã áèå íü óíü áóòàð÷ ç¿ðõ íü ÷èì÷èãíýí
ºâäºâ. Òýãýýä áèå öîãöñîî ìýäðýõ ÷àäàëã¿é áîëëîî..

Ëîëèòà í¿äýý íýýâ. Òàñàëãààíä á¿äýãõýí ãýðýëòýé. Ýíý áîë öàõèëãààí äýíë¿¿íèé ãýðýë áèø.
Õàðèí ¿¿ðèéí öàéâàð òóÿà òóñàæ áàéãàà àæýý.

Ëîëèòûí óõààí ãýíýò ñàðóóë áîëîâ. Ýíý á¿õýí ç¿¿ä áèøýý. Ìîíàðåë ¿ñëýã öýýæèí äýýðýý
øºðìºñëºã ãàðàà òàâèàä õýíýã ÷ ¿ã¿é íîéðñîæ õýâòýíý. Ò¿¿íèé õ¿÷èðõýã áèå èíãýòëýý
ÿäàðäàã áàéæýý. Ýðòíèé Ýëëàäûí øèëäýã áàðèìàë øèã òýãø ñàéõàí öîãöîñòîé ýíý õ¿í ñýðýõ
þì áîë ÿàæ ÷ ìýäíý.

Ëîëèòà õºäëºõººñºº àéëàà. Òýãýýä ãàíöõàí ìº÷èéí äîòîð ºíãºðñºí ÿâäëóóäûã ýðãýö¿¿ëýí
áîäòîë õàðàíõóéí äóíä öàõèëãààí öàõèõ øèã áîëëîî. Øèéäâýðëýõ ìº÷èä õ¿íèé óõààí èéì
ñàðóóë áîëäîã áàéíà.

Ëîëèòà Ìîíàðåëààñ ñýìõýí õîëäîîä òîõîé äýýðýý ºíäèéæ ò¿¿íèéã àæèãëàâ. «Áèäíèéã àâðàõ
õ¿í ýíý ¿¿? Áóçàð õóéâàëäàã÷èä Ïåòðèéã ìèíü ÿàâ òà íàð!?»

Yçýñãýëýíò ñàéõàí áèå íü öººâºð ÷îíîíóóäàä áóçàðëàãäæýý. Ýíý åðòºíöºä õàìãèéí õàéðòàé
õ¿íýýð íü, á¿õ èòãýë íàéäâàð, ýðõ ÷ºëººãººð íü òîãëîîì òîõóó õèéæ ¿çýøã¿é ìóóõàéãààð
õóóðàí ìýõýëæýý. Ëîëèòà ôðàíö ãàçðûí ¿íýðòýí øèíãýñýí ºäºí õºíæ뺺 ñºõººä ñýìõýí
áîñîâ.

Øèðýýí äýýð áàéãàà Ìîíàðåëûí ãàð áóóã õèðäõèéí õàðààä í¿äýý àíüæ àÿàðõàí ãèíøëýý.

Çîâëîíò íýã ºäºð ºíãºð÷ äàðààãèéí ºäºð èðæýý. Y¿ðèéí á¿äýã òóÿà õîòûí äýýðõ óòààí
õºøãèéã íýâòýëæ ÿäàí áàéíà.

Åðòºíöèéí ýíý íýãýí ºäºð, ýíýõýí öàãò, Áàðóóí Áåðëèíèé áàÿí áóóäëûí ºðººíººñ áóóí äóó
òàñõèéí ñîíñîãäîâ. Îéð îð÷ìûí ä¿ëèé õàð áàéøèíãóóäàä öóóðèà õàäàæ ¿¿ðèéí á¿ðýíõèéã
äîíñîëãîí öî÷îîâ.

Áåðëèí 1960, 4 ñàð

ÊÐÛÌÈÉÍ ÕYYÕÄYYÄ
Îðîñ òàòàð õî¸ð æààë òýíãèñèéí õóó÷èí çîãñîîëûí äàâàëãààí õàãàëàã÷ äýýð çàãàñ÷èëæ áàéâ.
Òàòàðûã Èáðàãèì, îðîñûã Âîëîäÿ ãýíý. Èáðàãèì ãîðçîéñîí õàð áèåòýé, áóðæãàð ¿ñòýé, òîì
áîëîõäîî èõýíõ òàòàð ýð÷¿¿äèéí ¸ñîîð äîãøèð÷ ñ¿ð îðîõûã îäîîíîîñ èëòãýñýï õóðö àëàã
í¿äòýé áºãººä ºðººñºí ÷èõýíäýý çýñ öàãèðàã ç¿¿ñýí íü áÿöõàí çýðëýã áàéäëûã áóé áîëãîæýý.
Âîëîäÿ ìàãíàé ðóóãàà óíæñàí øèíãýí öàéâàð ¿ñòýé, õàð òýíãèñèéí óñ øèã 纺ëºí íîãîîí
í¿äòýé áºãººä Èáðàãèìèéã áîäâîë àðàé áèåðõ¿¿ áîëîâ÷ óäààí íîìîé áàéðûí õ¿¿õýä
Êðûìèéí òîðãîí óëèðàë ãýã÷ íàéìäóãààð ñàð áîëîâ÷ òýíãèñèéí õºâºº ýçýíã¿é. ªìíèéí
á¿ëýýí ñàëõèíä õóðãàí äîëãèî ¿¿ñýæ íîìèí ºíãºò óíèàðò òýíãýðèéí ñàâñàëãàà òàñðàëòã¿é
õººöºëäñºí íÿëöãàé çàìàã, õîðõîé íààëäñàí ÷óëóóí äàëàíä õàëüòðàí áóöíà. ßëòà õýìýýõ
àìðàëòûí õîòûí õºã溺í øóóãèàí ÿàëàà. Òýíãèñèéí ýðãèéí çàìààð õààÿà öýðãèéí àâòî õºñºã
ºíãºðºõººñ ººð õºäºë㺺íã¿é. Òîîðîé, ìàéëñ, àëèìíû öýöýðëýã äóíäààñ õºº òîðòîã áîëæ
ýâäýð÷ õýìõýðñýí àìðàëòûí ãàíãàí öàãààí áàðèëãóóä ñîõîðñîí í¿äýí öîíõíóóäààðàà óðàìã¿é
øèðòýæ, èõ áóó áºìáºãíèé äýëáýðýëòýä ºì öºì ¿ñýðñýí øàðõíóóä íü àéìààð îíãîéæ õàðëàíà.
Ýíä òýíä óòàà ãàð÷, óíàà õºñºã ñ¿ëæèëäýí õîòîî ÷ºëººëºãäìºãö îðæ èðñýí ò¿ð¿¿÷èéí
õ¿ì¿¿ñ îðîí áàéðàà çàñàæ ýõëýýã¿éñýí áîë ýðòíèé ñºíñºí õîòûí áàëãàñ ë ãýìýýð áîëæýý.

Àé Ïåòðè óóëûí õºõ öýðäýí îðãèëóóä ñ¿ðëýã áàðàéæ ¿¿ëñèéã ãàçàð, òýíãèñ ð¿¿ òàñäàí õàÿæ
áàéâ. Èáðàãèì óñàíä çàãàñ ìýò øóìáàí îðæ ñàíàà çîâìîîð óäààí àëãà áîëîîä ãàð÷ èðýõäýý
äàëàéí îä þì óó íàéìààëæ íýã õî¸ðûã ø¿¿ðäýí àâ÷èðíà. Âîëîäÿ äàëàíãèéí èðìýã ñàíäàéëàí
äýãýýíèéõýý õºâ¿¿ðèéã í¿ä ÷èëòýë øèðòýíý. «Ààâ ìèíü áàéñàí áîë çàâèàð òîð õàÿæ áàéãààä
çºí人 çàãàñ áàðèõñàí. ßàãààä ºíººäºð çàãàñ áàðèãäàõã¿é áàéíà. Çàãàñ ÷ ãýñýí äàéíààñ
çóãòààãààä àëãà áîë÷èõäîã áàéõ. Ààâ ìèíü îäîî õàà ÿâäàã áîë? Ôàøèñòóóäûã õººñººð óäëàà.
Ãýòýë ýðãýæ èðýõã¿é! þì. Ìîãîé çàãàñ øèã ýíý ìóóõàé õàð þì ë ìèíèé çàãàñûã ¿ðãýý÷èõýýä
áàéíà óó? Óðâàã÷ òàòàðûí ÷ õ¿¿õýä þì áýë¿¿?» ãýæ öóõàëäàí áîäîîä äýãýýíèéõýý èøíèé
¿ç¿¿ðèéã äàëàíãèéí àíãàëä çîîæ òýíãèñèéí óñàíä äýâòýýñýí õàð òàëõíû áóëàí õýìëýâ.
Èáðàãèí ÷ íýãýíò ÿäðààä õî¸ð ºâä㺺 òýâðýí òýíãèñèéí àëñûã ãóíèãòàéãààð øèðòýí ñóóâ.
Òýðòýý òýíãýð ãàçðûí ñàâñàëãàíä öýðãèéí ãàëò îíãîö öàãààí çóðààñ òàòóóëàí õóðäàëíà. Ààâ
ìèíü áàéñàí áîë Ãþëü-ãþëü çàâèíûõàà öàãààí äýðâ¿¿ëèéã òàòààä Ñ¿õ¿ìè, Îäåññ õ¿ðòýë ÿâàõ
áàéñàí. Áè Øóðãèéí îðîéä àâèð÷ ãàðààä ø¿¿ñòýé 纺ëºí ãàäèë èäýæ äàëàéí ãàõàéíóóä
íààäàõûã õàðæ ÿâàõñàí. Ààâ ìèíü õýçýý èðýõ áîëîî. Òàëõ èäýõ þìñàí. Ýíý îðîñ æààëä
íàéìààëæ áóëæ ºãüå ãýâýë òàëõíààñàà ºãºõã¿é áîëóó?» ãýæ Èáðàãèì áîäíî. «Äàéí áîëîõîä
çàãàñ õ¿ðòýë àìàð òàéâàí äàëàéäàà çóãòààä ÿâ÷èõäàã áàéõàà» ãýæ Âîëîäÿ áîäòîë Èáðàãèì
òýíãèñèéí óñàíä õàðàéí øóìáàâ «Ýíý ãàéõàë ë çàãàñ ¿ðãýý÷èõýýä áàéíà ø¿¿!» ãýæ Âîëîäÿ
óöààðëàí,

— Õººå ÷è çàãàñ ¿ðãýý÷èõýýä áàéíà! Õîëõîí î÷îî÷! ãýâ. Èáðàãèì áóðæãàð òîëãîéãîî ñýãñðýí,
óñ òóðãèæ õî¸ð ãàðààðàà í¿¿ðýý øóâòðààä,

— ×ï ººðºº õîë î÷! Ãàíö ÷èíèé äàëàé þì óó? ãýâ. Âîëîäÿ òóíãàëàã íîãîîí í¿äýý
áóëèíãàðòóóëàí íóäàðãà çàíãèäàæ, Èáðàãèì òèéø õýä àëõààä,

— ×è ìóó þó ãýæ? ãýõýä Èáðàãèì ÷ ìº÷ººãºº ºãñºíã¿é óóðëàñàí ãºëºã ìýò õóðö öàãààí ø¿äýý
ÿðñ õèéëãýí
— Áè ÷àìààñ àéõã¿é ø¿¿. Õ¿ðýýä èðâýë èð! ãýâ, Õî¸ð õºâã¿¿í íýãýí õóâü í¿ä ¿ç¿¿ðëýí
øèðòýëöýýä ¿ã äóóã¿é áàéð áàéðàíäàà áóöëàà. Âîëîäÿ «Ààâ ìèíü áàéñàí áîë!» ãýæ áîäîîä
òýíãèñèéã øèðòýí óéòãàðëàâ.Èáðàãèì «ÀÀÂ ìèíü áàéñàí áîë!» ãýæ áîäîîä Àé Ïåòðè óóëûã
õàðàí ñàíàà àëäàâ.

Òýíãèñ õóðãàí äîëãèñîî öàéðóóëàí í¿äíèé õàðàà ã¿éöýõ ãàçàð íýãýýõýí ÷ ãàëò îíãîö,
çàãàñ÷íû çàâü ¿ã¿é ÝË õóëü áºãººä ãàçàð òýíãýðèéã äîíñîëãîñîí äàéí äàæèí àëü äèâàíãàëàâò
ºíãºðñºí þì øèã. Àé Ïåòðè óóëûí õºõ öýðäýí îðãèë òýíãèñ òèéø òýì¿¿ëýõ ¿¿ëñèéã òàñäàí
ãàçàðò øèäýæ áàéõ áºãººä íýãýí õýñýã ¿¿ë ìºëõºí ìºëõñººð óóëûí áýëäýõ ëàëûí ñ¿ìèéí
ìèíàðåò öàìõàãò ºëãºãäºâ. «Ôàøèñòóóä èðýõýä ìîëëà ëàì õàìàã àëòàà ñ¿ìäýý íóóñàí ãýæ
÷àâãàíö íàð ÿðüäàã íü ëàâ ¿íýí. Òýð àëòûã íü ýðæ îëîîä çàõ äýýð ãàðâàë çºí人 èäýõ þì àâ÷
áîëíî äîî. Òàõèàíû ìàõ, áÿñëàã, ¿çýìòýé áîîâ...»

— Õººå æààëàà ÷è óóðëààä ÿàõàâ. Õî¸óëàà íàéìààëæ áóëæ èäýõ ¿¿? ãýæ Èáðàãèì õýëýâ.

— ×è òàëõ èäâýë èä ë äýý. Ãýì íü æààõàí õºãöºð÷èõñºí þì ãýæ Âîëîäÿ õýëýâ. ßìàð íýã
îíãîöíîîñ õàÿãäñàí àâðàëûí óëààí õºâ¿¿ð äîëãèîíä òóóãäàí õ¿ð÷ èðýõèéã Âîëîëÿ ñàÿ ¿çâýë
«Ì. Ò. 72» ãýñýí áè÷èãòýé àæýý. Ìèíà ø¿¿ðäýã÷ îíãîöíûõ áàéíà. Ôàøèñòóóä æèâ¿¿ë÷èõñýí
þì áèø áàéãàà? ÀÀ ÌÈÍÜ áàéñàí áîë» ãýæ áîäîâ. Äàâàëãààí õàòàëàã÷èéí òýðòýý ¿ç¿¿ðò
õýäýí äàëàéí ãàõàé èðýýä öàãààí ýëãýý íàðàíä ãÿëàëçóóëàí ¿ñðýëäýí íààäàæ àðàãäàíà.

— Æààëàà õàðàà÷! Äàëàéí ãàõàéíóóä íààäàæ áàéíà.

— Òèéì áàéíà. Åð ¿çýãäçõýý áàé÷èõñàí þì.

Õî¸ð õ¿¿ ýâëýð÷ Èáðàãèì õýäýí íÿëöãàé îä, íàéìààëæ, Âîëîäÿ çàãàëìàéãààð íü õýëõñýí
õýäýí ãîäãîð æàðààõàé, òàëõíûõàà áóëàíã àâààä äàâàëãààí õàãàëàã÷ààñ áóóæ òýíãèñèéí
õºâººíèé ýâäýðõèé ñàðàâ÷èíä î÷èæ àìðàã÷èä íàðàíä ýýäýã áàéñàí äýâñãýð ìîä çàä öîõèí ãàë
ò¿ëæ, íàéìààëæ ¿íñýíä áóëàí, æàðààõàé øàðæ èäýâ. Õîäîîä áÿöõàí çîãîîñîíä õî¸ð õºâã¿¿í
ñàíàà àìàð÷ íºãºº ëàëûí ñ¿ìä íóóñàí àëòûã ýðæ îëîîä çàõ äýýðýýñ ÿíç á¿ðèéí þì àâ÷
öàäòàëàà èäýõýýð øèéäëýý.

Àìðàëòûí õîòûí çàõàä, Àé Ïåòðè óóëûí áýëä áàðüñàí ýðòíèé òýð í¿ñýð ÷óëóóí ñ¿ì õîòîä
á¿òýí ¿ëäñýí öººõºí áàðèëãûí íýã áàéëàà. Ãýâ÷ ò¿¿íèé õàíà òóóðãà ñóìíû ò¿ìýí øàðõààð
öîîõîðòîí ºíãèéí ÷óëóó øèãòãýñýí õýý õóàðòàé ºíäºð ãîîëèã ìèíàðåò öàìõãèéí îðîé èõ
áóóíû ñóìàíä ñýò öîõèãäæýý. Áîäâîë õîòûã ìàíàéõàí ÷ºëººëºõºä ôàøèñòóóä õîðèãëîæ
áàéæýý. Ñ¿ìèéí òºìºð òîâðóóòàé çóçààí ìîäîí õààëãàíû ºðººñºí õàâòàñ çàä ¿ñýðñýí 6îëîâ÷
õî¸ð ìóæèéã õîëáîñîí á¿ä¿¿í õàð ãèíæèíä ºëãºãäºí òîãòæýý. Èáðàãèì, Âîëîäÿ õî¸ð
õààëãàíû ýâäýðõèé õàâòñûã çàä öîõèí óíàãàâ. Ñ¿ìèéí óðò õîíãèë õàäàí àãóé ìýò õ¿éò íîéò
îðãèí ÿëçàðñàí ¿õäýë, õºãöíèé ¿íýð õàíõëàíà, Õîíãèëûí ìóõàð äàõü ìºðãºëèéí äóãóé
òàíõèìûí öàãààí ÷óëóóí øàë äýýð äýýâðèéí ãýãýýâ÷ýýð òóññàí íàðíû òîëáî øàðãàëòàíà.
̺ðãºëèéí äóãóé òàíõèìûí öààíà õî¸ð í¿õýí ¿¿ä îíãîéæ õàðëàíà. Õî¸ð õ¿¿ õîã äýýðýýñ
öàðèë îëæ çýâñýãëýýä á¿ðýíõèé õîíãèëîîð ãýòýí ÿâæ ìºðãºëèéí òàíõèìä îðîâ. ª÷¿¿õýí
÷èìýý ãàðãàõàä ñ¿ìèéí áºìáºãºð äýýâýðò öóóðèàòàí óðõèðàõ íü çýâ¿¿í.

— Âîëîäÿ õàðàà÷! ãýæ Èáðàãèì çîãòóñàí äýýâðèéí ñóóðèéã õîëáîñîí ÷óëóóí õºíäëºâ÷èéã
çààâ, Õºíäëºâ÷ººñ ºìõºð÷ òàñàðñàí îëñíû ¿ç¿¿ð ãîãöîî óíæèëäæýý.

— Ä¿¿æë¿¿ð áàéíà! ãýæ Âîëîäÿ øèâýãíýâ. Õî¸ð õ¿¿ àéí çýâ¿¿öýæ íýã õýñýã õºäëºëã¿é
çîãñëîî:

— Ìîëëà àðûí ºðººíèé íýãýíä àëòàà íóóñàí áàéõ ãýæ Èáðàãèì øèâíýâ.

— Õààíà íü íóóñàí áàéæ òààðàõ âý?

— Øàëíû ÷óëóóí äîîð ë äàðñàí áàéõ.

— Øàëûã íü ñýíäèéëæ ¿çýõ ¿¿?

— Òýãíý,

— Òèéøýý îðîõ óó?

— Òýãüå

Èáðàãèì ò¿ð¿¿ëæ í¿õýí ¿¿äýýð îðîõîä Âîëîäÿ äàãàëäàâ. Óñ àñãàõàä íóðàìíû ÷ þì óó,
ÿëçàðñàí ìàõíû ÷ þì óó íýã ë åð áóñûí ¿íýð õàíõëàíà. Òºìºð ñàðààëæèò óðò íàðèéõàí
öîíõòîé á¿ðýíõèé òàñàëãààíä îðîíãóóò Èáðàãèì çîã òóñàí

— Òýð þó âý? ãýâ.

Ìàíü õî¸ð ó÷ðûã äàðóé îëñîíã¿è. Òàñàëãààíû áóëàíãèéí ìîäîí äàâöàí äýýð íàâòñààð
õó÷ààñòàé õî¸ð õ¿í òîëãîé çºð¿¿ëýí õýâòýæ áàéõ øèã. Í¿ä íú øèðãýæ, ¿ñ ñàõàë íü ñýãñèéí
ãàð õóðóó íü ñàðâàéæýý. Àìüä õ¿í áèø õ¿¿ð áîëîõûã ñàÿ ìýäñýí õî¸ð õ¿¿ õèðäõèéí
öî÷ñîíäîî àìüñãàà ÷ àâ÷ ÷àäñàíã¿é. Èáðàãèì öàðèëàà ÷óëóóí øàëàí äýýð àëäàõàä íîõîé
àðõèðàõ ìýò çýâ¿¿í ÷èìýý ãàðàí õî¸ð õ¿¿ íýã ìýäýõíýý ñ¿ìèéí ãàäíà óóõèëàëäàí çîãñîæ
áàéëàà. Èáðàãèì ãàçàðò ñàëõèéí ñóóæ í¿äýýðýý íóëèìñ ã¿éëãýí,

— Öîíõ ðóó õàðààä õýâòýæ áàéãàà íü ìèíèé ààâòàé àäèëõàí õàðàãäñàí. Ìèíèé ààâ áèø áàéãàà
äàà? ãýâ.

Âîëîäÿ Èáðàãèìèéí áóæãàð òîëãîé äýýð ñàëãàãíàí ãàðàà òàâèàä

— Ìèíèé ÷ ààâòàé àäèëõàí þì øèã õàðàãäñàí ãýâ. Òýíãèñèéí ìàíäëààð öýðãèéí ãàëò
îíãîöíóóäûí óðò öóâàà áàðóóí ç¿ã äîâòîëãîí, àëñûí ÿìàð íýã äýëáýðýëòýä ãàçàð äîðãèëæ
áàéëàà.

Ìîñêâà 11 ä¿ãýýð ñàð (1977 îí)

ÍÀÐÀÍÃÀÐÀÂÓÓ
(Äîìî㠺㿿ëëýã)

Íàðàíãàðâóó ¿¿ðýýð ò¿ð çóóðõàí äóãõèéãýýä ñýðëýý. Õàìàã áèåíèé íü õàð õºëñ àñãàð÷ýý. Ãàâàð
þì óó çàíäàíû ¿íýð øèíãýñýí òîðãîí õºíæëèéí çàõûã äîîø íü áîëãîæ ìýýìýý èë ãàðãààä
õýäýíòýý ã¿í àìüñãàà àâàõàä äîòîð íü áÿöõàí îíãîéæ, õàìàã áèåèéã íü äîðãèîæ áàéñàí
ç¿ðõíèé íü öîõèëò àíèðëàí íàìæèâ. Ãàäàà òýíãýð á¿ðõýã áîëîëòîé ¿¿ðèéí òóÿà àñðûã íýâò
ãýðýëò¿¿ëñýíã¿é. ªäèéä óã íü ãýðýëòýæ áàéäàãñàí. Á¿ðõýã áàéãàà áîë àëü õýäèéíèé
ìàðòàãäñàí áîðîî îðíî. Áîðîî îðâîë...

Àñðûí ãàäóóð õàðóóëûí òàíãàä ìÿãóé ìýò 纺ëíººð ãèøèãëýí øóóõèòíàæ, ìîðüä íîãîî øèð
øèð õàçëàí òîîðîéí íàâ÷ ¿¿ðèéí 纺ëºí ñàëõèíàà ñýð÷èãíýõ ñîíñîãäîíî. Íàðàíãàðâóó
ºíäèéí ìºíãºí äýâýýðòýé óñíààñ õýä çàëãèëàõàä áóëãèéí õ¿éòýí óñ àìûã íü äýâòýýí
ñýð¿¿ö¿¿ëýâ. Á¿õ þì ç¿¿ä øèã. Ýíý îð÷ëîíãîîñ õàëüæ òºðºë àðàëæèí ººð öàãò, ººð îðîíä
õ¿íèé áèåèéã îëæ òºðñºí áîë ç¿¿ä øèã èéì ÿâäàë òîõèîëäîæ áîëîõñîí. Ãýòýë õîðâîî äýýð
õ¿í áîëæ òºðñºí õîðèîäõîí íàñàíäàà ººðèéíõºº ãàçàð íóòàã äýýð õàðèéí äýýðýì÷íèé ãàðò
îðñîí íü ñàíààíä áàãòàøã¿é. Äîòðûã íü äýâòýýí ñýð¿¿ö¿¿ëñýí ýíý õ¿éòýí öýíãýã óñíààñ ë
õàìàã õýðýã ÿâäàë ¿¿ññýí. Ëóñûí õîðëîë, õóðìàñòûí õèëýí àëü á¿õ þì íýãäýæ 6àéæ èéìä
õ¿ðãýñýí áèç ãýæ áîäíî.

Ãîâü íóòàãò íü áóëàã øàíä áàéòóãàé õóäàã øèðãýýñýí èõ ãàí áîëîâ. Õîëûí ýíý áàÿí á¿ðäýíä
èðñýí ºäºð í¿äýí äýýð çóðààñòàé þì øèã èëõýí. ¯ç¿¿ð õÿçãààðã¿é àðûí ãîâèéã ÿàæ çîâæ
òóóëëàà. Ýöãèéí ¿ãýíä îðæ äàãàí í¿¿ñýí àéëóóä ãàí ãà÷ààëä ÿäàð÷ òóéëäñàí ìàëûí òàëûã
àðûí ãîâèéí ýëñýí ìàíõàíä öóâóóëàí õàÿñààð õîíîã ç¿òãýñíèé ýöýñò ýíý Áàÿíá¿ðäèéí áàðàà
õàðñàí. Ãàíãèéí ãàë íàðàíä àíãàæ ÿäàðñàí õ¿ì¿¿ñ ¸ñòîé ë àâðàëûí îðíû áàðàà õàðñàí ìýò
ÿìàð èõ áàÿðëàæ áàéëàà. Ñàëõè ÷ ¿ã¿é, çýðýãëýý ÷ ¿ã¿é óõàà ÿãààí óíèàð òàòñàí òýíãýð ãàçðûí
ñàâñàëãàíä õàéëààñ òîîðîé áàãëàéëäàí íîãîîð÷ õàðàãäàõ íü ãàíäèðñàí ¿çýãäýë ¿¿ ãýìýýð
áàéñàí. Í¿¿äýë÷èä øóóä ìàëàà òóóæ äàâõèí õ¿ðöãýýå ãýñýí áîëîâ÷ Íàðàíãàðâóóãèéí ýöýã
«Áàÿí á¿ðä õ¿ðòýë õàãàñ ºäºð÷èéí ãàçàð áàéíà. Ñ¿¿ë÷èéí õýäýí õàâ÷èã óñàà õ¿í ìàëäàà
õóâààæ ºãººä õºäºëüå. Òýãýõã¿é áîë ìàë ìààíü óñíû ¿íýðýýð ã¿éæ áàõàðäàí óíàõ þì óó, ãýíýò
èõ óñ óóãààä öºì òýýð÷ ¿õíý» ãýæ õîðèãëîí áîëèóëñàí. Í¿¿äýë÷äèéí äóíäààñ õàìãèéí
÷àäàëòàé ñàéí ìîðüòîé õî¸ð õ¿íèéã áóóõ ãàçàð ñîíãóóëàõààð ò¿ð¿¿ëýí ÿâóóëàõàä
Íàðàíãàðâóóãèéí ñýòãýëò çàëóó ÿâàõ áîëæ «ãàí õÿñààë õî¸ðûã çýðýã òàéëàí Áàÿíá¿ðäýä
ãýðèéíõýý øàâ òàâèíà äàà» ãýýä äàâõèí îäñîíñîí. ¯õýë ð¿¿ãýý òèéì áàÿðòàé äàâõèí ÿâëàà
ãýäãèéã õýí ìýäýõ áèëýý. Òýð ºäºð íàðàí æàðãàõûí ºìíºõºí í¿¿äëèéí öóâàà áàÿí á¿ðäýä
îéðòîí èðýõýä :Íàðàíãàðâóóãèéã ýöýãèéí õýëñýí ¸ñîîð õîíü, ìàë óñíû ¿íýð àâ÷ øóóãèí
øààãèí ã¿éëäýâ. Óñàí äýýð ò¿ð¿¿ëýí î÷ñîí õî¸ð õ¿ëýýæ áóé ãýæ èòãýõ òóë õ¿ì¿¿ñ ñàíäàð÷
ìýãäñýíã¿é. Æàðãàõ íàðíû òóÿàíä àëòàí øàðãàë òèòýì ºìññºí çóóí çóóí íàñò òîîðîé ìîääûí
äóíäóóð ÿâæ ãàíö õ¿ñëýí áîëñîí Áàÿí á¿ðäíéé óñàí äýýð èðñýí ÷èíü ò¿ð¿¿ëæ èðñýí õî¸ð
ç¿¿ä çýðýãëýý ãýìýýð íîâ íîãîîí ç¿ëãýí äýýð öóñ óðñãàí õýâòýæ áàéâ. Í¿¿äëèéíõýí ÿìàð íýã
àéìøèãò ãàé ãàìøãèéí óðõèíä îðñíîî ìýäýæ, ÿàõ ó÷ðàà îëîõã¿é ãàñëàëäàí áàéòàë ìîðèí
òºâºð㺺í ñîíñîãäîæ áóó ñýëýì àãññàí õîðèîä ìîðüòîí óóõàé õàøãèðàí äàéð÷, èðýâ. Õºãøèä
õ¿¿õäýý àðàã øýýçãèéä ñóóëãàí òýýæ òýãíýæ ãýð áàðààãàà à÷ñàí òýìýýí õºñºã, ãóíäàæ
øàðëàñàí óíàà ìîðüòîé õî¸ð öàõèóð áóóíààñ ººð çýâñýãã¿é öººí õýäýí õàð÷¿¿ë ñºðæ,
ýñýðã¿¿öýõ àðãà äààí ÷èã 6àéñàíã¿é. Äàéð÷ èðñýí õîðèîä ìîðüòîí õàëóóí çóí íýõèé äýýë
ñóãàëäàðãàëñàí óðò ¿ñòýé òàíãàäóóä, øóâóóíû ºä õàòãàñàí öàãààí óëààí ÷àëàì îðîîæ õîðãîé
òîðãîí íºìðºã õèéñãýñýí õóóç ñàõàëòàé õ¿ðýë ºíãºò öàðàéòàé äîãøèí ýðñ áàéâ.

Íàðàíãàðâóó íýãýíò àìü òàñàðñàí ñýòãýëò çàëóóãèéí òîëãîéã òýâðýí óéëàí õàéëàí áàéõàä çýð
çýâñýã, ºìññºí ç¿¿ñíýýðýý äýýðýì÷äèéí äóíäààñ ãîö ÿëãàðñàí íýãýí ýð, åð áóñûí ãîîëèã
öàãààí ìîðèî àãñàìíóóëàí õàæóóä íü èðæ òàñûí í¿ä øèã ýðãýëäñýí õóðö í¿äýýð öîî øèðòñýí
òýð ìº÷ººñ ë ýíý õîðâîîä ¿çýñãýëýíò ýì áîëæ òºðñíèé ãàé èðñýí. Íàðàíãàðâóó òýð õ¿íèé
í¿äýíä îíîãäîîã¿éñýí áîë õîíü ìàëûã íü áóëààæ çàìä óóõ õýäýí õàâ÷èã óñ ºãººä áóöààæ
ÿâóóëàõ ÷ áàéñàí áàéæ ìàãàäã¿é ñýí. Ãýòýë öàãààí ìîðüò õ¿í õýäýí ¿ã õýëýíã¿¿ò äýýðýì÷èä
í¿¿äýë÷äèéã õ¿ðýýëæ àâààä àëóóð÷èí òºðõèéí íýã ìóóõàé òàíãàä «Òýíãýð óóëûí ýçýí,
Ëàíäàðìûí õóâèëãààí ýðòíèé ºñ õîíçîí, ºð òºëººñèéã ñàíàæ ìîíãîë÷óóä òà íàðûã õºãøèä
õ¿¿õýäã¿é õ¿íñ òýìòðýí õîíü ìàëûã ÷èíü áóëààæ àâíà» ãýæ áàéíà ãýâ. Í¿¿äýë÷èä äýìèé ë
ç¿ðõ ÷è÷ðýí ìýãøèëäýõýýñ ººð ¿ã õýëýõ ñ¿¿õýýòýé õ¿í áàéñàíã¿é. Íàðàíãàðâóó òýð ¿ãèéã
ñîíñîîä öàãààí ìîðüòíû ºìíº ºâäºã ñºõðºí «Òà ÿìàð ÷ õóâèëãààí áàéëàà ãýñýí õ¿íòýé àäèë
õ¿í áàéíà. Ãàí ãà÷ààëààñ çóãòàæ, ýíý õîë çýðëýã çýë¿¿ä áàÿí á¿ðäèéã õýí ÷ õàðàìëàõã¿é ãýæ
èòãýæ èðñýí, ýíý åðòºíö äýýð àìüä ÿâàà ìààíü ãýì áèø þì áîë ººð ÿìàð ÷ ãýì áóðóó áàéõã¿é
õººðõèé ÿäóó ìàë÷èí áèäíèéã ºðøººæ õàéðëà!» ãýæ ãóéñàí áèëýý. Òýãæ ãóéãààã¿é áîë ÿàõ
áàéñàí áîë? Õ¿éñ òýìòýðíý ãýæ ç¿ãýýð ñ¿ðä¿¿ëýýä ÿâóóëàõ ÷ áàéñàí þì óó, òèéíõ¿¿ ãóéæ
ìºðãºæ ÿâæ í¿äýíä íü ºðòººã¿é áîë óñíû çîëèîñîíä àâíà ãýæ ñàíààíä íü îðîõ ÷ áàéñàí óó,
¿ã¿é þó á¿¿ ìýä. Öàãààí ìîðüò õýäýí ¿ã õýëæ íºãºº ìóóõàé òàíãàä õýëìýð÷ëýí «Òýíãýð
óóëûí ýçýí ýíý ýìèéí ãóéëòûã ñîíñîîä ýíýðýí ñî¸ðõîæ áàéíà. Õîíü ìàëàà îðõèîä ãàíö
õàâ÷èã óñ àâààä ýëñýí äîòîð î÷èæ áóó. Áóóãààä òýìýýãýý àâ÷èð÷ ºã ãýæ çàðëèã áóóëãàæ áàéíà»
ãýâ. Í¿¿äýë÷èä òýð ¸ñîîð áîëîõîîñ ººð àðãà çàì áàéñàíã¿é. Ìàëàà õàÿàä ÿâúÿ ãýõýä àðûí èõ
ãîâüä ÿâãàí í¿öãýí öºì àíãàæ öàíãàæ ¿õíý.

Ìàðãààø ºã뺺 íü òàíãàäóóä õºòºë㺺 ìîðüòîé äàâõèëäàí èðæ í¿¿äýë÷äèéã öóãëóóëàí

õýëìýð÷ òàíãàä «Òýíýìýë ìîíãîë÷óóä òà íàðûã Òýíãýð óóëûí ýçýí èõ ºðøººæ áàéíà ãýýä
Íàðàíãàðâóóã çààæ «Ýíý ¿çýñãýëýíò ýìèéí ºðøººë ãóéõûã ¿çýýä ñýãòýë íü 纺ëºð÷ õýö¿¿ áýðõ
àÿí çàìä õàíü áîëãîí àâàõààð çàðëèã áóóëãàëàà. Ãàí òàéëàãäàõ ºäðèéã õ¿ðòýë ºäºðò «íýã óñ
àâ÷ ìàëàà ºí溺ä íýã óñàëæ áàé! Ãîâüä áîðîî îðæ ãàí òàéëàãäñàí ºäºð òà íàð ìàëàà òóóãààä
í¿¿æ çàéëàõ ¸ñòîé! Ñàéõàí ýìèéã ÷èíü õàíü áîëãîæ àâñàí áîëîõîîðîî ºí÷èí èøèã
ãàðçäóóëàõã¿é ãýæ áàéíà. Ýíý çàðëèãèéã çºð÷âºë õîíü ìàë, ýíý õ¿¿õíèéã ÷èíü õ¿÷ýýð áóëààæ
àâààä ÷àíäðóóã ÷èíü õèéñãýíý! ãýâ. Íàðàíãàðâóóãèéí ýõ ýöýã õî¸ð ýíý ¿ãèéã ñîíñîîä «Ãàçàð
äýýð ãàíö, îõèíòîéñîí áèëýý áèä ÿàæ ò¿¿íýýñýý ñàëàõ âý. Õ¿¿õýä õºãøäèéí õºë òýýõ óíàà,
ãàíö õàâ÷èã óñ ºãººä ìàë õºðºíãèéã ìààíü á¿ãäèéã íü àâ. Ãàíö îõèíîîñ ìèíü á¿¿ õàãàöóóë»
ãýæ óéëàí õàéëàí ãóéâ. Ãýòýë òàíãàäóóä èëä ñýëìýý äàëàéí äàâøèëæ «Òýíãýð óóëûí ýçíèé
çàðëèã! Òýíãýðèéí çàðëèã!» ãýæ õàøãèðàëäàí èðýõýä Íàðàíãàðâóó óðàãø ãàð÷ «Ààâ ýýæ, àõ
ä¿¿ñ ìèíü ìèíèé ¿ãèéã ñîíñîãòóí!» ãýâ. Òàíãàäóóä èëä ñýëìýý áóóëãàæ í¿¿äýë÷èä àìüñãàà
äàðæ ãàçàð øèðòýí øèðòýí çîãñîöãîîâ. Àìüæèðëàãààñàà àðàé ñàë÷èõã¿é ãàí ãà÷ààëààñ ãàðàõ
íü ãýæ èòãýæ ÿâñàí õººðõèé ààâ ýýæ, àéìàã ñàäàí õ¿¿õýä õºãøäèéí àìèéã ººðèéí àìü áèåýð
àâðàõ ãàíö õóâü òàâèëàí íîîãäîâ ãýæ Íàðàíãàðâóó òýð¿¿õýí àãøèíä ýðãýëòã¿é øèéäñýí
áàéæýý.

«Ààâ ýýæ àõàí ä¿¿ñ ìèíü ýý! ¯õýõ òºðºõèéí õîîðîíä õàãàöàë çîâëîí ñàëäàãã¿é õîðâîîä áèä
òºðñºí áèø ¿¿? Îëîí õ¿íèé àìèéã àâðàõ ãàíö õàâ÷èã óñíû ¿íýòýé ÷ áîë Íàðàíãàðâóó ÷èíü
ýíý õîðâîîä äýìèé òºðººã¿é þì áàéæ. Ìèíèé õîéíîîñ ýëýã ç¿ðõýý ýìòýðòýë ãàøóóäàæ
ñóóëã¿é àìüæèðëàãàà áîäîæ ãàí òàéëàãäñàí öàãò ýñýý ìýíä ýõ íóòàãòàà áóöààðàé. Õ¿íèé ãàíö
¿ð áè ýõ ýöãýý ºí÷ð¿¿ëýõ àëáàòàé áîëëîî. Ýëãýí ñàäàí òà íàð ìèíü ýíý àéëûí ãàë ãîëîìò ¿ð
¿íäñèéã òàñëàõã¿éã õè÷ýýí áîäîæ ìèíèé îðîíä íýã îõèíîî ¿ð÷ë¿¿ëæ ýöýã ýõ õî¸ðûí ìèíü
ýëýã á¿òýí áîëãîîðîé ãýæ çàõèàä òàíãàäóóäûí õºòºë㺺 ìîðèíä ìîðèíä ìîðäîæ ÿâàõàä
õºãøèä õ¿¿õýäã¿é óéëàí õàéëàí õîöîðñîíñîí...

Íàðàíãàðâóó ºã뺺 ¿¿ðýýð ñýðýõ áîëãîíäîî òýíãýð öýëìýã á¿ðõýã àëèí áîëîõûã ç¿ðõ ò¿ãøèí
õ¿ëýýñýýð ºäèé õ¿ð÷ýý. ªã뺺 á¿ð ¿¿ðèéí òóÿà òîðãîí àñðûã íýâò ãýðýëò¿¿ëýí áàéõàä
äýýðýì÷äèéã çàõèðàí äàãóóëñàí íºãºº äîãøèí ýðèéí ãàðò îõèí áèåý òóøààõ ºäºð õîéøëîâ
ãýæ ¿ð çóóðõàí ñýòãýë àìñõèéõ áîëîâ÷ åðòºíöèéí íýã ºäºð òýíãýð á¿ðõýæ áîðîî îðäîã íü æàì
õîéíî òýð ºäºð õýçýý èðýõ áîë ãýæ øàíàëñààð. Ýíý ºã뺺 òýíãýð á¿ðõæýý.

Àíõ òàíãàäóóä Íàðàíãàðâóóã àñàð ìàéõàíä áàðüñàí õóðóó áóóäàëäàà àâ÷èðàí, ñóâàðãà îðîéòîé
öàöàã ìàíæèëãà áîëñîí íýã ãî¸î àñàðò îðóóëàõàä õîðãîé íºìðºã íºìðºí óëààí ýðýýí õèâñ
äýýð õàæóóëäñàí íºãºº äîãøèí ýð õà÷èí àÿëãóóòàé ìîíãîë õýëýýð «Áè ! Òýíãýð óóëûí àð
ºâðèéã äîíñîëãîñîí Õàð ñàëõè íýðò Áåðêåõàí ãýã÷ áàéíà. Æàãàð, Çóíãàð, Òàíãàä, Òýëýíãýä
îëîí ãàçðûí ýìñèéã áè ¿çñýí. Ò¿ð çóóðûí øóóðãàíä óäààí ñàëõè õýðýãã¿é, Áåðêåõàíä óäààí
õàíü õýðýãã¿é. Áè ÷àìàéã õàðààä ãýâ ãýíýò ººðººð áîäîâ. Ìèíèé ñýòãýëèéí á¿õýëä íü
öàõèëãààí öàõèõ øèã áîëîâ. Ìîíãîëä èéì ñàéõàí ýìñ áàéäàã ãýæ áîäñîíã¿é. Áè ÷àìàéã
õ¿÷ýýð àâëàà. Áè õýíýýñ ÷ þóã ÷ ãóéæ ÿâààã¿é. Õàðèí ÷àìààñ ãóéÿ. ¯çýñãýëýí ñàéõíû ÷èíü
øàí áîëãîæ ãóéÿ. ×è ìèíèé õàíü áîë. Ãîâüä ãàí òàéëàãäñàí öàãò áèä óðä èõ ãîâèéã òóóëæ
Òýíãýð óóëûã äàâààä áè áóðõíû îðîí Äîðæëèíä î÷èæ àìüäàðíà. Á¿ðãýäèéí æèã¿¿ð ÷ öóöàõ
ºäºð èðäýã. Åðòºíöºä õîâîðõîí òºðäºã ñàéõàí ýì ÷è òàìûí ãîâüä í¿¿äëèéí òýìýý õºòºëæ
íàñàà ºíãºðººãººä ÿàíà. Áóðõíû îðîíä î÷èæ òýíãýðèéí äàãèíà øèã àìüäàð! ×è íàäòàé õóâü
òàâèëàíãààð ó÷èð÷ þì áîäîãäóóëñàí ÷ áàéæ ìàãàäã¿é. ×è ò¿ðãýí øèéä ºëñãºëºí á¿ðãýä
÷àìàéã õàðæ áàéíà. Çà ãýñýí ¿ã äóóëæ áàéæ áè õàíü áîëîõ õ¿íýý îëæ àâúÿ ãýñýíä Íàðàíãàðâóó
á¿õ ó÷ðûã îéëãîæ áîäîõ ÷ºëºº ãóéñàí áèëýý. Áîäîîä ãîâüä ãàí òàéëàãäñàí ºäºð áè òàíû õàíü
áîëú¸» ãýñýí....

Áóðõàí ìèíü! ªíººäºð òýíãýð á¿ðõæýý. Áîðîî îðâîë ãàí òàéëàãäàíà. Ãàí òàéëàãäâàë...
Íàðàíãàðâóó ÿàõ òóõàé íýãýíò øèéäñýí áîëîâ÷ ãîâüä ãàí òàéëàãäàõ ºäºð ò¿¿íèé àìüäðàëûí
ñ¿¿ë÷èéí ºäºð áîëíî ãýõýä èòãýõ¿éåý áýðõ. Èä øèä ãýäýã çºâõºí ¿ëãýðò ë áàéäàã. Ýíý õ¿ðòýë
õè÷íýýí àðãà ìýõ áîäñîí ÷ ãàðàõ ãàçàð îëäîõ ó÷èð äààí ÷ áàéñàíã¿é. Òýãýýä öºõðºâ. Îëîí
õ¿íèé àìü àâðàõñàí ãýäýã ë ñýòãýëä íü áàäàìëàñàí çóëûí òºäèéõºí ãýðýë òóñíà. Áóñàä íü öºì
õàðàíõóé.

...Áåðêåõàí õýëñýí ¿ãýíäýý ýçýí áîëæýý. Òóñä íü àñàð áàðèóëæ ¿íýò ýðäýíýñ, õîðãîé òîðãîîð
òàë çàñàâ. Èéì áàÿí òàíñãèéã Íàðàíãàðâóó õ¿í áîëñîîð ¿çýõ áàéòóãàé ç¿¿äýëñýí ÷ ¿ã¿é. Ãýâ÷
ýíý á¿õíýýñ õàðü õîë ãàçðûí õ¿íèé öóñ ¿íýðòýõ øèã ñàíàãäæýý. Áåðêåõàí íýã óäàà èðýýä
¿íýõýýð ºëñãºëºí á¿ðãýäèéí í¿äýýð øèðòýâ÷ õàòóó çîðèãòîé ýðèéí ¸ñîîð áèåý áàðüæ áóé íü
èëýðõèé ø¿ä çóóí í¿äýý àíüæ áàéãààä «Ýíý òýíãýð íàìàéã õÿñàæ áàéíà. Ãýâ÷ áè õýëñýí
¿ãýíäýý õ¿ð÷ ãóðâàí æèë áîðîî îðîõã¿é þì ãýõýä ãóðâàí æèë õ¿ëýýíý» ãýñýí.Òýð áàéí áàéí
õàðààä áàéâàë òýñýõã¿é ãýñýí øèã ºíººäðèéã õ¿ðòýë õýäõýí óäàà ë îðæ èðæýý. Òîîðîéí
îéãîîð çóãààöàõàä íü õîëîîñ õàðóóëäàí çîãñîíî. Ãóðàâ õîíîãèéí ºìíº îðæ èðýõäýý «Îäîî
óäàõã¿é áîðîî îðæ ãàí òàéëàãäàíà. Áè çºí㺺𺺠ìýäëýý» ãýýä ãàðñàí áèëýý.

Òýð ¸ñîîð áîëîâ. Íàðàíãàðâóó ç¿¿äýíä áàéãàà þì øèã óäààí õºäëºëã¿é õýâòëýý. Õàðóóëûí
òàíãàä àìàí äîòðîî ÿìàð íýã ìºðãºë þì óó äóó ¿ãëýí ãèíøèæ óðàãø õîéø õîëõèíî.
Íàðàíãàðâóó ç¿ðõíèéõýý öîõèëîõûã ÷àãíààðõàí õýâòýæ áàéòàë àñàð äýýð áîðîîíû ãàíö õî¸ð
äóñàë óíàõ øèã ÷èìýý ãàðàâ. Àìüñãàà äàðàí ÷àãíàëàà.Ãýòýë òàã. Òîîðîéí íàâ÷ ñýð÷èãíýõ,
ìîðüä ºâñ çóëãààõ áàñ àëñûí ÿìàð íýã òîäîðõîéã¿é ÷èìýý ñîíñîãäîíî. Þó áèëýý ãýæ
ñýðýìæèëòýë àëñûí ÷èìýý ÷ áèø ÿìàð íýã àìüòàí òîëãîé äýýð íü àìüñãààäàí òîíãîéæ áàéõ
øèã. Õàìàã áèå íü çàðñõèéâ. Áåðêåõàí èä øèäýýð ìýäýãäýëã¿é îðæ èðñýí ÷ þì áèë¿¿!
Áåðêåõàí øèã õ¿éòýí äîãøèí í¿äòýé õ¿íèéã Íàðàíãàðâóó ýíý íàñàíäàà ¿çýýã¿é. Òýð õ¿í
áîðîî îðîõûã õ¿ëýýæ òîëãîé äýýðýýñ íü ºëñãºëºí á¿ðãýäèéí

í¿äýýð øèðòýí ñóóõ øèã. ¯ã¿é, ýíý ÷èíü þó áîëæ áàéíàà? Ç¿¿äýëæ áàéíà óó, àëü ñîëèîð÷
áàéíà óó? Íàðàíãàðâóó í¿ä íýýõýýñ ýìýýæ, ÷è÷èðõèéëýí õýâòòýë àëñûí àëñàä ãàçàð äîîð þì
øèã òýíãýð í¿ðãýëýí äóóãàð÷ óíòàõ ç¿¿äëýõ õî¸ðûí õîîðîíäîõ áàéäëààñ ñàÿ ñàëãàæýý.
«Òýíãýð äóóãàð÷ áàéíà! Òýíãýð äóóãàð÷ áàéíà! Íàìàéã äóóäàæ áàéíà! ãýæ Íàðàíãàðâóó
ºíäèéæ ¿ñýý ÿàðàí ñ¿ëæýí äýýëýý íºìðºí ãàðàõ ãýòýë àñðûí ¿¿äèéã ñýâõèéòýë ñºõºí
Áåðêåêàí ºðººñºí ÷èõíèéõýý àëòàí ýýìýã, ÷àëìàíû ìàãíàéä õàäñàí äîðæïàëàì øèãòãýýã
ãÿëàëçóóëñààð îðæ èðýâ. «Áåðêåõàí áè õýëñýí ¿ãýíäýý ýçýí áîëñîí øèã Íàðàíãàðâóó ÷è îäîî
õýëñýí ¿ãýíäýý ýçýí áîë! Àëëàõ òýíãýð õóð áîðîî õàéðëàæ ãîâèéí ãàí ÷ òàéëàãäàõ, ìèíèé ãàí
÷ òàéëàãäàõ ºäºð èðëýý» ãýýä ÷èíæààë õóòãà ç¿¿ñýí á¿ñýý òàéëàí àñðûí áóëàí ðóó øèäýâ.

Íýãýíò øèéäñýí ¿ãýý õýëýõýýñ ººð çàì Íàðàíãàðâóóä áàéñàíã¿é. Òýãýýä èéí ºã¿¿ëýâ. «Áè
çîðèã ìóóòàé á¿ñã¿é õ¿í áîëîâ÷ õýëñýí ¿ãýíäýý ýçýí áîëíîî. Ãàíö òàíä áèø ! Ýõ íóòàãòàà
àìëàñàí àì áèé. Õî¸óëàíãèé íü íýã çýðýã áèåë¿¿ëýõ àðãà äààí ÷ ¿ã¿é. Áè íóòãààñàà ¿¿ðä ÿâàõ
áîëëîî áèø ¿¿? Áîðîî îðîíãóóò ìàíàéõàí í¿¿õ àëáàòàé. Ìèíèé ñýòãýë äîòðîî àìëàñàí àì
ãýâýë ýíý õîéò õàäàí äýýð ãàð÷ ààâ, ýýæ, àõ ä¿¿ íàðûíõàà í¿¿äýë äàëä îðîí îðòîë õàðæ ñàëàõ
¸ñ ã¿éöýòãýå ãýñýí þì. Ãîâü õè÷íýýí áýðõ ãýëýý ÷ òºðæ ºññºí íóòàã ìèíü áèëýý. Õîë ÿâàõûí
ºìíº íóòàã óñàíäàà ¿ãýý øèâíýæ õýëäýã ìàíàé ìîíãîëûí ¸ñ. Òýíãýðò òºðººã¿é ãàçàðò òºðñºí
áè òýð ¸ñûã çºð÷èæ áîëîõã¿é. Òàíû õýëñýí áóðõíû îðîíä Äîðæëèíä ÷ áàéã, õàà ÷ áàéã áè,
ààâ, ýýæ, àìðàã ñàäàí íóòàãòàéãàà ¿ðèéí ¸ñîîð ñàëñàí ãýæ áîäîæ ÿâúÿ. Ìèíèé ýöñèéí ãóéëò
ýíý áàéíà. Y¿íèéã áèåë¿¿ëñýí õîéíî òà ìèíèé áèåèéã ÿàæ ýäëýõýý ººðºº ìýäýýðýé»

...Õàëóóí áîðîî îðæ áàéâ. Íàðàíãàðâóó ºíäºð õàäàí äýýð àëñûã øèðòýí çîãñîíî. Õàðãàíà
áóäàðãàíà áàéòóãàé õàä àñãà õ¿ðòýë õàòàæ àíãàñàí ãîâü óíäààëàí àìüäðàë èðæ áàéëàà. Ãýâ÷
áàñ àìüäðàë ÿâæ áàéâ. Íàðàíãàðâóóãèéí òýðëýã íýâò íîðæ áèåä íü íààëäàí ãîîëèã ñàéõàí
çóðãèéã òîäðóóëñíûã Áåðêåõàí òýñýæ ÿäàí õàðæ äàãàëäàã÷ ãóðâàí òàíãàä õóëãàé í¿äýýð
õÿëìàëçàíà. Í¿¿äýë áîðîîí äóíä á¿ðòýëçýí õºäºë뺺. Íàðòàéä ñàí áîë õàðàà äàëä îðòîë íü
õàãàñ ºäºð çîãñîõ ñîí áèç. Ãýâ÷ ýíý áîðîî á¿õíèéã ò¿ðãýòãýëýý.

«Ààâ, ýýæ, àìðàã ñàäàí ìèíü ýý! Íàðàíãàðâóó ÷èíü ýíýõýí íàñíû àìüäðàëûã ¿ðãýëæèä íàðàí
ãàðàõûí ÷èíýý áîäîæ ÿâæýý. Ãýòýë ñàíààíäã¿é õàðü õ¿éòýí ýëýãòíèé ãàðò áóëààãäàæ õàâ
õàðàíõóé áîëäîã þì áàéæ. Íàðàíãàðâóó ÷èíü íàðã¿é ÿàæ àìüäðàõ áèëýý äýý. Àìðàã ñàäàí,
àéë àéìàã ìèíü! Áè òà íàðûíõàà àìèéã ººðèéí àìèàð àâàðëàà. Íàðàíãàðâóóãàà ñàíàæ äóðñàæ
ÿâààðàé.¯ð õ¿¿õýä ÷èíü ¿ëãýð äîìîãò ÿðüæ ÿâáàë àìüä ÿâñíàà ÿëãàà íü ¿ã¿é áèø ¿¿. Ãîâü
ìèíü! Ãîâü ìèíü! Ýðõýëæ õºðâººæ ºññºí ýõ ñàéõàí íóòàã ìèíü! Ãàí õàëóóíààñ ÷èí çóãòààæ
ÿâæ ãàé çîâëîíä óíàëàà ãýæ ãàæðàí ãîìäîõ þóí áèëýý. ¯õýâ÷ òºðºâ÷ ¿éë çàÿàãààð õîëáîîòîé
íóòãààñàà ñàëæ õàéøàà ÿâàõ áèëýý áè. Õ¿÷ýýð áóëààãäàí î÷èõ õàðü ãàçàð áóðõíû îðîí áîëîâ÷
òàìûí îðíîîñ ÿëãàà íü þó áèëýý. .

Íàðàíãàðâóó ÷èíü àìèà íóòàãòàà îðõèëîî! Òýíãýðýýñ íèñýæ ãàçàðòàà óíàñàí øóâóóõàé ë ãýëýý!
ãýæ äîòðîî øèâíýýä ÷îíîíä ýýðýãäñýí ñîãîî ìýò õýä õàðàéãààä õàäíààñ õàëèí îäæýý.
ªÂÃªÍ Õ¯Í ×ÓËÓÓ ÕΨÐ
¨íõîð ºâãºí Õºøººòèéí õ¿í ÷óëóóíû äýðãýä èðëýý. Òýð ñ¿¿ëèéí ¿åñ íîéð ìóóòàé áîëæ,
ºã뺺 õàð ¿¿ðýýð ñýð÷èõýýä õèéõ þìàà îëæ ÿäàõäàà ìîðèî ýìýýëëýæ îéð õàâèéíõàà àëü íýã
òîëãîä äîâöîã äýýð ãàðààä îð÷èí òîéðíûã àæèæ, ýëäâèéã äóðñàæ ñóóäàã çàíòàé áîëæýý. Çàëóó
çàíäàí öàãèéíõòàéãàà àäèë ñàéí ìîðü óíààä, àëñûí àÿíä ìîðäîõ ÷àäàëòàéñàí áîë òîëãîé
õàçàéñàí òèéøýý àðèëæ ºã캺ð ñàíàãäàâ÷ «Ýð áîð õàðöàãûí» æèã¿¿ð öóöæýý õººðõèé. Ýð
õ¿í íàñàíä äàðàãäàæ ãýð ñàõèæ ñóóõ øèã àäãèéí þì áàéõã¿é áîëîëòîé, Ãýâ÷ áóõèìäààä
áóõèìäààä õàà÷èõ áèëýý. Õ¿íèé íàñàí õýìæýýòýé íàðòàä òºðñíººñ õîéø ¿éëýý ýäëýí, õàäàí
ãýðòýý õàðèõ öàãàà õ¿ëýýõýýñ ººð àðãàã¿é ãýñýí ÷ òºðæ ºññºí òàë íóòãèéíõàà äîâöîã äýýð ãàð÷
àëñûí áàðààã õàðàõ í¿äòýé, àæèëä õóðóó íýìýõã¿é ÷ õîøóó íýìýõ óõààíòàéãàà ÿâàà íü áàñ
æàðãàë. Ò¿¿íèé ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàë ýíý òàëûíõàà õàðãóé çàì äýâ äýíæ äýýð ¿ë ¿çýãäýõ
íîìûí ¿ñãýýð áè÷ýýñòýé á¿õýë á¿òýí ò¿¿õ øàøäèð àæààì. Ýíý òàëä ò¿¿íèé ãàðãàñàí ìºðèéã
õýìæäýã þìàà ãýõýä íàñ øèã íü óðò áîëíî. Íàñ øèã óðò ÷ ãýæ äýý. Îð÷ëîíãèéí öàã õóãàöààòàé
ç¿éðëýõýä õ¿íèé íàñ ºíºº òºðººä ìàðãààø ¿õäýã øàâüæèéí íàñ ë þì. Ãýòýë áàñ õ¿íèé ìºíõ
áóñ íü ¿íýíäýý àç æàðãàë ÷ øèã. Óõààíã¿é ãýâýë, òýíõýëã¿é áèå áîë÷èõîîä ìºëõºæ
äóóñäàãã¿éñýí áîë òýð¿¿í øèã ãóòàìøèã õàà áàéõ 6èëýý.¨íõîð ýíý ìýò îëíûã áîäíî. Òýð
ìîðèî òóøààä ÷óëóóíä áèø àéëä èðñýí þì øèã ìîä òîëãîéãîî ãàðãàæ òóõëàí ñóóëàà. Èõ ë
õîæóó çóíû ñ¿¿ë÷ýýð ãàí òàéëàãäàí, òàë íóòàã øèì ø¿¿ñýý õºðñíèéõýý ã¿íä íººæ áàéãààä ñàÿ
äýâòýí ãàäàãø áÿëõóóëæ, öýöýã íîãîî äýëãýðýýä õºäëºõ òýíõýýòýé ýð õ¿í ãýðò õýâòýõèéí
àðãàã¿é. Òýãýýä ë ¨íõîð ãýðòýý òîãòîõîî 6àéæýý. Ýíý õºøººòûí õºíäèé óíàãàí íóòàã, õ¿í
÷óëóó ÷ 6àãûí òàíèë íü.Ñ¿¿ëèéè õîðèîä æèë õààÿà îòðîîð ë èéøýý äºõºæ áóñ óðàãøàà
Õýðëýíãèéí õºâºº äàãàí íóòàãëàæ 6àéæýý. Õàðèí íîäíèí õàâàð àòðûí øèíý àæ àõóé
áàéãóóëàãäàõàä Õºøººòèéè õºíäèé òàðèàíû ãàçðûí çàõ áîëæ õîíü÷äûã èéø íü í¿¿ëãýñýí
þì. Ãýòýë ýíý õàâàð òàðèàíû ãàçðûã äàõèí òýëæ õºíäèéí äóíäàõ áÿöõàí äîâöîã äýýð õ¿í
÷óëóó îäîî òàðèàí äóíä øîâîéæ ñóóíà.

¨íõîð õ¿í ÷óëóó õî¸ðò ãàäíàõ òºñ áèé. Ãóðâàëæèí õàìàðòàé øîâãîðäóó òîëãîéòîé, ºðãºí
øàíààòàé, á¿ëòãýð òîì í¿äòýé ýíý ýíý ÷óëóóã àðàé ÷ ºâãºíèé ä¿ðýýð õèéãýýã¿é áàéëòàé
áèëýý. ¨íõîð ãààíñíûõàà ãàëûã öîõèõ ãýñíýý áîëüæ õ¿í ÷óëóó ººä ºëèéí õàòèíãàð õàð í¿¿ðýý
¿ð÷èéëãýí èéí áîäîâ. «×è ÷ ãýñýí õàçàé÷èõàæ ø¿¿ äýý. Òàðàêòîðûí áàíäè íàð ë ò¿ëõýý áèç
äýý, ìîíøíóóä. Ìàíàéõààð äàâõèæ î÷äîã íîéòîí õàìóó áîë ÷ õóãà öîõèî õàÿæ ìýäíý. Ãýñýí ÷
òóí áºõ þìàà ÷è. Ìèíèé ë óõààí îðîõûí íýã èéì þì øîâîéæ ñóóäàã. ×óëóó ãýñýíäýý
áóëãàëààä áóò öîõè÷èõã¿é áîë èíãýýä ñóóæ ë áàéõ þì. Èõ þì ¿çñýí òîëãîéäîî ÷è. Õýäèéä
õýí ÿàõ ãýæ ÷àìàéã òýýñýí óõààíòàé þì. Ýðò áàëàðûíõíû ë àæèë áèç. Ø¿òýýí ÷ þì óó àëü
õóëàíöûí ¿åèéí äàéí äàæíû äóðñãàë ÷ þì óó. ×óëóó áèø õ¿í þìñàí áîë ìºí õà÷èí æèãòýé
ò¿¿õ äýëãýõñýí áèç. Õýäýí ìÿíãàí æèë ýíý òàëûã á¿ëòèéòýë õàðæ ñóóõäàà ÷óõàì þó ýñ ¿çýý
àæ. Ìèíèé áàãàä ÷èõòýé þìñàí ÷è. Þì äóóëáàë äóóëàõààð äýëäýí òîì ÷èõòýé. Õýäèéä õýí
áóëãàëæ îðõèñîí þì áîë äîî.×óëóóí õ¿íèéã õ¿ðòýë ç¿ãýýð áàéëãàõã¿é ãàð íü çàãàòíàñàí
õà÷èí õ¿ì¿¿ñ áàéõ þì. Í¿ä àìûã íü áóäàæ øîãëîæ ø¿¿ äýý, õººðõèé. Õàçàéõààðàà ÷ õàçàéñàí
þì áèë¿¿. Õîðâîî ãýäýã ìàõàí õ¿í áàéòóãàé ÷óëóóí õ¿í ÷ ýëýýõ õîéíî äîî. ×è áèä õî¸ð ýíý
íóòàãò õàçàéæ óíàòëàà ìºí ÷ èõ þì ¿çýõ íü ýý. Õàð ë äàà, ãàíöõàí æèëèéí ºìíº ýð¿¿ë áàéñàí
ãàçðûã îäîî õàð! Õºøººòèéí õºíäèé òàðèàëàíãèéí õºíäèé áîëëîî. Õºøººòèéí õºíäèé ãýæ
÷èíèé íýðýýð íýðëýñýí þì áèç. Íàìàéã áîäâîë íóòàãèéí íýðèéã íýðë¿¿ëñýí ÷óëóó äàà ÷è. ×è
òýãýýä ýíý òàðèàí äóíä îð÷èõîîä þó áîäîæ á¿ëòèéæ ýíý òðàêòîð÷èä ÷àìàéã äýìèé
ò¿éâýýãýýä ÿàõ âý ãýñýí øèã ãàéã¿é õîëõíóóð òîéðóóëæ õàãàëæ äýý. Õàìàð àìàíä ÷èíü áóäàã
ò¿ðõýýä ë îðõèæ. Òýðíýýñ áèø òýð àéõòàð òðàêòîðäàðàà ò¿ëõýýä õàÿ÷èõâàë ºíãºðºõ íü òýð, ×è
ÿàõàâ èíãýýä ¿¿ðä ìºíõ øîâîéæ ñóóõ ÷óëóóí òîëãîé. Áè õýö¿¿äýõ íü. Ìàë áýë÷ýýõ ãàçàðã¿é
áîëëîî. Õàìàã ãàçðàà óðæ òàðèàíû ãàçàð áîëãîõ þì ãýæ õýí ñàíàëàà. Õ¿÷èíäýý ýðäñýí þì
øèã º÷ òº÷íººí òðàêòîð àäóó ìàë øèã öóñóóëààä ýð¿¿ë ãàçàð ¿ëäýýëã¿é õºðñèéã íü ýðã¿¿ëæ
îðõèõ þì. Á¿ð íýã øóíàã ãýý÷. Òýãñýí áàéòëàà áàñ õýäýí ò¿ìýí õîíüòîé áàéõ ãýíý. Òýð îëîí
ò¿ìýí õîíèî õààíà áýë÷ýýæ ÿàæ ºñãºõ óõààíòàé þì áîë. Òàëõ ãóðèë èääýã õîíüòîé áîëîõ þì
áàéëã¿é. Íîãîîíû óíèàð òàòñàí ÿìàð ñàéõàí õºíäèé áàéëàà. Îäîî õàð. Àãü òààíûí ¿íýð ÷
áàéõã¿é. Òîîñ ìàíàðñàí õóâõàé öàãààí òàë. ßäàõäàà ãàí áîëîîä òàðèà íü ÷ óðãàñàíã¿é. Õàâàð
ñ¿ðõèé ë íîãîîðñîí. Õýäýí ºäðèéí íàð äààõã¿é õóãà ãàíä÷èõñàí ýä þì òàéëàíãóóò öýöýã
íîãîî äýëãýð÷ áàéäàã ãàçàð ýíý.

¨íõîð òàìõèà óãñðóóëàí íýðæ, õºõ õèàç òàòñàí á¿ëòãýð í¿äýýðýý-õºíäèé òàëûã óéòãàðëàí
õàðíà. Õ¿í ÷óëóó íîãîîí áóäãààð õºìñºã ñîðìóóñ çóðñàí àìüã¿é í¿äýýð ãºëðºí, øîâãîð
òîëãîéãîî ¿ë ìýäýã ãèëæèéëãýí ñàíààøðàõ ìýò. «Õ¿í ÷óëóó õ¿ðòýë áîäîëä îðìîîð õîðâîî
þìàà. Äàëàí õýäýí æèë äýëõèéí øîðîî õºäºëãºæ ¿õýõýýñ áóñûã ë ¿çëýý. Îäîî õ¿íèé ñ¿ã ë
áîëæ. ªòëºõººðºº õ¿¿õäèéí òîãëîîì áîëäîã íü ¿íýí þì. Ìàíàéõ ãýäýã àéë ýõ òàðõèà àëäëàà.
Ìèíèé ¿ãèéã ¿ã áîëãîæ àâàõ õ¿í ÷ àëãà. Äóðààðàà òîíãî÷îîä ë. Ýöãèéí áóÿí äýýð òóéëæ
ÿâààãàà ìýäýõã¿é àìüòàñ þì ãýý÷. Ýíý òàðèàíû àæ àõóé ðóó þóíäàà ç¿òãýíýý. Íýãäýëäýý áîë
àäàãëààä ìàëàà áýë÷ýýæ ãàçàðòàé áàéõã¿é þó. Ìàøèí áóæèãíàñàí ãàçàð ðóó ç¿òãýýä öºìººðºº
õàð òîñîíä çóóðàëäñàí æîëîî÷ áîëîõ ñàíààòàé õà÷èí õ¿¿õä¿¿ä þì. Ìàíàéõààñ ñàëäàãã¿é òýð
ëýíòãýð óðóó òàòàæ ã¿éöëýý ë äýý. Á¿ñòýé íü ÷ ÿàõ âý. æîëîî÷ ìîëîî÷ áîëäîã ë áàéæ. Ìîðü
áèø ìîä óíàäàã öàãò îäîî ÿàíà ãýõ âý. Á¿ñã¿é õ¿¿õýä òàðàêòîð÷ áîëíî ãýäýã ÷èíü þó ãýñýí ¿ã
âý? ßíæèíäóëàìûí ñîëèîð÷ áàéãààã õàðàõã¿é þó. Òýð ìóóõàé õàð þìàíä óðóó òàòàãäààä,
ìàëààñàà çóãòààãààä çàìàà àëäàõ íü. Áàãàõàí ºâ÷èãíºâºë òààðàõ âèé òààíóóñ. Íàìàéã õóó÷íûã
áàðèìòëàã÷ ýíý òýð ãýæ øîîëíî ãýý÷ áàñ áîëîîã¿é. Òîëãîéòîé á¿õýí òàðàêòîð ìàøèíû
æîëîî÷ áîëáîë õýí ÷èíü õîíü ìàëàà õàðàõ þì. Ìèíèé ¿ãèéã òîîõã¿é áîëæ ãýíý ãýý÷. Õýíèé
óõààíààð ºäèé õ¿ðñýí óëñ âý! Àéë øèã àìüæèðãààòàé, æóðàìòàé, ºíºð ºòãºí ÿâàà áîë òýð
÷èíü õýíèé à÷. Îäîî ë áè õýðýãã¿é áîëæ ãýíý. Äàéð äàðàìò ãýõ íü õîëã¿é, õýðýãò á¿¿ îðîëö
ãýõýýñ íààõíóóð ãýý÷. Ãàéã¿é ¿õýæ õîëäîõîîð ìèíü æàðãàíàà òà íàð ãýæ ¨íõîð äîòðîî ç¿õýýä
õ¿í ÷óëóó ººä ºëñõèéè, ãààíñíûõàà ìîäíû õýìëýãäñýí ¿ç¿¿ðýýð õàòãààä «Õººå ÷è þó ãýæ
á¿ëòèéæ ñóóíàà. ×è áèä õî¸ð øèã õýðýãã¿é þìñ ýíý äýëõèéä àëãà áîëæýý ãýæ ÷àíãààð
ºã¿¿ëýâ. Óã íü òàë íóòàã øèãýý óóæèì äîòîðòîé ýðñýí. Îäîî çºíºã çàëãàõûí õàæóóãààð
óðüäûí ýðõ ìýäýë áàãà áàãààð àëäàãäàí áóéä áóõèìäàí ààø çàí ýâäðýí ÿõèðøæýý. Õîðâîîòîé
ýâëýðýõã¿é ñàíàà íü òýð ¨íõîð ãýã÷ èéì íýãýí ÿãæãàð õàð ºâãºí óã íü á¿õíèé ìýäýõ õàð
ãýðòýý õààí, áîð ãýðòýý áîãä ñîí. Íóòãèéíõàí íü òýãæ ë õýëíý. ×óõàì ýíý ºâãºí ë ¨íõîðûíõîí
ãýã÷ îëîí ñàëàà ìîä øèã ñàëáàðëàí óðãàñàí àéëûí ¿ð ¿íäñèéã òàâüñàí. Îëíû ìýääýãýýð áîë
¨íõîð ºâãºí ýðõ õ¿÷èí òºãºëäºð õýâýýðýý áàðàõã¿é îäîî õàðèí ãýð õîòëîîð òàõèí ø¿òäýã
ñóóìàë áóðõàí. Ýäíèéõ ãóðâàí ãýðýýðýý ñóóíà. Îòãîí õ¿¿ãèéíõ, äóíä õ¿ðãýíèéõ õî¸ð
ýäíèéõòýé õîëáîîòîé þì øèã äàãàæ ÿâäàã àæýý. Çóðãààí îõèíû äºðºâ íü àëü äèâàíãàëàâò ýðä
ãàð÷ îäñîí, õàäàìä î÷èëã¿é õýäýí áóòà÷ õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýýð õîöîðñîí äýýðýýñýý äºðºâ äýõ
îõèí, îòãîí îõèí ßíæèíäóëàì õî¸ð íü ãýðòýý. Èíãýýä ýäíèéõ õ¿¿õýä õºãøèä íèéëýýä õîðèîä
õ¿í áîëíî.

¨íõîðûí õààí ò¿øëýã íü õîéìîðûí ýðýýí àâäàð. Òýð àâäðàà ò¿øèæ ñóóãààä, óðäàà òîì õàð
äàíõòàé öàé, ýñâýë ò¿ìïýí øèã òîì ìîäîí õóëòàé àéðàã òàâèàä, îäîî õýä õ¿ðñýí ýõíýð
Äýæèäýýñ ýõëýýä õ¿¿ õ¿ðãýíèéõýý áàã õ¿¿õä¿¿äèéã õ¿ðòýë òýã èíãý ãýæ çàðëèã áóóëãàíà.
Ò¿¿íèé ýíý çàðëèãèéã õàçàéëòã¿é áèåë¿¿ëäýã íü ãàíöõàí ýõíýð Äýæèä àæýý. Óóð áóõèìäëàà
ãàðãàæ ààøèëäàã õ¿í íü ÷ ýíý. Åð íü ýäíèéõýí ¨íõîð ºâºº ãýã÷ òýðã¿¿í áóóðàë ÷, óõààí ñàðóóë
ÿíõèð õàð ºâãºíèéã ¸ñòîé ë íÿãòààð òîéðîí õ¿ðýýëæýý. Òýãñýí àòàë ¨íõîðûí ñàíààíä òààðàõ
þì õîâîð. Íóòàãò íü àòðûí øèíý àæ àõóé áàéãóóëàãäàõàä õ¿¿ õ¿ðãýí, îõèí áýð öºìººð îëîí
æèë ºìññºí õóó÷èí õóâöàñíààñàà óéäñàí þì øèã ñàíãèéí àæ àõóéä îðíî ãýæ ñ¿éä ìàéä
áîëîõîä ºâãºí ýñýðã¿¿öýýã¿é þì. Íýãäëèéí õîíü ÷ õàðñàí, ñàíãèéí àæ àõóéí õîíü ÷ õàðñàí
ÿìàð ÿëãàà áàéõ áèëýý. Ãýòýë òýð õîíü ÿìàà áýë÷èõ ãàçðààð õàâ÷èãäàí, áàãà îõèí òðàêòîð÷
áîëíî ãýæ ã¿éõèéã óðüäààñ äààí÷ òààñàíã¿é. Ýíý ìýòýýð îëîí æèëèéí òîãòñîí àìüäðàë íü
ººð÷ëºãäºõ áîëîõîîð ºâãºí áàðàã ë íàñàíäàà õèéãýýã¿é àëäàà õèéñýí þì øèã öóõàëäàí
áóõèìäàæ ýõýëæýý. Þó ñàéíäàà õ¿í ÷óëóóíä çîâëîí òîî÷èæ ñóóõ âý.

¨íõîð èéíõ¿¿ õ¿í ÷óëóóòàé õººðºëäºí àìàà ãàðèëäòàë òàìõè òàòàæ ñóóòàë ¸ñòîé ë ò¿éðýí
õàòãàëàà. Õºøººòûí õºíäèéí óðä çàõûí èõ çàìààð äàâõèëäàí ºíãºðºõ ìàøèíóóäûã õàðààä ÷
òýð ¿¿, àëü ýíý ÷èõã¿é õºõ ÷óëóó íýã þì øèâãýíý÷èõýâ ¿¿ á¿¿ ìýä. «Çàìûí òýðãýíä ñóóãààä
àéìàã ðóó àðèëæ ºãüå. Õýðãýý ºíãºðñºí ºâãºí ãýýä îðõèõ íü óó, àëü õºë áîëîõ íü óó ¿çüå òà
íàðûã. Òîì õ¿¿ãèéíäýý î÷èæ õýä õîíî¸. Îíãîöîîð íýã íèñýæ ¿çüå. Òýíãýðò õººðºõ ÷àäàë ÷
óäàõã¿é òàñðàíà» ãýæ ¨íõîð øèéäýýä ìîðäîæ çàì äýýð ãàð ºðãºí çîãñòîë óäñàí ÷ ¿ã¿é
«ÇÈË»-òýé çàëóó æîëîî÷ èðæ çîãñîâ. Àæ àõóéí æîëîî÷ áîëîëòîé çàëóó, ºâãºíèéã òàíüæ?

— ¨íõîð ãóàé òà ÷èíü þó áîëîîä çàì îòîî âý? ãýõýä.

— Àéìàãò õ¿¿ äýýðýý î÷íî, Îíãîöíû áóóäëûí äàðãà Äàì÷àà ãýæ äóóëñàí óó. Òýð ÷èíü ìèíèé
òîì õ¿¿ ãýëýý, ...¨íõîð ºâãºí îíãîöíû öîíõîîð çóíû òàëûã õàðæ ÿâàâ. Èéíõ¿¿ á¿ðãýäèéí
íèñýõ ºíäðººñ íóòãàà õàðàõàä ÿìàðõàí óóæèì äýëõèé äýýð òºðñºí õ¿ì¿¿ñ áèëýý äýý, áèä ÷èíü
ãýæ ñýòãýë óóæèðìààð. ªâãºí àðâàí õýäýí æèëèéí ºìíº àíõ òýíãýðò õººð÷ íóòãèéíõàà óóæèì
÷ºëººòýéã ìýäýðñýí áèëýý. Ò¿¿íýýñ õîéø îíãîöîîð íèñýõ äóðòàé áîëñîí, Àìüäðàëûí èõ
äàëàéã òóóëàí òóóëñààð íàñàà ýëýýñýí òàë íóòàã íü ÿìàðõàí ãýãýýí ãýðýëòýé ºãººæ äóëààí
öàðàéòàé, òºãñãºëã¿é àÿ äóó øèã ÿðóó ñàéõàí óÿíãàòàé áèëýý. Òàë íàìõàí íàìõàí òîëãîä
ã¿âýýí¿¿äèéí íîãîîí äîëãèñîîð àëñûí àëñàä óíèàðòàí öýëèéæ, öýëìýã õºõ òýíãýðèéí õàÿàíä
õàðàà àëäàðíà. Îâ òîâõîí ¿¿ëñèéí ñ¿¿äýð àëãóóðõàí õºâæ, õààÿà àéëûí öàãààí ãýð¿¿ä
áºìáèéëäºæ àäóó ìàë áýë÷èíý. Õºõ íîãîîí, óõàà øàðãàë àëàãëàñàí ýíý èõ òàë íóòàã
åðòºíöèéí ò¿ìýí ãàëàâò èéíõ¿¿ àìãàëàí áºãººä õóâèðøã¿é ìýò áîëîâ÷ õ¿íèé ¿ð íýãýí òºðºë
ºíãºðºõ õîîðîíä þóã ýñ ¿çíýì áèëýý. ºâãºí ¨íõîð óõààí îðñîí öàãààñ ýíý óóæèì òàëä
õºëãèéí øàíäàñ ñóíãàæ, æèëèéí äºðâºí óëèðëûã òºãñãºëã¿é í¿¿äýë ñóóäàëä ºíãºð¿¿ëæýý.
Òèéíõ¿¿ ºíãºð¿¿ëñýí æàðãàë çîâëîíãèéí ºäð¿¿äèéã òýíö¿¿õýí òîîöîõ àðãàã¿é. Ãýâ÷ ÿìàð ÷
ãýñýí õ¿íèé àìüäðàë ¿¿ëýí ñ¿¿äýð øèã í¿¿ãýýä ºíãºð÷èõã¿é þì. ¯ð à÷ íàð õ¿íèé çýðýãòýé
áîëæ ãàë ãîëîìò çàëãàëàà. Òàë õ¿í õî¸ð ýõ ¿ð øèã àìèí õ¿éñèéí õîëáîîòîé àæýý. Àìüäðàëûí
ýëäýâ ÿâäëûã ýíý òàëààñàà àíãèä ¿çýõ àðãàã¿é. Òýð ÷ áàéòóãàé óõààí ñàíàà, çîðèã õ¿ñëýí,
àëäàà ýíäýãäýë öºìººðºº õîëáîîòîé. ªºðèéí ààø àðàíøèí, óðâàë õóâèðàëòàé ýíý òàë, õ¿íèéã
õ¿í áîëãîæ õàòóóæóóëàí àìüäðàëä òýíöýõ ÷àäëûã íü ÷ øàëãàíà. ¨íõîð ÷ íýã áèø óäààãèéí
øàëãàëòûã äàâñàí þì. ĺ÷ººä æèëèéí ºìíºõ áè÷èí æèëèéí èõ çóäààð ÿàæ ñ¿éðñýí íü
ìàðòàãäàøã¿é. Ãàí ãýõ íîõîéã¿é ãàçàð ãèøãýõ ìàëã¿é õîöîðñîí àéë îëîí ñîí. Õàðèí òýãýõýä
ýäíèéõ öººí ìàëòàé çàëóó àéë õàíãàé ðóó öàãèéí èä àþóëààñ óðüòàæ í¿¿æ óíàà, õîîë çàëãàõ
õýäýí ìàëòàé ¿ëäñýí. Õàðèí ãîë àþóë öàãèéí áýðõýýñ áèø õ¿íýýñ èðýõ þì ãýæ õýí ñàíàõ
áèëýý. Õàâàð öàñ õàíçàðñàí õîéíî íóòàã ðóóãàà äºõºæ ÿâòàë õîëûí íóòãààñ ºâëèéí øóóðãàíä
óðóóäààä ýçýíã¿é áîëñîí õýäýí àäóóòàé òààðàëäààä òóóæ õàðüñàí. Òèéíõ¿¿ íóòàãòàà áàñ ë
òîîëîí õýäýí ìàëòàé èðýýä çóäûí õàðèó äýëãýð ñàéõàí çóí çóñàæ áàéòàë àéìãèéí ø¿¿õýýñ
äóóäàæ çóä òóðõíûã äàëèìäóóëàí áóñäûí ìàë õóëãàéëñàí ÿë òóëãàæýý. Õýðâýý àäóóíû ýçýä
ñóðàãëàæ èðäýã þìàà ãýõýä äîãîëîí ñàðâàà ¿ëäýýëã¿é áóöààæ ºãºõ õ¿í, õýäðýã áîëñîí õýäýí
àäãóóñûã ìàëä õàéðòàéäàà ë à÷èæ ÷èðýõ íü õîëã¿é àâ÷èð÷ òýâýýð¿¿ëñýí õ¿í õàðèí áóçàð
õýðýãò õîëáîãä÷èõîâ. Ø¿¿õýä ¿íýí ó÷ðàà õýëýâ÷ õ¿íèé óðìàíä ¿ã áîëãîæ àâñàíã¿é. Òýãñýýð
á¿ð òîãòîîë óíøóóëäàãèéí äàâààí äýýð ºðãºäºë ãóéëò áè÷èæ, øàõàà òàíãàðàã ºã÷ áàéæ íýð
á¿òýí ìóëòàðñàí ñàí. Ñ¿¿ëä ñîíñîõîä õýäýí àäóóíû òóõàé íóòãèéíõàíäàà ÿðüñíûã íü õýí íýã
õ¿í õóëãàéí õýðýã áîëãîæ àëòàí õîøóó ºðãº÷èõñºí áàéâ. ¨íõîð èõ ë ãîìäîæ óðüäûí öàãò
þìñàí áîë íýðòýéãýýð íü ñàéí ýð áîëîîä àðèëæ ºã캺ð ñàíàãäàæ áèëýý. ßìàð ÷ óéòàí
äàâ÷óó, ìóó ìóóõàé þì áàéæ áîëîìã¿é ýíý öýëãýð ñàéõàí òàëä õ¿í õ¿íèé ìóóã ¿çýõ äîí áàñ ë
àðèëààã¿é àæýý. ¨íõîð ýíý ìýò ºíãºðñíèéã äóðñàí, íýãýí àÿñààð õ¿ðæèãíýõ îíãîöíû ÷èìýýíä
ñýòãýëèéí óòàñ õºãëºãäºí ÿâàõàä èäýð çàëóóãèé ÿâäàë í¿äíèé ºìíº ýðýýëæëýíý. Õîðâîî äýýð
ìºíõèé äýëãýð çóí ãýæ áàéõ áèø ãàí çóä ñàëõè øóóðãà îëîí ¿çæýý. Õ¿íèé íýãýí íàñàíä
áàéãàëü äýëõèé, öàã óóð õ¿ðòýë õóâèðàí ººð÷ëºãäºõ þì. Èäýð çàëóóãèéí öàã, ºòºë íàñ õî¸ð
äýëõèé åðòºíöèéã ººðººð õàðäàã ÷ áèç. Çàëóó íàñàíä ãàçðûí õîëûã áàõäàíõàí òóóëäàã àñàí
òàëûí øàðãàë çàì çóðàéí õàðàãäàíà. Àëòàí øàð çàì ñàí áèëýý. Àäóó ìàëûí ýðýë, àðèëæàà
íàéìààíä ýð õ¿íèé èä õàâûã ñýðãýýí òýðòýý ºìíº ç¿ã óíèàðòàõ àëñûí ãîâü íóòàã ðóó, ýíòýý
óìàð ç¿ãèéí àëàãëàõ õàíãàé ðóó çîðèí õºëãèéí ÷àäëûã ¿çäýã ñýí. Õîë îéðûí õ¿íòýé
òàíèëöàæ ààø çàí, àæ áàéäàë, õ¿ñýë çîðèãèéã íü øèíæèí ººðèéíõòýéãýý òýíö¿¿ëýí áîäîæ
àæèë àìüæèðãààíû ÷ íàéð íààäìûí ÷ óõààí ýðäýì ñóð÷ ÿâæýý. Ñóðñàí þì þóõàí áîëîâ÷
èë¿¿äñýíã¿é. Çàëóóãèéí öàã îäîî ¿ëãýð ò¿¿õ ìýò áîëîâ÷ ÿìàð ãàéõàìøèãòàé áàéæ âý! Ìîðèí
äýë äýýã¿¿ð õèéñãýæ ÿâñàí çàëóó íàñ. ¯ðãýëæ ààã õ¿÷ýý áàãòààæ ÿäàí ÿâàõ þì øèã óóë ã¿âýý
íàìõàí, ãàçàð îéðõîíñîí. Ìîðèíû ñàéíûã øèëæ óíààä äóðòàé ãàçàð, äóðòàé àéëäàà õèéñãýí
î÷èæ íàéð íààäàì õýñýæ, àäóó ìàë ýðã¿¿ëýí óéäàõ ò¿¿ðòýõèéã îãòõîí ÷ ìýäýëã¿é öàãèéã
ºíãºðººäºãñºí. Àéë áîëæ ìàë õºðºí㺠òàñëàí ÿã òèéì çóíû íîãîîí òàë äýýð øèíýõýí öàãààí
ãýðýý áàðüæ, óÿàí äýýðýý àíõíû àéë÷äûã ãýðèéí ýçíèé ¸ñîîð óãòàæ áàéõàä «¨íõîðûíõ ãýäýã
øèíý ãýð á¿ë ìîíãîëä íýìýãäëýý» ãýñýí áàõäàë òºðæ áèëýý. Òýãýýä ë àíõíû õ¿¿õýä àíõíû îëç
îìîã, àíõíû ýðãýëçýë ìºõºñäºë. Áóñäûí äîð îðîõã¿éí òºëºº òýìöýæ óõààí çàðàõ õýðýãòýé
áàéëàà. Õ¿¿õýä ºñãºõ ÷ ìàë ºñãºõ ÷ ñàíààí çîðãîîð áèø. Ãýñýí ÷ ýðèéí ÷àäàë, àìüäðàëûí
óõààíààð ÿäñàíã¿é. Öººõºí æèëä þìæèæ àâñàí ñàí. ¨íõîðûíõ ãýäýã ç¿ãýýð íýã àéë áèø
õàðèí áàÿí ÷èíýýëýã àéëûí òîîíä îðîâ. Õ¿íèé ñàíàà õàíàõ áèø. Óíàõ ìîðèî èæèëñ¿¿ëæ,
ýìýýë õàçààðàà ãàíãàëæ ºìñºõ ç¿¿õýýð óðàëäàíà. Çóä òóðõàíä äàéðàëäàæ, õ¿íèé ìóóä ºðòñºí
÷ ýð õ¿í äîëîî äîðäîæ íàéì ñýõíý ãýã÷ýýð àæðààã¿é. Àìüäðàëä ãîìäîõ þì àëãà. Ãýñýí ÷
àìüäðàëûí òîãòñîí óðñãàë ººð÷ëºãäºí, äàäñàí çàíøèë ýâäðýõ íü ºíºº ìàðãààø ãýõèéí
àðãàã¿é öàã þì. Á¿õ þì àÿ ç¿éãýýð, àìàð æèìýð áîëëîî ãýòýë þìûã çààâàë ººð÷ëºõ, õóâüñãàõ
ãýñýí øèã ýðã¿¿ëæ õºðâ¿¿ëæ õàÿíà. Ýíý òàë íóòàãò õýçýý çàÿàíààñàà áîëîîä áàéñàí þìûã íýã
íàñûã ýëýýõ õîîðîíä õè÷íýýí ÷ ººð÷ëºâ. Íýãäýëæèõ ãýæ Ẻí õºë áîëñîí. Àéë øèã àéë áîëîõ
ãýæ õ¿÷ óõààíàà çàðæ, íàñíûõàà äàâààí äýýð ãàðòàë ºñãºæ öóãëóóëñàí ìàëûã íèéò äóíäûí þì
áîëãîíî ãýäýã õÿëáàðã¿é ÷ öàãèéí ýðõèéã äàãàõã¿é õààøàà ãàðàõ áèëýý. Îðîí ã¿ðýí äàÿàð
áîëñîí ÿâäëààñ õîéø ñóóëòàé áèø. Íýãäëýý ãýýä äîðîéòñîí þìã¿é. Òýãýýä ºíºº ë íóòàãòàà,
ºíººõ ë ìàëòàéãàà. Ãýð õîòëîîð îëóóë áîëæ, íýãäëèéí õîíü ìàë õàðñíû õºëñ ìºí㺠÷
÷àìëàõààðã¿é, àìèíû ìàë íü àëæ èäýæ áàðàãäàõààðã¿é. Ãýòýë áàñ àìüäðàë õóâèðàí
õºëáºðºõèéã ¿çýæ äóóñàõã¿é õîðâîî þì.

¨íõîð ºâãºí ýíý ìýò ºíãºðñíèéã ýðãýö¿¿ëýí òàë íóòãàà øèðòýí ÿâàâ. Òºðæ ºññºí ãàçðàà
õàðàõàä òºðñºí ýõèéí öàðàé øèã ¿ð÷ëýý íóãà÷àà íü õ¿ðòýë òàíèë äîòíî. Áóëàã øàíä
õèðãýñ¿¿ð õàä, çàìûí áýë÷èð öºì öýýæ íîìûí ¿ñýã øèã. Áóóæ í¿¿ñýí áóóö, àÿí æèí, îòîð
í¿¿äýë, ¿äýëæ õîíîñîí ãàçàð, õóðäàí ìîðü òàðëàæ óðàëäóóëñàí äýíæ äýâñýí àëãàí äýýð øèã
ýýëæëýýä òýð á¿õýí þó þóíû ò¿ð¿¿íä èäýð çàëóóãèéí ÿâäëûã ñàíàãäóóëíà. Íàñíû íàð õýâèéõ
òóñàì ºã뺺 ýðòèéí öàã íü óëàì òîäîðäîã íü õ¿í ºòºëñºí õîéíîî äóðòãàëààð áîëîâ÷ æàðãàã
ãýñýí òàâèëàí ãýëòýé. Íàñàí ýöýñëýõ õóãàöàà ºíºº ìàðãààø ãýëýý ÷ óðüäààñ ìýäýõèéí àðãàã¿é
õîéíî, õ¿íèé óõààí àëäðààã¿é öàãò äóðñàõàà äóðñàí, áîääîãîî áîäîæ, õýëäãýý õýëæ ÿâàõ
àðãàã¿é áàñ òàâèëàí. Òýãýýä ë èíãýæ õ¿í àìüòàíä òºâºã óðãóóëæ áàñ áîëîîã¿é òýíãýðýýð
íèñýæ ÿâíà. Ñ¿¿ë÷èéí óäàà èíãýæ æèã¿¿ðòíèé íèñýõ ºíäðººñ òàë íóòãàà õàðæ ÿâàà þì
áèë¿¿. Àòðûí àæ àõóéí íóòàã ýõýëæ òàðèàëàíãèéí øàð íîãîîí äºðâºëæèíã¿¿ä øàòðûí õºëºã
øèã ýðýýëæèëíý. Ãàíõàí æèë ãýõýä òýíãýðèéí õàÿà õ¿ðòýë ã¿âýý òîëãîäûã äàìíóóëàí õè÷íýýí
èõ ãàçàð õàãàëæ âý. Ýíý õÿçãààðã¿é òàëûã öºìèéã íü ýðã¿¿ëæ òàðèàëñàí ÷ ÷àäàë õ¿ðýõã¿é þì
àëãà. Ìàøèí òðàêòîð íü àäóó ìàëààñàà îëîí áîëëîî. Òýð íü àðàé ë õîíü ÿìàà øèã ºñºæ
¿ðæäýãã¿é áàéëòàé. Òýãýýä ýíý èõ òàðèà òàëõàà ÿàæ èäýæ áàðàõ óëñ þì. Ìàëààðàà àìüäðààä
áàéæ áîëäîãã¿é öàã þì áèç. Õ¿í àìüòàí øîðîîí ò¿ì áîëæ èäýõ õýðýãëýõ íü äèéëäýõýý
áàéñàí õýðýã áèç. ¨íõîð îíãîöíû ãýãýýâ÷ýýð ãýð õîòîî îëç õàðàâ. Áÿöõàí õºõ òîëãîäûí ýíãýð
äýõ òýäíèéõíèé ÷àíäìàëñàí ãóðâàí ãýð, òýäíèéõíýýñ äýýø ñààõàëò ñààõàëò çàéòàé áóóñàí
õýäýí àéë àæ àõóéí õîíü÷èä áºãººä òýäíèé çóñëàíãèéí íóòàã ãýæ çóðâàñõàí ãàçàð ýð¿¿ë
¿ëäýýñýí õóìñûí ÷èíýýí îëüòðîã ë ãýñýí ¿ã. Àæ àõóéíõíû õýëäýã äºðºâ òàâàí ò¿ì áàéòóãàé
äºðºâ òàâàí ìÿíãàí õîíü áýë÷ýýõ ãàçàð ¿íýíäýý àëãà. ¨íõîð ºíººõ õ¿í ÷óëóóãàà áàñ îëæ
õàðàâ. Òýð íü òàðèàíû õÿçãààðã¿é óõàà øàðãàë òàëáàé äóíäàõ íîãîîí äîâöîã äýýð àð÷ààã¿é
øîâîéíî. «×è ÷ òàðèàí äàëàéí õ¿éñ áîëæýý! Äóóñãàíà äàà áèäíèéã.Õàðæ ë áàéãààðàé. Íýã ë
ºäºð áóëãà òàòààä õàÿ÷èõíà» ãýæ ¨íõîð þóíä ÷ þì ãîìîðõëîî.«Ãàíöõàí æèë ãýõýä ãàçàð
äýëõèé èéì ººð áîëîõ ãýæ áàéõ óó? Ìèíèé óõààí îðñîí öàãààñ æàð äàëàí æèë ÿâ ÿíçààðàà,
óðãàäàã ºâñ íîãîî íü óðãàæ áàéñàí ãàçðûã õ¿÷ ÷àäàëäàà ýðäñýí þì øèã ìºí àìàðõàí ýðã¿¿ëýõ
þìàà. Ìàíàéõààð èðäýã ëýíòãýð õîòîîñ íýã äîð ãó÷èí òàðàõòîð í¿¿ëãýæ èðëýý ãýæ
ãàéõóóëñàí. Íýýðýý ºíãºðñºí õàâàð ãàçàð òýíãýð íèéëýâ ø¿¿ äýý. Îëîí óëààí òàðàõòîð óðä
õîéíîî îðæ óðàëäààä òýíãýð òóëòàë òîîñ ìàíàí áîñãîîä èðñýí. Àæ àõóéí òºâ ãýæ ãàíö ãýð,
õýäýí ìàéõàí áàðü÷èõààä ºäºð øºíºã¿é áóæèãíàæ ãàðñàí. Ò¿éðýíä õàòãóóëñàí óëñ óó ãýìýýð.
Òýãýýä ë òàëûã ºäºð øºíºã¿é óðæ òàðñàí. ßàðàõûã íü ÿàíàà. Õ¿í åð ÿàñàí ÿàðóó àäãóó áîëñîí
þì. ªäºð øºíèéã ÿëãàõã¿é, áîñîîãîîðîî óíäëààä ë óðàëä÷èõíà. Á¿ð íýã áèå áèåíýýñýý
óðüòàæ ò¿ð¿¿ëýõ äîí òóññàí óëñ þì. Õýí íü èë¿¿ èõ ãàçàð õàãàëàõ âý, õýí íü èë¿¿ èõ òàðèà
õóðààõ âý, öºì óðàëäààí. Ìàíàéõààð èðäýã ëýíòãýð õ¿ðòýë ãàçàð õàãàëàëòàä ò¿ð¿¿ëñýí ãýæ
òàðàõòîðòàà óëààí òóã õèéñãýñýí èõ äîäèãîð þì ÿâàà áèç äýý. Áóðóó õîéøîî áîë. Áàñ õ¿íäýò
ñàìáàðò çóðàã íü õàäàãäñàí ãýæ áàãà îõèí ãàéõóóëààä áàéñàí. Òýð ìýòýýð ëýíòãýðèéã ñ¿ðõèé
àìüòàí áîëãîæ óðóó òàòàãäààä áàéãàà þì. Á¿ñã¿é þì áàéæ òàðàõòîð÷ áîëíî ãýíý ãýý÷. Óëààí
òóãààð øàãíóóëæ, ñàìáàðò çóðãàà ãàðãàõ ñàíààòàé çîëèãòîæ áàéõã¿é þó. Îäîî åð ýð ýìã¿é
öºìººðºº ìàøààíû æîëîî ìóøãèàä óðàëäàõ ñàíààòàé. Õ¿íèé äîòîð óðàëäàõ ë äîí ø¿ãýëñýí
öàã þì. Áèäíèé ¿åä ÿìàð àéâàí òàéâàí áàéëàà. Ìàëûí îëîí, ìîðèíû õóðäààð
ìº÷ººðõºëäºõººñ ººð þìã¿é. Àìüäðàë ãýäýã èõ ãîë øèã íàìóóõàí, àäãàæ òýâäýõ þìã¿é
ñàéõàí áàéæýý. Îäîî ÷èíü ýíý îëîì ìàøààí òýðýãíèéõýý õóðäàíä ãàçàð äýëõèéã ýðã¿¿ëæ
õºðâ¿¿ëýõ ÷àäàë òýíõýýíäýý áîëîîä òàéâàí ñóóæ ÷àäàõàà á¿ð áàéæýý. Äàíäàà ë õºë õººðöºã,
òîîñ ìàíàí. Ãàçàð äýëõèé õ¿ðòýë õóâèðàõ ãýæ ÿàðäàã áîëñîí þì áèç. Ãàíöõàí æèëä ýíý ø¿¿
äýý. Öàã öàãààðàà áàéäàãã¿é, öàõèëäàã õºõººðºº áàéäàãã¿é ãýäýã ë ýíý. Ìîðèî óíààä öýöýã
íîãîî äýëãýðñýí òàëààðàà ãàëãèóëæ ÿâñàí ñàÿõíûõ ø¿¿ äýý. Ãýòýë ¿íäñýýðýý ºìõºðñºí çºíºã
áè õ¿ðòýë òýíãýðýýð íèñýæ ÿâíà. Îäîî õ¿í á¿õýí ãàçðààð áèø òýíãýðýýð ÿâàõ ãýäýã áîëæ.
ßàðààä ë òýð. Õ¿¿ãèéíäýý õýä õîíîã õýâòýæ àìðàõã¿é, àðäàà àéõòàð èõ àæèëòàé õ¿í øèã
áóõèìäààä ë ýíý äýý. Þó ñàéíäàà ãýðýýñýý îðãîæ áîñîæ ÿâàõ âý. Õ¿í ãýäýã ¿¿...

Îíãîö ãàçàðäàõààð äîîøëîâ. Ãàíöõàí æèëèéí ºìíº àæ |àõóéí òºâ ãýæ ãàíö ãýð, õýäýí ìàéõàí
áàéñàí ãýõýä º÷ òº÷íººí áàðèëãà áàéøèè ÿðàéñàí õîòõîí áîëñíûã ¨íõîð õàðààä «Áóòíû
øîðãîîëæ îî áóòíû øîðãîîëæ» ë íààøã¿éõýí: áîäîîä õ¿¿ãèéí ºã÷ ÿâóóëñàí áýëýã ñýëòèéã
öóãëóóëàâ.

¨íõîð ºâãºí ãýíýò àëãà áîëæ õ¿ì¿¿ñèéã õººðõºí ñàíäàðãàñàí áàéâ. Ãýðèéíõýí íü õºäºº õýýð
¿õ÷èõýýã¿é áàéãàà ãýæ ìîðüòîé, ìîòîöèêëüòîé, ÿâãàí í¿öãýí, èõ áàãàã¿é òàë òàë òèéøýý
ýðýë: õèéæ àéë ñààõàëòûíõàí íü ìîðäîöãîîí àæ àõóéí òºâèéíõýíä ÷ ìýäýý õ¿ðãýæ áààõàí
õ¿ì¿¿ñèéã ýðýëä ãàðãàõ ãýæ áàéòàë àéìãààñ õ¿¿ íü óòàñäàæ ñàÿ ó÷èð íü îëäñîí áàéâ. Èéíõ¿¿
ºâãºíèé íýð õ¿íä íýìýãäñýíã¿éãýýð ¿ë áàðàì õàðèí ÷ çºíºã çàëãàñíû áàòàëãàà áîëæýý. ªâãºí
èðýýä õýä õîíîæ áàéòàë íýã ºã뺺 õàðñàí ÷èíü àíæèñ ÷èðñýí òðàêòîð áàðàã õàÿàãààð íü øîí
òàòàæ áàéâ. Äàâõèæ î÷âîë ýäíèéõýýð áàéí áàéí èðæ áàãà îõèíûã íü óðóó òàòäàã ºâãºíèéõººð
áîë ëýíòãýðýýñ ººð íýðã¿é òðàêòîð÷ õ¿¿ øóãàì øèã øóëóóõàí çóðâàñ òàòààä äóó àÿëæ ÿâíà.
«Á¿ð íýã áàõ íü õàíààä äóóëæ ãýíýý ÷è» ãýæ ºâãºí öóõàëäàí òðàêòîðûíõ íü óðä ìîðèî
õºíäºëñ¿¿ëýí

— Õººå ÷è çîãñ! ãýæ òóøààâ. Çàëóó òðàêòîðîî çîãñîîæ áîãèíî ºìä, øààõàéíààñ ººð
õóâöàñã¿é, ¿äýýð øèã ÷èëäýí õºõ þì ãàð÷ èðýýä,

— Àìàð ñàéí áàéíà ¿¿? ¨íõîð ãóàé? ãýæ çàëüòàé í¿äýý æîîòãîíóóëàí ìýíäëýõ íü øîîëñëí
ÿíç èëýðõèé. ¨íõîð! ¿ðãýëæ áàðüæ ÿâäàã øèëá¿¿ðýýðýý í¿öãýí áèåèéã íü òàñ îðîîëãîìîîð
õîðõîé õºäëºí,

— ×è ÿàæ ÿâàà þì? Òýã òàòàæ ÿâàà þì óó? ãýâ

— Òýã áèø òýìäýã ýý. ¨íõîð ãóàé. Ýíýíýýñ íààø óðèíø õàãàëàõ ãýíý.

— ̺í 人. Çààâàë ìàíàé õàÿàãààð õàãàë ãýý áèç?

— Òýãñýí ø¿¿. Òàíàé õàÿàãààð îðóóëààä Õºøººòèéí òàëáàé õ¿ðòýë øàí òàò ãýñýí...

— Õîíèî õààãóóð áýë÷ýýõ ãýæ áàéíà?

— Àà ìýäýõã¿é. Òàíàéõûã í¿¿ëãýíý ãýñýí áàéõ.

— Õààø íü?

— Àà ìýäýõã¿é.

— Ëýíòãýð ÷èíèé ìýäýõ þì þó áàéõàâ äýý ãýæ ¨íõîð ààøëààä ìîðäîæ òºâ ð¿¿ äàâõèëàà.
Äàâõèñààð àæ àõóéí òºâä èðæ þóíû ò¿ð¿¿í ìàëûí åðºíõèé ýì÷èä àãñðàõààð îðîâ. Àæ àõóéí
êîíòîð óãñðóóëñàí õî¸ð ÍÎÃÎÎÍ âàãîí ÷èíãýëýãò áàéíà. Ìàëûí ýì÷ äºíãºæ íýã ìóó ñàõëûí
îðòîé áîëæ ÿâàà øàðèìãàð øàð çàëóó ºâãºíèé ãàíö ñàéí òàíèë. ×àìàð ¿¿ëäðèéí õîíü
ãýäãèéí àøãèéã ºâãºí óõóóëæ íîìëîñîîð òàíèëöñàí þì. Åð íü çàëóó õ¿í ãýõýä ìàëä äºò,
ºâãºä íàñòíû ìàë ìàëëàõ àðãà óõààíûã ñîíèðõäîã ñàéí õ¿¿ ãýæ ºâãºí òîîíî. Îäîî ¨íõîð
ò¿¿íèéã õàðààä «ªðºâëºã íü ã¿éöýýã¿é àíãààõàé øèã» ãýæ ãîëëîî.

— Çà õ¿¿õýý ÷è õýäýí õîíèî áóöààæ àâ! ãýýä ¨íõîð ìýíä óñ÷ ¿ã¿é âàãîí÷èãíû øàëàí äýýð
çàâèëààä ìîä òîëãîéãîî ãàðãàâ.

—~ ßàõ íü ýíý áèëýý. ¨íõîð ãóàé ìèíü?

—- Áè ë ëàâ äèéëýõã¿é íü. Íýãäýëäýý áóöíà áàéãàà.

— Þó ãýñýí ¿ã âý! Òàíàéõ ÷èíü óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëýýä àæ àõóéí àâàðãà áîëîõ ãýæ áàéõàä.

— ¯õñýí õîéíîî àâàðãà áîë. Ìàëàà õàðèóëàõ ãàçàðã¿é õýâòýæ.

~ ªº òýãýýä òà, ýíäýý ÷ áèä áàñ õýð¿¿ë áîëæ áàéíà. Óðèíøèéí òºëºâëºãºº áèåë¿¿ëýõ ãýýä
ìàëûí áýë÷ýýðò îðæ áàéíà. Ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòûí çóðàãëàëûã ÷ çºð÷ººä.

— Òýð óðèíø ìóðèíø, çóðàãëàë ìóðàãëàë ÷èíü ìèíèé óõààí õ¿ðýõ þì áèø. ×è ç¿ãýýð õîíèî
õààíà áýë÷ýýõèéã ë õýëýýä àëü. ¯ã¿é áîë íýýðýý íàìàéã ÿâóóëààä ºã.

— ¨íõîð ãóàé ìèíü ãàíö àðãà áàéíà. Òà õîíèî Õºøººòèéí òàðèàíä îðóóë. Õóðààõ þì
óðãààã¿é, ìàëàà áýë÷ýýõýýð øèéäñýí.

- Ýíý íàìàð ÷èíü ë òàðèà èääýã áàéõ äàà. Ò¿¿íýýñ áèø òàðèà èääýã õîíü ãýæ õýí ç¿¿äýëëýý.

~ Çà òà þó ÷ áîëñîí áýë÷ýýãýýä ë ¿ç. ¯ëãýðèéí õîíü øèã ë òàðãàëíà ãýæ ìàëûí ýì÷èéã
èíýýõýä ¨íõîð øîîëëîî ãýæ ãýíýò óóðëàí ãàëòàé ãààíñàà ò¿ðèéð¿¿ãýý øààãààä ºðâºñõèéí
áîñîæ.

— ¯õñýí õîéíîî àâàðãà áîë. Ìàëàà õàðèóëàõ ãàçàðã¿é õýâòýæ.

¯ëãýðèéí õîíü ãýæ þó áàéñàí þì? Õýäýí þó ÷èíü ...Õîíèíä äààí ÷èã õàðààë áàéõã¿é þì
ãýýä ÷èíãýëãèéí ºìíºõ ¿¿äíèé òîòãî ò¿ñõèéòýë ìºðãºæ àâààä ãàð÷ îäîâ.

Ãýð òèéøýý äàâõèæ ÿâàõäàà ¨íõîð ¿íýõýýð íýãäýë ð¿¿ãýý áóöàæ í¿¿å, àæ àõóéí õîíüäûã
õ¿ðãýíèéäýý îðõèîä àëãà áîëæ ºãüå ÿàäàã ñàí âý, íýãäýë õººõã¿é íü ëàâ ãýæ áàðàã ýðãýëòã¿é
øèéäýõ øèã áîëëîî, «Õîíèî òàðèàíä îðóóë ãýíý ø¿¿. ßâ ÿâñààð áàé÷èõààä äýëõèé õàâ÷ñàí
þì øèã ìàëäàà òàðèà çóëãààëãàæ ñóóäàã áîëîõ íü. Óõààíä íü óõíà ¿õñýí óëñ þì ãýý÷. Òàðèà
íü óðãàñàí óðãààã¿é ãàçàð õàäàð÷ òºëºâëºãºº áèåë¿¿ëæ ë áàéâàë áîëîõ íü òýð, Õýð¿¿ë: õèéëýý
ãýíý ø¿¿. Þóãàà ìýäýæ òàðèà ìàë õî¸ðòîé áàéíà ãýñýí õ¿ì¿¿ñ þì?» ãýõ çýðãýýð õèé
áóõèìäàí öîãèóëæ, ºãëººíººñ õîéø íýëýýä äàâõèñàíäàà õºë íü øàðõèðàí, äºðºº æèéõ
òýíõýëã¿é áîëîõîä àðãà áóþó ìîðèî òàòàæ ãàëèãóóëàâ. Øàðãàë ìàíàí òàòààä õàëóó øàòëàà.
ßâñààð Õºøººòèéí õºíäèéä èðæ ºíº àõ õ¿í ÷óëóóíûõàà äýðãýä áóóõäàà àðàé ë õºë íü áîõèð÷
ìºëõñºíã¿é.

— ¨î-¸î. ̺ëõºõ íü ýý, ìºëõºõ íü. ¯éëñã¿é þìàà ÷óõàì. ×àì øèã ñóóìàë ÷óëóó ñàí áîë àìàð
áàéæ äýý. Þó ÷ áîëæ áàéñàí ïàäã¿é ä¿ëèé äºìẠîðãèîä ãýðòýý øîâîéæ ñóóõã¿é þó. Òºðèéí
òºëºº îãîòíî áîîæ ¿õíý ãýã÷ýýð þó÷ âý äýý áè. ßäàõäàà õàãàñ ºðòºº äàâõèõ òýíõýý áàéõã¿é.
×è áèä õî¸ð ÷ ¿åý ºíãºðººæ, õ¿íèé äîîã áîëîõ áîëæ äýý. Áóðóó õîéøîî.

¨íõîð õ¿í ÷óëóóíû ñ¿¿äýðò ñóóæ òàìõèà òàòëàà. Èíãýæ ÿâàà íü ÿìàð ÷ ó÷èðã¿é þì øèã, þóíû
òºëºº áèå çîâîîæ âý äýý ãýæ ãýíýò Ẻí õàð óéòãàð ç¿ðõèéã áàçëàâ. Áèå íü ñóëüäàæ í¿ä íü
á¿ðýëçýýä íýã ë æèãòýéõýí.

— Áîëüæýý, áîëüæ. ×àì øèã ÷óëóó áàéõ ìèíü ÿàëàà. Àìüä õ¿¿ð áîëñîí ìºðòºº óëñûí ÿâäàëä
îðîëöîæ ÿâàõ õýðýã þó áàéíàà? ¯õýõ ºä𺺠õ¿ëýýãýýä ç¿ãýýð ñóóæ áîëîõã¿é áàéíà óó? ãýý÷.
ßìàð áè ÷àì øèã ÷óëóó áèø õ¿í þì õîéíî ç¿ãýýð ñóóõ óó òýãýýä? Åðòºíöèéã õàðàõ í¿äòýé,
þì ñîíñîõ ÷èõòýé õ¿í þìàíä îðîëöîëã¿é ÿàõ óó. Õýëýýä ºãºº÷ ÷è! Ìèíèé çààâàðã¿éãýýð ýíý
àéë þó áîëîõ âý. Àæ àõóéí àâàðãà áîëîõ ãýíý ø¿¿. Òýð ÷èíü õýíèé õ¿÷ âý? Õàâðûí
øóóðãàíààð ÿàëàà? Ìîíõîîäîé (õ¿ðãýí íü) çîëèã õîíèíîîñîî òººð÷èõººä íóñàà òàòàæ èðñýí.
Ãýðýý òîõèîëîîð îëæ èðýýã¿é áîë õîíü ÷ áàéõã¿é, ººðºº ÷ íàãæèéõã¿é þó, çîëèãèéí õóóõàé
÷àìàéã. Íàìàéã áàéõã¿é áîë ýä õîíèî àëü ç¿ãò óðóóäàæ, õàà õ¿ðýõ áàãöààã íü ÷ ìýäýõã¿é þì
÷èíü. Òýãýýä õýäýí çóóí õîíèî öºìèéã îñãîî÷èõîîä íóñàà òàòàæ ñóóõ áàéñàí. Ýý äýý çàëóó õ¿í
áàéæ á¿ð íýã àð÷ààã¿é. Òýð íýã ïàðæèãíàñàí þìàà óíà õèéæ äàâõèõààñ ººð þì ìýäýõã¿é.
Õîíü÷èí áèø àäãóóñ ë ãýñýí ¿ã. Åð íü þó ÷ áîëæ áàéñàí õàìààã¿é áýýâãèé ÷àìàéã. Íàìàéã
áîäâîë ìàëûíõàà òºëºº ñàíàà çîâæ ¿ã ÿðèà ãàðãàæ ÿâìààð äàà. Òýãýõã¿é ýý, òýãýõã¿é. Óõààí
íü õ¿ðýõã¿é. Íàìàéã áàéõã¿é áîë ÿàõ óëñ þì?

Òýðòýý òàëáàéí çàõ äàõü õóäãèéí îéðîëöîî óëààí òðàêòîð ãîãöîî õèéí ýðãýëäýíý. ͺ㺺
ëýíòãýð ÷èðã¿¿ë äýý

ãàí òàâèàä óñ 纺äãèéã ¨íõîð àíäàõã¿é. Ãîâèîñ öýðýã òàòàãäààä àéìãèéí íèñýõ îíãîöíû
áóóäëûí öýíýãëýã÷ ìàøèíû æîëîî÷ áàéõäàà, àõäàà àéë÷èëæ î÷ñîí ßíæèíäóëàìòàé
òàíèëöñàí ãýæ ÿðüäàã òýð çàëóóã ýäíèéõíèé áàãàöóóë õººðõºí àõ ãýöãýýõýýð íü ºâãºí çîðèóä
öààøëóóëæ ëýíòãýð ë ãýíý. Ýäíèéõ àòðûí àæ àõóéä îðñîí íü îõèí ëýíòãýð õî¸ðûí õýëöýýíýýñ
áîëñîí ãýäãèéã ºâãºí òààìàãëàíà. Öààäàõ íü öýðãýýñ õàëàãäààä àæ àõóéí òðàêòîð÷ îëíî,
îõèíûã íü äàãóóëæ ñóðãàíà ýíý òýð ãýæ ìºíººõº÷ òîëãîé ýðã¿¿ëýõ ÿâäëûí ãîë íü ãàðñàí
õýðýã. ßíæèíäóëàì ë ñàíãèéí àæ àõóéä îðú¸ ãýæ á¿ð íýã àäòàé ç¿òãýñýí. ªâãºí äîòðîî áîë
çàëóóñûí ÿâäàëä óóæóóõàí ãýëýý ÷ îõèíîî òðàêòîð÷ áîëíî ãýæ ºâ÷èãíºõ þì ãýæ ñàíààã¿é
áèëýý.

— Õàðàà÷ òýäíèéã. ßíæèí íºãºº ëýíòãýðòýéãýý ýðõýëæ ÿâààãààñ çàéëàõã¿é. Áºãñ ºíäèéõèéã
á¿ð íýã àíäàõã¿é ø¿¿.

— ×è õºº þó áîäîæ á¿ëòèéæ ñóóíàà? Á¿ñã¿é õ¿¿õýä õ¿ðòýë ã¿éäýã òºìºðòýé íîöîëäîõûã
ãàíö àç ãýõ öàã èðäýã áàéíà ø¿¿ äýý. ¨ñòîé ë óðüäûí þì óë áîëæ ºíººãèéí þì çóë áîëîõ íü
òýð. Óðüä ñàéí ìîðü ãýæ ¿õäýã áàéñàí áîë îäîî áàéäãàà ñýãñðýýä íýã ïàðæèãíàäàã þì àâáàë
àñíûõàà õýðãèéã á¿òýýõ íü òýð. Òýðíýýñ íü õîíü ìàë ÷ ¿ðãýõýý áàéæ äýý. Óðüä ÿàäàã áàéëàà?
Àëü õàðààíû ãàçàð ìàøèí ä¿íãýíýõýýð àäóó ìàë õóéëàð÷ õóéìðààä ñ¿éä ø¿¿ ýý. Îäîî þóí òýð
áàéõàâ. Ìèíèé ýíý õºãøèí çýýðä õ¿ðýí ìàøèí òðàêòîðûã èæëýý ãýæ àíäóóðàõ íü õîëã¿é
ãýý÷» åð人 ë îäîî ìàëàà ìàøèíààð õàðèóëæ áóäààãààð òýæýýõ áîëîõ íü ýý, áîëîõ íü. Õàðæ ë
áàéãààðàé ÿã ë òýñíý. Õîíèî òàðèàíä îðóóë ãýõèéã äóóëàâ óó. Îäîî ýíý õîðìîéíîîñ ìèíü
ýõëýýä òýíãýðèéí õàÿà õ¿ðòýë óõàà øàðëàæ áàéãàà þìàíä äóðààð íü îðóóë ãýæ áàéíà. Ãàçàðò
óðãàà òàðèàíä õýí ìàë áýë÷ýýæ ¿çëýý. Ýíý ãàíäñàí òàðèà ãýäýã ãàðàõàä ÷ íýã ë óéòãàðòàé
õóâõàé ýä þì. Ýð¿¿ë ãàçàð îëäîõã¿é ºäèéä öýöýã íîãîî õýíçýë÷èõã¿é þó. Òàðèà ãýäýã ãàçàðò
áóëñàí ìºí㺠ãýý áèç äýý? Ãàéòàé ãàí áîëæ òýð èõ áóëñàí ìºí㺠íü ãàçðûí ãàâààð îðëîî ë
äîî. Óëñ áàÿí òóëäàà ë õîæìûí þìûã õàðäàã áèçýý. Ýý á¿¿ ìýä. ×è áèä õî¸ðûí ìýäýõ þì
¿ã¿é áîëæýý õàéðõàí ìèíü.

¨íõîð ºâãºí Õºøººòèéí õ¿í ÷óëóóòàé èéíõ¿¿ õººðºëäºæ ñýòãýë æààõàí òàéâøèðëàà. ªíººõ
óëààí òðàêòîð õóäàã òîéðîí ýðãýëäñýýð ë.

Àìüäðàëûí æèðèéí ºäð¿¿ä ýýëæèëñýýð àòàë ÿàãààä ÷ ¿ãýýð õàðæ ñóóæ áîëîõã¿é ýëäýâ ÿâäàë
ãàðíà. Ãýð õîòîëûíõíîî ç¿ãýýð çàõäàæ çàõèðààä ýëäýâ õýðýãò îðîëöîõã¿éõýí øèã ñóóæ áîëîõ
ë ñîí. Ãýð çóóð õèéõ àæèë ÷ ìóíäàõ áèø. Àìèíû öººõºí ã¿¿íèéõýý àéðãèéã ñàéõàí èñãýæ
óóãààä àéë õýñýæ õºãøèäòýé õóó÷ëàí, øàòàð äààëóóõàí òîãëîîä ºäºð õîíîã ºíãºðººæ ÿâáàë
õ¿ì¿¿ñ ¨íõîð ¸ñòîé ë çºâ ºòºë뺺 ãýõ áèç. Þìàíä îðîëöîõîîð ë áóðóó ºòºë뺺 ãýíý. Ç¿ãýýð
ñóóæ ÷àääàãã¿é ãýðýýñýý áîñîæ àðèëäàã, ¿ã ÿðèà ãàðãàäàã, ÿõèð ÿíäàí çàíòàé ýíý òýð ãýõ
çàðèì íü àÿã¿é áîë ¿õýæ äàëä îðîîñîé ãýäýã áèç. ¨íõîð èíãýæ áîäîíãóóòàà óëàì ë àäãàæ
ã¿éìýýð áîëíî. Ç¿ãýýð ñóóõûí ÷ àðãà ¿íýíäýý àëãà àæýý. Òýð ºã뺺 áîëãîí Xºøººòèéí
òàðèàíä õîíèî áýë÷ýýäýã àæèëòàé áîëëîî. Ýíý íü áàðàã ë åð áóñûí ñîíèí ñàíàãäàíà. Õîíü
ãýäýã àìüòàí òàðèàíä èéì äóðòàé áàéõ þì ãýæ õýí ñàíàëàà. Ãàíäñàí òàðèàíû íîãîîí ¸çîîð
¿íýõýýð øèìòýé ýä þì. Õîíüä íü ìàëûí ýì÷èéí õýëäãýýð ¿ëãýðèéíõ þì øèã òàðãàëàâ. Á¿ð
íýã áºìáèéæ öàéãààä æèíõýíý ººõºí òàðãà ñóóõûã õýëýõ ¿¿. Òýãýýä ë ¨íõîð õîíèî òóóæ î÷îîä
ºíººõ õ¿í ÷óëóóòàéãàà ñýòãýëèéí ¿ãýý ÿðüæ ñóóõàä àÿòàé þì áîëæýý. ßðèà õººðºõ õ¿í
îëäîõã¿éäýý áèø ºâãºí õýçýýíýýñ èíãýæ ñàíàñàí áîäñîíîî þóòàé ÷ õàìààã¿é ÿðüæ ÿâäàã
çàíòàé. ¯ãëýæ ÿíøèõûí îðîíä òýð íü äýýð. Òýãýýä ÷ ýíý õýýð àðûí áóëàã øàíä, õàä ÷óëóó,
õàéëààñ ìîä, ¿¿ëýí ñ¿¿äýð, íàð ñàëõè, æèã¿¿ðòýí øóâóó òàðâàãà çóðàì öºìººðºº óõààíòàé,
òóñ òóñûí ààø àðàíøèí, õýë ÿðèàòàé. Õ¿í õ¿ñâýë ò¿¿íèéã íü îéëãîæ áîëîõîîð òèéíõ¿¿
îéëãîõ íü õ¿íèé ººðèéí óõààí, í¿ä ÷èõíèé õóðö ñîíîðîîñ ë áîëîõ ç¿éë ìýò ñàíàãäàíà. Åð íü
þìûã àæèæ áîäîæ ÿâäàã ñîíèó÷ õ¿íä áàéãàëü äýëõèé áàðàãäàøã¿é îëíûã õ¿¿ðíýæ ÷àäàõ
áºãººä õ¿íä õàíü áîëæ óõààí çàäëàõ ¿é ò¿ìýí ç¿éëèéí ¿çýãäýë îðøèí áóé. Èíãýõëýýð ë
ãýðòýý ãèþ¿ð÷ õýâòñýíýýñ õºäºº õýýð ÿâàõ íü ãàíö æàðãàë þì. Ãýð øèã óéòàé þì ÷ ¿ã¿é
áîëäîã áîëîëòîé.

Ìàëûí ýì÷èéí õýëñíýýð ¨íõîðûíõ ¿íýõýýð àæ àõóé àâàðãà õîíü÷èí áîëæ íàñààðàà íýð òºðºº
õóãàëàõã¿é ãýæ òýìöýæ ñóðñàí õ¿íä õàðèí ÷ á¿ð øèíý äàðàìò íýìýãäæýý. Áàñ òýãýýä àâàðãà
öîë îëãîõ ãýæ ñ¿ðòýé þì áîëäîã. Àæ àõóéí äàðãà äààìàë, ýì÷ ìýðãýæèëòýí íàð îéðûí
õîíü÷èä öóãëàæ áàðàã ë íàéð íààäàì õèéõ øàõñàí. Òºë á¿ðýí áîéæóóëñàí, õàâðûí øóóðãàíààñ
õîíèî àâàðñàí, òàðèàíä õîíèî áýë÷ýýæ òàðãàëóóëàõ øèíý òóðøëàãà ãàðãàñàí ãýæ õ¿ðòýë
ìàãòàöãààæ, àâàðãûí ¿íýìëýõ “Ñîöèàëèñò óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëýã÷” ãýñýí àëòàí óëààí äàðöàã,
òýð ÷ áàéòóãàé ìÿíãàí òºãðºãººð øàãíàäàã þì áàéæ. Èíãýæ áàéõàä þìàíä îðîëöîëã¿é ç¿ãýýð
ñóóíà ãýäýã þó ãýñýí ¿ã âý. Ýð¿¿ ºâäºã íèéëñýí ÷ àéëûã àâ÷ ÿâàõ óõààíòàé ÿâààãèéí ãýð÷ áóñ
óó?
Åðòºíö õóâèðàõàä õ¿í áàñ àäèëõàí õóâèðäàã æàìòàé þì. Íýã áîäëûí ñîíèí ñàéõàí öàã
èðæýý. Áóõèìäàë öóõàëäàë íàðòàä àìüä ÿâàõ õóãàöàà äóóñàæ îéðòñîíû öîíäîí áèç. Àé äàà
çàëóó ÿâñàí ñàí áîë ãýñýí áîäîë õààÿà àí áàñ îðæ èðíý. Àðàé ÷àëõòàéñàí áîë àâàðãûíõàà
øàãíàëààð ïàðæèãíàäãèéã àâ÷ óíààä äàâõèæ ÿâàõûã õýí áàéã ãýõ âý? Çàëóóãèéí öàãèéã
õàðàìñàõ þó áèëýý. ¯íýíäýý þó á¿òýýæ þó ¿çëýý? Àðàé ë Õºøººòèéí õ¿í ÷óëóó øèã äýìèé
á¿ëòèéæ ñóóñàíã¿é. Äýíä¿¿ íàëãàð íààçãàé, ä¿ëèé áàëàé þì øèã ÿâæýý ÷ ãýìýýð. Õ¿íèé
îð÷ëîíä þó îëæ áàéãààã ìýäýõã¿é ¸ñòîé ë òýíãýðèéí õàÿàíààñ öààø õàðàõ í¿ä, õ¿ðýõ
óõààíã¿é ÿâæýý. Òýãýýä ÷ îäîîãèéí õ¿ì¿¿ñò äàëäóóð àòààðõàæ, õóó÷íû òºëºº äýìèé ººíòºã÷
çàí ãàðãàæ ÿâàà õýðýã. Òýãýýä ë çàðèìäàà íýýðýý çºíºãëºæ õ¿¿õäèéí òîãëîîì áîëîõ íü. ͺ㺺
ëýíòãýðèéã õ¿¿ã óðóó òàòàæ, óëñûí ìàøèíààð òîãëîæ áàéíà ãýæ ìàòàõ ñàíààòàé áðèãàäûí
òºâä äàâõèæ î÷îîä ÿàëàà. Îõèíûã íü àëü õýäèéí òðàêòîð÷íîîð á¿ðòãýæ àâñàí ãýæ
äààïààëñàí.

¨íõîð èéíõ¿¿ íýã ºäºð Õºøººòèéí òàðèàíä õîíèî áýë÷ýýð ºíººõ ë õ¿í ÷óëóóíûõàà õàæóóä
òàìõèà óãñðàí íýðæ óóëàà. Íàìðûí äîõèî îðæ õîíãîð ñàëõè ñýâýëçýí, àëñûí óóë ã¿âýýíä
õýíçýëñýí íîãîîíû óíèàð òàòíà. Óðä çàìààð íººõ ë ýöýñ òºãñãºëã¿é ÿàðñàí ìàøèí òýðýã
öóâíà. Òýäíèé äóíäààñ áýðçýýíòýí á¿õýýãòýé à÷ààíû ¸íäãîð òýðýã ãàð÷ Õºøººòèéí õ¿í
÷óëóóã ÿã ÷èãëýí èðëýý. Þóí óëñ þì áîëîî? ãýòýë á¿õýýã äîòðîîñ óðüäààð áààõàí öàðèë
çýýò¿¿ øèäýýä õýäýí çàëóó ãàð÷ èðýâ. Õ¿í ÷óëóóã ë çàéëóóëæ õàÿõ íü èëò. Òýäãýýð çàëóóñ
ºâãºíòýé ìýíäëýýä öàðèë çýýò¿¿ãýý áàðèí õ¿í ÷óëóóã á¿ñëýýä àâàõ íü òýð.

--Òà íàð ýí¿¿íèéã çàéëóóëàõ íü óó? Õýíä ñààä òýýã

áîëäîã þì áîë äîî? Ìèíèé ë ìýäýõèéí èéì íýã þì á¿ëòèéæ ñóóäàã þì.

-Ýíý ÷èíü ç¿ãýýð íýã ÷óëóó áèø ýðòíèé ò¿¿õòýé ýä, õîòûí ìóçåéä àâàà÷èæ òàâèíàà ãýëýý.

-- ¯ã¿é åð. Ò¿¿õòýé ýä ãýíýý! Õýí ìýäëýý ãýýä ºâãºí õ¿í ÷óëóóã ò¿øèí áîñîæ ñàíààíäã¿é
øîâãîð òîëãîéãèé íü èëáýýä àâëàà.

-- ªâãºí ãóàé òà õîò îðîõäîî ýíý õ¿í ÷óëóóãàà ìóçåéä î÷èæ ¿çýæ áîëíî ø¿¿ ãýæ íýã çàëóó
õýëýâ.

-- Õîõèð öààøàà. Íàñààðàà ¿çñýí ÷óëóó äàã ãýõýä çàëóó÷óóä èíýýëäýí õ¿í ÷óëóóã ìàëòàæ
ãàðàâ.

¨íõîð ýðòíèé òàíèë õ¿í ÷óëóóíûõàà áóëãàðàõûã õàðæ ¿ë òºâäºí íóðóóãàà ¿¿ð÷ ìîðèî õºòëºí
òàðèàíä äýëõýí áýë÷èæ áóé õîíüä ðóóãàà äºõºõ人 «Ç¿ãýýð áàéäàãã¿é õà÷èí óëñ þìàà.
Äýíäâýë ìàíü ìýòèéã ÷ òýð ì¿çýýäýý òàâèõ íü õîëã¿é. Äààí÷ äýëõèéí øîðîî õºäºëãºæ ÿâàà
õ¿í þì ñàí õîéíî óíàõ ºä𺺠ë óíààä ãàçàð áóëàãäàíà äàà, õººðõèé» ãýæ áîäîæ ÿâëàà.
ÕÀÉÐÛÍ ÍÀÐÑÀÍ ÒªÃªË
Ïàëàì ãîë çàñìàëààñ ìîäíû ¿éëäâýðèéí òºâ òèéø ýðãýäýã çàìûí áýë÷èðò ìàøèíààñ áóóëàà.
Õîòîîñ ñóóëãàæ ãàðñàí çàëóó æîëîî÷ ãóíèã áîäîëä äàðàãäàí ãóðâàí çóóãààä êèëîìåòð ãàçàð
òàã ÷èã ÿâñàí õ¿íèéã ºðºâäñºí ÿíçòàé,

-- Õàÿàíä èðñýí õîéíî ãýðò ÷èíü õ¿ðãýýä ºãüå 人 ãýõýä Ïàëàì ò¿ðèéâ÷ýý ãàðãàæ òàâüòûí
äýâñãýð àâ÷ ºãººä,

-- Ç¿ãýýð ýý ä¿¿ ìèíü. Ýí¿¿ãýýð òàìõè àâ÷ òàòààðàé. Áè ãýðòýý àëõààä õ¿ð÷èõíý. ×èëýýãýý
ãàðãàÿ ãýõýä æîëîî÷ ìºíãèéã ò¿äãýëçýñõèéí àâ÷ õàëààñàíäàà õèéãýýä,

-- Áàÿðòàé àõàà! ãýæ ýåëäýãõýí ºã¿¿ëýâ. Ïàëàì æèæèã ÷åìîäàíàà àâ÷ áóóãààä çàìûí áýë÷èðò
õýñýã çîãñëîî. Ñàðûí ºìíº ÿã ýíý çàìûí áýë÷èðò ýõíýðèéíõýý öîíõèéñîí çîâèóðò öàðàéã
àæèí «Á¿òýí á¿ëýýí ë ÿâàõ þìñàí» ãýæ þóíä ÷ þì äîòðîî ñ¿ñëý⠺㿿ëæ áèëýý.

Õ¿í àìüòàíä ÿìàð ÷ ãàé çîâëîí òîõèîëäîæ áîëîìã¿é ãýìýýð ýðò ñàéõàí õàâàð áîëñîí öàã.
Çàñìàëûí äàãóó òàðüñàí á¿éëñ íÿëõðàí íàõèàëæ õîðìîéä íü ¿éëäâýðèéí òºâ õàðàãäàæ áóé
Áàÿíõàí óóëûí àðûí îé àëàã öîîã íîãîîð÷ýý. Ïàëàìûí áàéøèíãèéí ÿíäàíãààñ øèíãýí öýíõýð
óòàà áóðãèëæ õàðàãäàíà. «Ìóó îõèí ìèíü ãýðýý äààæ, ä¿¿ íàðàà õàðààä áàéæ äýý õººðõèé,
ªí÷èðíº ãýæ óõààí ñàíààíäàà îðóóëààã¿é õººðõñèéã ÿàæ õàðæ, þó ãýæ õýëíý äýý?» ãýõýýñ
Ïàëàìûí äîòîð áàãòðàí õàðàíõóéëæ í¿ä íü íóëèìñ á¿ðõýâ. Áóðìààãèéíõàà íàñ áàðñàí äàðóéä
õýñýã ýëèé áàëàé áîë÷èõîîä, óõààí áîäëîî òîãòîîí áàðüæ

÷àäñàíã¿é. Õàðèí õ¿¿õä¿¿äýý àâ÷èð÷ ýõèéíõ íü øàðèëòàé ñàëàõ ¸ñ ã¿éöýòã¿¿ëýõýýð õîòîîñ

ýíý ºã뺺 ãàðààä, Áóðìààòàéãàà õàìò àìüäàðñàí àðâàí äºðâºí æèëèéí ÿâäàë

ýðýãö¿¿ëýí áîäîæ õàéð äóðëàë, õàíèéí æàðãàëûã ýäë¿¿ëñýí òýð ñàéõàí õ¿íèéõýý ä¿ð áàéäàë,
ààø çàí, õàà íýãòýé õýëñýí ÿðüñíûã íü äóðñàí ñàíàãàëçàæ ãàñëàí ãàøóóäàí ÿâëàà. Õýçýý ÷ ãàé
ãàìøèã òîõèîëäîõã¿é, ýíý õîðâîî ìºíõ õàìò ÿâàõ þì øèã ñàíàæ ÿâñàí íü ãýíýí ÿâäàë ãýæ ¿¿?
ªíãºðñºí á¿õ àìüäðàëàà áîäîõîä ÷ òèéíõ¿¿ õàìò ÿâàõ òàâèëàíòàéäàà ë ó÷èðñàí ãýìýýð. Àíõ
ñóóõäàà õ¿ðòýë ñàíààíäã¿é ãýõ þì óó, ãýíýí òîìîîã¿éãýýð... Àðâàí äºðâºí æèëèéí ºìíºõ òýð
íýãýí ó÷ðàë ãýíýòèéí áºãººä þó ÷ ñààòàøã¿é ãàë õàëóóí õàéð ñýòãýë Ïàëàìä õèé ¿çýãäýë ìýò
ñàíàãäàí, áèå öîãöîñò ìýäðýãäýýä ñàëàõã¿é áàéâ. ÒÝÐ íàìàð èõ ñóðãóóëèéí îþóòíóóä òàðèà
õóðààæ áàéñàí ñàí. Ìîäíû ¿éëäâýðèéí ñóóðèí áàéãàà ýíý Áàÿíõàí óóëûí ºâºð, Å𺺠ãîëûí
õºíäèéä ñàíãèéí àæ àõóéí áðèãàäûí òºâ áàéæýý. Ïàëàì ýäèéí çàñãèéí àíãèéí ãóðàâäóãààð
êóðñèéíõ, Áóðìàà íýã àíãè äîîãóóð. Ïàëàì áóñäààñ èõ ÿëãàðäàãã¿é, æèðèéí õè÷ýýíã¿é
òîìîîòîé îþóòàí. Õàðèí Áóðìàà àâüÿàñëàã áîëîîä öàðàéëãààðàà îþóòíóóäûí àíõààðëûã
òàòäàã õ¿¿õí¿¿äèéí íýã áàéâ.

Òèéì õ¿¿õí¿¿ä ¿åðõýõ õ¿íýý ãîëöóóõàí ººðñ人 øèëæ àâäàã ó÷èð ÿëàíãóÿà Ïàëàì ìýòèéí
äóíä÷óóä òèéíõ¿¿ øèëýãäýõèéí òóõàéä òºäèé ë íàéäàõã¿é íü ìýäýýæ áèëýý. Ãýâ÷ àìüäðàë
ãýäýã ÿìàðõàí èä øèä ýñ ¿ç¿¿ëäýã áèëýý äýý. Ò¿¿íýýñ ãàäíà àâüÿàñëàã áîëîîä öàðàéëàã ãýã÷
ìààíü ºíãºí òàëûí ÷àíàð ÷ áàéõ íü áèé. Õ¿íèé äîîð îðæ ¿çýõ áèøäýý...

Íàìðûí øàð íàðàí òóíàìàë ºäºð. Õî¸ð «îðãîäîë» Áººðºëæèéí íàðñàí òºãºëä æèìñ ò¿¿õýýð
èðýí ñýí. Å𺺠ãîëûí õàâü ãàçðûí óóëñ øèëì¿¿ñò îéãîîð ºâñ á¿ðõýãäñýí áºãººä õàðèí
ìóæààí äàðõíû õîðõîé õ¿ðãýì ãîîëèã øóëóóí íàðñ ìîä õýýð òàëä ñ¿íäýðëýí óðò óðãàñàí íü
ýíý Áººðºëæèéí òºãºë ë áèëýý.

-×è íàìàéã íýýðýý õàðæ ÿâñàí þì óó? Ãýæ Ïàëàì èòãýë ìóóòàéõàí àñóóãààä íàìðûí öýâ
öýíõýð òýíãý𠺺ä ñóãà òýì¿¿ëñýí ãîîëèã øàð íàðñíû áàäàìëàñàí íîãîîí ¿ç¿¿ðèéã øèðòýæ,
þóíààñ ÷ þì áÿöõàí àéäàñ õ¿ðýí ò¿ãøèæ õýâòýâ. Áóðìàà ÷è÷èðõèéëñýí ãàðûã íü òàòàí
öýýæèíäýý íààãààä

-- ×è ººðèé㺺 ãýâ ãýíýò õàðàãäñàí ãýæ áîä ë äîî Á¿ð èä øèäýýð þì øèã ãýâ ãýíýòõýí
õàðàãäààä õàðàà ñàëãàæ áîëîõã¿é áîëñîí ãýæ áîä! ãýâ.

-- Õà÷èí þìàà?

-- Þó õà÷èí ãýæ?

-- ßàõ âý äýý. Ýíý Áººðºëæèéí òºãºëä èéì ñàéõàí íàðñíóóä óóëíààñàà òàñðààä óðãà÷èõ ãýæ.

-- Áàéãàëèéí ààøèéã ìýäýæ áàðàõ áèø äýý.

-- Õ¿íèé ààøèéã ÷ ãýñýí...

-- Ïàëàì àà ÷è íàäàä èòãý. Õýëæ èðäýãã¿é ºâ÷èí øèã ãýíýòõýí èðäýã õàéð þì. Áè ÷àìààñ ººð
õ¿íèéã õàðàõ í¿äã¿é ñîõîð áîë÷èõëîî. Õ¿íèé ¿ðèéí ÿìàð òàâèëàí ãýã÷ âý? ãýæ Áóðìàà
áàõàðäàíãè õýëýýä òàã áîëîâ. Ïàëàìûí ñýòãýë ãýíýò õàéëàí äîãäîëæ, Áóðìààã í¿¿ð í¿äã¿é
¿íñýæ òààëàõàä ò¿¿íèé õàöàð äýýã¿¿ð óðññàí õàéðûí øîðâîã íóëèìñ àìòàãäñàí ñàí.
Áººðºëæèéí òºãëèéí ãîîëèã íàðñíóóä íàìðûí õîíãîð ñàëõèíä ¿ë ìýäýã íàéãàí, óëààëçãàíà,
äîëîîãîíû áóò áóðãàñ ãàë óëààí, àëòàí øàð ºí㺺ð àëàãëàí, ìºíõ íîãîîí òºãëèéã ãýðýëò¿¿ëýí
áàéâ. Ýíý õîðâîî äýýð õ¿í õ¿íýý îëæ æàðãàñàí òýðõýí ãýðýëò ÿíàã õàéðûí ¿ã¿éðøã¿é
ìºíõèéã áèëýãäýæ áàéñàí.

Ïàëàì íýã ìýäýõíýý áàéøèíäàà òóëààä èðæýý. Õ¿¿õä¿¿ä ìèíü ãàðààä èðýõ âèé ãýæ ç¿ðõ
àëäàí çîãòóñëàà. Õàíèà àëäàæ ãóðâàí ºí÷èí õ¿¿õýäòýé õîöðîõ ÿìàð çàÿàã¿é àìüòàí áý áè!
Ýäýíäýý þó ãýæ õýëíýý? Ïàëàì õààëãàà àÿàðõàí òàòàæ îðîîä áàãà õ¿¿, òîì îõèíîîñîî í¿ä
áóðóóëàí ìàëãàé ïàëüòîãîî ºëãºæ óäààí çîãñîâ. Äóíä õ¿¿ íü ñóðãóóëèàñàà èðýýã¿é áîëîëòîé.
Àðâàí ãóðàâòàé îõèí íü óðüä öîíõîí äýýðýý ÷èìýýã¿é î÷èæ, çàì ðóó øèðòýí ãýçýãíèéõýý
¿ç¿¿ðýýð îðîëäîí çîãñîõûã Ïàëàì õóëãàé í¿äýýð õàðààä ñýæèã àâñíûã íü ìýäëýý. Èéí ýðõ
îòãîí õ¿¿, þì óõààðàõ áîëîîã¿é áàë÷èð àìüòàí ààâäàà ã¿éí èðæ,

-Ààâ àà ÷è ýýæèéã îðõèîä èðñýí þì óó? ãýýä àñóó÷èõàâ . Ïàëàì òýññýíã¿é. Õ¿¿ãýý ºðãºæ
í¿¿ðýíäýý íààãààä èíãýòýë óéëëàà. Îõèí íü ñîðãîã óõààíààð á¿õíèéã îéëãîæ äàãàí óéëàâ.
Áàãà õ¿¿ ààâ ýã÷ õî¸ðûíõîî èéíõ¿¿ ¿ë ãàñëàõûã ãàéõàí íýã õýñýã äóóã¿é á¿ëòýãíýí áàéñíàà
ýõýð òàòàõ íü òýð. Õ¿íèé àìüäðàëûí æàðãàëûã ãýíýò òàñëàí çîâëîíãèéè äàëàéä æèâ¿¿ëæ
õàÿäàã ºðøººëã¿é õîðâîîãèéí ¸ñûã õ¿ëöýí òóóëàõààñ ººð çàìã¿é áîëñîí ýíý íýãýí ãýð
á¿ëèéíõýí èéíõ¿¿ óé ãàøóó áîëîõîîñ áèø ÿàëòàé âý äýý!
Ïàëàì àæèëäàà îðîõ ºã뺺㺺 õ¿¿õä¿¿äýý ñóðãóóëü öýöýðëýãò íü ÿâóóëààä àíèð ÷èìýýã¿é
õàíõàéñàí ãýðòýý íýã õýñýã áîäîë áîëîí ñóóëàà. Îäîî ÷óõàì ÿàõ íü ç¿éòýéã øèéäýõýä áýðõ
àæýý. Íýã áîäëûí àæèëäàà áóøóóõàí îðîõ íü äýýð þì øèã, íºãºº áîäëûí àìðàëòàà àâààä
õ¿¿õä¿¿äèéíõýý ñýòãýëèéã çàñàí óé ãàøóóäëûã íü ìàðòàãíóóëàõ íü çºâ þì øèã. Ãýð äîòîðõ
þìñ íü Áóðìààãèéí íàñ áàðàõûí ºìíºõººñ ººð÷ëºãäñºí þìã¿é ìºðòºº íýã ë çýâõèé äààãààä
æèãòýéõýí. Äóíä õ¿¿ãèéí îðîí äýýð, àëü àðâàí äºðâºí æèëèéí ºìíº ìºíººõºí Áºðºëæèéí
òºãºëä òàòóóëñàí çóðãààñ ýõëýýä õ¿¿õä¿¿äòýéãýý, òàíèë íºõºäòýé㺺 ýíä òýíä òàòóóëñàí ãýðýë
çóðãèéí öîìîã äýëãýýñòýé õýâòýíý. ªºðñ人 áîëîí ãàøóóäëûã íü õóâààëöàõààð îðæ èðñýí
õ¿ì¿¿ñèéí ¿çäýã ãîë þì ë ýíý áîëæýý. Òàíèë çóðàà÷ààð çóðóóëàí îðøóóëãàä àâ÷ ÿâñàí óñàí
áóäãèéí çóðàã íü õîéä õàíàíä õàäààñòàé. Íýã õî¸ð æèëèéí ºìíº òàòóóëñàí ãýðýë çóðãààñ íü
¿ëãýð àâ÷ èõ ë õè÷ýýíã¿éëýí çóðñàí òýð çóðàãò õýäýí õ¿¿õäèéí ýõ áîëæ îâîð ñóóñàí ãýëýý ÷ ¿ë
ìýäýã ìèøèëçñýí äàâõðààëàã õàð í¿äòýé, ãîíçãîé íàðèéí öàðàéä íü çîõèñîí æèæèãõýí
øóëóóí õàìàðòàé, õàãàñ íýýãäñýí æèìáýãýð òîä óðóóëòàé, óõààëàã öýâýð á¿ñã¿éí ä¿ð
òîäîð÷ýý. Yõñýíèéõýý õîéíîîñ ¿õýëòýé áèø, ãýëýý ÷ ÿã ë æàðãàäàã íàñàí äýýðýý åðòºíöººñ
õàëèí îäñîí õàéðò ãýðãèéíõýý ÿíàã ÿëäàì ààø, õ¿íèé íü ñàéõàí ÷àíàðûã äóðñàí ñàíàõàä
äààí÷ õàðóóñàëòàé.

Àðâàí äºðºâõºí æèë... Ãýíýò èðýýä ÿâ÷èõñàí þì øèã... Òèéì ýð¿¿ë ñàðóóë õ¿íèéã àþóëò
ºâ÷èíä îòîãäîæ ÿâàà ãýæ õýí ìýäýõ áèëýý... Íàäàä ¿ð õ¿¿õýä àç æàðãàë õàéðëààä ººðºº çóë
øèã áºõºõ ãýæ ýíý õîðâîîä èðñýí ÷ þì øèã. Òýð íàìàð... Àðâàí äºðâºí æèëèéí ºìíºõ òýð ë
íàìàð, Ñîëîíãûí äîëîîí ºíãºä óìáàñàí Áººðºëæèéí òºãºë ñýòãýëä óÿíãàëàõ õàéðûí äóóã
ò¿ðýõ íàðñàí îéí øèâíýý, øóâóóäûí æèðãýýòýéãýý, Áóðìààãèéí äîãäîëñîí ñàéõàí ä¿ð áàéäàë,
Õàéðûí íóëèìñíû øîðâîã àìò Ïàëàìûí äîòîð öºìðººä èðëýý. Óíàà àâààä òèéøýý ÿâúÿ.

Yéëäâýðèéí äàðãà Ìàíãàë Ïàëàìä òîõèîëäñîí çîâëîíã õóâààëöàæ, áîëîõ á¿òýõ á¿õíýýð
òóñàëæýý. Ýíý íü ¸ñ ìýò õýðýã áîëîâ÷ à÷èéã íü áîäîõ þì ø¿¿ ãýñýí ñàíàà òºð¿¿ëæ áàéâ.
Ó÷èð íü õî¸ð æèë èë¿¿ õàìò àæèëëàæ, òàðûã íü òàíüñàí ÷ ãýëýý çîâëîíãèéí öàãò õ¿íèé
ñýòãýë 纺ëºð÷, ãîìäîë ãóòðàëûã õ¿ëöäýã æàìààð öààøèä ¿ãýý îéëãîëöîõ áîëíî ãýñýí èòãýë ÷
öóõàëçàõ øèã. Yéëäâýðèéí äàðãà åðºíõèé èíæåíåð õî¸ð îëîí þìàí äýýð ñàíàë çºðíº ãýäýã åð
òààòàé õýðýã áèø áàéëàà. Ìàíãàë «òóëàëäààí» ãýñýí ¿ãèéã óðäàà áàðüñàí õ¿í. Òýð ¿ãèéí ãîë
óòãà íü ýöñèéí á¿ëýãò ¿éëäâýðèéí òºëºâëºãººã áèåë¿¿ëíý ãýñýí æèðèéí îéëãîëòûí òîâ÷
òîìü¸îëîë þì. Yéëäâýðèéí äàðãààð òîìèëîãäîæ èðýýä àíõíû öóãëààí äýýð «Áàéãàëèéí
õèøãèéã áóëààí àâàõûí òóëä ºðãºí ôðîíòîîð äàâøèí òóëàëäàõ» ëîçîí äýâø¿¿ëñýí áèëýý.
Áàéãàëüòàé «òóëàëäàõ» ¿çýë ë Ïàëàìûí äóðã¿éã õ¿ðãýñýí þì. Îéí áàÿëãèéã çîõèñòîé
àøèãëàõ, íºõºí ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõ àðãà çàì ãýñýí ò¿¿íèé ñàíàëûã äàðãà åð人 ë
ìºðººäºã÷èéã ñàéõàí ñàíàà ãýæ ¿çýýä õîéøèä àæëûíõàà àðãà áàðèëûã îéðòóóëàí íÿãòðàëûã
øààðäàæ «òºëºâëºãºº áèåë¿¿ëýõã¿é áîë ¿éëäâýð áàéõ õýðýãã¿é» ãýñýí ìàðãàøã¿é ¿íýíèéã
òóëãàñàí ñàí. Ìàíãàë ãàäíààñàà ÷ òóëàëäàã÷èéí ä¿ðòýé õ¿í. Ãàçàð äýýð áàò ñóóðèëñàí ëàãñ
òîì áèåòýé, óëàà áóòàðñàí öàðàéòàé, ºòãºí õàð õºìñºã çàíãèäàæ, õºõ õèàç ñóóñàí çóóâàí øàð
í¿äýíäýý ãàë öàõèëóóëààä èðýõýýðýý þóíààñ ÷ óõðàõã¿é øèíæòýé ªðãºí òýëìýãýð ìàãíàé íü
ýðäýìò õ¿íèé øèíæèéã èëòãýõ áîëîâ÷ õàðààä áàéõàä õàä ÷óëóó øèã íýã ë õàòóó ÿíçòàé. Yã
ÿðèà îãöîì áàðäàì, øîã íàðãèàí÷ ãýòýë ýíýõ¿¿ áààâãàéí ä¿ðèéíõýý öààíà ìóóð øèã õóìñàà
íóóæ ÷àäíà.

Ïàëàìûí îðæ èðýõýä Ìàíãàë óãòàí áîñîæ èðýýä ñýòãýëèéã íü çàñàõ ãýñýíäýý ÷ þì óó
ìàëèëçòàë èíýýìñýãëýí ãàðûã íü àòãààä,

- Ïàëàì ìèíü àæèëäàà ñàíàà çîâîõ õýðýãã¿é.Òºëºâëºãººãºº äàâóóëààä áèåë¿¿ë÷èõñýí ãàçàð

þóíäàà àëçàõ âý. Áè ÷èíèé ýýëæèéí àìðàëòûã îëãîõ òóõàé òóøààë ãàðãàñàí. ×è äóðòàé ãàçðàà
ÿâæ àìàð! ãýëýý.

- Äàðãûí òàñàëãàà øèíý÷ëýãäýí çàñàãäñàíûã Ïàëàì ýõëýýä àíçààðñàíã¿é. Þó áèëýý ýíý ÷èíü
ãýýä àæèãëàâàë áè÷ãèéí ëóò òîì öàðñàí øèðýý õèéëãýæ òàâüæýý. Òàõ õýëáýðòýé çºãèéí ¿¿ð
øèã îëîí øóðãóóëãàòàé åð áóñûí øèðýý áàéíà. Òàñàëãààíûõàà áàðóóí ãàð òàëûí õàíûã õ¿ðýí
ìîäîîð ºâ÷ á¿ðæ, íààä òàëä íü õóðëûí áàñ ë èõ ºðãºí áºõ øèðýý òàâüæýý. «Þì á¿õíèéãýý
ººðòºº òààðóóëàõ ñàíààòàé ãýæ Ïàëàì äîòðîî äóðã¿éöýí

- Áîäîæ áàéãààä áîëú¸ äîî. Àæèëäàà îðñîí ìèíü äýý| þì øèã áàéíà. Õ¿¿õä¿¿äèéíõýý
ñóðãóóëü òàðñàí õîéíî àìðàëòàà àâáàë ç¿ãýýð þìóó? ãýõýä Ìàíãàë íýãýíò ãàðãàñàí øèéäâýðýý
íÿöäàãã¿é õ¿íèé çàíãààð ãàéõñàí ÿíçòàé ãàð äýëãýí

-- Ïàëàì ìèíü ÷è ººðºº ë ìýä. Áè ÷àìä ÷àäàë ìýäëèéíõýý õýðýýð òóñ áîëú¸ ãýñýí þì ãýýä
òàñàëãààíé øàëûã íóðãèòàë àëõëàí, òàõ õýëáýðò òîì øèðýýíèéõýý àð î÷èâ...

Ïàëàì, Áàÿíõàíû ºâðººð òîéðîõ çàìä áîäîë áîëîí äóóãã¿é ÿâàâ. «Õà÷èí àðàíøèíòàé õ¿í
áàéõ þì. Èíýýä àëäàí äîòðîî áàÿðëàæ ÷ ÿâàà þì áèë¿¿? Ìàðãàõ õ¿íã¿é íýã õî¸ð ñàð ÷ ãýñýí
íàìàéã õîë áàéëãàõ ãýý áèç. Õà÷èí õ¿ì¿¿ñ áàéõ þì. Íèéãìèéí ¿ë çîõèëäîë, ñòðåññ ýíý òýð
ãýõ îð÷èí öàãèéí îíîë ãýñýí õýäýí þì õàãàñ äóòóó óõààðààä áóñäûã äîãìàòèêóóä, õóó÷íûã
áàðèìòëàã÷èä ãýõýýñ åð ñèéõã¿é, áóñäûí òîëãîé äýýð ñóóæ, çîðãîîðîî ààøèëæ ë áàéâàë áîëîõ
íü òýð...

-- Áººðºëæèéí òºãºë! Áººðºëæèéí òºãºë õàà áàéíà ãýæ Ïàëàì äóó àëäàâ. Æîëîî÷ ò¿¿íèé
ººäººñ ãàéõàí õàðààä,

--Îãòîë÷èõñîí ø¿¿ äýý èíæåíåð ýý! ãýâ.

-- Õýçýý, õýí?

-- Ñàðûí ºìíº, Óëèðëûí òºëºâëºãºº òàñðàõ áîëîî Ìàíãàë äàðãûí øèéäâýðýýð...

-- Çîãñîîòîõ! Ìàøèíàà çîãñîî! ãýæ Ïàëàì áàëìàãäàí ºã¿¿ëýýä õàðàéí áóóæ Áººðºëæèéí
íàðñàí òºãºë áàéñàí ãàçàð òèéø àëõëàâ. Óóëíààñàà òàñàð÷ õºíäèé òàëä çîðèóäààð þì øèã
ñ¿íäýðëýí óðãàñàí íàìæàà èõ íàðñàí òºãºë õ¿íèé ãàðààð îðã¿é õºíººãäæýý. Àðâàí äºðâºí
æèëèéí ºìíºõ òýð íàìàð ñîëîíãîðîí áàéñàí óëààëçãàíà äîëîîãîíû áóò áóðãàñ áàãëàéí
õàðëàæ, ºíººõ ãîîëèã øàð ¿ëäñýí îëîí çóóí õîæóóë, ¿å óäàì çàëãàõ òýíõýý îðîîã¿é çóëçàãàí
íàðñíóóä ýíä òýíä ýðâýí ñýðâýí ¸ðäîéëäîõ íü ºðºâä캺ð.

-- Õàéðàí ìîä! Õàéðûí íàðñàí òºãºë ìèíü! ãýæ Ïàëàì äîòðîî îðü äóó òàâèí ìºõñºí òºãëèéí
ç¿ãò òàòàãäñàí þì øèã ã¿éæ èðýýä áèå àëäðàí, çàõûí íýã õîæóóë äýýð ëàãõèéí ñóó÷èõàâ,
«Áàéãàëèéí äàéñàí! ßìàð óõààíã¿é ÿâäàë, õàòóó ñýòãýë ãýã÷ âý? Ìèíèé àðèóí ñàéõàí äóðòãàë
çîðèóä ¿ã¿é õèéõ ãýñýí øèã. ªºðèéíõºº ýðõ äàðõûã ¿ç¿¿ë! Òîãëîîì òîõóó õèéõ ãýñýí øèã.
Òýãýýä áàñ õóóðàì÷õàí çàí ãàðãàæ, ìàëèëçàæ ñóóíà ãýý÷! Áè èéì õ¿íòýé õàìò àæèëëàõ ãýæ
¿¿?» õýìýýí ãàñëàâ÷ «Èéì õ¿íòýé áè ýâëýð÷ ñóóõ ¸ñòîé þó ¿ã¿é þó?» ãýñýí àñóóëò çýðýãöýíý.
Ìèíèé ÿâààä ºãºõººð òý𠺺ðèéí ãàðûí äîð íýã õ¿íèéã îëîîä ë òàâü÷èõíà. Òýãýýä õàÿàãàà
õàäðàõ áàéòóãàé äóðààðàà ààøèëíà. Õýäýí æèëèéí äàðàà íýã òºãºë áàéòóãàé þì ñ¿éòãýæ,
õýäýí çóóí æèëä íºõºãäºøã¿é ãàðç ó÷ðóóëíà. Áè òýð çàìûã íü çàñààä õîëäîõ ¸ñòîé áîëæ áàéíà
óó? ßìàð ÷ òýìöýëã¿é çîðüñîíäîî õ¿ðýëã¿é áóóæ ºãºõ õýðýã ¿¿? Àìðàëòûã ÷èíü ºãºõ òóøààë
ãàðãàëàà ãýíý ø¿¿. Òýðòýý òýðã¿é õóóëèàð îëääîã àìðàëò ºã÷ èõ òóñ õ¿ðãýñýí õ¿í äîòðîî õîë
áàéñàí ÷èíü äýýð ãýæ èíýýæ ìàëèëçàæ áàéãàà íü òýð. Øèðýýãýý òîì áîëãîëîî ãýýä ñóóðü
÷èíü áºõ áîëäîã öàã ºíãºðñºí!» ãýæ áîäîëõèéëýí, äàëèéí ÿãààíû õýäýí ìº÷èð ãýðòýý
óðãóóëàõààð àâààä ìàøèí ðóóãàà øèéäýìãèé àëõëàâ.

«Õàéðûí íàðñàí òºãºë ìèíü» ãýñýí ¿ë òàñàëäàõ õàðóóñëûí äóó ñýòãýë ç¿ðõýíä íü óÿíãàëàí
áàéëàà.
ªÂËÈÉÍ ÎÉ
Íîðæìàà, óóë ººä ìàöñàíàà õàëóóöàí ÷àíäãàí ìàëãàéãàà àâàõàä õ¿¿ ÿíçààð òàéðñàí ¿ñíýýñ íü
¿ë ìýäýã óóð ñàâñàæ áàéëàà. Î÷èð, õàëóó îðãèñîí áÿöõàí ãàðààñ íü õºòëºí ç¿òãýæ ÿâñíàà
ýðãýæ õàðààä,

-- Ñàéõàí áàéãàà áèç? ãýæ «ñàéõàí» ãýñýí õàðèó ñîíñîõ õ¿íèé ¸ñîîð í¿¿ð ä¿¿ðýí ìèøèëçýí
àñóóõàä Íîðæìàà

-- Ñàéõàí, õàðèí æààõàí àìàðìààð áàéíà ãýâ. Õî¸óë á¿ä¿¿í õîæóóëûí öàñ àðèëãàæ çýðýãöýí
ñóóëàà. Áîãä óóëûí Çàéñàíãèéí àìíû îéä íàì ã¿ì, ìîääûí ¸ðîîëä öàñ ñýâñèéæ, öàòãàëàí
òîíøóóë õààÿà íýã òîã òîã òîíøîîä ÿìàð íýã àíèð ÷èìýý ÷àãíààðõàíà. Íîðæìàà, Î÷èðûí
ìºðèéã ò¿øèí í¿äýý àíèàä àìüñãààãàà äàðæ ÿäàí áàéâ÷ õî¸ð õàöàð íü æàðãàëòàéÿà óëàà
áóòàð÷, õàìðûí íü ñàìñàà äàõü õàð ìýíãý ¿ë ìýäýã ÷è÷èðõèéëýí òîä çóðàãòàé, çóçààí óðóóë íü
ýðõëýíã¿é æóóìàëçàíà. Õî¸óë íýã õýñýã äóóã¿é ò¿øèëöýí ñóóëàà.

Íîðæìààãèéí àìüñãàà äàðàãäàâ. Î÷èð ÷àíäãàí ìàëãàéãèé íü ºìñãºæ.

--Íîðæìàà ÷è õàðæ áàéíà óó? ãýýä óóë ººä çààâ

-- Òýýð äîîð, ýíý á¿ä¿¿í õóøíû äîîä ìº÷ðèéí ÷èã ààâûí ãýðèéí óëààí õèóð õàðàãäàæ áàéíà.

-- Ààí! Òèéì áàéíà,

-- Ààâ ìèíü äýý õººðõèé. Ýíý óóëûí àìûã ãó÷èí æèë ñàõèëàà. Îé õàìãààëàã÷èéí àæëûã
îëäîøã¿é ñàéõàí àæèë ãýäýã þì. Òîì áîëîîä îéí öàãäàà áîëíî ãýõýýð ìèíü èõ áàÿðëàäàã ñàí.
Íýýðýýí áè îéí öàãäàà áîëíî ãýæ áîääîã áàéæýý.

-- Òýãýýä áîëîõã¿é ÿàñàí þì áý?

-- Áîëíîî, áîëíî. Æèëèéí äàðàà èíæåíåð íýðòýéãýýñ áèø íýã ¸ñîíäîî îé õàìãààëàã÷ áîëîîä
ë èðíý äýý. Îé ìèíü! Õàíãàé ìèíü! ãýýä Î÷èð ñ¿¿ðñ àëäàâ. Íîðæìàà ãàðûã íü òàòàæ õàöàðòàà
íààãààä,

-- Îéòîé ÷èíü áè ÷àìàéã õàðäàëòàé ÷ áèø äýý ãýâ. Òîíøóóë òîã-òîã, òîã-òîã. Óëààíáààòàðûí
òºìºð çàìûí áóóäàëä èë÷èò òýðýã á¿¿ã-á¿¿ã. Äàõèàä ë íàì ã¿ì. Î÷èð, Íîðæìààã
ñýðýìæë¿¿ëýí ò¿ëõýæ, õîðèîä àëõìûí öààíà áàéãàà íýãýí áàãëàãàð õàð íîãîîí õóøèéã çààí,

-- Á¿¿ õºä뺺ðýé õóð áóóëàà! ãýâ.

-- Þó ãýíýý? ãýæ øèâãýíýí àñóóõàä

-- Õóð øóâóó. ªäèéä èõ ñîðãîã áàéäàã þì ãýâ. Õóð ãýäýã íü ÕÓØÍÛ ¿ç¿¿ð õàâüöàà íýãýí
áàõèì ìº÷ðèéí öàñ óíàãàæ ñóóãàà îãîòîð ºðãºí ñ¿¿ëòýé òîì õàð øóâóó àæýý.

-- ßìàð ó÷èðòàé Øóâóó þì áý? Íîðæìààãèéí ç¿ðõ ò¿ã-ò¿ã-ò¿ã Òîíøóóë òîã-òîã-òîã.

-- Ààâ. Ìèíèé áàãà áàéõàä õàâàð õóðûí íààäàì ¿ç¿¿ëíý ãýæ ºã뺺 ¿¿ðýýð äàãóóëààä ë ãàð÷
ºãäºã ñºí. Õóð, ÿã íàðíààð íààäíà. Íýã ¸ñîíäîî õóðèìàà õèéæ áàéãàà íü òýð. Õóðûí íààääàã
ìîä ãýæ òóñäàà áèé. Õàà íýãòýý îéí öîîðõîéä ãàíöààðàà ñîäîí, ýðò íàð ¿çäýã ìîä. Òèéì
ìîäûã îëíî ãýäýã áàñ àìàðã¿é àæèë. Õóð òîéð÷ ã¿éñýí æèìòýé áîëëîî ãýõýä òýð ìààíü óðä
æèëèéí ãîëîãäñîí ìîä áàéæ ìýäíý. Çà òýãýýä ààâ áèä õî¸ð õýäýí ºäºð óóë îéãîîð ìàöàæ
áàéæ, ñàÿ õóðûí íààäàì îëæ ¿çíý. ×è ýíý øóâóó íààäàõ ¿åäýý ÿìàð ñàéõàí áîëäîã ãýæ ñàíàíà.
Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä àçàðãàí õóð ãàíöààðàà áóóæ èðýýä ñ¿¿ëýý òîãîñ øèã äýëãýýä, õ¿ç¿¿ãýý
ñóíãààä äóóäàæ ãàðíà. ÿððð-ðð. Òýãñíýý òàãíàéãàà òàøíà. Òèã-òÿã-òÿã. Öààäóóë íü ÷ äàðàà
äàðààãààð áóóæ èðýýä òàâóóë, çóðãóóë, àðâóóë áîëæ èðýýä ë íààäìàà ýõýëíý. Îëîí öàãààí
äýâ¿¿ð äýëãýñýí þì øèã ñ¿¿ëí¿¿äýý ºã뺺íèé íàðàíä ñîëîíãîðóóëààä, îäîî òîéðîîä ë
ã¿éëäýæ ãàðíà äàà. Äóó ãýäýã ÷ ¸ñòîé îéí õºãæèì, ëóñûí ýçýí òîâøóóð áàðèàä õàâðûí òóõàé
ìàãòààë õýëæ áàéíà óó ãýìýýð.

Íààäàæ áàéõ ¿åäýý óõààí áàéõã¿é. Àëúÿ ãýñýí ÷ õ¿í õýäýýð íü ÷ àëæ áîëíî. Íîðæìàà ÷è õàð ë
äàà ñàéõàí øóâóó ø¿¿. Áè ò¿¿íèéã äóóäààäõàÿ ãýýä Î÷èð öîðâîéëãîí ã¿ð-ã¿ð-ã¿ððð ãýõýä õóð
þóí äóó áèëýý ãýñýí øèã õ¿ç¿¿ ñóíãàí íýãýíòýý ýðãýæ õóøíû öàñ áóòàðãàí íèñýí îäîâ.
Íîðæìàà õ¿¿õýä øèã áàÿðëàí ¿ë ìýäýã çàâñàðòàé òýãø öàãààí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí èíýýæ,

-- Ñàéõàí øóâóó áàéíà Î÷èð ìèíü! Áè ºâëèéí îé ÿìàð áàéäãèéã á¿ð ìàðò÷èõæýý. Äóíä
ñóðãóóëèéí ñóðàã÷ áàéõäàà àíãèéíõàíòàéãàà Õ¿ðýë òîãîîò, ýíý áàðóóí Áîãèíûí àìàíä öàíààð
ãóëãàæ îéä çóãààëäàã áàéñàí. Îþóòàí áîëñíîîñ õîéø äºðâºí æèëä õîòîîñ ãàðñàíã¿é. Õýí õ¿í
Áîãä óóëûí îéä î÷èæ çóãààëúÿ ãýâýë ÿìàð õ¿¿õýä áèø äýý ë ãýõ áàéñàí áàéõ. Îäîî õàðèí
õ¿¿õäýýðýý áîë÷èõ øèã. ×àìòàé òàíèëöààã¿éñýí áîë õîòäîî ë çóãààëæ ÿâàà

-- Áè ÷ ãýñýí øèíý æèëýýð èõ ñóðãóóëèéí áàãò íààäàìä î÷èõäîî èéì õ¿¿õýíòýé òàíèëö÷èõ
þì ãýæ äààí÷ áîäîîã¿é äýý.

-- ×è áèä õî¸ð çàí çàíãàà èõ ò¿ðãýí àâàëöñàí ø¿¿|

-- Òèéìýý, çàðèìäàà ÷ ãàéõìààð.

-- Ýðòýýð òàíàéä èðýõäýý óëààí òóã õèéñãýæ èðýýä þóí ÷ ñ¿ðæèí þì áý äýý ãýæ áîäñîíûã
ÿàíà. Ààâ ÷èíü ÿã ìèíèé ààâ øèã ñàéõàí õ¿í ýý äýý.

-- Òèéìýý. Õàìãèéí ñàéí þì íü ýíý îé ìîä, óóë óñàíäàà ¿íýí õàéðòàé äàà. Òýãýýä ¸ñòîé
àðâàí õóðóó øèã ìýäíý. Äàðõàëñàí óóëûí îé õàìãààëàã÷èéí àæèë óó? ªäºðæèí îé ìîäîîð
õýñíý ø¿¿ äýý. Ìàíàéõíû äîòîð ó÷èð ìýäýõã¿é õ¿í ÷ îëîí. ¨ñòîé îéí õóëãàé÷ ãýìýýð õ¿ì¿¿ñ
áèé. Ààâ, õàâàð ë èõ ç¿äýðäýã þì. Õ¿¿õä¿¿ä óóëàíä ãàðààä ò¿éìýð òàâü÷èõ ãýíý. Òîì÷óóë íü ÷
ÿëãààã¿é. Ààâ ìîðèî ýìýýëëýýä ºäºðæèí äóðàíäàæ ñóóíà. Îé ðóó ç¿ãýëñýí íýã õýäýí õ¿íèéã
àðàé ÷¿¿ áóöààõààð íºãºº õýä ãàðààä èðíý. Çàðèì íü ººðèéíõºº ãàçàð íóòàã äýýð ÿâæ, þó
õèéõýý ÷àìààð çààëãàõã¿é ýíýý òýðýý ãýæ ýëäýâ õî¸ðîîð ààøèëíà. Ààâ çàðèìäàà á¿ð
ãóòàð÷èõäàã þì. Ýíý çóí àìðàëòààðàà èðýýä áàéñàí ÷èíü ààâ íýã ºäºð áààõàí òºìºð ëààç,
àðõèíû øèë, ýíý òýð õîã íîâø ¿¿ðñýí õàð þìûã òóóãààä èðëýý. Òýð õýäèéã õîã íîâø òàðààëàà
ãýæ çýìëýõýýð íü áóó ¿¿ðñýí ìàíóóõàé ãýõ ìýòýýð äîðîìæèëæ ãàð÷ ãýíý. Òýãýõýýð íü ìàíü
õ¿í òýññýíã¿é, öàãòàà áè áóó áàðèàä òà íàðûí òºëºº áàéëäàæ ÿâñàí, íààäàõ íîâøîî àâ÷
çàéëàõã¿é áîë õºëèéã ÷èíü õóãà áóóäíà óóðëàõààðàà íýã óóðëàæýý. Öààäóóë íü ¿íýõýýð áóóäàæ
ìýäýõ ºâãºí áàéíà ãýæ àéñàí õýðýã áèç. Õººðõèé ààâ ìèíü áîëüæ ÿâíà äàà.

-- Õàðàõàä àíóóõíààðàà ºâãºí ø¿¿.

-- Îé, ìèíèé öóñûã ñýëáýæ áàéíà ãýäýã þì ¯íýí áàéõàà. Æààõàí äýýøýý ÿâàõ óó?

--Òýãüå.

Õî¸óë õºòëºëöººä Áîãä óóëûí äóíä áèåèéí øèã¿¿ îé ººä àâèðëàà. Íàð õýâèéæýý. Îéí
¸ðîîëûí öàñàí äýýð íàðíû öàãààí çóðâàñ, ìîääûí õºõ ñ¿¿äýð àëàãëàíà. Äýýøëýõ òóòàì çóó
çóóí íàñò õóø ìîä îëøèð÷ òýäíèé èâãýýë íºìºðò óðãàñàí øèíýñíèé öàãäóóë ø¿ðãýëýí, õààÿà
õóñ óëèàñ òýíäõýíýý àéëñàí Ẻãíºð÷ýý. Ýíý áèò¿¿ õàð îéä Íîðæìàà ãàíöõàí àéäàñ õ¿ðýõ
áîëîâ÷ õàæóóä íü ýíý îéí ýçýí ìýò äàëòàé ñàéõàí çàëóó, ñýòãýëò íºõºð íü õàìãààëæ ÿâíà

ãýæ áîäîõîä òóí ÷ àÿòàéõàí.

--Î÷èðîî, áààâãàé õ¿ðýýä èðâýë ÿàíàà?

-- Ýíä áààâãàé áàéõã¿é.

-- Àà ÷îíî?

--×îíî áîë ÷ ÷è áèä õî¸ðîîñ ñ¿¿ëýý õàâ÷ààä ë çóãòààíà ë äàà.

Íýã áÿöõàí õàð õýðýì ìîääûí ñ¿¿äýð äýýã¿¿ð õàðàéñààð ïèéñ õèéí äóóãàð÷ í¿öãýí ìº÷èðò
øèíýñ ìîäîíä çóðñõèéí ãàðàâ.

-- Õýðýì äóóãàðäàã þìàà.

-- Òýãýëã¿é ÿàõàâ. Áóñàääàà ÷èìýý ºã÷ áàéíà ãýýä àí÷èíä ÷èìýý ºã÷èæ áàéãàà íü òýð.

Õººðõèé ìèíü!

Íîðæìàà õýðýìíèé ãàðñàí ìîäîí äîð î÷èæ äýýø ºëèéí õººðõºí õýðýì íààø èð, íààø èð ãýæ
õ¿¿õýä øèã äýâõðýí ºõººðäºæ áàéãààä ýðãýòýë Î÷èð äàëäûí õàð ìàëãàé ºìññºí øèã àëãà
áîëæýý. Íîðæìàà “Íóóãäàæ òîãëîõ íü ýý” ãýæ èíýýä àëäàí

-- Áè ÷àìàéã îäîîõîí îëíî äîî ãýýä îéí çóçààí öàñ ìàíàðãàæ ìîääûã òîéðîí ñ¿ëæèæ ã¿éâ.
Ãýâ÷ Î÷èð îð ñóðàãã¿é.

Çîãñîîä ÷àãíààðõàâ. Òàã ÷èã. ÿéñýíäýý áîëîîä ç¿ðõ ò¿ãøèí öîõèëíî. Ãýòýë áàñ àéñàíäàà
áîëîîä,

- Î÷îîð ÷è õààíà áàéíàà! Õîîëîé íü ÷è÷èðñõèéâ. àëãà. Òàã ÷èã áàéñàí îéä ìîä ÷àõðàí õàâèð÷
áàñ ÿìàð íýã àìüòàí ÷ààä ÷ààä õèéíý.

-- Î÷îîð!
-- Ààí! Áè ýíä áàéíàà! ãýýä Î÷èð òýðòýý øèðýíãý äîòðîîñ èíýýñýýð ãàð÷ èðýâ. -

-- ×è ÿàñàí õàòóó òîãëîîìòîé þì áý? Î÷èð ã¿éæ õ¿ð÷ èðýýä Íîðæìààã òýâðýí õàëóó îðãèòîë
õàöðûã íü èëáýí òààëàí,

-- Ìîä òîéðîîä ã¿éæ ÿâààãèé íü. Òóóëàéí á¿æèí øèã ãýæ ºõººðäºí ºã¿¿ëýõýä Íîðæìàà óÿðàí
õàéðûí íóëèìñàà áàðüæ ÿäàí í¿äýý öàâ÷ëàí öàâ÷ëàí áàéâ.

Î÷èð, õýðýìíèé õóø äîð öàñ àðèëãàæ õóóðàé ãèø¿¿ ò¿¿æ èðýýä ãàë ò¿ëæ èäýõ óóõ þìàà
ãàðãààä òóõëàí ñóóëàà.

-- Ààâ áàãààñ ìèíü ýð õ¿íèé õýýðèéí àìüäðàë òàíèóëæ õàë ¿ç¿¿ëñýí þì. Íàìðûí ñ¿¿ë÷ýýð
ç¿¿í òèéø Çààí Òýðýëæ õ¿ðòýë àíä äàãóóëæ ÿâíà. Öàñ îðñîí õºâ÷èéí öàðìàíä ò¿¿äýã ãàëûí
äýðãýä îé ìîä, àí ãºðººñíèé òóõàé ¿ëãýð øèã þì ñîíñîæ õîíîãëîõ ÷ ñàéõàí ø¿¿. Æèøýý íü
÷è áèä õî¸óëàà ñàéí ìîðüòîé Õýðëýí, Òóóëûí ýõíèé èõ ÿí õºâ÷èä ãàð÷èõààä ºâëèéí øºíº
ò¿¿äýã ãàëûí äýðãýä áààâãàéí àðüñ äýâñ÷èõñýí...

--Î÷èð ìèíü ÷è çîõèîë øèã ÿðèõ þìàà. ßðü ÿðü

-- Õ¿í, áàéãàëèéí ñàéõíûã îéëãîæ, õ¿ñëýí áîëãîæ ÿðèõàä èë¿¿äýõ þì áàéõã¿é. ¯íýíäýý ÷
öýöýã áîë ç¿ãýýð öýöýã, ìîä áîë ç¿ãýýð íýã ìîä áèø ë äýý. Õ¿í ºíãºí

ñàéõíûã àìàðõàí ìýääýã. Ãýòýë îéí àìüäðàë ãýæ õ¿í àìüäðàëààñ äóòóóã¿é ñîíèí þì áèé. Îé
ìîä ººðèéí õýë ººðèéí äóóòàé. ¯õýõ, òºðºõ òýìöýëäýõ áàéãàëèéí æàì áèé ø¿¿. Ìîäíû õýë
ìýäíý ãýâýë ñîëèîðëîî ãýõ íü ëàâ. Ãýòýë ýíý ºâëèéí îéí íàì ã¿ìèéí äóíä ÷ àëü íýã ìîä õýëæ
áàéãààã îéëãîõ ãýõ þì óó þó õýëæ áàéãààãèé íü äîòðîî áîäîæ îëæ áîëîõ þì. Æèøýý íü òýýð
öààíà áàéãàà õºãøèí õóøèéã õàðæ áàéíà óó? Íàñûã èü áè îéðîëöîîãîîð òààæ ÷ ìàãàäã¿é. Òýð
ÿàõàâ. Áóñàä ìîäíîîñ þóãààðàà ÿëãààòàéãèé íü ÷è ñàéí õàð äàà.

Íîðæìàà, í¿äýý îíèéëãîí áàéæ òýð ìîäûã íýã õýñýã àæèãëààä

- Ìýäýõã¿é. Èõ á¿ä¿¿í, õóãàðõàé ìº÷èð îëîíòîé áàéíà.

-Òèéìýý. Ãýõäýý õàìãèéí ãîë íü ¿íäýñ íü ãàçðàà çàíãèëàà çàíãèëààãààðàà ãàðààä èðñíèéã
õàðàâ óó?

-- Õàðëàà. ßàãààä òýð âý?

-- Óðäõàí òàëä íü óðãàà õàð ÷óëóó áàéíà óó?

-- Òèéì áàéíà.

-- Îëîí æèëèéí òóðø, òýð ìîä ÷óëóó õî¸ð òýìöýëäæýý. Ãàäíààñ íü õàðàõàä õººðõèé õºãøèí
õóø äèéëäýæ áàéãàà þì øèã áàéíà. Ãýâ÷ ãàçàð äîîð þó áîëæ áàéãààã á¿¿ ìýä ø¿¿ äýý.
Ìàãàäã¿é õóøíû ¿íäýñ ÷óëóóã ñýíäèéëæ, ñàðõèàã áîëòîë íýâò öîõèñîí ÷ áàéæ ìýäíý.

-- Ìîäíû ¿íäýñ ÷óëóóã ¿¿ äýý?

-- Òèéìýý, Òýãýýä õºãøèí õóø îëîí æèëèéí òýìöýëäýýíä òóéëäààä óéëæ ¸îëæ áàéíà ãýæ áîä
ë äîî.

-- Íîðæìàà õºãøèí õóøíû óéëæ ¸îëæ áàéãààã ñîíñîõ ãýñýí øèã í¿äýý àíüæ õýñýã
÷àãíààðõàí,

-- Õà÷èí þìàà. Ò¿ð¿¿í ÷èíèé íóóãäààä áàéõàä ìîä ø¿äýý õàâèðàõ øèã áîëñîí ø¿¿.

-- Ǻâ, çºâ. ×è ìèíü èíãýýä ë ÿâààä áàéâàë ìîäòîé ÿðüäàã áîëíî. Îðîñûí çîõèîë÷ Êóïðèíèé
«Îëåñÿ» ãýäý㠺㿿ëëýãò íýã òèéì á¿ñã¿é ãàðäàã þì. Õîéòîí áè èíñòèòóòýý òºãñººä èðíý. ×è
ìèíü èõ ñóðãóóëèà òºãñºíº, òýãýýä õî¸óëàà Òîñîíöýíãýëèéí þì óó, Äóëààí õààíû ìîäíû
¿éëäâýðò î÷èæ àæèëëàíà ø¿¿.

--Òýãíýý.

-- Õî¸óëàà îéí öîîðõîéä äàâèðõàé ¿íýðòñýí ä¿íçýí áàéøèí áàðèàä ñóóíà. Òýãýýä ë çàâòàé
öàãòàà îé òàéãààð õýñýýä áàéíà äàà. Áàë áóðàì ¿íýðòñýí çóíû îéä òýíãýðò îä ãýðýëòñýí
öýëìýãõýí øºíº, äóóíä ãàðäàã õî¸ð àíãèð øèã...

-- Î÷èð ìèíü äýý!.. Î÷èð ìèíü...

-- Íîðæìàà ìèíü îðîé áîëîõîîñ óðüòàæ õî¸óëàà òýýð õàëçàíãèéí íààõíóóð îðîîãîîä áóöúÿ.

Öýýíèé æàëãà ãýæ ¿ðãýëæ áóãà áàéäàã ãàçàð áèé. Çóí öýýíèéí öýöýã ä¿¿ðýí óðãààä õîëîîñ
íîãîîí îé äóíä ÿâ ÿãààí òîëáî øèã õàðàãääàã þì.

-- Òýãüå. Áóãà ñîãîî äàéðàëäâàë ìºí ñàéõíàà! Õî¸óë, ãàëàà öàñààð äàðæ óíòðààãààä

þìàà õèéæ öààø õºäºë뺺. Ýíý îé îäîî Íîðæìààä íýã øàâààðàëäñàí ìîä áèø, õà÷èí ñîíèí
àìüäðàëààð ä¿¿ðýí åðòºíö áîëæýý. Îé ìîäòîé ÿðüæ ÷àäàõ áîëíî ãýäýã ¿íýõýýð èä øèäòýé
áºãººä õ¿ñ¿¿øòýé þì áàéäàã áàéæ. ¯¿ðãýâ÷ ¿¿ð÷ ºðãºí ñóðàí á¿ñýíäýý ÷èíæààë õóòãà
ç¿¿ãýýä, ãàðààñ íü õºòëºí àëõàëæ ÿâàà ýíý ºíäºð õºõ çàëóó áàéãàëèéí íóóöûã íýâò õàðàõ
ýðäýìòýí, ãîî ¿çýñãýëýí, ýðýëõýã çîðèã õîñîëñîí ìýò ñàíàãäààä õàéð õ¿ð÷ áàõàðõàë òºðíº,

-- Î÷èðîî, òýð Öýýíèéí æàëãàä ÷èíü áóãà ñîãîî áàéãààñàé òèéìýý?

-- Òèéìýý, áàéõ ¸ñòîé.

-- ªâëèéí îéä èéì ñàéõàí áàéõ þì ãýæ áè åð ñàíàñàíã¿é,

-- Öàãààí ÷àíäãàí ìàëãàéòààð õàìàð äýýðýý ìýíãýòýé õàíäãàéí òóãàë øèã ãýðýëòñýí áîð
í¿äòýé èéì õººðõºí õ¿¿õýíòýé ÿâàõàä... Îé ìèíü! Õàíãàé ìèíü!

-- Õè õè õè. Õàíäãàéí òóãàë òèéì ñàéõàí í¿äòýé áàéäàã þì óó?

- ßã òèéì. Òýýð æèëèéí õàâàð áè àðâààä íàñòàé áàéñàíñáàéõ. Ààâ, îéí ò¿éìýðò ÿâààä èðýõäýý
õàíäãàéí ºí÷èí òóãàë àâ÷èðñàí þì. Ãàëä ýýðýãä÷èõýýä áàéõàä íü àâñàí ãýäýã. Áè òýæýýëýý.
ªäºðò õýä óñëààä, áóðãàñíû íàâ÷ èä¿¿ëýýä áàéñàí ÷èíü ò¿ðãýí òîì áîëñíûã õýëýõ ¿¿. ßã
÷èíèéõ øèã ãýðýëòñýí áîð í¿äòýé èõ íîìõîí àìüòàíñàí. Òýãñýí ÷èíü íàìàð óóëàíäàà
çóãòààãààä ÿâ÷èõñàí ø¿¿. Îäîî òîìîî õàíäãàé áîë÷èõñîí õàíãàé õºâ÷èéíõºº àëüõàí òàëä
ÿâäàã áîë äîî.

— Öýýíèéí æàëãàíä çîãñîæ áàéâàë íü ÷è òàíèõ óó?

-- Òàíüæ ÷ ìàãàäã¿é. Ýí¿¿õýí õàäûã òîéðîíãóóò ë Öýýíèéí æàëãà.

Î÷èð Íîðæìàà õî¸ð õàäûã òîéðîîä íýãýí á¿ëýã øèðýíãý äóíäóóð òóóëàí ãàðòàë ºìíºõºí òàëä
íü ÿìàð íýã þì í¿äýæ öàâ÷èõ ÷èìýý ãàðàâ.

Õàäàíä òóëñàí æàëãàíû ìºðºãöºã ð¿¿ ºíãèéí õàðâàë ãó÷ààä àëõìûí öààíà íýã õ¿í
áàãàâòàðõàí ñîãîîíû õºëä¿¿ áèåèéã àëõèí öàâ÷èæ áàéâ. Íîðæìàà õèðäõèéí öî÷ñîíäîî
çàÿàòàé ë äóó àëäñàíã¿é. Àíãèéí õóëãàé÷ ñîãîîíû òîëãîéã òàñ öàâ÷èæ õàÿàä, íýã õààã íü
ñàëãàõ ãýæ ÷óõàì ¿ñýð÷ áóóæ áàéíà. Õàæóóä íü ÿâãàí ÷àðãà òààð øóóäàé õýâòýíý, Î÷èð
¿¿ðãýâ÷ýý àâ÷ òàâèàä ñàéí àæèãëàâ. Òýð ýòãýýä ñîãîîã ëàâ õýä õîíîãèéí ºìíº àëæýý. Áóó
çýâñýã èë õàðàãäàõ ãýõ þì àëãà.

-- ßìàð àéìààð àìüòàí áý! Ýíäýýñ áóøóóõàí õîëäú¸ ãýæ Íîðæìàà õîîëîé ÷è÷ð¿¿ëýí øèâíýâ.
Î÷èð, «ßàõ âý? Áóöàæ õýë õ¿ðãýòýë ýíý çîëèã îðã¿é àëãà áîë÷èõîæ ìýäíý. Ýíä íü áàðúÿ ãýõýä
óëàéðñàí àìüòàí ñ¿õýý áàðèàä äàéðâàë íü ãàíö ìóó õóòãàòàé áè ÿàõ áèëýý?» ãýæ ýðãýëçñýíýý
ãýíýò «Îéí áóã! Ìóó õàð õóëãàé÷! Íîðæìààãèéí ìèíü õàìàã ñàéõàí áîäîë õ¿ñëèéã áàëëàæ
îðõèëîî» ãýæ áàðüæ áîëøã¿é çàíàë õîðñîë îðãèëîí Íîðæìààã öààøàà áàé ãýæ çàíãààä
óðàãøàà õýä àëõàæ,

-- Õººå ÷è íààäàõ ñ¿õýý îðõèîä õ¿ðýýä èð! ãýæ çàíäðàõàä ñàéõü ýð öî÷ñîíäîî íàâòàñõèéí ýðãý
õàðëàà. Òèéì îëèãã¿é áèø áîëîâ÷ ñàõàë ¿ñýíäýý äàðàãäñàí åð áóñûí öàðàéòàé òýð õ¿í öîã
øèã ãÿëàëçàõ îíèãîð í¿äýý íýã õýñýã ãºëðººä,

--×è íàäààð ÿàõ ãýýâ? ãýæ àãäãàñõèéâ.

-- ßàõ íü ÷àìä õàìààã¿é. Íààäàõ ñ¿õýý õàÿàä ÿâ ãýñýí ãàçàð ÿâ!

Õóëãàé÷ ñ¿õýý áàðüñààð Î÷èðûí ººäººñ õýä áèåý õóðààí çîãñîâ. Ýñãèé ãóòëûí ò¿ðèéã
ýðã¿¿ëæ öîî øèíýõýí íýõèé õ¿ðýì ºìññºí òýð ñàëãàëàí ÷è÷èð÷ áàéõ íü èõýä õîðññîí áóþó
àéñíû òýìäýã àæýý. Î÷èð ò¿¿íèéã ñ¿ðä¿¿ëýõ ñàíààòàé,

-- Ñàìáóó ýíý ãàéõëûã áóóíûõàà õàðààíààñ á¿¿ ñàëãààðàé! ãýõýä õóëãàé÷,

-- ¯õñýíèé ÷èíü Ñàìáóó, ãè÷èéòýéãýý õî¸óëõàíàà ÿâæ áàéæ ãýýä áàñ àëõàì óðàãø àëõàâ. Î÷èð
íýãýíò óõðàõ çàìã¿é áîëñíûã ìýäýýä ººäººñ íü ìºí õýä àëõàæ á¿ñýí äýõ ÷èíæààëàà ñóãà
òàòàí äàëàéãààä

-- Äàõèàä íýã àëõâàë òºâºíõºä ÷èíü õóòãà çîîíî. Àëäàõã¿é ø¿¿. Íààä ñ¿õýý õàÿ! ãýæ ìàø
çîðèìîã õàòóóãààð çàõèðàí õýëñýíä ñàéõü ýð ò¿äãýëçñíýý ñ¿õýý öàñàíä õàÿàä
-- Çà ãàéã¿é äýý. ªñò õ¿í ºëèéí äàâààí äýýð ãýäýã ¿ã áèé ø¿¿! ãýýä óóë ðóó àëõëàâ.

Î÷èð Íîðæìààä ¿¿ðãýâ÷ýý àâ ãýæ äîõèîä õîéíîîñ íü äàãàâ. Öýýíèéí æàëãàíààñ áóãà ñîãîî
îëæ õàðíà ãýæ ãîðüäîæ ÿâñàí õººðõèé Íîðæìàà ñ¿íñ çàéëòàë àéæ ààí ãýæ äóóãàðàõ òýíõýëã¿é
õàöàð äýýã¿¿ðýý íóëèìñ óðñãàí äàãæèí ÷è÷èð÷ ÿâëàà.
ÁÀÐÓÓÍ ÑÀÐÜÄÃÈÉÍ ÂÀÍÑÝÌÁÝЯ¯
Õ¿í áàéãàëü õî¸ð! ̺íõèéí íºõºðëºë, äàéñàãíàëä îðøñîí îð÷ëîíãèéí õî¸ð àóãàà èõ õ¿÷èí
ãýâýë çºâõºí ýíý áèëýý. Òýðõ¿¿ íºõºðëºë, äàéñàãíàë õ¿í ãýã÷ àìüòàí áèé áîëñîí öàãààñ ºíºº
õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëñýýð áàéíà. Õ¿í áàéãàëèéí ýðõøýýëä áàéñàí ýðò áàëàð öàãààñ áàéãàëü ãýã÷
õÿçãààðã¿é ñ¿ð õ¿÷èí, ò¿ìýí ýýäðýýò ¿çýãäëèéã òàíèí ìýäýõ óðò óäààí ¿éë ÿâöàä õ¿íèé óõààí,
õàòóóæèë íýìýãäñýýð ýöýñòýý ýðõ äàðõ ñóóñàí õýðýã áèëýý. Áàéãàëèéã òàíèí ìýäýæ ºãººìºð
èõ õèøãèéã íü áóëààí àâñààð ìºíººõºí íºõºðëºëèéã îãîîð÷ äàéñàãíàëûã óëàì ã¿íçãèéð¿¿ëýí
õàðèí ÷ ºíºº õýí íü èë¿¿ õ¿÷èðõýã «äàéñàí» áîëæ áóéä ýðãýëçýõ ÿâäàëã¿é áîëëîî. Òèéíõ¿¿
õîðüäóãààð çóóíû õ¿í òºðºëõòºí öààøèä õýðõýõ âý? ãýäýã àñóóäàëä òóëãàð÷ýý. Áàéãàëü õ¿í
õî¸ðûí ìºíõèéí íºõºðëºëèéã íýã òàëûí ýðõ äàðõààð ñîëèõ àðãàã¿é áóñ óó? Áóëààæ àâ÷
áàéñíàà áóóæ ºãºõ òèéì ãóòàìøèãò öàã èðýõ áóñ óó? Ýíý á¿õýí ìºíººõºí á¿õíèéã ÷àäàã÷
õ¿íèé ìààíü óõààí, ÷àäëààñ ë õàìààðàõ áîëæýý. ... Áàéãàëü! Õ¿íèé ¿õýæ, òºðºõ õîîðîíä
àìüñãàëóóëæ, òýæýýæ òýð ÷ áàéòóãàé óõààí îþóíûã íü á¿ðýëä¿¿ëýí áîéæóóëñàí ýõ äàãèíà
áèëýý. Òèéíõ¿¿ ýíý îð÷ëîí äýýðõ ¿ëýìæèéí áàÿí òàíñàã, ãî¸ ¿çýñãýëýí, òàéëàãäààã¿é íóóö
óâèäàñ á¿ðäñýí áàéãàëü ýõ äàãèíààñ ãàéõàìøèãò ÿðóó íàéðàã, áàÿð öýíãýë, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë
öàöðàí áàéãàà íü áèå ìàõáîäèéí áîëîîä ñýòãýëèéí ýìãýã øàðõûã ÷ àíàãààæ ÷àäíàì áèëýý...

Íàéìäóãààð ñàðûí ýõíèé íàðàí òóíàìàë ºäºð Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð àíõíûõàà áóóäàëëàõ
ãàçàð õ¿ð÷ èðýâ. Õºâñãºë äàëàéí ç¿¿í óðä áèåèéí ýíý áÿöõàí õàãàñ àðàë Íàíñàëìààãèéí ¿ãýýð
÷óõàì äèâààæèí ë þì ãýëýý. Ìîòîðò çàâü õóðäàà ñààðóóëñààð ýðãèéí 纺ëºí øàð ýëñýíä
õîøóóãàà øààæ çîãñîâ. Íàíñàëìàà òàõèì, øèëáýíèé íü øºðìºñ ã¿ðýëçñýí ÷èéðýã óðò
õºëººðºº çàâèíûõàà èðìýã äýýð ãèøãýæ ¿ñðýí áóóãààä

-- Çà Ãàìáàà ìèíü àìüäðàë ýíäýýñ ýõýëíý. ×àìä ýíý àãààð íàð, ñàëõèíààñ èë¿¿ ýì õààíààñ ÷
îëäîõã¿é. Ýð õ¿í øèã áàé! Õàìàã õóâöñàà òàé÷èæ õàÿàä óñ, íàð õî¸ðò õàíàòëàà óìáà.
ªºðèé㺺 ýðò áàëðûí çýðëýã õ¿í ãýæ áîä! õýìýýí áàÿñãàëàíòàé ºã¿¿ëýõýä Ãàíáàò ýìãýã õ¿íèé
ÿíçààð òóÿàã¿éõýí èíýýìñýãëýæ Íàíñàëìààãèéí ãàðûã ò¿øèí áóóæ äàëàéí óñíû àìüñãààãààð
¿ë ìýäýã ÷èéãëýãäñýí õàð ìîäíû øèëì¿¿ñ öýöýã íàâ÷íû ¿íýð àíõèëàì. Ñàëõèàð öýýæ ä¿¿ðýí
àìüñãàëæ, öîã ìóóòàéõàí õîíèí áîð í¿äýý îíèéëãîí îð÷èí òîéðíûã àæèãëààä,

-- ¯íýõýýð ñàéõàí ãàçàð áàéíà. Óñ õ¿éòýí áàéõàà. Þó þóã¿é óñàíä îðæ áîëîõ áîëîâ óó ãýõýä,

-- Àëü áîëîõã¿é þìûã òýð ãýõýâ. Ìèíèé ¿ãíýýñ íýã ÷ ãàðàõã¿é ãýæ àìëàñíàà á¿¿ ìàðòààðàé!
ãýæ Íàíñàëìàà çàõèðàíãóé õýëýâ.

Ãàíáàò õóâöñàà òàéëàõäàà ýð õ¿í øèã áàé ãýñýíä íü ÷ þì óó ñàíàà çîâñõèéí àðàé ë áóðóó
õàðñàíã¿é. Èéì ýð¿¿ë ÷èéðýã á¿ñã¿éí äýðãýä í¿öãýëæ õýëõýý ÿñàà ãàðãàíà ãýäýã íýã ë òóñã¿é.
Ãýâ÷ íýãýíò «çýðëýã õ¿í» áîëîîîîñ õîéø ÿàÿ ãýõýâ. Ãýòýë Íàíñàëìàà ýì÷ øèã áèåèéã íü àðàé
ë áàðüæ ò¿íøèæ ¿çcýíã¿é.

-- ªº äàæã¿é! Ãàìáàà ìèíü ÷è ÷ õàðèí ÿñàí äýýðýý ìàõòàé þì áàéíà. Òýð æèë áè ¿¿íýýñ äîð
áîëñîí þì. Ýíý ñàéõàí àãààð, íàð, ñàëõèíä ÷è äîðõíîî ñýðãýíý.Ñàëõè ¿çýýä ñýðãýíý äýý» ãýæ
äóóëäàã øèã. Ãàíáàò Íàíñàëìààãèéí õºã溺íò áàéäàëä ýðõã¿é àâòàãäàí,
-- Íàíñàëìàà ÷è íýýðýý èéì áîë÷èõ ãýæ! Õîðèí æèëèéí ºìíº òóðàíõàé öàãààí õ¿¿õýí
áàéñàí. Õîðèí ãóðâàí æèë ºíãºð÷ýý.! ãýýä íîéòîí ýëñýí äýýã¿¿ð õîë õîë ìºð ãàðãàæ
øèéäýìãèé àëõëàí óñ ðóó îðæ.

-- Õèé-õàé! ãýæ îé öóóðèàòòàë õàøãèðààä íýãýíòýý ¿ñðýí øóìáàæ èõ ãîëûí õºâººíä òºðæ
ºññºí õ¿í ãýñýíäýý ñóðàìãàé ãýã÷ íü ñýëýí îäîõîä,

-- Ǻâ Ãàìáàà! Õàðèí ýõíèé óäààä óäàæ áîëîõã¿é, Îäîî áîëíî ãýâ.

Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð çàâèà àðãàìæèæ, à÷ààãàà áóóëãàí ãýãýýâ÷, ñàðàâ÷ øàëàâ÷ á¿õ þìòàé
àÿíû ìàéõíàà áîñãîâ, Ãàíáàò ÷ çóðãèéíõàà ìîðëüáåðòûã þóíû ºìíº çîîæ àâëàà. Ýíý ãàçàð
çóðàà÷ õ¿íèé ë æàðãàëûí îðîí àæýý. Íýã òàëä íàðàí äîð ñîëîíãîðîí ãÿëáàëçàõ õºõ íîìèí óñ,
òýðòýý áàðóóíàà óíèàðòàõ ºâãºí áóóðàë ñàðüäãóóä. ͺ㺺 òàëä íàâ÷ øèëì¿¿ñýý äààæ ÿäàí
íàìèðóóëñàí íàìæàà èõ îé, ç¿éë á¿ðèéí óðãàìàë, öýöýã. Ãàë ò¿ëæ öàé ÷àíàõ çóóð Íàíñàëìàà
æèæèã ¿éñýí òîðõ àâààä íýðñ ò¿¿õýýð ÿâàõàä Ãàíáàò õîéíîîñ íü õàðæ áîäëîãîøðîí õîöðîâ.
ĺ÷ ãàð÷ ÿâàà á¿ñã¿é õ¿í ãýõýä èòãýìýýðã¿é. Õîðèí õýäýí æèëèéí «ºìíº àíõ òàíèëöàæ
áàéõàä õ¿ç¿¿íèé íü ñóäàñíóóä õºõðºí ñàëààëñàí, ÿäðàíãóé öàãààí õ¿¿õýí áàéñàí. Õàöàð äýýðõ
áÿöõàí óëààí òîëáîíîîñ ººð ýð¿¿ë ºí㺠¿ã¿é ãýìýýð. Òýãâýë îäîî áèåèéí òàìèð÷íû ÿíçòàé
ºíäºð áîð õ¿¿õýí áîë÷èõñîí ÿâæ áàéõ. Áàñ áèîëîãè÷äûí äóíä íýðòýé ýðäýìòýí. Ýíý á¿õíèéã
ºâ÷èí çîâëîíãèéí ºìíº áóóæ ºãºëã¿é» ýðýëõýã çîðèãòîé, àìüäðàëä ¿íýõýýð äóðòàé, òýì¿¿ëýõ
çîðèëãîòîé ÿâñíû íü à÷ ãýõýýñ ººð àðãàã¿é. Òàíèõ ìýäýõ õ¿ì¿¿ñ ÷ òýãæ ë ÿðüäàã.

Ãàíáàò õîðèí ãóðâàí æèëèéí ºìíº Ëåíèíãðàäûí Ðåïèíû íýðýìæèò óðàí çóðãèéí äýýä
ñóðãóóëèéí äºðºâä¿ãýýð àíãèàñ óóøãèíû ºâ÷íººð ÷ºëººëºãäºí íóòàãòàà áóöàæ èðýýä
Òîðõóðàõûí àéðãèéí ýìíýëýãò ñóâèëóóëàõààð î÷ñîí ñîí. Õîðèí ãóðàâõàí íàñòàé áàéæ.
Òýãýõýä Íàíñàëìàà óëñûí èõ ñóðãóóëèéí îþóòàí àðâàí åñõºí íàñòàé áàéæ. Áîãä óóëûí ç¿¿í
ñóãûí Òîðõóðàõ ãýã÷ òóíãàëàã ãîðõè øààãèí, öýöýðëýã îé ñýð¿¿í äýíæ õîñîëñîí ¿çýñãýëýíò
àìàíä àéðãèéí ýìíýëýã ãýæ õýäýí öàãààí ãýð, õîîëíû ãàçðûí áàíçàí áàéøèí, ãýæ õî¸ð ìóó
ñ¿¿äðýâ÷, á¿æãèéí òàëáàé ýíý òýðõýíòýé áàéñàí ñàí. Íýã ýãíýý íü õ¿¿õí¿¿äèéíõ, íºãºº ýãíýý
íü ýðýãòýé÷¿¿äèéíõ. Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð øèë ØÈËÝÝ õàðñàí ãýðò îðñíûõîî ìàðãààø ë
òàíèëöñàí. Çóóâàí õàð í¿äýý öàâ÷èëæ, òàíàí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí ¿ðãýëæ èíýýìñýãëýñýí òýð
õººðõºí öàãààí õ¿¿õýí Ãàíáàòûí í¿äýíä äîðõíîî òîðæ áèëýý. Çóðàà÷ õ¿íèé óðàí í¿ä ãýäýã
òýð. Îðîéí õîîëíû äàðàà ºâ÷òºíã¿¿ä ,ãàäàà àéðãàà øèíãýýõýýð óóë ººä ÿâæ çóãààëäàã
æóðàìòàé. Òýð óóëûí îðîéãîîð íàð äàëäðàí àëäàæ ç¿¿íýý Áàÿíç¿ðõ óóëàíä òàøèðëàí òóñàæ
áàéõ ¿åýð ÿã òààðäàã áàéâ. Çàëóó÷óóä Òîðõóðàõûí àìíû îéí çàõààð áèò¿¿ óðãàñàí óëààëçãàíà
öýöãýí äóíä æàðãàë çîâëîíãîî ÿðèõ íü ÿðüæ, íààäàõ íü íààäàæ, äóóëàõ íü äóóëæ ñóóäàã ñàí.

Àíõ òàíèëöñàí òýð îðîé ÷ ÿã òèéì áàéñàí. Ãàíáàò Íàíñàëìààãèéí çóðãèéã õàðàíäààãààð
òàòàëæ ºãñºíä õ¿ì¿¿ñ õ¿ðýýëýí ÿìàð àäèë áîëñíû íü øàãøèí, èíýýäýã í¿äèéã íü õ¿ðòýë ÿã
çóð÷èõàæ, ýíýý òýðýý ãýæ øóóãèëäàæ áàéñàí ñàí. Á¿òýí ãóðâàí ñàð õàìò áàéæ áèëýý...

Íàíñàëìàà ¿éñýí òîðõîîð ä¿¿ðýí íýðñ ò¿¿ãýýä ø¿¿ñýíä íü àì õàìðàà áóä÷èõñàí ã¿éæ èðýâ.
Õî¸óë õàìæèæ áàéãààä õýýðèéí àíõíû öàé õîîë õèéñýíä àìòòàé ÷ ãýæ àðãàã¿é. Íýðñýýð
õèéñýí ÷àíàìàë á¿ð ÷ ãîéä áîëîâ. Ãàíáàò èéíõ¿¿ õýýðèéí àÿíä ÿâæ äàñààã¿é òóë òîõü àëäàæ
ÿäðàõ áîëáóó õýìýýí áîëãîîìæèëæ áàéñàí íü ýíýõýí çóóð ë àëãà áîë÷èõ øèã...
Áàéãàëèàñ àìüäðàëûí õ¿÷, ÿðóó ñàéõíûã îëæ ÷àäàõ íü õ¿í áîëãîíä çàÿàãääàãã¿é áèçýý, Óóë,
óñ îé ìîä öýöýã íàâ÷ öºì áàéäãààðàà ë áàéõ àâ÷ ò¿¿íèé ìºíõèéí ¿ë òàñàëäàõ äóó íü õ¿íèé
áîäîæ á¿òýýãýýã¿é ò¿ìýí çýìñýã õîñîëñîí àóãàà íàéðàë õºãæèì òîî òîìøã¿é ºí㺠áóäàã
õóâèðàë õºäºëãººí ¿íýõýýð áàðàãäàøã¿é áºãººä õýìæýýëøã¿é íàðèéí áèëýý. Òýð á¿õíèéã
ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð íýýí ìýäðýõ¿é ÷àäàë, àâüÿàñ òýð ÷ áàéòóãàé çºí ñîâèíòîé õ¿í
÷óõàìõ¿¿ áàéãàëüòàé õàíüñàí íºõºðëºõ áóþó òýìöýõèéí áàÿð æàðãàëûã ýäëýí ÿâäàã àæýý.
Áàéãàëü áîëîîä øèì åðòºíöèéí ãàéõàìøãèéã òàíèí ìýäýõýä àìüäðàëàà çîðèóëñàí õ¿í ë
òýðõ¿¿ õºã àÿëãóó, ¿ã õýë, ºí㺠íàéðëûã íü ìýäýðñýýð, áèå öîãöîñòîî øèíãýñýýð óëàì ÷ ãîî
ñàéõàí áîëíîì áèçýý...

Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð ýð ýì õî¸ð øèã íýã îðîìæèíä õîíîãëîõ áîëñîíäîî õýí õýí íü æààõàí
áèø¿¿ðõýæ áàéëàà. Òýãýýä ò¿¿äãèéí äýðãýä óäòàë õ¿¿ðíýëäýí ñóóâ.

-Áè ñ¿¿ëèéí àðâààä æèë áàðàã äýëõèéã òîéðñîíòîé òýíöýõ óðò àÿí õèéñýí. Óñûã íü óóãààã¿é
íóóð, ãîë ìîíãîëä áàéõã¿é ãýõýä ÷ õýòðýõã¿é äýý. Ñ¿¿ëäýý íýã ãàçàð ç¿ãýýð òîãòîæ ñóóæ
÷àäàõàà áàé÷èõäàã, òèéì íýã ,òýí¿¿ë÷íèé ãýõ þì óó æóóë÷íû äîí òóñ÷èõäàã þì áàéíà.
Á¿ñã¿é õ¿í ìºðòºº õýö äýðëýæ, õýýð õîíîæ ÿâäàã õà÷èí àìüòàí ãýæ çàðèì õ¿í õýëäýã. Ýíý
õîðâîî äýýð õ¿í øèã íàñàëæ ÿâàõ íàéäâàðã¿é áîëñíîî áè àëü òýð îþóòàí áàéõäàà ìýäñýí.
Òýãýýä ÿìàð ÷ áàéñàí áóñäàä äàðàìò áîëîëã¿é,÷ºëººòýé ÿâæ áàéãààä ¿õâýë ÷ õºäºº õýýð
¿õ÷èõüå ãýæ øèéäñýí Îþóòàí áàéõäàà àìüòàí ñóäëàëûí øèíæèëãýýíèé àíãèòàé õýäýí óäàà
ÿâñàí. Ààâ ýýæ ìèíü õ¿éòýí íîéòîíä ÿäàð÷ ç¿äðýýä áèåý óëàì ìóóòãàíà ãýæ èõ ë õîðèãëîäîã
áàéñàí. Òýãñýí ÷èíü áè ÿâàõ òóñìàà çàñàðëàà. Àìüòíû åðòºíö ãýã÷ õ¿íèé ñýòãýëèéã òýãæ
áóëààõ þì ãýæ ñàíàñàíã¿é. Áè ºâ÷èí ýìãýãýý ÷ ìàðòàæ ýõýëñýí. Õ¿¿ãýý ãàðãàõàä ìèíü ýì÷
íàð ºâ÷èí ñýäðýõ âèé ãýæ èõ ë àéæ áàéñàí. Òýãñýí ç¿â ç¿ãýýð...

Õ¿¿ ÷èíü ÿìàð ñóðãóóëüä áèëýý?

-- Ýíý æèë èõ ñóðãóóëèéí ìàòåìàòèêèéí àíãè òºãñºíº. ×è òýãýýä ºâ÷íººñ ñàëæ ýð¿¿ë áîëñîí
õîéíî õàíüòàé áîëîõã¿é ÿàñàí þì áý?

-- Èíãýæ ¿ðãýëæ òýíýæ ÿâäàã õ¿¿õýíòýé õýí ñóóõ âý! Óäàì çàëãàõ ¿ðòýé, òýãýýä èéì òýíýìýë
àìüòàí ãàíöààðàà ÿâñàí äýýð.

-Ãàíöààðäàõã¿é þì óó?

-- Ýíý ñàéõàí áàéãàëü äóíä ÿâàõàä ÿàæ ãàíöààðäàõ âý. Øºíº ìýëõèéí¿¿ä äóóãàðàõûã ÷àãíàæ
õýâòýõýä õ¿ðòýë àÿòàé áàéäàã.

-- ßìàð ÷ ðîìàíòèê õ¿í ãýýä ìýëõèéãýýð õàíèà îðëóóëæ ÷àäàõã¿é ø¿¿ äýý.

-- Áè ãàíöààðäëûã ìàðòàæ, äàðæ ñóðñàí. Õàéð ñýòãýëã¿éãýýð õ¿íòýé ñóóãààä ÷ ÿàõ þìñàí
áèëýý?

-- Õîðèí ãóðâàí æèë ºíãºð÷ äýý. ×è áèä õî¸ð áèå áèåäýý õàéðòàé áàéëàà. Æèíõýíý äóðëàë
áàéñàí ÷ þì óó ¿ã¿é þó áè îäîî áîëòîë ìýääýãã¿é. Ãýâ÷ áè ÷èíèé ä¿ðèéã îëîí æèë
ç¿ðõýíäýý õàäãàëæ ÿâñàí. Öàãèéí ýðõýýð ýëýãäñýí ¿¿ ãýõýýñ áèø.
-- Áèä ç¿ãýýð õàíü ò¿øèã ýðæ ýìãýã çîâëîíãîî õóâààëöàæ ÿâñàí ÷ þì áèë¿¿.

-- Õàðèí ýý. Òºðõóðàõûí ãîðõèíû õºâººíä óéëæ äóóëæ ë ñóóãààä ¿¿ð öàéëãàäàã áàéñàí äàà.
Íàñ ìààíü õàðèí ÷ õàéð äóðëàëààð øàòàæ æîëîî àëääàã äýýðýý ÿâñàí öàã áèø ¿¿. Ãýýä áèä
óéëæ äóóëàõààñ öààø ãàð÷ ÷àäààã¿é. ßìàð íýã þìíààñ àéæ ýìýýñýí þì øèã.

-- ªâ÷íººñºº ë àéñàí áàéõ. Áè òýãýõýä áóñàä õ¿¿õí¿¿äòýé àäèë áèåèéí æàðãàëûã ýäëýõ ýðõã¿é
áîëñîí þì øèã ñàíàæ, õÿçãààðã¿é ãóòàðäàã ñàí. ×è ÷ ãýñýí íýã 纺ëºí ñàéõàí ñýòãýëòýéãýýñ
öààøã¿é, ÷àìàéã ñýòãýëäýý ººð õàéð äóðëàë õàäãàëæ ÿâäàã ãýæ. áè áîäîîä çîâëîíãîî
õóâààëöàõààñ öààø ãàðàëã¿é áèåý áàðüñàí. Õîðèí ãóðâàí æèë ø¿¿.

Áººðºí äýýð íü «Ãóà ìàðàë» ãýæ áè÷ñýí áÿöõàí öàãààí çàâü äàëàéí õºâººã áàðüæ õîéíîîñîî
öàãààí çóðàà òàòóóëàí ÿâíà. Ãàíáàò æîëîîíû àðä ñóóæýý. Íàíñàëìàà óñíû æèæèã àìüòàí
áàðüäàã òîð òàâèàä àæèãëàæ ÿâàâ. «Ãàíáààãèéí öàðàé íýýðýý ë äîðõíîî çàñðàõ íü òýð. Íàä
èòãý÷èõýýä ÿâíà. Õýçýýíèé èòãýìòãèé 纺ëºí ñýòãýëòýé õ¿í. Óðàí ñàéõíààð ñýòãýã÷èä
öºìººðºº èéì áàéäàã þì áîëóó äàà. Ýð õ¿í ãýõýä äààí÷èã çîðèã ìóóòàé. Òýð õîðèîä æèëèéí
ºìíº çàëóóäàà á¿ð ÷ á¿ðýã àìüòàí áàéñàí äàà. ßðüäàã ë þì íü çóðàã, óðàí çîõèîë. Ýäãýðøã¿é
ºâ÷íººñ áîëæ àâüÿàñàà ¿ç¿¿ëæ ÷àäàëã¿é ºíãºðºõ íü ãýæ õè÷íýýí ãàñàëäàã áàéëàà. Îäîî
õ¿ðòýë òýñýæ ÿâàà íü èõ þì. Àâüÿàñàà ¿ç¿¿ëæ þì á¿òýýõ õ¿ñëýíãýýðýý ýíý çýðýãòýé ÿâàà ÷ þì
áèë¿¿. Çîðèã õàòóóæëààðàà íýã íü ÿâàõàä íºãººäºõ íü õ¿ñëýýðýý ÿâàõ ÷ áàéäàã. Ãàíáàò íýðòýé
çóðàà÷ áîëæ þì á¿òýýæ ÿâàà íü æàðãàë áèç. Ãàíöõàí áàéãàëèàñ ë òàñàðñàí õ¿í þì. Õîòûí
þìóó, ¿éëäâýðèéí òóõàé çóðàã çóðñààð òýãñýí ãýëòýé þó? Îäîî õ¿¿õýä øèã þì á¿õíèéã
øèíýýð íýýæ ÿâíà.

Íàíñàëìàà äº÷ ãàðñàí õ¿¿õýí ãýæ õýí ÷ áîäìîîðã¿é. . -Í¿äèéã íü òîéðîí ¿ð÷ëýý ãàðñíààñ ººð
íàñíû òýìäýã äààí÷ àëãà. Ìàõ øºë íü òýãø. Á¿ñã¿é õ¿í ãýõýä àðàé ë õýò øºðºìñëºã þì óó äàà.
Æèë á¿ð çóíû õýäýí ñàð èíãýæ òýíýæ, óñ íóóð ãàòàëæ, óóë õàäàíä àâèðñààð ÿâààä èéì
áîë÷èõîæ. Ýíý Õºâñãºë ¿íýõýýð ñàéõàí þì àà. Òýð áàðóóí ñàðüäàãóóäàä õýçýý õ¿ðýõ þì
áîëîî. Äàëàéã òîéð÷ õ¿ðíý ãýñýí Äîìîãò âàíñýìáýð¿¿ óðãàñàí ãàçàð íü õ¿ð÷ ÷àäâàë ñàéí ñàí.
Íàäààñ ë áîëíî. Ýíý ÷èãýýðýý áèå õºíãºð÷ òàìèð îðîîä áàéâàë íýýðýý òýð ñàðüäàãóóäûí
íýãýíä àâèðààä, ãàð÷èõ ÷ þó ìàãàä. Òýãâýë õýäýí æèë ÷ ýð¿¿ë ýíõ ÿâàõ þì õýí áàéã ãýõýâ. Ýíý
õîðâîî ÷óõàì ÿìðààð ýñ ýðãýäýã áèëýý. Íàíñàëìààã âàíñýìáýð¿¿ öýöãèéí äóíä ñàðüäãèéí
òàøëàíä çîãñîîãîîä çóðâàë. Öààä òàëä íü öàñò îðãèë. Òýðòýý äîð äàëàé. ¯¿ëýí çàâñðààð
íàðíû ãýðëèéí öàãààí çóðâàñ.

Àðàé ÷ ñ¿ðæèí áîëîõ þì óó äàà. Ç¿ãýýð ë èíãýýä óñíû õîðõîé ø¿¿õ òîðîî øèðòýí ÿâààãààð íü
çóðâàë ÷ áàðàã äýýð áèç. Þó áîäîæ ÿâàà áîëîî? Õî¸ð ìÿíãàí îí ãýõýä õ¿ì¿¿ñ äàëàéí
ïëàíêòîíûã õ¿ðòýë èäøèíä õýðýãëýõ áîëíî, õîðü ãó÷èí æèëèéí äàðàà ìàíàé Õºâñãºë ìýòèéí
íóóðò çàãàñ æàðààõàéã ¿éëäâýðèéí àðãààð ¿ðæ¿¿ëíý ýíýý òýðýý ãýýä íºãºº ÿðüäàã þìàà ë
áîäîæ ÿâàà. Õ¿í ¿¿ãýýðýý ë ñàéõàí þì. Íàíñàëìààãèéí ñàéõàí íü ç¿ãýýð íýã áèå öîãöîñòîî
áèø èíãýæ äýëõèéí åðòºíöèéí á¿òýõ á¿òýõã¿é þìûã õàìàí áîäîæ ÿâäàãòàà áèç.

Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð äàëàéí õ¿éñ äýýð ãóðàâ õîíîëîî. Ãàíáàò áàðóóí ñàðüäãèéí çóðãèéã
çóðàõ õàìãèéí àÿòàé öýãèéã ýíäýýñ îëæýý. Òýð í¿öãýí õºõ óóëñ áîëîîä äàëàéí ºí㺠ä¿ð,
ºã뺺, ºäºð, ¿äýø ÿàæ õóâèðàí áóéã Ãàíáàò ¿çýýä áàéãàëüä ÿìàð ñàíààíä áàãòàøã¿é ºíãº
áóäàã, õóâèðàë õºäºë㺺í îðøäîãèéã ãàéõàâ÷ áàðøã¿é. Óðüä íü Íàíñàëìàà øèã èíãýæ õýðýí
õýñýæ ÿâñàí áîë áàéãàëèàñ òýðõ¿¿ ºí㺠õºäºë㺺íèé óâèäàñûã îëæ ÿìàð íýã õîñã¿é á¿òýýë
õèéæ ÷ áîëîõñîí ãýìýýð. Áàéãàëü çóðàã÷äûã çàðèìäàà õóóëáàðëàã÷èä õýìýýí äîòðîî äîð ¿çäýã
íü îäîî õàðèí ýðãýëçýý òºð¿¿ëýâ. Òýð áàðóóí ñàðüäàã, ýíý äàëàé áîë óðüäûí áîääîãîîð ç¿ãýýð
íýã òîãòîíã áèø õàðèí öàã ¿ðãýëæ ÿìàð íýãýí ä¿ðä õóâèëæ áàéäàã, óðãóóëàí áîäâîë õ¿í øèã
ààø àðàíøèíòàé ÷ áàéæ áîëìîîð àæýý. ̺íõèéí õºäºë㺺íä îðøèõ áàéãàëèéí æàì õóóëü
ìºí öàã ¿ðãýëæèéí çºð÷èë人í, ¿¿ñýõ ìºõºõ, çàé ÷ºëºº ð¿¿ òýì¿¿ëýõ öºì óðàíààð
ñýòãýã÷äýýñ ò¿¿íèéã îëæ õàðàõ òóñ òóñûí ¿çýë, ÷àäâàðûã øààðääàã àæýý...

Íàð ñàðüäàãóóäûí îðîé äýýð õýâèéæ èðýõ ¿åñ äàëàé áèå áèåäýý óóññàí ìºíººõ ãàéõàëòàé
îëîí ºí㺺ð ìÿðàëçàí áàéâ. Ãàíáàò áóäàã áèéðýý îðõèîä ò¿¿íèé íàðèéí øèðèéíèéã îëîõ ãýæ
àæèãëàí ñóóâ. Íàíñàëìàà ìèêðîñêîïîîð ÿìàð íýã þì øèíæèëæ ñóóñíàà ìºí îðõèæ,

-- Ãàìáàà áè Õºâñãºëèéí èðýýä¿é ÿìàð áàéõ áîë ãýæ ¿ðãýëæ áîääîã þì. ¯éëäâýðèéí àðãààð
çàãàñ ¿ðæ¿¿ëýõ òóõàéä áîë öýâýð ìýðãýæëèéí áîäîë. Õàðèí àìüäðàëûí õóâüä ÷ ãýõ þì óó,
Ãîî ñàéõíû íü õóâüä áîë ººð þì. Îäîî áîë ýíä ìàíàéõàí áàðàã èðýõã¿é áàéíà ø¿¿ äýý. Èõýíõ
õ¿ì¿¿ñ Õºâñãºë ãýæ íýã èõ íóóð áàéäàã ãýõýýñ öààøã¿é. Äàëàéí ýíý õ¿é äýýð ãýõýä ë áèä
õî¸ðîîñ ººð õ¿íèé õºë áàðàã ãèøãýýã¿é. Ãýòýë ýíý ìààíü ¸ñòîé ë äàëàéí áàÿëàãò àðàë ìºí
áèç äýý,

-- Òèéìýý. Áè ë ãýõýä ýíý íàñàíäàà ÿìàð íýã àðàë äýýð õýä õîíîã ÷ ãýñýí àìüäàðíà ãýæ
ñàíààã¿é ÿâæ. Îé, ìîä, óðãàìàë æèìñòýé èéì ãàéõàëòàé àðàëõàí áàéõ ãýæ õýí ìýäëýý. غíº
õàæóóãààð «Ñ¿õáààòàð» îíãîö ãýðýë ÷èéäýíãýý ãÿëàëçóóëàí ºíãºðºõºä áè ÷èíü õààíà áàéíà
äàà ãýìýýð áîëîõ þì.

-- Ãàíáàà ÷è Õºâñãºëèéí èðýýä¿é ãýäýã çóðàã÷ þì óó ýñâýë àÿí÷èí æóóë÷èíä çîðèóëæ õààíà
íü þó áàéãóóëàõ òºñºë õèéãýý÷,

- Òýð áîëíî ø¿¿. Æèøýý íü ýíý õ¿é äýýð, ÿã áèäíèé áóóñàí ãàçàð øèë ìîä õî¸ðîîð ¿ëãýðèéí
þì øèã áàéøèí ëàâðèí þó ýñ áàðüæ áîëîõ âý.

-- Ãàìáàà ÷èíèé ñàðüäàã ñàéõàí áîëæ áàéíà.

-- Ýíý ÿàõàâ, Ç¿ãýýð ë íýã óóë, äàëàé. Õàðèí òýð âàíñýìáýð¿¿ óðãàäàã ãàçàð õ¿ð÷ î÷âîë
åðòºíöèéã îãò ººðººð õàðæ ÷ þó ìàãàä. Õ¿ð÷ ë ÷àäâàë.

-- ×àäíà. Çààâàë õ¿ðíý. Äàëàé òîéðîõ àÿëàë ìààíü áàðàã äóóñàõ ¿å õîðèîä õîíîãèéí äàðàà ÷è
áàðóóí ñàðüäàã áàéòóãàé öàñò óóëûí îðãèëä ãàð÷ ÷àäàõààð áîëíî,

-- Íàíñàëìàà ìèíü áè äàõèí òºðíº ãýæ áîäîõã¿é áàéíà. Ãýõäýý áèå ìèíü ¿íýõýýð õºíãºð÷,
àìüñãàëàõàä ÷ºëººòýé áîëëîî. ×èíèéõýý à÷ààð õýäýí æèë àìüä ÿâàõ íàñòàé áîëâîë æàðãàëûí
äýýä òýð ýý.

-- ×è ñóóìàë áóðõàí øèã áàéæ. Îäîî ÷àìààð õ¿í õèéæ àâíàà ãàéã¿é.

--Ýðèéã íàñ, óóëûã öàñ...

-- Ýìãýã ºâ÷íººñ ñàëâàë ýð õ¿íèé äº÷èí õýäýí íàñ áèëýý.

-- Ìàðãààø õºä뺺ä õàà õ¿ðýõ âý?

-- ªíºº øºíº õºäëºíº. «Ñ¿õáààòàð» îíãîö ºíãºðºõ õºäëºíº. Îíãîöíûõîíä çàõèõ þì áèé.
Øºíº äàëàé äýýð èõ ñîíèí áàéäàã. Ç¿¿í áèåèéí íýã ãîë ºãñºæ òàâèàä êèëîìåòð ÿâààä ñîíèí
ãàçàð î÷íî. Õàíäíóóð ãýäýã. Òýíä áàñ õ¿íèé õ¿÷èéã ãýõ ¿¿, àëü ìóíõãèéã ãýõ ¿¿ ¿çýõ þì
áèé...

Ãàíáàò ýõëýýä í¿äýíäýý èòãýñýíã¿é. Áóäàã áèéðýý àâààä òîëãîé ºðãºòºë Õ¿éí ìîäíû çàõàä
õîëã¿éõýí îëîí ñàëàà ýâýðòýé áóãà ãàð÷ èðýýä íà𠺺ä õàðàí çîãñîæ áàéâ. ÖÀÀíà íü áàñ
ñîãîî!

- Áóãà ñîãîî õî¸ð ãàðààä èðëýý! Õààíààñ ýíä ÿâäàã àìüòàä ãýã÷ âý!

-- ªâºë ìºñºí äýýã¿¿ð îðæ èðýýä äàëàé ãýñýõýýñ íààíà ãàð÷ ÷àäñàíã¿é ë äýý. Èæëýýñýý
õîöðîîã¿é íü ÿàìàé.

- Àëü íýã íü ãàíöààðàà õîöîð÷èõâîë ÿàõ áàéñàí áîë?

--ßàñàí ÷ ãàíöààðàà áàéõã¿é. Äàëàéã ñàìàð÷ ãàòëààä èæèëäýý èæèëñýíý. Àìüòíû òýì¿¿ëýë
ãàéõìààð õ¿÷òýé ø¿¿.Äàëàéä æèâæ ¿õñýí ÷ õàìààã¿é.

Íàíñàëìàà Ãàíáàòûã ºðºâäºõ áóþó øèíæèõ ÿíçààð , ã¿íýý ø¿¿ðñ àëäàâ. Ãàíáàòûí áèéðýý
áàðüñàí ãàð ÷è÷èðõèéëæ áàéëàà. Øºíº çàâü «Ñ¿õáààòàð» îíãîö îéðòîí èðýõýä Ãàíáàò
Íàìñàëìàà õî¸ð óãòàí î÷èâ. Ñàðíû öàãààíä ìîòîðò çàâèéã õàðñàí õ¿ì¿¿ñ ãàðöãààæ îíãîöíû
õàøëàãà ò¿øèí «Çàâü èðæ ÿâíà. Õààíààñ ãàð èðýâ ýý! Õîéä ç¿ãýýñ ÿâæ áàéíà» ãýõ çýðãýýð
øóóãèõ íü òîäõîí. Õàðèí îíãîöíû àõìàä õýí èðæ ÿâààã ìýäýõ áîëîëòîé îíãîöíûõîî ÿíäàíã
õ¿íãýí¿¿ëýí áàÿð õ¿ðãýâ. «Ñ¿õáààòàð» îíãîö õîéíîîñîî õî¸ð ÷èðã¿¿ë ÷èð÷èõñýí èõ ë ñ¿ð
áàðààòàé õàðàãäàíà. Çàâü îíãîöíû Ẻðºíä áàðàã íààäàí èðýõýä àõìàä õàøëàãà äýýã¿¿ð
òîíãîéí,

-- Íàíñàëìàà ãóàé ñàéí ÿâæ áàéíà óó? Òàíûã íààøàà ãàðñàí ãýæ àëü õýäèéí äóóëñàí. Õ¿é äýýð
õýä õîíîâ óó Õýíòýéãýý ÿâæ áàéãàà þì? ãýýä øàëãààõ íü ñàéí òàëûí ¸ñ.

-- Áè íýã çýðëýã õ¿íòýé ÿâàà. Çóðàã çóðàõäàà ë ñ¿ðõèé àâüÿàñòàé þì. Ç¿ãýýð çàãàñ æàðààõàé
çóðäàã õ¿í áèé. Òàíàé Õàíõûí çóðãèéã çóðóóëæ ºãºìç. Õàðèí øàãíàë àõèóõàí ºãººðýé. Äîëîî
õîíîãèéí äàðàà î÷íî. Áàðóóí ñàðüäàã õ¿ðòýë èäýõ õ¿íñ áýëäýæ áàéãààðàé ãýæ Íàíñàëìààãèéí
ºã¿¿ëýõýä îíãîöíûõîí áàÿð õººð áîëîâ. Øºíº èíãýæ äàëàé äýýð òààðàëäàõ àÿí÷èí ÷
¿çýãäýýã¿é þìíû íýã. Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð îíãîöíû àõìàäààñ øèíý ñîíèí, ñýòã¿¿ë àâ÷
ãýðòýý áè÷èæ áýëäñýí çàõèàãàà ºãººä ñàëëàà...

Íàðèéõàí áîëîâ÷ ýëáýã óñòàé ãîëûã ºãñºæ ç¿òã¿¿ëñýí ¿ä áîëæ áàéõàä ñàÿ Õàíäãàéí íóóðò
õ¿ð÷ èðýâ. Õàíäãàé íóóð ãýäýã íü óðüä ìîäòîé áàéñàí íàìõàí õºõ íóðóóíû àðûí õîíõîðò, îéí
äóíäàõ õààø õààøàà õàãàñ êèëîìåòð îð÷èì ã¿í õàð íóóð àæýý. Í¿äíèé ¿ç¿¿ðò ¿ðãýëæèëñýí
òýð íàìõàí õºõ íóðóó íýëäýý õîæóóëààð á¿ðõýãäæýý. Òýìöýõèéí ýðõýýð ýíä òýíä óðãàñàí ãàíö
õî¸ð çàëóó ìîä ñýðâèéëäýõýýñ ººð þìã¿é. Õîæóóë, õîæóóë, õîæóóë... Áàéãàëèéí íàéðàë
õºãæèì ýíä ãóíèãò àÿëãóó óÿíãàëóóëàí áàéõ øèã. Íàíñàëìàà ¿¿íèé ó÷ðûã ÿðèëàà. Õàòãàëûí
íîîñíû ¿éëäâýð áàéãóóëàãäñàíààñ õîéø áàðàã äº÷ººä æèë ýíý ñàéõàí ìîäûã îãòîëæ «Èõ
ìîòîðûí» ò¿ëøèíä õýðýãëýæýý. Óóð, öàõèëãààí ãàðãàõ ººð ò¿ëø ÷ áàéñàíã¿é. Æèë á¿õýí
õýäýí ìÿíãàí øîî äºðâºëæèí ìåòð ò¿ëýý áóþó àðàâ õîðèí ìÿíãàí øèðõýã óðãàà ìîä îãòîëäîã
áàéæýý. Ñàÿ áîëòîë çààí øèã òîì áèåòýé, ýâýð íü òóëìàéäñàí õàéíàãèéí øàð õºëëºñºí õàñàã
òýðýãí¿¿äèéí óðò öóâàà ìîä ÷èð ÷èðñýí, õîæóóëûí òîî ìÿíãà ò¿ìýðýý íýìýãä íýìýãäñýýð
áàéâ. ªºð àðãà áàéñàíã¿é. Îäîî òýð õóó÷èí èõ ìîòîð àðãàã¿é ¿åý ºíãºðººæ îð÷èí öàãèéí
äèçåëü ìîòîðò áàéðàà òàâüæ ºã÷ýý.

Õ¿íä õ¿÷ýý õîîñîðòîë ºãñºí áàéãàëèéí íýã áàãàõàí æèøýý ýíý þì. Ýíý èõ îé ìîä íºõºãäºí
óðãàõàä õýäýí æèë õýðýãòýé. Ãýâ÷ õàìãèéí ãîë íü ìîä çºâ îãòëîõ óõààí òóðøëàãàòàé ñàí áîë
èéìä õ¿ðãýõã¿é áàéæ áîëîõ ñîí. Îé ìîä ¿õýõ òºðºõ, ¿ã¿éðýí õîîñðîõ õîñîëñîí àìüä åðòºíö
ãýäãèéã õ¿í òýð áîëãîí îéëãîäîãã¿é íü õàðàìñàëòàé. Ãàíö ýíý ÷ áèø. Áàéãàëèàñ þó àøèãòàé,
äºõºìòýéãèé íü, öàã ¿åäýý àëü õÿìä òºñðèéã íü àâ÷ ë áàéâàë áàðàâ ãýñýí áîãèíîõîí áîäîë
ýðãýýä çàñàøã¿é ãàðçàíä óíàãàñàí æèøýý îëîí áèé. Áàéãàëèéí õèøãèéã «áóëààí» àâàõäàà
õîæèì íü õ¿í ººðèéíõºº àìüäðàëä àìü øèã õýðýãòýé þìñûã áóëààæ ¿ðýí ¿ðýí òàðàí
õèé÷èõñýí á¿¿ áàéãààñàé áèëýý. Íýã ìîä îãòëîõäîî õî¸ð ìîä óðãàõ íºõöºëèéã áîäîõ óõààí,
àðãà áàéõã¿é áîë èíãýæ õºâ÷ õàíãàéí óðò õºõ íóðóóíóóäàä ãóíèãò íàéðàë õºãæèì ¿¿ðä
óÿíãàëàí áàéõ öàã èðæ þóíû ìàãàä àà…!

Íàð øèíãýõèéí ºìíº Íàíñàëìàà, Ãàíáàò õî¸ð Õàíäãàéí íóóðûí õºâººíä èðæ àæèãëàõ áàéð
ýçëýâ. Íàíñàëìàà ýíý íóóðàíä áîëäîã íýãýí ãàéõàìøèãò ¿çýãäëèéí òóõàé àí÷äààñ ñîíññîí
áºãººä óðüä õî¸ð ÷ óäàà èðýýä ò¿¿íèéã ¿çýæ ÷àäààã¿é þì. Õàðèí îäîî ÿàãààä ÷ þì áý ¿çíý
ãýñýí ñîâèí òàòààä áàéõ øèã. Õàìãèéí ãîë íü Ãàíáàò ¿çâýë ººðò íü áîëîîä áàéãàëüä óëàì
èòãýí áèøðýõèéí ÷èíýýí áîäîãäîâ. ¯ëãýðèéí ÿâäëûã ÷ ¿çýæ áîëìîîð îðîé ñàíæ. Ñàÿõàí
îðñîí ààäàð áîðîî ç¿¿í òèéø ºíãºðºí íºãºº ãóíèãò õºõ íóðóóí äýýð äîëîîí ºíãèéí ñîëîíãî
ãàçðààñ ãàçàðò íóìëàí Õàíäãàéí íóóð ÷ òýíãýðèéí öýëìýã á¿ðõýã õî¸ð õýñãèéã òîëüäîí,
ñ¿¿äýðò õàð õýñýã äýýð íü íàðíû àëòàí çóðâàñ, ò¿¿íèéã õýðýýñëýí ñîëîíãîí íóì òóññàí íü åð
áóñ. Ãàíáàò ¿ëãýðèéí îðîíä èðýâ ¿¿, áàéâ óó ãýæ ãýíýò ñàíààä Íàíñàëìààã ñýì àæòàë ¿ðãýëæ
èíýýìñýãëýõ àÿòàé í¿äýíä íü Õàíäãàéí íóóð á¿õýëäýý ìýëòýëçýí áàéõ øèã. Ãàíáàò ò¿¿íýýñ
öî÷èæ ººðèéí ýðõã¿é õîëäîñõèéæýý. Àëñûí àëñàä òýíãýð õ¿ðõðýí äóóãàðíà.

--Ãàíáàà õàðàà÷ òýð!

Íàíñàëìààãèéí çààñàí ç¿ã õàðâàë íºãºº íàðíû àëòàí çóðâàñ ñîëîíãûí òóøàà òîì áàãà àðâààä
õàíäãàé ãàðààä èðñýí áàéâ. Ãàçàð äîîðîîñ þì øèã ãýâ ãýíýòõýí ø¿¿. Ãàíáàò õ¿í áîëñîîð
ñ¿ðýã õàíäãàé ¿çñýíã¿é. Òýäíýýñ õî¸ð çóóãààäõàí àëõìûí öààäòàé ò¿ð¿¿ëæ ãàðñàí õàíäãàéí
àÿãûí ÷èíýýí í¿ä íàðàíä ãÿëáàëçàí, àãóó òîì õàìðûí ñàìñàà íü ñàðòàëçàí ÿìàð íýã ¿íýð àâ÷
áàéõ øèã. Òýãñíýý àðàãø õýä àëõàæ óñ ðóó òîíãîéí óóõ íü óó ãýòýë òýãñýíã¿é, Òîëãîéãîî
òýíãýð ººä ºðãºæ ñàëààëñàí õàâòãàé òîì ýâðýýðýý õ¿ç¿¿ãýý õýä øèëãýýãýýä ãýíýò óõàñõèéí
íóóðûí õºëã¿é óñàíä ïàëõèéòýë øóìáàí àëãà áîëîâ. Áóñàä íü ýíýõýí õîðìûã õ¿ëýýæ áàéñàí
ìýò õîéíî õîéíîîñîî ¿ñðýí îðëîî. Àìüòíû åðòºíö ÷óõàì ÿìàð èä øèäèéã ýñ ¿ç¿¿ëäýã áèëýý.
Ãýâ÷ õîòîä íàñàà ºíãºð¿¿ëæ ÿâàà Ãàíáàò áàéòóãàé, õºäºº õýýð ºíãºðººæ ÿâàà Íàíñàëìàà ÷
èéì þìûã óðüä õîæèä ¿çñýíã¿é.

-- Áàéãàëèéí íýã íóóöûã... ãýæ Íàíñàëìàà äóó àëäòàë øóìáàñàí ìºíººõºí õàíäãàéíóóä òóñ
á¿ð àìàíäàà ÿìàð íýã çàìàã ºâñ çóóãààä óâàí öóâàí ãàð÷ èðñíýý îäîî áîëîâ ãýñýí ÿíçòàé
òîëãîéãîî òàéâíààð ñýæëýí øèðýíãý îé ðóó îðöãîîõ íü ãàéõàëòàé.

-- Áàéãàëèéí íýã íóóöûã íýýëýý Ãàìáàà! ×àìä ¸ñòîé ñàéõàí ñýäýâ áèø ¿¿? ãýæ Íàíñàëìàà
Ãàíáàòûí õºëðºìòãèé õ¿éòýí ãàðûã áàðèí ºã¿¿ëýâ. Ãàíáàò,

-- Òèéìýý, Õàíäãàéí íóóð! ãýýä ¿íýõýýð øèíý íóóö íýýæ æàðãàë ýäýëñýí õ¿íèé ÿíçòàé öàðàé
íü ä¿¿ðíýý ãýðýëòýí áàéâ.

Øºíº ìàíàé õî¸ð æóóë÷íû íîéð õ¿ðñýíã¿é. غíèéí øóâóó õààÿà äóóãàð÷, ìýëõèé âààãàëñàí
íàìóóõàí øºíº. Ìàø àìãàëàí äýëõèé äýýð ÿâæ áàéíà ãýæ ýðõã¿é ñàíàãäóóëìààð. ¯íýíäýý ÷
àìãàëàí äýëõèé äýýð ë óðüäûí õî¸ð òàíèë õºâ÷èéí øºíººð áèå áèåäýý èéíõ¿¿ õàíü áîëæ
ÿâíàì. Àéõ è÷èõ þìã¿é íü áàñ íýã æàðãàë àà, Áàéãàëü ÿðóó íàéðãèéã ¿¿ñãýäýã þì áîë ýíý
Õàíäãàéí íóóð, øºíèéí íàì ã¿ì áàéäàë ìºíººõºí ãóíèãò íàéðëûã óÿíãûí íàéðëààð ñîëèì.
Èõ Áåòõîâåí Æþëüåòòàä çîðèóëñàí ãàéõàìøèã íàéðàãëàëàà öýíõýð Äóíàéí ýðýãò áè÷ñýí
ãýäýã. Ïóøêèí óÿíãûí ýðõýì ø¿ëã¿¿äýý Ìèõàéëîâåê òîñãîíäîî àëòàí íàìðààð áè÷ñýí.
Òýäãýýð ñîä õ¿ì¿¿ñ áàéãàëèéã ÷àãíàæ îéëãîæ ÷àääàã áàéæýý.

-- Ãàíáàà ÷è þó áîäîæ õýâòýíý âý? ãýæ Íàíñàëìàà àñóóâ.

-- ªíãºðñºí þìûã ë...

-- Àìüäðàë øèíýýð ýõëýõ ¸ñ ÷ ýíý õîðâîîä áàéäàã. Áè ë òýãñýí þì. Áè àíõ áóóäàëëàñàí ãàçðàà
àìüäðàë ýíäýýñ ýõëýíý ãýæ õýëñýí äýý, ñàíàæ áàéíà óó?

-- Ñàíàæ áàéíà. Ìèíèé áèåèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé ë Ýõýëëýý ãýæ îéëãîñîí.

-- Õàðèí òèéì. Õàíäãàéí íóóðûí íóóöûã ÷ íýýëýý. Äàëàéã á¿òýí òîéðîõûí ¿åñ ÷è õºâ÷èéí
òóðàã øèã ýð¿¿ë ÷èéðýã áîëíî äîî.

-- Òýãâýë ÷ ìàðãààø íóóðò øóìáàæ òýð çàìãààñ èäüå áàéç.....

«Ãóà ìàðàë» õýä õîíîãèéí äàðàà Õàíõàä õ¿ð÷ èðýâ. Ìàíàé õî¸ð äàëàéí ç¿¿í áèåèéí áàðàã
á¿õ áóëàí òîõîé, ãîë ãîðõèíû öóòãàëàí õ¿ðòýë õýññýýð ýíý áîëîõîä Ãàíáàò ¿íýõýýð áèå
òýíõðýí ñàéæðàõûí øèíæèéã îëæýý. Õýýðèéí õîîë óíä, îéí æèìñ, íîãîî äàëàéí óñ, àãààð
çîõèñíûã õýëýõ ¿¿. Òýãýõ òóñàì áàÿð õººð íýìýãäñýýð. Õàðàõàä Íàíñàëìààãèéí õýçýýíèé
òàíèëóóä îëîí. Äàëàéí õºâººíºº ºìíººñºº óñ, õîéíîîñîî ýðâýí ñýðâýí ìîäîò óõààãààð
õàøèãäñàí çóðâàñõàí ãàçàð áàðüñàí òîâõîð òîâõîð óëààí ä¿íçýí áàéøèíãóóäàä ñóóãàà óñàí
áóóäëûíõàíä áàðàã ë äîìîãò õ¿¿õýí ãýëòýé. Æèëèéí æèëä èðýõ á¿ðäýý óëàì óõààíòàé, óëàì
ñàéõàí áîëäîã ãýæ ò¿¿íèéã øàãøèíà. Öààòàí äàëàé÷ ºâãºí Ýðýãñýë áîë á¿ð òºðñºí îõèí
øèãýý óãòàí àâ÷ ãýð õîòëîîð Ẻí õºë áîëîâ. Íàíñàëìàà ýíý ºâãºíèé ¿ëãýð øèã àìüäðàëûã
ÿðèóëíà ãýæ Ãàíáàòàä àìëàñàí áèëýý. ªâãºí ÿðüñàí íü:

--Áè óã íü òàãíûí óðèàíõàé õ¿í. ĺ÷èí çóðãààí îíä öýðãýýñ õàëàãäààä áóöàæ èðëýý. Äàéíû
õýäýí æèë Íîìõîí äàëàéí ôëîòûí õàðóóëûí àíãèä àëáà õààñàí. Áýðõ öàã áàéëàà. ĺ÷èí òàâàí
îíû íàìàð ßïîíû ººäººñ ñàÿ ìàíàé àíãè äàéíä îðîâ. Òðîïåä øèääýã õàðóóëûí êàòåðóóäàà
Ùåêîòàí àðàë äýýð ¿ñðýýä ë áóóëàà. Òýãòýë ìóó ÿïîí ÷ áóóãààä ºãºâ. Ãàâüÿà ãýäãèé èü
áàéãóóëæ àìæààã¿é ÷ øàð ìåäàëü ç¿¿÷èõñýí äº÷èí çóðãààí îíû ºâºë áóöàæ èðýõýä ìèíü ãýð
îðîíä áàñ öàã õóâèð÷èõñàí áàéâ. Áýðõ þì áîëëîî. Áè çàëóó ÷ óóð îìîãòîé ÷ áàéæ. Ñàíàæ
èðñýí ñàìãàíûã ìèíü íóòãèéí íýã òàíõàé õóëãàé÷ õ¿÷ýýð àâààä ñóó÷èõñàí áàéâ. Äàéñíàà
äàðààä èðñýí öýðýã íýã õóëãàé÷ààñ äîð áàéõ óó? Îëîí þì áîäñîí ÷ ¿ã¿é. Ãýðò íü ã¿éëãýæ
î÷îîä áóóäàæ îðõèâ. Ýõíýðýý áóëààëãàñíû ºøººã àâ÷, áóëààãäñàí ýõíýðýý òºðõºìä íü
áóöààãààä òàéãàä ãàð÷èõëàà. Àíõàíäàà ÿàõûã ìýäýõã¿é ãºðººñ áóóäàæ èðýýä ò¿¿äãèéí äýðãýä
õýýð õîíîîä ç¿ã ÷èãã¿é ÿâààä áàéëàà. Õàð áàãààñ ºññºí áàÿí òàéãà ãýð ìèíü áîëîâ. Ýëäâèéã èõ
áîäîâ. Ýíý äýëõèé äýýð àìüäàð÷, öýðýã äàéíä ÿâæ ºíãºð¿¿ëñýí õîðèí õýäýí íàñ ÿìàð ÷
õýðýãã¿é ºíãºðºõ áîëîâ óó, ÿàõ áîëîâ? ßâàí ÿâñààð Ðèí÷ýíëõ¿ìáèéí öààòàíãóóä äýýð èðëýý.
Íàìàéã àõ ä¿¿ ¸ñîîð óðö ãýðòýý îðóóëæ àâëàà ë. Áè ÿàõàâ òàéãûí õ¿í òàéãàäàà æàðãàëòàé
àìüäàð÷ áîëíî. Ãýñýí ÷ íýã þì äóòëàà. Öýðãèéí àëáàíû õýäýí æèë ìèíü áºãë¿¿ òàéãûí äóíä
ñàíàãäààä áàéäàã, ñàíàãäààä áàéäàã. Äàëàé äýýã¿¿ð äàëàâ÷òàé þì øèã äàâõèæ õºãæèæ ÿâñàí
ìèíü ¿ëãýð ØÈÃ ñàíàãäàíà. Èíãýýä óóëíààñ áóóõààð øèéäëýý. Áè Õàòãàë Õàíõûí õîîðîíä
Xºâñãºë äàëàéãààð ïàðîõîä ÿâäãèéã ìýäíý. Òýãýýä äàðàà÷èéí íàìàð îðîéõîí áîëæ áàéõàä
ÿâãàí ÿâñààð Õàòãàëä õ¿ðýýä èðëýý. Ïàðîõîä èð÷èõñýí îëîí õ¿í à÷àà à÷èæ áàéíà. Õàðèí
õýäýí ìàòðîñ ïàðîõîäûí ñýíñíýýñ ÿìàð íýã þì ñàëãàõ ãýýä îðîëäîæ ÿäàæ áàéíà. Óñàí
îíãîöíû äàðãà ºíäºð õ¿í òýã èíãý ãýæ çààæ áàéëàà. Òýð õ¿í íàìàéã øèíý àìüäðàëä
ç¿ãë¿¿ëñýí êàïèòàí ×àäðààâàë ãóàé ìààíü áàéæýý. Áè òýð õ¿íèé à÷èéã ýíý íàñàíäàà
ìàðòàõã¿é. Îäîî ìèíèé ýíý õºãøèí, ¿ð õ¿¿õýä, ýíý áàéãàà þì á¿õýí ò¿¿íèé ë à÷. Áè òýð ºäºð
àçààð òààðñàí. Ñýíñýíä îðîîëäñîí þìûã ñàëãàæ ºãüå ãýõýä ìèíü íýã èõ õàðñíàà îëîí òàâàí
¿ãã¿é çà òýã ãýëýý ë äýý. Îðîñîîð õýëýõýä ìèíü á¿ð ãàéõñàí. Áè öàìöàà òàéëæ õàÿàä óñàíä
øóìáà îðæ îðîîëäñîí òºìºð óòñûã õýäýí ìèíóòàä ñàëãàëàà. Õî¸ð ãóðâàí óäàà ë äýýø ãàðñàí.
Ôëîòûí ìàòðîñ áàéõäàà äàéíû ¿åä òýð áàéòóãàé õýö¿¿ þì ¿çñýí áè ÿàõàâ. Òýãýýä áè ×àäðàà
êàïèòàíä á¿õ ó÷ðàà õýëñýí. Èíãýýä ë «Ñ¿õáààòàð» îíãîöíû ìàòðîñ áîë÷èõîâ. Õî¸ð æèë
ºíãºðñºí õîéíî íàìàð Õºõ ìºñºíä ýõíýðòýéãýý õî¸óëàà õàäëàíä ãàðëàà. Ìàíàé ýíý õºãøèí
èä çàëóóõàí. Áèä õî¸ð ñàÿ àéë áîëîîä ¸ñòîé æàðãàæ, áè ÷ óðüäûí ãîìäîë çîâëîíã ìàðò÷èõñàí
ÿâëàà. Ãýñýí ìààíü ãàé äàéðàâ. Íàìàéã ìºðäºæ îëîîä áàðèàä ÿâ÷èõëàà. Ýõíýð ìààíü
ãýäñýíäýý õ¿¿õýäòýé àìüòàí, ºâñºí óðöíûõàà ¿¿äýíä òîðîéãîîä õîöîðëîî. Íàìàéã ìîðü
óíóóëæ õºâ÷ººð äàìæóóëàí àâààä ÿâàõàä íü áè ÿàõàâ. Îëîí ÷ þì áîäîæ àìüäðàë ìèíü çààâàë
áóðóóãààð ýðãýõ õóâü çàÿàòàé àäãèéí àìüòàí ãýæ ººðèé㺺 ç¿õýæ áàðàõ áèø. Íýã ºäºð àâ÷
ÿâñàí õî¸ð ìààíü íýã èõ ò¿ðãýí ãîëûí ýðýãò ¿äëýõýýð áóóëàà . Íàìàéã äîòóóð ºìä, öàìöòàéãàà
ÿâààä óñ àâààä èð ãýæ áàéíà. Íýã ìóó ñýíæòýé õàð ñàâ áàðèàä øóãóé ðóó îðæ ÿâñíàà òýäíèéã
æààõàí øîãëîìîîð ãýíýò ñàíàãäàâ. Íàìàéã çóãòàæ ìàãàäã¿é ãýæ õóâöàñ òàéëóóëñàíä íü õîð
õºä뺺ä òýð. Áèò¿¿ øóãóéä îðæ íóóãäààä öàìöàà íîðãîæ õèé îðóóëàí õóâèíãèéí ñýíæíýýñ
óÿàä õ¿ëýýëýý. Óäñàí ÷ ¿ã¿é íºãºº õî¸ð õººå ÷è áóøóóë, ò¿ðãýë õàà áàéíà ãýæ õàøãèðàëäàâ.
Áè õàðààä áàéâ. Ìóó íîõîé çóãòàâ áèø ¿¿ ãýæ íýã íü õýëýýä, õî¸óë ãîë ðóó ã¿éëäýýä îéðòîæ
èðýõýä íü öàìö òîãîî õî¸ðîî óñ ðóó øèäýýä îðõèëîî ë. Áîðãèîíä äýýð äîð îðîîä òàëèéæ îäîâ.
Ìàíü õî¸ð ò¿¿íèéã õàð÷èõààä óóõàéëæ áàéæ îíü õîëáîí áóóääàã þì áàéíà. ͺ㺺 õèéñýí
öàìö ìèíü øàë÷èéæ îäîõ íü òýð.ͺ㺺 õî¸ð ÿðüæ çºâëºæ áàéñíàà õóâöñûã ìèíü
Ẻðºíõèéëæ óñàíä øèä÷èõýýä ìîðäîîä ÿâ÷õàä íü áàÿðëàñàí ãýäýã òîéìã¿é. Èíãýýä íàìàð
îðîéõîí õÿðóó óíàæ áàéñàí öàãààð ºäºð øºíºã¿é ã¿éñýýð ÿâààä ãýðòýý áóöàæ èðëýý. Òýãýýä ë
ìèíèé àìüäðàë øèíýýð ýõýëñýí þì. Æàðãàë ÷ ¿çëýý. Íàñààðàà ýíý Õºâñãºë äàëàé äýýð,
äàëàéíõàà õºâººíä àìüäàðëàà. Îäîî áîäîõîä ìèíèé àìüäðàë ¿ëãýð øèã ÷ þì óó, ç¿¿ä øèã ÷
þì óó ãýìýýð. ªã뺺 áîñîîä ýíý áàðóóí ñàðüäàãóóäûã àæèõäàà á¿õ þì ¿íýí áîëñíûã àðãàã¿é
ñàíàäàã äàà....

Ãàíáàò Ýðýãñýë ºâãºíèé õºðãèéã çóðàõ ãýæ õýä õîíîã ñààòëàà. Óðüä îëîí õ¿íèé õºðºã çóðñàí
áîëîâ÷ èíãýæ ¿íýíõ¿¿ îëîí ç¿éë áîäîëä àâòàãäààã¿é þì øèã áàéâ. Òýðõ¿¿ «ªâãºí
äàëàé÷èéí» ä¿ð áàéäàë, ñýòãýõ¿éä ÷óõàìõ¿¿ õ¿í áàéãàëü õî¸ðûí ìºíõèéí õîëáîî, ñ¿ð õ¿÷íèé
áîëîîä õààíû õîñëîëûã ýíãèéí ìºðòºº ã¿í ã¿íçãèé ¿ç¿¿ëýõýýñ ýðõýì þìã¿é òýãýýä ÷ èéì
íýãýí õºðºã á¿òýýõ óðüäûí õ¿ñýë íü ñàÿ áèåëýãäýõ ¸ñòîé ãýæ áîäîãäæýý. ª÷íººí æèë
Õºâñãºëèéí àóãàà èõ ìàíäàë, òýðòýý ñ¿¿õèéëäýõ áàðóóí ñàðüäàãóóäûã øèðòýæ ÿâàà õ¿íèé í¿ä
àäàãëààä ÿìàð áàéõ ¸ñòîé âý. Çàëóóäàà ¿çýæ ºíãºð¿¿ëñýí ¿ëãýð øèã àìüäðàëûí òóõàé
äóðäàòãàë åð ýíý õ¿íä øèíãýñýí ýðýëõýã çîðèã, ýãýë áàéäàë, ãóíèã áàÿðûã ÿàñõèéæ ¿ç¿¿ëýõ
âý?

̺í ë íýãýí òóíãàëàã ºã뺺 Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð Õàíõààñ äàëàé òîéðîõ àÿíäàà õºäëºâ.
Ãàíáàòûã îäîî ýìãýã ºâ÷òýé ãýæ õýí ÷ õýëýõýýðã¿é íàð ñàëõèíä õºðñæñºí ýð¿¿ë öàðàéòàé
äóíä íàñíû ýð õàðàãäàíà. ªºðºº ÷ ãýñýí ºâ÷íºº íýãýíò ìàðòàãíàñààð ìºíººõºí õ¿ñëýíò
Áàðóóí ñàðüäàãòàà àâèðàí ãàðàõàä áýëõýí. Íàðíû òóÿà ¸ðîîë õ¿ðòýë íýâòðýí äàõèí îéæ
ãÿëàëçàí áóé îõüþó öýíõýð óñûã «Ãóà ìàðàë» õóðö ºâ÷¿¿ãýýðýý öàõðóóëàí ç¿ñýõ íü öîâîî
áºãººä óðàìòàé. Íàíñàëìàà Õàíõûí óñàí áóóäëûíõíû áýëýãëýñýí øèíýõýí óëààí àëèìíààñ
íýãèéã àâ÷ öàãààí ø¿äýýðýý õàçààä òýðòýý áàðóóí ºìíº òèéø çààæ,

-- Òýýð í¿öãýí õºõ óóëûã õàðæ áàéíà óó? Óóë óóëûí äýýð õàðàãäàæ áàéíà. Òýíä ë õ¿ðíý äýý
ãýõýä Ãàíáàò ìºí íýã óëààí àëàã àëèì àâ÷ ø¿¿ñèéã íü çàâüæààðàà ñàâèðóóëàí

--Òýãíýý! Òýíä ë õ¿ðíý ãýýä èíýýæ, Íàíñàëìààãèéí õ¿ç¿¿ãýýð òýâðýí

- ×èíèéõýý õ¿ðñýí ãàçàð áè çààâàë õ¿ðíý ãýæ íýìýí ºã¿¿ëýâ. Áàðóóí ñàðüäàã! Ñàðüäãèéã
óóëûí îðîéãîîñ Õºâñãºëèéã õàðíà ãýäýã ÷óõàìõ¿¿ ýíý íàñàíä õîâîðõîí òîõèîëäîõ ó÷ðàë
¿íýõýýð ìºí þìñàíæýý.

... Ãàíáàò Íàíñàëìàà õî¸ð äàëàéí áàðóóí õºâººãººð òîéðîí äîëîîí óóëûí áóëàíä óñ íü õ¿ðòýë
õ¿ðýâ. ĺðâºí òàëààñàà áàéö õàä øèðýíãý îé, óóëñàà õ¿ðýýëýãäñýí äàëàéí óóæèì ýíý áóëàíä
óñ íü õ¿ðòýë òýíãýð øèðòýõ ãàçðûí ã¿í õàð í¿ä ãýìýýð. Äîëîîí óóëûí áóëàíãèéí óñàíä ºíãº
áóäàã ÿëãàðàí òîäîîñ òîä òóñàæ. Óñàíä òóññàí íîãîîí îé äýýã¿¿ð äóí öàãààí õóí øóâóó öààø
íààø ñ¿ëæýëäýí õºâºõ íü ãàéõàìøèãòàé. Ãàíáàò ýíý á¿õíèéã çóðàà÷èéí í¿äýýð õàðæ
èëáýä¿¿ëñýí þì øèã àëìàéðàí ÿâëàà. Áÿöõàí äàâõðààòàé ñîíèó÷ ìºðòºº áàÿñãàëàíã¿é ÿíçûí
äºë㺺í õàðöòàé õîíèí áîð í¿äýíä íü ¿å ¿åõýí ãýðýë àñàõ ìýò. Íàíñàëìàà ÷ ò¿¿íèé ñýòãýë
õè÷íýýí äîãäîëæ áóéã àæèãëàí ¿ã äóóã¿é ìèøèëçýí ÿâëàà. Ìàíàé õî¸ð äîëîîí óóëûí áóëàíä
«Ãóà ìàðàë»-àà óÿí óóëûí àÿëàëä ãàðñíûõàà ìàðãààø áàãà ¿äýä ìºíººõ áàðóóí ñàðüäãèéí
ìàãíàéä õ¿ð÷ èðëýý. Îé ìîä óëàì ñèéðýã òà÷èð áîë áîëñîîð ýíýõ¿¿ ìàãíàéä íàì äîð
ãàçàðòàé îãò òºñã¿é ºâñ óðãàìàëòàé àæýý. Ýíäýýñ äàëàé áîëîí ò¿¿íèé ýðãýí òîéðíû á¿õ þì
åð á¿ñûí ¿çýãäýâ. Äàëàé õîéä õàãàñ ýíãýýðýý õºõ íîãîîí ºí㺺ð öýëýëçýí äîëãèî íü õààÿà ýíä
òýíä íàðíû ãýðýë îéëãîí î÷ ìýò ãÿëñ ãÿëñ õèéíý. Õ¿é àðàë õºõ óñíû äóíä íîâ íîãîîí øèãòãýý
àä ¿çýãäýõ áºãººä ººëæ çàññàí þì øèã äóãóé õýëáýðòýé àæýý. Äàëàéí ç¿¿í áèåèéí íàìæàà èõ
îé, àëñûí óóë íóðóó ºíäºð íàìààðàà ¿åëýí øèíãýí öýíõýð óíèàð òàòæýý. Äýëõèé åðòºíö ìàø
òàâèëóóí ÷ºëººòýé, õ¿íèé ñýòãýë óóæðóóëàì ÷óõàì èéíõ¿¿ ñàðüäàã óóëûí õÿðààñ ë õàðààä
áàõàðõìààð äóóëèì õîðâîî ãýäýã ýíý áèç ýý. Ýíý á¿õíèéã õàðààä õ¿í ººðèéí º÷¿¿õíèéã áóñ
õàðèí ÷ áàéãàëü äýëõèé ýçýãíýí ÿâààäàà áàõàðõàí ñýòãýë òºðíºì áèëýý. Ãàíáàò Íàíñàëìàà
õî¸ð õºâä øèã çóçààí õàã óðãàñàí ¿õýð ÷óëóóí äýýð ñóóæ òýð á¿õíèéã óäòàë àæèãëàâ.

-- Íàíñàëìàà ìèíü óðàí á¿òýýë÷èéí æàðãàë ãýæ áàéäàã þì áîë ò¿¿íèéã áè ÷èíèéõýý à÷ààð
õàíàòëàà ýäýëëýý.

Äàëàéí õ¿é äýýð áàéõäàà íýã çóðãèéí ñýäýâ îëñîí þì. Ñàðüäàã óóëûí îðîéãîîñ ýíý Õºâñãºë
äàëàé åð íü ýõ íóòãàà øèðòýí çîãñîæ áàéãàà á¿ñã¿é áàéõ þì. Áèäíèé õàðæ áàéãàà øèã
áàéãàëèéí ýíý àóãàà õºðãèéã àì äºðâºëæ òàëáàé äýýð áàãòààæ áîëäîãñîí áîë áè ãàéõàìøèãò
á¿òýýë õèéìýýð áàéíà. Çóðàà÷ õ¿íä íàñíû á¿òýýë ãýæ áàéäàã áè òýð ñýäâýý îëëîî. ×èíèéõýý
à÷èéã ñàíàæ, ÷àìäàà çîðèóëæ... ãýýä Ãàíáàòûí õîîëîé çàíãèðàâ. Íàíñàëìàà ìºðèéã íü
òîëãîéãîîðîî ò¿øýýä:

-- Áè ÷àìàéã àâüÿàñòàé çóðàà÷, ñýòãýëýýðýý ÿðóó íàéðàã÷ ãýæ ìýääýã áîëîõîîðîî ë äàãóóëæ
ãàðñàí þì. ªâ÷íºº àìàðõàí ìàðòàæ çàñàðíà ãýäýãò èòãýñýí. ×è ìèíü íýýðýý ººð õ¿í
áîë÷èõëîî ø¿¿ äýý. Ñàðüäàã óóëûí õÿðä ãàð÷èõààä íàñíûõàà á¿òýýëèéí ñýäýâ îëíî ãýäýã
çóðàà÷ õ¿íä ÿìàð áàéõûã áè òºñººëæ áàéíà, Àìüäðàë, áàéãàëü õ¿í öºì ñàéõàí ø¿¿ Ãàíáàò
ìèíü. Öàé ÷àíàæ óóãààä âàíñýìáýð¿¿ãýý ýðõýýð ÿâúÿ... Íàð ¿ä õýâèéõèéí ¿åýð Íàíñàëìàà àí
õàðñàí ãºðºº÷ ìýò çîãòóñàí

-Òýð áàéíà. Âàíñýìáýð¿¿! ãýæ äóó àëäàâ.Ýðýí ýðñýýð ýöýæ ÿäðààä áàðàã ë öºõðºõèéí äàâààí
äýýð àç òààðëàà.

Âàíñýìáýð¿¿! Äîìîãò ýíý öýöãèéã óðãóóëàõ ãýæ áàéãàëèàñ çîðèóä çàññàí þì øèã òàë ñàðûí
õýëáýðò òýãøõýí öýöýã áàéíà. Äîîä òàëäàà àëãûí ÷èíýýí äýýøýý óëàì áàãà áàãà áîëñîí øàð
íîãîîí íàâ÷èñ õýëõýýñòýé ºíäºð á¿ä¿¿í èøòýé öàãààí øàðõàí áÿëçóóõàé ñóóõ ìýò äýëáýýí¿¿ä
ñàëáàðëàñàí òýðõ¿¿ åð áóñûí öýöýã çàé çàéãàà àâàí ýíä òýíä óðãàæýý,

- Ýä ÷èíü àìüòàé, áèäíèéã õàðæ áàéíà áèø¿¿ ãýæ Ãàíáàòûã øèâíýõýä Íàíñàëìàà ãàðààñ íü
õºòëºí,

-Òèéìýý, àìüòàé þì î÷èæ ñàéí ¿çüå, Íàñíû ÷èíü á¿òýýëä õýðýã áîëíî ø¿¿ õàéðò ìèíü!
ãýëýý.

Òýðòýý äîð Õºâñãºë äàëàé ã¿í õºõ ºí㺺ð òóíàëçàí ìýëòýëçýæ, ñàðüäàã óóëñûí äýýã¿¿ð òýíãýð
õÿçãààðã¿é öýëèéí áàéëàà.

1977
ÝÇÝÍ
Íàìðûí õ¿éòýí ºã뺺. Íàìàð îðîé áîëæ îé ìîä í¿öãýðñýí àòëàà áàñ ºâºë áîëîîã¿é ¿å. Èéì
¿åèéí õàð õ¿éòýí, óéòàé áîð øàðãàë ºí㺠íýã ë òààã¿é, áóøóóõàí öàñ îðîîñîé äîî ãýìýýð
áîëíî. Íýãäëèéí äàðãà Ë¿ìáýí êîíòîðîîñîî ãàðàõäàà òýãæ áîäîæ ÿâëàà. Îëîí æèë èæèëäýí
äàñàë áîëñîí áàéäàë ýðãýí òîéðíû õ¿ðýýëýõ áîëîâ÷ ÿìàð ÷ ýíãèéí óéòãàðòàé ºäºð çààâàë íýã
øèíý þì ãàðààä èðñýí áàéíà. Ë¿ìáýí òýð øèíý þì þó áàéãààã îëæ õàðæ áàéæ ñàíàà íü
àìàðäàã àæýý. Àæëûí òàñàëãààíä ñóóõ íü äóðã¿é. Íýã ãàçàð ñóóãààä áàéõààð øèíý þì îëæ
¿çýõã¿é íü ëàâ. Òýãýýä ºã뺺 áîëãîí òàñàëãààíäàà îðæ èðæ ýëäýâ öîõîëò çýðãèéã áóøóóõàí
õèéæ, áè÷èã äàíñíû õ¿ì¿¿ñò òîâ÷õîí ¿¿ðý㠺㺺ä ë ãàðààä ÿâ÷èõíà. Ýíý áîë àæëûí áàðèë íü.
Ñóóæ áàéæ ÷àääàãã¿é ÿìàð ÿíçûí äàðãà âý ãýæ ìóóëàõ õ¿í õààÿà áàéõ áîëîâ÷ òîîõã¿é. Åð íü
íýã ë ìýäýõýä íýãäëèéí àãóóëàõ þì óó ìàøèíû ãàðààø, ò¿ëýýíèé õàøàà àëü íýã ãàçàð
èð÷èõñýí áàéíà. Þìûã ãàçàð äýýð íü ¿çýæ çààâàðëàõààñ ñàéí þìã¿é ãýæ àðãàã¿é îéëãîñîí
õ¿í.

Ýíý ºã뺺 øèíý þì þó áàéíà ãýæ ýçíèé õóðö í¿äýý õýñýã àæèãëàâ. Íàìàð ýðò øîõîéäîæ
áóäñàí öàãààí áàéøèí æóðàìòàé ýãí¿¿ëæ áàðüñàí ãýð¿¿äýýñ óòàà ãàð÷ áàéíà. Íàìðûí ýíý
õ¿éòýí ºäºð óòàà ãàð÷ áàéõ ñàéõàí. Õýäýí àéë ¿¿äíèéõýý ïèíã òàâèàã¿é õàðàãäàâ. Îðæ õýëýõ
þì ø¿¿ ãýæ Ë¿ìáýí áîäîâ. Íýãäëèéí òºâèéí æèæèã öýöýðëýã íàâ÷ íàõèàãàà ãºâæ äóóññàí
áîëîâ÷ õýäýí ÿòàã øààçãàé íèñýí ñóóí øóóãèæ áàéíà. Àìæñàíã¿é äýý, õýäýí íàðñ ãàöóóð
ñóóëãàõ áàéñàí þì. Òýãâýë íîãîîí ìîä ºâºë ñàéõàí õàðàãäàõã¿é þó ãýæ Ë¿ìáýí áîäîâ. ßòàã
øààçãàé ÷ ãýñýí àÿòàéõàí õàðàãäàæ áàéëàà. Íýãäëèéí àðûí èõ ìîäòîé óóëàíä áîë ãàíö íýãõýí
ìîä øàð óëààí íàâ÷òàé õýâýýðýý õàðàãäàõ àæýý. Áóñàä ìîäíû íàâ÷ óíàñàí áàéõ àòàë ÿàãààä
õýäõýí ìîäíû íàâ÷ óíààã¿é áàéíà âý ãýæ áîäîâ. Õàøèðöóóëààñ àñóóæ ìýäýõ õýðýãòýé.
Õàøèðöóóë çààâàë íýã þì õýëíý. Òýä áàéãàëüä íàñààðàà îéð äºò áàéñàí áîëîîä èõ ë íàðèéí
þì àæèãëàñàí áàéäàã. Íýã øèíý ç¿éë îëæ ¿çëýý. Áàãà ñóðãóóëèéí áàéøèíãèéí ¿¿äýíä òîì
óëààí òàâàí õîøóóòàé íîãîîí á¿ðýýñòýé ýñãèé õàäæýý. Èõ ë ìóóõàé ºðãºí ñàâõ ìîäîîð
äàðóóëæýý. «Ýíý çàõèðàë Áàäàìõàíä èõ í¿äíèé óðã¿é íºõºð ø¿¿» ãýæ áîäîâ. Òýð óëìààñ áàãà
õ¿¿ãèéí òóõàé ñýòãýë çîâæ ýõýëëýý. ª÷èãäºð çàõèðàëòàé óóëçààä ¿¿äýý äóëààëàõ áîëæ äýý
ãýõýä íü «ªíºº ë äóëààë÷èõíà. Õàðèí òàíàé õ¿¿ íýãä¿ãýýð óëèðëààð ìóó ãàð÷èõààð áîëîîä
áàéíà. Õè÷ýýëèéã íü äàâòóóëàà÷» ãýñýí. Çà ãýõýýñ ººð ÿàõ áèëýý. Åð íü Ë¿ìáýí áîë õî¸ðõîí
õ¿¿ãýýñ áîëæ èõ þì äóóëæ ÿâàà õ¿í. Òîì õ¿¿ íü áàñ ë ñóð÷ ÷àäàëã¿é äîëäóãààð àíãèàñ ãàðààä
ìóó õýðýãò õîëáîãäîæ øîðîíä îð÷èõñîí. Õýäýí æèë áîëæ áàéíà. Áàãà õ¿¿ãýý àðàé ÷ äýýð
áîëîõ áîë óó ãýñýí ÷èíü òýãñýíã¿é. Õàð òîëãîéäîî ë ãîìäîæ ÿâàõààñ ººð ÿàõ áèëýý. Óõààí
ìóóòàé õ¿¿õýä òºð¿¿ëýýä õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ ÷àäààã¿éí õîõü. Õ¿¿ õ¿¿õýä ýöãýý äóóðèàäàã þì äàà
ãýýä ººðèé㺺 õÿíàæ ¿çýõýä õ¿íèé äîð òèéì ÷ èõ îð÷èõîîðã¿é áàéñàí øèã. Ýõíýðèéã þó ãýõ
âý. Íóòàãòàà íýðòýé ë õ¿¿õíèé íýã ë áàéñàí. Íýã èõ óõààíòàé õ¿í áèø áîëîâ÷ òýíýã áèø þì
øèã áàéäàã. Õ¿¿õäèéíõýý ìóóã õàíèëñàí ãàíö íºõºðòºº òóëãàëòàé áèø. Ãýñýí ÷ áóõèìäààä
äýìèé þì ÷àë÷èõ óäàà áèé. ª÷èãäºð ÷ ãýñýí õ¿¿ã ìóó ñóðëàà ãýíý. ×è õè÷ýýëèéã íü
äàâòóóëàà÷ ãýæ ýõíýðòýý õýëñýíä öààäàõ íü «Áè öýöýðëýãèéí íÿëõ íîéòîí þìòàé çóóðàëäñààð
ººðèéíõºº õ¿¿õäèéã ÷ ñàíàõ çàâ àëãà. Àæëààñ ìèíü ãàðãààä àëü. Àìüäðàëàà áîäîîä ë áè àæèë
õèéæ áàéíà.» ãýõýýð íü «Áèä ÿìàð õîîë õóâöñààð ãà÷èãäààä áàéãàà áèø àæëààñ ãàðààä õ¿¿ãýý
áîä ë äîî» ãýñýí. «Ãà÷èãäààã¿é íü ÿàõ âý. Àðâàí õýäýí æèë íýãäëèéí äàðãà õèéãýýä ãýð
îðíûõîî áàéæ áàéãààã õàð. ×è ººðèé㺺 îëäîøã¿é àìüòàí ãýæ àðàé áîäîîã¿é áèç äýý. Íýã ë
ºäºð õàëàãäàíà. ßäàõäàà õýäýí òºãðºã õàäãàëàõûã áîäú¸ » ãýæ ýõíýð íü ¿ãëýæ ãàðñàí.
Èéìýðõ¿¿ ìàðãààí ãàðàõàä ýõíýðèéí çºâ ÷ þì øèã áîëîîä Ë¿ìáýí ìóõàðä÷èõíà. Åð íü ãýð
á¿ëèéí àìüäðàëûã çîõèîíî ãýäýã á¿õýë á¿òýí íýãäýë óäèðäàõààñ õýö¿¿ þì øèã. Íýãäýë á¿õ
þìòàé áîëñîí áàéõàä ãàð õîîñîí øàõóó. ÃÝÂ× õºðºí㺠õîãøèë öóãëóóëíà, õîæèì õîéíî ÿàõ
áîë ãýæ àìèà áîäíî ãýäýã áîë Ë¿ìáýíãèéí çàí îãò áèø. ßàõàâ ò¿ìíèé äóíä ÿâàà õîéíî
áîëîõäîî ë íýã áîëíî ãýäýã óóæóó àìãàëàí õ¿í áèëýý. Ãàäíàõ áàéäàë ÷ òèéì. Ãîõèéñîí
òóðàíõàé áèåòýé óðò ÷àöòàé, ãîíçãîéâòîð öýâýð áîð öàðàéòàé. Í¿ä íü áàãàõàí óéòãàðòàé
õàðöòàé. Þì ÿðèõäàà ñóíæðóóëæ èõ öººõºí ¿ãýýð îëîí þì õýë÷èõíý. Íýã èõ õºãæèæ íààäàæ
ÿâàõã¿é áîëîâ÷ ç¿ãýýð ÷ ¿ã¿é øîã õîøèí þì õýë÷èõíý. Åð ÿðèàíû íü ºí㺠õºäººõ õ¿íèé
áàéäàëòàé. Èõ óõààðëàà èðñýí õ¿í ò¿¿íèé ÿðèàíààñ áîëîîä óóð íü äàðàãä÷èõíà. Õóâöàñ áîë
ãîëöóó õóó÷èâòàð þì ºìñºíº. Ãî¸ëûí õî¸ð õóâöàñ íü àëü õýäèé íü í¿äëýãäæýý. ßìàð íýã
÷óõàë õóðàë, áàÿð ýíýý òýðýý áîëîõîä «Ìàíàé äàðãà äýãæèí õàðûãàà ºìñ÷èõºæ, ºðãºí á¿ñòýé
ñààðëàà äóõäóóë÷èõñàí ãýõ çýðãýýð ÿðèëöàíà. Çàðèìäàà ÷ æààõàí ìóéõàðäóó çàíòàé, çºð¿¿ä.
Òèéì çàí íü õºäºë÷èõâºë ÿàæ ÷ áîëîõã¿é. Òèéì ¿åäýý ñ¿ðõèé õóäëàà èíýýíý. Õý-õý-õý ãýæ
èðýýä ÷àíãààð èíýýâýë çºð¿¿ä íü õºäºë÷èõñºí õýðýã. Äýýðõ ¿åä äýýëèéí íóäàðãà îãòëîõ,
íîõîé óñòãóóëàõ çýðãèéí èíýýäýìòýé àæèëä îðîëöîæ ÷ ÿâñàí óäààòàé. Òýð íü áóðóóòàæ.
äóóññàí áîëîâ÷ ñàíàñàíäàà áàñ ë õ¿ðñýí þì. Þó ãýâýë ýíý íýãäëèéíõýí õàäëàí òàðèàëàí
òýðýã òåõíèê õºäºëãºäºã àæèëä ìîíãîë äýýë ºìñºõºº áàéãààä óäæýý. X¿ì¿¿ñ ¿íäýñíèé
õóâöàñ àä ¿çëýý ãýæ ìóóëæ áàéñàí õýäýí æèëèéí ºìíº íýã çàëóó äýýëèéí õîðìîéãîîðîî
õàäóóðò îðîîöîëäîæ ¿õñýíýýñ õîéø ìýäñýí þì.

Ë¿ìáýí íýãäëèéíõýý òºâèéí ãîë ÷ºëººãººð èéø òèéø õàðæ íóðóó ¿¿ðýí ÿàðàëã¿é ÿâàâ.
Áàéøèíãóóäûã òîéðóóëæ áàðüñàí òîì õàøààíä õàãä ºâñ õàëèóð÷, öààø íààø ÿâàõäàà
õ¿ì¿¿ñèéí ãàðãàñàí çºðºã çàì çàññàí þì øèã çóðàéíà. ªíãºðñºí æèë çýðãýëäýý íýãäëèéí
äàðãà èðýýä «òàíàéõ ÷èíü ëàìûí ãýð øèã öýâýðõýí þìàà» ãýñýí. Àòààðõààä ë òýãæ õýëñýí
õýðýã áàéõ.

Áàðàã õîîñîí ãàçàð áàéãóóëñàí á¿õíýý ¿çýõýä ººðèéíõºº ãýðèéã ñàíàñíààðàà çàñàæ ÿíçàëñàí
õ¿í øèã ñýòãýë ºåã áàéäàã áèëýý. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä íýã ç¿éë ¿ðãýëæ áîäîãäîõ áîëîâ. «Òóí ÷
ÿàðóó ñàíäðóó áîãèíîõîí íàñòàé þì õèéæ áàéíà äàà. Ýíý á¿õýí ÷èíü çºâõºí áèäíèé áèø ¿ð
õ¿¿õäèéí ìààíü îðîí ãýð þìñàí. Åð íü õàà ÷ ãýñýí áààõàí õºðºí㺠øèäýæ áàéãààä íàñã¿é,
ò¿ðãýâ÷ þì õèéæ áàéíà. Ýíý ÷èíü ¿íýíäýý ¿ð õ¿¿õýääýý áèø àìèà áîäñîí þì áîëæ áàéíà.
Á¿ãäèéã ìºíõ þì õèé ãýæ ÿðèõàà áàéÿ. Ãýõäýý íààä çàõ íü àðàâ õîðèí æèëèéí ýäýëãýýòýé þì
õèéäýã áàéãàà äàà» ãýæ îäîî ÷ áîäîæ ÿâëàà. Öîìõîí öýâýðõýí þìàíä äóðòàé Ë¿ìáýí èõ
ìºðò뺺 áºãëºðñºí þìûã ¿çýõäýý äîòîð íü áà÷èìäàíà. Ýíý çàìáàðààã¿é õºãëºðñºí þì
¿ðýãäýõ íü àìàðõàí ãýäãèéã õ¿í á¿ðò îéëãóóëàõ ãýæ ìºí ÷ èõ ç¿äýðñýí áèëýý. Íýãäëèéí
öàõèëãààí ñòàíöûí ìîòîð÷èí öýâýð÷ áîëãîõ ãýæ áàñ íýã èíýýäýìòýé þì áîëñîí. Ñîëÿðêà
ãóäàìæààð öýëèéòýë óðñãààä òóí áîëæ ºãºõã¿é áîëîõîîð íü íýã ºäºð ñòàíöûí áàéøèíãèéí
õàíàí äýýð Ë¿ìáýí ººðºº ñîëÿðêààð íýã òîì ãàõàé çóð÷èõàæ áèëýý. Ìîòîð÷èí ò¿¿íèéã íü
¿çýýä õàð ýð÷ýýðýý ã¿éí èðæ íàìàéã äîðîìæèëæ áàéíà. Îäîîõîí õàëààä àëü! ãýæ õàíãèíàæýý.
×èíãýõýä Ë¿ìáýí íºãºº òàéâàí ÿíçààðàà õý-õý ãýæ «ä¿¿ ìèíü ÷è àãóóëàõààñ øîõîé àâààä
áàéøèíãèéíõàà õàíûã áóäàæ òýð ìóóõàé ãàõàéã áàëëà÷èõ. Òýãýýä ñîëÿðêà íýëèéòýë àñãàõàà
áîëü» ãýæýý.. Ìîòîð÷èí ÷ õýí ãàõàé çóðñíûã ãàäàðëàñàí áºãººä ò¿¿íýýñ õîéø ñîëÿðêèéí
òîðõûã õ¿ðòýë ãÿëàëçòàë àð÷äàã áîëñîí þì.

Ë¿ìáýíãèéí ººäººñ ¿ðæëèéí ñòàíöûí ãóðâàí ñû÷åâ ãàð÷ èðëýý. Õàâèðãà íü õýðçèéæ, ñ¿ð
ñ¿ëä íü óíòàðñàí òýð ãóðâàí àìüòàí äàéðàëäñàí á¿õíèéã ñýæèëæ õàÿõààð çàâäàí àéñóé.
Ë¿ìáýí òýäíèéã ìîä áàðüæ õººå ÿâòàë àøã¿é ìîðüòîé õ¿í òààðàëäñàíä «Ýäíèéã òóóæ,
¿ðæëèéí ñòàíöûí õàøààíä õààãàà÷» ãýâ. «Ìºí õàðèóöëàãàã¿é óëñ ø¿¿. Õýðýãòýé öàã íü
ºíãºð뺺 ãýñýí øèã èíãýæ õàÿõ ãýæ áàéõ óó! Çóí ÿìàð ñàéõàí àìüòàä ã¿éëäýæ áàéëàà. Îäîî
àðàã ÿñ ë ãýñýí ¿ã. Ãóðàâõàí àìüòíûã ñàéõàí òýæýýæ áàéæ áîëîëã¿é ÿàõ âý äààí÷ äýý» ãýæ
Ë¿ìáýí èõ ë ãóòðàí öààø ÿâëàà. Ïèíãýý òàâèàã¿é ãýð¿¿äèéí íýã íü Áîëü õºãøíèéõ áàéâ. Õ¿í
ãàðãààä ïèíãèé íü òàâèóëæ ºãºõ þì áàéíà ø¿¿ ãýæ áîäëîî» «Ãàíö õ¿¿ íü ãàäààäàä ñóðãóóëüä
ÿâñàí. Ìóíäàã õ¿¿ äýý. Áîëü ãóàé äàë ãàð÷ ÿâàà áèë¿¿. Äàõèàä òàâ çóðãààí æèë àìü ìýíä ÿâáàë
õ¿¿ãèéíõýý ºðãºìæèéã ¿çýõ íü áàéíà ø¿¿ äýý. ªíºð ºòãºí àéë áàéëàà. Ãàíö ñàéõàí îõèí íü
õ¿íèé ýõíýð áîëñîí æèëýý ¿õñýí. Õ¿¿ íü õî¸ð ãóðâàí æèëèéí äàðàà ìàøèíû îñëîîñ áàñ
¿õ÷èõñýí. Òýãýýä ãàíö áèå õºãøèí ¿ëäýýã¿é þó õººðõèé. Òýð èõ çîâëîíã ÿàæ äààíà äàà ãýìýýð
áàéñàí. Òýãýýä óëààí öóðàâòàé àéëààñ íÿëçðàé àìüòàí ºðãºæ àâàõààð íü ÿàæ ÷ òýðíèéãýý
ºñãºõ õ¿í áîëîõûã íü ¿çíý äýý ãýìýýð áàéñàí. Íàìàð õ¿¿ãýý Óëààíáààòàð äàãàæ î÷îîä
ãàäààäûí ñóðãóóëüä ¿äýæ ìîðäóóë÷èõààä èðýâ ø¿¿ äýý. Íýãäýë ìºí㺠ºãººä õóâöàñëààä ÷óõàì
ººðèéí õ¿¿ øèã ÿâóóëñàí. Îíö ñóðëàãàòàé ñàéõàí õ¿¿. Íàñàí äýýð ãàðñàí õîéíîî çîâæ
ºñãºñºí íü ýõèéí à÷èéã õàðèóëàõ ÷ õ¿¿. Òýãýõýä ìàíàé õî¸ðûí áàéæ áàéãààã. ßìàð àçã¿é àéëä
èéì õ¿¿õýä òºðäºã áàéíàà?» Íýã ìýäýõíýý ãóäàìæíû ãîëä ãóòëûí õîíøîîðîîð øîðîî ýòðýí
çîãñæýý. Ñóðãóóëèéí çàâñàðëàãààíû õîíõ äóóãàðàõàä õ¿¿õä¿¿ä ã¿éëäýí ãàðàâ. Åñºí íàñòàé
ïîäãîð áîð õ¿¿ íü äîâæîîí äýýðýýñ õîë ¿ñðýí õàâðûí íÿëõ õóðãà øèã òîíãî÷èí íààäàí
õàðàãäàíà. «ßàõ âý ìóó ÷ ãýñýí ýð õ¿í. Òîì áîëîîä çàì àëä÷èõã¿é áîë õ¿íèé äóíä ÿâàõäàà ë
ÿâíà. Îäîî íÿëõ àìüòàí ÿàõ âý, àíãè àõèàä èðýõýýð ñàéí ñóðàõ ÷ þì áèë¿¿» ãýæ ýöãèéí ¸ñîîð
õ¿¿ãýý ºìººðºí áîäëîî. Æààõàí ãóíèã îðæ èðæ áàéñíàà àëãà áîëëîî. Ãýðòýý íîõîé äàãóóëñàí
õýäýí àí÷èí ÿâæ õàðàãäàíà. Ñóóäëààð íü, ìîðü íîõîéíû íü ç¿ñýýð òýäíèéã ÿëãàí òàíüæ
«Áàëäàíãèéí áðèãàäûí õýä ÿâæ áàéíà. Äóòóó áàéãàà õýäýí áóãûã ã¿éöýýíý. Ãàõàéòàé èðâýë íü
íýãäëèéí ãóàíçàíä áóãûí ìàõûã, ãàõàéí ººõòýé õîëüæ áàéãààä ñàéõàí õóóðãà õèéëãýæ ¿çíýý
áàéç. Õ¿íèé õîäîîä àë÷èõ áîëóó» ÷ ãýæ áîäîâ. Äýëã¿¿ðèéí õàæóóãààð ãàð÷ ÿâòàë Áàëæèð
ãýäýã ºâãºí àäóó÷ ãàð÷ èðýýä èõ ë óóðòàé óóõèëàí «Äàðãàà íàä ¿¿íèéã öîõîîä àëü! Õîðøîî
äàðãà áàÿðò õàäãàëñàí þì ãýýä ºãºõã¿é áàéíà. Áè ÷ áàñ áàÿð õèéõ ãýæ áàéíà» ãýõýä ó÷èð
îéëãîæ ÿäàí ºðãºäëèéã óíøâàë «Õ¿¿ ýõíýð àâñàí òà íàéðàíä õýðýãëýõ àðâàí øèë àðõè îëãîíî
óó» ãýæ ìóðèé ñàðèé áè÷æýý. Ë¿ìáýí á¿ð ÷ õºãæèëòýé áîëæ «ªãºëã¿é ÿàõ âý. Õ¿¿ ýõíýð àâíà
ãýäýã ÷èíü Ẻí áàÿð áèç, ÷óõàì ãýýä «Õýðýãòýé àðõèéã íü îëãî» ãýæ öîõîâ. ªâãºí èõ õýðãýý
á¿òýýæ àäóó÷íû ìàéãà õºëºº ïàð ïàð ÷èð÷ øîð ìàíàðãàí õî¸ð ãàðàà áàñ òîõîéãîîð íü
äóãóéëäóóëàí õàÿæ îäîõîä «Õººðõèé Áàëæèð ãóàé ÷ õºëºº äààõàà áàéæ ÿâíà äàà. Ýð
çîðèãîîðîî ë ÿâàà õ¿í. Þó ãýæ ÿðüæ áàéëàà, õºãèéí þì. Àà òèéì, íºãºº àçàðãûí òóõàé ÿðèà
áèç äýý. ßìàð ÷ àçàðãà òàâüñàí îäîî õàìààã¿é áîëæ. Óðüä áè ò¿ìýí øèíæýýòýé áàéñàí ãýæ
ààøëààã¿é þó. Òýãýýä Ìîëîìûí áóóðàë àçàðãà áèä õî¸ð àäèë áîëæýý. Òýð ÿìàð

ñàéõàí àäóó áàéëàà. Îäîî ñ¿ðãèéí çàõàä ë íîéðìîãëîæ ÿâàõ áîëæ. Àðãàã¿é ìèíèé çàëóó
áàéõàä ñî¸îëîíäîî àíõíû íààäàì àâ÷ áàéñàí þì ÷èíü ãýæ èðýýä ¿¿. Áàëæèð ãóàéíõààð áîë
áàðàã ë õ¿íèé íàñ øèã óðò íàñòàé àäóó áàéõ íü. Õºãøèí àìüòíààð òîãëîîì õèéæ äýë ñ¿¿ëèéã
íü õÿðãààäàõñàí áàéíà áèëýý. Àçàðãà õºãøèðºõººðºº ã¿¿íä ãîëîãääîã ë þì áàéãàà áèç, õàðèí
òà íàð íàìàéã ãîëîõ áîëîîã¿é ãýýä çºí人 õàíãèíàñàí ø¿¿. Àäóóíû óäàì óãñàà ãýæ îäîî ÷ á¿ð
ÿðèõàà áàéñàí. Áèå òîìòîé õ¿÷òýé ÷ þì óó àëü õóðäàí ñàéõàí àãò çîðèóä ¿ðæ¿¿ëýýä íàéìàà
õèéâýë ÷ Ẻí àëò îëíî ë äîî. Íîäíèí ãàäààäàä ãàðãàõ àãòíààñ õýäýí ìÿíãàí àäóó ãîëîãäñîí
áàéñàí. Áàëæèð ãóàéí ààøèëäàã ÷ îðòîé äîî» ãýæ áîäîâ.
Ë¿ìáýí íýãäëèéíõýý äóíäóóð èíãýæ «åðºíõèé ýðãýëò» õèéãýýä îéðõ ãîëûí àéëóóäàä îðîõîîð
ìîðäîâ. Ìàøèíààð îéð ãàçàð äàâõèõûí îðîíä ìîðü óíààä þì áîäîí ãàëèãóóëæ ÿâàõ äóðòàé.
Åð ìîðèí äýýð þì áîäîõ ñàéõàí. Òèéí 纺ëºí îëîíöîãòîé ýìýýë äýýð áèåý ñóë îðõèîä
á¿¿âýéë¿¿ëýí õýýðèéí ñàëõèíä ÿâàõ øèã àÿòàé àìðàëò ¿ã¿é. Èíãýæ ãàëèãóóëàí ÿâàõààð íü
«ìàíàé Ë¿ìáýí äàðãà ÷ ºâãºí áîëæ ÿâíà äàà» ãýëöýíý. Äàâõèí øóóãèóëæ ÿâáàë íü èë¿¿ öîã
çîëáîîòîé õàðàãäàõñàí áèç. Ýõëýýä îðîõ äóðòàé àéëäàà îðëîî. Îðîõ äóðòàé àéë ãýæ áàéëã¿é
ÿàõ áèëýý. ×èõýý óíæóóëñàí õºãøèí õîòî÷ íîõîé ¿õðèéí õàøààíû äóëààí áóóö äýýð õýâòýæ
áàéñíàà ñººí㺠á¿ä¿¿í äóóãààð õºâ õóöàæ õýä õàðàéã÷àà áîëñíîî çàëõóó íü õ¿ðñýí áàéðòàé
áîëæ àìàà äîëîîí, äóëààí õýâòýð òèéøýý ãýëäðýâ. Ë¿ìáýí îäîî íîõîéä õàéðòàé. ßëàíãóÿà
ýíý àéëûí õºãøèí õàëòàð ÿðãèæ ÿíøèõã¿é ñàéí íîõîéí òîîíä îðíî. Ãýðèéí ýçýí àíä ÿâæýý.
Æèëä ¿íýã, ÷îíî, øèë¿¿ñ çýðãèéã õýäýí àðâààð íü àãíàäàã ñ¿ðõèé àí÷èí. Ãýðèéí ýçýãòýé
áàÿðûí öàðàéãààð óãòàâ. Ë¿ìáýí ýíý àéëä èõ òóñ áîëñîí áèëýý. Äàõèí íèéãýì÷ëýõ ¿åýð
íýãäëýýñ äàéæèí õîò îðîîä àìüäðàëàà çîõèîæ ÷àäàëã¿é áàðàã ë æîðëîí óõäàã äýýðýý õ¿ðýýä
áàéõàä íü íýãäýëäýý áóöààæ îðîí ãýð, àøèãòàé ñàéí ìàë ºã÷ ººä òàòñàí þì. Òóñ áîëñíû øàí
ãýæ ãîðüäîîã¿é áîëîâ÷ ¿íýíäýý ãýðèéí ýçýãòýéã ë õàéðëàæ ýðõ òóøààëàà àøèãëàñàí þì
áàéæýý. Òýð íóóöûã õî¸ðîîñ ººð õýí ÷ ìýäýõã¿é. Áèå áèåý ç¿ãýýð ñàéõàí õàðàõààñ áèø ñýæèã
÷ òºð¿¿ëýõã¿é áàéæ ñóðñàí õî¸ð. Ë¿ìáýí ºíºº ÷ ãýñýí èðýõ ºä𺺠îëæ èðæýý. Òýíäýýñ
ìîðäîæ ÿâàõàä äîòîð íü á¿¿ð ÷ óóæèð÷ýý. Ãîëûí àðàë, øóãóéãààð ÿâàõàä íàìðûí øàð íàðíû
¿åýð

þì øèã òààëàìæòàé àæýý. Íàâ÷ íü óíàñàí óëèàñàí øóãóéãààð ä¿¿ðýí ÿòàã øààçãàé öàãààí
àëàã äàëàâ÷àà ãÿëàëçóóëàí øààãèíà. Ýäíèéã çàðèì íü ìàíàé íýãäëèéí òºâèéí õýäýí ìîäîíä
î÷äîã þì áàéíà ø¿¿ ãýæ Ë¿ìáýí áîäîâ. Óëèàñíû ìº÷ðººc õàìãèéí ñ¿¿ëèéè ãàíö õî¸ðõîí
íàâ÷ õèéñýí óíàíà. «Äóëàìñ¿ðýí ¸ñòîé íýã ñàéõàí ìîíãîë õ¿¿õýí ø¿¿. Èë¿¿ äóòóó çàí
áàéõã¿é. ×àíàñàí öàé, õèéñýí õîîë íü õ¿ðòýë öààíàà íýã ë í¿íæèãòýé. ßðèõ õýëýõ íü ÷
óÿíãàòàé. Õ¿íèé ñàéõíûã èõ õîæóó îéëãîäîã áàéíà ø¿¿ åð. ¯õýæ õýâò, íàä øèã ë á¿ðýã ìóëãóó
õ¿íèé ÷àíàð òýð áèç. Ãýýä ÿàõ âý äýý, ºòºëñºí áîëîõîîñ ¿õñýí áèø» ãýæ ñýòãýëýý çàñëàà. Äóó
àÿëìààð ñàíàãäàõààð íü «Áàéç óó, þóãàà äóóëäàã þì áèëýý» ãýæ íýã õýñýã áîäîîä,

Ñóäãèéí íîãîî õººðõèé ñóãñðààä áàéíàà õº

Ñóðãèé íü äóóëààä õººðõèé ºðºâ人ä áàéíà õº

ãýæ ýâ õàâã¿éõýí äóóëàâ. Åð íü òýãýýä ìýääýã äóó ãýâýë áàðàã ë ýíý áèëýý. Èõ ë ñýòãýë
õºäºëñºí öàãòàà äóóëíà. Øóãóé äóíäóóð õýäýí áÿðóó ø¿äëýí õàãä ºâñ çóëãààæ ÿâàà õàðàãäàíà.
«Ýíý ÷èíü íºãºº Äîíðîâûí õýä áàéíà ø¿¿ äýý. Øóãóéãààð íýã òàðàà÷èõààä äàæã¿é õýâòýæ
áàéãàà áèç. Îäîîíîîñ àð÷ëàõã¿é áîë ýíý õýäèéãýý íîäíèíãèéíõ øèã õàãàñàëæ îðõèõ âèé. Åð
ÿàñàí ä¿¿ð÷èõñýí çàëõóó õ¿í áàéäàã áàéíàà» ãýæ äîòðîî çýìëýñýýð òýð Äîíðîâûíä èðýâ,
Òýäíèéõ ãîëûí àðàë äýýð õî¸ð ãýðýýðýý áàéíà. Õàøàà ñàðàâ÷ ìóó àòàë ãýð ãýäýã óëààí õàëçòàé
ºð㺺 ë ãýñýí ¿ã. Óÿàí äýýð íü õýäýí ìîðü áàéíà. Õýäýí á¿ä¿¿í íîõîä õàðàéæ èðýýä
ìîðèíîîñ íü àðàé ë õóó òàò÷èõñàíã¿é. Íîõîéí äóóíààð ãýðýýñ Äîíðîâûí ýõíýð áóëòàñõèéí
ãàðààä áóöàæ îðîâ. «Ýíý õýä ëàâ ìóðèéòàé äààëóó òîãëîæ áàéãàà. Îðîõîä íýã èõ ãýìã¿é
öàðàéëñàí óëñ áàéõ âèé» ãýæ áîäñîîð ãýðò îðîõîä íýýðýý õýäýí çàëóó «Çà ÿâúÿà» «Çà ìîðäú¸
äîî» ãýöãýýí ãàð÷ ÿâàâ. Ãýðýýð ä¿¿ðýí àðõèíû ¿íýð õàíõëàõ áºãººä õóðãàí äîòîðòîé òîðãîí
äýýë ñóãàëäàðãàëæ õîéìîðòîî íàëàéñàí Äîíðîâ ÷ õºë÷¿¿ õàðàãäàíà. Ãýðèéí äîòîð öàãààí îð,
ýðýýí àâäàð, ãóðâàí òàëòàé òîëü, õèâñ, òîðãîí õºøèã öºì áèé. Ë¿ìáýí öàé îî÷èæ íýã õýñýã
äóóã¿é ñóóñíàà «Äîíðîâîî! ×èíèé õýä ÷èíü óðä øóãóéãààð ë íýã òàð÷èõñàí ÿâíà» ãýõýä
Äîíðîâ òîîìñîðã¿é øèëáýëçýí «ßâæ ë áàéã äàà. ßìàð ÷îíî íîõîé áàéõ áèø.» ãýâ. «×è åð íü
èíãýõýä íèéãìèéí ìàë õàðàõ õ¿ñýëòýé õ¿í ¿¿, ¿ã¿é õ¿í ¿¿?» ãýõýä «Áóöààæ àâàõã¿é þó» ãýæ
øóëóóõàí õýëëýý. Ë¿ìáýí õý-õý ãýæ èíýýãýýä, àÿãàòàé öàéãàà òàâüæ «Çà; õº ÷è òýãâýë ýíý
õýäèéãýý ìàðãààø Ñîíîìûí áðèãàäàä àâàà÷èæ ºã÷èõººä õî¸ð õîíîãèéí äîòîð íýãäëèéí òºâä
áóóæ ñóðãóóëèéí ãàë÷ õèéíýý» ãýýä ãàð÷ ÿâàõäàà Äîíðîâ ìàðãààø ë áè ìàëàà õàðúÿ! ãýæ
î÷èõûã ìýäýæ áàéëàà. Áàÿð õººðòýé ÿâñàí ñýòãýë íü äàõèàä ë áóõèìä÷èõàâ. «Çîëèãèéã
õººãººä ÿâóóë÷èõàæ áîëäîãñîí áîë. Äààí÷ õ¿í áàéõã¿é õýö¿¿ þì. Õýð¿¿ëòýé óðóóëòàé ÷
ãýñýí õýäýí áÿðóó õàðæ áàéíà. Äîíðîâ ìýòèéí íýãäëèéí õàÿàíä òàðãàëñàí þìíóóä ¿íý
òóíüòàé áîëæ áàéãààã õýëýõ ¿¿» ãýæ ýëäâèéã áîäîí áóöàæ ÿâàõàä íýãýíò îðîé áîëñîí áàéëàà.
Ìàðãààø áàñ ë íýã èéì ºäºð ýõëýâ. Òýð ºäºð áàÿðëóóëàõ ãîìäîîõ ÿìàð áîëîâ÷ çààâàë øèíý
þì àâ÷èðíà. Ýçýí õ¿í «þó áîëîâ÷ òýð øèíý ç¿éëèéã îëæ õàðàõ ¸ñòîé. Òýãâýë àìüäðàë
óðàãøëàíà.
Ҫ̪Р×ÓËÓÓ ÕΨÐ
I

Òºìºð ç¿¿äëýõ áîëèõ õî¸ðûí õîîðîíä íýã õýñýã õºð⺺æ õýâòëýý. Õýò ÿäðàõààðàà èéíõ¿¿
íîéð ìóóäàæ ç¿¿äëýõ áîëèõ õî¸ðûí õîîðîíä øºíèéã ºíãºð¿¿ëäýã áîëñîîð óäæýý. Ãýâ÷ ÿäàð÷
ç¿äýðñíýý õ¿ì¿¿ñò ìýäýãäýõã¿éãýýð áàðàõã¿é ÿìàð ÷ áýðõøýýë òóëãàðëàà ãýñýí áèå óõààíàà
õàòàìæëàí äàâàõ ãýæ òýìöñýýð õ¿í õàðàõàä íààä çàõ íü çàëóó ñàéõàí õýâýýðýý ÿâíà. Õî¸ðõîí
æèëèéí ºìíºõ òýð ãàéòàé íàìàð õàéðò õ¿í íü ýíý èõ õºâ÷èéí öàðìàíààñ õàëüæ îäñîíîîñ
õîéø ñàíàà ñýòãýë äýí äóí ÿâàõ ºäºð áèøã¿é ë òîõèîëäñîí.

Ãýâ÷ á¿ñã¿é õ¿í õèéæ áîëäîãã¿é ãýñýí ýíý õ¿íä õ¿÷èð àæëûã ýðýãòýé÷¿¿äýýñ äóòóóã¿é õèéæ
«Òºìºð áîë ¸ñòîé íýðýíäýý òààðñàí òºìºð øèã õ¿¿õýí» ãýæ õýë¿¿ëæ ÿâàõ ë æàðãàë áîëæ.
Îäîî ìºí òýð ¸ñîîðîî óóë õºâ÷èéí ã¿íä, ÌÀÇ-ûíõàà êàáèíû ñóóäëûí àðûí ä¿¿æèí îðîí
äýýð ç¿¿äëýõ áîëèõ õî¸ðûí õîîðîíä õºð⺺æ õýâòýíý. ª÷èãäºð Äóãàð, Áààñàí, Áàòñóóðü
äºðâ¿¿ë Ìîãîéòûí äàâàà ººä øºíº áîëòîë ìàöààä ãàð÷ ÷àäñàíã¿é. Íîéòîí öàñ ëàâñàí îðæ
ýíõýë äîíõîë, ëàã øàâàð èõòýé ìîäíû çàì íýâòðýõ¿éåý áýðõ áîëñîí ó÷èð ìàíü õýä ÌÀÇ-óóäàà
Ẻð Ẻðººð íü øàõàæ òàâèàä óíòàõààð õýâòýöãýýñýí þì. Óíòàõûí ºìíº Òºìºðèéí òýðãýíä
äºðâ¿¿ë øàõöàëäàí ñóóæ àâ÷ ÿâñàí þìíààñàà èäýöãýýí, ÿìàð ÷ íºõöºëä òóõ àëäàõ äóðã¿é
Áàòñóóðèéí ãàðãàñàí íýã ëîíõ àðõèéã õóâààæ çóóð òàëèéãàà÷ íºõðèéíõ íü òóõàé äóðñàí
ÿðüñíààñ áîëîîä Òºìºð øºíºæèí óíòàæ ÷àäàõã¿éãýý ìýäñýí þì. Òýð ¸ñîîð áîëëîî.
ͺõðèéíõºº òóõàé äóðñàõ òóñàì ë ÿàæ ÷ áîëîõã¿é Ẻí õàðóóñàë ç¿ðõèéã øèìøð¿¿ëýí
çîâîîíî. Øàõàæ òàâüñàí òýðãýí¿¿äýä õóðõèðàëäàã÷ çàëóóñ áàñ ìîäíû íýã áðèãàäûíõàí
áºãººä õýñãèéí àõëàã÷ áîëîõ Òºìºðèéí çàõèðãààíä îðñíîî õîðã¿é èíýýä íààäàì áîëãîõîîñ
áóñ õàðèí ÷ ýð óëñ áàéæ ýìýãòýé õ¿íèé óðüäààñ óðâàëçàõ ìóóõàé ãýñýíäýý ÷ þì óó èõ ë
äóóëãàâàðòàéãààð ãàðûí äîð ÿâöãààíà. Òàëèéãàà÷ íºõºð íü áóñäûí õîéíî îðîõã¿é ãýæ ¿õýí
ç¿òãýäýã áàéñíûã ãýðýýñëýë áîëãîæ ººðèéí ÷ áóñäûã ÷ õàéðã¿é øàõàæ, ÿâàõ íü çºâ,
àìüäðàëûí óòãà ó÷èð åðººñ òèéì ãýæ áîäíî. Àìüäðàë áîë ººðèéíõ íü õóâüä íýã õàãàñ íü
õàðóóñàë äóðòãàë, íºãºº õàãàñ íü ýöýñ òºãñãºëã¿é àæëûí ºäð¿¿ä áîëîí ä¿ðñëýãäýíý. ªºðò íü
íîîãäñîí õóâü çàÿà ýíý ë þì.

Öàñ àíèð ÷èìýýã¿é îðäîã ãýñýí ÷èíü òèéì áèø àæýý. Ìàëãàéëàí îðîõ öàñíû òîì òîì øèðõýã
ìàøèíû õàìàð, á¿õýýã äýýð ñýâ ñýâõèéí áóóãààä ã¿éöýä õºðæ àìæààã¿é ìîòîðûí àìüñãàëä
õàéëàí ãóëñàæ õàãä ºâñºí äýýð ñàð ñàðõèéí óíàíà. Íàâ÷ øèëì¿¿ñýý ã¿éöýä ãºâººã¿é ìîä,
ãèø¿¿ ìº÷èð äýýð íîéòîí öàñ äàãàí äàãàñààð äààãäàõàà áîëèîä òèéíõ¿¿ à÷àà íü õýò
õ¿íäýðñýí òóðü ìóóòàé ìº÷èð ýíä òýíä ÷àä ïàä õèéí õóãà ¿ñýð÷ ã¿í èõ õºâ÷ òàéãûã öî÷îîíî.
Æààõàí þì áàëãààä áºõ ãýã÷ íü óíòñàí ãóðâàí çàëóó æîëîî÷ õóðõèð÷, õýí íýã íü ç¿¿äýíäýý
äýìèé áàëàé þì ¿ãëýí ãèíøèãíýõèéí õàæóóãààð îéí ã¿íýýñ ÿìàð íýã àìüòàí ãýòýæ ìÿðààñààð
èðýýä ìàøèíûõ íü õààëãàíû öààíà óóõèëæ ÷ áàéõ øèã. Ñîëÿðêèéí ¿íýð õàíõàëñàí ýíý òîì
õàð ìàøèíóóäàä äºõºæ èðýõ çîðèãòîé àðààòàí àìüòàí áàéõã¿é íü ìýäýýæ ãýâ÷ íºõðººñºº
õîéø àðàé õýòýðõèé ñîðãîã öî÷èìòãîé áîëñíîîñ òýð áèç. Òºìºð òèéíõ¿¿ ç¿¿äëýõ áîëèõ
õî¸ðûí õîîðîíä íýã õýñýã õºð⺺æ íîéð á¿ðìºñºí õóëæèæ îé òàéãûí øºíèéí ÷èìýýã
÷àãíààðõàí áîäîë áîëæ õýâòëýý.

«Ýíý ãóðàâ áóó òàâüñàí ÷ ñýðýõã¿éãýýð õóðõèð÷ áàéíà äàà. Áè ýäýíòýé ó÷èðã¿é äàññàí ìºðòºº
ÿàãààä ÷ þì ýð óëñ ãýæ åð人 ñîíèðõîõã¿é þì. Äàíäàà ë ×óëóóí! äóðñàæ ÿðüäàã áîëîîä òýð
áèç. Ãýòýë ýä íàð íàìàéã õààÿàõàí îðîëäîõ ñàíààòàé áàéäàã. Äóãàð áîë ýõíýðýýñýý ººð
àìüòíûã õàðàõ ñºãººã¿é àìüòàí. Áàòñóóðü íàñààð ×óëóóíààñ ä¿¿ ãýõýä àðàé õýòýðõèé õýðñ¿¿,
àëõàì á¿ðýý õýìæèæ òîîöñîí õ¿í äýý. Áààñàí äýìèé øàëèã çàíòàé. Æààõàí àì õàëàìöàõààðàà
ë Òºìºðºº ìèíü óõààíòàé ìºðòºº õººðõºí õ¿¿õýí ãýýä õîøóó öîðâîéëãîíî ø¿¿. Õººðõºí
õ¿¿õí¿¿ä òýíýã áàéäàã ãýæ áîääîã íü òýð. ×óëóóí ìèíü ýäýíòýé ç¿éðëýøã¿é ýð áàéæ äýý.
Õàéð ãýäýã õ¿íèéã ººã¿é ñàéõàí þì øèã õàðàãäóóëäàã ÷ áèç. ¨ñòîé ººã¿é ñàéõàí õ¿íýý
àëäñàí. Äàõèàä íàäòàé òèéì õ¿í òààðàõã¿é. Òýãýõýýð ÿàõ âý? Íàñààðàà ãàíöààðàà ÿâàëòàé
áèø. Õîðèí õýäõýí íàñàíäàà áýëýâñðýõèéí çîâëîíã ¿çíý ãýæ ìýäñýí åðººñ õýíä ÷ öàðàé
ºãºõã¿é áàéñàí. Ãýòýë òýð íàìàð ×óëóóí íàìàéã ýíý èõ óóë õºâ÷ ð¿¿ àâ÷ ÿâàõ òàâèëàíòàé
áàéñàí þì øèã, õýðâýý àìüäðàëä ìèíü òýð ÿâäàë òîõèîëäîõã¿é áîë á¿ñã¿é õ¿í áîëæ òºðñíèé
ó÷èð óòãà ÷ áàéõã¿é øèã áîäîæ ÿâæýý. Õóâü çàÿà ãýäýã ë òýð áèç. Ãýòýë õóâü çàÿàãààð îëäñîí
æàðãàë ìèíü ãóðàâõàí æèëèéí õóãàöààòàé áàéæ. Õîðèí õýäõýí íàñàíä ìèíü áýëýâñðýõèéí
çîâëîíã àìñóóëàõ ãýæ òýð ãóðàâõàí æèë íàäàä îëäñîí. Ãóðàâõàí æèë ø¿¿ äààí÷. ×óëóóí ìèíü
õîâîð õ¿í áàéæ ýãýýä ãàíö áè áèø òàíèë íàéç íàð íü öºì äóðñàæ õàðàìñàæ ÿâíà. Ãàíö áè
ò¿¿íèéã àëäñàí áèø, íºõºä íü áàñ àëäñàí. Ãýõäýý ãîë çîâëîíòîé, áàñ ãîë ãýìòýí íü ãàíöõàí
áè ººðºº. Õýðâýý áè ò¿¿íèéãýý àæèëä õýò óëàéðàõààñ æààõàí ÷ ãýñýí õîéø òàòàæ ÿâñàí áîë
àþóë îñîë çàéëàõ áàéñàí áèç. Áèä õî¸ð àìüäðàëä õýò øóíàã áàéæ. Àéëûí çýðýãòýé àéë áîëú¸,
îëíû äóíä íýðòýé í¿¿ðòýé ÿâúÿ ãýýä þó íü áóðóó áàéõ âý. Ãýñýí ÷ ìèíèé øóíàã áàñ õýòýðñýí.
Õýíýýñ ÷ äóòóóã¿é ººäòýé ºíãºòýé àéë áîëîõ ãýæ ¸ñòîé áèå õàéðã¿é ÿâñàí. Õ¿í
õºäºëìºðèéíõºº õèøèã áóÿíãààð ë àæ òºðä㺺ñ õîéø áèä þóãààðàà ÷ áóñäûí äîð îðîõã¿é
ãýäýã ¿çëýýðýý áèä õî¸ð ÿã íèéëñýí. Òýãýýä Ë õ¿íýýñ èë¿¿ èõ öàëèí ìºí㺠àâàõ ¸ñòîé,
óðàëäààíä çààâàë ò¿ð¿¿ëýõ ¸ñòîé... ×óëóóíûõàà òýð çàíã áè äýâýðãýýä ë áàéñàí. Ýíý ìèíèé
áóðóó áàéæ óó? Ñóðàã÷ îþóòàí áàéõäàà ¿äýøëýãò ºìñºõ ãî¸ëûí õóâöàñã¿éäýý ãóòàð÷ ÿâààã¿é
áè ýä þìàíä øóíàñàí õýðýã ¿¿? ¯ã¿é ø¿¿ äýý. Õýðâýý åðèéí íýã øóíàëò ýì áàéñàí ÁÎË
æèðèéí íýã æîëîî÷ áèø äýýã¿¿ð õ¿íèéã îëîîä ñóó÷èõàæ ÷àäàõ ë áàéñàí. Íàìàéã îðîëääîã
ýð÷¿¿ä ìóíäñàí áèø. Ãýòýë áèä õî¸ðûí õàéð äýíäýýä àìüäðàëä òèéì øóíàã õîìõîé áîëñîí
õýðýã ¿¿? Ñàéí ñàéõàí àìüäðàõ õ¿ñëýíãýýñ ººð þó áàéëàà. Õàðèí ìèíèé óõààí äóòñàí áàéæ
áîëíî. Õàéð äóòààã¿é óõààí äóòñàí áàéæ áîëíî. Æèøýý íü ýíý Áààñàí õººðõºí ìºðòºº
óõààíòàé õ¿¿õýí ãýæ íàäàä íààëäààä áàéäàã íü õ¿ì¿¿ñ íàìàéã äàëäóóð ìóó õýëäãýýñ ãàðñàí
¸æ ¿ã ÷ þì óó, õýí ìýäëýý. Òîñòîé æîëîî÷èéí áèø ñàéäûí àâãàé øèã ÿâàõ ñàíààòàé ãýæ
õ¿¿õí¿¿ä õýëäýã áàéñàí. Òýõýä íü ×óëóóí á¿ð ÷ øàð íü õºäºëæ òýãâýë áè ÷àìàéã á¿ð õààíû
õàòàí øèã ãî¸îä òàâü÷èõíà ãýäýã ñýí. Ò¿¿íä íü áè áàÿðëàõààñ ººð ÿàõ ¸ñòîé áàéæ âý? Ǻâõºí
íàìàéã ãî¸æ ãîîäîõ èõ ìºíãºíèé òºëºº ÿâæ áàéíà ãýæ õýí ìààíü ÷ áîäîîã¿é. Çàðèìäàà ÿäàð÷
ç¿äýðëýý ÷ ãýñýí õèéõ ¸ñòîé àæëàà õèéãýýä àâàõ ¸ñòîé öàëèíãàà àâ÷ áàéíà ãýæ ë áîääîã
áàéñàí. Ãýñýí ÷ ìèíèé óõààí áàñ äóòñàí. Òýð ãàéòàé ºäºð ×óëóóíûã ÿâóóëàõã¿é áàéæ ÷àäàõ
áàéñíàà òýãýýã¿é. Ãóðâàí õîíîã òóæ íîéðã¿é ÿâñàí õ¿íèéã àþóë îñîëä îð÷èõîæ ìýäíý ãýæ áè
äààí÷ ç¿¿äëýýã¿é. Äàõèàä õî¸ðõîí ðåéñ õèéâýë ñàðûí ýöñèéí «ïîîõóó» óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëæ
¿éëäâýðèéí äàðãûí àìëàñàí ìÿíãàí òºãðºã àâíà ãýõýýñ áè ÷ ãýñýí àäèëõàí ààçãàé õºä뺺ä
áàéñàí. Ïîîõóóíä ÿìàð àíõ óäàà ÿâñàí áèø. Áàðòàà áàãàòàé ãàçàð òýðãýý íàäàä ºãäºã áîëñîíä
íü õ¿¿õýä øèã áàÿðëàäàã áîëîîä òýð ºäºð àâ÷ ÿâíà ãýõýýð íü áàÿðëààä ë ÿâñàí. ×óëóóíûõàà
ºíãºðºõèéã í¿äýýð ¿çýõ ¿éëòýé áîëîîä òýð áèç. Õîðèí õýäõýí íàñàíäàà òýð ñàéõàí õ¿íýý
àëäàæ áýëýâñðýõ áè ÿìàð àçã¿é àìüòàí áàéæ âý! ×óëóóí ìèíü àìüä ÿâñàí ÷ áîëîîñîé. Òýãâýë
áè þó ãýæ ýíý èõ óóë õºâ÷èéí õÿðä ãàíöààðàà äàãæèæ õýâòýõ áèëýý. Áè ãàíöààðäààä ë äàãæèæ
÷è÷èð÷ áàéíà. Ò¿¿íýýñ áèø ãàäàà 纺ëºí öàñ îðæ äóëààí áàéíà. Áè ãàíöààðàà...
-- ×è ãàíöààðàà áèø ýý. Òºìºðºº ìèíü ÷è ãàíöààðàà áèø ø¿¿ äýý! Ýíý ¿ãèéã õýí íýã õ¿í
øèâíýõ øèã áîëîâ.

Òýãýõäýý õààíààñ õýí òýãæ øèâíýõ íü ìýäýãäýõã¿é ìºðòºº ÿã ÷èõýí äýýð íü þì øèã òîäõîí
ñîíñîãäîâ. Íàìðûí ýíý äóëààí öàñíààð áàéòóãàé ºâëèéí òàñõèéì õ¿éòýíä äààðàìã¿é äóëààí
õýâòýæ áàéõ ìºðòºº ÿàãàà ÷ þì ÷èõ¿¿äýñ õ¿ð÷ áàéñíàà ýíý õèé øèâíýýã ñîíñîîä õàìàã áèå íü
àðçàñõèéí, äàë íóðóó, ìýýìíèé íü õîîðîíäóóð õ¿éòýí õºëñ äààâàðëàõ øèã. Òýðýãíèéõ íü
øèëíèé öààíà ÿìàð íýã àìüòàí þì óó, õ¿í áàéõ øèã ñàíàãäàâ. ×óëóóí ìèíü ¿õýýã¿é îäîî
áîëòîë óóë õàäààð òººð÷ òýíýæ ÿâààä èð÷èõñýí þì áèø áàéãàà äàà» ãýæ ñîëèîòîé þì áîäñîí
÷ ò¿¿íäýý àâòàãäàí àéí öî÷èõûí ýðõýýð ç¿ðõ íü áóëãèëàí, ÷àìàðõàéíû íü ñóäàñ õàíãèíòàë
ëóãøèâ. Òýãòýë ÷ ìîäíû ãèø¿¿ ìº÷èð öàñàà äààëã¿é õààÿà òàñõèéí õóãàð÷, òýðýãíèéõ íü
ðàäèàòîðûí óñ õîðæèãíîõîîñ ººð àíèðã¿é áàéñàí îé òàéãà òýð ÷èãýýðýý óóõèëàí øèâãýíýæ,
òýðýãíèé íü øèëýíä òóëæ èðñýí ÿìàð íýã àìüòàí þì óó õ¿í ñàíàà àëäàæ, õýë àìàà øèëýìäýæ
äîëîîæ ãàðàõ íü òýð,

-- ×óëóóí ìèíü áè ÿàíàà!

Ýíý ¿ãèéã õýëýõäýý àì íýýæ õýëñýí àëü äîòðîî õýëñýí ÿàñíûãàà ìýäñýíã¿é.

-- ×è îäîî æàðãàæ ÿâíàà. ×è ãàíöààðàà áèø. Îäîî ÷ ãýñýí ãóðâàí ñàéí õàð õ¿¿ ÷àìàéã ñàõèàä
õýâòýæ áàéíà. Ýä íàð ÷àìä ñàéí. Õ¿ì¿¿ñ ÷àìä ñàéí. ªºð þó õýðýãòýé þì áý? Íàìàéãàà
ìàðòàæ ÷àäàõã¿é ÷ ãçñýí ÷è áàÿðëàæ æàðãàæ ÿâàõ ¸ñòîé. Áèä õî¸ðûí äóíäààñ òºðñºí ¿ð, ÿñ
ìàõíû ìèíü òàñàðõàé áàéíà, òèéì áîëîõîîð ÷è ÿàæ ãàíöààðäàõ áèëýý! ×àìàéã îäîî õýí ÷
õààæ áîîõã¿é. ×è ñàéõàí õýâýýðýý. ×è õýçýý ÷ ñàéõàí õýâýýðýý õ¿ìñ¿¿ñèéí ñýòãýëèéã áóëààæ
ÿâíà! Èéíõ¿¿ õýí íýãíèé äîãäëîí øèâíýõ ¿ãñ ººðèéíõ íü ÷ þì øèã, áóñäûíõ ÷ þì øèã.
Ç¿¿äýëæ áàéíà óó ãýòýë ñýð¿¿í áàéõ øèã. Õýðâýý óíòàæ áàéñàí áîë ìýýìíèé íü õîîðîíäóóð
óðñàõ õ¿éòýí õºëñèéã ìýäðýõã¿é ñýí. ×óëóóí ìýýìèéã ìèíü îõèí õ¿¿õäèéíõ øèã ãýäýãñýí ãýæ
ýíý õîîðîíä áàñ áîäîâ. Ãýòýë øèëíèé öààíà ¿íýõýýð ÿìàð íýã õ¿í áàéõ áºãººä èéíõ¿¿
ç¿¿äëýõ áîëèõûí õîîðîíä õýâòýõýä íü ãýòñýýð õ¿ð÷ èðñýí áîëîëòîé. Òýð õ¿í ×óëóóí áàéæ
òààðàõã¿é íü ìýäýýæ ãýâ÷...

-- ×è òýãýýä õýí þì áý? ×è ç¿ãýýð ìèíèé ñýòãýëèéã ¿éì¿¿ëýõ ãýæ èðñýí áîë çàéëààä ºãºº÷!

-- Ñýòãýë ¿éìðýõã¿é áàéæ ÷è ÷àäàõã¿é ë äýý. ×óëóóíûã ìàðòààã¿é öàãò ÿàñàí ÷ ÷àäàõã¿é!
Ãýõäýý ÷è ò¿¿íèéã ìàðòàõ õýðýãã¿é. Íàñàí òóðø ò¿¿íèéãýý ñàíàæ ÿâàõàä ÷àìä ñààä áîëîõã¿é.
×àìàéã óõààíòàé ìºðòºº ñàéõàí õ¿¿õýí ãýæ ¿íýí õýëæ áàéãàà þì ø¿¿. ×àìä àòàà ñàíàæ ìóó
õýëýõ õ¿í îäîî áàéõã¿é. ×àìä áàñ áóðóó áàéõã¿é. Õóìñûí ÷èíýýõýí ÷ áóðóó áàéõã¿é ø¿¿.
Õ¿ì¿¿ñ ÷èíèé õ¿ñëèéã áîîæ ÷àäàëã¿é ýíý õ¿íä õàð ìàøèíû æîëîî÷ áîëãîñîí. ßàìàíä
õ¿ðòýë ÿðèà ìàðãààí áîëæ áàéæ òèéì øèéä ãàðãàñàí ø¿¿ äýý. Òýãýýä ÷è õàìò îëíûõîî õàéð
õ¿íäýòãýëèéã òàòàæ ÿâíà. ×àìä õàéðòàé õ¿í îëîí. Òýãýõýýð ÷è ãàíöààðäàõã¿é. ×è îäîî çàëóó
ñàéõàí õýâýýðýý ÿâíà. ×àìàéã õàðæ øîõîîðõäîã õ¿ì¿¿ñ îëîí áàéíà. ×è íýð öóóä ãàðàõ ãýæ
ìýòãýõ õýðýãã¿é. Õîë îéðûí îëîí õ¿í ÷àìàéã òàíèõ áîëñîí. Õàéðò õàíèéíõàà äóðñãàëûã
áîäîæ çàëóó ñàéõàí á¿ñã¿é ìîäíû ìàøèíû æîëîî÷ áîëñíûã õ¿ì¿¿ñ áààòàðëàã ÿâäàë øèã
ñàíàäàã. ×è òýãýõýýð ãàíöààðàà õ¿í áèø. Ãàíöõàí ÷è ýð íºõºðã¿é ãóíäàæ ãàíäàñíààñ áîëîîä
÷è÷èð÷ äàãæèæ õýâòýíý. Ýðèéí õ¿ñëýí áîëäîãã¿é ãýæ ×È õýë ë äýý...
-- ¯ã¿é, ¿ã¿é. ×óëóóíòàé ìèíü ýãíýõ ýð õ¿í äàõèàä íàäàä òààðàëäàõã¿é! Ýíý ¿ãèéã õýí õýëýâ
ýý? Áè ººðºº ººðòºº èíãýæ õýëëýý ãýæ ¿¿? ¯ã¿é, ¿ã¿é, Ýëäýâ äîëîîí þì áîäîëã¿é óíòàõ ë
þìñàí. غíèéí óðòûã ÿàæ áàðíà äàà?...

-- Òºìºðºº áè ýíä áàéíà! ãýæ õýí íýãýí õ¿í áàñ ë ÷èõýí äýýð íü øèâíýõ øèã áîëîâ. Òºìºð
òèéíõ¿¿ ç¿¿äëýõ áîëèõûí õîîðîíä õàãàñ äóòóó óíòàæ áàéñíàà öî÷èí ñýðëýý. Òýðýãíèéõ íü
áóðóó òàëûí õààëãà àÿàðõàí îíãîéæ õýí íýã õ¿í óóõèëñààð îðîîä èðëýý. Òºìºð õàøãèðàõ ãýýä
äóó ãàð÷ ÷àäñàíã¿é, õîîëîéãîî õÿõàòíóóëàí ãèíøèâ. Îðæ èðñýí õ¿í õààëãûã ñýì õààæ ñóóäàë
äýýã¿¿ð ìºëõºõ øèã áîëîîä

-- Òºìºðºº á¿¿ àé! Áè áàéíà. Áààñàí áàéíà! ãýâ. Òºìºð ñàÿ ó÷ðûã ìýäýí,

-- Õ¿íèéã èíãýæ àéëãàäàã ÿìàð ìóóõàé àìüòàí áý! ãýýä óéë÷èõàâ. Áààñàí ãàðûã íü òýìòýð÷ òàñ
àòãààä

-- Òºìºðºº áè òýñýõã¿é íü. ×è íàìàéã ºðºâäºæ ¿ç. Áè óíòàæ ÷ ÷àäàõàà áàéëàà ãýæ Áààñàí
áà÷èìäàí øèâãýíýâ. Òºìºð àéñàíäàà óëàì á¿ð äàãæèí ÷è÷èð÷

-- ×è õîëäîîä ºãºº÷! ×è íàìàéã èíãýòýë àéëãàæ ÿàõ ãýý âý! ãýæ òóéëã¿é ãîìäîí ºã¿¿ëýõýä
öààäàõ íü ÿàõ ó÷ðàà îëîõã¿é ìàøèíû óóæèì ñóóäàë äýýð ÷èìýýã¿é íóãäàéí ñóóëàà.

II

×óëóóí ÌÀÇ-ûíõàà êàáèíû õàæóóãèéí òîëèíä Òºìºðèéí áîäîë áîëñîí öàðàéã õàðààä
«ñàéõàí ÷ í¿äòýé õ¿¿õýí þì ø¿¿ äýý» ãýæ áîäîí, ø¿¿ðñ àëäàâ. Òºìºðèéí áîäîë áîëñîí ýíý
í¿äíýýñ ë õàìàã õýðýã ¿¿äñýí. Òýð íàìàð àíõ Òºìºðèéã õ¿÷ýýð óóëàíä àâ÷ ÿâàõäàà ìýëòýëçýæ
òîðìîéñîí õàð í¿äèéã íü êàáèíûõàà õàæóóãèéí ýíý òîëèíä õàðààä «Ýíý ñàéõàí í¿äèéã íü
íàñààðàà õàðæ ÿâäàã áîë áè àçòàé ýð áîëíîî äîî» ãýæ áîäñîí ñîí. Íàñíû ìèíü õàíü ãýýä
áîäîõîä òýð ñàéõàí í¿äíýýñ íü óéäàõ ãýõ þì óó, ýíý ÷èíü ãàíöõàí íàìàéã ë õàðæ ÿâàõ í¿ä
ø¿¿ äýý» ãýæ áàðäàìíàõ ñýòãýë òºðæ áîëîõ áàéñàí ãýâ÷ òýãñýíã¿é. Òºìºðèéí òýð åð áóñûí
ñàéõàí í¿äýíä ýýëæëýõ áàÿð õººð óéòãàð ãóíèã, áîäîë ñàíààøðàë, ýðõëýë ÿíàãëàëûí ãýðýë
íàñàí òóðøèä ¿çýâ ÷ õàíàøã¿é ìýò àæýý. Òýðòýýä ÷ ÿëàíãóÿà çýðëýã èõ õºâ÷ òàéãûí õÿð
äàìæñàí ìîäíû çàìààð èíãýæ õàìò ÿâàõ á¿ðäýý òýð íàìðûí îé õºâ÷èéã ãàéõàí áèøèðñýí
áóþó åðººñ ..áàéãàëü åðòºíöèéí ñîíèí ãàéõàìøãèéã àíõ óäàà ¿çñýí áàãà õ¿¿õýä øèã ã¿íýýñ íü
ãýðýë òóíàñàí õàð í¿äýý òîðìîëçóóëàí áýë÷ýýõèéã íü ¿çýýä ÷óõàì èéì ë íýãýí ñàéõàí í¿äòýé
á¿ñã¿éã äàëäóóð ìºðººäñººð ºäèé õ¿ðñíýý ººðºº ãýíýò óõààð÷, ÿàãààä ºäèé áîëòîë ò¿¿íèéã
àæèæ õàðààã¿éãýý ãàéõàí «Áè ÷èíü ÿìàð ãýã÷èéí ñîõîð àìüòàí áý" ãýæ äîòðîî äóó àëäñàíàà
ýðãýí ñàíàäàã àæ. ×óëóóí ¿íýõýýð ÷ õ¿¿õí¿¿äèéí òóõàé áîë ñîõîð ãýìýýð ýð áàéëàà. Øàðûí
ãîëûí îé ìîäíû àæ àõóé áàéãóóëàãäàõàä õîë îéðîîñ ñàíàëààðàà èðñýí æîëîî÷ íàðûí
ò¿ð¿¿÷èéí õýñýãò îðñîí þì. Òýãýýä ë ìîäíû çàìä èõýíõ öàãàà ºíãºð¿¿ëýõ àìüäðàëûí ºäð¿¿ä
ýõýëñýí. Ýð õ¿íèé õèéõ àæèë òýð áàéëàà. Ñàéí àæèëáàë ÷àìëàëòã¿é îëç îëíî. Ìîäíû
¿éëäâýðèéí æîëîî÷ íàð ìºí㺠óóäàã ãýæ öóóðõäàã íü ¿íýí ãýâ÷ òèéíõ¿¿ «ìºí㺠óóõûí»
òºëºº ÿìàðõàí áýðõ çàì òóóëäãèéã ìýäýõ õ¿í áàñ õîâîð. Òýãýýä ë àæ àõóéí äàðãà íàð
«òºëºâëºãºº øàòàõ» ¿åä èõ øàãíàë àìëàæ öººí ºäðèéí óðàëäààí çàðëàíà. Àëèâààä õî÷ íýð
ºãºõ äóðòàé æîëîî÷ íàð ò¿¿íèéã «ïîîõóó çàðëàõ» ãýýä íýðëý÷èõñýí þì. ×óëóóí òýð «ïîîõóó»
óðàëäààíä ãîëäóóõàí ò¿ð¿¿ëíý. Òýðòýý ñàéí áýëäýæ áàéãààä ãóðàâ äºðâºí õîíîã ºäºð
øºíºã¿é ÿâàõàä ñàðûí òºëºâëºãººãºº ÷ õàìààã¿é äàâóóëæ, «ïîîõóóã» ÷ àâíà. Ãýâ÷ ×óëóóí õ¿í
òåõíèê àëü àëèíä íü òóí ÷ õàëãààòàé ýíý ìóó àðãûã ýñýðã¿¿öýã÷äèéí íýã áîëæ àæèë÷äûí
çºâëºë㺺í äýýð ø¿¿ìæèëñíýýñ áîëæ äàðãà íàðòàà òàë àëäàõ òèéø õàíäàâ. Òýãòýë òýð íàìàð
Òºìºð ãýã÷ õîòûí ãî¸ õ¿¿õýí õºäºëìºð õàìãààëëûí áàéöààã÷ààð èðñýí òóõàé øóóãèâ.

Õîòîä áàãòàõàà áîëèîä ë ýíý çýë¿¿ä ãàçàð èðñýí áèç ãýëöýíý. Ãî¸ õ¿¿õí¿¿ä õîòîîñ õîëäîõ
äóðã¿é áºãººä õýðâýý ÕÎËÄÂÎË ÿìàð íýã áàçààõã¿é øàëòãààíòàé ãýãääýã áîëîîä òýð. Ãýòýë
Òºìºð àðàâäóãààð àíãè òºãñººä äýýä ñóðãóóëüä îðæ ÷àäàëã¿é íèéñëýëèéí íýã î¸äëûí
¿éëäâýðò àæèë÷íààð îðæ, ïîëèòåõíèêóìûí ýäèéí çàñãèéí àíãèä ý÷íýýãýýð ñóðàëöàæ òºãñººä
õºäºº àæèëëàõ ñàíàë ºã÷ èðñýí áàéâ. Õýäýí æèë íýã òîãîîíîîñ õîîë èäñýí îõèäóóä áîëîîä èõ
õºëèéí õîòîîñ çóãòààõ øàëòàã ãýâýë õîðèîä íàñàíä òîõèîëäîõ íü öººíã¿é çîëã¿é äóðëàë ë
áàéñàí.

×óëóóí áîë øèíý ãàçàð óðüäààð òºâõíºæ àâàõ òóõàé áîäîõîîñ áèø ýõíýð õ¿¿õäèéí òóõàéä
ÿàðàõ õýðýãã¿é ãýæ øèéäñýí áîëîõîîð òèéíõ¿¿ «ñîõîð» ÿâñàí þì.

Íýã óäàà «ïîîõóóíä» ÿâàõ ãýæ áàéòàë ¿éëäâýðèéí äàðãà äóóäààä «×è óðàëäààíä äàíäàà
ò¿ð¿¿ëæ ìºí㺠óóäàã ìºðòºº ò¿¿íèéã ìóó àðãà, õºäºëìºð õàìãààëàë çºð÷èæ õ¿í òåõíèêèéã
ñ¿éòãýæ áàéíà ãýõ ìýòèéí ºã¿¿ëýë òàâüäàã ãýíý. Àìàà òàòâàë äýýð áàéõ ø¿¿» ãýæ òóí ÷
çýâ¿¿ðõñýí ÿíçòàé õýëæýý. ×óëóóí ýëäýâ õàòóó ¿ã äóóëæ ñóðñàí ãýâ÷ èõýä öóõàëäàí õºäºëìºð
õàìãààëëûí áàéöààã÷ äýýð ã¿éæ îðñîí þì. Ñîëèõ õóâöàñã¿é þì øèã õóó÷èí õºõ òîðãîí äýýë,
ñýâñãýð ÿãààí àë÷óóðààñ ñàëäàãã¿é ãýâ÷ òýð äýýë àë÷óóð õî¸ð íü ë ò¿¿íèéã óëàì ñàéõàí
õàðàãäóóëäàã íýëýýä ìàõëàã áèåòýé ºíäºð öàãààí õ¿¿õíèéã ×óëóóí íýã èõ àíçààð÷ áàéñàíã¿é.

-- Áàéöààã÷ ãóàé òà íàäòàé óóëàíä õàìò ÿâ! Òà íàðûí çàðëàäàã ïîîõóóíä ÿìàð çàìààð ÿàæ
ÿâäãèéã ¿ç! Òýãñýí õîéíîî òà íàð õ¿íèéã çàãíàæ áàé! ãýõýä õ¿¿õýí ººäººñ íü òîîìæèðã¿é
õÿëàìõèéãýýä,

-- Òàíòàé óóë õºâ÷ººð òýíýæ ÿâàõ çàâ íàäàä àëãà äàà ãýõýä ×óëóóí,

-- Àà òèéì ¿¿! ãýýä øóëóóõàí ãàð ñàðâàéæ, øèðýýíèéõ íü àðààñ ñóãà òàòààä àì íýýõèéí çàâã¿é
õºòëºí ãàð÷ êàáèíäàà ÷èõýæ îðõèñîí þì. Òýãýýä ë óóëûíõàà çàìä ãàð÷ æààõàí òàéâøèðñàí
õîéíîî ë Òºìºðèéí ñàéõàí í¿äèéã îëæ õàðñàí õýðýã. Òºìºðèéã ìîäíû ¿éëäâýðèéíõýí ãàíö
í¿äíýýñ íü áîëîîä ñàéõàí õ¿¿õýí ãýæ õýëýëöýýã¿é ÷ ãýñýí ¿íýíäýý ñîõîðñîí ýð ë ñýòãýë
áóëààõ ãîë íóóö áîëñîí í¿äèéã íü îëæ õàðàõã¿é ñàí áèç. Òèéíõ¿¿ íàìðûí øàð óíèàð, óëààí
øàðãàë íàâ÷ øèëì¿¿ñýíäýý õàõàæ íàìæààðñàí èõ õºâ÷èéã ýìýýõ ãàéõàõ çýðýãöýí õàðæ ÿâàà åð
áóñûí äóëààí áºãººòºë ÿìàðõàí íýã óéòãàð íîìõðîëûí ãýðýë öàöðóóëñàí óñãàë õàð í¿äýíä íü
ãýâ ãýíýò ñýòãýë óíààä,

-- Òýíýã íàìàéã óó÷ëààðàé! Áè ç¿ãýýð ë äàðãàä çàãíóóëæ øàð õºä뺺ä äèéëýõýýðýý ÷àìàéã àâ÷
ãàðëàà ãýõýä

-- Ýíý ÷èíü ë ìóó ýðèéí çàí äàà ãýýä Òºìºð èíýýñýí. Ýíý ÿâäëààñ ë á¿õ þì ýõýëæýý.
Õºäºëìºð õàìãààëëûí áàéöààã÷ òèéíõ¿¿ õ¿÷èíä àâòàí õºâ÷ òàéãûí ã¿íýýñ ìîä òàòäàã çàìûí
õ¿íä áýðõèéã áèåýðýý òóóëæ, í¿äýýðýý ¿çýýä ñýòãýë äîðõíîî 纺ëºð÷ áèëýý. ×óëóóíûã ç¿äýð÷
ÿâæ õýäýí òºãðºã îëäîã õ¿í þì ãýæ ºðºâäñºí人 òýãñýíã¿é. ÌÀÇ ãýã÷ ñîëÿðêèéí ãàøóóí óòàà
õàÿëñàí òýð òóí ÷ í¿ñýð õ¿íä òýðãèéã óóë õºâ÷èéí õÿð, àíãàë õàâöëûí ýðýã èðìýã äàìæñàí
ãºðººñíèé æèì øèã áàðòààò çàìààð ÿìàð àéìøèãã¿é áºãººä ÷àäàìãàéãààð æîëîîäîõûã íü
¿çýýä áèøðýõèéí äýýäýýð áèøèðñýí ãýäýã ÷èíü. Èéì ë áàéõ ¸ñòîé äîî ãýæ áàõàðõàõ ñýòãýëýýð
õàðñàí ÷èíü îëîí æîëîî÷ íàðûí äóíäààñ îäîî áîëòîë åð ÿëãàðàõã¿é íàìõàí ÷èéðýã áèåòýé,
òºðõã¿é ÿíçûí ä¿ðëýãýð õàð í¿äòýé, áààõàí ¿ñýðõýã õºõ öàðàéòàé òýð çàëóó õàðèí ÷ ýðèéí
äýýä ýð õ¿í áîë÷èõñîí. Òýãýýä íàìðûí øàðãàë îéí ã¿íä áàéðëàñàí õýýðèéí áðèãàäûí
çàëóóñòàé øºíºæèí äóó õóóð ¿¿ñãýæ íàðãèàä îëîí òàâàí ÷ ¿ãã¿é ÌÀÇ-ûíõ íü êàáèíä õàìò
õîíîæ áèëýý. ×óëóóí áðèãàäûíõàíä

-- Áè ÷èíü èéì íýã ñàéõàí õàíüòàé áîëñîí ø¿¿ äýý õºº ãýæ íàðãèñàí áîëüñîí õî¸ðûí õîîðîíä
õýëýõýä íü öààäóóë áàñ ¿íýìøèõ áîëèõûí õîîðîíä

-- Áèäíèé í¿äèéã õóæèðëàõ ãýæ ëóñûí äàãèíà äàãóóëæ èðëýý ãýñýí ÷èíü áàë ñàðàà õèéæ ÿâàà
óëñ áàéõ íü ãýæ øóóãèëäñàí. Òýãýýä ë ¿íýõýýð õºâ÷ óóëûí öàðìàíä íàìðûí ñàëõè òóóëàéí
ã¿éäëýýð ìîääûã ñ¿ëæèí, àðö øèëì¿¿ñíèé ¿íýð äîòîð óóæðóóëñàí íàìóóõàí øºíº
ÿíàãëàëûí õàëóóíä àâòàí øèâíýëäýæ õîíîõäîî ÷óõàì ë ýíý óóë õºâ÷èéí ã¿íä, èéì íýã ÿíçûí
òîõèîëîîð àìüäðàëàà õîëáîõ õóâüòàé õî¸ð áàéæýý ãýæ øèéäñýí... Òºìºð îäîî íýãýíò
áîãèíîññîí ºäðèéí îãîòîð øàð íàð Ìîãîéòûí õÿð äýýð ãîëëîñõèéí íàìæàà èõ îé õºâ÷ íýã ë
óéòãàðòàé øàðëàí äóíèàðòàõûã áîäîë áîëîí õàðæ ÿâëàà. Íàìðûí îé òàéãà ñàéõàí ãýëýý ÷
èéíõ¿¿ õºíãºí óéòãàð òºð¿¿ëäãèéã Òºìºð ãóðâàíòàà ¿çýæ ÿâíà. Òýð íàìàð óóëíààñ áóóæ
ÿâàõàä àìüäðàëä íü ñàíààíäã¿é ýðãýëò ãàðñàíä ñ¿ðëýã ñàéõàí áºãººòºë óëèð÷ îäîõ öàã
õóãàöàà ýðãýëòã¿éã ñàíóóëñàí óõàà øàðãàë îé òàéãà õàìààòàé þì øèã áàéæ áèëýý. Òýãñíýýñ
áîëîîä ÷ þì óó ÿàãààä ÷ þì ×óëóóíòàéãàà õàìò ýíý èõ õºâ÷ òàéãûí ã¿íèéã ÌÀÇ-ûí
õ¿ðæèãíýõ äóóãààð öî÷îîæ, èðìýã, õÿðûã àéìøèãã¿é äàìæèí, öàí õ¿¿ðýã á¿ðõñýí ºâëèéí
öóóðèà èõýò õ¿éòýí øºíº ÷ þì óó ºäðèéí íàðàíä õàëñàí äàâèðõàé æèéëýíãèéí õóðö ¿íýð
òîëãîé ìàíñóóðóóëñàí çóíû áºãë¿¿ áºã÷èì øºíº, ýñâýë îé òàéãà òýð ÷èãýýðýý ÷èõ ä¿ëèéðòýë
õ¿¿ãýæ äýý ãýñýí õàâðûí õàâñàðãàò øºíèéí àëèíä ÷ ìîòîð íü ààæìààð óóõèëàí õºðºõ
òýðýãíèéõýý êàáèíä òîõèã¿éõýí õîíîãëîõ, ýñâýë èä çóíààð õàà íýãòýé çàìààñ æààõàí ãàð÷
óóëûí ¿ãëýý ãîðõèíû õºâººíä ò¿ð àìðàí îéí ¸ðîîëûí õ¿ëýð õºâäíºº ñóãà óðãàñàí öýöýã
íîãîîí äýýð íààäàí õºëáºðºõººñ èë¿¿ æàðãàë ¿ã¿é ìýò. Ýíý áîë çºâõºí çàëóó áèåèéí ãîî
ñàéõàí áàéãàëèéí ãîî ñàéõàíä çîõèöîõûã ìýäðýõèéí æàðãàë òºäèéã¿é áàñ áàéãàëèéã ýçýìäýõ
õ¿íèé õ¿÷ òýíõýýã ìýäðýõèéí æàðãàë áàéëàà. Ç¿ãýýð ë íýã ñîëÿðê ¿íýðò¿¿ëñýí õ¿íä í¿ñýð
ìàøèí, òîñòîé õóòãàëäñàí æîëîî÷ õî¸ð áàéãàëèéí ãîî ¿çýñãýëýí áîëîîä ñ¿ð õ¿÷èíòýé ä¿éæ
åð áóñûí ò¿øèãòýé, àìüäðàë ãýã÷èéã òóí ýíãèéí îéëãîìæòîé áîëãîõ óâèäàñòàé þìñàíæýý.

Òºìºð õàæóóãèéí òîëèíä ×óëóóíû õàðöòàé òóëãàðààä òîì í¿äíèéõ íü öàãààí óëàéæ, çîâõè íü
öýëõýðñíèéã àæèæ

-- ªâãºí ìèíü çîãñîæ æààõàí àìðàõ þì áèø ¿¿? ãýõýä ×óëóóí ººä ãàçàð àðààãàà ñîëèîä

-- ªäºð áîãèíî áîëæ äýý õºº Òºìºðºº ìèíü, Îðîé áîëòîë àìæààä õî¸ð ðåéñ õèé÷èõâýë ñàéí
þìñàí. Òýãâýë ìàðãààø ààæóóõàí ÿâààä «ïîîõóóãàà» àâ÷èõíà ãýâ.

-- Ïîîõóóíä ÿâæ áèåý çîâîîõîî áîëèâîë ÿàñàí þì áý ãýõýä

-—-- Àëáà áèø ë äýý õºº. ×è áèä õî¸ð îäîî ÿìàð ìºí㺺ð ãà÷èãäàõààð áèø. Ãýñýí ÷ áóñäûí
õîéíî îðìîîðã¿é ñàíàãäàõ þì. Óðàëäààí ãýäýã ÷èíü óðàëäààí ø¿¿ äýý õºº ãýýä èíýýâõèéëýâ.
Íýëýýä ÿäàðñàí ¿åäýý óðóóëûíõàà áóëàíã ìóðóéëãààä èíãýæ ìóóõàí èíýýâõèéëäýã àæ.

-- Òèéì íü ÷ òèéì. Ãýõäýý óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëýõ àëáàòàé ÷ áèø äýý.

-- Óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëýõã¿é áîë ×óëóóí ÷èíü ×óëóóí áèø ø¿¿ äýý õºº ãýýä ýíý óäàà òýãø
öàãààí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí èíýýâ. Òºìºð ¿¿íä íü äóðòàé. ßàæ ÷ ÿäàð÷ ÿâñàí èíãýæ ãàíö õî¸ð
¿ãýýð óðàì îðæ ñýðãýýä èðäýã íü ñàéõàí.

-- ×è ìèíü ãóðàâ õîíîã áàðàã óíòààã¿é ø¿¿. ßäàõäàà áè èéì áàðòààòàé ãàçàð ìàøèí áàðüæ
÷àäàõ áèø.

-- Ýíý óðäàõ ºíäðèéã äàâààä ãîë óðóó áóóíà. Ãîëä áóóñàí õîéíî ÷è æààõàí áàðèàðàé. Áè òýð
õîîðîíä äóã õèéãýýäõýíý. Òýãýýä áèä õî¸ð ×óëóó Òºìºð õî¸ð þì ÷èíü äàæã¿é õºº ãýëýý.
×óëóóí äàæã¿é ë ãýâýë äàæã¿é áàéäàãò íü Òºìºð äàñ÷ýý.

Ýõíýðòýý õàëàìæòàé õ¿í ãýâýë ×óëóóí ë áàéäàã áàéõ. Òºìºð øèðýýíèéõýý àðààñ ñóãà
òàòóóëààä ÌÀÇ-ûí êàáèíä ÷èõýãäýæ áàéõäàà òèéì õàëàìæòàé ýðèéí ãàðò îðëîî ãýæ ÿàõèí
òààõ áèëýý. Ãýâ÷ îäîî áîë õàðèó õàëàìæ ë äóòàõ âèé äýý ãýæ áîäîõîîñ ººð þìã¿é. Àìüäðàë
ãýäýã äàëàé øèã çàõ íü õàðàãäàõã¿é. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº æèðèéí íýã æîëîî÷èéí ýõíýð
áîëîîä æàðãàíà ãýæ ç¿¿äëýý ÷ ¿ã¿é ÿâñàí.

-- ªâ㺺í, ýíý ñàðûí àæèë÷äûí çºâëºë㺺íèé õóðàë äýýð «ïîîõóó» çàðëàäãèéã áîëèóëàõ
òóõàé ÿðèà ãàðãàõ óó?

-Õàðèí ÿàõàâ. Íàìàéã ò¿ð¿¿íä ÿðèà äýãäýýëýý ãýæ æîëîî÷ íàð ìààíü äóðã¿éöñýí ø¿¿ äýý õºº.
Ñàðûí ýõýíä òààâààðàà ßÂÆ áàéãààä öººí õîíîãò äàéð÷ áîëãîäîã þìûã çààâàë ººð÷ëºõèéí
õýðýã þó áàéíà. Ãýðòýý òýðã¿é ýâäýðäýã ìàøèí, õàñàãääàã ë íîéð ãýöãýýñýí.

-- Íýã þìàíä äàñ÷èõààð áóðóó ÷ ãýñýí çºâ ñàíàãääàã

õîéíî äîî.

-- Òèéì ø¿¿ Òºìºðºº ìèíü. Õ¿í ÿàõ âý õºº, òýñäýã þì ãýæ áîäú¸. Õàðèí ýíý ñàéõàí
òýðýãí¿¿äýý òàëõèàä õàÿ÷èõ þì. Óã íü ¿éëäâýðèéí æèãä àæèëëàãàà ãýäýã ÷èíü õ¿í ìàøèí àëü
àëèéã íü áîäñîí ç¿éë áàéäàã áàéõ.

-- Äàðãà íàð áîë øàãíàëò óðàëäààí ãýæ íýãýíò áàéõ ¸ñòîé þìûã ë õèéæ áàéíà ãýäýã.

-- Õàðèí òèéì ýý.Òýãýýä øàãíàëûí òºëºº ºðñºëäºõ ë áîëíî ø¿¿ äýý õºº.

-- Òèéì ë äýý, Ãýõäýý áîäìîîð þì. Æèøýý íü ÷è áðèãàäûí äàðãà õ¿í íºõºäòýé㺺 õýëöýæ
áàéãààä æîëîî÷ òóñ á¿ðèéí äóíä áèø áðèãàäûí äóíä æèãä àæèëëàãààíû óðàëäààí ñàíàà÷èëæ
áîëíî ø¿¿ äýý. Òýãâýë ïîîõóóíä ºãäºã øàãíàëûã òºëºâëºãºº æèãä áèåë¿¿ëñíèé øàãíàë
áîëãîîä ºã÷ áîëîõã¿é ãýæ ¿¿?

-- Ìèíèé ýõíýð èéì óõààíòàé ø¿¿. Ãýõäýý ýíý ÷èíü áàñ óõàìñðûí àñóóäàë. Íýã õî¸ð õ¿íä
àõèóõàí íîîãäîõ þìûã òàâ çóðãààí õ¿íä õóâààõ ãýëýý ãýæ äóðã¿éöýõ õ¿í ãàðíà.

-- Òèéì íü ÷ òèéì ë äýý...

Èíãýýä ýõíýð íºõºð õî¸ð òóñ òóñûí áîäîëä àâòàæ íýã õýñýã äóóã¿é ÿâëàà. «Ñàéõàí ÷ í¿äòýé
õ¿¿õýí þì ø¿¿ äýý» ãàæ ýõíýðýý ýíõðèéëýí áîäîîä ñóóäëàà çàñàæ ýãö ºíäºð õÿ𠺺ä ÌÀÇ-àà
îäîéòîë õààçëàâ. Øàâàð ëàãàëäñàí ëóò õýðçãýð äóãóéíóóä ºíäºð õÿðûí õºëä¿¿ ãàçàð ýõëýýä
õèé ýðãýí àëäñàíàà ìºíººõºí ãºðººñíèé çºðºã ìýò ìóðóé òàõèð çàìä øèãäñýí õàä ÷óëóó,
¿íäýñ îðâîíã õýãçýðòýë ìààæààä óðàãø ìàöàâ. Õÿðä õÿëìàà îðñîí ó÷èð õàëòèðãàà àþóëòàé.
«Ìîäíû çàì çàñàõ òóõàé ìºí ÷ èõ ÿðèà áîëäîã äîî» ãýæ Òºìºð çýðâýñõýí áîäîõ çàâñàð
æîëîîãîî àòãàñàí ×óëóóíû ãàð äîðãèî äîíñîëãîîíä ÷è÷èð÷ áàéãààã í¿äíèéõýý áóëàíãààð
õàðààäõàâ. Ìàøèí ÷ ýöñèéí õ¿÷ýý øàâõàõ àðààòàí ìýò àðõèðàí ÷àðëààä õÿðûí èðìýã ººä
îöîéí ç¿òãýëýý. Òºìºð þóíä ÷ þì «ßàíàà!» ãýæ äîòðîî äóó àëäòàë õàæóó,òàëûí, ¿é øàðãàë
ÎÉ í¿äýí äýýð óíààä èðýâ. Äàðààãèéí àãøèíä

-- Áîëîõîî áàéëàà! ãýæ ×óëóóí õàøãèðààä êàáèíûõàà ¿¿äèéã õºëººðºº àìæèæ ºøèã뺺ä
Òºìºðèéã ò¿ëõýæ óíàãàâ. Òºìºð óõààí áàëàðäñàí ÿàñíàà ìýäñýíã¿é. Õýäýí õóðàì ÷ þìóó
ìèíóò ÷ þìóó ºíãºðñíèé äàðàà í¿äýíä íü àéìøèãò çóðàã õàðàãäàâ. Òîì øàð ÌÀÇ õàæóó
Ẻðººðºº ãàçðûí óðóó ãóëñàí íýã á¿ä¿¿í ìîäîíä òóëæ òîãòîí àëäñàíàà õóãà äàðààä
ìºíººõºí õýðçãýð òîì äóãóéíóóä íü äýýø õàðàí õºëáºðºâ.

-- ×óëóóí! ×óëóóí ìèíü ýý!

Íàìðûí íàìæàà òàéãà äóóãèé íü äàâòàí

-- ×ó-óó-óó... ãýæ öóóðèàòàõ íü Òºìºðèéí ÷èõýíä õàäàí õ¿íä ìàøèí õàð ìîäûã õèàð öîõèæ
ýãö óðóó óëàì õóðäëàí õýäýí õýñýã çàä ¿ñýð÷ îäëîî.

Íàìðûí óéòãàðò øàðãàë õºâ÷ òàéãà òýð àÿàðàà îðèëîí ÷àðëàí öóóðàéòàæ áàéëàà.

1984îí
ÍÀÌÐÛÍ ÑYYË×ÈÉÍ ÁÎÐÎÎ
Äàøíÿì íàìðûí ºã뺺 íàðíààð ãýðýýñýý ìîðäîâ. Ýõíýðèéíõýý ¿¿ðýýð áîñîæ ÷àíàñàí ñàéõàí
öàéã õàíàòëàà óóãààä

-- Àæàà, ìîðü ýìýýëëý÷èõëýý! ãýæ ãàäíààñ äóíä õ¿¿ãèéíõýý õýëýõýä õýçýý ÷ ñàëäàãã¿é øèðýí
ö¿íõýý àâ÷ ãàðàõûã çàâäàâ. Ýõíýð Äýæèä íü ãàë äýýðõ ñ¿¿ãýý ñàìðàíãóóò,

-- Òîì õ¿¿ õ¿ðýýä èðâýë ÷è áàéõã¿é. Ãàíö õî¸ð ºäºð ñààòàæ áîëäîãã¿é þìñàí óó ãýæ
õ¿ëöýíã¿é ºã¿¿ëýõýä Äàøíÿì áýëõ¿¿ñýýð íü ñóëõàí òýâýð÷, õàöðàà õàöàðò íü õ¿ðãýýä

-- Äýæýý ìèíü ºâãºí ÷èíü ìàðãààø ë øóóãèàä èðíý. Õ¿¿ èðâýë ñàéõàí õîîëëîæ àìðààæ
áàéãààðàé. ªðòººíû ìîðèíä á¿ð íÿöðààä èðýõ áàéëã¿é ãýâ. Äýæèä íºõºðòºº ýðõëýíã¿é
íàëààä,

-- Òýãüå ýý. ßâ äàà ºâãºí ìèíü ãýâ.

Íàñ äº÷ ãàð÷ ÿâàà áîëîâ÷ áèå áèåäýý ýðõëýí ñóóäàã õî¸ð áèëýý. Äàøíÿì äóíä çýðãèéí
íóðóóòàé àÿòàéõàí òýãø áèåòýé, öîâîî ÿíçûí òóðàíõàé õºõ õ¿í. Äýæèä ºíäºðõºí ÷èëãýð
áèåòýé, óã íü öàðàéëàã ÿâñíû òýìäãèéã àëäàæ ÿâàà äºë㺺í áîð àâãàé. Ýýæ õ¿¿ õî¸ð,
ºã뺺íèé íàðàí äîîãóóð õîëäîí îäîõ Äàøíÿìûí õîéíîîñ õàðàí õîöðîâ. Íýãèéãýý ÿâàõàä
¿äýæ íºãººãèéíõºº èðýõèéã õ¿ëýýæ èéì ë öîìõîí áºãººä íàéðòàé ãýð á¿ëèéíõýí ñàð æèëèéã
ºíãºð¿¿ëñýýð...

Äàøíÿì ºðòººíèé çàìààð îðæ ºã뺺íèé ñýð¿¿íä öîãèóëàõ çóóð ýíý ºäºð õààíà õýäýí àéëààð
îðæ, õýíòýé þó ãýæ ÿðèõ, õýíèéã àðãàäàõ, õýíä òóøààõ õýíòýé õýðýëäýõýý õ¿ðòýë áîäîæ ÿâëàà.
Íýã áàã áîëîõ æàðàí õýäýí ºðõ àéëûí äóíä ÿâæ óëñûí àëáà çàëãóóëíà ãýäýã àìàð àæèë áèø.
Äàéí ýõëýýä ãóðâàí æèëèéí í¿¿ð ¿çýæ áàéãàà ýíý íàìàð àæèë àìüäðàë óëàì õ¿íä áýðõ áîëæ
áàéëàà. Ñàíàà äàãààä ÷ òýð ¿¿, óã íü óðãàö ãàðöààð ìóóã¿é áàéìààð àòàë óóë ãàë íýã ë çýâõèé
äààãààä áàéõ øèã. Äàøíÿì ãó÷èí åñºí îíä Õàëõ ãîëûí äàéíû ýõýýð øàðõäàí öýðãèéí
ýìíýëýãò õýäýí ñàð õýâòñýíèé äàðàà íóòàãòàà áóöàæ èðýýä áàãèéí äàðãûí àëáàíä
òîìèëîãäñîí áèëýý. Àëáàí òàòâàð, ìàõ íîîñíû íîîãäîë, àãò ìîðü áýëòãýõ, æèí õºñºã, ºðòºº
óíàà çàëãóóëàõ àëü á¿õýíä ôðîíòûí ãàëûí øóãàìàíä ÿâàà öýðýãòýé àâ àäèëõàí.

ªìíº íü óõàà òàë äýðëýæ õÿçãààðã¿é ìýò çóðàéõ ºðòºº çàì. Çàì ãóäàñ íàìðûí òààíûí ñºë
òàñðààã¿é ãàçðûí ñóäàã íóãà÷ààíä õîíü ìàë áýë÷èíý. Õàìãèéí àëñûí àéëààñ ýõëýõ ãýæ
øèéäñýí õîíèî èíãýýä ë ººðèéí áîëîîä ìîðèíûõîî õºëèéã ñàðâàéòàë öîãèóëààä ë áàéõààñ
áèø ÿàõ âý. Ýíý òàë õºíäèéã õºíäëºí ãóëä õè÷íýýí ÷ öîãèóëàâ äàà, õºðñòºä òºðñºí õ¿íèé ¿ð.
ªìíººñ íü õî¸ð ìîðüòîé õ¿í àéñóé. ßìàð íýã öýðãèéí õ¿í óëàà÷ õî¸ð áîëîëòîé. Äàøíÿì
«Àéìãèéí öýðãèéí õýëòñýýñ ÿâàà òºëººëºã÷ áèç. Àãò íýìæ àâàõ óó, àëü ò¿ð öýðýã òàòëàãà óó»
ãýæ áîäîí öîãèóëñààð îéðòîõîä íºãºº öýðãèéí õ¿íèé ºìññºí õóâöàñ íýã ë åð áóñûí àæ.
Ãåíåðàëûíõ øèã óëààí õºõ àëàã þì õàðàãäàíà. Äàøíÿì ýíý ÷èíü þó áèëýý ãýñíýý õ¿¿ ìèíü
áàéíà. Ìîíõîîäîé ìèíü áàéíà! ãýæ äîòðîî äóó àëäàí ìîðèíûõîî àìûã òàòàâ. Öýðãèéí
äàðãûí ñóðãóóëèéí õ¿¿õä¿¿ä ãåíåðàëûíõ øèã ñàéõàí ¸ñëîëûí õóâöàñòàé ãýæ õ¿¿ãèéíõýý
áè÷ñýíèéã ãýíýò ñàíàëàà. Yíýõýýð Ìîíõîð áóþó ºõººðäºæ Ìîíõîîäîé ãýãäýõ òîì õ¿¿ íü
ààâûãàà õýäèéí òàíèàä ãýðýý ñàíàñàí õ¿¿õäèéí ¸ñîîð ãýðýâøèíã¿é èíýýìñýãëýñýýð
ìîðèíîîñîî áóóâ. Äàøíÿì áóóí õàðàéæ,

-Ýýæ íü çºí㺺𺺠ìýäñýí þì. Òýãíý ýý, ìèíèé õ¿¿ ¸ñòîé ãåíåðàë àà. Yã¿é åð, ÷è ÷èíü
ààâààñàà ºíäºð áîë÷èõîî þó äàà ãýñýýð äóõàí äýýð íü ¿íñýæ,

-- Yã¿é åðºº, áàñ áîëîîã¿é òàâüäàã ºìäòýé. ĺðººíèé ñóðàíä øèëáýý òàñ õîëãîî áèç äýý. Ýýæ
íü õ¿¿ ºíººäºð èðíý. Á¿¿ ÿâ ãýýä áàéñàí. Òýãíýý ãýæ áàÿð õººð áîëîâ. Óëàà÷òàé ãóðâóóëàà
çàìûí õàæóóä òóõëàí ñóóëàà. Õ¿¿ íü õýä õîíîãèéí ÷ºëººãººð øàãíóóëæ ãýðòýý õàðèõ òóõàé
ñóðãóóëèàñ íü çàõèäàë àâñíààñ õîéø õè÷íýýí õ¿ëýýæ áàéãààã ààâ íü ÿðüæ, õ¿¿ íü òàìïóóíû àì
¸ðîîë õî¸ðò ýíý òýðõýí þìàà õèéãýýä ñóðààð øàõàí áîîñîí áîãöîðõóó þìàà ýìýýëýýñýý àâ÷
çàäëàí èõýä ¿íãýãäñýí õî¸ð õàéðöàã õºõ ï¿¿øèã ãàðãàæ òàìõèëàâ. Äàøíÿì õîâîðõîí áýëýã
àâñàí ìýò áàÿðëàí,

-- Yã¿é åðºº, ¿ã¿é å𺺠ë ãýíý.

--Áàÿðëàõã¿é ÷ ÿàõ áèëýý. Õ¿¿ãýý öýðãèéí äàðãà ãî¸ ãýæ ñàíàà øóëóóäñàí íü ¸ñîîð áîëæ
áàéíà. Ýðäýì íîìäîî ñàéí ãýæ ÷ºëººãººð øàãíóóëààä èðæ áàéäàã. Àðâàí òàâõàí íàñòàé ãýëýý
÷ ýð ºñºæ ýñãèé ñóíàæýý. Áàõàðõàë áèø ¿¿! Òýìöýëã¿éãýýð àìüäðàë áàéõã¿é ãýæ ø¿¿ ãýæ
èòãýäýãòýý, áàñ äàéí äàæíû öàãò ýð õ¿í öýðýãò ÿâñàí äýýð ãýæ áîäîîä õ¿¿ãýý áàë÷èð ãýæ
õàëøèðààã¿é þì. Õ¿¿ íü ãàíöõàí æèëèéí äîòîð òºðõ áàéäëààðàà áàë÷èð ãýõèéí àðãàã¿é
áîë÷èõñîí íü öýðãèéí õàòóóæèë àìññàíûõ áèç. Äàøíÿì õ¿¿òýéãýý õàðüäàã þì áèë¿¿ ãýæ
òýýíýãýëçñýíýý íýãýíò çîðüæ ãàðñíûõ, õî¸ð ãóðâàí àéëààð ÷, ãýñýí îðîîä áóöúÿ ãýæ ñàëàí
îäëîî. Òèéíõ¿¿ ºðòºº çàìààñ ãàð÷ ãàçàð òîâ÷ëîí öîãèóëàõäàà õ¿¿ óëàà÷ õî¸ðûí õîéíîîñ
ýðãýí ýðãýí õàðæ äîòðîî íýã ë ãýãýý òàòààä áàéëàà,

Äàøíÿìûíõàí àç õèéìîðüòîé ÿâàà íü ýíý! Àæèë õýðãýý ÷ á¿òýýíý äýý õºº ãýæ äîòðîî
óðàìòàéõàí òóæ öîãèóëñààð ¿ä õýâèéñýí õîéíî Øàð ààðàãò ãýäýã õàäòàé òîëãîäûí çàâñàð
ºðòºº Æàñðàéãèéíä èðýâ. Æàñðàé õýçýýíýýñýý îëíîîñ äàéæèæ ãàíö ãýðýýðýý ÿâäàã àéë. Çóí
íü óóëûí õÿð çîîãîîð íàìàð ºâºë ààðàã õàäíû çàâñàð çýë¿¿ä áóéä íóòàã øèëíý. Òàâàí àçàðãà
õîíãîð àëàã àäóóòàé. Õî¸ð òîì õ¿¿ íü ºðòºº àöàãëàæ, àðäàã òàðãàí ìîðü ñýëã¿¿ëýí ñóóãàà
óíòàæ, áîñîî õîîëëîæ ÿâäàã. Õî¸ð íàìáàãàð îõèí íü ýðä ãàðàëã¿é ãýðòýý õ¿¿õýä öóâóóëàí ã¿¿
ñààõààñ ººð àæèëã¿é áàéäàã. Åð õà÷èí àéë, Äàøíÿì Æàñðàéãèéíä èðüå ë ãýæ èðæýý.

Æàðàí àëä çýëòýé áîëîâ÷ õ¿í á¿¿ áóóã ãýñýí øèã ìîðèíû óÿà ÷ àëãà. Çóíæèí íàìàðæèí
ñóìûí ºðòºº ð¿¿ àéðãàà 纺æ õóäàëäàõààñ áèø íóòãèéí îëîí áóóæ ìîðäîæ, óóæ èäýã ãýñýí
ñàíàà åð áàéõã¿é íü èëò. Äàøíÿìûã áóóãààä ìîðèî òóøèæ áàéõàä Æàñðàé ãýðýýñýý ãàð÷ èðýýä
àëöàéí ãàðàà àëäëàí áàéæ ñóíèàâ. Ãýäýñ íü á¿ñýý äàðàí óíæèæ ìàõëàã ºðãºí í¿¿ð íü óëààí
õ¿ðýíòýí òîñ íýâ÷èæ èõ ñ¿ð áàðààòàé. Õýä ñàéí ñóíèàãààä õ¿ç¿¿ãýý øèëãýýí õ¿ðä õ¿ðä
õýõð¿¿ëýâ. «Òààíûí àéðàã ã¿çýýëýýä ñóíèàæ áàéíà óó ÷è. Ãàíöààðàà èäñýí ãàõàé
òàðãàëäàãã¿é» ãýæ Äàøíÿì äóð ãóòñààð õ¿ð÷ èðýýä,

- Øàð àéðãèéã ýçëýí òºðñºí, íàìðûí àéðãèéã óóíõàí æàðãàñàí Æàñðàé õààí òà àìàð ìýíä
ìîðèëæ áàéíà óó? ãýõýä Æàñðàé Äàøíÿìûã ìààíàãäóó ÿíçûí á¿¿äãýð í¿äýýð çýâ¿¿í õàðàõ
ìºðò뺺 óðóóëàà äàðâàéëãàí èíýýæ,
--ßäóó àðäûí áîð ãýðèéã îëæ èðñýí òºðèéí èõ «ñàéä» òà òàâòàé ìîðèëíî óó ãýæ õýäýíòýý
ìýõèéæ áàñ «Áóðõàí ìèíü!» ãýõ ÿíçòàé íàìèí÷ëàí ìº÷ººãºº ºãñºíã¿é. Ãýðò îðîõîä Æàñðàéí,
óõààí äóòóóâòàð çàëóó ýõíýð àðàé ë í¿öãýí áàéãààã¿é áàéëòàé, òýðëýãýý ÿàðàí ºìñºæ
õîéìîðòîî øèðäýã äýâñýæ ºãºâ. Áàðóóí õàòàâ÷èí äàõü òîì õàð õºõ¿¿ðò òààíûí àéðàã øóóãèæ
áàéíà. Õîéìðûí àâäàð ã¿íãýðâàà äîòîðõ ãóóëèí áóðõàä õ¿ðòýë öºì èñ òîîñîíä äàðàãäæýý.
Ç¿¿í òàëûí ýðýãíýã òàâèóð äýýð áóðòàãòñàí õºíºã, õóâèí ñàâ õºãëºð÷ýý. Æàñðàéí ýõíýð ãýæ
óëàà áóòàðñàí àìüòàí Äàøíÿì äàðãààñ õ¿¿õýä àäèë áèø¿¿ðõýí õóëìàëçàí áàéæ òîì õóëòàé
àéðàã áàðèâ. Äàøíÿì íýëýýä öàíãàñàí òóë íàìðûí ñýíãýíýñýí àéðàã íýã àìüñãààãààð
çàëãèëààä,

-- ̺í ÷ ñàéõàí àéðàã áàéíà äàà. Æàñðàé ÷è ýíý æèë ñóì, ºðòººíä àéðàã õóäàëäàæ õººðõºí
îëç îëîî áèç äýý ãýæ øóóä ¿ã ºäºõºä,

-- Àéðàãíààñ àëáàí òàòâàð àâäàã áîëîîã¿é áèç äàðãàà! ãýæ Æàñðàé ¿ð÷ëýýò íàðèéõàí ìàãíàé
ðóóãàà ò¿ðæ óíæñàí òàñ õàð ¿ñýý øóäðàí èëáýýä òîëãîéãîî ñýæëýí ºðâºñõèéâ. Äàøíÿì
ò¿¿íèéã äàãàõ ìýò áóóðàë îðñîí õàëèìàãàà èëòýë äàãçàí äýýðõ ã¿íçãèé ñîðâè õóðóóíä íü
òîðîîòîõëîî. «Ìóó íîõîé ÷èíèé õèéñýí àæèë. Áè äîëîîí ãîëòîé òóëäàà ë àìü ãàðñàí. Þó
õèé÷èõýýä ñîõîð äààãà ÷ ºãºõã¿é ãýæ áîäîæ ñóóãàà âèé ÷è» ãýæ Äàøíÿì óóðñàí öàðàé íü
ººðèéí ýðõã¿é óëñõèéâ,

Õîðèí åñºí îíä Æàñðàéí ýöýã Áàäàì òàéæèéí òàâàí õ¿¿ãýýñ ãýðòýý ¿ëäñýí íü Æàñðàé
áàéæýý. Õàìãèéí ýðõ Áàíäè, õàìãèéí òàíõàé. ßã íàìàð ºäèéä Áàäàì òàéæèéíõàíû õèàäèéí
æàñààíä íóóñàí ýä àãóóðñûã íü èëð¿¿ëýí äàíñàëæ àâààä ¿äøèéí á¿ðèéãýýð õàðüæ ÿâòàë Õàð
ýðýã ãýäýã õàâöàëä ãóðâàí ìîðüòîí ãýíýò á¿ñëýí àâ÷ òàðõèéã íü õàãà öîõèîä àðèëñàí áèëýý.
Àç áîëæ çàìä ÿâñàí àÿí÷èä Äàøíÿìûã îëæ àâààã¿é áîë ¿õýõ áàéñàí, Òýð ãóðâàí çàíäàë÷
÷óõàì õýí áàéñíûã ìýäýýã¿é áîëîâ÷ Æàñðàéãààñ çàéëààã¿é íü ëàâ. «Òýãýõýä ã¿éöýýõ ìèíü
ÿàëàà ãýæ áîäîæ ñóóãàà áèé âèé» ãýæ Äàøíÿì áîäîîä,

-- Çà Æàñðàé ìèíü, ×è ìèíèé ¿ãèéã äàãàõ ýñýõýý ººðºº ìýäýýðýé. Äàéíû öàã ýíýý òýðýý ãýæ
îëîí þì íóðøààä ÿàõ âý. Íÿëóóíààñ øóëóóí íü äýýð. ×è ãóðâàí õîíîãèéí äàðàà àðâàí ñàéí àãò
àâàà÷èæ ñóìûí òºâä ìàëèéíäóóë. ªðòºº óëàà çàëãóóëäàã ýíýý òýðýý ãýñýýð áàéãààä ýíý
õ¿ðëýý. Îäîî îëîí òàâàí ¿ãã¿é...

-- Òýãâýë ºðòººíººñ íàìàéã ÷ºëººëººä àëü. Õýí ÷èíü óíàà çàëãóóëàõûã ¿çüå.

-- Yã¿è åðºº! ×è õýäýí àäóóòàéäàà ò¿ðýý áàðüæ, àâàí áóñäûã õîæèæ áàéãààãààñ áèø ¿íýõýýð
óëñûí àëáà çàëãóóëúÿ ãýæ áîäñîí þì ãýæ ¿¿? Ãàéã¿é ÷ áàéíà äàà. Áè ÷àìàéã ìýäíýý. ×è ýíý
óëñûí àðä þì áîë çàõèðãààíä îðæ áàé!

-- Äàøíÿì äàðãà àà, òà òîãòîæ õàéðëà. Çàõèðàãäàõã¿é ãýñýí õ¿í ýíä àëãà. «Äàëàéñàí ãàçàð
÷èíü äàëä îðæ, äàëëàñàí ãàçàð ÷èíü èë ãàð÷...» ºäèé õ¿ðëýý. Àçàðãààð àäóóãèé ìèíü òóóãààä
ÿâñàí ÷ òàíû äóð... òàíû ë äóð... Òîãòîæ õàéðëàãòóí äàðãà àà! ãýæ Æàñðàé îðíûõîî ºìíº ºâäºã
íóãàëàí õî¸ð ãàðààð ýëãýý òýâýð÷ äóõàà äýâñãýðò õ¿ðòýë òîíãîéâ.

-- Ýíý ÷èíü ÿàæ áàéíàà! ãýýä ýõíýð íü õè-õè èíýýâ. Äàøíÿì áîñîí õàðàéãààä ºøèãëºæ
îðõèìîîð ñàíàãäàâ÷
-- Çà ÷è á¿¿ çîëèãòîîä áàé! Àçàðãààð àäóó àâàà÷èíà óó, àðâàí àäóó àâàà÷èíà óó, ººðºº
ìýäýýðýé ãýýä ãàð÷ îäîâ. Ìîðèíäîî ìîðäîæ áàéõàä ãýðò ýõíýð íºõºð õî¸ð á¿ä¿¿í íàðèéí
äóóãààð ýëýã õàòàí õºõðºëäºæ áàéëàà. Æààõàí ÿâààä ýðãýæ õàðñàí ÷èíü Æàñðàéí ýõíýð
õîéíîîñ íü óñ ºðãºæ áàéíà. «Yã¿é åðºº, Õàð óñ öàöàæ áàéíà. Äàøíÿì ãàçàð öºìºð÷ àðèëàã!
Yõýæ õ¿¿ð áîëîîä õîí õýðýý í¿äèéã íü òîíøèã! ãýæ õàðààë õèéæ áàéãàà âèé ÷è. Äîëîîí
ãîëòîé äîî àíæãàé ÷èíü» ãýæ óóðñàí ìîðèíäîî òàøóóð ºã뺺.

Õ¿íèé ñàíààíààñ íàñàí òóðøàà ãàðàõã¿é þì ãýæ áèé. Æàñðàéí òýíýã ýõíýð õàð óñ öàöàæ
õàðààë õèéõ ÷ ÿàìàé õýâòýíý. Æàñðàéõàíä òàðõèà õàãà öîõèóëñíû äàðàà æèë õàìòðàë
áàéãóóëàãäàõàä äàðãà áîëñîí ñîí. Æèë èë¿¿ òàðõèã¿é áóæèãíàöãààæ áàéãààä áààõàí ìàë
õºðºí㺠¿ðýí òàðàí õèéñíèé ýöýñò õàìòðàë òàðæ Äàøíÿì ç¿¿íèé íóãàëààòàí áîëñîí. Õîðèí
äºðâºí îíä õîðèí õýäõýí íàñàíäàà íàìûí ãèø¿¿íä ýëñýæ õóâüñãàëûí õýðýãò áàéäãààðàà
ç¿òãýæ ÿâñàí õ¿í íàìààñ õººãä뺺. Òýãýõýä ýíý Æàñðàéí àìûã íü àñóóæ áèëýý. Ýíý íàñàíä
ìàðòàãäàõ þì áèø. Òýð çîëã¿é ºäºð õàìòðàëûí ñóóðèíû óÿàí äýýð çîðèóä þì øèã
òààðàëäààä,

-- Èäýæ çàëãèñàí ÷èíü õîîëîéä ÷èíü òýýãëýæ äýý óëààí õóâüñãàë÷ ìèíü. Íàìèí÷ëààä
ºðøººäºãã¿é íàìààñàà òóóãäàæ öàãààí áîëîõ ÷èíü ýíý äýý ãýæ áèëýý. Õÿçãààðã¿é õîðñîë
ãîìäîëä àâòàãäàí õàìõóóë õèéññýí õàâðûí òàëä ãàíöààð óéëæ ÿâñàí ñàí. Ò¿¿íèéãýý ñàíààä
îäîî öàìö äýýã¿¿ðýý ìºðºâ÷èëæ ñóãàíäàà ç¿¿ñýí íàìûí áàòëàõûã ººðèéí ýðõã¿é òýìòýð÷
¿çýýä «Äîëîîí ãîëòîé, óëààí , áàòëàõòàé ýð äýý, àíæãàé ÷èíü» ãýæ ìîðèíûõîî» õàð õóðäààð
çàì òààìàã äàâõèëàà.

Îðîéõîí áàãûí íàéç àãñàí Äýìáýðýëèéí áýëýâñýí ãýðãèé Áàäàìãàðàâûíä èðýâ. Áàäàìãàðàâ
ººðèéí ýýæ, õýäýí ºí÷èí õ¿¿õýä, õàäàì ààâ ýýæòýéãýý õî¸ð ãýðòýý ñóóíà. Îâîî õýäýí õîíü,
öººí òýìýýòýé Äàøíÿì Äýìáýðýë õî¸ð Õàëõ ãîëûí äàéíû ºìíº öýðýãò õàìò ìîðäñîí þì.
Ãýòýë Äýìáýðýë äàéíû ºìíº áàéøèíòèéí öýðãèéí õîðîîíä áàéæ áàéãààä ãýíýò õ¿íäýýð
ºâ÷èëæ íàñ áàðñàí áèëýý. Áàäàìãàðàâ Äàøíÿìûíä èðýõ á¿ðä áàÿðëàíà. Îäîî ÷ áàðàã
áàðààãààð íü òàíüñàí áîëîëòîé. Ãýðòýý îðîí ãàðàí ã¿éæ õ¿¿õä¿¿äýý öýâýð õóâöàñëàæ ººðºº
¿ñ ãýçãýý ÿíçàë÷èõààä óãòëàà. Õººðõºí öàðàé, õºíãºí ààøààðàà íóòàãòàà öóóä ãàð÷ áààõàí
õàðöóóëûí òàðõèéã ýðã¿¿ëæ ÿâñíû äîòîð Äàøíÿì ºðòººä ºíãºðñºí áèëýý. Õàðèí
òàëèéãàà÷òàéãàà ñóóñíû äàðàà ãàéã¿é òîõèòîé õ¿¿õýí áîëñîí þì. Òèéíõ¿¿ îäîî õàéð
ñýòãýëèéíõýý äóðñãàëûã îãîîðîëã¿é æóðàìò ãýðãèéí ¸ñûã ñàõèñààð ÿâíà. Õè÷íýýí
õóãàöààòàéã õýí ìýäýõ áèëýý.

Õ¿¿õä¿¿ä Äàøíÿì àõ èðëýý ãýæ áàÿðëàëäàâ. Áàäàìãàðàâ Äàøíÿìûã àëü áîëîõîîð òóõëóóëàõûã
õè÷ýýí õîíü òºõººð÷ àëü, ýíý æèë ñóðãóóëüä îðîõ õ¿¿ä ¿ñýã çààæ àëü,ýíýý òýðýý ãýâ. Äàøíÿì
ò¿¿íèéã ºðºâäºæ àëü áîëîõîîð òóñ õ¿ðãýõèéã õè÷ýýäýã áèëýý. Áàäàìãàðàâ åð íü ñ¿ðõèé
õ¿¿õýí. Ýëäýâ àæëààñ õîéø ñóóíà ãýæ áàéõã¿é Æàñðàéòàé ç¿éðëýøã¿é ¸ñòîé ë óõàìñàðòàé
àðä àà. Õºäëºõ ãèøãýõ íü öîâîî áºãººä íàìáàòàé, ààø çàí íààëèíõàé íü õýò èëýðõèé áóñààð
ãîî ñàéõíàà ¿ç¿¿ëæ ñóðñàí á¿ñã¿é õ¿íèé íàðèéí ýðäýì ãýëòýé. Äàøíÿì ÷ ¿¿íèéã õýçýýíýýñ
ìýäíý.

Õîíü òºõººð¿¿ëæ ìàõ ÷àíàâ. Øèìèéí àðõè õàëààæ, õºãøäèéã àâ÷ðàí áÿöõàí íàéð øèã ë þì
áîëëîî. Áàäàìãàðàâ òîì ¿íäñýí òàãøààð ìýëòýëçñýí àðõè áàðèàä
-- Óðæèãäàðõàí íýðñýí îõü. Òàíû èðýõèéã ìýäñýí þì øèã ãýýä æóóìàëçàâ.

-- Äàéíû ãàçàð þó áîëæ áàéäàã áîë äîî. Áè ôðîíòîä áýëýã áîëãîõ ãýæ õýäýí íýõèé ýëäýýä
áàéãàà.

-- Óëààí àðìè ýçëýãäñýí íóòãàà ÷ºëººëæ äàâøñààð ë áàéãàà ãýíý. Áýëýã áýëääýã ÷èíü èõ ñàéí
áàéíà. Øàð àéðàãò Æàñðàéíõààð îðîîä èðëýý. Õýäýí ìîðü ìàëèéíäóóë ãýñýí ÷èíü íàðèéíäàà
õàòàæ ñóóíà.

-- Ïèéäààë çàíãàà òàâèàã¿é þì ÷èíü äýý.

-- Òàíàéõ íàìàðæààíä õàà áóóõ âý?

-- Òàíàéõòàé îéðîëöîî áóóâàë ÿäàõäàà þì ñîíñîæ áàéõñàí äàà.

Äàðãà ìèíü òóëàõ ò¿øèõ ýð õ¿íã¿é ¿íýíäýý õýö¿¿ þì áàéíà ø¿¿. Òîì õ¿¿ àðâàí ãóðàâòàé
áîëëîî. Æèíãèéí íîãäîë ãàðëàà ãýñýí.Òîìöóóëûã äàãóóëààä æèíä ÿâóóëíà áàéãàà.

-- Òàíàé íîãäëûã õàññàí ÷ áîëíî äîî.

-- Õýë àì ãàðíà áèç äýý. Íàéçüíõàà õ¿¿õíèéã áîäîîä ýíýý òýðýý ãýæ...

-- Òàíàéõ ÷ íàñ áàðñàí öýðãèéí àð ãýð ø¿¿ äýý. Áàäàìãàðàâ äîîøîî õàðæ ÍÝÃ õýñýã äóóã¿é
ñóóñíàà,

-- Æààõàí õàæóóëæ ÿäàðãààãàà ãàðãàõã¿é þ¿. Íààäàõ àðõèíààñàà óó ë äàà ãýýä ãàð÷ îäîâ.
Õºãøèä õ¿¿õýä õàðüæ õ¿¿õä¿¿ä õîíü ìàëäàà ãàðàâ.

-- Òýíãýð á¿ðõýæ áàéíà. Áîðîî îðíî áàéõàà ãýñýýð Áàäàìãàðàâ ÿàãààä ÷ þì æààõàí
áàëìàãäñàí ÿíçòàé îðæ èðýâ.

- Íàìðûí ñ¿¿ë÷èéí áîðîî áèç ýý.

-- Äàøíÿì àà õýâòýæ àìðàà÷ äýý. Õ¿¿õä¿¿ä õîíü ìàëàà õàøààä ààâûíä óíòàíà áèç ãýýä
Áàäàìãàðàâ òàãøàíä àðõè ä¿¿ðãýí,

-- Áè ÷àìàéã õýçýý èðýõ áîë ãýæ õ¿ëýýæ ñóóäàã ø¿¿ ãýæ øóëóóõàí õýëýâ. Äýæýýãèéíõýý
ýðõýëæ áàéñàí, çàìä õ¿¿òýéãýý óóëçñàí íü Äàøíÿìûí ñýòãýëä ãÿëñõèéí îðîâ. Õýðýã áèøäýõ
íü... Áàäàìãàðàâûí ñàéõàí àëàã í¿ä õ¿ñëýíòýéãýýð ìàíàëçààä, çóçààí öýâýð óðóóë íü
÷è÷èðñõèéãýýä íýã ë æèãòýéõýí. Äàøíÿì òàãøòàé àðõèà ÿàðàí õºíòºð÷ îðõèîä á¿ñýý
÷àíãàëàí ìàëãàéãàà ºìñºæ,

-- Áàäàìãàðàâ àà áè ÿâàëã¿é áîëîõã¿é. ªã뺺 Ìîíõîîäîíòîéãîî çàìä óóëçñàí. Õýäýí

õîíîãèéí ÷ºëººãººð øàãíóóëààä èðæ ãýíý. ßâàëã¿é áîëîõã¿é ãýõýä Áàäàìãàðàâ íýã õýñýã
äîîøîî õàðæ ñóóñíàà ø¿¿ðñ àëäààä,

-- ßâ äàà ÿâ. Íàìàéã ºðºâ人ä ýíý òýð àæèë, íîãäëîîñ ÷ºëººëºõ õýðýãã¿é. Á¿ñã¿é õ¿íèéã
¿íýõýýð ºðºâäºíº ãýäýã ººð áàéëã¿é. Áè ÷àìàéã õ¿éòýí áîðîîíä öîõèóë÷èõ âèé ãýýä ë...

Äàøíÿì þó ÷ õýëæ ÷àäàëã¿é áóøóóõàí ãàð÷ ãýðèéí ç¿ã óì õóìã¿é äàâõèëàà. Yäøèéí öàãààí
ãýãýý òàñðàõ ¿åýð áîðîî àñãàðàâ. Íàìðûí áîðîî ãýõýä åð áóñûí áîðîî. Äóó öàõèëãààí ¿ã¿éãýýñ
áèø ÿã çóíû ààäàð øèã øèð¿¿í, òýãñýí ìºðòºº ìºñ øèã õ¿éòýí. Äàøíÿìûí õºâºíòýé äýýë
äîðõíîî íýâòðýâ. Ñàëõè èñãýð÷, íàðèéõàí óñàí øèëá¿¿ðýýð òàñ ãóÿäàõàä ìîðü øèðâýãäýí
õºíäñºíº. Àíõàíäàà ç¿ãýýð íýã øèðâýãäýæ áàéíà ãýñýí ÷èíü ñ¿¿ëäýý á¿ð çîãñîõ òèéøýý
õàíäëàà. Äàøíÿì õàéëãèí öàãèéí ìîðèîð ºãëººíººñ õîéø òóæ äàâõèñíàà ãýíýò ñàíàëàà.
Æàñðàéä óóðëàæ, Áàäàìãàðàâààñ çóãòààæ ÷ ãýõ þì óó õè÷íýýí äàâõèâ. Ìîðü ÿã çîãñ÷èõâîë ÿàõ
áèëýý. Îñãîæ ÷ ìýäýõ áîðîî áàéíà ãýæ áîäîæ ÿâòàë ºìíº íü ÿìàð íýã óóë õàä ñ¿¿õèéí
õàðàãäàâ. Áàðààòûí áàëãàñ ìºí. Õàäòàé óóëûí ýíãýðò áàðüñàí ýðòíèé õîòûí ¿ëäýãäýë ýíý
óëààí áàëãàñ ë àìèíä îðîõ áîëîâ. Áàëãàñ ãàð ñóíãàõàä õ¿ðìýýð ìýò áîëîâ÷ ìîðü íü ìîä
áîëæýý. Ãýíýò îðñîí áîðîî ãýíýò çîãñîâ÷ íàìàð öàãò õîâîðõîí òîõèîëäîõ õ¿÷èò õàð ñàëõè
ìîðèíîîñ õóó òàòàõ øàõàæ áàéëàà. Äàøíÿì ãîëîî õ¿ðòýë õºð÷ äààðàí, öóöñàí ìîðèî äàâèð÷
òàøóóðäñààð àðàé ÷¿¿ áàëãàñ õ¿ðëýý. Ãîë õýðìèéí ¿¿ä òóøàà î÷òîë òýðòýý áóëàíä íü ãàë
óëàëçàõ øèã áîëîâ. «Þó âý ýíý ÷èíü!» ãýæ ñýæèã òºðºí ìîðèíîîñ áóóí îéðòîæ î÷âîë
õýðìèéí ñàëõè áîðîîíîîñ íºìºðòýé áóëàí ýçýíòýé áîë÷èõæýý. Ýõëýýä «Íàä øèã ë íýã
àìüòàí...» ãýýä õàðòàë õýðìèéí áóëàíä õýäýí àäóó õîëáîîñòîé íààíà íü íýã ýð ãàë ò¿ë÷èõñýí
ñóóæ áàéâ.

Ñàéí àæèãëàâàë õýäýí ìîðüä ìºíººõ Æàñðàéí ñ¿ðãèéí àäóó ÿàõ àðãàã¿é ìºí. Õîíãîð àëàã
ç¿ñìèéí àðâààä ñàéõàí ìîðü àæýý. Àðâàí ìîðü ìàëèéíäóóë ãýæ ºã뺺õºí õýëæ áàéñàí íü
ãýíýò ñàíàãäàâ. «Ìóó íîâø àäóóíûõàà äýýäèéã íóòàã àëãàñàí õººëãºæ áàéíà óó, ýñâýë
õóëãàé÷èéí ãàðò îðîâ óó? Àëàõààñ áóöàõã¿é õ¿íòýé ó÷ðàõ âèé ãýæ ã¿éöýä áîäîæ àìæèëã¿é
íýã ìýäýõíýý ìàíü õ¿í ãàëûí ãýðýëä îð÷èõñîí çîãñîæ áàéëàà. Ìîðèíû õóëãàé÷ äàâðèí áîñîæ
õýðìèéí áàãàíûí öààíààñ áóóãàà ø¿¿ðýí àâàõàä Äàøíÿì øóëóóõàí õ¿ð÷ î÷îîä,

-- Çà ÷è ç¿ãýýð áàé! Íààíà ÷èíü õ¿í îñãîæ ¿õýõ ãýæ ÿâàõàä ãýâ. Õóëãàé÷ ãàéõàæ ò¿äãýëçýõ
ÿíçòàé

-- Õýí ÷ ¿ã¿é îñãîõ ãýýä... ãýâ. Äàøíÿì äóëààöàõ þì óó ãýæ áîäñîíîî á¿õ þìûã íýãìºñºí
øèéäýõã¿é áîë õýðýã áèøäýíý ãýæ ÿìàð íýã äàëä çºí㺺ð ìýäðýí

-- Çà ÷è õº ãàëòàé þì áàéíà. Þóíäàà àæðàõ âý. Àíæãàé íü õýäýí àäñàãàà àâààä ÿâëàà! ãýæ åð
õýíýãã¿é ºã¿¿ëýýä ìîðü ðóó àëõàõäàà àð íóðóó õ¿éò îðãèâ÷ ýðãýæ áóöàõ öàã ºíãºð÷ýý.
Òèéíõ¿¿ ìàíü ýð ýìýýëòýé ìîðèíä òàéâàí ãýã÷ ìîðäîîä Æàñðàéí ìîðüäûã õºòëºí ãàëûí
ãýðýëä óëàëçàí ñ¿¿ìýëçýõ õýðìèéí õààëãà òèéø õºäëºâ.

-- Õººå ÷è íàìàéã ÿâãàëàõ ãýý þó ãýæ õîéíîîñ íü ìèíü ºíººõ ýð äóó àëäàõàä

-- ßàëàà ãýæ ýð õ¿í áàéíà äàà. Ýí¿¿õýíä ýìýýëòýé õàçààðòàé ìîðü áèé ãýýä èñãýðýí áàéæ
ºðã¿¿ëýâ.

Íàìðûí õ¿éòýí áîðîîíä íýâò öîõèóëñàí áèå íü õàðèí ÷ ãýíýò õàëóó á¿ëýýí îðãèí äóëààöàõ
øèã áîëëîî.
ÂÅÍÑÅÐÅÌÎÑ
Ãàâàíà õîòûí äóí öàãààí áàðèëãóóä óíèàðò õºõ òýíãýðèéã áàãàíàäàí ºðñºëäºõ ìýò áºãººä
¿íýíõ¿¿ ãàíäèðñûí ¿çýãäýë ãýëòýé. Ýíý ãàéõàìøèãò õîòûã Êàðèáûâ òýíãèñèéí õºõ íîìèí óñ
õ¿ðýýëýí òýâýð÷, õîò òýíãèñ õî¸ð äîòíî ñàéõíààð èæèëñýí õîñîëæýý. Òýíãèñèéí õºâººã
õàøñàí ýðòíèé õàð áîðæèí õàøëàãàòàé Èõ òîéðãîîð ýíý íýãýí ºäºð õîë îéðûí æóóë÷èí
ãîëöóó îëîí õ¿í çóãààëàí ñýëã¿¿öýæ, ìóçåéí ¿çìýðò òàâèìààð õóó÷èí ôîðäîîñ ýõëýýä
çºâëºëòèéí øèâ øèíýõýí «Æèãóëèíóóä» ñ¿ëæèëäýíý. Ýëåìåíà òàâàí íàñòàé õ¿¿ Ðîäðèãåñîî
õºòëºí áîðæèí õàøëàãûí äýðãýä¿¿ð áîäîëä äàðàãäàí ÿâíà. Ãàâàíààñ õîéø àðâààäõàí áýýðèéí
çàéòàé Åâðîï Àìåðèêèéí õîîðîíäîõ äàëàéí ãîë çàì ºíãºðºõ áºãººä õýäýí çóóí ìÿíãàí
òîííûí äààöòàé íåôòü òýýâýðëýã÷ýýñ ýõëýýä ñóìíû çýâ øèã õóðö ºâ÷¿¿ãýýðýý òýíãèñèéí óñûã
öàëãèóëàí öàõèëàõ ñóóäëûí õºëºã, öàãààí äàðâóóëò çàâü îíãîöíóóä òàñðàëòã¿é ñ¿ëæèëäýíý.
Òýäãýýðèéí çàðèì íü Ãàâàíû õóó÷èí öàéç ãýðýëò öàìõàã á¿õèé áîîìò òèéø ÷èãëýõýä
«Ìàðñåëñ ìèíü ýäíèé àëü íýãýíä ñóóãààä èðæ ÿâàà þì áèø áàéãàà äàà» ãýæ Ýëåìåíà ãîðüäîí
õ¿ñýìæèëíý. Áÿöõàí Ðîäðèãåñ ýõèéíõýý áîäëûã òààñàí þì øèã

-- Ýýæýý ààâ õýçýý èðýõ þì áý? Áè ààâûãàà ñàíàæ áàéíà ãýõýä Ýëåìåíà ººðèéí ýðõã¿é ãàð÷
èðñýí íóëèìñàà íóóæ ÿäàí áóðóó õàðæ,

-- Ààâ íü èðíýý. Ýíý îëîí öàãààí îíãîöíû ÷óõàì àëèíä íü ñóóæ èðýõèéã ë ÷è áèä õî¸ð
ìýäýõã¿é áàéíà ãýýä äîîðîî ø¿¿ðñ àëäàâ. Êàðèáûí òýíãèñèéí òîëèíò ìàíäëààð õóðãàí
äîëãèñ óðàëäàí áîðæèí õàøëàãàíä òóëæ èðýýä ýðõëýíã¿é íàìóóõíààð óðõèðíà. Õàøëàãà äýýð
ñîìáîðåððî äóõäóóëñàí õºâã¿¿ä áàñ ºâãºö¿¿ë çàãàñíû óóðãà

áàðèí ñóóöãààíà.

Ýëåìåíàãèéí ìºðºí äýýð àñãàðñàí õèëýí õàð ¿ñèéã òýíãèñèéí 纺ëºí ñàëõè íàìèðóóëàí
Ðîêóýë Êåíòèéí òàòàëáàð çóðãèéíõ øèã ãîîëèã ñàéõàí áèå íü ÷ áàñ òýð 纺ëºí ñàëõèíä
íàéãàõ ìýò ¿çýãäýõ íü ãóíèã áîäëûí õ¿íä äàðàìòûã èëòãýíý. Öàñàí öàãààí õºëã¿¿ä ãóðâàëæèí
çóðàà òàòóóëàí Ãàâàíûí áîîìò ðóó ÷èãëýõýä õºòëºã÷èéí áÿöõàí õàð çàâü óãòàí î÷èæ
õàðàãäàíà.

-- Ìàðñåëî ìèíü, õàéðò ìèíü àìüä ìýíä ë ÿâààñàé äàà. Ýõ äàãèíà ìèíü ºðøºº! ãýæ Ýëåìåíà
çàëáèðàí òýíãèñèéí ìàíàíò àëñûã øèðòýí øèðòýíý.

Ìàðñåëî, Ýðíàíäåñ, Ìàíóýëü, Ãîíñàëåñ äºðâèéã Âàëüïàðàèñîãèéí îéðîëöîîõ òýíãèñèéí

öýðãèéí õîðèõ ëàãåðüò àâ÷èð÷ýý. Äýëõèé äàõèíä íýðä ãàðñàí «Òðåñ Àëàìîñ» ò õýäõýí
õîíóóëààä îëîí õîðèãäëûí äóíäààñ òýäíèéã ÿëãàæ ýíä àâ÷èðñàí íü ìóó ¸ðûí õýðýã áàéëàà.
Òýäíèéã öàãäààãèéí «Æèï» ìàøèíä ñóóëãàæ ãàðûã íü òàñ õ¿ëýýä í¿äèéã íü áîîí àâ÷èð÷ýý.
Ñóðàãã¿é àëãà áîëîãñäûí òîîíä îðóóëàõ áîëñíûã òààâàðëàõàä áýðõã¿é áàéëàà. Õî¸ð æèëèéí
ºìíº ýíý Âàëüïàðàèñîä òýíãèñèéí öýðãèéí àëáà õààæ áàéñàí Ãîíñàëåñ ÿìàð íýã ãîéä ñîâèí
ìýäðýõ¿éãýýðýý äàëàéí îéðîëöîî èðñíýý ìýäæýý. ĺðâ¿¿ëýíã áóóíû áºãñººð ãàìã¿é íàí÷èæ
áàéãààä ÿìàð íýã ºìõèé õ¿éòýí òàñàëãààíä îðóóëàâ. Áèå áèåíèéõýý í¿äíèé áîîëòûã ø¿äýýðýý
óðæ, õ¿ëýýñýý òàéëöãààí ¿çâýë ãàíö ñàæèí õ¿ðýõã¿é àì äºðâºëæèí òàñàëãàà áàéõ áºãººä
òààçíààñ íü íýã ìóó ÷èéäýí ¸ëòîéíî. Áóóðàë îðñîí ºòãºí ñàõàëòàé, ñýðãýëýí õóðö í¿äòýé
Ãîíñàëåñ ãÿíäàíãèéí òàñàëãààíû õàíóóäûã ÷àãíàæ ¿çýýä,

-- Ç¿¿í òàëä õ¿ì¿¿ñ áàéíà. Áàðóóí òàëä äàëàé! Äàëàéí ÷èìýý äóóëäàæ áàéíà. Áè àðâàí
áýýðèéí ãàçðààñ ÷ àíäàõã¿é ãýâ. Øàâèëõàí õºíãºí áèåòýé íåãð Ýðíàíäåñ òàñàëãààíû áóëàíä
ºâä㺺 òýâðýí ñóóæ

-- Äàëàé äàëàé ë ãýíý. Òýð äàëàé ÷èíü áèäíèéã þóãààðàà àâðàõ þì áý ãýæ óíäóóöàí ºã¿¿ëýâ.
Ìàðñåëî òàñàëãààíû äóíä çîãñîí àäàð øèðòýæ

-- Õàòóóõàí ýð¿¿ òóëãàõ ãàçàð èðæ äýý íàéç íàð ìèíü ãýõýä

-- Áèáëèéíõýýð óñàí ãàëàâ þ¿ëæ Ïèíî÷åòèéíõîí ÷ áèä ÷ öºìººðºº ÷ºòãºð øóëàì ðóóãàà
òîíèëîîñîé ãýæ Ãîíñàëåñ õîðñîëòîéÿà ºã¿¿ëýâ.

Ãåðêóëåñèéí ä¿ðò ëóò ýð Ìàíóýëü òàñàëãààíû áóëàíä áîäëîãîøðîí ñóóñíàà çóçààí óðóóëàà
øèëýìäýýä

-- Ìàðñåëî ìèíü áèä ñàíàñàíäàà õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é ÷îíûí àìàíä îðëîî. Äààí ÷ õàðàìñàëòàé.
Áèäíèé áàðèãäñàíä õýí ÷ áóðóóòàéí òóõàé ìàðãàæ òààìàãëààä ÷ áèä ÿàõ âý äýý. Ìàðñåëî ìèíü
÷è ë ÷ºëººòýé ¿ëäýõ áàéñàí þì.

Ìàðñåëî äàãçààðàà õàíà ò¿øèæ óðò ñîðìóóñòàé í¿äýý àíèàä

-- Òà íàðòàéãàà õàìò ÿâæ áàéãààä äóóññàí ìèíü äýýð ãýâ. Ñàíòüÿãî äàõü ñóóðü ìàøèíû
¿éëäâýðèéí àæèë÷äûí äóíä ôàøèñò õóíòûí ýñðýã íóóö á¿ëãýì áàéãóóëæ ýõëýõäýý ÿìàð ÷
àþóë òóëãàð÷ áîëîõûã ìýäýæ áàéñàí áºãººä õàðèí òàðààãäñàí ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí òºâèéí
óäèðäàã÷èéí õóâüä õóíòûí á¿õèé ë õóóëü çàõèðàìæèéã õ¿ëýýæ çºâøººð¿¿ëæ ýìõ çàìáàðààòàé
áàéëãàõàä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ õ¿í ãýæ èòãýãäýõèéã õè÷ýýí, ó÷ðûã ¿ë ìýäýõ íºõäèéí õàðààëûã ÷
èäýæ áàéñàí áèëýý. Ãýòýë òýð íýã ãàéòàé ºäºð Ýëåìåíà õ¿¿ õî¸ðòîéãîî Ñàíòüÿãîãèéí
àæèë÷íû ðàéîíû íýãýí ãóäàìæààð çóãààöàí ÿâòàë «Äèí» õýìýýõ ôàøèñò öàãäààãèéí ãàçðûí
òýðýã ãýíýò òóëàí èðæ, ãóðâàí áóëèà ýð ¿ñðýëäýí ãàð÷ èðýýä Ìàðñåëîã äàéðàí ãàð áóóíû
áàðèóëààð ýëýã ð¿¿ íü öîõèæ óíàãààä ìàøèíäàà õàÿæ äàâõèí îäñîí áèëýý. Õýä õîíîãèéí
äàðàà «Òðåñ Àëàìîñò» íºõºäèéíõºº áàðèâ÷ëàãäñàíûã ìýäñýí þì.

-- Áè òà íàðòàéãàà ë õàìò ýöýñëýíý. Ýíý õîðâîîãèéíõîîñ ººð àìüäðàë áàéäàã þì áîë áàñ ë
áèå áèåñýý ò¿øèæ ÿâàõ áîëíî. ×èëè îðîí ôàøèñò õóíòûí õºëä ¿¿ðä ãèøãýãäýõ òèéì àçã¿é
îðîí áèø ýý. Áèä ¿ã¿é áîëëîî ãýõýä ×èëèéí àðä ò¿ìýí ìºíõ àìüäàðíà. ¯ð à÷ íàð ìààíü ýðõ
÷ºëººòýé. ×èëè îðîíä àìüäàð÷ Ïèíî÷åòûí ôàøèñòóóäûè ýñðýã òýìöýëä àìèà àëäñàíûã ìèíü
äóðñàæ ÿâàõ áîëíî. Ýëåìåíà ìèíü! Ðîäðèãåñ ìèíü! ãýæ Ìàðñåëî õîîëîé çàíãèðóóëàí
ºã¿¿ëýâ.

-- Ñàéõàí ×èëè îðîí ìèíü èéì ãàñëàíä óíàõ ÿìàð õóâü òàâèëàí áàéâ àà! Áèäíèé áóðóó ãýæ ¿¿!
ͺõºä ìèíü áèäíèé áóðóó ãýæ ¿¿? ãýæ ãàñëààä Ýðíàíäåñ ¿ð÷ëýýò ºðãºí ìàãíàéãààðàà ºâä㺺
ò¿ã ò¿ã õèéòýë õýäýíòýý ìºðãºâ.

Ìàðãààø ºã뺺 íü øîðîíãèéí õóÿãóóä Ýðíàíäåñèéã àâ÷ îäëîî. ª÷ãèéã íü õàìãèéí õÿëáàðõàí
àâ÷ áîëîõ õ¿í ãýæ áîäñîí áîëîëòîé. Õî¸ð öàãèéí äàðàà õóÿãóóä áàðàã ãîë íü òàñàðñàí
Ýðíàíäåñèéã àâ÷èð÷ õàÿëàà. Óðóóëûã íü öàõèëãààíààð ÿçàðòàë ò¿ëæ öýýæèí áèåèéã íü ÿìàð
íýã õàäààñ øºâ㺺ð íýâò øóâò øèâæýý.

-- Íààäàõ ìóó õàðòàéãàà àäèëõàí àìàà õàìõèàä áàéâàë ¿õýýðèéí í¿õýíä îðíî ãýæ ìýäýýðýé
ãýæ õóÿãóóä çàíàëõèéëýâ.

Ìàíóýëü Ýðíàíäåñèéã õî¸ð ãàð äýýðýý ºðãºí öààø íààø õîëõèæ

-- Àé àðààòíóóä! Áóçàð àðààòíóóä ãýõýýñ ººð þì õýëæ ÷àäñàíã¿é. ¯çýøã¿é çýðëýãýýð

ýð¿¿ä¿¿ëýí òàð÷èëñàí Ýðíàíäåñ ò¿ð çóóðõàí óõààí îðæ,

-- Íàéç íàð ìèíü áàÿðòàé! Âåíñåðåìîñ! ãýæ äóóëäàõ òºäèéõºí õýëýýä ýçýíã¿é áîëñîí ãàðàà
çàíãèäàí öýýæèí äýýðýý òàâüæ àìüñãàà õóðààëàà. ¯ëäñýí ãóðàâ Ýðíàíäåñòàé àäèëõàí
ýð¿¿ä¿¿ëýí òàìëàãäàíà ãýæ áîäæýý. Ãýòýë òýãñýíã¿é.

-- Òà íàðûã ç¿ãýýð ë ¿õýýðèéí í¿õýíä õèéíý. Äèâààæèíä î÷íî ãýæ ìýäýýðýé ãýæýý. ¯¿íèéã
í¿õýí äýýð àâàà÷èæ áóóäíà ãýñýí ¿ã ãýõýýñ ººðººð îéëãîõ àðãàã¿é áàéëàà. Ãýòýë á¿õ þì
òýäíèé áîäñîíîîñ îãò ººðººð ýðãýâ. Àëóóð÷èí õàðãèñóóä õ¿íèé ñàíààíä áàãòàøã¿é ÿìàð íýã
ýð¿¿ ø¿¿ëò òóëãàæ ÷àäàõ íü ìýäýýæ. Ãýâ÷ Êàôêàãèéí «Ýð¿¿äýõ ìàøèí» ãýäý㠺㿿ëëýãò
ãàðäàã ç¿éë ÷ ïèíî÷åòûíõíû áîäîæ îëñíû äýðãýä þó ÷ áèø áàéëàà. Õî¸ð õîíîãèéí äàðàà òýð
ãóðâûã àâòîìàò, ïóëåì¸òîîð çýâñýãëýñýí á¿òýí ñàëàà öýðýã á¿ñëýí òóóæ ºíººõ í¿õýíäýý
àâàà÷ëàà.Õºëºã îíãîöíû à÷ààíû õºíäèéí íýýëõèé øèã çóçààí òºìºð òàãèéã ñºõºæ, ìóóõàé
ýõ¿¿í ¿íýð õàíõàëñàí ã¿í õàð çîîðü ðóó óðò øàò òàâèàä íýã îôèöåð

-- Òà íàðûã õàíà ò¿ø¿¿ëýýä áóóäàæ îðõèõ áàéñàí áîëîâ ÷ åñºí òàìûí õàìãèéí õºíãºíä íü
îðóóëàõààð øèéäëýý. Ýðãýæ ãàðàõ çàì áàéõã¿é. Ñ¿íñ ÷èíü ÷ ãýñýí ãàðàõã¿é ãýäãèéã ìýäýãò¿í!
Õàðèí óõààíûõàà õýðýýð þì áîäîõ õ¿ðýëöýýòýé öàã îëäîíî. Ìîðèëîí îðöãîî ýðõì¿¿ä ìèíü
ãýæ äààæèãíàâ.

Òèéíõ¿¿ ãóðâàí íºõºä àðãà áóþó óðò øàòààð äàìæèí í¿õíèé ¸ðîîëä îðëîî. Äîòîð íü þó
áàéãààã çîðèóä ¿ç¿¿ëýõ ãýæ òàãèéã íýã õýñýã îíãîðõîé áàéëãàñàíä ýðýãí¿¿ëýí õàðâàë çîîðèíû
áóëàíä îëîí õ¿íèé õ¿¿ð äàâõàðëàí òàâüæýý.

-- Ýõ äàãèíà ìèíü! ãýæ Ãîíñàëåñ äóó àëäàâ. Ìàíóýëü äýýøëýí áóé øàò ººä ¿ñðýýä õàëüò
ø¿¿ðýí àëäàæ,

-- Àé ìóóõàé ÿðãà÷èä ººðñ人 òàìûí ¸ðîîëä óíàõ öàã ÷èíü èðíý äýý! ãýæ õèëýãíýí õàøãèðàâ.
Ìàðñåëî, Ìàíóýëèéí ìºðººð òýâðý í:

-- Ñóðàãã¿é àëãà áîëíî ãýäýã ýíý áàéæ. Ãýõäýý àðä ò¿ìíèéõýý ýðõ ÷ºëººíèé òºëºº òýìöñýí
áèäíèé ñýòãýë õýçýý ÷ ñóðàãã¿é àëãà áîëîõã¿é. Äàõèàä ÿìàð ÷ òàìä õèéæ ÿìàð ÷ ýð¿¿ ø¿¿ëò
òóëãàñàí ÷ Ýðíàíäåñòýéãýý àäèëõàí òàð÷ëàí çîâñîí áóñàä îëîí íºõºäòýéãýý àäèëõàí ø¿ä
çóóæ áàéãààä ýðýëõãýýð ýöýñëýíý ãýõýä Ãîíñàëåñ

-- Âåíñåðåìîñ! ãýæ íóäàðãà çàíãèäàí òàíãàðàãëàâ. Èéíõ¿¿ ãóðâàí íàéç çîîðèíû áóëàíä
ò¿øèëöýí ñóóæ õóíòûí ãåíåðàëóóäûí ôàøèñò ýðãýëò ÿìàð çàìààð áèåëæ àðäûí íýãäëèéí
çàñãèéí ãàçàð óíàñàí, åðºíõèéëºã÷ Ñàëü-âàäîð Àëüåíäå õýðõýí àëàãäàõàä õ¿ðñýí, òýð ¿åä
àæèë÷èä, àðäûí íýãäëèéí òàëûíõàí ÿàõ ¸ñòîé áàéñàí áîëîîä ãàäààäàä ä¿ðâýí ãàðñàí îëîí
ìÿíãàí ÷èëè÷¿¿ä ôàøèñòóóäûí ãàðààñ ìóëòàðñàí Êîðâàëàí, Àëüòåìåðàíî çýðãèéí
óäèðäàã÷èä ýõ îðíîî àâðàõûí òºëºº þó õèéæ áîëîõ òóõàé, ººðñäèéíõºº àëäàà, ýõíýð
õ¿¿õäèéíõýý õóâü çàÿàíû òóõàé îëíûã õ¿¿ðíýëäýí öàã íºãöººæ áàéëàà. Òèéíõ¿¿ ëàâ á¿òýí
õîíîã ºíãºð뺺. Òýäýíä ãàíö áàëãà óñ ÷ ºãñºíã¿é, ßëçàðñàí õ¿¿ðèéí ¿íýð òàíàð ãýæ òýñýæ
áàéõûí àðãàã¿é. Õàðèí õàðóóëûí öàãäàà òàãíû í¿õýýð øàãàéæ,

-- Õýí ò¿ð¿¿ëæ ìàæèéñíèéãàà öààäàõ õ¿¿ð¿¿ä äýýð äàâõàðëàæ òàâèíà ø¿¿ ãýæ èëò
äîðîìæëîí õýëýâ. Á¿òýí õîíîã ºíãºð뺺. Èéíõ¿¿ õ¿¿ðèéí í¿õýíä õîðèãäîí àìüäààðàà õàòàæ
¿õýí ñóðàãã¿é áîëíî ãýäýã õ¿íèé ñàíààíä ¿íýõýýð áàãòàøã¿é õýðýã áàéëàà. Ýíý ãóðâàí ñàéõàí
ýð õî¸ðõîí æèëèéí ºìíº Ñàíòüÿãî õîòûí óðèà äóó öóóðèàòñàí òàëáàéä óëààí òóã íàìèðóóëàí
æàãñàæ, çºâõºí ×èëè áèø äýëõèéí í¿äýíä äóëààõàí õàðàãäàõ áîëñîí åðºíõèéëºã÷ Ñàëüâàäîð
Àëüåíäåä áàÿð õ¿ðãýí ýðõ ÷ºëººíèé íàðàí ¿¿ðä ãèéñýí ìýò ñàíàæ ÿâñàí áèëýý...

Ãîíñàëåñ ç¿¿ðìýãëýõ ìýò í¿äýý àíèí ñóóæ áàéñíàà ãýíýò ¿ñðýí áîñîæ çîîðèíû òàã äîð î÷èæ
çîãñîîä

-- Ìàíóýëü íààø èð! ãýõýä, òýð ãàéõàñõèéí õàæóóä íü î÷èæ çîãñîâ.

-- Òà ìèíü áè òàéõàìøèãòàé þì áîäîæ îëëîî. Ìàíóýëü ÷è õî¸ð ìåòð ºíäºð. Îéëãîæ áàéíà
óó? Áèä ãóðâóóëàà íèéëýýä õýäýí ìåòð áîëîõûã áîäîî÷ òýð òàãàíä õ¿ðýõã¿é ãýæ ¿¿? Ìàðñåëî
ìèíü íààø èð! ßìàð ÷ áàéñàí ýíý ¿õýýðèéí í¿õíýýñ ãàðààä ¿õýõ ñýõýõýý ¿çýöãýýå!

Òèéíõ¿¿ ìàíü ãóðàâ öèðêèéí àêðîáàò÷èí øèã ìºð ìºðºí äýýðýý ãèøãýöãýýí í¿õíèé òàã ººä
öîðîéõîä õàìãèéí äýýð çîãññîí Ìàðñåëîãèéí õóðóóíû ¿ç¿¿ð òàãàíä äºíãºæ õ¿ð÷ áàéâ.

Ìàíóýëü áàéäàã õ¿÷ýý øàâõàí ºëìèé äýýðýý ºíäèéæ

-- Ìàðñåëî ìèíü ò¿ëõýýä ¿ç. Õýíèéã ýíäýýñ ãàðíà ãýæ öîîæëîõ âý ãýõýä Ìàðñåëî ø¿ä çóóí,
àðâàí õóðóóíûõàà ¿ç¿¿ðýýð òàãèéã òóëæ áàéãààä îãöîì ò¿ëõýõýä ¿ë ìýäýãõýí çàâñàð ãàðëàà.
Öîîæã¿é íü ëàâ àæýý. Ýíý ¿õýýðèéí í¿õýíä õàÿãäñàí õ¿ì¿¿ñ áóöàæ ãàðíà ãýæ àëóóð÷èä
ç¿¿äëýý ÷ ¿ã¿é íü ìýäýýæ. Èíãýýä ãóðâàí íºõºä í¿õíýýñ ãàð÷ îðãîí îäîõ ¿ëãýð øèã
òºëºâëºãºº çîõèîëîî.

Ýäíèé íýã íü øºíº òàãèéã ò¿ëõýí ãàð÷, àæèã ñýæèãã¿é ñýëã¿¿öýí ÿâàõ õàðóóëûã ÿìàð ÷
áàéñàí õºíººõ ¸ñòîé. Òýãýýä õàðóóëûí áóó, æàäûã àâíà. Ëàãåðèéí äºðâºí òàëûí èíäðèéí
ìàíààíóóä í¿õíýýñ õîðèãäëóóä ãàðíà ãýæ ÿàâ÷ ñàëàõã¿é. Òèéìýýñ ºðãºñò òîðûã òàñ öàâ÷èí
ãàð÷ îäíî. Ãîíñàëåñèéí òààìàãëàñíààð îéðõîí áóé äàëàéä çàãàñ÷íû çàâü ÷ áàéã, þó ÷ áàéã
õàìààã¿é ÿìàð íýã õºâäºã õýðýãñýë îëîîä çóãòàæ îäíî. Äàëàéí õºâººíèé àëü íýã ýçã¿é ãàçàð
õ¿ð÷ àìü àâðàãäàõã¿é þìàà ãýõýä ýíý õ¿¿ðíèé í¿õýíä õàòàæ ¿õñýíýýñ íîìõîí äàëàéí á¿ëýýí
óñàíä æèâæ ¿õñýí íü õàìààã¿é äýýð.

Õî¸ð äàõü øºíº áîëëîî. Òàãèéã ñºõºí ãàð÷ õàðóóëûã óñòãàõ ¿¿ðãèéã Ìàðñåëî àâëàà.
Óäèðäàã÷èéí õóâüä ÷ ãýæ òýãñýíã¿é. Õî¸ð íºõºð íü ò¿¿íä àìü íàñàà äààòãàí þó ãýõèéã
õ¿ëýýæ áàéãàà íü èëò. Òýäýíä èðò ìýñ áàéòóãàé ãàðòàà àòãàõ ÷óëóó ÷ áàéñàíã¿é. Øºíº äóíä
Ìàðñåëî

-- Õºäëºå íàéç íàð ìèíü. Áóðõàí áèäíèéã ºðøººò¿ãýé ãýâ. Ìàíóýëü ìºíåºõºí õ¿¿ðí¿¿äèéí
íýãèéã ÷èðýí àâ÷èð÷ õºë äîîðîî èâëýý. Ìàðñåëî í¿õíèé õ¿íä òºìºð òàãèéã ò¿ëõýæ çàâñàð
ãàðãààä íýãýí õýñýã ÷àãíàñíàà øóðãàí ãàð÷ îäëîî. Ãîíñàëåñ Ìàíóýëü õî¸ð þó áîëîõûã ç¿ðõ
ò¿ãøèí õ¿ëýýâ. Õàãàñ öàã ºíãºðñíèé äàðàà í¿õíèé òàã íýýãäýí ºíººõ óðò øàò áóóæ èðëýý. Òýð
õî¸ðûí ãàð÷ èðýõýä á¿ðõýã øºíº, òýíãýðò ãàíö õî¸ð îä àíèâàëçàõ àæýý.

-- Àé Ìàðèÿ! ãýæ Ìàíóýëü øèâíýí çàëáèðàâ. Õîðèõ ëàãåðèéí áóëàíãóóäûí èíäýð,

ãÿíäàíãóóäûí äýýâýðò òàâüñàí ãýðýëò¿¿ëýã÷èä á¿õ òàëáàéã ºäºð øèã ãèéã¿¿ëæýý. Õàðèí
õ¿¿ðèéí í¿õíèé àìñðûí îéðîëöîî øîíä ãàíöõàí ÷èéäýí ¸ëòîéíî. Ìàðñåëî í¿õíèé àìñðûí
îâãîð øîðîîíû àðààñ äóóäàæ

-- Íàéç íàð ìèíü áèä Ýðíàíäåñèéíõàà ºøººã àâëàà. Àâòîìàò æàä õî¸ð ÷ çýâñýã ø¿¿ ãýâ. Õî¸ð
ãýðýëò¿¿ëýã÷èéí çóðâàñ òóÿà í¿õíýýñ àðâààä àëõìûí çàéòàé çºðñºí ãàçðààñ öààø ºðãºñò
òîðîí õàøàà õ¿ðòýë ãóðâàëæèí ñ¿¿äýð áàéõ àæýý. Ìàðñåëî,

-- Íýã íýãýýðýý ìºëõºí òýð ñ¿¿äýðò îðöãîî¸. Ìàíóýëü ÷è ò¿ð¿¿ë! ãýâ. Òèéíõ¿¿ ãóðâóóë
õàðàíõóéä ìºëõºí îðîõîä õàðóóëóóä åð ñýæèã àâñàíã¿é áîëîëòîé.

Ãîíñàëåñ Äàëàé! äàëàéí ¿íýð ãýæ áàõäàí øèâíýâ. Ìàíóýëü õóòãàí æàäààð õî¸ð äàâõàð ºðãºñò
òîðûã òàñ öàâ÷èí çàì ãàðãàëàà. ¯¿íýýñ ÿìàð íýã äîõèî ñýæèã àâíà ãýæ áîäîõ çàâ ÷ òýäýíä
áàéñàíã¿é. Ãýòýë òýäíèé àç äóòëàà. Ýõ äàãèíà òýäíèéã äààí÷ õàðñàíã¿é. Òîðîí õàøààíààñ
àðâààäõàí àëõàì õîëäîâ óó ¿ã¿é þó ò¿ãø¿¿ðèéí äîõèî óëüæ ýõëýâ.

Ìàðñåëî àâòîìàòàà Ãîíñàëåñò ºã÷,

-- Óñàí öýðýã ìèíü ÿàæ áóóäàõàà ººðºº ìýä. Ãýðýëä ë áàðèãäàõã¿é þìñàí ãýýä óðàãø áºõèéí
ã¿éëýý. Ãýâ÷ òºäõºí ãýðýëò¿¿ëýã÷èéí õóðö öàãààí òóÿà øºíèéí õàðàíõóéã õàãà ç¿ñýí
îðãîãñäûí àðààñ òýìòýð÷ ýõëýâ.

-- Äàëàé! Äàëàé îéðõîí áàéíà! ãýæ Ãîíñàëåñ áàÿðëàâ÷ àâàðãà áèåò Ìàíóýëü ãýðýëò¿¿ëýã÷èéí
òóÿàíä õýäèé íü áàðèãäààä óðò ñ¿¿äýð òóñãàí áóëòàæ çàéëàëã¿é õîë õîë õàðàéí,

-- Õýíèé áýëäñýí çàâü õ¿ëýýæ áàéõ þì. Äàëàéí õºâººíººñ ººð ç¿ãò çóãòàÿ ãýâ.

-- Äàëàéí õºâººíä òîëãîé äàëäëàõ þì þó ÷ áàéõã¿é. Õàð ãàõàé øèã ë áàé áîëíî ãýæ Ãîíñàëñ
ãýðýëò¿¿ëýã÷èéí òóÿàíààñ áóëòàí ã¿éíý.

Äàëàé òóí îéðõîí íü ñàëõèàð ìýäýãäýæ áàéëàà. Îéðòîæ èðñýí ò¿ð¿¿÷èéí «Æèï»-èéí
ãýðëèéã Ãîíñàëåñ õàãà áóóäëàà. Ãýâ÷ õ¿íä ïóëåì¸òûí ãýðýëò ñóì òýäíèé òîëãîé äýýã¿¿ð
óëààí øèðýýäýñ òàòàæ õàðàíõóéã ñ¿ëáýâ. Áààòàðëàã ñàéõàí ýð Ìàíóýëü ýõëýýä àëàãäëàà. Òýð
ã¿éäýë äóíäàà ãàçàð õàðóóëäàæ óíààä äóó ÷ ãàðñàíã¿é. Ìàðñåëî íºõðèéíõºº òîëãîéã òýâðýýä,

-- ªíãºð÷ýý ãýâ. Öàãäàà íàð Ãîíñàëåñ, Ìàðñåëî õî¸ðûã á¿ñëýí òîéð÷,

-- Àìüäààð íü áàðü! Ìóó íîõîéíóóäûã àìüäààð íü! õýìýýí õàøãèðàëäàíà. Ãîíñàëåñ òýäíèé
ººäººñ öººí ñóìààð áóóäààä,

-- Àìüäààð ãýíý ø¿¿. Äàëàéä ë õ¿ðãýå! Ìàðåëî ìèíü áè ÷èíü àâàðãà çàãàñ ø¿¿ äýý! ×àìàéãàà
àâààä àðèëæ ºãíº ãýâ. Òýð õî¸ð ººã¿é øàõàì ÷óëóóëàã äýíæýýð áóëòàí ã¿éëäýæ, öàãäàà íàð
ãýðýëò ñóìààð òàñðàëòã¿é áóóäàí óëàì óëàì îéðòîæ áàéâ. Äàëàéä ãýíýòõýí òóëæ èðëýý.
Òýðòýý äîð ýãö öàâ÷èì õàëèëûí ¸ðîîëä äàëàéí äîëãèñ öóõàëäàí õ¿ðõýðíý. Ãîíñàëåñ,

-- Ìàðñåëî íàéç ìèíü áàÿðòàé! ãýæ õà÷èí òàéâàí ºã¿¿ëýýä öàãäàà íàð ðóó ãàëëàæ ýõýëëýý.
Ãýòýë äàðààãèéí àãøèíä ìºíººõºí ãýðýëò ñóìíóóäûí óëààí øèðýýäýñ Ãîíñàëåñèéí öýýæèíä
øèãäëýý. Ìàðñåëî íºõðèéíõºº àâòîìàòûã ø¿¿ðýí àâààä ãîõûã äàðñàí áîëîâ÷ ñóì íü äóóñ÷ýý.
Ýíýõýí àãøèíä ò¿¿íèé õóâü çàÿà ÿìàð ÷ ýðãýëçýë áîäëîãîã¿é òîâ òîäîðõîé áîëëîî. Áóóãàà
õºñºð øèäýýä õàëèëûí èðìýã äýýð î÷èâ. Ýöýñ òºãñãºëã¿é íýãýí àÿñààð õ¿ðõðýí áóé äàëàéí
á¿ëýýí óñ ò¿¿íèéã òýâðýí àâàõàä áýëõýí áàéõ øèã,

-- Ýëåìåíà ìèíü! Ðîäðèãåñ ìèíü! ×èëè ìèíü áàÿðòàé! ãýæ Ìàðñåëî öóóðàé õàäòàë äóóäààä,
õî¸ð ãàðàà ýëãýíäýý ýâõýæ, ã¿í õàëèë äýýðýýñ íèñýí îäëîî.

Ýëåìèíà õ¿¿òýéãýý òýíãèñèéí õºâººíèé õàð áîðæèí õàøëàãûã äàãàí ÿâíà. Õ¿¿ãýý õàðàõ
áîëãîíäîî ýöýãòýéãýý àäèëõàíûã íü ãàéõàí "õ¿¿ ìèíü ýöýãã¿é ºí÷ðºõ þì áèø áàéãàà äàà"
ãýæ ç¿ðõ øèìøèðíý. Òýãýýä ÷ Êàðèáûí òýíãèñèéí õºõ íîìèí ìàíäëààð òàñðàëòã¿é öóâðàí,
Ãàâàíûí óñàí áîîìò ðóó èðæ ÿâàà õºëºã îíãîöóóäûã ãîðüäîí õàðíà. Äàëàéí õºâººíèé ºðãºí
÷ºëººãººð öýöýðëýãèéí õººðõºí õ¿¿õä¿¿ä æàãñàí ÿâæ,

Õàìàã ñýòãýë ç¿ðõýíä õàäààñòàé

Õàòàí çîðèãò íºõ人 äóðñàöãààÿ

¯õýâ÷ õîéøîî óõðàõã¿é

¯¿ðä, õýçýý ÷ åð人 óõðàõã¿é ýý!

Âåíñåðåìîñ, Âåíñåðåìîñ!

ãýæ õàíãèíàòàë äóóëöãààí ÿâíà.

Ýëåìåíà íóëèìñ á¿ðõñýí òóíãàëàã õàð í¿äýýðýý òýíãèñèéí ìàíàíò àëñûã õ¿ñëýíòýéåý øèðòýí
ÿâæ áàéëàà.
ÈÇÀÁÅËËÀ
Ìàéí äàõü Ôðàíêôóðòûí íèñýõ îíãîöíû áóóäàë íåîí ãýðëýýð ñîëîíãîðîí, áàðàã òàñðàëòã¿é
íèñýæ áóóõ îíãîöíóóäûí õ¿ðõðýõ äóóíä àãààð äîðãèëîí áàéâ. Áèäíèé ñóóñàí "Èë -62"
íîìõîðñîí ìîðü øèã àëãóóðõàí óðõèðñààð áóóäëûí èõ äóãàðàãààñ ñàëààëñàí õîíãèëóóäûí
íýãíèé àìñàðò èðæ çîãñîõîä îëîí çîð÷èã÷ ìºíººõºí õîíãèëîîð ÿâæ óóæèì ñàðóóë òàíõèìä
îðöãîîâ. Áè Ìîñêâàãààñ ýíý õ¿ðòýë íèñýõ ãóðâàí öàãèéí òóðø ñóóäàë çýðýãöñýí íýãýí
ýìýãòýéí õàìò íýëýýä ñ¿¿ëõíýýð ÿâæ îðîâ. Íàäòàé ñóóäàë çýðýãöñýí Íèíà Àëåêñååâíà áîë
ãàäààäòàé àíãèéí ¿ñ õóäàëäààëäàã áàéãóóëëàãûí àæèëòàí áºãººä ìàíàéä ÷ áàñ íàéìààíû
àæëààð èðæ áàéñàí óäààòàé òóë òàíèìõàéðàëöàí ýíý òýðèéã õ¿¿ðíýæ, Øåðìåòüåâèéí
áóóäëààñ ìèíèé àâ÷ ãàðñàí øàìïàí äàðñûã õóâààí óóæ, íýã ìýäýõäýý Åâðîïûí õàãàñûã àðäàà
îðõèæýý. Íèíà Àëåêñååâíà áîë õèæýýë íàñ ðóóãàà îðñîí ãýâ÷, ãîî ñàéõíàà õàäãàëæ ÷àäñàíààñ
ãàäíà î÷èð àëìàñ øèãòãýýòýé ýýìýã áºãæ, õ¿ç¿¿íèé ÷èìýã òýðã¿¿òýí ç¿¿æ, ìàø äýãæèí
õóâöàñëàñàí çýðãýýðýý õàæóóä íü ñóóæ, õ¿¿ðíýëäýí ÿâàõàä áàñ ÷ ñîíèí áàéëàà. Òýðýýð
íàéìààíû àæëààð Àìñòåðäàì õîò îðæ ÿâàà áºãººä ìîíãîëûí àíãèéí ¿ñ, ýðäýíèéí ÷óëóó çýðýã
ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ç¿éë¿¿äèéí òóõàé ÿðèà ¿¿ñýõýä,

Õºðºíãºòí¿¿ä áèäíèéã ãî¸õ ÷èìýõ þìã¿é ãýæ äîîð ¿çýõ ãýýä áàéäàã. Ãýòýë òèéì áèø.
Æèøýý íü æèðèéí íýã àëáàí õààã÷ áè Åëåçàâåòà Òåéëîðòîé àäèë ñàÿ äîëëàðûí î÷èð àëìàñ
ç¿¿õã¿é ÷ ãýñýí áàðóóíûõàíä ãîëîãäîõã¿éãýýð ìýäýæ áàéíà. Áè áàñ òýäýíòýé íýã èõ àëäààã¿é
íàéìàà õèé÷èõýæ ÷àäíà ãýæ ãýõ çýðãýýð ÿðüñàí íü íàäàä òààøààëòàé ñàíàãäñàí. Íèíà
Àëåêñååâíà ñàëàõ ¸ñ ã¿éöýòãýýä Àìñòåðäàìûí îíãîöíû ïèó á¿ðòã¿¿ëýõýý𠺺ð òàíõèì ðóó
ÿâëàà. Áè çàìûí òàíèëààñàà àðãà áóþó ñàëæ Ãàâàíà õ¿ðòýë çîð÷èã÷äûí äóíä ãàíöààðäàíãóé
áàéâ. Ñýòã¿¿ë÷ õ¿íä èéì ãàíöààðäàíãóé áàéäàë òóí ÷ òààëàìæã¿é íü ìýäýýæ. ¯¿íèé çýðýãöýý
ýíõ òàéâíû ÷óóëãàíä ñóðâàëæëàã÷ààð ÿâæ áàéãàà õ¿í çàìûí ýõíýýñ ë õ¿ì¿¿ñòýé òàíèëöàõààñ
äýýð þìã¿é. Òèéíõ¿¿ îëîí çîð÷èã÷ ºíäºð ò¿øëýãòýé óëààí ñàíäàë, õàð ãàíòèãèéí ºí㺺ð
ãÿëòãàíàñàí ÿâãàí øèðýýí¿¿ä ä¿ãýðýãë¿¿ýí òàâüñàí õàãàñ äóãóé òàíõèìä îðæ ñóóõ íü ñóóí,
èõýíõ íü ìºíººõºí õàãàñ äóãóéí ýñðýã òàëûã òóóø ýçýëñýí óóø, çóóøíû ëàíãóóíä î÷èöãîîæ
óíä óñ, ïèâî äàðñ òýðã¿¿òýí àâ÷ ò¿ð òóõàëöãààâ. Áè ÷ ãýñýí ãàíö ëîíõ áàâàð ïèâî àâààä
çîð÷èã÷äûã àæèãëàí ñóóâ. Òàíèë öàðàé åð人 õî¸ðõíû íýã íü,ìºí î÷èð àëìàñòàé çàãàëìàé
ç¿¿æ, óð õàð õóâöàñ ºìññºí îðîñ õàð ëàì Ïèéìåí, ×èëèéí êîììóíèñò íàìûí íýðò ç¿òãýëòýí,
çîõèîë÷ Âîëîäÿ Òîòåëáîéì íàð àæýý. Õîðèîäõîí ìèíóòûí äàðàà Àôðèê òèâèéí ç¿ã íèñýõ öàã
áîëæ áàéòàë áóóäëûí ðàäèîãîîð ýâëýãõýí 纺ëºí äóóòàé á¿ñã¿é ãàçðûí äóíäàä òýíãèñ äýýð
öàõèëãààíòàé ààäàð îðæ áàéãàà ó÷èð íèñëýãèéã íýã öàãààð õîéøëóóëñíû ó÷èð óó÷ëàë ãóéâ.
Çîð÷èã÷èä ÷ íýã çýðýã ø¿¿ðñ àëäàöãààãààä çóóøíû ëàíãóó ðóó äºõºö㺺뺺. Áè äàõèí íýã ëîíõ
àâààä ýðãýí ñóóëàà. Áàðóóí Ãåðìàíû àëäàðòàé õîòóóäûí íýã áîëîõ Ìàéí äàõü Ôðàíêôóðòàä
èéíõ¿¿ ñààòàõ áîëæ. Õàðèí øèíý òàíèë Íèíà Àëåêñååâíà àâãàé çîðüñîí ãàçàð Àìñòåðäàìäàà
áóóæ áàéãàà áèç. Ýíý óäàà ìèíèé äýðãýä ººð íýã õèæýýëä¿¿ õ¿¿õýí ñóóæýý. Äýãæèíýýð
äîëãèîòóóëàí ñàìíàñàí õàð ¿ñòýé, ò¿ðãýí ò¿ðãýí ãýðýë öàöàëñàí óðñãàë íîãîîí í¿äòýé,
öàéâàð öàðàéòàé, ¿ë ìýäýã ¿ð÷ëýý òîãòñîí ºðãºí äóõòàé, õ¿ðýí áóäãààð áóäñàí íèìãýí
óðóóëòàé çýðýã íü ñàéõàí ãýìýýð áèø àòàë íýã ë àÿòàéõàí çîõèöîëòîé àæýý. Òýðýýð öàãààí
òîëãîéòîé áîëîâ÷ çàëóó òºðõòýé íýãýí ºíäºð õèæýýë ýðòýé èñïàíè õýëýýð ÿðèëöàíà. Ýõíýð
íºõºð õî¸ð óó äàà ãýæ áè áîäîæ ñóóëàà. Ãýòýë áè ÿàãààä ÷ þì õ¿¿õíèéã íýã ë ñàéí õàðæ
àâìààð ñàíàãäàíà. Èñïàíè õ¿¿õí¿¿äèéã òºäèé ë îëîí óäàà ¿çýýã¿é áîëîîä ñîíèó÷ çàí
õºäºëñºí ÿàñíûã á¿¿ ìýä. "Èçàáåëëà àëòàðñàí óëààí ¿ñòýéñýí " ãýæ áè äóðñàí áîäîâ. Òýãòýë
áàñ "Õàð ¿ñòýé ìºðòºº íîãîîí í¿äòýé áàéæ òààðàõã¿é. Øàðãàë ¿ñòýé õ¿¿õí¿¿ä ë íîãîîí
í¿äòýé áàéäàã ø¿¿ äýý. Èçàáåëëà îäîî õàà ÿâäàã áîë. Äàëàéí óñíû ºíãºòýé íîãîîí í¿äòýéñýí.
ßã ë ýíý õ¿¿õíèéõ øèã. Òýð çóíû ñ¿¿ë÷ýýð Áàëòèéí òýíãèñèéí óñ òèéì íýã ÿíçûí 纺ëºí
íîãîîí ºíãºòýé áàéñàíñàí. Òýð çóí Èçàáåëëà áèä õî¸ð Ðîñòîêèéí îéðîëöîî àìðàëò çóãààëãûí
õîò Âàðíåìþíäýä òàíèëöñàíààñ õîéø õîðèí çóðãààí æèë ºíãºðñºí áàéõ þì. Îäîî óóëçâàë
áèå áèåíýý òàíèõ áîëîâ óó ÿàõ áîë??"

Èéíõ¿¿ ñàíààøðàí ñóóòàë ºíººõ öàãààí òîëãîéòîé ºíäºð õ¿í áîñîæ çóóøíû ëàíãóó òèéø õýä
àëõñíàà ýðãýæ çîãñîîä,

Èçàáåëëà õî¸óë óëààí äàðñ àâ÷ óóõ óó? ãýõýä õ¿¿õýí

Òýãüå, Ïîðòóãàëèéí óëààíààñ íýãèéã àâààä èð! ãýâ.

Èçàáåëëà ãýäýã íýðèéã ñîíñîîä áè ººðèéí ýðõã¿é ºíäºñõèéí õ¿¿õíèéã øèðòýâ. Õàð ¿ñòýé
ìºðòºº íîãîîí í¿äòýé. Áèø äýý. Ìèíèé Èçàáåëëà áîë óëààí øàðãàë ¿ñòýé, íîãîîí í¿äòýé
áàéõ ¸ñòîé.

ßàãààä ÷ þì õ¿¿õí¿¿ä ¿ñíèéõýý ºíãèéã äóðààðàà õóâèðãàæ áóääàã òóõàé áè áîäñîíã¿é. Òýð
õ¿¿õýí íàìàéã åð àæðàõã¿é áàéëàà. Õýðâýý Èçàáåëëà ìºí áàéäàã þì ãýõýä áè îäîî áîëñîí
õîéíî, õîðèí çóðãààí æèë ºíãºðñºí õîéíî äàõèí óóëçàõààñàà àéí öî÷èõ áîëîëòîé. Ç¿ðõ ìèíü
áóëãèëàí, í¿äýíä î÷ áóòðàõ ìýò áîëîâ. Õîðèí çóðãààí æèëèéí ºìíºõ Èçàáåëëàä õàéðòàé
õýâýýðýý áè ºíººã õ¿ð÷ýý. Âàðíåìþíäýä ò¿¿íòýé ºíãºð¿¿ëñýí ºäð¿¿ä ìèíèé àìüäðàëûí
õàìãèéí æàðãàëòàé ºäð¿¿ä áîëîí äóðñàãäñààð ºíºº õ¿ð÷ýý. Áè òýãýõýä õîðèí äºðºâõºí
íàñòàé áàéñàí. Åâðîïûí õ¿¿õí¿¿ä îãîòîð áàíçàë ºìñäºã áàéñàí öàã ø¿¿ äýý. Èçàáåëëà ÿã
õîðèí íàñòàé îãîòîðõîí áàíçàëòàé áàéæýý. Ò¿ðãýí ò¿ðãýí ãýðýë öàöàëñàí íîãîîí í¿äòýéñýí.
ßã ë ýíý õ¿¿õíèéõ øèã. Áè åð íü ÿàñíàà ÷ ñàéí óõààðñàíã¿é. Íýã ë ìýäýõýä õ¿¿õíèé ºìíº
î÷èæ çîãñîîä,

Òà Èçàáåëëà áèø áèç ? Õîðèí çóðãààí æèëèéí ºìíº íàìàéã Äèðäèä ãýæ äóóäàæ áàéñàí
Èçàáåëëà àðàé áèø áèç? Áè Ìîíãîëîîñ ÿâæ áàéíà ãýâ.

×è Äèðäèä....Ìèíèé Ìîíãîë! ×è ÷èíü ìºí áàéíà ø¿¿ äýý! ãýæ äóó àëäààä õ¿ç¿¿íä ìèíü
ç¿¿ãä÷èõëýý! Áè ÿàõ ÷ ó÷ðàà îëîõã¿é äýìèé ë ãàðàà ìóøãèëàí,

Èçàáåëëà!Èçàáåëëà ìèíü èíãýæ óóëçàõ ãýæ áàéõóó äàà! Õîðèí çóðãààí æèë ºíãºðñºí áàéíà
ø¿¿ äýý! Õîðèí çóðãààí æèë! Ãýâ÷ ÷è áèä õî¸ð óóëçàõ õóâüòàé áàéæ äýý ãýæ ¿ãëýâ. Ìºíººõºí
öàãààí òîëãîéòîé ýð ö¿çãýð ëîíõòîé óëààí äàðñ áàðüæ èðýýä áèä õî¸ðûã èõýä ãàéõàí çîãñîâ.
Èçàáåëëà íàìàéã õ¿ç¿¿äñýí ãàðàà ñàÿ òàâüæ õàöàð äýýð ìèíü øîâ õèéòýë ¿íñýýä íºõºðòºº (áè
íºõºð íü ãýæ áîäñîí) èñïàíèàð þó áîëæ áàéãàà òóõàé õýëëýý. ªíäºð áóóðàë õ¿í ãàð áàðèí
ìýíäëýõýä Èçàáåëëà

×èëèéí ãåíåðàë Àëåõàíäðî. Îäîîõîíäîî ìèíèé íºõºð áîëæ ÿâàà þì ãýâ.

Îäîîõîíäîî ãýäãèéã áè îéëãîõã¿é áàéíà ãýõýä

Îéëãîõ õýðýãã¿é. ßëàíãóÿà òýð òàëä îéëãîõ õýðýãã¿é ãýõýä íü áè á¿äýã áàäàã òààìàãëàæ,

×è òýãýýä íóòàãòàà áóöàæ ÿâàà þìóó ? ãýõýä

Òèéì î÷èõ õýðýãòýé áîëîîä ÿâæ áàéíà. Áè åð人 õóâèðààã¿é ø¿¿ ìîíãîë íàéç ìèíü ãýýä
Èçàáåëëà õàöàð äýýð ìèíü äàõèí ¿íñýâ. Èíãýýä áèä ãóðàâ îíãîö íèñýõèéã õ¿ëýýæ
ïîðòóãàëèéí óëààí äàðñ óóõààð ñóóöãààëàà.

Áè 1958 îíû çóíû ñ¿¿ë÷ýýð Àðä÷èëñàí Ãåðìàíû õîòóóäààð á¿òýí ñàð àÿëààä Âàðíåìþíäýä
äîëîî õîíîã àìðàõààð î÷ëîî. Èõ ñóðãóóëü òºãñººä òºâèéí íýã ñîíèíä ãàíöõàí æèë àæèëëàñàí
çàëóó ñýòã¿¿ë÷ íàäàä ýíý áîë ¿íýõýýð àçòàé ÿâäàë áàéæýý. Âàðíåìþíäå áîë Áàëòèéí
òýíãèñèéí òîðãîí ýðýã äýýð áàðüñàí ãîëöóó õóó÷èí õºðºíãºòºí áàÿ÷óóäûí øèëòãýýí óëààí
âààð äýýâýðò íýã õî¸ð äàâõàð áàéøèí á¿õèé áàãàõàí õîò, äàëàéí áîîìò þì. Áè òýíãèñ ð¿¿
ò¿ðæ îðñîí ýëñýí õîøóóí äýýð áàðüñàí íýã õººðõºí, àíèð ÷èìýýã¿é øèëòãýýí áóóäàëä áóóëàà.
Ýíý áóóäàëä íàäààñ ººð õî¸ð ãóðàâõàí õ¿í áóóñíû íýã íü Èçàáåëëà áàéëàà. Áè ò¿¿íèéã èðñýí
äàðóéäàà àæèãëàñàí þì. Ãåðìàí õ¿¿õí¿¿äèéí òýãø øóëóóõàí õºë, îãîòîð áàíçàëä íýãýíò í¿ä
äàñàí òóë Èçàáåëëàãèéí òýð áàéäàë ãîë íü áèø, õàðèí ìºíººõºí àëòàðñàí óëààí øàðãàë ¿ñ,
ò¿ðãýí ò¿ðãýí ãýðýë öàöàëñàí íîãîîí í¿ä íü åð áóñûí ñîíèí ñàéõàí ñàíàãäàâ. Áè ò¿¿íòýé
òàíèëöàõ àðãà áîäîâ÷ õýë óë ìóóòàé á¿ðýã àìüòàí ÿìàð íýã òîõèîëûã õ¿ëýýõýýñ ººð àðãà
áàéñàíã¿é. Ãýòýë ìèíèé àç áîëîõîä òýð òîõèîë èðýõèéã óäààí õ¿ëýýæ õÿñàãäñàíã¿é. Íàäàä
¿éë÷èëæ ÿâñàí îð÷óóëàã÷ Ðîáåðò Åíçåí ãóàé ãîâèéí ìîíãîëä Áàëòèéí òýíãèñèéã ¿ç¿¿ëýõ
ñàíàà ñýäýæ Äàíèéí ýðýã õ¿ðòýë õºëºã îíãîöîîð ÿâàõ æóóë÷äûí çóãààëãàíä îðîëöóóëàõààð
áîëîâ. Òèéíõ¿¿ ìîíãîëûí èõ ãîâèéí õ¿¿ áè àìüäðàëäàà àíõ óäàà òýíãèñýýð çîð÷èõ áîëîâ.
Øºíº íü íîéð õ¿ðñýíã¿é. ªã뺺 ýðò Âåðíåìþíäèéí áîîìòîä î÷âîë áèäíèé çîð÷èõ õºëºã
ìààíü óã íü íàìàð, ºâºë, õîéò òýíãèñò çàãàñ áàðüäàã áîëîâ÷, çóíû öàãò æóóë÷äûã çóãààöóóëàã÷
áîëãîí õóâèðãàñàí ñåéíåð ãýã÷ áàãàâòàð îíãîö àæýý. Òýð ºäðèéí çóãààëãàä åð人 ë àðâààäõàí
õ¿í áàéñíû íýã íü ìºíººõºí íýã áóóäëûí õ¿¿õýí ìààíü áàéëàà. ªã뺺 íü ñàëõèã¿é òîãòóóí
Áàëòèéí òýíãèñ íàðíû óëáàð ãýðýëä íîìèí ºí㺺ð öýëèéí ìýëòýãíýæ, óñ òýíãýðèéí
ñàâñàëãàí òîäõîíîîð õÿðõàãëàí çóðàéíà. Áèäíèé ñóóñàí õºëºã îíãîö òýðõ¿¿ óñàí òýíãýðèéí
öýíõýð õÿðõàã òèéø õºâºí îäëîî. Îíãîöíû õèòãèéã ò¿øèí çîãñîõîä äîîð õºëã¿é íîãîîí óñ
öýëýëçýâ÷, õ¿éòýí íîãîîí óñûã ºâ÷¿¿ãýýðýý ç¿ñýí öàõðóóëæ, àðààñàà ºðãºñºí õîëäîõ
ìÿðàëçààí çàì òàøóóëàõ õºëºã îíãîö òóí íàéäâàðòàé ñàíàãäàâ÷ òýíãèñèéí ¸ðîîëã¿é ã¿í íü
ýðõáèø ìýäðýãäýí òèéíõ¿¿ õ¿éò îðãèõ íü íýã ë çýâ¿¿í. Çóãààöàõààð ãàðñàí öººí õ¿í
ò¿øëýãòýé ñ¿ëæìýë áóðãàñàí ñàíäàë äýýð íàðëàæ, óñ ïèâî óóöãààí õ¿¿ðíýëäýíý. Åíçèí ãóàé
áèë õî¸ð ÷ ïèâî àâ÷ òóõëàâ. Õàðèí ºíººõ íýã áóóäëûí õ¿¿õýí ìààíü ãàíöààðäàíã ÿíçòàé
îíãîöíû õèòãý ò¿øèí óëààí øàðãàë ¿ñýý ñàëõèíä õèéñãýí, òýíãèñèéí àëñûã øèðòýí çîãñ÷ýý.
Òýðýýð îãîòîð áàíçëûíõàà îðîíä ãóÿ õîíãûã íü òàñ áàðüñàí, äîîãóóðàà ºðãºí óõàà øàðãàë
äààâóóí ºìä, áîãèíî õàíöóéòàé, áèò¿¿ çàõòàé óëààí áîð òîðãîí öàìö ºìñ÷ýý. Íýã ë åð áóñûí
ãîîëèã ñàéõàí õàðàãäàíà. Áè æààõàí ïèâî óóæ õàëñàíäàà ÷ þìóó çîðèã ãàðãàí î÷èæ,

Òàíòàé òàíèëöàõûã çºâøººðíº ¿¿? Áè Ìîíãîëîîñ ÿâàà ñýòã¿¿ë÷ áàéíà ãýõýä òýð íîãîîí
í¿äýýðýý äóëààí õàðæ

Àà....Ìîíãîë....Ìîíãîë ãýäýã ÷èíü èõ õîëûí îðîí. Áè äóóëñàí. Ò¿¿õýýñ æààõàí ìýäíý. Ñîíèí
áàéíà. Íàìàéã Èçàáåëëà ãýäýã ãýýä ãàð ñóíãàõàä áè ò¿¿íèé õàëóó îðãèñîí ãàðûã àòãàâ. Èíãýýä
áèä àìàðõàí òàíèëöëàà. Èçàáåëëà îðîñîîð ìóóõàí ÿðü÷èõíà. Àíãëè, Ôðàíöààð áîë ñàéí
ÿðüäàã ãýíý.

Êàê òåáÿ çîâóò? ãýæ àñóóâ

Äýíäýâ ãýñýí ÷èíü

Äèðäèä. Î õîðîøî! ãýýä òàñ òàñ èíýýëýý. Òýãýýä ë áè äîðõíîî Äýíäýâ áèø Äèðäèä íýðòýé
áîë÷èõ íü òýð.

Òýíãèñ äýýð ÿã ãîâèéíõ øèã ãýâ ãýíýò ñàëõè ãàðäãèéã õýí ìýäëýý. Ãóðâàí öàã èë¿¿ ÿâæ
Äàíèéí ýðãèéã ñàÿ õàðààä õºëºã ìààíü ýðãýòýë óìðààñ ãýíýòõýí Ẻí õàð ¿¿ë óðàëäàí èðæ,
øèð¿¿í ñàëõè õºäëºâ. Ñàÿ áîëòîë òàéâíàà ìÿðàëçàæ àãñàí òýíãèñ, ñàëõè ýð÷ýý àâàõûí æààõàí
õ¿ëýýçíýñíýý ýõëýýä îéð îéðõîí öàãààí ñýðâýýò äîëãèîñ õººöºëäºí, äààí èõ óäàëã¿é ìàíàé
ãîâèéí ýëñýí ìàíõàí øèã ¿åëýí ã¿âýëçñýí èõ íîãîîí äàâàëãàà îíãîöûã ñýðâýýí äýýðýý íýã
ºðãºæ, ìºíººõºí ¸ðîîëã¿é ã¿í ð¿¿ãýý íýã øèäëýí íààäàæ ãàðàâ. Ãýòýë ñàëõèíû õ¿÷ åð人 ë
áàëë îð÷èì áàéãàà íü ýíý àæýý. Õºëãèéí àõìàä ðàäèîãîîð æóóë÷äûã òàéâøðóóëàí, ñàëõèíû
õ¿÷ äîëîîí áàëëààñ äýýø ãàðàõã¿é ó÷èð àéõ þìã¿é, õàðèí äàëàéí ºâ÷íººð ºâäºãñºä äîîøîî
áóóæ âàíäàí äýýð õýâòýõ þìóó, æààõàí õàòóó àðõè óóñàí ÷ áîëíî ãýæ õîøèãíîâ.

Òýíãèñ äàëàéãààð àìüäðàëäàà àíõ óäàà àÿëàí ÿâàà áè òýð äàëàéí ºâ÷èí ãýäãýýñ ëàâ çàéöàõã¿é
ãýæ øèéäýýä àâ÷ ÿâñàí ìîíãîë àðõèà ãàðãàí Åíçèí ãóàé õî¸óë íýã íýã çóóã òàò÷èõëàà. Õàðèí
Èçàáåëëà õàòóó þì óóõààñ òàòãàëçàí öàðàé íü àìàðõàíàà õóâõàé öàéæ, í¿äýýð íü íóëèìñ
ã¿éëãýíýâ. Ñàëõè óëàì øèð¿¿ñýí îíãîöíû ºâ÷¿¿ãýýð ç¿ñýãäñýí äàâàëãààíû ñýðâýý òàñðàí
áèäíèéã õºëººñ òîëãîé õ¿ðòýë íîðãîæ ýõëýâ. Áè àç áîëîõîä ö¿íõýíäýý êàïðîí öóâ àâ÷ ãàðñàí
ó÷èð Èçàáåëëàä ò¿¿íèéãýý íºìºðãºëºº. Õ¿¿õýí õýä õèé îãèóëààä ìèíèé ºâºð äýýð ãóëäàéí
îé÷èâ. Áè ò¿¿íèéã ºâºð äýýðýý òýâýð÷ ñàëõè, óñíààñ àëü áîëîõîî õàëõëàí, áàñõ¿¿ ìºð õ¿ç¿¿ã
íü áàðèëàí ºãºõºä í¿äýý õààÿà íýýæ ìèíèé ººäººñ èõ ë òààøààëòàéãààð õàðæ ÿâëàà. Òèéíõ¿¿
öàã õýðòýé ÿâñíû äàðàà ñàëõè ìºí ãýíýò íàìäñàí ÷ ãýëýý òýíãèñèéí ìàíäàë íýã õýñýãòýý
òàéâøèðñàíã¿é. Ìºíººõºí îíãîöíû õàìàð äàâàí öîõèõ äàâàëãàà óóõèëàí óóõèëñààð ààæèì
íîìõîð÷ öàãààí ñýâðýýò ò¿ìýí äîëãèñ áîëîõûí àëäàä Âàðíåìþíäå õîòûí áàðàà õàðàãäàâ.
Ãýâ÷ Èçàáåëëà ìèíèé ºâºð äýýð í¿ä àíèí õýâòñýýð.

¯äýø íü øèëòãýýí áóóäëûíõàà áàãàõàí ðåñòîðàíä õîîë èäýæ ñóóòàë Èçàáåëëà îãîòîð áàíçëàà
ºìñ÷èõñºí îðæ èðýýä øóóä ìèíèé õàæóóä ñóóæ, áèä õî¸ð 纺ëºí äàðñ íýã ëîíõûã õóâààí óóõ
çàâñàð ýíý òýðèéã õ¿¿ðíýâ. Èçàáåëëà óã íü ºìíºò Àìåðèêèéí ×èëè îðíû èðãýí ãýíý. Ààâ íü
×èëèéí êîììóíèñò íàìûí íýðòýé ç¿òãýëòýí ãó÷èí çóðãààí îíä Èñïàíèä èðæ ôàøèñòóóäûí
ýñðýã òóëàëäààíä îðîëöîîä íóòàã áóöæýý. Ãýòýë ãó÷èí íàéìàí îíä õýñýã íºõäèéí õàìò
áàðèâ÷ëàãäàí ãÿíäàíä õîðèãäñîí áºãººä äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéí äóóñàæ ýíõ öàã èðñýí
õîéíî åñºí æèëèéí äàðàà ãÿíäàíãààñ îðãîí ãàð÷ Åâðîïîä èðæýý. Îäîî Âåíà õîòîä ò¿ð ñóóæ
áóé. Àðâààä õîíîãèéí ºìíº îõèíîî íààø íü ÿâóóëààä ººðºº íàìûíõàà íóóö àæëààð
Ïîðòóãàëè îðñîí ãýíý. Á¿õ àìüäðàëàà àæèë÷èí àíãèéí ýðõ àøãèéí òºëºº òýìöýëä óõðàëòã¿é
çîðèóëààä èéíõ¿¿ òýíýìýë, íóóöààð àæ òºðºõ íü æèðèéí ÿâäàë áîëñîí ýöãýýðýý îõèí íü
èëýðõèé áàõàðõàíà. Èçàáåëëà ººðºº õîðèîäõîí íàñòàé ãýâ÷ ýöãèéíõýý çàìààð îðñîí õ¿í
áîëîõ íü èëýðõèé. Áè ò¿¿íä Ìîíãîëûí òóõàé ãîâü íóòãèéíõàà òóõàé ÿðüæ ºã뺺. Èçàáåëëà
íàìàéã äàëàéí õàð øóóðãûã òýñâýðëýã÷ ìýòýýð ñàéøààí õººðãºæ, Äèðäèä ãýäýã íýð ºãñºí人
èõ ë îëçóóðõàí ìîíãîë÷óóä öºìººðºº áààòàðëàã áàéõ ¸ñòîé ãýæ òýð õýëëýý. Ãýòýë Èçàáåëëàã
õºíãºìñºã ÿâäàëòàé á¿ñã¿é ãýõèéí àðãàã¿é. Îãîòîð áàíçàë ºìñºæ øóëóóí ñàéõàí õºëºº èë
ãàðãàñàíäàà áèø, ìºíººõºí ºã뺺íèé òýíãèñèéí óñíû ºíãºò í¿äýíä, õºäëºõ ààøëàõ 纺ëºí
áºãººòºë ñýðãýëýí íàìáàíä ò¿¿íèé ñàéõàí íü áàéëàà.

Áèä òýð ¿äøèéã õºãæèëòýé ñàéõàí ºíãºð¿¿ëýâ. Ìàðãààø õî¸óëàà Ðîñòîê õîòîîð çóãààöíà.
Íàäàä ò¿ð õºëñºëñºí ìàøèí áèé ãýæ Èçàáåëëà õýëñýí þì. Áóóäëûí ãàäíà íýã õóó÷èí
Ìåðñåäåñ-áåíö ìàøèí áàéñàí íü Èçàáåëëàãèéí ìàøèí ñàíæ. Òýð øºíº áè òýíãèñ, Èçàáåëëà
õî¸ðûí òóõàé áîäñîîð áàðàã óíòñàíã¿é. Ñàëõè èñãýð÷ õ¿éòýí íîãîîí äàâàëãàà õàÿëàõ òýíãèñ
áàéãàëèéí ñ¿ð õ¿÷íèé äýýä áàéõàä äàëàéí ºâ÷íººð ºâäºæ, ìèíèé ºâºð äýýð øàðãàë ¿ñýý
íàìèðóóëàí õýâòñýí Èçàáåëëà ãîî ¿çýñãýëýíãèéí äýýä áîëîí ä¿ðñëýãäýíý. Åð áóñûí á¿õýí
ñàéõàí áàéäàãã¿é. Ò¿¿íèé õàìò òýíãèñ, Èçàáåëëà àëü àëü íü ìèíèé õýçýýíýýñ ìýäýõ æèðèéí
¿çýãäýë øèã ñàíàãäàíà. Æèðèéí áºãººòºë ãîî ñàéõàí, ñ¿ð õ¿÷íèé äýýäèéã áè õàà õîë Áàëòèéí
òýíãèñèéí õºâººíä èðñíèé à÷ààð îëæ ¿çýâ ¿¿?

Ìàðãààø íü áàãà ¿äèéí àëäàä áèä õî¸ð Ðîñòîê õîò îðîõîîð õºäëºâ. Èçàáåëëà ºíººõ õóó÷èí
ìàÿãèéí áºãººä õóó÷èðñàí ìåðñåäåñ ìàøèíàà àñààæ, íàðñàí îéí äóíäàõ ýëñòýé ìóðóé òàõèð
çàìààð ñàëàì ç¿òã¿¿ëýí çàñìàëä îðîîä çóóí ìèëèéí õóðäààð äàâõèâ. Òýð òýíãèñ äýýð
àð÷ààã¿éãýýñ áèø ãàçàð äýýð áîëîõîîð ýðýëõýã õ¿¿õýí þìñàíæ. Áèä áàðàã ë í¿ä èðìýõèéí
çóóð Ðîñòîê õ¿ð÷ ìàøèíàà òàâèàä õîòîîð çóãààöëàà. "Ýëåôàíò" ãýäýã çóóøíû ãàçàð ¿äèéí
õîîë èäýýä áóöàæ èðýõýä òýíãèñ äýýð íàð øèíãýæ áàéâ. Ýíä áàðàã ¿ðãýëæèéí øàõóó óìðûí
ñýð¿¿í ñàëõèã¿é, òýíãèñ ìàø òîãòóóí öýëèéæ, øèíãýõ íàðíû óëáàð òóÿàíä àëñëàí îäîõ
õºëã¿¿ä áàñ óëáàðòàí öàéâàëçàíà. Èçàáåëëà òýíãèñèéí õºâººíä î÷ú¸ ãýëýý. Áèä õî¸ð ò¿¿íèé
àìèí÷ëàæ àâñàí ñàëõèíààñ õààõ á¿õýýã äîòîð îðæ àëñëàí îäîõ õºëã¿¿äèéã øèðòýí ñóóëàà.
Áèäíèé ÿðèõ ñîíèðõîõ þì õîìñ áîëîîã¿é. Ãýâ÷ ýíý óäàà äóóã¿é ñóóíà. Áè Èçàáåëëàãèéí
áèåèéí äóëààíûã çàéíààñ ìýäýð÷ "äààí÷ õîë íóòãèéí õ¿¿õýí þì äàà" ãýæ áîäòîë Èçàáåëëà
íýã óðòààð ñàíàà àëäààä íàìàéã ãýíýò õ¿ç¿¿äýí öýýæèíä ìèíü òîëãîéãîî íààãààä

Ìèíèé ìîíãîë íàéç! Äèðäèä ìèíü þó áîäîæ ñóóíà? ãýëýý. Áè äýíä¿¿ õîëûí õ¿¿õýí ãýæ
áîäñîíîî õýëýõèéí îðîíä ò¿¿íèéã ºâºð äýýðýý óíàãààæ áóäãèéí àìòëàã ¿íýð õàíõëóóëñàí
óðóóëûã íü øèìýí ¿íñëýý. Èçàáåëëà õ¿ç¿¿ãýýð ìèíü òýâðýýä àÿàðõàí ãèíøèíý. Òýð ¿äøýýñ
õîéø áèä õî¸ð õîëáîîòîé þì øèã áàéæ, ÷óõàì þó ýñ ÿðüæ, þóã ýñ ìºðººäñºí ãýõ âý! Ìèíèé
ÿâàõ ºäºð äîõðíîî õ¿ðýýä èðëýý. Âàðíåìþíäåä òèéíõ¿¿ äîëîî õîíîîä ºã뺺 ýðò Áåðëèí òèéø
õºäëºõ áîëîâ. Èçàáåëëà óðä ¿äýø íü ÷àìàéã Ðîñòîê õ¿ðòýë ãàðãàæ ºãíº ãýñýí áîëîâ÷ ºã뺺
áîëîõîä òýíãèñèéí õºâººíä ë ñàëúÿ ãýëýý. Òýð íü ÷ äýýð áèç! Áèä õî¸ð áèåñýý õàéðò ìèíü!
ãýæ õýëýõýýñýý àéæ è÷èõã¿é áîëæýý. Ãýâ÷ ìàãàäã¿é äàõèí óóëçàõã¿éãýýð ñàëíà ãýäãýý ìýäýæ
áàéëàà.

Èçàáåëëà áèä õî¸ð òýíãèñèéí õºâººíä î÷ëîî. Òýð àëòàí øàðãàë ¿ñýý ñýãñðýýä òýíãèñèéí
àëñûã øèðòýí çîãñîâ. Ãýðýëò íîãîîí í¿äíýýñ íü òîì òîì äóñàë íóëèìñ ìýëòýãíýí ãàð÷ õàöàð
äýýã¿¿ð íü àëãóóðõàí äîîøèëíî. Áè áèåý õè÷íýýí áàðèâ÷ òýññýíã¿é ìýãøèâ.

ßâ äàà ìèíèé íàéç. Áèå áèåñýý ìàðòàõã¿é þì ø¿¿ ãýýä Èçàáåëëà òýíãèñèéí õºâººíä
õîöîðëîî.

Èçàáåëëàãèéí ä¿ð õîðèí çóðãààí æèëèéí òóðø á¿äãýðýí á¿äãýðýâ÷ àðèëààã¿é ºäèé õ¿ð÷ýý.
Ìàéí äàõü Ôðàíêôóðòýýñ Ãàâàííà õ¿ðòýëõ íèñëýãèéí óðò çàìä áèä õî¸ð ºíãºðñíèéã äóðñàí,
ºíººã õ¿¿ðíýâ÷ áàðñàíã¿é. Èçàáåëëà îäîî ààâòàéãàà àäèëõàí íàìûí äààëãàâàð áèåë¿¿ëýõýýð
×èëè ýõ îðîíäîî íóóöààð î÷èæ ÿâàà ãýíý. Åðºíõèéëºã÷ Àëüåíäå àëàãäàæ Ïèíî÷åò òîëãîéòîé
ãåíåðàëóóä òºðèéí ýðãýëò ãàðãàõ ¿åä ààâ íü ñóðàãã¿é àëãà áîëîãñäûí òîîíä îðæ Èçàáåëëà
ýýæ, îõèí ä¿¿ãèéí õàìò Åâðîïîä ä¿ðâýí ãàð÷ýý. Îäîî òýð Ïèíî÷åòèéí ôàøèñò äýãëýìèéí
ýñðýã òýìöëèéã ºðí¿¿ëýõ àæèëä îðîëöîõîîð ÿâæ áàéíà. Òýìöýëä àìü õàéðã¿é ãýäãèéí òóõàé
Èçàáåëëà äóðññàíã¿é. Ãýâ÷ ò¿¿íèé ç¿ñýý õóâèðãàñàí áàéäàë, ¿ã ÿðèàíû íü àÿñààñ ýíý ýìýãòýé
àðä ò¿ìíèéõýý òºëºº ÷óõàìõ¿¿ àìèà ºðãºõººñ áóöàõã¿é ãýäýã íü òîäîðõîé. Õîðèí çóðãààí
æèëèéí ºìíº áè èéì õ¿¿õíèéã õàéðëàæ ÿâæýý ãýæ áîäîõîä áàõàðõìààð.

Èçàáåëëà áèä õî¸ð Ãàâàííà õîòûí íèñýõ îíãîöíû áóóäàë äýýð ñàëëàà. Òýðýýð õîðèí çóðãààí
æèëèéí ºìíº Âàðíåìþíäåä ñàëñàíòàéãàà àäèëõàí íýã òîì íóëèìñ óíàãààä, õàöàð äýýð ìèíü
¿íñýæ,

Íàìàéã äóðñàæ ÿâäàãò ÷èíü áàÿðëàëàà. Àìæèëò õ¿ñüå ãýõýä íü áè

Èçàáåëëà ìèíü ×èëè ÷àìàéã õ¿ëýýæ áàéãàà. Âåíåðåìîñ!ãýëýý.

Èçàáåëëà áèä õî¸ð äàõèí óóëçàõã¿é áèç äýý.

ÔÐÎÍÒÛÍ ÑÀÍÈÒÀÐ
Äîëäóãààð ñàðûí øàòààì íàð Õàëõûí ãîëûí áàðóóí ýðýã Áàÿíöàãààí, Õàìàð äàâààíû
ºíäºðëºã äýýð ¿ä ãîëëîí ºíäºð òýíãýðýýñ óëàéñ÷ áóóñàí õóìõè àäèë õºõºìäºã øàðãàë óíèàð
òàòæýý. Òýð øàòààì íàðàí äîîãóóð, ãîëûí õºâºº òóøàà í¿ðãýëýí áóé òóëàëäààíû ÷èìýýíýýñ
õîëäîæ íýãýí ìîðü òýðýã áàðóóí ç¿ã ãýëäðýí àâàé. Óðä 캺ð íü æèæèã, õîéò 캺ð íü òîì
õ¿íäõýí ÿíçûí áºãººä óëààí õýðýýñòýé öàãààí õèóð õàòãàñàí òà÷àíêà òýðãèéã áîð ç¿ñìèéí
øàâèëõàí ìîíãîë ìîðü ç¿òãýõýýðýý íýã ç¿òãýæ, òýðãýí äýýð øàõàëäñàí ãóðâàí ìîíãîë íýã
îðîñ öýðýã à÷ààñòàé, òýðýãíèé õàæóóãààð ñàíèòàð ö¿íõ, æàäã¿é âèíòîâ çºð¿¿ëýí ìºðºâ÷èëæ
á¿ñýíäýý õî¸ð Ẻðºíõèé ãðàíàò, òàøìàã ç¿¿ñýí ÷ºðãºð òóðàíõàé öýðýã àëõàíà. Èéíõ¿¿
òà÷àíçà òýðãýýð øàðõòàí àâ÷ ÿâàà ìîðü ýçýí õî¸ð òóí äîîæîîã¿é õàðàãäàõ àæ. Ãýâ÷ øàðõòàíã
ãàëûí øóãàìààñ õîëäóóëæ ë ÿâíà. Áîð ìîðü õ¿ç¿¿ãýý ñóíãàæ í¿äýý àíèñõèéãýýä, áîãèíîõîí
÷èéðýã õºëººðºº ãàçðûí õóóðàé õºðñ õýãç÷èí óðàãø ç¿òãýõýä õ¿¿õýä íàñíààñàà ñàÿ ë ãàð÷ ÿâàà
íü èëò ÷ºðãºð áîð õ¿¿ ïèëîòêî ìàëãàéãààðàà õºëñºº õààÿà íýã øóäàð÷èõààä ãàíöõàí óðàãø
õàðæ õºíãºí àëõàíà. Õàðàõàä äîîæîîã¿é ãýâ÷ ýçýí ìîðü õî¸ð òóëàëäààí øèð¿¿ññýí
çóðãàäóãààð ñàðûí äóíäààñ õîéø ãàëûí øóãàìûí îéðîëöîîõ øàðõòàíä àíõíû òóñëàìæ
¿ç¿¿ëýí ïóíêò õýýðèéí ãîñïèòàëü õî¸ðûí õîîðîíä îëîí øàðõòàí 纺æ äàðèéí óòàà áèøã¿é
¿íýðëýæýý. Òýð õýýðèéí ãîñïèòàëü áîë çóðãààí îðîñ ýì÷, àðâàí íàéìàí ìîíãîë öýðýã
ñàíèòàðòàé çóðãàäóãààð ñàðûí ýõýýð Õàìàð äàâààíû áàðóóí ýòãýýäýä èðæ áóóñàí þì. Òýãýýä ë
àðâàí íàéìàí ñàíèòàðûí íàéì íü õî¸ð ýýëæýýð äºðâºí òà÷àíêà òýðýãòýé õºòº÷ áîëæ ãàëûí
øóãàìààñ øàðõòàí 纺õ òóøààë àâñàí.

ªíººäðèéí õàëóóíûã õýëýõ¿¿. Ñýâ õèéõ ñàëõèã¿é áºã÷èì. Õàðàõàä øèíãýí àòëàà ãàçðûí
áàðèìæààã àëäàãäóóëñàí åð áóñûí øàðãàë óíèàðààñ äàðü õ¿õðèéí èñýíãý õàëóóí ¿íýðòýæ
äîòîð ìóóõàéðóóëíà. Îðîñ ýì÷ íàðûí íýðëýäãýýð áîë ñàíèñòðóêòîð, ìîíãîëîîð áîë ç¿ãýýð ë
ñàíèòàð ãýãääýã çàëóó öýðýã Ñàìáóó äàðèéí óòààíä äîòîð ìóóõàéðàõ á¿ðäýý ºíãºðñºí õàâàð
öýðýãò òàòàãäàæ èðýýä ýì÷ íàðûí ¿çëýãò îðîõäîî ñóë áèåòýíä òîîöîãäñîíû ¸ð ë ãýæ áîäíî.
Óëààíáààòàðò öýðãèéí ýìíýëãèéí êîìèññîîð îðîõîä ººðººñ íü áóñàä õºâã¿¿ä á¿ãä ºðãºí
õàíõàð öýýæòýé, õ¿ðëýýð öóòãàñàí àäèë çàíãèðñàí õ¿ðýí áóë÷èíòàé áàéõàä ìàíü ýð ë õîð÷ãîð
øóâóóí öýýæòýé, ñóäàñ øºðìºñ íü ã¿ðäèéñýí òóðàíõàé áèåòýéäýý è÷èâ÷ àðãà áóþó í¿öãýëýí
íóòãèéíõàà íýãýí òîì ýðèéí àðä øèðâýãäñýí áîðëîí àÿòàé íóóãäàæ áàéñàí. Òýãòýë îäîî
õýýðèéí ãîñïèòàëèéí ìýñ çàñàë÷ õèéæ áóé ýìíýëãèéí àëáàíû äýä äàðãà Ìèùåðèí ãóàé
ò¿¿íèéã ¿çýýä,

Ýòîãî ùóïëîãî ïàðåíüêà çà÷èñëèòü â ñàíðîòó. (Ýíý òóðàíõàé õ¿¿ã ñàíèòàð ñóìàíä á¿ðòãý)
ãýæ õýëñíýýð áîëñîí þì. Ãýõäýý ýíý äîîæîîã¿é õàðõ¿¿ ìààíü íóòàãòààí áîë ÿãã¿é óóðãà÷,
ýìíýã áóëãèóëàã÷ íýãýí ñàíæ. Õàðèí äàðü õ¿õðèéí óòààíààñ èéíõ¿¿ äîòîð ìóóõàéðàõ íü
äàéíû ôðîíòîä ÿâàà öýðýã ýðä ÿàâ ÷ çîõèõã¿é øèã ñàíàãäàíà. Ãýâ÷ ÿàíàì áèëýý.

¨î ¸î! ßàñàí ¸ðûí õàòóó òýðýã âý! Íààäàõ ìóó àäñàãà ÷èíü ÿäàõäàà á¿ä÷ýýä. Ýçýíäýý òààðñàí
ìîðü áàéíà äàà. ¨î ¸î!

Èéíõ¿¿ ¿ãëýí ÿíøèã÷ áîë òà÷àíêíû òýâøíèé óðä òàëûã ò¿øèí ñóóñàí íýëýýä ã¿æèðìýã
áàéðûí äàãäãàð áîð öýðýã àæ. Òýð ç¿¿í ãàðûíõàà áóë÷èíã ñóìàíä õàëüò õàðâóóëæýý. ͺ㺺
õî¸ð ìîíãîë öýðãèéí íýã íü áºìáºãíèé äýëáýðýëòèéí äîðãèîíä öîõèóëæ õ¿íäýýð
ä¿éðýíãýòñýí, íºãººäºõ íü óóö íóðóóãààðàà õ¿íäõýí øàðõàäñàí àæ. Íàìàð îðîéí õàãä øèã
öàãààí øàðãàë ¿ñòýé, öýâ öýíõýð í¿äòýé çàëóóõàí îðîñ öýðýã ýëãýýðýý íýâò áóóäóóëñàí òóë
¿õýõ ñýõýõèéã ìýäýøã¿é. Ñàìáóó çóðãàäóãààð ñàðûí ýõíýýñ øàðõòàí 纺ñºí áîëîõîîð òýäíèé
ààø çàíã àíäàõã¿é áîëæ. Õºíãºí øàðõòàí ãîëöóó ÿíãóó÷, öóõàëäàíãè áàéõàä õ¿íäýýð
øàðõòàãñàä ¿ã äóó öººòýé áóþó òàã äóóã¿é áîë÷èõíî. Òàã äóóã¿é áîëñîí áîë àìèíä íü àþóë
òóëæýý ãýæ îéëãîõîä áîëíî. Èíãýõýýðýý äóóãàà òàòñàí øàðõòàíã ÷àäàõ ÿäàõààðàà àðãàäàí
òàéòãàðóóëæ, õàðèí ÿíãóó÷èðõàã÷èäòàé ÿðèõã¿é ÿâñàí íü äýýð. Ñ¿¿èéí õýä õîíîãò
øàðõäàãñäûí òîî íýìýãäñýýð áàéëàà. Øàðõòàí öóãëóóëàõ ïóíêò õýýðèéí ãîñïèòàëü õî¸ðûí
õîîðîíäîõ àðâàí õýäõýí êèëîìåòð ãàçàð øàðòõàíã þó ÷ ãýñýí àìèí ãîëòîé íü õ¿ðãýæ áîëîîä
áàéñàí ãýòýë äîëäóãààð ñàðûí ýõíèé ãàíö õî¸ð ºäºðò äºðâºí ÷ öýðãèéã òýðãýí äýýðýý
¿õ¿¿ë÷èõæýý. ¯õëèéí äýðãýä õ¿÷èí ìºõñºº ìýäýõýýñ èë¿¿ áóõèìäàë ãàñëàë ¿ã¿é. Ôðîíòûí
ãàëûí øóãàìä òóëàëäààí óëàì øèð¿¿ñ÷ öóñ èõýýð óðñàõàä ñàíèòàð ñóìàíãèéí öýðã¿¿ä íîéð
õîîëã¿é öààø íààø äàâõèëäàíà. Ñàìáóó ºíººäºð ãóðàâ äàõèà ÿâæ áóé íü ýíý.

¯¿ð õÿðààëàí àõóéä õî¸ð òàëààñàà èõ áóóãààð áóóäàëöàæ ýõëýýä òóëàëäààí äîãøèðñîí
äîãøèðñîîð íàðàí õººðºõèéí àëäàä õóÿãò òàíêèéí àíãèóä áàéëäààíä îðæ, àðààñ íü óëààí
àðìèéí ÿâãàí öýðýã, ìàíàé ìîðèí öýðýã õºäëºâ. Çàðèì ãàçàð äàâøèëæ, çàðèì ãàçàð óõàðñàí
ãýëöýíý. ßïîíû öýðãèéí òîìîîõîí öýðýã ¿¿ðýýð Õàëõ ãîëûã õî¸ð ÷ ãàçðààð ãàòëàí çºâëºëò
ìîíãîëûí öýðãèéí òýðã¿¿í àíãèóäûã Áàÿíöàãààíû ºíäºðëºãò á¿ñëýõèéã îðîëäæýý. ¯äýýñ
ºìíºõºí õî¸ð òàëûí îëîí îíãîöóóä ôðîíòûí áàéðëàëûã áºìáºãäºí àãààðûí øèð¿¿í
òóëàëäààí áîëæ ºíãºðººä áàéãàà íü ýíý. ¯ä äóíäûí ààãèì õàëóóí, óíæèëäñàí øàðãàë óíèàð
óòààíä áºã÷èìäºæ ÿäàðñàí öýðã¿¿ä ãîë òºìºð íü óëàéññàí íóóâ÷íû ñ¿¿äýðò ò¿ð òàâüæ
ººðñ人 õ¿õðèéí àìòàò á¿ëýýí óñ çàëãèëàí, õóÿãò ìàøèíóóäûí õýò õàëñàí ìîòîð, èõ áóó
òàíêèéí òºìºð îð÷íûõîî àãààðûã øàðëóóëàí øàòààæ áóé ìýò. Ñàìáóó ìºíººõºí ÿíãóó÷
ýðèéí õàðààë ç¿õëèéã ¿ë îéøîîí àëõàëíà. Ãýðýë íü õàðààõàí óíòðààã¿é öýíõýð í¿äýý
öàâ÷èëã¿é òýíãýð øèðòýõ îðîñ öýðãèéã ãàíö ¿ã õýëýõ áîëîâóó ãýæ ãîðüäîí,

Ñîëäàò íå óìèðàé, ïîíÿë. Ìåùåðèí äîêòîð íå óìèðàé ïîíÿë. ß òåáÿ íå óìèðàé ãýæ îðîñîîð
ìýäýõ õýäýí ¿ãýý ç¿ãë¿¿ëýí õýëýõäýý "Öýðýã ÷è ¿õýõã¿é. Ìåùåðèí äîêòîð ¿õ¿¿ëýõã¿é, áè
÷àìàéã àìüä õ¿ðãýíý" ãýæ îéëãîõîîð õýëëýý ãýæ èòãýí, ýíý èõ õàëóóíä õ¿éòýí õºëñ
äààâàðëàñàí ìàãíàéãèé íü õààÿà áàðèëàí õýëýâ÷ îðîñ öýðýã òàã äóóã¿é ãºëºðñººð.

Íààäàõ ÷èíü ¿õ÷èõñýí þì áèø¿¿? ×è ÷ õ¿íèé ¿õñýí àìüäûã ìýäýõã¿é öàðàéíû íºõºð áàéíà ë
äàà. Áèä öºìººðºº ¿õíýý! ãýæ íºãºº ÿíãóó÷èéã ãóíøèãíàõàä,

Ìîë÷àòü ìýäíýý! Ñóäàñ íü öîõèæ áàéãàà õ¿í ¿õñýí áàéäàã þìóó ãýâ.

¨î ¸î! Àðàé ò¿ðãýí ÿâàõ àðãà àëãà óó? Íààäàõ àäñàãàà ÿâóóëààä ºãºº÷! ººðºº á¿òýí áîëîõîîðîî
õ¿íèé çîâëîíã ÿàæ ìýäýõ âý? ¨î ¸î! Òýð ýìíýëýãò ÷èíü õ¿ðýõýýñýý íààíà õàðàíãàäàæ ¿õýõ íü!
Áàéäàã öóñàà þ¿ë¿¿ë÷èõýýä áàéãààã ìýääýã ÷ áîëîîñîé! ¨î ¸î! ãýýä áàäðèóí ýð îðèëæ ãàðàâ.
Ñàìáóó ºãëººíººñ õîéø íààø öààø äàâõèæ ÿäàðñàí ìîðèî òàòààä òàøìàãòàé óñàà àâ÷ õýâòýý
ãóðâûí àìàíä áàëãà áàëãûã öóòãààä, ìóó ààø íü õºäºëñºí öýðýãò ºãºõºä ýð¿¿ë ãàðààðàà
ò¿ëõýýä,

×èíèé øýýñèéã õýí óóäàã þì. Áóøóó ýìíýëýãò õ¿ðãýýä ºã! ¨î ¸î ãýýä í¿¿ðýý ¿ð÷èéëãýí ø¿äýý
ÿðçàéí ÿðäàãëàâ. Ñàìáóó òýññýíã¿é,
×è äàéñàíòàé áàéëäàæ øàðõäñàí öýðýã áèø, òýíñýí ñóìàíä îíîãäñîí íýã ìóó æóëäðàé øèâ.
Èíãýýä îðèëæ ÿâ ãýýä ñóðàí á¿ñýý ñóãà òàòàí àâ÷ ìîðèî òàñ ãóÿäàâ. Ìîðü íü ôðîíòûí õºë
¿éìýýíä õè÷íýýí äºæèðñºí ÷ õ¿íä ãóóëèí àðàëòàé á¿ñýýð ãóÿäóóëàõäàà öî÷èí îãëî ¿ñýð÷
õ¿íä òà÷àíêèéã ÷èðýí öîãèâ. Ñàìáóó òýðýãíèé õàæóóãààð ã¿éæ "ßíãóó÷ ìèíü èíãýýä îðèëæ
áàé! Òýíýñýí ñóìàíä îíîãäîîä çàéëàõ áîëñîíäîî áàÿðëàæ ÿâàà âèé âèé ÷è. ßíãóó÷ íü
õýòýðñýí çîëèã âý. Îðèë îðèë! Í¿äýý á¿ëòýðòýë îðèë! " ãýæ äîòðîî öóõàëäàí õººðõèé ìîðèî
õàéð ãàìã¿é ãóÿäàí äàâõèóëàâ. ßíãóó÷èä óóðëàñàí óóðàà ìîðèíäîî ë ãàðãàëàà. Ãýòýë ºíººõ
áàäðèóí ýð,

¨î ¸î! èíãýæ äóòóó àëàõûí îðîíä àìèí ãàçàð ìèíü áóóä÷èõ ìèíü ÿàâàà. ßìàð íü äàéñàíòàé
òóëààä öóñàà óðñãàæ áàéõàä ÿìàð íü ÷àì øèã àð òàëä àìèà õîîõîéëîîä ÿâæ áàéäàã áàéíàà ãýæ
óëàì ãààðàâ.

Ñàìáóó ø¿äýý òàñ çóóãààä ìºíººõºí îðîñ öýðãèéí óëàì á¿ð çýâõèé äààæ áóé ñýâõýò áóëáàðàé
öàðàéã õàðàí õàðàí ã¿éëýý. "Àìèà õîîõîéëñîí ãýíýý! ßàñàí õîðîí ¿ãòýé çîëèã âý! Ôðîíòûí
ñàíèòàð áîë ãàëûí øóãàìàíä áàéëäàæ ÿâàà öýðýã ãýæ äîêòîð Ìåùåðèí õýëäãèéã ÷è ìóó ÿàæ
ìýäýõ âý äýý. ×àì øèã ÿíãóó÷ þìíóóä ñóìàíä äîëîîëãîñíîî ¿õëèéí øàðõ îëñîí ÷èíýý áîääîã
áàéõ. Õýðâýý áè áóó áàðèàä áàéëäñàí áîë ÷àì øèã öóñàà ¿çýíã¿¿ò çóãòàæ ãàðàõã¿é". Ñàìáóó
äîòðîî õèé öóõàëäàí ÿâàõàä Áàÿíöàãààíû ºíäºðëºã, Õàìàð äàâààíû ç¿¿í äîð òóëàëäààí äàõèí
øèð¿¿ñ÷ ìºíººõºí óíæèëäñàí øàðãàë óíèàð äàðü õ¿õðèéí õàëóóí àìüñãàëààð äîëãèîëîí
áàéâ. Ìîðèî ãóÿäàí øàõñààð õýýðèéí ãîñïèòàëèéí ìàéõíóóäàä òóëàí èðæ ñàÿ òàòàâ.
Òà÷àíêèéí äóãóé ýðãýõýý áîëèõîä øàðõòíûã ÿìàð ÷ ãýñýí õ¿ðãýæ èðñíýý ìýäñýí þì øèã
øàâèëõàí áîð ìîðü ºâñºíä õ¿ðýõ ãýæ òîíãîéãîîä òýðãýíèé õ¿íä àðëûã äààëã¿é ñºõºð÷èõ뺺.
Øàðõòàí õ¿ëýýí àâàõ àñðààñ äàìíóóðãà áàðüñàí öýðã¿¿ä èðæ øàðõòàíã àâëàà. Ñàìáóó ºíººõ
ÿíãóó÷èä õàíäàí,

×è õ¿ññýí ãàçðàà ÿìàð ÷ ãýñýí àìüä ÿâààä èðëýý. պ뺺𺺠ÿâààä î÷! ãýæ òóøààãààä óëààí
öýðãèéí ìºðººð òýâðýí àâòàë íýãýíò ºíãºð÷ áóé ãýâ÷ õà÷èí àìüä ãýðýëòýé öýíõýð í¿äýýðýý
òýíãýð øèðòñýýð.

Àé õàëàã! Ìýñ çàñëûí ìàéõàíä áóøóó îðóóëàà÷! ãýýä Ñàìáóó áàãà õ¿¿õýä øèã ýõýð òàòàí ãàçàð
ñóó÷èõàâ. ¯õëèéí ºìíº õ¿÷ã¿éäýý áóõèìäñàí áóõèìäàë, äýìèé çýìë¿¿ëñýíäýý ãîìäñîí
ãîìäëûã èéíõ¿¿ ãàøóóí íóëèìñààð óãààõààñ ººð àðãà áàéñàíã¿é. Õýñýã óéëààä áîñòîë
Ìèùåðèí ýì÷ ìàéõíû ¿¿äýíä ãàð÷ èðýýä õàéðöàã äýýð ñóóæ ÿìàð íýã çóðâàñ ÿàðàí áè÷èæ
áàéâ. Ñàìáóó ÷óõàì ÿàõ ãýñíýý ñàéí óõààðàëã¿é ã¿éæ î÷îîä,

Òîâàðèù ïîäïîëêîâíèê! Ñîëäàò óìèðàé. ß íå óìèðàé. ß íàäî âîéíà. Ïî÷åìó ñîëäàò íå

âîéíà. (ͺõºð äýä õóðàíäàà! Öýðã¿¿ä ¿õýæ áàéõàä áè ç¿ãýýð ÿâæ áàéíà. Áè áàéëäàõ ¸ñòîé.
Öýðýã õ¿í áàéëäàõ ¸ñòîé ø¿¿ äýý ãýñýí ñàíàà) ãýæ ó÷èð ç¿ãã¿é óéëàãíàí õýëýõýä ºíäºð
ÿíõèãàð áèåòýé, ñàí÷èã íü àëü ýðò áóóðàëòñàí äýä õóðàíäàà ò¿¿íèé õýëñíèéã îéëãîîä,

ßàíà ãýíýý! "Âîéíà íàäî" ãýíýý! Åùå ÷åãî çàõîòåë (ººð ÿàìààð áàéíà) ãýæ äîãøèí íîãîîí
í¿äýýð õàðñíàà òºäõºí 纺ëºð÷ ºíººõ çóðâàñàà ºãººä,

×è óðæèãäàð òàíêèéí áðèãàäàä øàðõòàí õ¿ðãýñýí áàéõàà. Îäîî ýíý áè÷ãèéã àâààä äàâõè!
Îéëãîâ óó? áðèãàäûí øòàá õààíà áàéíà òýíä õ¿ðãýæ ºã! Ïîíèìàåøü! ãýõýä Ñàìáóó
Áðèãàäíûé øòàá. Ïîíèìàåøü õýìýýí äàâòàí õýëýýä áè÷ãèéã õàëààñàíäàà õèéæ, áýðæýýõýí
ñ¿¿äðýâ÷ äîð óÿñàí ìîðüäîîñ íýãèéã çàéäëàí òàíêèéí áðèãàäûí áàéðëàë òèéø äàâõèâ. Õî¸ð
õîíîãèéí ºìíº óëààí àðìèéí õóÿãò òàíêèéí áðèãàäûí áàéëäàí òàãíàõ õýñýã ÿïîíû òýðã¿¿í
øóãàìûí õ¿÷òýé ò¿ð òóëàëäàõ ¿åýð øàðõòàãñäûã àð òèéø òàòàõàä Ñàìáóó îðîëöñîí þì.
Òýãýõýä òàíêèéí áðèãàäûí ìàãíàéí àíãèóä áàðóóíààñ ò¿ðãýí ìàðøààð õ¿ðýëöýí èðæ
Áàÿíöàãààíû ºíäºðëºãèéí áýëä ÿàðàâ÷ëàí áàéðëàæ, õóÿãò òàíêóóäàà äàëäëàí, àð òàëàà òàòàæ
èõ õºë áîëñîí ÷ òýð á¿õíèéã ãàéõìààð õóðäàí øàëàìãàé àíèð ÷èìýýã¿é õèéæ áàéëàà.

Ñàìáóó áðèãàäûí øòàáûã îëæ èðýõýä íýã òèéøýý õºäëºõ ãýæ áóé áîëîëòîé õîëáîî, òýýâðèéí
ìàøèí òåõíèê¿¿ä öóâààíû áàéäàëä îðæ, öýðýã äàðãà íàð ìàéõàí ñàâàà ÿàðàí áóóëãàí à÷ààëæ
áàéâ. Çàéäàí ìîðüòîé ìîíãîë öýðýã äàâõèæ èðýõýä íýãýí áàãà äàðãà õºíäºëñºí ã¿éí èðýýä,

Çîãñ! þó õýðýãòýé? ãýæ ìîíãîëîîð õàøãèðàâ.

Êîìàíäèð íàäî ãýýä Ñàìáóó ºíººõ áè÷ãýý ºãºâ. Áàãà äàðãà òýíäýýñ çàéäóóõàí ñóóäëûí
òýðýãí¿¿äèéí äýðãýä ãàçðûí çóðàã ¿çýöãýýí ÿðèëöàæ áóé õýñýã äàðãà íàð òèéø ã¿éæ î÷èâ.
Íýãýí àõëàõ äàðãà áè÷ãèéã ã¿éëãýí õàðààä áóñàä äàðãà íàðò ÿìàð íýã òóøààë ºãººä "Ýìêà"
òýðãýíä ñóóæ îäîâ. ªíººõ áàãà äàðãà ã¿éæ èðýýä,

Õîðîø ðàçâåä÷èê. Êîìàíäèð ñïàñèáî õýëñýýí. Ìýäíýý ãýýä ÿâ ãýæ çàíãàâ. Ñàìáóó ""Õîðîø
ðàçâåä÷èê " ãýæ íàìàéã õýëýâ ¿¿ ãýæ ýõëýýä áîäñîíîî ìºíººõºí íàñ áàðñàí öýðãèéã õýëëýý
ãýæ ãýíýò óõààðàâ. Òýãýýä äóðòàé äóðã¿é áóöàõ áîëæ ýðãýí øîãøòîë àð òàëä îéðõíîîñ óëààí
ïóóæèíãóóä àãààðò õººðºâ. Òýãòýë ÷ íóóâ÷èíä áîëîîä ºíãºëºí äàëäëàëòàíä áàéñàí òàíêóóä
õ¿ðæèãíýëäýí àñàæ ãàçàð äîîðîîñ ãàð÷ èðýâ ¿¿ ãýëòýé íàðàí äîîãóóð óëààí òîîñ òàòëàà.
Òàíêóóäûí àðààñ à÷ààíû ìàøèíä ñóóñàí öýðã¿¿ä óðüä íü ãàð÷ èðýýä ¿ñðýëäýí áóóæ
òàíêóóäûí ÿâäàë äóíä äºðºâ òàâààðàà àâèðàí ñóóöãààâ. Ò¿¿íèé àðààñ õóÿãòóóä ãèíæèí
öóâààíä îðæ õàðàãäàíà. Öààä òàëä íü ìàøèí òåõíèê íýãýí çýðýã õºäëºí òîîñ ìàíàí òàòëàà.
Ñàìáóóãèéí õàæóóãààð òàíêóóä ºíãºðºõºä ñ¿ðäýæ áà÷èìäñàíäàà ÷ þìóó çýðýãöýí äàâõèâ.
Îéðûí íýã òàíê äýýðýýñ õàíãèíàñàí õºãæ¿¿í äóóòàé óëààí öýðýã,

Àé æèãèò äàâõèàä áàé! Óðàãøàà! ãýæ õàøãèðàõàä ìàíü ýð òàë ºãºâ ãýñýí øèã çýðýãöýí î÷îîä
òàíêèéí öàìõàãíààñ ø¿¿ðýí àâ÷ ìîðèî îðõèí òàíêíû õàëóóí òºìðèéã çàéäëàí àâëàà. ªíººõ
óëààí öýðýã

Ìîëîäåö öèðèê! Àé æèãèò ÷åì áóäåùü âîåâàòü? (æèãèò þóãààðàà áàéëäàõ âý?) ãýýä ñàïåðèéí
õ¿ðçýý ñàðâàéõàä òàíê äýýðõè óëààí öýðã¿¿ä õºãæèëäºí õºõðºëäºâ. Ñàìáóó á¿ñýíäýý ç¿¿ñýí
õî¸ð ãðàíàòààñ ººð çýâñýãã¿éãýý ñàÿ ë ìýäýâ. Ýíä òýíä èõ áóóíû ñóì áºìáºã äýëáýðýí
òàíêèéí èõ áóóíóóä ãàëëàí, ïóëåì¸òóóä òà÷èãíàæ, ñóì èñãýð÷ áàéãààã Ñàìáóó íýëýýä õîæóó
óõààðëàà. Óëààí öýðã¿¿ä òàíê äýýðýýñ ¿ñðýëäýí áóóãààä ã¿éäýë äóíäàà áóóäàöãààíà. Ñàìáóó
áóóäàõ áóóã¿éäýý áàíòààä òàíêààñ áóóñàíã¿é. Õàëõ ãîëûí íààä ýðýãò õîðèãëîñîí ÿïîíû
öýðãèéí òðàíøåé, òîì äàëáàãàð õàëõàâ÷òàé, îãîòîð ãîë òºìºðòýé èõ áóóíû áàòàðåé, øàòàæ
áóé õóÿãò ìàøèí, öýðýã òåõíèêèéí ó÷èð íü ¿ë ÿëãàðàõ äóó ÷èìýý ýíý á¿õýí äàéñàíòàé ÿã í¿¿ð
òóëæýý ãýäãèéã çàéëøã¿é îéëãóóëàõàä Ñàìáóó òàíê äýýðýýñ ¿ñýð÷ áóóãààä þó ÷ áîëñîí
ãðàíàòàà áýëýí áàðüæ òàíêèéí àðä ÷ íóóãäñàíã¿é èë ãàðààä óðàãø ã¿éëýý. Óëààí òàâàí
õîøóóò òàíê ºíººõ îãîòîð ãîë òºìºðòýé èõ áóóíû áàòàðåéã õèàðòàë äàéðàí ãàð÷ áóé
õàðàãäàíà. Ò¿ð¿¿÷ íü ÿïîíû òðàíøåé äýýã¿¿ð õàðàéí ãàðíà. Õîðèãëîëòûí òýðã¿¿í øóãàìä
ãàðäàí áàéëäààí áîëæ áàéíà. Ãàðäàí áàéëäààí ãýäýã íü èõ ë æèðèéí îéëãîëò þìñàíæ. Åð人
ë àìü ºðñºíº ãýñýí ¿ã. Ñàìáóó ¿¿íèéã ìàø òîäîðõîé óõààðëàà. Àìü ºðñºõã¿é áîë ºíãºðíº.
Çýâñýãòýé ÷ áàé, ¿ã¿é ÷ áàé àìü ºðñºõ ë õýðýãòýé. áóóã¿é áîë ãàð áàéíà, ãàðã¿é áîë ø¿ä
áàéíà. ººð áîäîõ þì àëãà áîëæýý. Ãýòýë õàæóóõàíä íü äºðâºí ñàìóðàé ãýíýò ¿çýãäëýý. Òýð
äºðºâ áàðàã òîõîéãîî íèéë¿¿ëýýä óõðàí áóóäàëöàæ ÿâíà. Þóíààñ óõàð÷ ÿâààã íü Ñàìáóó îëæ
õàðñàíã¿é. Òýäíèé çýãýë ñààðàë õóâöàñ, õºëíèéõºº øèëáèéã îðîîñîí öàãààí á¿ñ òîâ òîä
õàðàãäàíà. Åð人 ë áóó áàðüñàí äºðâºí çýãýë àìüòàí. Ñàìáóó òýäíèé õºë äîîð õî¸ð ãðàíàòàà
öóâóóëàí øèäýæ îðõèâ. Ãðàíàòíûõàà õýëòýðõèéä ººðºº ñ¿éäíý ãýæ áîäñîíã¿é. Ãðàíàò
äýëáýð÷ äºðâºí ÿïîí ¿õýäõèéí óíàõàä ººðºº áîñîî ÿâæ ë áàéíà. Õàðàéæ î÷îîä íýãíèéõ íü
áóóã ø¿¿ðýí àâëàà. Þóòàé ÷ ãýñýí áóóòàé öýðýã! Í¿äíèé áóëàíä ÿïîí÷óóäûí íýã íü ºíäèéæ
õàðàãäàíà. ×èãë¿¿ýí áóóäàæ îðõèîä óðàãø õàðàéëàà. ßìàð íýã þì ººä öîðîéí øàòàæ áàéãàà
õóÿãòíû äýðãýä õî¸ð òàíê÷èí õýâòýýä òàñðàëòã¿é ãàëëàíà. Ñàìáóó òýäýíòýé çýðýãöýí õýâòýýä
áóóäàõ ãýñýí áîëîâ÷ áàéãàà îëæ õàðñàíã¿é. Ãðàíàòààð áàéëäàõ íü äýýð þì øèâ äýý ãýæ
òýð¿¿õýí õîîðîíä áîäëîî. Òºäèé ë õîëã¿é õàðàãäàõ Õàëõ ãîëûí õºâººíä çàé çàâñàðã¿é
äýëáýðýëò áîëæ ìàøèí òåõíèê øàòàæ, ìîðüòîé ÿâãàí çýãýë¿¿ä óíäóé ñóíäóé çóãàòàæ áóé àæ.
Áàðóóí ãàð òàëä õîëã¿é ÿïîíû òðàíøåé äýýð öàãààí õèóð õàòãàñàí õàðàãäàíà. Õî¸ð óëààí
öýðýã ãàëëàõàà áîëèîä Ñàìáóóã ñàÿ àæèãëàæ,

Ýé öèðèê òû îòêóäà âçÿëñÿ?(Öýðýã ÷è õààíààñ ãàðààä èðýâ?) ãýæ ìîíãîëæóó öàðàéòàé íýã íü
ãàéõàí àñóóâ.

Ñîëäàò íàäî âîéíà ãýæ ìàíü ýð õýíýãã¿é õàðèóë÷èõààä óðüä òàëä þó áîëæ áàéãààã õàðàõ
ñàíààòàé ºíäèéòºë áàðóóí ýãýìíèé íü òóøàà ãýíýò õ¿÷òýé öîõèãäîí, í¿äýíä íü ãàë ìàíàñ
õèéãýýä óõààí áàëàðäëàà.

"Áè ººðºº øºðõò÷èõëàà" ãýæ á¿¿ð ò¿¿ð áîäîõ çàâñàð õýí íýã íü öýýæèéã íü ò¿øèí àâàõûã
ìýäðýâ. Óõààí áàëàðäàõ áîëèõûí çàâñàð "¯õë¿¿ò øàðõàäñàí õ¿í äóóãàðàõàà áîëüäîã" õýìýýí
áîäîæ àìæààä äóó ãàðãàõ ãýñýí áîëîâ÷ ÷àäñàíã¿é. Ñàíèòàð Ñàìáóó õýäýí öàãèéí äàðàà ÷
þìóó õýä õîíîãèéí äàðàà ÷ þìóó á¿¿ ìýä óõààí îðîõäîî ýìíýëãèéí îðîí äýýð õýâòýæ áóéãàà
ìýäýýä,

Ñîëäàò íå óìèðàé! ãýæ õýëýýä þóíä ÷ þì îðîñîîð õýëýõäýý ÿìàð ÷ ãýñýí ººðèéíõºº äóóã
òàíèëàà.
ÁÓÓÐÀË ÍÀÉÇ ÌÈÍÜ
Ìàíü Áàçàðã¿ð àõìàäûí îõèíîîñ áîëæ äàéíä ÿâñàí þì. ßìàð ÷ ãýñýí áèä ò¿¿íèéã ¿íýõýýð
Æàí÷õ¿¿ãèéí Äàâààíû òóëàëäààíä îðîëöîæ æèíõýíý ýõ öýðãèéí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëñýí ãýæ
èòãýñýí áèëýý.

1944 îíû ºâºë áèä öýðãèéí ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéëàà. Ìàíàé àíãèä Áàçàðã¿ð, Æàí÷èâñýíãý
ãýäýã õî¸ð "àòàìàí" áàéæýý. Áàçàðã¿ð ýðäýì àâüÿàñààðàà "Àòàìàí" õàðèí Æàí÷èâñýíãý áîë
õ¿÷ òýíõýýãýýðýý "Àòàìàí". Áèäíèé íàñ àðâàí äîëîî íàéì ø¿ðãýæ ¸ñòîé ë ààã îõèî áàãòààæ
ÿäñàí öàã áèëýý. Áàçàðã¿ð äóó äóóëíà. Çóðàã çóðíà. Ø¿ëýã áè÷íý. Òýð æèëèéí øèíý æèëýýð
íèéñëýëèéí ñóðãóóëèóäûí àõëàõ àíãèéíõàíû ¿äýøëýã äýýð "Ñòåïü äà ñòåïü êðóãîì" ãýäýã
îðîñ äóóã àðãèë õîîëîéãîîð äóóëààä ë íýðä ãàð÷èõñàí þì. Òýð ºâºë ìàíü ýð ãýíýò àðãèë
õîîëîéòîé áîë÷èõñîíñîí. Òýð îðîñ õýë ñóðààä Ïóøêèí, Ëåðìîíòîâ íàðûí ø¿ëãèéã
äóóðèàëãàí ø¿ëýã áè÷äýã áàñ îðîñûí íýðò äóó÷èí Ôåîäîð Øàëÿïèíû ïÿíç òàâüæ äóóðèàí
äóóëñààð áàéãààä àðãèë õîîëîéòîé áîëñîí õýðýã. Ǻâëºëòèéí öýðãèéí îôèöåð¿¿äèéí îðäíîîñ
Øàëÿïèíû ïÿíç ãóéæ àâ÷ðààä ýãøèãò õàéðöàãò òàâüæ äóóëóóëàí óÿðàõäàà á¿ñã¿é õ¿¿õäèéíõ
øèã óðò ñîðìóóñòàé ä¿ãëýãýð õàð í¿äýíä íóëèìñ ã¿éëýãí¿¿ëýí "Àé ìºí ãàéõàìøèãòàé õîðâîî
þìàà" ãýæ ø¿¿ðñ àëäàíà. Òýð ìààíü øèíý æèëèéí ¿äýøëýãò äóóëæ íýðä ãàðààä çîãññîíã¿é
óëñûí òåàòðûí íýã õ¿¿õýíä ñýòãýëòýé áîëëîî ãýæ ø¿ëýãëýñýí çàõèäàë áè÷ýýä áèäýíä óíøèâ.
Òýð íü áèäýíä Ïóøêèíèé ø¿ëãýýñ äóòóóã¿é ñàéõàí ñàíàãäñàí òóë òåàòðûí òýð ãî¸ õ¿¿õýí ëàâ
õàðèó èð¿¿ëíý ãýæ ÿðüöãààëàà. Ãýòýë õýä õîíîãèéí äàðàà ººäñºí ÷èíýý íýã çóðâàñ èð¿¿ëñýí
íü "Ä¿¿ ìèíü ýã÷ýýðýý îðîëäîîä õýðýãã¿é áèç" ãýñýí áàéâ. Áàçàðã¿ð ìààíü èõýä ãóòàðëàà.
Òýãýýä ë ººðºº øèíý æèëèéí ¿äýøëýãò ãàíö äóó äóóëààä íýðä ãàðëàà ÷ ãýñýí àëäàðòàé ñàéõàí
õ¿¿õýíä çàõèäàë áè÷èõ äýìèé ãýäãèéã óõààðààä êóðñèéí äàðãûí îõèí Öýðýíëõàìä çàõèäàë
áè÷èõýýð øèéäñýí õýðýã. Ìàíàé ñóðãóóëèéí êëóáò áîëäîã áàéñàí ºäðèéí á¿æèãò Öýðýíëõàì
èðæ áèäýíòýé á¿æèãëýíý. Òîðãîí òóóç çàíãèäñàí óðò õîíãîð ãýçýãòýé, óëààí õàöàðòàé, àëèà
í¿äòýé òýð îõèíûã Æàí÷èâñýíãý àòàìàí èõýâ÷ëýí áóëààæ á¿æèãëýíý. Æàí÷èâñýíãý áîë
ñàéõàí ýð.ºíäºð íóðóóòàé áîëîõîîðîî æàãñààëûí ìàãíàéä çîãñîíî. Ìîäîí ìîðèí äýýð àðâàí
ìàëãàé äàâõàðëààä õàðàé÷èõíà. Ñîîíñ ýðãýõäýý ãàðàìãàé. "Ñîîíñ" Ãîìáîñ¿ðýí ãóàé õ¿ðòýë
ò¿¿íèéã ìàãòñàí óäààòàé. Òýð àðãàëûí ñàâàð øèã ñàðâàéñàí ÿñò õóðóóòàé ãàðààðàà ñàâëóóðûí
õºíäëºâ÷íººñ ìº÷èäõºí àòãààä, øóðãààã øèã óðò àòëàà ìàéãà õºëºº õàãàñ äóãóéðàí õàâñàð÷
ñàëõè ñýâýëçòýë õîðü ãó÷ ýðãýýä òýðòýý õîë ñàâààä áóó÷èõíà. Èõ òîì äóóòàé. Áàéðíû óðò
õîíãèëûí ¿ç¿¿ðò îðèëîõîä íºãºº ¿ç¿¿ðèéí öîíõ äîðãèíî. Òýð íü áààòàð ýðèéí øèíæòýé
áîëîâ÷, äààí÷ çàëõóó, ñàëàí. Òýãýýä áàñ áèäíèéã ñóó ÿâäàëä óäèðäàõäàà ãàðàìãàé äàà. Íýã
óäàà áèä ò¿¿íèé óäèðäëàãààð Àìãàëàíãèéí ìóõëàãíû íàéìààã ñ¿ðä¿¿ëýí òàìõè õýäýí
õàéðöãèéã áóëààæ àâààä ìýäýãäýí, òàñãààðàà ãóðàâ õîíîã ñàõèëãàä ñóóñàí áèëýý.

Áàçàðã¿ð ìààíü Öýðýíëõàìä íºãºº äóó÷èí õ¿¿õýíä áè÷ñýíýýñýý èë¿¿, ¸ñòîé ëóñûí äàãèíà ÷
óÿðìààð ñàéõàí çàõèäàë áè÷æýý. Ãýòýë ìàéí áàÿðûí á¿æèã äýýð ºíººõ Öýðýíëõàì
Áàçàðã¿ðèéí çàõèäàëä íýã èõ óÿðààã¿é íü ìýäýãäëýý. Òýð ¿äýøëýã äóóñòàë Æàí÷èâñýíãýòýé
á¿æèãëýâ. Ìàíü Áàçàðã¿ð ò¿¿íèéã àâ÷ ãàíö óäàà á¿æèãëýýä òîëãîé ãóäàéëãàñààð õ¿ð÷ èðýí
ø¿¿ðñ àëäàæ,

Íàìàéã äîîæîîã¿é ýð ãýæ áàéíà. Ýíý ìóó Æàí÷èâñýíãýýñ ë áîëëîî. ªºðèé㺺 ñóìûí íà÷èí,
ýìíýã ìîðü áóëãèóëäàã ãýæ øàë õóäàë õýëñýí áàéíà. Ìóóõàé, ìóó Øâàáðèíûã äóýëüä äóóäíà
äàà ãýâ. Áèä Ïóøêèíû "Àõìàäûí îõèí"-ûã ñàéí ìýäýõ ó÷èð Æàí÷èâñýíãý äîðõíîî ë Øâàáðèí
ãýäýã õî÷òîé áîëëîî. Öýðýíëõàì ÷ àõìàäûí îõèí áîëîâ. Ìàíàé êóðñèéí äàðãà ÷ àõìàä
öîëòîé. Èíãýýä áèä ãàéõàëòàé ñîíèí ÿâäëûã ¿çýõ ààçãàé õºäëºí Áàçàðã¿ðèéã õººðãºæ ãàðëàà.
Áè ò¿¿íèé ñåêóíäàíò áîëú¸ ãýâ.

Íýã á¿òýí ñàéí ºäºð õî¸ð ñåêóíòàíòóóä Æàí÷èâñýíãý, Áàçàðã¿ð õî¸ðûã òàâàí àëõìûí çàéòàé
çîãñîîæ,

Ýõýëöãýý! ãýæ êîìàíäëàâ. Ìàíü Áàçàðã¿ðèéí ºâäºã ÷è÷ðýí ñàõëûí îð ãàð÷ ÿâàà óðóóë íü
òàòâàëçààä èõ ë ñàíäàð÷ áàéãàà áîëîëòîé.

Çîðèãòîé áàé þóíààñ àéäàã þì ãýæ áè øèâíýíý. Òýãòýë Øâàáðèí óóõàé õàøãèðààä äàéð÷
èðýõ íü òýð. Ñýëýì ÷ õàíãèíààä ÿâ÷èõëàà. Ìàíü Áàçàðã¿ð óðüä íü áîëîâñðóóëñàí ìýõýýðýý
áóëò ¿ñðýõýä Æàí÷èâñýíãý õèé õàòãààä àðàé ë ãàçàð ìºðãºæ óíàñàíã¿é. Áàçàðã¿ð ò¿¿íèéã
ýðãýíã¿¿ò ë óðàãø äàâøèí ñýëìèéã íü ìóëò öîõèõ ¸ñòîé áàéëàà. Ãýòýë ¿õñýí õîéíîî ìóëò
öîõèõ. Òýð äàëàéæ öîõèõîî ìàðòààä äàâøèæ õàòãàõ ãýòýë Æàí÷èâñýíãý ýðãýíã¿¿ò ñýëýìíèé
íü ºíöºã äýýð òàñ áàéëãàõàä ìàíü ýðèéí ñýëýì ãàðààñ íü ìóëò ¿ñðýí òýðòýý õîë øîðîî äóð
õèéëãýâ. Áàçàðã¿ð áóóæ ºãñíèé òýìäýã áîëãîí áýýëèéãýý õºñºð øèäýýä òîëãîéãîî óíæóóëàí
íàéãàñààð õîëäîõîä áè àðàé ë óéëñàíã¿é. Èéì ë þì áîëëîî. Óäàëã¿é õàâðûí øàëãàëò ýõýëæ,
ñàéí ºäðèéí á¿æèã ÷ ¿ã¿é, òîãëîæ íààäàõ çàâ ÷ ¿ã¿é áîëëîî. Áàçàðã¿ð Øâàáðèíä
äèéëäñýíäýý ãóòàð÷ õýä õîíîã ãóíèãòàé ÿâñíàà øàëãàëòàíä áýëòãýýä ìàðòëàà. Õàðèí çàâ ë
ãàðâàë Æàí÷èâñýíãèéã øîîëñîí çóðàã çóðæ, ø¿ëýã áè÷íý. Ãýâ÷ Æàí÷èâñýíãý òýð çýðãèéí
÷èìõýëòèéã òîîõ ýð áèø. Äýíäâýë òýð çîä÷èõîæ ìýäýõ áîëîâ÷ øàëãàëòûí ¿åýð "áóäàà" èäýõ
òàëàà áîäîîä òýâ÷ñýí õýðýã. Èíãýñýýð áàéòàë íýã ìýäýõýä øàëãàëò ìààíü äóóñàæ, çóí áîëîîä
áèä ãýðòýý õàðüöãààõ áîëëîî. Äýëõèéã äîíñîëãîñîí èõ äàéí çºâëºëòèéí ÿëàëòààð äóóñàæ
õ¿¿õýä áèä ÷ ãýñýí áàÿð õººðòýé íü àðãàã¿é. ĺ÷èí ãóðâàí îíû ºâºë Áàçàðã¿ðèéí ñàíàëààð
áèäíèéã ôðîíòîä ÿâóóëæ ºãºº÷ ãýæ ìàðøàë ×îéáàëñàíä ºðãºäºë áè÷ñýí áèëýý. Áèä íýãýíò
öýðãèéí äàðãûí ñóðãóóëüä îðæ áóó áóóäàæ ÷àäàõ áîëñîí ó÷èð ãèòëåð÷óóäòàé òóëàëäàõàä
áýëýí áàéëàà. Ãýòýë ñóðãóóëèéí çàõèðàë ãåíåðàë Äàãâà ãóàé áèäíèéã äóóäààä "Áè òà íàðûí
ºðãºäëèéã ìàðøàëä ¿ç¿¿ëñýí. Íàñ ÷èíü áàãà áàéíà. Öýðãèéí ýðäýìä ñàéí ñóðàëöàæ ñàéí
äàðãà íàð áîëîõ õýðýãòýé " ãýñýí ãýõýýð íü áèä èõ ë áàÿðëàæ ºã뺺 õàð ¿¿ðýýð áîñîí á¿ðýí
çýâñýã ¿¿ð÷ ºâëèéí õºð öàñàí äóíäóóð ýëãýý ýãøòýë ã¿éñýí ÷, òàíê ýñýðã¿¿öýã÷ ÏÒÐ ãýäýã óðò
áóóãààð áóóäàæ ìºðºº ºâäòºë ¸âðóóëñàí ÷ æèíõýíý öýðýã ýðèéí ¸ñîîð ø¿ä çóóí
õàòóóæñàíñàí.

Áèäíèéã àìðàëò ýõëýõ ¿åýð óëààí öýðãèéí öóâàà ç¿¿í ç¿ã ºäºð øºíºã¿é í¿ðãýëýí îäîæ
áàéñàí áºãººä óäàõã¿é ÿïîíä äàéí çàðëàæ ìàíàé öýðýã ÷ºëººëºõ äàéíä îðîëöîíî ãýäãèéã
ìýäýæ áàéëàà.

Áàçàðã¿ð áîë Äîðíîä àéìãèéí õ¿¿õýä. Òýð íóòàãòàà ÿâàõûí ºìíº àõìàäûí îõèíä áè÷ñýí
çàõèäëàà íàäàä óíøèâ. Òýð ýíý óäàà ø¿ëýãëýñýíã¿é, æèðèéí çàõèäàë áè÷æýý. Òýð çàõèäàëäàà
"Áè ÿïîíû ñàìóðàé íàðààñ ºâºð Ìîíãîëîî ÷ºëººëºõººð ÿâæ ìàãàäã¿é. Áè õýäèé äîîæîîã¿é
ýð áîëîâ÷ ÿìàð÷ ààâûí õ¿¿ãýýñ äóòàõã¿é áàéëäàæ ÷àäíà. Æàí÷èâñýíãý áèä õî¸ðûí àëü
æèíõýíý ýð õ¿í áîëîõûã ÷è ¿çíý äýý" ãýõ çýðãýýð áè÷ñýí áàéâ. Áèä ÷ ÿàõ âý. "×è íýýðýý äàéíä
îðîëöîæ ÿïîíòîé áàéëäàæ ÷àääàã þì áîë àõìàäûí îõèí áàéòóãàé ºíººõ äóó÷èí õ¿¿õýí ÷
÷àìä äóðëàíà" ãýõ ìýòýýð äîîã õèéãýýä ºíãºð뺺. Ãýòýë þó áîëñîí ãýæ ñàíàíà. Íàìàð
ñóðãóóëü öóãëàõàä Áàçàðã¿ð èðñýíã¿é. Íóòãèéí ñóìûí çàõèðãààíä óòàñ ÿâóóëæ ñóðàãëàõàä àëü
íàéìàí ñàðûí ýõýýð Óëààíáààòàðò ñóðãóóëüäàà ÿâñàí ãýñýí õàðèó èðýâ. Õîòîä èðýýä
ñóðãóóëèàñàà çóãòààæ áàéæ ìàãàäã¿é ãýýä õîòûí êîìåíäàò, ñýðãèéëýõýýð ýð¿¿ëýâ÷ ñóðàã àëãà.
Èíãýýä á¿ð óëñûí õýìæýýãýýð çàð òàðààæ ýðýõ þì áîëîâ. Ýöýã ýõ íü àéí ñàíäàðñàí ãýäýã
òóéëã¿é áèç. Áèä ãàéõàõäàà çóíû àìðàëòààð õàðèõûí ºìíº äàéíä ÿâæ ìàãàäã¿é ãýæ áàéñíûã
äàðãàäàà õýëëýý. Òýãæ áàéòàë àõìàä ìààíü îõèíîîñîî Áàçàðã¿ðèéí çàõèäëûã îëæýý. Óðüä íü
ñýæèãëýæ áàéñàí áîëîëòîé. Àõìàäûí îõèíîîñ Áàçàðã¿ðèéí ø¿ëýãëýñýí çàõèäëóóä áîëîîä
äàéíä ÿâàõ òóõàé áè÷ñýí ñ¿¿ë÷èéí çàõèäëóóä öºì îëäñîí áàéíà. Èíãýýä á¿ð õèë äàâæ
÷ºëººëºõ äàéíä ÿâñàí öýðãèéí àíãèóäààñ ñóðàã ãàðãàõ õýðýã òóëãàðëàà. Èéíõ¿¿ Ẻí ýðýë
ñóðàë áîëæ áàéòàë åñºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð Áàçàðã¿ð ìààíü òýíãýðýýñ óíàñàí ìýò ãýíýò õ¿ðýýä
èðäýã áàéãàà äàà. Èðýõ èðýõäýý çºâëºëòèéí òàíêèéí öýðãèéí õóâöàñòàé, ýíãýðòýý ãâàðäûí
òýìäýã ÿïîíûã ÿëñíû àëòàí øàð ìåäàëü ç¿¿÷èõñýí èðëýý. Ñàõëûíõàà îðîíöãèéã óðãóóëæ
çàñààä àëõ õàäóóðò óëààí òàâàí õîøóóòàé ïèëîîòîã ìàëãàé õàçãàéõàí òàâüñàí íü èõ ë äýãæèí.
Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é òýð ãåíåðàë Ïëèåâûí øòàáûí äàðãûí ãàðûí ¿ñýã, òàìãàòàé ñàéøààëûí
¿íýìëýõòýé èðæýý. Òýð ¿íýìëýõýä "Ñ¿õáààòàðûí íýðýìæèò îôèöåðèéí ñóðãóóëèéí êóðñàíò
Áàçàðã¿ð ìîòîìåõàíèêæóóëñàí ... äóãààð õîðîîíû õ¿¿ áîëæ Æàí÷õ¿¿ãèéí äàâààíû
òóëàëäààíä îðîëöîí ýðýëõýã äàé÷èí áîëîõîî ¿ç¿¿ëñýí òóë ñàéøààí îôèöåðûí ïëàíøåò áà
àëòàí ¿ãýýð øàãíàâ" ãýñýí áàéâ. Èíãýæ Áàçàðã¿ð áèäýíä ¸ñòîé ë áààòàð ýð øèã ñàíàãäàí
àòààðõàâ÷ áàðøã¿é áàéëàà. Òýð ÿàæ äàéíä ÿâñàí òóõàéãàà ¿ëãýð øèã þì ÿðüæ áèëýý. Íàéìàí
ñàðûí ýõýýð Ìîíãîë-Ǻâëºëòèéí àðìèéí àíãèóä õèë äàâàõ ¿åñ ìàíü õ¿í ñóðàã÷ ïîãîíîî öýðýã
ïîãîíîîð ñîëèîä, Ìàòàäààñ õºäºëñºí àðûí àëáàíû ìàøèíä ñóóãààä õèë õ¿ð÷èõæýý. Òýãýýä
õèë äàâàõ ¿åýð øàëãàëò áîëîõîä èëýð÷ Äîðíîä àéìàã ðóó ÿâàõ ýìíýëãèéí òýðãýíä õ¿ðãýãäæýý.
Ãýòýë ñýðãýëýí ýð çàìààñàà îðãîîä óëààí àðìèéí íýã àíãèä î÷èæ ìóõàð îëãîé óðãààä
àíãèàñàà õîöîðñîí ãýõýýð íü èòãýæ àâààä ÿâñàí õýðýã áàéâ. Òýãýýä á¿ð õèë äàâñàí õîéíî
¿íýíýý õýëýõýä ìîíãîë öýðãèéí àëü íýã àíãèä õ¿ðã¿¿ëýõ þì áîëîâ.

Ãýâ÷ îðîñ öýðã¿¿ä ºíººõ "Ñòåïü äà ñòåïü êðóãîì" ãýäýã äóóãàà Øàëÿïèí øèã àðãèë
õîîëîéãîîð ñàéõàí äóóëäàã áîëîõîîð íü õàéðëààä õîðîîíûõîî õ¿¿ áîëãîæ àâ÷ ÿâúÿ ãýõýýð íü
äàðãà íü çºâøººð÷ýý. Òýãýýä ë ìàíü õ¿í óëààí àðìèéí õîðîîíû õ¿¿ áîëæ Æàí÷õ¿¿ãèéí
äàâààíû òóëàëäààíä îðîëöñîí õýðýã áàéëàà. Òýð õóÿãò òýðýãíèé ýêèïàæòàé õàìò äàéðàëòàä
îðæ àðàâ øàõàì ñàìóóðàéã ñºíººñºí ãýäýãò ÷ áèä èòãýëýý. Èéì ë ÿâäàë áîëñîí þì. Ò¿¿íýýñ
õîéø àõìàäûí îõèí Öýðýíëõàì Áàçàðã¿ðèéã æèíõýíý áààòàð ýð ìºí ãýæ òîîñíîîð áàðàõã¿é
¿åðõýæ ÿâñààð ãóðâàí æèëèéí äàðàà ñóðãóóëèà òºãñºæ äàðãà áîëîõîä íü ýõíýð íü áîëæ
õÿçãààðûí íýã àíãè ðóó ÿâñàí þì.

Áàçàðã¿ð äóó÷èí þìóó ÿðóó íàéðàã÷ áîëæ ÷àäàõ àâüÿàñòàé õ¿¿ áàéñàí áîëîâ÷ òýãýëã¿é
öýðãèéí äàðãà áîëæ ñàíàñàíäàà õ¿ðñýí áèëýý. Îäîî òýð õóðàíäàà öîëòîé, îëîí õ¿¿õýäòýé
ñàéõàí àìüäàð÷ ÿâíà.

Áè ò¿¿íòýé õààÿà óóëçàõäàà "Ñààðàë øèíåëýý òàéëààã¿é, áóóðàë íàéç ìèíü" ¸ñòîé ìºí 人
ãýæ ñýòãýë äîãäëîí áîääîã þì.
ÈÕÝÐ ÒÎËÃÎÄÛÍ ÄÓÍÄ
Õàâðûí ýõíèé íýãýí öýëìýã ºäºð íýãýí èäýð ýð Õýðëýíãèéí õºíäèéä ãàíöààðàà ÿâæ áàéëàà.
ªâºð õîîðîíäîî èõýð þì øèã èæèëõýí áºãººä íàìõàí íàìõàí óõàà ã¿âýýí¿¿ä ¿ðãýëæèëñýí
ýíý èõ òàëä íýë ÿðãóé öýíõýðòýí äýëãýð÷, äýýð òýíãýð ÷ öýíõýð, äîîð ãàçàð ÷ öýâ öýíõýð àæýý.
Óëàìáàÿð õ¿í áîëñîîð èéíõ¿¿ ãàçàð òýíãýð ÿëãàðàõã¿é áîëòîë ÿðãóé äýëãýðýõèéã ¿çñýíã¿é.
Òýðáýýð òîõîé íü öîîð÷, õºâºí íü öóõàéñàí õ¿ðýì, çóçààí ãýã÷èéí çàí òàâüñàí áàõèàë ãóòëàà
ñóðàí á¿ñýýð áîîæ ñóãàâ÷ëààä õºë í¿öãýí øîãøèæ ÿâíà. Íýã õýñýã ã¿éæ àìüñãààäàõäàà
ìºíººõºí çàé çàâñàðã¿é öýíõýðòýõ ÿðãóé äýýð óíàæ òýíãýð øèðòýí õýâòýõýä õóìñûí ÷èíýýõýí
¿¿ëã¿é òýíãýðèéí äîîð ÿðãóé äýëãýðñýí ãàçàð äýëõèé äýýð ìóó ìóóõàé á¿õýí íýãìºñºí
àð÷èãäàí àðèëñàí ìýò ñàíàãäàíà.

Óëàìáàÿð õî¸ð æèë ãàðóé çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ãàçàð àæèë õèéñíèé ýöýñò ñàÿ õýðýã öàãààäàí
ñóëëàãäààä ÿâæ áóé íü ýíý. ºíãºðñºí øºíº äóíäûí ¿åñ ñóìûí òºâä ñóóäàã õàäàì àõûíä çàìûí
òýðãýýð èðñýí þì. Ìîòîöèêëîîðîî îäîîõîí íàìàéã ãýðò ìèíü õ¿ðãýýä ºãºº÷ ãýæ ò¿¿íýýñ
ãóéõàä íîéðîî õàðàìëàñàí ÿíçòàé í¿äýý íóõëàí ÿíöàãëàæ,

Áåíçèí áàéõã¿é. ªã뺺 áîëãîæ áàéæ àéë àìüòíààñ áåíçèí ãóéæ ÿâàõààñ ãýõýä ãîìäñîíûã
õýëýõ ¿¿. Õîîë öàé èäýæ óóãààä óíòàõààð õýâòñýíýý òýññýíã¿é áîñîæ õóâöàñëààä,

Áè ÿâíàà ãýýä ë ãàðñàí. Òýãýýä ë ÿâãàí òàâàðãàæ ÿâàà íü ýíý. ÿéõäýý ã¿éæ, àëõàõäàà àëõñààð
áàãà ¿äèéí àëäàä ãýðòýý íýãýíò äºõºæ èðæýý. Õàíèëààä óäààã¿é ýõíýðýý ñàíàõààñ èë¿¿
çîâëîí øàíàëàë ýð õ¿íä áàéäàã áîëîâ óó? ìºí ÷ èõ ñàíàñàí äàà. Ýõíèé õýäýí ñàð ºíãºðñíèé
äàðàà ýõíýð íü ç¿¿ä çºí㺺ñ ñàëàõàà á¿ð áàéæýý. Çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõèéí õàòóó âàíäàí äýýð
íîéð õóëæèí õºð⺺æ õýâòýõýä òàñàëãààíû õàðàíõóé áóëàíãààñ ýõíýð íü ãýíýò øèâíýí äóóäàõ
øèã áîëîõ þìóó ãàäóóð àæèë õèéæ ÿâàõàä õàà íýãòýý í¿äíèé ¿ç¿¿ðò òóññàí ýìýãòýé õ¿í
ýõíýðèéíõ íü ä¿ðä õóâèëàí ¿çýãäýíý. Ýõíýð Áàäàì íü àðäàà ò¿øèõ òóëàõ õ¿í á¿ë ìóóòàé,
íýãäëèéí îëîí ìàëòàé ó÷èð ýíý õî¸ð æèëä åð人 ë ãàíöõàí ýðãýæ èðæýý. Ãýòýë îäîî áîëñîí
õîéíî õýðãèéí ¿íýí ó÷èð îëäîæ ñóëëàãäààä ç¿ðõýý õàòàæ õàãñòàë ìºðººäñºí ýõíýðòýý î÷èæ
ÿâíà. Óëàìáàÿð íààäàí áàÿñàõ ãºëãºí íîõîé ìýò ÿðãóé äýýã¿¿ð õºëáºð÷ áîñîîä ë ìºíººõºí
èõýð þì øèã òîëãîäûí äóíäóóð ãýðèéí ç¿ã àëõàâ. Õýðëýíãèéí õºíäèéí óõàà ã¿âýýí¿¿ä èéì
èõýð þì øèã àäèëõàí áºãººä èíãýòýë ÿàð÷ ÿâàà õ¿íä òýð ãýýä õýëýõ ãàçðûí áàðèìæàà óðüäààñ
ìýäýãäýõã¿é íü ÿìàð õýö¿¿ áîëîõûã ñàÿ ë óõààðëàà. Ãýð ìèíü îäîî ë ýí¿¿õýí òîëãîäûí öààíà
áèé äýý ãýýä ãàðòàë öààíà íü áàñ íýã èâ èæèëõýí òîëãîä áàéæ áàéíà.

Ãýâ÷ øîãøèí ÿâñààð ¿äèéí àëäàä ñàÿ ãýðèéí áàðàà õàðëàà. Íýã áàãàõàí öýíõýð òîëãîéí ºâºðò
õî¸ð öàãààí ãýð, õîíèíû òàíèë õàøàà, òýðòýý öààíà äýëõýí áýë÷èæ áóé õîíèí ñ¿ðýã,
õàøààíààñ óÿñàí õîíèíû ñîðü õàðàãäàíà. Óëàìáàÿð ãýðèéíõýý áàðààã õàðàíãóóò õàìàã áèå
ñóëüäàí ñóó÷èõàâ. Õàäìûí áàãà ãýðèéí ÿíäàíãààñ àðãàëûí øèíãýí óòàà áóðãèëíà. Õàðèí
ººðèéíõ íü ãýðýýñ óòàà óóãèõã¿éãýýð áàðàõã¿é ¿¿ä ºðõ íü íýã ë áèò¿¿ þì øèã õàðàãäàõàä
äîòîð ïàëõèéí "Áàäàì ìèíü àðàé ÷ äýý..." ãýæ ÿìàð íýã ìóó çºí õºäëºâ÷ åð人 ë õýäõýí
öàãèéí ºìíº õàäàì àõ Áàäàìûã õîíü ìàëàà õàðààä ÷àìàéã ë õ¿ëýýæ õàòàæ ÿâàà ãýñíèéã ñàíààä
áÿöõàí òàéâøðàâ. Õî¸ð æèë ãýäýã áàãà õóãàöàà áèø. Çàëóó á¿ñã¿é ººð õ¿íòýé õàíèëààä
ÿâ÷èõñàí áàéõûã ÷ ¿ã¿é ãýõ ãàçàðã¿é. Ãýâ÷ Óëàìáàÿð ýõíýðòýý èõ èòãýíý. Õýñýã ÿðãóé òàñäàí
àâ÷ ¿íýðëýõýä äîòîð áÿöõàí óóæðààä ìóó ãóòàë ºìñºæ ãýðèéí ç¿ã àëü áîëîõ õóðäàí àëõëàâ.
¯¿ä ºðõ íü õààëòòàé ìýò ñàíàãäñàí íü äýìèé ñàíäðàëààñ áîëæ. ººðèéí ãýð ãýã÷ ÿìàð òàíèë
äóëààí öàðàéòàé áàéäàã áèëýý. Ýõíýð íü ààâûíõàà ãýðýýñ õóâèíòàé þì áàðèí ãàð÷ èðýýä
òýðòýýãýýñ ÿâãàí èðæ ÿâàà õ¿íèéã ãàéõñàí ÿíçòàé ñàðàâ÷ëàí çîãñîâ. Óëàìáàÿð èéì õîëîîñ
òàíüäàã áîëîâ óó ÿàäàã áîë ãýýä íýãýí äîø äýýð ñóóëàà. Áàäàì ÿìàð íýã àæèã ñýæèã àâñàí
áîëîëòîé ãýðòýý áóøóóõàí îðîîä äóðàí áàðüñààð ãàð÷ èðýâ. Äóðàíäàíãóóòàà ë òàíèâ áîëîëòîé
ãýðòýý äàõèæ ã¿éí îðîîä àë÷óóðàà çàíãèäñààð óãòàí ã¿éâ. Óëàìáàÿð óðäààñ íü õàðàéëãàâ.
Ò¿¿íèéã ñóëëàãäñàí òóõàé öàõèëãààí àâààä õ¿ëýýæ áóé íü ëàâ, ãýâ÷ èíãýæ ÿâãàí í¿öãýí
èðýõèéí ÷èíýý áîäîîã¿é áèç.

Òèéíõ¿¿ ýõíýð íºõºð õî¸ð èõýð òîëãîäûí äóíä óóëçàæ çàé çàâñàðã¿é óðãàñàí ÿðãóé äýýð
òýâðýëäýí óíààä ¿íñýëäýí ¿íãýëäýõ¿éä ìóó ìóóõàé á¿õýí àð÷èãäàí àðèëñàí ìýò õÿçãààðã¿é
öýíõýð òàëä çºâõºí áîëæìîð æèðãýæ áàéëàà. Óëàìáàÿð þó þóã¿é ýõíýðèéíõýý õóâöàñûã
òàé÷ìààð ñàíàãäàâ÷ áèåý áàðüæ òýñâýðëýí äýýø õàðæ, ñàðòãàð íèìãýí ñàìñààòàé õàìðûíõàà
í¿õíýýñ áÿöõàí õàð ¿ñ öóõàëçòàë óóõèëàí õýâòëýý. Öýâ öýíõýð òýíãýðèéí ìàíäëààð öàãààí
óòàñ ñ¿âëýí õàðâàñàí ñóì ìýò òèéðýëòýò îíãîö øóóìàéí íèñýõèéã ¿çýýä çàìáóóëèíãèéí
óóæìûã áàõäàí,

Áàäàì àà! Õàðàà÷ òýð îíãîö ÿàñàí ºíäºðò íèñíý âý! ãýâ. Óëàìáàÿð ýõíýðèéíõýý äýýëèéí
õîðìîéã ñºõºæ ãýäñèéã íü èëáýòýë íýëýýä òîâãîð áàéõûã ìýäýýä öî÷èí ºíäèéæ,

¯ã¿é ÷è ÷èíü... ãýõýä Áàäàì ÿðãóé äýýã¿¿ð õºëáºðºí ò¿ð¿¿ëãýý õàðààä,

Áè .... Áè ÷àìàéã õ¿ëýýæ òýññýíã¿é ãýýä ýõýð òàòëàà.

Óëàìáàÿð ò¿¿íýýñ õîëäîñõèéí ñóóãààä òàìõèà àñààæ íýã õýñýã òàã áîëîâ. Õîîëîé äýýð Ẻí
õàð þì òýýãëý÷èõýýä äóóãàð÷ áîëñîíã¿é. "Óðâàã÷ ìóóõàé ýì!" ãýæ îðü äóó òàëáèí õàìàã
õóâöñûã íü óðæ õ¿÷èðõèéëæ õàÿëòàé áîëîâ÷ òýãæ ÷àäñàíã¿é ç¿ãýýð ë ýð õ¿íèé á¿ä¿¿í áàðãèë
äóóãààð ýõíýðýý äàãààä åýíãýíýòýë óéëëàà. Íóëèìñàíäàà õàõàæ öàöàõ õîîðîíä äààí÷èã
àð÷ààã¿é öàãèðàãëàí õýâòýõ ýõíýðýý ãýíýòõýí ºðºâäºæ ãàðûí àðààð íóëèìñàà àð÷ààä,

Çà ÿàõàâ âý. õî¸ð æèë ýçýíã¿é ãýð ñàõèñàí ÷è. ßàõàâ èòãýë àëäàõààð ÷ áîëîî áèç äýý ãýýä
ø¿¿ðñ ºëäºí òîëãîé ãóäàéëãàâ. Áàäàì ºíäèéæ õóâöàñ õóâöàñ õóíàðàà ÿàðàëã¿éõýí òàé÷ààä,

Ìèíèé ãýäñýí äýõü ýíý àìüòàí òóí ñàÿõíààñ ë ìýäýãäñýí ø¿¿ äýý ãýõýä Óëàìáàÿð ýõíýðýý
òýâðýí ¿íñýæ îçîæ ãàðëàà. Ýðãýí òîéðîíä ãàíöõàí áîëæìîð ë æèìá¿¿ðäýæ, äýýä õºõ òýíãýð
õàâðûí íàðíû äóëààí èë÷èéã ãàçàð òèéø áàãö áàãöààð íü àñãàæ áàéõ øèã áàéëàà. Èéíõ¿¿
ýõíýð íºõºð õî¸ð æààõàí òàéâøðààä ãýðòýý èðæ, õàäàì ààâ, ýýæ, ä¿¿ îõèí õýä¿¿ë Ẻí áàÿð
õººð áîëöãîîâ. Óëàìáàÿðûí ãýðò õî¸ð æèëèéí ºìíº ÿâñíààñ íü õîéø ººð÷ëºãäñºí þì îãò
¿ã¿é øèã. Ýìýýë õàçààð íü õ¿ðòýë áàéðíààñàà õºä뺺ã¿é àæ. Õî¸ð æèë åð íü þóñàí áèëýý.
Ãýòýë ýõíýð íü õ¿ëýýæ òýñýëã¿é áóñäààñ õ¿¿õýä îë÷èõñîí áàéäàã.Áàäàì íºõ𺺠èõ ë
öàðàé÷ëàíãóé àâäðûíõàà ºìíº ÷èìýýã¿é ñºãäºí, øèíý äîòóóð õóâöàñ, øîðîíãîîñ èðýõýä íü
ºìñãºõººð î¸ñîí áîëîëòîé áîð äààâóó äýýë ãàðãàæ ºìñãºâ. Øèíý õóâöàñ ºìñºíã¿¿ò õàìàã áèå
õºíãºí áîë÷èõëîî. Áàäàì ÷ ÿðèà õººðººòýé áîëæ õîíèíû íýëýýä õóðøèíãà ìàõààð áóóç õèéæ,
íýã øèë àðõè ãàðãàí òàâèëàà.

Óëàìáàÿð ýõíýðèéíõýý ãàðààð õèéñýí áóóçûã àìòàðõàí èäýæ, íýã õóíäàãà àðõè óóãààä
Þìíû ¿íýí îëääîã ë þì áàéíà. Àéìãèéí ïðîêóðîð íàìàéã ñóëëàãäñàí òóõàé ìýäýãäýë ºãººä
õèëñýýð ÿë ýäýëñíèé õîõèðëûã õýëìýãä¿¿ëñýí ýòãýýäýýð òºë¿¿ëñýí. Õî¸ð æèëèéí àæëûí
õºëñèéã á¿ðýí îëãîíî ãýñýí. Èéì ë þì áîëëîî. ×àìàéã áè ãàíöààðäàæ çîâæ ÿâààã ìýäýëã¿é
ÿàõ âý äýý, äààí÷èã.... ãýýä õîîëîé íü çàíãèðàâ.

Áàäàì äîðîãø õàðæ íýã õýñýã ò¿äãýëçñýíýý

Íàäààñ ë áîëñîí þì. Õ¿íèé äîòîð ÿìàð ìóó ìóóõàé þì íóóãäàæ ÿâààã ãàäíààñ íü õàðààä òààõ
áèø äýý. Ìèíèé òýíýãýýñ ãýõ þì óó àéìõàéãààñ ë áîëñîí. Áàçàð ÿìàð õ¿í áîëîõûã, íàìàéã
ÿàæ îðîëäîæ, õîðãîîæ çîâîîäãèéã ÷àìä ýðòõýí õýëñýí áîë äýýð áàéæ. ͺõºðòýé áîëîõîîð ÿàæ
÷ ÷àäàõã¿é ãýæ íýã áîäîîä áàñ ÷àìàéã äýìèé õàðäàõ ÷ áîëîâ óó ãýæ òýíýãëýýä ë õýëýýã¿é þì.
Îäîî Áàçàð àæëààñàà õàëàãäàæ, íàìûí ãèø¿¿íýýñ õººãäñºí. ºíººõ õî¸ð çóóí òºëºãíèé ¿íèéã
÷ òºë¿¿ëñýí ãýíýëýý. Õàðèí ÷è ìèíü ë õî¸ð æèë ÿë ýäýë÷èõëýý. Áè äààí÷èã.... äààí÷èã õ¿ëýýæ
÷àäñàíã¿é ãýýä óéë÷èõàâ. Óëàìáàÿð "Íàðàíä ÿâààãààñ áèø ìóó íîõîéä õ¿íäõýí øèéòãýë
íîîãäîæ äýý" ãýæ äîòðîî áàÿðëàí,

Îäîî ÿàíà ãýõ âý. ªíãºðñºí þì ºíãºðä㺺ñ õîéø Áàçàðûã òèéì îëèãã¿é õàð õ¿í ãýæ óðüäààñ
ìýäñýí áèø. ×èíèé áóðóó áàéõã¿é. Õàðèí íü ... ó÷ðûã ýðòõýí õýëäýã ë áàéñàí þì. ×àìàéã
òýãæ îðîëäîæ õîðãîîäãèéã ìýäñýí áîë íààíàäààä àðàé ìóó ñàíààòàé ÿâæ ÷àäàõ ø¿¿ äýý ãýõýä
Áàäàì ø¿¿ðñ àëäàí õîðìîéíûõîî ñýæ¿¿ðýýð íóëèìñàà àð÷ààä,

Ìèíèé òýíýãèéíõýý. ¯íýíèéã õýëáýë ÷àìàéã õàðäààä óíàõ áîëáóó ãýæ áîäîîä ë...

Õýëäýã ë áàéñàí þì. Ýð õ¿í áàéíà õàòóóõàí ¿ã õýëýýä òàâü÷èõàæ ÷àäàõ ë áàéñàí.

Òýãâýë òýð áèäýíä ºøèðõººä àìàð çàÿà ¿ç¿¿ëýõýý áîëèõ áàéñàí ë äàà. Ãàíö èøèã ¿õ¿¿ëñýí ÷
òýíãýð òóëñàí þì áîëãîîä ë... àéæ è÷èæ ÿâààä õàéðàí õî¸ð æèëèéã ÷èíü õóëãàéëóóëëàà ë äàà.

Íýýðýý ë õóëãàéëñàí ø¿¿ Ìóó õàð õóëãàé÷! Îäîî íýã í¿¿ð òóëàõ áèé âèé.

Áèòãèé ë ãàð õ¿ð÷ õýðýã äýãäýýãýýðýé äýý.

Íýã ñàéí öîõèîä àâñàí ÷ áóðóóäíà ãýæ ¿¿? Òºð ò¿ìýí í¿äòýé õîéíî áîëæ ë ãýíý.

Òýð õî¸ð çóóí òºëãèéã ìàíàé ñ¿ðãýýñ òàñëàí ¿ã¿é õèéëöñýí õ¿í áàñ ë ìàíàé íóòàã óñíû õ¿í
ø¿¿ äýý. Øóíàë ãýäýã õ¿íèéã àëäàã õîéíî äîî. Õýðýâ Áàçàð òýð õî¸ð ñ¿¿ëä ìóóäàëöààã¿é,
öààäàõ íü àìàà õàìõèàä ÿâñàí áîë áèä áóðóóòàí áîëîîä ë ºíãºðºõ áàéæ.

Þìíû ¿íýíèéã õóóëü îëäîã þì áàéíà. Áè ÷ ãýñýí ¿íýíèéã íýã öàãò îëäîíî ãýæ ãýýä
öºõðºí㺺 áàðààã¿é ìèíü áîëæ. Þìíû ¿íýíèéã îëääîãã¿é þì áàéíà ãýæ ýðò öºõºðñºí áîë
íàñààðàà øîðîíãèéí õàäààñ áîëæ ÷ ÷àäíà ø¿¿ äýý. Ãýâ÷ òýññýí äýý. Õàðèí ÷è.... ãýýä
Óëàìáàÿð ýíý óäàà ýõíýð òèéø òààã¿é õÿëàìõèéâ.

Áàÿð ìèíü ÷è íàìàéã ÿàâàë ÿà. Õàÿàä ÿâñàí ÷ ìèíèé ë õîõü. Ãýõäýý áè ÷àìàéã ºäðèéí áîäîë,
øºíèéí ç¿¿ä áîëãîæ ºíºº õ¿ðñýí. Ãàíöõàí óäàà ë òýñâýð àëäààä ë....

Óëàìáàÿð ãóðàâ äºðâºí õóíäàãà àðõèíààñ àìàðõààí àì õàëàìöàæ, áîðãèëäóó ãýâ÷ õàìàð àì,
í¿ä õºìñºã öýâýð òýãø òºãðºã áîð í¿¿ð íü óëàà áóòðàí,

Áè ÷àìàéãàà îéëãîæ áàéíàà. Ìèíèé ¿ð ãýæ áîäîîä ÿâàõàä áîëíî. ßìàð ÷ áàéñàí á¿òýí ìýíä
óóëçààä ÿâàõàä ñàéõàí õîðâîî þì. Ýíý õàâàð ÿìàð èõ ÿðãóé óðãàà âý! Òýíãýð òàë õî¸ð àäèëõàí
öýíõýðòñýí õàâðûí ºäºð íàäààñ áèé áîëñîí õ¿¿õýä ãýæ áîäîîä ë ÿâæ áàéÿ ãýõýä Áàäàì
òèéíõ¿¿ ºðøººãäñºí人 òýñãýëã¿é óéëæ ãàðëàà. Óëàìáàÿð áîñîæ ýõíýðèéíõýý õî¸ð õàöðûã
¿íñýýä,

Çà ìèíèé õ¿¿ áèòãèé óéë. Õî¸óëàà ìîðäîæ Õýðëýíãèéí òàëààð æààë ÿâüÿ. Àõ ä¿¿ñýýðýý îðú¸
ãýâ.

Áàäàì ñààõàëò àéëààñ ìîðü àâ÷èð÷, ýõíýð íºõºð õî¸ð áàéäãààðàà ãî¸ä ìîðäëîî. Óã íü òóí
ñàíààíäã¿é ÿâäàë ýäíèéã õî¸ð æèëèéí òóðø ñàëãàæýý. Óëàìáàÿð Óëààíáààòàðààñ öýðãèéí
àëáàíä òàòàãäàæ èðýýä íèñýõ áóóäàëä öýíýãëýã÷ ìàøèíû æîëîî÷ áîëñîí þì. Òýãýýä ë áåíçèí
òýýõ çàìäàà çàì ãóäñûí àéëààð õààÿàõàí îðíî. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº öýðãýýñ õàëàãäàõ õàâðàà
Õýðëýíãèéí õîéä øèëä õàâàðæèæ áóé íýã àéëä áóóñàí íü Áàäàìûíõ áàéëàà. Èíãýæ àéëààð
îðîõîä àÿòàéõàí îõèä òààðàëäàõ íü àëèéã òýð ãýõ âý ãýòýë ãýðòýý ãàíöààð ÿìàð íýã þì î¸æ
ñóóñàí Áàäàì õ¿í õ¿íýýñ íýã ë ººðººð õàðàãäààä ÿâ÷èõñàí. ×óõàì þó íü òýãæ ãîéä
õàðàãäñàíûã îäîî õ¿ðòýë õýëýõýä õýö¿¿. ¯éëýý õîéø íü òàâüæ àÿãà àâàõ ãýýä ýðãýõäýý óóö
íóðóóãàà õà÷èí ñàéõíààð õºäºëãºñºíä ÷ þìóó, àëü öàé áàðèõäàà áîòãîí áîð í¿äýý
áóóðóóëñõèéí íèìãýí óëààí óðóóëûíõàà ñýæ¿¿ðýýð èíýýâõèéëñýíäýý ÷ þìóó á¿¿ ìýä. Òýãýýä
ë òýäíèé ãýðèéí õàíà, õàòàâ÷íààñ ÿìàð íýã óÿà õ¿ëýýñýýð àðãàìæèãä÷èõ øèã áîëæ îðîéõîí
áîëñîí öàã òóë ìàøèí ýâäýðëýý ãýæ õóäàë õýëýýä òýäíèéä õîíîîä ºã뺺 ÿâàõäàà öýðãýýñ
õàëàãäààä òýäíèéä èðíý ãýæ øóëóóõàí õýëæýý. Áàäàì ÷ çà ÷ ãýëã¿é, ¿ã¿é ÷ ãýëã¿é ºíººõ
óðóóëûíõàà ñýæ¿¿ðýýð èíýýâõèéëýí õîöîð÷ýý. Õàðèí õîæèì Óëàìáàÿðûã õ¿í õ¿íýýñ îíöãîé
õàðàãäñàí ãýäýã áàéëàà. Õóâü çàÿà ãýã÷ òýð áèç. Òèéíõ¿¿ Óëàìáàÿð öýðãýýñ õàëàãäàõäàà áýëýí
ýõíýðòýé áàéæýý.

Áàäàì íàñàí ºíäºð áîëñîí ààâ, ýýæ, îõèí ä¿¿òýéãýý íýãäëèéí õîíü õàðèóëíà. Óëàìáàÿð àéë
áîëñîí òýð õàâðàà íýãäëýýñ íàéìàí çóóí ýð òºëºã àâëàà. Çóí îòðîîð òàðãàëóóëæ íàìàð ìàë
ìàõàíä ãóðàâíû íýã õóâüòàé òýíö¿¿ èë¿¿ æèíòýéãýýð òóøààõ ºíäºð ¿¿ðýã àâëàà. Òýãýýä ë
ýõíýð íºõºð õî¸ð àëñûí îòîðò ãàðààä ºã뺺. Çóíæèæ îòîðæèæ æèæèã ìàéõíàà ë óñ áýë÷ýýð
ñàéòàé ãàçàð áàðèàä àÿíû áàéäëààð àìüäàðíà ãýäýã çàëóó ýð ýì õî¸ðò ÷óõàìõ¿¿ æàðãàë.
Áðèãàäûí äàðãà Áàçàð ãýã÷ øºâºëçñºí áîð çàëóó áàéñõèéãýýä ë ìîòîöèêëýýðýý äàâõèí èðíý.
Èõ çàõèðàíãóé àëáàí ÿðèàòàé. Õàðöàà íóóñàí ¸ëòãîð í¿äýý ýíý òýð äýýð áýë÷ýýæ ø¿äíèéõýý
çàâñðààð áàéí áàéí ø¿ëñýý õàÿäàã èéì íýã àäãóó áàéðûí õ¿í! Åð íü ò¿¿íòýé ¿ã çºðºõ õ¿í
öººí. Õýò çàõèðàíãóé ñ¿ðæèí ààøèíä íü äóðã¿é áîëîîä ë òýð áàéæ. Ø¿¿ìæëýëèéã áîë ÷
á¿¿ð îéð äºò ¿çýõã¿é. Ñóìàíäàà ë øààðäëàãàòàé ñàéí äàðãûí òîîíä îðíî. Ãýòýë áðèãàäûí
àæèë õàðèí äîîãóóð ë îðîõ ãýýä áàéíà. Óëàìáàÿðûíõààð èðýõäýý á¿ð ÷ õàòóó ààø ãàðãàíà.
Áóðóó ãàçàð áóóæ. Õîíèíû ÷èíü ºí㺠ìóó áàéíà. Íàìàð èõ øàí àâàõ ñàíààòàé áîë ìèíèé
õýëñýí ãàçàð í¿¿æ áóóæ áàé ë ãýíý. Óëàìáàÿðûã èëýðõèé í¿ä ¿ç¿¿ðëýí áðèãàäûí õóðàë
çàðëàõààñ ë ýõëýýä ýëäýâ àæèëä õººíº. Óëàìáàÿð ÷ öýðãèéí ñàõèëãàä äàäñàíààðàà ò¿¿íèé
òóøààë çàõèðàìæèéã ¸ñîîð áèåë¿¿ëíý. Õàâàð àâñàí íàéìàí çóóí òºë㺺 ÿçàðòàë òàðãàëóóëëàà.
Ãýòýë íàìàð îðîéõîí ÿã ë ìàõ òóøààõ ¿åýð õî¸ð çóóí òºëºã íü ñóðàãã¿é àëãà áîëæýý. Íýãýí
øóóðãàòàé ºäºð Áàçàð äàâõèí èðæ ýõíýð íºõºð õî¸óëàíã ñóìûí òºâ ð¿¿ õººëºº. ºâëèéí
áýëòãýëèéí òàëààð ýâëýëèéí ãèø¿¿äèéí õóðàëä çààâàë î÷ ãýæ òóøààëàà. Òýíãýð ìóóõàéðàõ
ÿíçòàé íýã ìààíü ë î÷âîë ÿàñàí þì áý ãýõýä òàíàé õî¸ð õºãøèí óðüä íü íýãäëèéí ìÿíãàí õîíü
õàðæ áîëîîä ë áàéñàí ãýæ òóëãààä áîëñîíã¿é. Õî¸ð çàëóóãèéí õóðàëä ÿâñàí øºíº òýíãýð
ìóóõàéð÷, æààõàí öàñ õóéðãàíààä ãàéã¿é ºíãºð뺺. Ãýòýë õîòîíäîî õîíîñîí õîíèíîîñ íü
ºã뺺 áîëîõîä õî¸ð çóóí òºëºã îð ñóðàãã¿é àëãà áîëæýý. Õýäýí ºäðèéí ýðýë ñóðàë áîëîâ.
Îëäñîíã¿é. Èíãýýä ë Óëàìáàÿð ïðîêóðîðò äóóäàãäààä, áàéöààëä îðîâ. ßìàð íýã õîëûí
òóóâàð÷èäòàé õóéâàëäàí íýãäëèéí ìàëûã õóâüäàà çàâøñàíààñ çàéëàõã¿é ãýñýí ìýäýýëýë
ïðîêóðîðò èðñýí áàéâ. Õýðýã òóëãàãäëàà. Áðèãàäààñ íü áàòàëãàà íîòîëãîî ÷ áèé áîëîëòîé
áîëîâ. Õî¸ð çóóí õîíü õºëººðºº îð ñóðàãã¿é àëãà áîëíî ãýäýã ¿çýãäýæ äóóëäààã¿é ÿâäàë
áèëýý. Èéì ë ãóíèãòàé ÿâäàë áîëñîí þì. Ãýòýë õî¸ð æèëèéí äàðààãààð ýíý á¿õíèéã Áàçàð
ººðºº çîõèîí áàéãóóëñàí íü èëýðäýã áàéíà. Òýð Áàäàìûã Óëàìáàÿðòàé ñóóëàà ãýæ õîðñîõäîî
òýãñýí õýðýã. Ýõíýðýýñýý ñàëæ ººðòýé ÷èíü ñóóíà ãýæ Áàäàìûã õîðãîîäîã áîëñîîð óäñàí þì.
Ãýâ÷ Áàäàì ò¿¿íèéã îéðòóóëäàãã¿é áàéëàà. ×è ç¿ãýýð ë íýã áðèãàäûí äàðãà áîëîõîîñ áèø
ýõíýð õ¿¿õä¿¿äèéã äóðààðàà ñîëüæ ÿâàõ ýçýí íî¸í áèø ãýæ õàòóó ¿ã õýëñýí ÷ óäààòàé. Áàçàð
ýíý ìýòýýñ õîðñîí áóõèìäàõäàà òýäíèéã õóðàëä õººæ ÿâóóëñàí øºíºº ãàðûí äîîðõè íýã
íºõ𺺠ÿâóóëàí õîòòîé õîíèíîîñ íü òàñëóóëàí ìºí óðüäààñ õóéâàëäñàí çýðãýëäýý ñóìûí
òóóâàð÷èíä ºã÷ óâàí öóâàí áîðëóóë÷èõñàí áàéæýý. Ýíý áóçàð õýðãèéí ¿íýí ó÷èð õî¸ð æèëèéí
äàðàà ñàÿ èëýð÷ Óëàìáàÿð öàãààäñàí íü ýíýý.

Óëàìáàÿð Áàäàì õî¸ð ìºíººõºí èõýð þì øèã èæèëõýí öýíõýð ã¿âýý òîëãîäûí íýãèéã ºãñºí
íºãººã íü óðóóäàæ ÿâòàë ºìíººñ íü íýãýí ìîòîöèêëòýé õ¿í èðæ òààðàëäñàí íü Áàçàð áèåýðýý
áàéëàà. Áàçàð òýð õî¸ðò áàðàã òóëæ èðýýä õýí áîëîõûã íü ñàÿ ìýäýæ òîéðîí îäîõ ãýñýí áîëîâ÷
Óëàìáàÿð ìîðèíîîñîî õàðàéæ áóóãààä,

Ñàéí áàéíà óó? Áàçàð àà? ªñò õ¿í ºëèéí äàâààíä óóëçàíà ãýã÷ áîëëîî. Íýã íóòãèéí óëñ ýðò
îðîé óóëçàæ ë òààðàõ áàéñàí. Èðñýí ºä𺺠óóëç÷èõäàã õàðèí ñîíèí þì áàéíà. Æààë
õººðºëäºõ ¿¿ ? ãýõýä Áàçàð àðãà áóþó ìîòîöèêëîî àñààëãààòàé íü îðõèîä äºõºæ èðëýý.

Áàäàì áýðãýýä ÿàõ âý. Íààø èð ãýõýä Áàäàì ÷ ìîðèíîîñîî áóóæ íºõ𺺠ò¿øèí ñóóâ.

Áàçàð àà, áèä ýð óëñ áàéíà. Îëîí òàâàí ¿ãýýð þó õèéíý. Áè á¿õ ó÷ðûã äóóëñàí õîéíî ÷àìàéã
¸ñòîé õºº øèã õàð äîòîðòîé ìóóõàé àìüòàí áàéæ ãýæ õýë÷èõýýñ ººð ¿ã àëãà ãýõýä Áàçàð í¿äýý
¸ëòîëçóóëàí äîðîãø õàðæ,

Òóñã¿é þì áîëñîí ë äîî. Áè ÷èíèé àìüäðàëûí õî¸ð æèëèéã ¿ðæ îðõèëîî. Òýãýýä ººðºº íàì ÷
¿ã¿é, þó ÷ ¿ã¿é áîëëîî, Îäîî ÷èíèé èðñýí ç¿ã òèéø... ãýýä õîîëîé íü çàíãèðàí äóóã¿é áîëîâ.

Íàìûí áàòëàõ ãýäýã ÷èíü ÷àì øèã þìíû ºâºðòºëæ ÿâäàã ç¿éë àðàé ÷ áèøäýã ø¿¿ ãýæ
Óëàìáàÿð ø¿ä çóóí õýëýâ. Áàçàð Áàäàìûí ººäººñ íýã ñ¿ðõèé õÿëàìõèéãýýä,

Þó ÷ ãýõ âý äýý. Áè Áàäàìä õîðñîë òºðººä ìóóõàé þì õèéñýí õîõü ìèíü áîëæ ãýýä
ã¿âýýí¿¿äèéí íóðóóí äýýã¿¿ð àëñûã ãºëðºí ñóóëàà. Óëàìáàÿð ýí¿¿õýí õîîðîíä «Õàðèí ÷è
áèä õî¸ðûí õýí íü èë¿¿ õîõèðñîí áîëäîî» ãýæ áîäîí äîòîð íü áàãòðàõàä ãàçàð òýìòýðòýë
ÿðãóé äîòðîîñ íýã í¿äàðãûí ×ÈÍÝÝÍ áººðºíõèé á¿ëýýí ÷óë¿ó áàðèãäàâ. Áàçàðûí äóõ èéì
òîëèãîð áºãººòºë ò¿õãýðèéã Óëàìáàÿð óðüä àæäàãã¿é áàéæ. Îäîî ýíý á¿ëýýí ÷óëóóãààð òýð
òî-ëèãîð äóõ ðóó íü áóóëãàæ îðõèâîë õàìàð àìíààñ íü öóñ ñàä òàâèàä ë îé÷èíî. ×óëóóã òàñ
àòãààä ýõíýð òèéø õÿëàìõèéâýë ìºðèéã íü ò¿øýýä òàéâàí ñóóæ áàéíà. Òýíãýð àäèë öýíõýðòýí
áàéãàà èõ òàëûí ãàçàð øîðîîã ýíý ìóóõàé àìüòíû öóñààð áóçàðëàõàà áîëèõ óó äàà ãýæ
Óëàìáàÿð ãýíýòõýí áîäëîî.

Çà õº, ÿâñàí ç¿ã ç¿ã ð¿¿ãýý ÿâàõ óó äàà ãýýä áîñëîî. Áàçàð ÷ áóøóóõàí õîëäîæ ìîòîöèêëîî
óíààä ïàðæèãíóóëàí îäîâ. Óëàìáàÿð Áàäàì õî¸ð ìîðäîæ öààø ÿâàõàä èõýð þì øèã èæèëõýí
òîëãîä ¿ðãýëæèëñýí öýíõýð òàëä ¿íýõýýð ë ìóó ìóóõàé á¿õýí àð÷èãäàí àðèëñàí ìýò óíèàðòàí
öýëèéæ áàéëàà.
ªÂê֯¯Ë
Íàìðûí ºäºð, Áàëæèéí õºâººíä øèíýõýí áàðüñàí ºâñºí óðöíû ¿¿äýíä ¿å òýíãèéí äºðâºí
ºâãºí áóðãàñàí òîð ñ¿ëæèí õ¿¿ðíýëäýæ ñóóâ. Óðöíû õàæóóä àðëûã ÿã àð òèéø õýâò¿¿ëýí,
ñàÿâòàð àëñàí áîð ãºðººñèèé àðüñ, òîõîì øóóäàé òýðã¿¿òíýýð íàâñàéòàë õó÷ñàí á¿õýýãòýé,
äºðâºí äóãóéò òýðýã áàéíà. ̺í óðöíààñ õîëã¿é øóðãààã íü óíàæ ÿéæèéñàí ºâñíèé õóó÷èí
õîðîî äîòîð òýðýãíèé á¿ä¿¿í òàðãàí ìîðüä çàëõóóðñàí ìýò õààÿà ºâñ çóëãààí, ñºë íü
òàñðààã¿é õèàãíû íîãîîí ø¿¿ñýýð òóðãèëíà. Óðöíû ¿¿äýíä ò¿ëñýí ò¿¿äýãíèé õàð ìîäîí
öó÷èë öîãøèæ, øèíãýí öýíõýð óòàà íü àëãóóðõíàà áààãèí çàìõðàõ áºãººä àöòàé õóñàí ãàäñàí
äýýðõ õºíäëºâ÷ººñ ºëãºñºí òîì õàð òîãîîíä øàâàð øèã ºòãºí õàð öàé ïóð ïóð áóöëàí, ãàøóóí
óóð ñàâñóóëíà.

Àíãàë çàâñðààñ íü á¿éëñíèé óëààí íàâ÷èí äºë àññàí õºõ ýëãýí áàéöàñ ìàíü äºðâèéí äýýðýýñ
ºíãèéí, õýäõýí àëõìûí öààíà íàìðûí 纺ëºí øàð íàðíû ãýðýë, º÷¿¿õýí ÷ õóð õóìõèã¿é
öýíãýã àãààðòàé ÿìàð íýã íàðèéí íàéðëàãààð õîëèëäîí ñ¿ëýëäñýí ãîëûí óñ ìýëòýãíýí
æèðýëçýæ, îâ òîâõîí öàãààí ¿¿ë í¿¿ñýí íàìðûí ã¿í õºõ îãòîðãóé, ¿ðýë ìîéëûí øóãóé åñºí
ýðäýíèéí ºí㺺ð àëàãëàõûã òîëüäîíî. Óðöíààñ íýëýýä çàéòàé áîðãèîíû äýýä òàëûí ã¿íçãèé
íàìóóõàí ãàçðààð ñàæèí ñàæèíãèéí çàéòàé á¿ä¿¿í õóñàí ãàäàñ øààæ, õîîðîíä íü áóðãàñ
ñ¿ëæèí, çàãàñ íýâòðýõã¿é õààëò õèéãýýä, ìºí áóðãàñààð ñ¿ëæñýí ãóâ÷óóð òàâüæýý.

Äèâààæèíä î÷îîä òîð ñ¿ëæèæ ñóóãàà þì øèã ñàéõàí áàéíà äàà ãýýä ýð¿¿íäýý óðüäûí ñàõëûí
îð õýäýí ñýðâýãýð õºõ õÿëãàñòàé, óñòàíãè æàðòãàð í¿äòýé, øàðèìãàð øàð ºâãºí Ãîíãîð
ºðººñºí í¿äýý àíüæ íàð ººä ºëèéí òàìøààëàâ.

Äèâààæèíä î÷èæ çàãàñ áàðèõ ñàíààòàé þó áàñ áîëîîã¿é. Àëäàñ áîëæ ÷è òýíä òºðäºã þì ãýõýä
áóðõäûí øàâäàí àñãàõ ë àæèë îëäâîë äýýä çàÿà ãýæ ìýä ãýæ äàðõàí Ñàíãèéí ºã¿¿ëýõýä ãîîã-
ãîîã èíýýëäýâ. Äàðõàí Ñàíãè äàë ýðãýì íàñíû áîëîâ÷ ýð¿¿ë öàðàéòàé, ëóæèð óëààí ºâãºí
àæýý. Òýð õóðóó á¿ä¿¿í áóðãàñ çàíãèäàí, äîëîíãèé íü ùóâò òàòàæ ñóóíà.

Áè ÿìàð ÷àì øèã åðòºíöèéí í¿ãýëèéã äóóñãàñàí áèø. ×è ÷ ¸ñòîé ýðëýã òàìûí ¸ðîîëä óíàæ
àìüäààðàà øàðóóëáàë òààðàõ çîëèã äîî ãýæ Ãîíãîðûí õàðèó çºðºõºä Ñàíãè; óëàì öààøëóóëàí,
:

×è ÷èíü óã íü õîéä íàñàíäàà äèâààæèíä òºðºõ ãýæ ä¿í÷¿¿ð ìààíü óíøñàí ãýäýã áèç ? Óðüä
÷àìàéã áàãûí äàðãà ø¿¿ þì áàéõäàà øºíº äºë áîëîõîîð ñóäàð òýâðýýä ãýðýý òîéð÷ ìºðãºäºã
áàéñàí ãýëöäýã. Àæëàà á¿òýýæ ÿäààä àðãà ìóõàðäàõäàà ÷è íýýðýí áóðõàíä ìºðãºäºã áàéñàí
áàéõ. Òèéì ¿¿? ãýõýä Ãîíãîð íýã ìóó èíýýõ÷ýýí áîëæ õàðèí õàà î÷èæ çàëóó ìîðèíûõ øèã
á¿ðýí ø¿äýý ÿðçàéëãàñíàà

Á¿¿ ñîëèîð! ×è åð íü ÿàõààðàà äàíäàà õ¿íýýð îðîëääîã õàð ìóó ìàíãàñ âý ãýýä ãýíýò ãîìäîõ
ÿíçòàé àãäãàñõèéíý.

Ìàíàé Ãîíãîð ÷ íýýðýí öàãèéí ñàéõàíä òàâ çóðãààí æèë áàãèéí äàðãà ÿâàà áèç äýý? ßãã¿é
õàòóó áàéñàí ø¿¿. Ãîëöóóõàí ë ìîðèí äýýã¿¿ð òóøààë áóóóëãà÷èõààä àðèëæ ºãíº. Þóíû ÷èíü
áóðõàíä ìºðãºõ ãýæ Áîëä ºâãºí õýëýâ. Áîëä ñýõýýòýí ÿíçûí áóóðàë õàëèìàãàà íýëýýäã¿é óðò
óðãóóëàí ãèëèéòýë ñàìíàñàí, áóäñàí ÿàñíûã á¿¿ ìýä æèðâèéñýí õàð õºìñºãòýé, ø¿äã¿é
øàìøèãàð õºõ ºâãºí àæýý. ĺðºâäºõ íü õàíãèíóóð ñ¿õýýð ãàäàñ ¿ç¿¿ðëýí öàâ÷èæ ñóóãàà
Ãàëñàí ºâãºí. Ãàëñàí áîë ìºí ë æàð íýëýýä ãàðñàí, á¿äýíòýé öîîõîð í¿¿ðòýé, øàëõãàð õàð
õ¿í. Òýð ¿ç¿¿ðëýñýí øîíãîî õîéø òàâüæ, ìîäîí òàãøòàé õàð öàé õ¿ä õ¿ä çàëãèëààä øààðûã íü
çàæëàí íóëèìæ, ºâðººñºº ìºíãºí òîíîãòîé ìîäîí ãààíñ òàìõèà ÿàðàëã¿é íýðýýä

- Õèéõ þìàà îëæ ÿäñàí õà÷èí óëñàà äàà áèä. Õ¿íèé ñàíààíä îðîìã¿é þì õèéíý ãýäýã ë ýíý
áàéõ. Õýçýý áèä áàñ çàãàñ æàðààõàé áàðüæ îëç îëæ áàéëàà. Áîëîîã¿é áàðüñàí çàãàñàà
áîðëóóëààä íýãäýëäýý ÷èé÷ààí õóäàëäàæ àâíà ãýý÷. Ǻíºñºí ºâãºä ÿàõ âý, òýãýýä òóðøèæ ÿâàã
ãýæ äàðãà íàð ìààíü äîòðîî øîîëæ ñóóãààãààñ çàéëàõã¿é. Íýýðýý èíýýäýìòýé þì. Õ¿éòýí óñ
ãàò÷èí õóó÷àà õºäºë㺺ä . Íàñàíä äàðàãäàæ õ¿íä õýðýãò¿é áîëñíîî ìýäýõã¿é, óõààíäàà
áóõèìäëàà ãàðãàæ ë ÿâàà ìààíü ýíý ø¿¿ äýý. Ãýðòýý õºãøíºº ñàõèæ õýâòñýíýýñ äýìèé ÷ ãýñýí
èíãýæ õýýð ÿâàõ íü äýýð þì áèç. Ýý õººðõèé ýð õ¿íèé æàðãàë ýçã¿é õýýð ãýäýã ¿íýí ãýýä
çºâõºí ë òýðõ¿¿ ýçã¿é õýýðèéí æàðãàëä àâòñàí õ¿í áè ãýñýí øèã ººõ ò¿ðñýí íîìõîí á¿¿äãýð
í¿äýýðýý óóëûí òîëãîé øèðòýýä òàìõèà áààãèóëàâ.

Òèéìýý òèéì. Çà ÿàõ âý àç áîëæ áààõàí çàãàñ áàðèëàà ãýæ áîäú¸. Òýðèéãýý õýí ìààíü õààíà
àâàà÷èæ õóäàëäààä ìàøèí àâàõ õîðèí ìÿíãàí òºãðºã ºâºðò뺺ä èðýõ þì áèëýý? Õààíà õýí
òýãòëýý çàãàñíû øºë óóõûí õ¿ñëýí áîëæ áàéäàã áèëýý ãýæ Ãîíãîð ºëãºí àâààä øóâóóíûõ øèã
á¿ëòãýíýñýí æèæèãõýí æîãîòîé í¿äýýð Ñàíãèéã øîãëîíãóé õàðàâ.

- Ãàëñàí ÷è åð íü þó õèéâ÷ çààâàë íýã áóñäûã óðóó òàòñàí ¿ã õýëæ ÿâäàã õà÷èí õ¿í ø¿¿.
Òýãñýí áàéòëàà þìíààñ õîöðîõã¿é. Ãýðòýý õýâòýæ áàéõûã ÷èíü õýí áàéã ãýý âý ãýæ Ñàíãèéí
õýëýõýä:

Ãýðò õýâòñýíýýñ õýýð ÿâæ áàéãààä ¿õñýí íü äýýð ãýý÷. ¯íýíäýý áèä ÷ ýð õ¿íèé íýã ìóó ñ¿ã
áîëæ äýý. Íýã èõ ñàíààíààñ öààøã¿é. Óðüä õèéæ ÿâñàí þìàà äèéëýõýý áàéæ. Áàëæèéí çàãàñ
õ¿ðòýë áèäíèéã øîãëîæ, òîð ãóâ÷óóðûã ìààíü çàä òàòààä àðèëñíûã õàðàõã¿é þó. Àíõíû èðñýí
õýäýí ìóó çýâýã ø¿¿ äýý. ªíºº øºíººñ ºíãºðºõã¿é òóëíóóä èðíý. Òýä ÷ ýíý ìóó õààëòûã ìààíü
òîëãîéäîî ºëãººä ¸ñòîé äàðâàéòëàà èíýýëäýýä ÿâ÷èõíà, õàðæ áàéãààðàé ãýæ Ãàëñàí þìûã
äàíäàà á¿òýëã¿é áîëãîæ ÿðüäàã çàíãààðàà õýëýâ.

×èíèé ë çààâðààð õèéñýí õààëò äàà, èíæèíààð ãóàé ìèíü. Áè íàñààðàà òºìºð áàëáàëã¿é
÷àìòàé àäèë çàãàñ æàðààõàé áàðüæ ÿâñàí áîë ÷ Áàëæèéí òóë áàéòóãàé äàëàéí õàëèì èðñýí ÷
òàâèõààðã¿é þì õèéíý ë äýý ãýæ äàðõàí å㺺äºâ. Áîëä øàìøèãàð àìàà ìóðèéëãàí
èíýýâõèéëýýä, øèíãýí õºõ õàëèìàãàà èëáýí òóðøëàãàòàé èëòãýã÷èéí ìàÿãààð èéí ºã¿¿ëýâ.

Ñýòãýëýýð óíàõ õýðýãã¿é íºõºä ìèíü. Òèéì èõ çàãàñ áàðüæ ìàøèí õóäàëäààä àâ÷èõ ìºíãº
îëîõã¿é ÷ ñàíàà÷èëãà ãàðãàæ çàëóó÷óóäàä ¿ëãýð æèøýý áîëíî ãýäýã èõ þì ãýæ áîä. Ýíý õýäýí
ºâãºí íýãäýëäýý òóñ áîëîõ çàéðìàãòàé óñ òóóëæ ÿâàõàä áèä ÿàñàí þì ãýæ è÷íý ø¿¿ äýý
öààäóóë ÷èíü. Õýäýí ìóíäàã òóë áàðüæ òýäýíä ¿ç¿¿ëáýë áîëîõ íü òýð. Õààëòàà ë ñàéí áºõëºå.
ͺõºä ìèíü ÿìàð ÷ ãýñýí àíõíû þìûã ñàíàà÷èëíà ãýäýã èõ ó÷èðòàé. Ìàøèí àâ÷ õ¿ðýõýýð
òèéì èõ çàãàñ áàðüäàãã¿é þìàà ãýõýä äàëàéä ìýëõèéí øýýñ ÷ ãýñýí íýìýð ãýñýí ¿ã. Äàðàà íü
äºðâ¿¿ëýý óëààí áóëàíãèé íü áàðèàä ºã÷èõíº. Xîæèì äóðñãàëòàé. Õýäýí ìóíäàã òóë áàðüæ
¿ç¿¿ëýýä ºãºõ þìñàí.
Òýãíý, òýãíý. Çàãàñíûõàà øºë óóæ òýíõýý îðæ àâààä ¿ëãýðèéí îðä øèã áàéøèí áàðèàä
õàÿ÷èõíà. Ãàëñàí çîëèã ÷è òýíõýë îðîíãóóòàà õºãøíºº õàÿàä çàëóó ýõíýð àâíà ãýæ ë äàâõèâ
äàà ãýæ Ñàíãèéí õýëýõýä ìàíü õýä ãîîã-ãîîã èíýýëäýõ íü õèéæ áóé àæëàà òèéì ÷ èõýä áîäñîí
õ¿ì¿¿ñ ãýìã¿é. Ãîíãîð ºâãºí ºâðººñºî àðüñàí õ¿¿äèé ãàðãàæ ìàõîð òàìõè ÷èìõýí, æàâüæ
ðóóãàà ÷èõýýä õèéõ çóóð:

Îäîîãèéí áàãàöóóë äààí÷ óðàãøã¿é çàëõóó ìàà. Áèäíýýñ õîéø ÿàõ óëñ þì áîë? Õèé ë
õººðöºãëºæ äàâõèõààñ ººð þì ìýäýõã¿é. Àì õýëýíä ë õóðö õóðäàí áîëæ äýý. Æàðãàë ýðäýì
õî¸ð íü äýíäýýä ë òýð áàéõ. Áèäíèé ¿åèéíõýíòýé àäèë ç¿äýæ çóòàð÷ ¿çýýã¿é, äàíäàà áýëýí
þìàí äýýð òóéëààä ñóð÷èõñàí óëñ þì. Öàã íü þì èéì áèç äýý. Îäîî ÷ îëíû ä¿éâýýíä õàìàã
àæèë á¿òýýä àìüæèðëàãûí óõààí ÷ õýðýãã¿é, àëüõèæ ìºëõºí áèåý çîâîõûí ÷ õýðýãã¿é öàã
áîëæ äýý ãýâ.

Àìüæèðëàãûí óõààí ÷ õ¿í á¿õýíä çàÿàäàã þì áàéõàà. Ò¿¿ãýýð ÷àìòàé ýãíýõ õ¿í äààí÷ àëãà.
Èíãýõýä ÷è ÷èíü áàíêèíä õè÷íýýí òºãðºãòýé ãýäýã áèëýý? Æèë á¿ð äºðºâ òàâàí øàð øàõàæ
õóäàëäñààð îâîî þìòàé áîëîî áèç äýý? ãýæ Áîëäûí àñóóõàä:

Íîõîé äîëîî! Þó áàéäàã þì, èäýýä äóóñäàã þì ÷èíü ãýæ Ãîíãîð äàëæãàñõèéâ. Ñàíãí àøã¿é
íýã ¿ãíèé ñýæ¿¿ð îëëîî ãýñýí ÿíçòàé òóë çàãàñíûõ øèã òîì àìàà àíãàëçóóëàí, ñýðãýëýí àëàã
í¿äýý ýðãýëä¿¿ëýõ íü öààíàà íýã òºðõã¿é,

Õàà! ×è áàñ èäýæ äóóññàí ãýíýý! ×àìä ÷ äàðñàí þì èõ áèé äýý. ×è òýð áààíõíûõàà ìºí㺺ð
íýãäýëäýý ìàøèí àâààä ºã÷èõ. Õýçýý èäíý ãýæ äàðæ õýâòäýã þì. ¨ñòîé íîõîé äîëîî!

-Ãîíãîîð ÷è õýäýí òºãðºãòýéãýý õýë÷èõ! Þóãèé íü íóóäàã þì ãýæ Ãàëñàí äàâñ íýìëýý.

¯õñýí çîëèã íü áàéäàã þì áý? Õàðèí íààäàõ èõ àìüòàíä ÷èíü àâäðààð àëò ìºí㺠áèé.Òèéì
ñ¿ðõèé õóâüñãàë÷ þì áîë ÷è ë ÷èé÷ààí àâ÷ ºã캺ð þì ãýæ Ãîíãîðìº÷ººãºº ºãñºíã¿é

Áèä äºðºâ àðàé ë ýðòäýæ òºðæýý. Îäîî ÿäàæ íýã äº÷ òàâèàä íàñòàéñàí áîë ÷óõàì þó ýñ õèéõ
âý. Õýäýí æèë ºíãºðºõºä àìüäðàë ãýäýã ÿìàð ãýý÷èéí ñîíèí ñàéõàí áîëîõ áîë. Òýãýõýä áèä
äóãæðàõ òèéøýý õàíäàíà äàà. Îäîî õàðèí ÿìàð÷ ãýñýí Áàëæèéã õààãààä ãóâ÷óóð òàâü÷èõ
÷àäàëòàé ìààíü èõ þì. Àðàé ë ýðò òºðñíººñ áèø ìºí îëîí ñàéõàí þì ¿çýõ öàã ñàí äàà ãýæ
Áîëä ñàíààøðàíãóé ºã¿¿ëýâ.

Àà ÿàõ âý, öàãèéí þì öàãòàà. Ãîíãîð øèã õ¿ñýýä õ¿ñýýä äèâààæèíä äàõèí òºðºõ áèø ÿìàð.
Õîðâîîä õóâü õ¿ðòñýí íàñàà äóóñàõààð ¿ð õ¿¿õäýý ñàéí ñàéõàí ÿâàã ãýýä öààø õàðíà áèç. Áè
áîë ÷àì øèã õîëûí þì áîääîã ýðäýìòýí áèø áîëîõîîðîî åð àæèðäàãã¿é ø¿¿ ãýæ äàðõàí
õýëýýä ñ¿ëæñýí òîðîî õîéø òàâüæ, íîõîé öîõèæ àëìààð òîì ¿íäñýí ãààíñàà ãàðãàæ òàìõèà
áààãóóëàí òóõëàâ. Ãàëñàí õàð òîãîîí äîðîî õýäýí ìîä øèäýæ ãàëàà àñààãààä, óðöíààñ øèíýõýí
öàâ÷ñàí ìîäîí òýâøòýé ãºðººñíèé ìàõ àâ÷ðàõàä ìàíü õýä ºíººõ øàâàð øèã õàð öàéãàà îî÷èí,
ãóðûí òàðãàí ìàõ èäýöãýýâ. Èíãýýä íàð áàðóóíàà õýâèéñýí õîéíî Áîëä îãîòîð øàð êàðáèíàà
¿¿ðýí ãºðººñ õàðàõààð ÿâæ, ¿ëäñýí ãóðàâ õààëò ãóâ÷óóðàà áýõëýõýýð ãàðöãààâ.

Ñàðòàé ñàðóóëõàí øºíº. Ñàíãè, Ãàëñàí, Áîëä ãóðàâ ºâñºí óðöàíäàà áºõ ãýã÷èéí
õóðõèðàëäàíà. Õàðèí Ãîíãîð òýðýã äýýðõ á¿õýýãýíä ÿìààí äàõààð õó÷èæ äóëààõàí õýâòýâ÷
íîéð õóëæèí ýëäâèéã áîäíî. «Þóíû òºëºº èíãýæ ÿâíà äàà, þóíû òºëºº» ãýñýí ãóòðàë
áóõèìäàë ìýðýýä áîëîõ þì áèø. Ñàðíû öàãààí ãýãýýíä õÿðóó áóóæ, îéðõ õàäàí öîõèî, áóðãàñ
ìîäíû ¿ç¿¿ðò ãÿëòãàíàí, áýë÷èæ áóé ìîðüäûí õºëä ¿ë ìýäýã õÿõòíàíà. Áàëæèéí óñ çàõààñàà
çàéðìàãòàí áóé áîëîëòîé íèìãýõýí ìºñ áîðãèîä öîõèãäîí ñàð ñàðõèéí óíàíà. Ãîíãîð ñàðíû
öàãààíä áóóõ õÿðóó, óñ çàéðìàãòàõ ÷èìýýãýýð äóëààí õºíæ뺺ñºº ñóãàðàõààñàà ç¿ðõ àëäàâ÷
ÿíöàãëàñààð áîñîæ ãóòëàà õîëõèíäîãîîð óãëààä, ¿ñòýé äýýëýý íºìºð÷, ãóðâàí íºõðèéí
õóðõèðàí áóé óðöûã õîëõíóóð òîéðîí ñ¿¿òãýíýñýýð õààëòûíõàà õàæóóä î÷èâ. Ò¿ð¿¿÷èéí
òóëíóóä õ¿ðýýä èðæýý. Çýâýã àëãàíà áîëæ õóâèíãààð óòãààä àâìààð ÿçãàíàæ áàéíà. Áàëæèéí óñ
øºíèéí õ¿éòýíä ºòãºðñºí þì øèã àëãóóðõàí ìýëòýãíýæ áóðãàñàí òîðîíä õàøèãäñàí òóëíóóä
õàéðñ ñýðâýýãýý óñàí äýýð ãÿëñõèéëãýí ãàðàõ í¿õ ýðýëõèéëýâ÷ á¿òýõã¿é, í¿õ îëñîí íýã íü
õààëòûí ãàäàñíóóäàä áýõëýýñòýé, îðâîë ãàð÷ áîëäîãã¿é õîäîîäîí ãóâ÷óóðò ö¿ëõèéí îðæ
áàðèãäàíà. Õàðèí õºíãºí öîâîî çýâýãí¿¿ä îëíîîðîî øàõàãäàí Ẻãíºðºõ人 òýñýæ ÿäàí,
çàðèì íü óñíààñ òîõîé ºíäºðò òîð äýýã¿¿ð ãÿëñõèéí ¿ñýð÷ öààä òàëä íü ïîëõèéí àðèëæ ºãíº.
Èéíõ¿¿ Áàëæèéí çàãàñ èä óðóóäàæ ýõýëñýí áºãººä áàðúÿ ãýñýí õ¿í ¿íýõýýð ë ãóâ÷óóð
ãóâ÷óóðààð .ä¿¿ðòýí òàòàí ãàðãàæ, çàãàñíû øºë óóõ äóðòàé õýäýí çóóí õ¿íèéã öàòãàæ áîëîõ
áèëýý. Ãîíãîð çàãàñíóóäûí èéíõ¿¿ ãàðàõ ãàçðàà îëæ ÿäàí áóöëàí ÿçãàíàõûã õàðààä "Àé äàà
õ¿í ãýäýã, àìüòíûã õºíººõ àðãàà îëæ ÿäàõã¿é ìóóõàé ë óõààíòàí äàà. Èäýõ çàëãèõ þóãààð ÷
äóòààã¿é áàéæ õîðâîîä àìüòàí áîëæ òºðñíèéõºº òºëºº æàðãàëûã ýäýëæ ÿâàà ýíý îëîí ãýìã¿é
õººðõèéñèéã õºíººíº ãýäýã ãàíöõàí øóíàãèéíõ. Õ¿í ãýäýã æèã¿¿ðòýí øóâóóã ÷, öîõ õîðõîéã ÷
õ¿ðòýë áîëæ ºãâºë öààø íü õàðóóë÷èõ ë ãýäýã àðààòàí õîéíî äîî. Èõ àìò ìýòèéí ýëáýðýë
ñ¿æèã ãýæ ìýäýõã¿é þìíóóä áîë ç¿ãýýð çóãàà ãàðãàõ ãýæ àìüòàí õºíººíº ø¿¿. Çàãàñ áàðüæ
íýãäýëäýý ìàøèí àâ÷ ºãíº ãýæ ÿàæ ñàíàâàà çîëèã ÷èíü. Ñàéí õ¿í áîëæ íýð í¿¿ð îëîõ ãýýä ë
òýð ø¿¿. Áèä åð þóíû òºëºº ãýæ ºäèé áîëñîí õîéíî èíãýæ á¿äýð÷ óíàòëàà ç¿òãýæ ÿâíà âý!
Ýíý íýãäýë ãýý÷èä íü íàñààðàà ìºëõºæ ìýòãýæ õóðààñàí õàìàã þìàà õàìóóë÷èõààä äýýð íü
áàñ çàãàñ æàðààõàé õ¿ðòýë ø¿¿æ ºãíº ãýæ ÿâàõ. Õ¿í ãýäýã òàðõèà íýã àëäàæ, áóðóó
õóäàðãààðàà îðîõîîð øàë äýìèé þìíû òºëºº óñàíä îðæ ¿õýõ àìüòàí ø¿¿. Ýý áóðõàí ãóðâàí
ýðäýíý Ãîí÷èãñóì! ßìàðõàí õîëáèðõîé õîðâîî ãýã÷ âý. Ýõ áîëñîí çóðãààí ç¿éë õàìàã àìüòíû
òóñûí òóëä ãýæ èòãýæ çàëáèð÷ ÿâñíàà öºìèéã íü ìàðòàæ, óëàíäàà ãèøãýýä èíãýæ ÷ ÿâàõ ãýæ.
Áóðõäûí øàâäàí àñãàíà ãýíý ø¿¿. Äèâààæèíä òºðºõ çàÿà ãýæ áàéäàã áîë èíãýæ çàãàñ
æàðààõàé õ¿ðòýë àìàð áàéëãàõã¿é, í¿ãýë ÷èâýë ÷ ãýæ ìýäýõã¿é, àìüòíûã íèã¿¿ëñýõ àðèóí ¸ñ ÷
áàéõã¿é áîëñîí áèäýíä íýýðýí áóðõäûí øàâäàí àñãàõ ÷ çàÿà äóòæýý. Ñóäàð òýâðýýä ãýðýý
òîéðäîã ãýíý ø¿¿. Ìèíèé þó õèéæ þóíäàà èòãýæ ñ¿ñýãëýæ ÿâàõ íü òà íàðò ÿìàð ïàä áàéíà.
̺ð ìºðººðºº ÿâæ áàéãààä ë ºíãºðººõ õîðâîî áèø ¿¿? Þóíû òºëºº èíãýæ ÿâíà âý? Àé
õººðõèé íóóð äàëàé òèéøýý ÿàðñàí ýíý îëîí àìüòñûã õààæ áîîãîîä. Àðãà ÿäàõäàà äýýã¿¿ð íü
õàðàéæ ãàð÷ áàéíà ø¿¿ äýý. Ýý áóðõàí ãóðâàí ýðäýíý! Óì ìàíè áàä ìè õóì! Áàíõíûõàà
ìºí㺺ð ÷èé÷ààí àâ ãýíý ø¿¿, çîëèã ÷àìàéã. Ìèíèé þóãàà õàäãàëæ äàðæ ÿâàõ íü ýäýíä ÿìàð
õàìàà áàéíà! Äýíäýýä èðâýë àâäðàà óõàæ þìàà ãàðãà ãýõ íü õîëã¿é ø¿¿. Õýäýí ìÿëçàíãàà
íèéë¿¿ëñýí áîëîî. ªòëºõèéí öàãò òà íàð øèã ìîä ÷óëóó íàí÷èæ ñóóõã¿é áèå àìàð ÿâàõàà
ìýäíýý ãàéã¿é. Àé çàéëóóë. ĺ÷ òàâèí æèë ýíý ìóó òàðõèà ìºí ÷ èõ çîâîîæ ÿâæ, õ¿íèé ãàð
õàðàõààðã¿é õýäýí ÿí÷ààí öóãëóóëàâ ø¿¿ äýý. Òóóãààä ÿâ÷èõ ìàë áèø áîëîõîîðîî áàò þì áèç.
Õýäýí òºãðºãòýéã õýë¿¿ëíý ãýíý ø¿¿. ¨ñòîé ãîíæèéí æîî. Ñ¿æèã ø¿òëýãòýé ãýæ øîãëîõ, àä
¿çýõ ñàíààòàé áàñ. Áè ÿàõûãàà îäîî áîëñîí õîéíî õ¿íýýð çààëãàõ óó. Åðòºíöèéí àìüòíû çàÿà
íýã ãýæ áè îéëãîñîí õýâýýðýý, ø¿òäýã áóðõàíäàà ø¿òýýä ë äóóñíà. Öºëìºã÷äèéí øýýñ àñãàæ
ÿâñíààñ áóðõäûí øýýñ àñãàæ ÿâáàë æàðãàëûí äýýä ãýý÷!» Ãîíãîð èéíõ¿¿ ñ¿ñëýõ ãîìîðõîõ
çýðýãöýí, ãàçðààñ óðò ìîä àâààä ýðãýýñ íýëýýä õîëõíóóð õààëòûí ¸ðîîëîîð øóðãóóëàí õºøèæ
çàä òàòëàà. ׺뺺 ãàðñíûã äîðõîí íü ìýäñýí çàãàñíóóä òýð ç¿ã õîøóóðàí óðàëäàâ. Ãîíãîð èõ
õýðýã á¿òýýñýí õ¿í øèã àðàé ë èíýýä àëäñàíã¿é, õÿðóóíä äàðàãäñàí ºâñ íîãîî ñàð ñàð
õèéëãýñýýð á¿õýýãýíäýý èðæ, ÿìààí äàõààðàà õó÷èí ºíººõ ë þóíû òºëºº âý? ãýñýí çîëèãèéí
àñóóëòäàà õàðèóëæ ÿäàí õýâòæýý.

ªã뺺 ¿¿ðýýð äàðõàí Ñàíãè ãýíýò öî÷èæ ñýðñýí õºãøèí ãàðç øèã õ¿ð õàð õèéí õàðààë òàâüæ

Þó áîëæ áàéíàà áóðõàí ç¿ã! Ãóâ÷óóð ìààíü áàñ ë çàä. ßìàð ÷îíî íîõîé øèã àðàà ø¿äòýé
áîëñîí çàãàñ ãýã÷ âý õýìýýí õàøãèðàõàä íºãºº ãóðàâ óâàí öóâàí ã¿éæ èðýâ. Ãóâ÷óóðò í¿äýý
á¿ëòýðòýë òàðãàëñàí õýäýí áàãàâòàð òóë, çýâýã îðñíîîñ ººð þìã¿é. Ìàíü äºðºâ ÷àäëààðàà
áýõýëæ òàâüñàí òîð íü ÿàãààä èíãýæ çàä ¿ñðýýä áàéãààãèéí ó÷ðûã îëæ ÿäàí ëóñ ñàâäàã, ÷ºòãºð
øóëàì ãýã÷ íü ãàð÷ èðýâ ¿¿, àëü çîðèóä ñààä õèéõ ãýñýí ýñýðã¿¿ ýòãýýä áàéíà óó ãýõ ìýòýýð
øóóãèëäàí ýöýñò íü åð人 ë áýõýëãýý ìóóãèéíõ ãýæ øèéäýýä, äàõèàä ë ÷ºìºã õàãà òàøèì
õ¿éòýí óñ ºäºðæèí òóó÷èæ, õààëòûíõàà ãàäàñíóóäûã óëàì ã¿í îðîîæ, òóëãóóð õîëáîîñûã íü
áýõëýâ. Èíãýýä ýýëæýýð ìàíàæ õîíî¸ ãýæ Áîëä ñàíàë ãàðãàñàí áîëîâ÷ õààëò íü ¿íýõýýð îëîí
çàãàñíû ò¿ðýëòèéã äààõã¿é çàäàðñàí áîë ìàíàñàí áîëüñíû ÿëãààã¿é ãýëöýýä, òàðãàí òóëûí
øºëºí人 äèéëäýí òàã óíòàöãààæýý. Ãýòýë ¿¿ðýýð Ñàíãè äàðõàí ãýíýò îðü äóó òàâèõ íü òýð.

Õ¿¿å, õàéÿ. Áîñîîðîé, ÿâààðàé. Õóëãàé÷èéã áàðèëàà. Àé ãàðàà õóãàðìàð! Àé ìóóõàé ýñýðã¿¿!

Áîëä, Ãàëñàí õî¸ð óðüäûíõàà ¿¿äýýð í¿öãýí íºìãºí ãîäõèéí ãàðëàà. Áîëä õýäèéí áóóãàà
ø¿¿ðýí àâ÷ýý. Ñàíãè äàðõàí Ãîíãîðûí ãàðûã ìóøãèàä çîãñîæ áàéâ.

Ýíýíèéã õàðàà÷ òà íàð! Áè á¿ð ñýæèãëýýä áàéñàí þì. Ìóó çîëèã íýã ë ãýìòýé þì øèã
ãºëºë纺ä.

ßã çàäëàõ ãýýä õºøèæ áàéõàä íü áè áàðèàä àâëàà. Õàðàà÷ ýíýíèéã. ßàæ áàéãàà çîëèã ãýã÷ âý?

¨î-¸î! Ãàð áèòãèé õóãàë÷èõ ñîëèîò ìèíü! ãýýä Ãîíãîð ãàðàà ìóëò òàòàí àãæãàñõèéâ.

Íýýðýí ÿàæ áàéãàà ÷èíü ýíý âý? ãýõýä

ßàõ þó áàéäàã þì. Òà íàðûí øóíàëààñ Áàëæèéí õýäýí çàãàñûã çàéöóóëáàë áóÿí áîëíî ãýæ
Ãîíãîð õýíýãã¿é õàðèó º÷èâ. Ñàíãè, Áîëäûí ãàðààñ áóóãèé íü ñóãà òàòàí àâ÷ çàìãèéã
òà÷èãíóóëàí Ãîíãî𠺺ä ÷èãë¿¿ëýýä

Õóâüñãààëûí ýñýðã¿¿ ÷àìàéã áóóäààä óñàíä õàÿ÷èõàÿ ãýõýä Ãîíãîð ñàíäðàí

Á¿¿ ñîëèîð! Íààäàõ áóóãàà àëä... áóóãàà àëä÷èõàâ ãýýä íàâòãàñõèéâ. Ãàëñàí óðàì íü õóãàðñàí
ÿíçòàé:

Ò¿è ÷¸ðò! Áóðóóãààð çºíºæ àìüòíû øèâøèã áîëîõ ìààíü ýíý äýý ãýýä íóðóóãàà ¿¿ðýí óðö
òèéøýý àëõëàâ. Áîëä Ãîíãîðûã òîéðîí

Íýýðýý þó ãýñýí ¿ã âý! ׺ìºã õàãà òàøòàë õ¿éòýí óñ òóó÷èæ ÿâàõàä þó ãýñýí ¿ã âý? ßìàð
õàéøàà áàëàð àìüòàí áý ÷è ãýæ äýìèé ë ãàñëàíà. Ñàíãè äàðõàí àðãà ìóõàðäñàí ÿíçòàé ãàðàà
óíæóóëàí
Íýýðýý òàðõèéã íü õàãà áóóä÷èõàëòàé áèëýý. ×è ç¿ãýýð á¿òýí äýýðýý àðèë öààøàà. Õ¿í çîí
ìýäâýë ¸ñòîé øèâøèã ãýýä óðö ðóóãàà ãýëäðýâ.

Íàìðûí ºã뺺íèé õ¿éòýâòýð óëààí íàð öóõóéæ îé øóãóé, õàä õàâöãàé, ºâñ íîãîîí äýýð
äàðàéòàë óíàñàí õÿðóó ãÿëòãàíàí àõóéä Ãîíãîð á¿ä¿¿í ñààðàë ìîðèî óíààä Áàëæèéè
õºâººãººð òîëãîé óíæóóëàí ãàëãèóëñààð îäîõîä, íºãºº ãóðàâ íü óðöûíõàà ¿¿äýíä ò¿¿äýã
àñààãààä ò¿¿íèéãýý òîéðîí øîâîéëäîæ ñóóëàà.
ÝÝÆÈÉÍ ÀÂÄÀÐ
Öýðýíäóëàì ýìãýí íàìðûí ºã뺺 íàð áèò¿¿ä áîñîîä ¿íýýãýý ñààæ ñóóõäàà òýíõýý æèãòýéõýí
àëäàðñíûã ìýäëýý. Áîðîî îðîõ ÿíçòàé á¿ðõýã ñýð¿¿í áîëîîä ÷ òýð ¿¿ ¿íýýíýýñ ñ¿¿ ãàð÷
ºãñºíã¿é. Ãýòýë ºâñíèé ñºë ñàÿ òàñàð÷ áàéõàä ñ¿¿ãýý èíãýæ òàòìààðã¿é. Õàð òàðëàíãèéí
óãñààíû óã íü ñ¿¿òýé ¿íýý íü õ¿éòýí áîðîî çºãíºñºí áîëîëòîé õàâü÷èæ òýë÷ëýýä èâýëãýæ
óÿñàí òóãàëàà õ¿ðòýë ìóóõàé õÿëàëçàíà. Õîòûí õîã äýýðýýñ ò¿¿æ àâ÷èðñàí òàëõíû
áóëàíãóóäûã äîðõíîî õèâæ îðõèîä ò¿ìïýíãýý õàðæèãíóóëàí äîëîîâ. Òàëõ òàâüæ ºãºõã¿é áîë
ñààëãàäàãã¿é àìüòàí. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº òîì õ¿¿ íü ñàíãèéí àæ àõóéãààñ ãóíæèí ¿íýý àâ÷
ºãñºí þì. Ñàíãèéí àæ àõóéä òàëõ òàðèà èäýýä ñóð÷èõñàí áîëîëòîé. Îäîîãèéí ¿íýý ë òàëõ
èääýã áîëæ. պ人 ãàçàð ¿íýý áàéòóòàé ººðñ人 ÷ òàëõ ãýã÷èéã ìýäýõã¿é ÿâñàí öàã ñàÿõàí
ñàí. Èíãýõýýð õîòûí õîã äýýðýýñ òàëõ ò¿¿õ õýðýã ãàðíà. Õîðèîä æèëèéí ºìíº àðãàë ò¿¿æ
ÿâñàíòàéãàà àäèë îäîî øóóäàé ¿¿ðýýä õîã äýýðýýñ òàëõíû ººäºñ ò¿¿æ ÿâàõäàà «Áè ÷èíü þóíû
òºëºº èíãýæ ÿâíà äàà» ãýæ õààÿàõàí áîäîãäîíî. «Õ¿¿õä¿¿äýý õàðààä ñóóõã¿é ÿàñàí øóíàã
õºãøèí áý» ãýæ õ¿ì¿¿ñ àä ¿çýõ áîëîâ óó ãýæ ÷ áàñ áîäíî. Ãýòýë ººðèé㺺 áîëîîä õ¿¿õä¿¿äýý
ñ¿¿òýé óíäòàé áàéëãàõ, õ¿¿õä¿¿ääýý òýýð áîëîõã¿é òýíõýýòýé äýýðýý òîëãîé äààãààä ÿâàõ íü
äýýð.

Èäýõ þìààð äóòààä õîã øèíøèëæ ÿâàà áèø. Òýãýýä áàñ õîòûíõîí òàëõàà áàðàã ë á¿òýí
á¿òíýýð íü õîã äýýð õàÿ÷èõäàã íü õàðóóñìààð. ßàñàí ÷ ñàëàí ãýõ þì óó öàìààí óëñ áàéäàã þì.
Òàëõ òàðèàíû òóõàé õàâàðæèí íàìàðæèí ÿðèàä áàéäàã. ª÷íººí èõ àæèë, ÿðèà áîëæ àâñàí
þìûã ¿íýýíä ÷ ãýñýí ò¿¿æ ºãºõºä áóÿí áîëóóøòàé.

¯íýý íü ò¿ìïýíãýý öîîëîõ íü óó ãýëòýé õýñýã äîëîîñíîî õîøóóãààðàà íóäðààä øèä÷èõýâ.

Ýìãýí, «Õ¿¿õä¿¿ä ãàíö ìàøèí ºâñ àâ÷ ºãíº ãýñýýð îðîéòîõ íü áàéíà. ßàñàí ÷ áàðàãääàãã¿é
àæèëòàé óëñ þì» ãýæ ãàíöààðàà ¿ãëýñýýð ãýðòýý îðæ æààõàí øàð áóäàà á¿ëýýí óñàíä çóóðààä
¿íýýíäýý ºã뺺. Áóäàà íü ÷ áàñ ë äóóñàõ òèéøýý õàíäàæ. Õóó÷èí áýð íü ýðòýýä õàãàñ øóóäàé
øàð áóäàà àâ÷ ºãñºí þì. ¯íýýòýéãýý õóâààæ èäñýýð äóóñãàëàà. Øàð áóäàà èäýæ ¿íýý íü ñ¿¿
îðäîã, ñ¿¿ãèé íü ñààæ áóäààòàé öàé ººðºº õèéæ óóäàã, ÿàõ âý õººðõèé ãýæ áîäîãäîíî. Åð íü
Öýðýíäóëàì ýìãýí «ßàõ âý õººðõèé» ãýñýýð ÿâààä õîðâîîã òóóëæ ºíºº õ¿ð÷ýý.

¯íýý òàâüæ ºãñºí áóäààãèé íü áàñ ë äîðõíîî õîâõ äîëîî÷èõëîî. ¯íýýíèéõýý äýëýíã áàðüæ
¿çýõýä ñ¿¿ ãàðìààð áîëîâ÷ õºõ íü íýã ë õàòóó îðãèîä áàéíà. ßàãààä ýíý áèëýý ãýñýí ÷èíü
¿íýýíèé õºõ ãýíýò õàòóóðñàí áèø ãàðûíõ íü òýíõýý ìóóäæýý.

Íàñààðàà øóâòàðñàí ¿íýýíèé õºõèéã äèéëýõýý áîëèõ íü. ª÷èãäºðõºí ç¿â ç¿ãýýð þì øèã
áàéñàí. Óã íü çºâõºí ººðèéíõºº öàéíû ñ¿¿ã áîääîã áîë èíãýòëýý ìýðèéõ õýðýãã¿é ñýí. Ãýòýë
ãóðâàí àéëûã ñ¿¿òýé áàéëãàõ ãýäýã áîëîõîîðîî õýäýí äóñàë ÷ ãýñýí èë¿¿ ñààõûã õè÷ýýíý. Òîì
õ¿¿ãèéí çàëóó ýõíýð ìàøèíòàé ãÿëàëçàæ èðýýä ñ¿¿ àâàõäàà «ßàñàí æààõàí þì. Òà õóó÷èí
áýðäýý ë øàâõààä ºã÷èõºº áèç äýý» ãýæ äàíäàà ÷àìëàäàã. Õóó÷èí áýðòýé íü àäèë øóóäàéãààð
øàð áóäàà àâ÷ ºã÷èõººä ÷àìëàæ áàéãàà áîë ÷ áàñ ÿàìàé ñàíæ. Ãýòýë ýýæ ñ¿¿ ñààæ áèä àâ÷
áàéõ ¸ñòîé ãýõýýñ öààøã¿é õ¿¿õýí äýý õººðõèé. Ýìãýí ãîë íü òîì à÷ îõèí Òóíãàëàãòàà ë ñ¿¿
óóëãàõ þì ñàí ãýæ ìýðèéíý. Íàñ àðâàí òàâ çóðãàà õ¿ð÷ ÿâàà ìºðòºº áèå ñóëòàé ò¿¿íèéã ýì÷
íàð ñ¿¿, òàðàã óóæ áàé ãýäýã. ªºðèéíõ íü ãàð äýýð ºññºí, ýìýýãèéí ãàíö ýðõ îõèí. Áàñ õóó÷èí
áýðèéãýý ºðºâäºíº. Òîì õ¿¿ä íü õàÿãäààä º÷íººí æèë õàíüã¿é ÿâàà õººðõèé. Òîì õ¿¿ íü íàñ
òàâü ø¿¿ðñýí õîéíîî õîðèîä æèë õàíèëñàí ýõíýðýý îðõèæ ººðººñºº õîðèîä íàñ ä¿¿ ýõíýð
àâñàí. Çàëóó ñàéõàí ýõíýðòýé áîëîõ ãýæ õ¿¿õä¿¿äýý ºí÷ð¿¿ëýìã¿é ñýí. Ãýòýë îòãîí õ¿¿ íü "
Öààäàõ ìàíãàð ÷èíü çàëóó õººðõºí ýõíýðòýé áîëîõ ãýýä ë ýíý» ãýäýã. ¨ñòîé á¿¿ ìýä. Ìàíãàð
þì áîë þó ãýæ ìàøèíòàé äàðãà áîëîõ áèëýý. Õ¿íèé ñýòãýë ÿàæ õóâèðàõ íü áàãöààã¿é õîðâîî
ãýäýã ë ýíý áàéõ. Áàãà õ¿¿ ÷ ãýñýí õ¿í õýëýëòã¿é. ªºðººñºº òàâ çóðãààí íàñ ýã÷ õ¿¿õýíòýé
ñóóñàí. Ãýõäýý òýð íü äºë㺺í ñàéõàí çàíòàé õ¿í. Íýã ë ãýì íü õ¿¿õýä òºðäºãã¿é. Çàëóó õ¿í
áàéæ ººðººñºº ýã÷, õ¿¿õýä ãàðãàäàãã¿é õ¿¿õýíòýé ñóóíà ãýäýã ãàéõàëòàé. Ãýýä ÿàõ âý õàðæ
áàéõàä ¿íýí ñýòãýëýýðýý õàíèëñàí õî¸ð. Òýãýýä ÷ ýõíýð íü ÿàâàë õ¿¿õýäòýé áîëîõ âý ãýæ þì
ìýääýã ãýãääýã õ¿ì¿¿ñýýñ ñýì àñóóëãàí, æèë á¿ð Õóæèðòûí õàëóóí óñàíä î÷èæ ñóâèëóóëäàã
þì. Íàñ äº÷ õ¿ðýýã¿é, ìàõ ìàðèà ñàéíòàé õ¿í ýãçýã íü òààðàõààð õ¿¿õýä îëíî áèç. Ýìãýí
èíãýæ áîäíî. Áîäîõ þì áàðàãääàã õîðâîî áèø äýý! Îäîî ÷ õîîñîí ò¿ìïýí õàðæèãíóóëàí
äîëîîõ ¿íýýíèéõýý õºõèéã òýíõýý àëäàðñàí õóðóóãààð øóâòðàí «Òóíãàà áèå íü ìóóäààä
ýìíýëýãò õýâòñýí ãýñýí äýý ýâèé ìèíü. Ýëãýí òàðàã á¿ðýýä àâàà÷èæ ºãüå. Ãàíö ìàøèí ºâñòýé
ë áîë òàëõ ò¿¿ãýýä àëçàõã¿é îíä îðíî. Ýðýýíäýé (¿íýýãýý èíãýæ íýðëýíý) õýýë õîæóó àâñàí ÷
õàëóóí íàìðààð øèðãýõ áîëîîã¿é. Çóíû ñ¿¿ë ñàð ãàð÷ áàéõàä Çóíäóéí áóõàä ãó÷èí òºãðºãººð
ãóéæ õýýëò¿¿ëñýí þì ÷èíü ºäèéä õýýëèéíõýý íÿëõàä õàðèí èë¿¿ ñ¿¿ îðìîîð þì. Òýíãýð
ìóóõàéðàõûã çºãíºëºº õººðõèé ìèíü» ãýæ áîäîí õóâèíãèéíõàà ¸ðîîëä æààõàí ñ¿¿ ñààãààä
áîñòîë ºìíº òàëûí õîíãîð øàð óóë ÿã í¿äýí äýýð íü óíàí äàéâàëçààä, äîòîð íü õàðàíõóéëàí
ç¿ðõ íü ñàëãàëàâ. Í¿äýý àíüæ íýã õýñýã çîãñëîî. Çóíû èõ ¿åðèéí äàðàà Õàéëààñòûí àìíû õîéò
óóëûí îðîéä øàõàì í¿¿æ áóóñíààñ õîéø èíãýæ äîòîð íü äàâ÷äààä áàéõ áîëæ. ¯åðèéí äàðàà
õ¿¿õä¿¿ä íü ¸ñòîé óñàí ãàëàâ þ¿ëñýí ÷ àþóëã¿é ãýýä óóëûí îðîéä áóóëãàñàí þì. Ãýòýë óã íü
òàëûí õ¿íä ºíäºð人ä áàéãàà áîëîëòîé. ßäàõäàà àìíû óðä òàëûí èõ óóë äàíäàà ë í¿äýí äýýð
íü óíàæ èðýýä áàéõ øèã áîëíî. Çóíû èõ ¿åðýý𠺺ðèéíõ íü õàøààíû íýã òàë óñàíä àâòààä
ãàéã¿é ºíãºðñºí ÷ àéë ñààõàëòûíõàí íü ñ¿éðýõèéã ¿çýýä õèðäõèéí öî÷ñîíîî áèå íü
ìóóä÷èõñàí áîëîëòîé. Òýãýýä ë ¿¿äýýðýý ãàäàãø öóõóéõ áîëãîíä óðä òàëûí õîíãîð øàð óóë
ìýëñõèéãýýä äîòîð áà÷èìäóóëíà. Óã íü õîòûí øóóãèàíààñ õîë ñýðãýëýí ñýë¿¿í ãàçàð.
ªã뺺㿿ð áîë Õýðëýíãèéíõ íü òàëûã ñàíàãäóóëñàí àãèéí ¿íýð õàíõàëíà. Ýðò áîñîîä ãàðàõàä
èõ õîò òîî òîìøã¿é ìàøèíûõàà äóóãààð áèò¿¿ ò¿ðõðýí ñýðæ, ºã뺺íèé òîãòóóíä òóíàñàí õºõ
óòààí õºíæèë äîîðîî õàðëàí íýâñèéæ áàéõàä ýäíèé ýíä õýäèéí íàð òóñ÷èõñàí áàéíà. Ãýõäýý
ë íàìðûí óõàà øàð óóë í¿äýí äýýð óíàæ äîòîð áà÷èìäóóëàí Õýðëýíãèéè òàëûã ó÷èðã¿é
ñàíàãäóóëàõ íü õýö¿¿. Õýðëýíãèéíõýý òàëä ÿâñàí áîëîîñîé ãýæ ¿å ¿åõýí ç¿ðõ øèìøèðíý.
Íóòàã ñàíàãäàíãóóò óðüäûí ÿâäàë äóðñàãäàíà. Óðüäûí ÿâäëûã äóðñàõààð õ¿í ñàíàãäàíà.
Îäîîãèéíõûã áîäâîë áèåèéí ÷àëõ, í¿¿ðíèé òîëèî àëäààã¿é ÿâñíàà õààÿà ¿ã¿éëýí ãàíñàðõóéä
í¿ãýë áàéãàà äàà ãýìýýð. Ãýâ÷ íàñàí äýýð ãàðààä çàëóó çàíäàí öàãàà äóðñàõ íü õ¿íèé ¸ñîí þì
áèç. ª÷íººí æèë äýëõèéí øîðîî õºäºëãºæ ÿâàõàä ¿¿ðäèéí, çóóðäûí ÿëãààã¿é îéð äîòíî
ÿâñàí õ¿ì¿¿ñ öºì ýâèé õººðõèé ãýìýýð. Ìóóãèé íü ºðøººæ ìóóõàéãèé íü äàðæ ÿâàõàä õ¿í
á¿õýíä ñàéõàí õîðçîî áèëýý.

Ýìãýí í¿äýý àíüæ õýñýã çîãñîîä ãýðòýý îðëîî. Öàéãàà ñ¿ëæ óóãààä, º÷èãäºð îðîé ÷àíàñàí
õîíèíû òîëãîé æààõàí ìºë溺ä îðîíäîî îðæ õýâòëýý. Ãàäàà õ¿éòýí çýâð¿¿í áàéâ÷ ýðò
äàâõàðëàñàí äºðâºí õàíàò íü äóëààõàí. ªíººäºð áÿìáà ãàðèã. Áÿìáàä ë ¿õýõã¿é þìñàí ãýæ
ãýíýò áîäëîî. Çóíû èõ ¿åðýýñ õîéø õààÿàõàí ¿õýõ öàã äºòºëæýý ãýæ áîäîãäîíî. Äàëàí íàñòàé
àéë áóóõààð ¿õëèéí òóõàé áîäîãäîõ áîëäîã áèç. Ãýëýý ÷ íàñíû òóéëä õ¿ðëýý ãýæ ñàÿ áîëòîë
ñàíàõã¿é ÿâæ. ªìãºðõºí ãýðèéíõýý òàâèëãà ýíý òýðõýí þìàíä õàðàà òóñãàæ áîäîë áîëîí
õýâòëýý. Îòãîí õ¿¿ãèéí àâ÷ ºãñºí æèæèãõýí òåëåâèçîð, îäîî ñàíàõàä õîëûí õîë òýð íýãýí
öàãò òºðñºí ãýðýýñýý èíæ áîëãîí àâ÷ ãàðñàí àðñëàíòàé àâäàð õî¸ð ë ãîë õîãøèë íü áîëæýý.

«Äàéíû óðä æèë ààâ õîòîä èðæ õýäýí õîíü çàðààä íàäàä ýíý àâäðûã àâàà÷èæ ºãñºí ñºí. Í¿äýý
ýðãýëä¿¿ëñýí àëòàí àðñëàíòàé õà÷èí ãî¸ ýä áàéæ áèëýý. Îäîî ÷ õîëòîð÷ ìóóäàæ äýý, õººðõèé.
Ýíý àâäàð áèä õî¸ð ë ñàëàõã¿é õàìò ÿâñààð íàñûã ýëýýëýý» ãýæ ýìãýí áîäîâ. Àâäàð áèä õî¸ð
ãýæ áîäîõîä ýä ýçýí õî¸ð ýëýãäëýý ÷ ãýñýí ÿâæ ë áàéíà ãýñýí øèã àÿòàé áàéõ àæ. Õóó÷íû çýñ
öàð äýýð ìºëæèæ òàâüñàí õîíèíû òîëãîé õîîñîí óõàðõàéãààðàà øèðòýýä áàéõ øèã áîëîõîîð
íü ýìãýí áîñîæ äàëä õèéëýý.

Ñ¿¿ëèéí ºäð¿¿äýä ýíý òýð þìûã äýíä¿¿ ãîî÷èëæ õàðààä áàéõ áîëæ. Ñàéí ¸ð áèø äýã.
Õàøààíû íü òàë ¿åðò óðññàíûã õ¿¿õä¿¿ä íü ã¿éöýä áºãëºæ àìæààã¿é õýäýí áàíç äóòóó
îðõèñíûã õàðàõààð èë çàäãàé ñóóæ áàéãàà þì øèã ýâã¿é ñàíàãäàíà. Çóðàãòûí äóó íü õ¿ðòýë
÷àíãà ñóë íü òààð÷ ºãºõºº áîëüæ. ×àíãà òàâèõààð òîëãîé õàãà÷èõ ãýýä ñóë òàâèõààð øèâãýíýýä
ýâã¿é. Õîðîîíû ýì÷èä áèåý ¿ç¿¿ëýõýä öóñíû òàíü äàðàëò èõýäñýí áàéíà. Çóðàãò óäààí áèòãèé
¿ç ãýñýí.

«Àâäàð áèä õî¸ð õàìò ÿâñààð íàñûã ýëýýëýý» ãýæ áîäîõîä áè ãàíöààðàà áèø ãýñýí øèã áàéõ
àòàë öààíà íü íýã ë èõ þì ¿ã¿éëýãäýíý. Ãýòýë ÷óõàì þó ¿ã¿éëýãäýýä áàéãàà íü òîäîðõîéã¿é.
ªíãºðñíèéã äóðñàõ ÷ ÿàõ âý. Íýãýíò ºíãºðñíèéã îäîî ýðã¿¿ëýõ ãýæ ¿ã¿éëýõ ¸ñîíã¿é.
Åðòºíöèéã Õýðëýíãèéíõýý òàë øèã óóæìààð õàðæ ºíºº õ¿ðñýí õ¿íä õîðâîîãèéí æàìààñ
ãàæèõ þóí áèëýý. Ãýõäýý ë... Ãàíöààðäàë óó? Õ¿¿õä¿¿äýý õàðæ ÿâæ ãàíöààðäàíà ãýæ
áàéìã¿é.

Îäîî ºíãºðñíèéã äóðñàõàä áîäîë ñàíàà ýðãýí ýðãýí î÷äîã íü íºõºð àãñàí Áààòàðöîãò, îäîî
áàðóóí àéìãèéí íýã óóðõàéä àæèëëàæ áóé äóíä õ¿¿ õî¸ð. Íýã íü á¿ð ìºñºí õîëäñîí, íºãººõ
íü õîë ñóóãàà.

Õ¿íèé õàíü õ¿¿õäèéí ýõèéí ñýòãýë ç¿ðõýíä íàñàí òóðø ñàëàõã¿é ÿâäàã ýíýðýë õàéð ãýæ
áàéäàã áîë òýð õî¸ðòîé õîëáîîòîé. Äóíä õ¿¿ íü äîëîîí æèë øîðîíä ñóóãààä íîäíèíõîí
ãàðñàí. Áàðóóí àéìãèéí íýã í¿¿ðñíèé óóðõàéä àæèë÷èí áîëæ ýõíýð àâ÷ òºâõíººä, îäîî ë íýã
áóÿíû çàìä îðîõ òèéøýý õàíäæýý. Öýðýíäóëàì ýìýý äîëîîí æèëèéí òóðø ãîâüä áàéõ íýã
õîðèõ ãàçàð æèë á¿ð î÷èæ õ¿¿ãèéíõýý öàðàéã õàðæ, ñóëëàãäàõ õóãàöààã íü òîîë òîîëñîîð
íàðàíä ãàðàõûã íü àìüä ìýíä äýýðýý ¿çëýý. Õ¿¿ íü ñóëëàãäñàí äàðóéäàà ýýæäýý èðæ õýä
õîíîîä, õîë ãàçàð î÷èæ àìüäðàëòàé áîëîîä ýýæèéãýý àâàà÷èæ ºðãºíº» ãýæ àíäãàéëààä ÿâñàí.

ͺõºð àãñàí Áààòàðöîãò ºâãºí Õýðëýíãèéíõýý òàëä àäóó ìàëàà õàðèóëæ ñóóãàà. Áààòàðöîãò
ãýõýýð ñàéõàí ÷ íýðòýé ýð þìñàí ãýæ ýðõã¿é áîäîãäîíî. Åð íü õºãøèí ò¿¿íèéõýý òóõàé
äàíäàà ºíãºðñíººð áîäíî. Ãýâ÷ òýð íü íóòàã óñàíäàà íýðòýé ìàë÷èí, ºíºð ºòãºí àéë
òýðã¿¿ëýí ÿâàà áèëýý. Õîðü ãàðóé æèë õàíèëæ ãóðâàí õ¿¿ òºð¿¿ëýýä ñàëíà ãýäýã ¸ñòîé ë õóâü
òàâèëàíãèéí ýðõ áèç. Äóíä õ¿¿ãýýñ ë áîëæ ñàëñàí. ͺõºð íü óãààñ õ¿¿õäèéã õàòóó ãàðààð
ñóðãàõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã, æààõàí äýãã¿éòâýë ÷ºäºð íîãò áàðèàä áîñäîã õ¿í ñýí. Òýãýõýýð íü
õ¿¿õäýý ºìººðíº. ªìººðñíººñ áîëîîä õýðýëäýíý. Äóíä õ¿¿ ë õýð¿¿ëèéí øàëòàã áîëäîã
áàéëàà. Õààíàà èéì õ¿í òºð⺺ ãýìýýð. ßàæ ÷ áîëäîãã¿é ä¿ðñã¿é õ¿¿õýä áàéäàã äàà. Ãýòýë
òýð òºðõã¿é áîð áàíäè ýýæèéí õàìãèéí õàéðòàé õ¿¿. Ñóðãóóëèàñ îðãîîä èð÷èõýä íü ãàíö õî¸ð
õîíîã ãýðòýý áàéëãàÿ ãýæ ºâãºíòýéãýý çºðíº. Ãýòýë íºõºð íü îëîí òàâàí ¿ãã¿é òàñ
øàâõóóðäààä ñóðãóóëüä íü àâàà÷èæ òóøààíà. Íýã óäàà ºâëèéí õ¿éòíýýð îðãîæ èðýõýä íü ààâ
íü ìîðäîîä ò¿¿íèéãýý ñóìûí òºâ õ¿ðòýë àðâààä ìîä ãàçàð ÿâãàí õººæ àâàà÷ñàíààñ áîëîîä
õýð¿¿ë äýãäýæ Öýðýíäóëàì îòãîí õ¿¿ãýý ñóíäëààä òºðõºì人 õàðü÷èõñàí. Ò¿¿íýýñ õîéø
õýð¿¿ë äýãäâýë ãýðòýý õàðü÷èõäàã çàíòàé áîëñîí. Çàëóó ÿâñàí áîëîîä íºõºðòºº ýðõýëæ áàéãàà
íü òýð. Äóíä õ¿¿ íü íàéìàí æèëèéí ñóðãóóëü äýýñýí äºðººòýé ÿâæ òºãñººä òåõíèêóìä
ñóðàëöàæ áàéñíàà õ¿íèé ñàíààíä îðîìã¿é õýðýãò õîëáîãäîæ ÿë øèéòã¿¿ëñýí. Òýãýõýä ë íºõºð
íü «×èíèé òºð¿¿ëñýí õ¿¿õýä ìèíèé íýðèéã áóçàðëàëàà» ãýýä ÿâ÷èõñàí þì.

ªíãºðñºí þì ºíãºðñíººðºº ë õîëäîí õîëääîã õîðâîî. Ãýâ÷ íýãýíò íàñíû òóéë äºõºæ èðñýí
áîë ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàëûíõàà óòãà ó÷ðûã áîëîîä îäîî èéìýðõ¿¿ ÿíçûí àìü çóóëãàòàé
ÿâààãèéíõàà ó÷ðûã öýãíýæ ìýäýõ ¸ñòîé áîëäîã áèç. Ìàãàäã¿é ¿ã¿éëýãäýæ äóòààä áàéãàà ãîë
þì ýíý áèç.

¯ð õ¿¿õä¿¿äèéíõýý ºìíº ººðèé㺺 áóðóóòãàõ çºâòãºõ àëü íýãèéã øèéäýõ þì óó åð íü áè

þóíû òºëºº ÿâæ âý? ãýñýí ýõ õ¿íä õàìãèéí ýíãèéí îéëãîìæòîé ìºðòºº áàñ ÷ öàãàà òóëàõààð
çîâëîíòîé àñóóëò òóëãàðäàã àæýý. Ãóðâàí õ¿¿ãèéí íýã íü áóðóó çàìààð îðñîí, ãóðâóóë ýöýãã¿é
ºññºí àëü àëü íü ìèíèé áóðóó áèø áèç, òýãýýä ÷ ãóðâûí ãóðâàí õ¿¿òýé ýõ õ¿í áàéòëàà èíãýæ
ãàíöààðàà ãýðèéí ìóõàð ñàõèæ, õîòûí õîã äýýðýýñ òàëõíû ººäºñ ò¿¿æ õ¿íä ìóó õýë¿¿ëæ ÿâàà
þì áèø áèç? ãýæ áîäîãäîíî. Ãýäýñ öàòãàëàí, ìºð á¿òýí õîéíî õ¿¿õýääýý äàðàà áîëîëã¿é
ÿâàõààñ äýýð þìã¿é ãýäãèéã õ¿ì¿¿ñ îéëãîõ ÷ áèé, ¿ã¿é ÷ áèé. ª÷èãäºð õàæóóãèéí àéëûí
÷àâãàíö îðæ èðýýä õººðºëäºæ ñóóñíàà «Ìèíèé õ¿¿õýä ºí溺ä ë øºëíèé ìàõ àâ÷èð÷ ºãäºã.
×è òýãýõýä öàéíû ñ¿¿ãèé íü çàëãóóëààä ãîëöóóõàí òîëãîé øèéð áóöàëãàæ ñóóõ þì» ãýõýä
õýëýõ ¿ã ¿íýíäýý îëäîîã¿é. Ãýòýë õ¿¿õä¿¿ä íü þìààð äóòààãààä ýíý áèø åð人 ë ººðèéí
áàéäãààðàà áàéæ, òîëãîé øèéð áóöàëãàæ ñóóõ íü äýýð øèã ñàíàãäàíà. Òîëãîé øèéð èäýýä
ìóóäñàí þì åð àëãà. Îòãîí õ¿¿ íü ¿íýý, ãýðýý çàðààä ìàíàéäàà áàé ãýæ áèøã¿é ë õýëäýã.
Ãýòýë õ¿¿ ìèíü ººðººñºº çóðãààí íàñ ýã÷ õ¿¿õýí áèä õî¸ðûã àÿòàé áàéëãàõ ãýæ ç¿äýðíý áèç
ãýæ áîäîãäîíî. Çóðãààí íàñààð ýã÷ õ¿¿õýí õàðèí ÷ õ¿¿ãèéíõ íü ýðõýíä áàéõ þì ãýæ
ñàíàãäàõã¿é.

Öýðýíäóëàì ýìãýí ýíý ìýò ºíãºðñíèéã äóðñàí õýñýã õýâòýýä áèå îâîî òàâèðàõàä áîñîæ
õóâöàñëàâ. Ãàäàà õ¿éòýí áîðîî äóñàãíàæ, ºíºº õàøààíûõ íü îíãîðõîéãîîð ñàëõè èñãýðíý.
¯íýýíäýý ºãºõ ºâñã¿é õàøàà îíãîðõîé õî¸ð ë òîõü àëäóóëæ áàéõ øèã ñàíàãäàíà. ªâñòýé áîëæ
õàøààãàà áºãëºâºë ÿìàð ÷ ãýñýí ýíý æèë îíä ìýíä îðìîîð ñàíæ.

Ýìãýí õîãîî ø¿¿ðäýýä àâäàð òåëåâèçîðûíõîî òîîñûã àð÷èâ. Õàãàñ ñàéí á¿ðä áàãà õ¿¿ãèéíäýý
î÷èæ óñàíä îðäîã áîëîâ÷ ýíý ºäºð áîðîîòîé õ¿éòýí ó÷èð ãýðýýñ ãàðàëòã¿é, ç¿ãýýð äîòóóð
õóâöñàà ñîëèõîîð øèéäëýý.À÷ îõèí Òóíãàëàãèéíõàà óãààæ ºãñºí ºìä, öàìö,îéìñûã ãàðãàæ
ºìñ뺺. Àâäðàà èíãýæ íýã íýýâýë þóõàí õýýõíýý ãàðãàæ ÿíçàëäàã çàíòàé. Õàìàã äóðòãàë íü
ýíý àâäàðò õàäãàëààñòàé þì øèã òýð þóõàí õýýõýí, õ¿¿õäèéí õóó÷èí áàðèâ÷, ñàì ø¿¿ð,
òîðãîíû ººäºñ õ¿ðòýë öºì ÿìàð íýãíèéã ñàíàãäóóëíà. À÷ ãó÷ íàðò ÷ õýðýã áîëíî ãýýä õàäãàëæ
ÿâäàã ¿ç¿¿ðñãýí äýýë, ãàíö õóðãàí äîòîð, çàëóóäàà ºìñäºã àñàí ñàéõíû óãàëçòàé ãóòàë õî¸ð
ìºíãºí àÿãà, ýëäýæ 纺ëëºñºí èøèã õóðãàíû ãàíö õî¸ð àðüñ, äààâóó òîðãîíû ººäºñ,ñàì ø¿¿ð,
óòàñ ç¿¿ òýðã¿¿òýí þìñàà öºìèéã ãàðãàæ òóñ òóñàä íü áîîæ ýâõýæ òàâèâ. Ýíý áàéäàã õºðºíãº
õîãøèë õàìãèéí ¿íýòýé ýä ãýâýë ñóâäàí äàðóóëãà. Æèæèãõýí ñóâäóóäûã ìºíãºí äýýð ñóóëãàæ
àëòààð õ¿ðýýëñýí ýíý äàðóóëãûã òýð æèë íºõºð íü àâ÷ ºãñºí þì. ¯¿íèéãýý áýð¿¿äèéíõýý õýí
íýãýíä íü ºãíº ãýæ áîääîã áîëîâ÷ ÷óõàì õýíä íü ºãºõºº ìýäýõã¿é ºíºº õ¿ð÷ýý. Áàñ íýã
íàíäèí þì íü ãýâýë òýðòýý òàâèàä îíû äóíäóóð àíõ õîò èðýõäýý íºõºðòýéãýý àâàõóóëñàí
çóðàã. Óòààíä øàðëàñàí òýð çóðãèéã õàòóó öààñàíä õàâ÷óóëààä õàäãàëæ ÿâäãàà ãàðãàæ àâäàð
äýýðýý òàâèëàà. Õóâèéí çóðàã÷èí ñóâðàãûí äýâñãýð äýýð, öààñàí öýöýãòýé øèðýýíèé õî¸ð
òàëä çîãñîîæ áàéãààä àâñàí òýð çóðãèéã õàðàõàä çàëóó íàñ ýðõã¿é äóðñàãäàíà. Ñàéõàí ÷
õ¿ì¿¿ñ ÿâæ äýý. ªºðºº öîîõîð õîðãîéãîîð ºðãºí ýìæñýí äóãóé õýýòýé òîðãîí äýýë äýýð
òàøààí òîëãîéãîî òîâîéòîë äóðäàí á¿ñ îðîîãîîä áýëõ¿¿ñýý ¿ë ìýäýã íàõèéëãàí, ñèéðñýí á¿ðõ
ìàëãàé õàçãàéäóóõàí øèã òàâüñàí, óðò õàð ãýçãýý õàðóóëàõ ãýæ æèø¿¿ çîãññîí, äàâõðààòàé òîì
õàð í¿äòýé, æèðýâãýð òîì õºìñºãòýé, æèìèéñýí íèìãýõýí óðóóëòàé, õººðõºí øºíòãºð
õàìàðòàé õ¿¿õýí áàéæ. ͺõºð íü áîñîî øèð¿¿í ¿ñòýé, øèðâýý ñàõàëòàé, èíýýâõèéëñýí òîì
àëàã í¿äòýé, òàøàà òóëàí õàíõàëçñàí ýð áàéæ. ¨ñòîé ë èäýðõýí ãÿëàëçàæ ÿâñàí öàã ñàí.
Á¿ñã¿é õ¿í çàëóó ñàéõàí ÿâàõäàà ¿ñ öàéæ í¿ä óíàõ öàã èðýõã¿éí ÷èíýýí áîäîæ õ¿¿õýä òºðºõ ÷
æàðãàë, õ¿íèé . í¿ä áóëààõ ÷ áàõàðõàë áîëîí ÿíàã ÿëäàì ààø, áèå öîãöñûí ãîî ¿çýñãýëýíãýýð
ýð÷¿¿äèéí ààã îìãèéã äàðàõ èä õàâä àâòàãäàí ÿâäàã ñàíæ. Ãýòýë ¿íýíäýý òýð íü ÿìàðõàí
çóóðäûí ÿâäàë áàéæ âý. ßàñàí àìàðõàí õàãäàð÷ ãóíäààä ýì áèåèéí æàðãàë ýõèéí çîâëîíãîîð
ñîëèãääîã áàéæ äýý. Öýðýíäóëàì ýìýý çàëóóãèéíõàà çóðãèéã íýã õýñýã õàðæ ñóóëàà. Îäîîòîé
äààí÷èã ç¿éðëýõýýð áàéõ óó äàà.Ñàéõàí ÷ óëñ ÿâæ äýý, õººðõèé ìèíü. Çóóâàí õàð í¿äíèéõ íü
ãàë öîã íýãýíò áóóð÷ ýõ õ¿íèé ýíýðýí íèã¿¿ëñýõ¿éí 纺ëºí äóëààí ãýðýë, ãàíöààðäëûí áóþó
º÷íººí æèëä òàíüæ áàðààã¿é õîðâîîãèéí ÿâäëûã ýðýãö¿¿ëýí ýðýãö¿¿ëñýýð ÿäàðñàí óõààíû
õºõ ìàíàíä á¿ðõýãäñýí Öýðýíäóëàì ýìýý èäýðõýã çàëóóãèéí èíýýä áàÿðûã íóóæ ãýðýëòñýí
äàâõðààëàã çóóâàí õàð í¿äòýé, çóðãèéí õóàð øèã Öýðýíäóëàì õ¿¿õýí õî¸ð çýðýã øèðòýëöýâ.

Èéíõ¿¿ çàëóóãèéíõàà çóðàãòàé øèðòýëöýõ¿éä «áè ÷èíü öàãòàà ñàéõàí õ¿¿õýí ÿâæ ø¿¿ äýý»
ãýæ ýðõã¿é áîäîãäîõîä í¿äíýýñ íü óéòãàðëàëûí õºõ ìàíàí õººãäºí, äàëäûí äàëä ã¿í õîëîîñ ÷
ãýñýí çàëóó çàíäàí öàãèéí ãýðýë ãýãýýíèé ¿ëäýãäýë ñýðýí ñýðýí àëäààä, í¿¿ðíèéõ íü ¿ð÷ëýýã
õ¿ðòýë òîëèéëãîí çàñàâ. Èíãýæ ñóóòàë àéëûíõ íü àâãàé îðæ èðýâ,

ªºðººñ íü àðàé çàëóóâòàð ýíý àâãàé óãààñ õîòûí õ¿í áºãººä õ¿íèé áàãà ýì÷ îõèí, æîëîî÷
õ¿ðãýíòýé, òîâ õèéñýí àìüæèðëàãàòàé àéë. ͺõºð íü õýäýí æèëèéí ºìíº íàñ áàðñàí ó÷èð
ìºí ãàíöààðàà ñóóõ áîëîâ÷ «áàéäàã õ¿íòýé». Òýð «áàéäàã õ¿í» íü õîò õºäºº õî¸ðûí õîîðîíä
ïàíç ¿ñýðãýäýã ã¿éäýë ñóóäàë íü ñàéí ìýäýãäýõã¿é íýãýí ñ¿ðõèé ýð áèëýý. Àâãàé ò¿¿ãýýðýý
èëò áàõàðõàíà. ¯åðèéí äàðàà àéë áóóñíààñ õîéø õî¸ð õºãøèí äîëîîí áóë÷èðõàéãàà òîî÷èí
ÿðèëöñàí. Ãýâ÷ ÷àâãàíö íàðûí ÿðèõ õººðºõ þì äóóñàõ áèø. Çàëóóäàà àâàõóóëñàí çóðãèéí
òóõàé ÿðèà ÷ äîðõíîî ¿¿äëýý.

Óðüäûí çóðàã÷èíãóóä ÷ ñàéõàí ïàòèàð òàòäàã áàéæ ø¿¿ äýý. Õ¿íèéã áàéãààãààñ íü öýâýðõýí
áîëãî÷èõíî ãýý÷. Òýãýýä á¿ð ¿ëãýðèéí îðîíä áàéãàà þì øèã ñ¿ì ñóâàðãà, öýöýã íàâ÷òàé àâíà.
Îäîîãèéí çóðàã÷èä íýã ë ãÿëñõèéãýýä ë äóóñàà. Çóðàã àâàõäàà õ¿ðòýë ÿàðäàã öàã áîëñîí þì.
ßàðàõã¿é þì ãýæ åð áàéõã¿é. Áèä åð ÿìàð òàéâàí õ¿ì¿¿ñ áàéñàí þì. Ìàíàé ºâãºíèéã ÿàíà
äàà. Áàéæ áàéòëàà ãýãýýí öàãààí ºäºð õºíæèë人 îðú¸ ãýíý. Õ¿í îðîîä èðâýë ÿàíà ãýõýýð õýí
èðäýã þì ãýýä ë õýâòýíý ø¿¿ äýý ãýæ àéëûí àâãàé õºõºð뺺. Öýðýíäóëàì ýìãýí õºðøèéíõºº
èéìýðõ¿¿ õºíãºí øàëèãäóó ÿðèàíä äóðã¿éõýí ãýâ÷ ýíý óäàà çàëóó çàíäàí íàñàà äóðñààä ÷ òýð
¿¿ «Íýýðýý ë òàéâàí ñàéõàí öàã áàéæ äýý» ãýæ áîäîîä

պ人ãèéí áèä íàð ÷ áàñ àðàé äýíä¿¿ àìãàëàí ãýìýýð óëñ áàéæýý. Íàìàð ºäèéä áîë á¿ð ÷ íýã
çîî òýíýãýð ñóóíà ø¿¿ äýý. Òýð íàìàð Áààòàðöîãò ìààíü òóóâðààñ áóöàæ èðëýý. Áè õîðèí
ãóðàâ, äºðºâõºí íàñòàé áàéñàí áàéõ. ͺõ𺺠ñàíàäàã öàã ë äàà õººðõèé. Áààòàðöîãò àíõ ìàë
òóóñàí íü òýð. Òýãýýä Ýðýýíöàâûí áààçàä ìàë õ¿ðãýýä õºëñºíä íü çºí人 ìºí㺠àâñàí áàéõã¿é
þó. Ãýðòýý îðæ èðýíã¿¿òýý «Ìèíèé ýõíýð íàìàéãàà èõ ñàíàâ óó?» ãýæ áàéíà. «Ñàíàëã¿é ÿàõ
âý. Á¿ð áýòãýðòëýý ñàíàëàà» ãýñýí ÷èíü òýãâýë ÷àìàéã øàëãàíà äàà ãýýä òîãëîæ áàéíà.
«Øàëãà, øàëãà ë» ãýëýý õººðõèé. Òýãýýä ýõíýð ìèíü íàìàéãàà àðãàã¿é èõ ñàíàæýý ãýýä
ò¿ðèéâ÷íýýñ ñóâäàí äàðóóëãà ãàðãàæ ºã뺺. Ò¿¿íèéã íü áè îäîî õ¿ðòýë õàäãàëæ ÿâäàã ãýõýä
õºðø àâãàé,

Àëèâ ò¿¿íèéãýý ¿ç¿¿ëýý÷. Áàíçàð (áàéäãèéíõ íü íýð) ëàâ àâíà ø¿¿, ò¿¿íèéã ÷èíü. Èäýøíèé
ìàëààð ºã÷èõã¿é þó ãýâ Öýðýíäóëàì ýìãýí ñóâäàí äàðóóëãàà äóðã¿éõýí ãàðãàæ ¿ç¿¿ëýâ. Õºðø
àâãàé ò¿¿íèéã íü ¿çýýä

¯íýõýýð ãî¸ ýä áàéíà. Ñàíàñíû òºëºº ñóâäàí äàðóóëãààð øàãíàäàã ñàéí ë íºõºðòýé áàéæ äýý
÷è ãýâ.

Èíãýýä õî¸ð õºãøèí íýã íü ñàëñàí, íºãººäýõ íü íàñ áàðñàí íºõð¿¿äèéí òóõàé äóðñàæ ñóóëàà.
ͺõ𺺠äóðñàíà ãýäýã ãàéõàìøèãòàé þìñàíæýý. Öýðýíäóëàì ýìýýãèéí í¿äíýýñ ºíººõ
óéòãàðûí õºõ ìàíàí àð÷èãäàí àðèëæ, äîòîð íü óóæðàâ. ¯äýø ¿íýýãýý ñààõàä ãàð õóðóó íü
òýíõýý îðñîí øèã õàãàñ õóâèí ñ¿¿ ñààëàà. Øºíº îðîéõîí áîëòîë äîòóóð õóâöñàà óãààãààä
óíòàõààð õýâòýâ.

Óíòàõûíõàà ºìíº çóðàãòàà àñààæ õàðàõ ãýñýí áîëîâ÷ àéõòàð ÷àíãà äóóòàé öàõèëãààí õºãæèìä
æààäãàð õóâöàñòàé, ýðýãòýé ýìýãòýé íü ÿëãàãäàõã¿é çàëóóñ äýâõöýæ äóóëàëäààä ¿çýæ
áîëñîíã¿é. Ìàðãààø à÷ îõèíäîî àâàà÷èæ ºãºõ òàðàã á¿ðýýä çàëóó áýðèéíõýý àâ÷èð÷ òàâüñàí
ñàâûã ñ¿¿ãýýð ä¿¿ðãýýä õýâòýõäýý « ìàðãààø çàëóó áýðèéí èðýõýä ñóâäàí äàðóóëãàà ºãüå áàéç,
Õýçýý ¿õýõýý ìýäýõã¿é ìºðòºº þó ãýæ äàðæ ñóóõ âý. Ãî¸õ äóðòàé õ¿¿õýä ç¿¿ã äýý, õººðõèé.
Äààâóó àâ÷ õóðãàí äîòðîî ºíãºëººä Òóíãààäàà ºãºõ þì áàéíà. Äóíä õ¿¿ãèéíõ ñàÿ àéë áîëñîí
òºâõíºæ ÿäàæ ë ÿâàà âèé, õººðõèé. Èðýõ çóíààñ íàìàéãàà àâàà÷íà ãýæ çàõèäàë áè÷äýã äýý.
Íàìàéã çîâîîñíîî óõààðààä íàñíû íü ýöýñò ºðãºå ãýæ áîääîã áîëîî áèç äýý, ýâèé ìèíü. Ýð
õ¿í äîëîî äîðäîæ íàéì ñýõäýã. Àæèëòàé, àìüäðàëòàé çàëãààä ÿìàð ÷ ñàéõàí õ¿í áîëæ ÿâàõûã
õýí áàéã ãýõ âý äýý» ãýõ çýðýã îëíûã áîäñîîð òàéâàí óíòëàà.

ª÷èãäºð îðîé ýìíýëãýýñ ãàðñàí à÷ îõèí Òóíãàëàã ºã뺺 ýðòëýí ýìýýãèéíäýý ã¿éæ èðýâ.
ªäèéä õýäèéí ¿íýýãýý ñàà÷èõààä þìàà õèéæ áàéäàã ýìýý íü îðíîîñîî áîñîîã¿é áàéëàà.

¯ðãýëæ õàëóó ä¿¿ãýæ áàéäàã ºìãºðõºí ãýð íü íýã ë åð áóñûí öýìöãýð õ¿éòýí àæ. Óãààæ
ºëãºñºí þìíààñ íóíòàã ñàâàíãèéí ÷èéãëýã ¿íýð àíõèëíà.

- Ýìýý òà áîñîõ áîëîîã¿é þì óó? Ãýýä Òóíãàëàã îð ëóó íü äºõºñíºº çîã òóñëàà. Ýìýý íü
òóðàíõàé ãàðàà ýëãýíäýý ýâõýýä óíòàæ áàéõ øèã àòàë öàðàé íü çýâõèé äààãààä íýã ë áèø. Í¿ä
íü àíèàñòàé, öóñã¿é óðóóë íü òàñ æèìèéãýýñòýé. Îõèí íü õýðýã áèø áîëñíûã ìýäýýä

Ýìýý!ýìýý ìèíü ! ãýýä îðíû íü õàæóóä ñºõðºí óíàëàà. Èéíõ¿¿ Öýðýíäóëàì ýìãýí íàñàí ººä
áîëëîî. Ãóðâàí ºäðèéí äàðààõ ñîíäãîé ãàðèãò ýìãýíèé øàðèëûã õîòûí îéðîëöîîõ Öàãààí
äàâààíû îðøóóëãûí ãàçàð õºäººë¿¿ëýâ. Õ¿¿õä¿¿ä õóó÷èí øèíý áýð, à÷ íàð òýäíèé òàíèëóóä,
àæëûí ãàçðûíõàí ãýýä îëîí õ¿í èðëýý. Õîëûí àéìãààñ äóíä õ¿¿ íü ñàÿõàí ñóóñàí ýõíýðòýéãýý
àìæèæ èðëýý. Ýöãèéãýý äóóðàéñàí õàíõàð òîì áèåòýé, øèðâýý ñàõàëòàé, îðîí øîðîíä îëîí
æèë ÿâñàí ãýõýä õàà î÷èæ íîìõîí äºë㺺í ÿíçòàé áîäîë áîëñîí òýð õ¿¿ ýýæèéíõòýéãýý
àäèëõàí çóóâàí õàð í¿äíýýñýý òîì òîì íóëèìñ äóñëóóëàí ÷èìýýã¿é óéëàõàä æààõàí áèåòýé,
íýã ë ä¿ðëèéñýí òîì ë í¿ä áîëñîí áîíäãîð áîð öàðàéòàé, îõèí ñýâëýãòýéãýý ýõíýð íü ÿàõ
ó÷ðàà îëîõã¿é á¿ëòýãíýíý. Òîì õ¿¿ íü ñàí÷èãíààñàà áóóðàëòàæ ÿâàà áóðæãàð õàð ¿ñòýé,
ººðòºº èõýä, èòãýñýí í¿äòýé áºãººä èõ ë ýíãèéí ýåëäýã ààø ãàðãàæ ÿäñàí õ¿í, çºâõºí àâñûã
í¿õýíä òàâèõàä õýäýí äóñàë íóëèìñ óíàãààä, ó÷èð ç¿ãã¿é ýõýð òàòàí óéëàõ çàëóó ýõíýðýý í¿ä
¿ç¿¿ðëýí õÿëìàëçàæ áàéëàà. Ýõíýð íü ÷ áàÿð ¸ñëîëä èðñýí þì øèã ãî¸÷èõñîí áºãººä ýíèéã
òýã, òýðíèéã èíãý ãýæ çààâàð÷ëàí, òèéíõ¿¿ óéëàõäàà õ¿ì¿¿ñ æ¿æèãëýæ áàéíà ãýæ ñàíóóçàé
ãýñýí ÿíçã¿é. Îòãîí õ¿¿ íü ç¿ñ öàðàéãààð ýýæòýéãýý ÿã àäèëõàí çàëóó, öàðàé èõýä áàðãàð,
õàìàã õàð áîð àæëûã ãàðäàí õèéæ ñàìãàðäàí íýã ÷ äóñàë íóëèìñ óíàãàñàíã¿é. Ò¿¿íèé ýõíýð
óðüäûíõààð áîë ñàéõàí õ¿¿õýí ãýãäýõ çààí øèã àëõààòàé, äºë㺺í öàðàéëñàí ãàìáàãàð öàãààí
õ¿¿õýí ÷èìýýã¿éõýí óéëæ áàðàã ë ìóóæèð÷ óíàõ íü õîëã¿é à÷ îõèí Òóíãàëàãèéã àðãàäàí
ò¿øèæ áàéëàà. Ýìãýíèé õóó÷èí áýð íàñæèæ ÿâàà ãýâ÷ áèåý ñàéòàð òîðääîã íü èëò ºíäºð áîð
õ¿¿õýí íºõºð àãñíûõàà ýõíýðèéã ¿çýí ÿäñàí õàðöààð øèðýâ òàòàí àðâààä íàñ õ¿ð÷ ÿâàà õ¿¿ãýý
äýðãýäýý àâààä õ¿ì¿¿ñýýñ çàéäóóõàí á¿õíèéã àæèí çîãñîíî.

Ýìãýíèé øàðèëûã Öàãààí äàâààí äàõü àëàãëàí ÿðàéñàí îëîí áóëøíû çàõäóó óóëûí ýíãýðò
áóëæ òîëãîé òàëä èðãýäèéã ¿éë÷ëýõ òîâ÷îîíû àëãûí ÷èíýýí ÷óëóó òàâèëàà. Õàðèí îòãîí õ¿¿
íü ààâ, ýýæ õî¸ðûíõîî õàìò àâàõóóëñàí çóðãààñ ýýæèéíõýý çàëóóãèéí çóðãèéã õóóëóóëæ
æààçàëñíàà ÷óëóóíû í¿¿ðýíä õàäæýý. Àõ íü «3àëóóäàà íàñ áàðñàí þì øèã õààøàà ÷ þì áý
äýý» ãýõýä «Ç¿ãýýð òºðñºí, íàñ áàðñàí îí íü áè÷ýýñòýé áàéãàà þì: ÷èíü. Îäîî áîëòîë
ýýæèéíõýý çóðãèéã àâàõóóëàõ óõààí õ¿ðýýã¿é ë áèä áîäìîîð þì» ãýëýý.

Ýìãýíèé õîéòûí ¸ñûã ãýðò íü õèéëýý. Õ¿ì¿¿ñ ºìãºð ãýðò íü áàãòàõã¿é øàõàì øàõöàëäàí
ñóóæ èäýý áóäàà çîîãëîí, àðõè äàðñ óóãààä ÿâñíû äàðàà õ¿¿ áýð¿¿ä áýëäýæ áýëäñýí þìàà
øàâõàâ. Òýãýýä õºðºí㺠õîãøëûã íü àâàõ áîëîâ. Èíãýõäýý òîì àõûãàà õàðàõ íü àðãàã¿é, Òîì
õ¿¿ æààõàí õºë÷¿¿ä¿¿ áîäîë áîëæ ñóóñíàà.

¯íýýãèé íü Æàíöàí (áàãà õ¿¿), ãýðèéã: íü Äîðæ (äóíä õ¿¿) àâíà áèç äýý ãýâ.

¯íýýãèé íü Öîãò àõ òà ººðºº àâ ë äàà. Áèä ¿íýýãýýð þó õèéõ âý ãýæ Æàíöàí õýëýâ.

Òýãâýë Òóíãàëàãò íü ºãâºë ÿàíà? ãýæ Öîãò ýõíýðýýñýý õÿëàìõèéí àñóóâ.

- Áîëîëã¿é äýý. Ýýæèéí àâäàðò þó áàéãààã ¿çýõ þì áèø¿¿? ãýýä Öîãòûí ýõíýð õîëòîð÷
á¿äãýðñýí àëòàí àðñëàíòàé àâäàð òèéø õàðàâ. Ãàë óëààí çîãäîðòîé, àìàíäàà ñîëîíãûí ºíãºò
òóóç çóóñàí àðñëàí ýðãýëäñýí àëàã í¿äýýðýý ýçíèéõýý õ¿¿ áýð¿¿äèéã õàðæ áàéâ.

Äîðæ ÷è ãýðèéã íü àâ ë äàà ãýæ, Öîãò ä¿¿ãýý àðãàäñàí ÿíçòàé õýëýõýä,

- Áè þó ÷ àâàõã¿é äýý, àõ ìèíü. Äóðñãàë áîëîõ íýã ë þì áàéâàë áîëëîî ãýâ.

- Òýãâýë ãýðèéã íü áè àâúÿ ë äàà, ÿàõàâ ãýæ Öîãò õýëýýä àâäðûí ºìíº î÷èæ ñºõðºí í¿¿ðíèé
òàãèéã àâ÷ þìñûã íü ãàðãàæ òàâèëàà.
- Óðæèãäàð Æàíöàí áèä õî¸ð àâäàðíààñ íàéìàí çóóí òºãðºã àâñàí ø¿¿ äýý. Íàñ áàðàõäàà
õýðýã áîëíî ãýñýí øèã õýäýí äàâõàð áîîãîîä õàäãàëñàí áàéíà ëýý ãýõýä

- Áèäýíä òýýð áîëîõã¿é ãýñýýð ÿâààä ¿õýõäýý ÷ òýýð áîëñîíã¿é. Áèäíýýñ ãàâüòàé ãàðëàãà ÷
ãàðñàíã¿é ãýæ Æàíöàí ñàíàà àëäàâ.

- Ýýæ ìààíü àðãàã¿é ë áóÿíòàé õ¿í äýý ãýæ Æàíöàíãèéí ãàìáàãàð öàãààí ýõíýð õîîëîé
çàíãèðóóëàâ. Äîðæ íýëýýä ñîãòñîí áîëîëòîé ýýæèéíõýý îðíû õºëä ñóóãààä òîëãîé óíæóóëàí
÷èìýýã¿é óéëíà. Ýõíýð íü ÿàõ ó÷ðàà îëîõã¿é ò¿¿íèé äýðãýä öîìöîéí á¿ëòýãíýíý. Öîãò
ñ¿¿ðãýí äýýë, õóðãàí äîòîð, óãàëçòàé ãóòàë ãóðâûã ãàðãàæ òóñ òóñàä íü òàâèàä

Ñýãñ¿¿ðãèéã Äîðæèéíä, õóðãàí äîòðûã Æàíöàíãèéíä ºãüå. Ãóòàë íü íàäàä ¿ëäýã äýý ãýõýä
ýõíýð íü

×è ìîíãîë ãóòàë õàà ºìñºõ âý. Äîðæèéíäîî ºã 人 ãýâ.

Áýðãýíèé õýëäýã çºâ. պ人íèé õ¿íä áàéñàí íü äýýð ë äýý ãýæ Æàíöàíãèéí ýõíýð õýëýâ.

Ýýæèéíõýý... ýýæèéíõýý þìûã õóâààæ ñóóõ ãýæ.. ÿìàð çàÿàã¿é... ãýæ Äîðæ ýíý óäàà èíãýíýòýë
óéëëàà. Ýõíýð íü äàãààä óéë÷èõàâ. Öîãò ãóòàë, äýýë õî¸ðûã öààøàà òàâèàä

Ýõ, ýöãèéíõýý þìûã õ¿¿õä¿¿ä íü ºâëºæ àâäàã õóóëüòàé õîéíî äîî. Õóâààæ öºõºõ õºðºíãº
õîãøèë áàéãàà áèø ãýýä ýõíýðýý öàðàé÷ëàí õàðàâ. Òýð íü ººðò þó ÷ íîãäñîí ïàäã¿é ãýñýí øèã
ÿíæóóð çóóãààä ÷àíäàãà áóë÷èíòàé ãî¸ õºëºº õºäºëãºæ ñóóíà. Öàãò áîîäîëòîé ýíý òýðõýí
þìíóóäûã çàäàëæ ¿çýýä àâäàðò íü áóöààí õèéæ áàéòàë õ¿¿õäèéí õóó÷èí áàðèâ÷èíä áîîñîí
õî¸ð ìºíãºí àÿãà, æèæèã òîðãîí óóòòàé þì ãàð÷ èðëýý. Óóòíû àìûã çàäëàí àëãàí äýýðýý
ñýãñýðòýë àëòàí õ¿ðýýòýé ñóâäàí äàðóóëãà óíàâ. Ãýð äîòîð íàìàð îðîéí ãàíö õî¸ð îíõèîã¿é|
ÿëàà íèñýõ íü äóóëäàì ÷èâ ÷èìýýã¿é áîëîâ. Öîãò ýýæýýñýý ¿ëäñýí òýð ¿íýòýé öàéòàé þìñûã
òóñ òóñàä íü òàâèàä õàðæ ñóóñíàà

Ìàíàéõíû àéëûí òîîãîîð þì áàéíà ø¿¿ äýý. Íýã íýãýýð àâúÿ. Õàðèí ýíý äàðóóëãûã... ãýýä
ýõíýð òèéøýý õÿëàìõèéâ.

Íààäàõûã ÷èíü Äîðæèéíä ºãüå ë 人 ãýæ Æàíöàí õýëýýä ìºí ýõíýð òèéøýý õàðàâ. Äîðæ
íóëèìñàà àð÷ààä áîñîæ èðýí õ¿¿õäèéí áàðèâ÷èéã àâààä

Ýýæ ìèíü ìèíèé öàìöûã õàäãàëæ ÿâæ ø¿¿ õººðõèé. Áè ¿¿íèéã ë àâúÿ. Áóñäûã íü òà íàð àâ.
Íàä ººð þì õýðýãã¿é ãýýä äàõèí èíãýíýòýë óéëæ ýõíýðýý õºò뺺ä ãýðýýñ ãàðàâ.

Þó ãýñýí ¿ã âý! Õóâààæ àâàëã¿é ÿàõ þì ãýæ Öîãòûí ýõíýð äóó àëäàâ. Öîãò ¿ëäñýí þìñûã
øèéäýìãèéãýýð àâäàðò áóöààæ øèäýýä,

ªºðºº ìýäýã. Ýýæèéã çîâîîñîí õ¿í ãýâýë Äîðæ ãýýä áîñëîî. Æàíöàí áîñîæ íýã ìºíãºí àÿãûã
Äîðæèéíä íîãäñîí äýýë ãóòàë äýýð òàâèàä äàðóóëãûã àõûíõàà ýõíýðò ñàðâàéæ

¯¿íèéã òà àâ. Ýýæèéã æàðãààæ çîâîîñîí òóõàéä áîë áèä öºìºðºº õîëáîãäîíî. Îäîî ¿¿íèéã
ÿðüäàã öàã ãàð÷. Ìàðãàõ þìã¿é ãýõýä Öîãòûí ýõíýð äàðóóëãûã áóøóóõàí àâààä äóóã¿é
ö¿íõýíäýý õèéâ. Öýðýíäóëàì ýìýý àãñíû õ¿¿ áýð¿¿ä ýýæèéíõýý õºðºí㺠õîãøëûã õóâààæ
äóóñëàà. Ýýæèéí àâäàð õîîñîð÷ ºãëºã áóÿí áèëèãäýæ ñîëîíãûí ºíãºò òóóç íàìèðóóëàí áóóñàí
ãàë óëààí çîãäîðò àëòàí àðñëàí àÿãûí ÷èíýýí àëàã í¿äýý ýðãýëä¿¿ëýí õîöîðëîî.
ÒÀË
Íàìñðàé Ç¿¿í ãîëûí òóðøëàãà ñòàíöààñ ¿ä õýâèéëãýæ ãàðààä Ìàòàäûí èõ òàëûí çàõ ðóó îðæ,
ãîë çàìûã îðõèí, íàìðûí øàð ºâñ íàéãàñàí ýðòíèé áàëàðõàé çàìààð àÿàðõàí ÿâàâ. Çàíãèé íü
ñàéí ìýääýã ìîðü øèã ãàðûí àÿàð, íýëýýä õóó÷èðñàí, " Ìîñêâè÷ " ìàøèíû ãýãýýâ÷ýýð íàìðûí
ºâñíèé õóðøìàë, ¿íýðòýé ñýð¿¿í ñàëõè ñýâýëçýýä òàëûí õ¿í òàëäàà ë ÿâæ áàéìààð ñàéõàí.
Áîëäîãñîí áîë èíãýýä ë õºäºº õýýðèéí çàìä ÿâàí ÿâñààð ýöýñ òºãñãºëã¿é ÿìàð íýã ìºíõ
öàãèðàãò îðîõ áóþó èéì ë íýã àìãàëàí ýãøíèéã ¿¿ðä òîãòîîí ýçýìø÷èõýýð ñàíæ. Ãýâ÷ ìºíõ
þì ãýæ ýíý õîðâîîä áàéõ øèâ äýý. Íàìñðàé ÿàãààä ÷ þì áý ñ¿¿ëèéí íýã õî¸ð æèëä íàñíû
äàâààã óðóóäñàí òóõàéãàà õààÿàõàí áîäîõ áîëæýý. Ýð õ¿íä òàâü ø¿ðãýñýí íàñ èä ãýìýýð íàñ
ãýëöýõ áîëîâ÷ àìüäðàëûí äàâàà ººä ºãñºí ºãñºõ çàì íýãýíò äóóñàæ óðóóäàõ çàì ýõëýâ ãýñýí
ãóíèãòàéõàí áîäîë ýðõã¿é ýçýìäýíý. Ýðèéí òýíõýý ìóóäàõ àæèë àëáàíäàà ò¿¿ðòýõ áîëñîíäîî
÷ áèø ýðãýõ õîðâîîãèéí æàì ¸ñûã õýòýðõèé ýðýãö¿¿ëýí áîääîã çàíòàéãààñ òýð áèç.

ͺ㺺 òàëààð, ò¿¿íä àð òèéøýý ÿàð÷ òýâäýõ þì áàéõã¿é. Ãó÷ààä æèë õàíèëñàí ýõíýð, öºì
áèåý äààæ ºðõ òóñãààðëàñàí õ¿¿õä¿¿ä õîòûí õºã溺í øóóãèàí àëü àëèéí þóíäàà ÷ íýã èõ
ìºðººäºõ áèëýý.

Ìàøèíû äóãóé äîð ¿ç¿¿ð íü øàðëàñàí õèàã, åðõºã, ìºíãºëºã áóóðàë õÿëãàíûí òîëãîé õóéëðàí
õýâòýæ, äîíñîëãîîã 纺ëëºí, äºðâºí ç¿ã íàéìàí çîâõèñò ãàíöõàí ë íàìðûí øàðãàë òàë
óíèàðòàí íàìæààðíà. ¯ä õýâèéñýí íàðíû 纺ëºí òóÿàíä òàëûí ºí㺠óñàí áóäãààð øèíãýëæ
çóðñàí þì øèã óÿíãàëàã ñàðóóëõàí.

Íàìñðàé ýíý ýë÷èëã¿é óóäàì òàë íóòãààðàà ÿâ ÿâñààð àìüäðàëûíõàà èõýíõ öàãèéã
ºíãºðººæýý.Òàë áîë ò¿¿íèé àìüäðàë, îþóí áîäîë, ÿðóó ñàéõàí ñýòãýëãèéí ÷ºëºº òàâüñàí
îðîí. Òàëã¿éãýýð àìüäðàë áàéõã¿é, òàëã¿éãýýð áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí á¿ðäýõ áóþó íàéðñëûí
õóóëü ÷ ãýæ áàéõã¿é øèã ñàíàãäàíà. Òàë áîë ò¿¿íèé àìüäðàëûí óòãà ó÷èð áîëæýý. Ýðäýì
ìýäëýã ÿðóó ñàéõíû óõààðàë, òýð ÷ áàéòóãàé õàéð ýíýðýë àëü á¿õíèéã òàëààñàà îë, ìàãàäã¿é
ÿìàð íýã õóâü òàâèëàíãààð þì øèã ýðãýëçëýë ãóòðàëûí öàãò ÷ ýíäýýñ ë ìºíººõºí ñýòãýëèéí
÷ºëººã îëæ, èðýýä¿éãýý õàðàõ õàðààãàà òîäðóóëàí, çîðèã õàòóóæèë ñóóæ ºíººã õ¿ðëýý. Òàë áîë
ìèíèé æàðãàë þì ø¿¿ äýý ãýæ ººðòºº ÷ þìóó ººð áóñäàä õýëýõýä àìüäðàëûí óòãà ó÷èð ãýäýã
òýð áîëãîí á¿ðýí íýýæ øèéäýæ áîëäîãã¿é ç¿éë õ¿ðòýë èõ ë îéëãîìæòîé òºâºãã¿é áîëäîã þì.
Ýíý íü áàéãàëèéí ãîî ñàéõíûã ¿çýæ, óõààðàõ åðèéí íýã ñîíèó÷ õàðöíààñ îãò ººð ã¿í ã¿íçãèé
áîäîë ñýðýë áóþóáàéãàëèéí íóóöûã ýöýñ òºãñãºëã¿é íýýí çàäàëæ ÷àäàõ, õ¿í á¿õýíä
çàÿàãäàõã¿é èä øèäèéã ýçýìäñýí ìýò îéëãîãääîã þì. Õ¿í áîë åð íü þóõíû áîëîâ÷ íóóöûã
çàäàëñààð ë õ¿íèéõýý èä õàâûã óõààðíà. Òýãæ ë ÿâæ õî¸ð õºëòýé ýíý àìüòàí áàéãàëü
åðòºíöèéã ýðõøýýëäýý îðóóëàõ ãýæ ÿäàæ öºõñººð ºíººã õ¿ð÷ýý. Áàéãàëèéí õóóëü ãýã÷ òýð íýã
àóãàà ñ¿ð õ¿÷èí íºõöñºí ç¿éëèéã íýýí íýýñýýð õ¿í áàñ ººðèé㺺 íýýæ îéëãîíî. ªºðèé㺺
óõààðàí îéëãîõûí æàðãàëûã ýíý ñàðóóë óóæèì òàë íóòãààñàà îëñîíäîî ãýæ áîäîõîä áàñ ÷
óðàìòàé áàéäàã àæ. Ãýâ÷ õýçýý ÷ á¿ðýí ÷ºëººëºãäºæ áîëäîãã¿é ýðãýëçëýë ãóòðàë, ñýòãýëèéí
çºð÷èë ÷ ãýñýí ýíý òàëòàéãàà áàñ õîëáîîòîé.

Èíãýõëýýð ë àìüäðàëûíõ íü ó÷èð óòãà ýíä áàéíà.

Òàëààð àìüäàð÷, òàëäàà íàñíû õàðãóéã äóóñãàõ õóâü òàâèëàíòàé òºðñºí人 ãýýä áîäîõîä òýð
íü çºâõºí ººðò íü íîîãäñîí þì øèã áàéäàã. Àìèí÷ õàðàì÷ çàíòàéäàà òýð áèø ÿìàð ÷ ãýñýí
òàëûã æèíõýíý ¸ñîîð íü îéëãîæ ìýäñýí öººõºí õ¿íèé íýã ãýæ ººðèé㺺 õýëýõ ýðõòýéäýý òýð
þì. Òèéì ýý öººõºí õ¿íèé íýã. Ó÷èð íü òàë åðòºíöºä õàìãèéí ýíãèéí áóþó á¿õ òàëààñàà
íýýëòòýé ìýò áîëîâ÷ õàìãèéí øàâõàãäàøã¿é ºí㺠íàéðàë, óâèäàñ ÷àíàð, õóâèðàë
õºäºë㺺íèéã àãóóëæ, ò¿¿íèéãýý õ¿íèé í¿äíýýñ íóóí äàëäàëäãèéã ìýäíý.

Íàìñðàé ÷óõàìõ¿¿ òàëûí òýð óâèäàñ õºäºë㺺íèéã íýýõýä àìüäðàëàà çîðèóëæýý. Íýã öàãò
äóóñàõ æàìòàé õ¿íèé àìüäðàëûí õóãàöàà ãýã÷ õÿçãààðã¿éí íýã õýð÷èì õè÷íýýí áîãèíûã
ìýäðýõèéí ñàöóó áàñ òýðõ¿¿ öàã õóãàöàà îðîí çàéí öàãëàøã¿éã òàëä ë ìýäýæ áîëíî. Íàìñðàé
îäîî ìºíººõºí ìºíõ öàãèðàãèéí òóõàé áîäîæ ÿâëàà. Õ¿íèé àìüäðàëûí çàìûã ýõýí
òºãñãºëã¿é öàãèðàã ãýæ áîäâîë îäîî òèéíõ¿¿ õ¿í á¿õýíä íîîãäñîí õýìæýýòýé ººðèéí ãîãöîîã
õèéãýýä, ýõýí òºãñãºë õî¸ð íèéëýõ òèéø äºõºæ ÿâíà. Öàãèðàã áîë òºãñãºëã¿é õýëáýð ìýò
áîëîâ÷ õàðèí ò¿¿íä îðñîí õºäºë㺺í òºãñãºëòýé. Ãýòýë áàñ òýð öàãèðàã-çàìûí ýõýí òºãñãºë
õî¸ð õýçýý ÷ íèéëäýãã¿é. Èíãýõëýýð ë òàëä ÿâæ áàéõàä òýð ìºíõ öàãèðàãèéí õýçýý ÷
íèéëäýãã¿é ýõýí òºãñãºë õî¸ðûí õîîðîíäîõ çàé áóþó íàñíû õýð÷èì õè÷íýýí õýìæýýòýé
áîëîõ òóõàé äýìèé þì áîäîãäîíî. Ãýòýë åð íü íàñàí óðóóäàõ çàìûí òóõàé áîäîõ íü ¿íýíäýý
äýìèé õýðýã ÷ áèø áîëîëòîé. Àìüäàð÷ äóóñààã¿é àìüäðàë, õèéæ àìæààã¿é àæèë ãýæ áàéíà.
Áàñ ìºí ÿàãààä ÷ þì ºíºº öàãèðàã çàìûí ýõýíä àâàà÷äàã àæýý. Òýãýýä ë èíãýæ òàëä ÿâàõàä
òàëûã ýíõ íýýñýí áàãà íàñíû ÿâäàë òîâ òîäõîí.

Ìàøèíû äóãóé äîð íàìðûí øàðãàë ºâñ íàìñ íàìñ õèéñíý. Ýðòíèé ýíý óëáàà çàì õè÷íýýí ÷
¿åèéã òóóëñàí þì á¿¿ ìýä.

Íàìñðàé òýãýõýä çóðãààõàí íàñòàé áàéæ. Îíîí ãîëûã ãàòëààä ë òàëûí çàìä îðñîí. Îíîíã ãàíö
ãóÿ îíãîöîîð ãàòëàõàä ¿äèéí íàðíû òóÿàíä ¸ðîîëûíõ íü îëîí ºíãèéí ÷óëóó ãýðýëòýæ áàéñàí.
Õîæèì åðººñºº òèéì òóíãàëàãààð õàðñàí áàéæýý. Òýãýýä ë ãîëîîñ öààø ¿ç¿¿ð õÿçãààðã¿é òàë
òàëûã òýíãýðòýé õîëáîæ îäñîí áàñ ë ¿ç¿¿ðã¿é óëààí øàðãàë çàì. Îäîî ñàíàõàä òýð çàìä
òîîã¿é îëîí ºäºð øºíº ºíãºðñºí øèã. ßàãààä ÷ þì áý òýð îëîí æèëèéí ºìíºõ ààâ ýýæèéí
ä¿ð çóðàã îé òîéíä òîäîðõîé ¿ëäñýí¿é. Õàðèí çóíû íîãîîí òàë îéðòîâ÷ õîëäîí öýíõýðëýõ
óóëñ, ººð îëîí åð áóñûí þìñ ë òîäõîí ñàíàãäàíà. Òàëä åð áóñûí þì îëîí áàéæýý. Ò¿¿íèé íýã
íü õîëûí öýíõýð óóëñ. Õÿçãààðã¿é íîãîîí òàëûí òýðòýý òýíãýð ãàçðûí óíèàðò ñàâñàëãàíä
çýðýãëýýòýí ãàçðààñ íýã òàñàð÷ ãàçàðòàé íýã íèéëñýí òýð óóëñ çàìä õºíäºëñºõ íü ãýòýë áèåã¿é
þì øèã çàé òàâèí õîëäîæ, óëààí øàðãàë çàìûí ¿ç¿¿ð òýíãýðèéí õàÿàíä øóðãàí çàìõàðíà. Òýð
áèåã¿é õà÷èí óóëñò õ¿ðýõ þìñàí ãýæ õè÷íýýí ÿàðàâ÷ õ¿ðýõ þì áèø. ĺðâºí äóãóéòàé, àðàëä
íü áóðãàñ ìàòàæ õàäààä õºõ äààëèìáààð á¿òýýñýí ìóõëàãòàé íàë÷ãàð òýðãýíä õºëëºñºí
á¿ä¿¿í øàðãàë ìîðü íü íîãîîí èëãýí öàöàãòàé õóäàðãàà øàð øàð õèéëãýí õè÷íýýí øîãøèâ÷
òýð õîëûí õºõ óóëñò õ¿ðýõ ÿíçã¿é. Òýãýýä ÿäðàõäàà çàìûí óëààí ýëñýí äýýð àëöàéí øýýæ
çîãñîíî. Áóóðàë äýëòýé á¿ä¿¿í øàðãà ìîðèíûõîî òèéíõ¿¿ øýýæ çîãñîõîä òýðýãíýýñýý áóóãààä
ÿâãàí ã¿éäýãñýí. ßâãàí ã¿éõýä òàë óëàì ÷ àãóó óóæèì áîëíî. Òàë äýýðõ òýíãýð áàñ ë åð áóñûí
áàéæýý. Òàë õÿçãààðã¿é áîëîõîîð òýíãýð á¿ð ÷ õÿçãààðã¿é. Õàíãàéä áîë óóë ÷ îéðõîí, òýíãýð ÷
îéðõîíòîé ç¿éðëýõýä ¿íýõýýð åð áóñûí áàéëàà. Õîæèì òýíãýð òèéì õîë ºíäºðò öýíõýðëýí
ààäðûí Ẻí àëàã ¿¿ëñýý áóæèãíóóëàí íààäàæ áàéõûã ¿çñýíã¿é.

Îëîí æèëèéí äàðàà Ðåðèõèéí " Òýíãýðèéí áàéëäààí" çóðãèéã ¿çýýä çóðãààí íàñòàéäàà ÿã
òèéì çóðãèéã òàëä àíõ ¿çñýíýý ñàíàæ áèëýý. Õàðèí Ðåðèõèéí òýíãýðèéí áàéëäààíä ãàíöõàí
þì äóòñàí áàéëàà. Òýð íü ¿äøèéí ààëäðûí óëààí øàðãàë ¿¿ëñèéã íýâò ñ¿ëáýñýí íàðíû ãýðýë
áàéæýý. Õóðìàñòûí ýçíèé øèäýò öàãààí èëä ¿¿ëñèéã òàñ öàâ÷ñàí ìýò õàðàãäàæ áàéñàíñàí.
Õóðìàñòûí ýçíèé òóõàé ýìýýãèéí ÿðüäàã ¿ëãýðýýñ òèéì ä¿ð õàðàãäñàí áèç. Åð íü òàëûí
òýíãýð ¿ëãýðèéã ë ñàíàãäóóëàì áàéæ. Òàë äýýðõ á¿õ þìñûã º÷¿¿õýí áîëãîæ íî¸ðõñîí òýð
äýíä¿¿ óóæèì õîëûí òýíãýð äîîãóóð öàõèëàí ã¿éõ öàãààí çýýð ãýæ áàñ íýã åð áóñûí þì
áàéæýý. Îíîíã ãàðàíãóóò ë öàãààí çýýð øîðîîí ò¿ìýýðýý. Àãààð ãýðëýýð á¿òñýí þì øèã
æèðýëçýí öàõèëàõ òýð îëîí çýýð íàð áóëààõ ãýæ çààâàë çàì õºíäëºí ã¿éëäýíý. "Ààâàà äàâõèà÷
! Íàðàà áóëààÿ" ãýæ õàøãèðàõàä ààâ íü á¿ä¿¿í øàðãûãàà òàñ íÿñ øàâõóóðäàí "Õèé-ëîî ! õèé-
èé-ëîî-ëîî!" ãýæ áàñ õàøãèðàí äàâõèâ÷ öàãààí çýýð¿¿ä çààâàë íàðûã áóëààæ îäíî. Ìîðèî
òàøóóðäàí "Õèé-ëîî" ãýæ õàøãèðàõ ààâûí ä¿ð øèðâýý ñàõàëòàé, àíãàéñàí èõ àìòàé ñóäàñíóóä
íü óëàéñàí òîì àëàã í¿äòýé õ¿íèé ä¿ð ë õàìãèéí òîä ¿ëäæýý. Õàðèí öàãààí çýýð àëààä,
ò¿¿äãèéí ãýðýëä ¿éñýí èøòýé õóòãààð ºâ÷èæ ñóóñàí íü ìàðòàãääàãã¿é. Ò¿¿äãèéí ãýðýëä í¿ä
íü ãÿëàëçàí, öýýæèí äýõ ñóìíû øàðõíààñ íü öóñ ãîîæèæ õýâòñýí õººðõºí àìüòíû ºðºâäºëòýé
áàéäàë îé òîéíä íü áàò øèíãýæýý. Òýãýýä ÷ õîæèì òàëûí öàãààí çýýðíèé àìüäðàëûã ñóäëàí
ò¿¿íèéã õàìãààëàõ òóõàé çàëõìààð äóóñäàãã¿é ÿðèà ìàðãààí ¿¿ñãýõäýý áàë÷èð íàñíû òýð
ºðºâäºë õàðóóñëàà ãàðãàæ èðýõ øèã áîëäîã áèëýý.

Íàìñðàé òàëûã ìýäýõ áîëñîí öàãàà õîéøèõ äº÷èí õýäýí æèëä ýíý àìüòàí ìîíãîëûí èõ òàëûí
õîéò çàõààñ õóìèãäàí öººðñººð îäîî áîëîõîä çýýðíèé áàéãóóë íóòàã áîëîõ ýíý Äîðíîäûí èõ
òàëä ÷ óðüäûíõòàé àäèë ìÿíãà ò¿ìýýðýý ñ¿ðýãëýõ íü õîâîð áîëæýý. Òºìºð çàì òàâüæ òàëûã
óìðààñ ºìíº çàõàä íü õ¿ðòýë õî¸ð õóâààñíààñ õîéø çýýðíèé í¿¿äëèéí çàì áîîãäîæ, ºñºëòºíä
íü ìóóãààð íºëººëñíèéã áàòëàí òºìºð çàì äýýã¿¿ð çýýðíèé í¿¿äýëä çîðèóëàí ã¿¿ð øèã þì
áàéãóóëàõ ñàíàë ãàðãààä ñîëèîòîé íºõºð ãýæ øîãëóóëñàí óäààòàé.

Ãýâ÷ ýíý ñàéõàí òàë íóòãèéíõàà áàÿí òàíñàã, ¿ðæèë øèì ãîî ¿çýñãýëýíãèéí òºëºº àìüäðàëàà
çîðèóëñàí ãýæ áîäîõîä ãàæðàõ þì àëãà. Òýãýýä ÷ ºíººõ íàñíû äàâààã óðóóäàõ çàìäàà èíãýæ
òàëòàé íºõºðëºæ ÿâàõààñ äýýð þìã¿é øèã ñàíàãäàíà. Ñýòãýëèéí ÷ºëºº ãýã÷ õ¿íèé õàìãèéí
íàíäèí ñýðýë ìýäðýõ¿éã ÷óõàìõ¿¿ òàë íóòãèéíõàà ýíý óóæèì ñàðóóëä ë îëæ ÷àäààä
àìüäðàëûí ààð ñààð ãà÷ààë, ãýð çóóðûí ÿðèà ÿíøëààñ õîë ÿâàõ øèã òààòàé þì ¿ã¿é.

Íàìñðàé òàëûí ìàíàíò àëñûã øèðòýí íàìàð öàãèéí åð áóñûí öýíãýã ñàëõè çàëãèæ
ìàøèíûõàà 纺ëºí äîíñîëãîîíä á¿¿âýéëýãäýí, áàãà íàñíûõàà òóõàé ÿðóó áîäîëä àâòàãäàæ
ÿâëàà. Òàëûã àíõ íýýñýí äº÷èí õýäýí æèëèéí ºìíºõ ÿâäàë ãýõýä òîâ òîäõîí ºíººõ
öàãèðàãèéí ýõýí òºãñãºë õî¸ð îéðòñîíû øèíæ ÷ þì áèë¿¿.

Íàñ àõèõàä áàãûí ÿâäàë òîäîðõîé áîëäîã ãýöãýýõ íü äýìèé ÷ ¿ã áèø áîëîëòîé. Ààâ íü á¿ä¿¿í
øàðãà ìîðèî Àíãèð øàðãà ãýæ ãî¸îð íýðëýäýã ñýí. Òýðýãíèé ãàíö ìîðüòîé àéëä òýð íü
ýðäýíèéí õºëºã áàéñàí áèç. Íàìñðàé òýãýõýä àíõ óäàà îëîí àäóó ¿çñýí ñýí. Òýäíèé çîðüæ
î÷ñîí Ñîäíîì áàðèà÷èéíõ ãýäýã àéë Õýðëýíãýýñ óðàãø áàéæýý. Óíèàðòàæ ñ¿¿ìýëçñýí íîìèí
íîãîîí òàëä òîì öàãààí ãýðòýé òàë ä¿¿ðýí àäóóòàé àéë áàéñàí ñàí. Ýýæèéí õººðºí㺠ºâ÷íèéã
ýì÷ë¿¿ëýõ ãýæ òýäíèéä èðñýí þì áàéæ. Ñîäíîì áàðèà÷ ãýäýã ààâòàé íü àäèëõºí øèðâýý
ñàõàëòàé, ýðãýëäñýí óëààí í¿äòýé, òîì äóóòàé õ¿í ýýæèéíõ íü öàìöûã òàéëóóëæ ìºð íóðóóã
íü èëáýíý. Òýð àéëûí ÷èõýðòýé áîîðöîã àðãàëûí óòàà àìòàãäñàí áîðö ìºí ÷ àìòòàé ñàí.

Ñîäíîì áàðèà÷ ýýæèéã íü áàðüæ ã¿éöýýä ë óóðãàà áàðüæ àäóóíäàà ìîðääîã áàéñàí. Òýäíèéõ
¿íýõýýð òàë ä¿¿ðýí àäóóòàé áàéëàà. ªíººõ àñàð ºíäºð õºõ òýíãýðò òàòñàí åð áóñûí òîä ñàéõàí
ñîëîíãûí àãóó íóì äîîãóóð ¿äèéí íàðàíä çîî íóðóó íü àëòðàí ãÿëáàëçñàí ò¿ìýí àäóó áýë÷èæ,
õîëûí öýíõýð óóëñûã õààæ àõóéä Ñîäíîì áàðèà÷ òýðã¿¿òýé àäóó÷èä äóíäóóð íü ç¿ñýí îðæ óðò
õóñàí óóðãàà øèäýõýä ìºíãºí ñàâàà øèã ãÿëñ ãÿëñõèéíý. Èíãýæ ë çóãààòàé õ¿¿õäèéí òàðõèíä
õîîðîíäîî õîëáîîñ ìóóòàé ìºðòºº òîä çóðàã ¿ëäæýý. Õ¿ð÷ áîëäîãã¿é õîëûí öýíõýð óóë, çàì
äýýð àëöàéí øýýõ á¿ä¿¿í øàðãà ìîðü, ò¿¿äãèéí ãýðýëä öýýæíýýñ íü öóñ ãîîæèõ öàãààí çýýð,
öàìöàà òàéëæ ñºõðºí ñóóñàí ýýæ, ìºíãºí ñàâàà øèã ãÿëàëçàõ óóðãà, ñîëîíãûí àëòàí íóì, òàë
ä¿¿ðýí àäóó…

Ýíý á¿õíèéã äóðñàæ, àìüäðàëûí öàãèðàãèéí àì íèéëýõ äºõòºë åð áóñûí þì íýýãäýæ

áàðàãäàõã¿é òàëäàà á¿õíèéã ìýäýõ ýçýí õ¿í øèã ÿâíà ãýäýã æàðãàë. Àð òèéøýý ÿàðàõ þì þó ÷
áàéõã¿éãýýð áàðàõã¿é ýíý òàëààñàà ÿâáàë àìüäðàëûí õîæìûí ó÷èð óòãà á¿äýãðýýä ÿâ÷èõ þì
øèã.

Òèéí ýëäâèéã áîäîæ ÿâòàë íàìàðæààíä ñàÿõàí áóóñàí õîò àéë õàðàãäàâ. Îðîéí íàðíû òàøóó
ãýðýëä òóÿàðàõ äºðâºí öàãààí ãýðèéí ãàäóóð õ¿¿õä¿¿ä òîãëîí ã¿éëäýæ, õîíü õîòëîí, áîñîî
áºõòýé óëààí òýìýýä îõüþó íîãîîí äýâñãýð äýýð çóðñàí þì øèã. Íàìñðàé ìàøèíàà àéëààñ
çàéäóóõàí çîãñîîãîîä çàõûí ãýðò îðîâ. Ãýðèéí ýçýãòýé áóóðàë îðñîí ¿ñýý ãèëèéòýë ñàìíàñàí,
öýìöãýð ÿíçûí íàìõàí áîð àâãàé òàëûí õ¿íèé õóâèðøã¿é ñàéõàí çàíãààð óãòàæ õýðýã çîðèã,
ñîíèí õà÷íûã àñóóí õ¿¿ðíýæ, ñààòàí òóõëàõûã óðèâ. Íàìñðàé ÷ þóíäàà àäãàæ ÿàðàõ áèëýý.
Õîë îéðûí ñîíèíûã õººð÷ ñààòàõàä ìàë÷èä äóðòàéã àíäàõ áèø. Ýçýãòýéòýé õóó÷ëàí öàé óóæ
ñóóòàë ãàäíààñ õóâèíòàé ñ¿¿ áàðüñàí çàëóó õ¿¿õýí îðæ èðýâ. Òýð ìýíäëýýä ñ¿¿ãýý çóóõàí
äýýðõ òîãîîíä þ¿ëýõ çóóð íü Íàìñðàé çýðâýñõýí àæààäõàâ. «Ýíý ÷èíü þó áèëýý» ãýæ ãýíýò
áîäòîë õàìàã áèå çàðñõèéí, àéäàñ õ¿ðýõ øèã áîëîâ. Ýíý ÷èíü þó áèëýý. Èéì àäèëõàí… ¯ã¿é
ýíý ÷èíü þó áîëæ áàéíà ? ... Öýðìàà ìèíü ä¿ðýýðýý ßìàð õà÷èí õýðýã âý! ...

Íàìñðàé ñàíäðàõäàà "Áè òýðãýý ÿíçëàÿ" ãýýä áóøóóõàí ãàðàâ. Ç¿ðõ íü áóëãèëàí, äîòîð
õàðàíõóéëàâ. " Èéì àäèëõàí õ¿í áàéìã¿é äýý. Áè ýëäâèéã äóðñàæ ÿâààä áóðóó õàðàõ øèã
áîëëîî. Àðàé ÷ äýý… òºñòýé õ¿í áàéæ áîëíî. Ãýòýë ÿã ä¿ðýýðýý, èõýð þì øèã àäèëõàí áàéõ
ãýæ àðàé ÷ äýý"

Íàìñðàé íýã õýñýã ç¿ðõýý äàðæ, ìàøèíàà äýìèé òîéðîîä ãýðò îðîâ. Õ¿¿õýí ñààëèéíõàà
äýýëèéã ñîëüæ, íýëýýä áàãàäàæ îíãîñîí äààâóó äàí äýýë ºìñºí, çóóõíûõàà ¿¿äýíä öàé í¿äýæ
ñóóíà. Íàñ õîðü ãàð÷ ÿâàà, óÿõàí ºíäºð íóðóóòàé, ìÿðààëèã áîð õ¿¿õýí. Öàðàé íü ç¿ðõ
øèìøðýí òàíèë. Öýðìàà ÿã ä¿ðýýðýý. Ãó÷èí õî¸ð æèëèéí ºìíº… Ãó÷èí õî¸ð æèëèéí ºìíº
Öýðìàà ÿã èéì áàéñàí.

Á¿äýãõýí õºìñºãòýé, çóóâàí áîð í¿ä íü äàâõðààòààä, íèìãýõýí øºìáºãºð óðóóë íü

æèìèéñõèéãýýä. ¯ë ìýäýã ÿãààí òóÿàòàé ç¿¿í õàöàð äýýðõ áîð ìýíãý, øºíòãºð æèæèãõýí
õàìàð, äîîøîî õàðàí ñóóõàä èðâýãíýõ øèíãýõýí ìºðòºº óðò ñîðìóóñ, öîõîí äýýðõ
áîäëîãîøðîëûí ãàíö ¿ð÷ëýý öºì àâ àäèëõàí. Íààøàà õàðààñàé ãýæ Íàìñðàé áîäòîë õ¿¿õýí
ò¿¿íèé íü òààñàí þì øèã ñîðìóóñàà ºðãºæ, ãýðýëòñýí íîìõîí áîð í¿äýýð õàðàâ. Ýý òýíãýð
ìèíü ! ãýæ Íàìñðàé äîòðîî äóó àëäààä í¿ä õàëüòðàâ. ßã ìºí äàõèí òºðñºí þì øèã, åðººñºº
¿õýýã¿é îäîî õ¿ðòýë õîðüõîí íàñòàé õýâýýðýý þì øèã ! Õ¿¿õýí, Íàìñðàéí öàðàé õóâõàéðñíûã
àæñàí áîëîëòîé áîñîîä æèíò¿¿ ºã÷ " Òà áàðóóí îðîí äýýã¿¿ð æààõàí õàæóóëàà÷" ãýâ. Äóó íü
áàñ àäèëõàí! Íàìñðàé õàìàã áèå àëäðàí îð ò¿øèæ " Õ¿¿õýý íýð ÷èíü õýí áèëýý? ãýæ
àñóó÷èõààä Öýðìàà ãýõ âèé " ãýæ àéäàñ õ¿ðëýý.
Õ¿¿õýí ìóóõàí èíýýìñýãëýýä "Îþóí÷èìýã" ãýâ.

Íàìñðàé õ¿¿õíèé ºãñºí æèíò¿¿ã òîëãîé äîîðîî õèéãýýä áóðóó õàðæ õýâòëýý.Ãó÷èí õî¸ð
æèëèéí ºìíº Öýðìàà ÿã èéì çàëóó ñàéõíààðàà ãýíýòèéí ºâ÷íººð ¿õñýí.

Òýãæ ¿õýë àíõíû äóðëàëûã íü õàéð ãàìã¿é áóëààæ îäñîí þì. Áóëààõ áóëààõäàà õîæèì
æèíõýíý ¸ñîîðîî äàõèàä îëäîõã¿éãýýð ñýòãýëèéã íü õîñëîí àâ÷ îäñîí. Õîæèì ãàíöààðàà
ÿâàõã¿éí òºëºº, õ¿í ¸ñíû ýíýðýë õàéðàà õóâààëöàõûí òºëºº ìàãàäã¿é óäìàà òàñëàõã¿éí òºëºº
õàíüòàé áîëñîí. Ãýâ÷ ãó÷èí õî¸ð æèë áîë õóãàöàà ø¿¿ äýý. Àìüäðàëûí áàëàðõàé öàãèðàãò
Öýðìààãèéí ä¿ð á¿äãýðýí á¿äãýðñýýð áàéæýý.

Íàìñðàé øºíº ìàøèí äîòðîî ñóóæ õîíîëîî. Òàëûí øºíèéí òýíãýðò öàöàãäñàí àëìàñûí
ãýðýëò îääûã øèðòýí, Öýðìààãàà äóðñàæ öóðàìõèéëã¿é ¿¿ð öàéëãàëàà. Èíãýæ èõýð þì øèã
àäèëõàí õ¿¿õýíòýé äàéðàëäñàíäàà áàÿðëàìàààð ÷ ãóòàðìààð ÷. Íýã áîäëûí ÿìàð íýã äàëäûí
èä øèäòýí ýíý ñàéõàí òàë íóòàãòàà õàéðòàé ÿâñíû íü òºëºº ãàçàð äýëõèé äýýð õàìãèéí
ìàðòàãäàøã¿é õàéðòûã íü äàõèí íýã õàðóóëàõ ãýñýí øèã íºãºº áîäëûí íàñ õàðèõ öàãò èéíõ¿¿
Öýðìààòàé àäèëõàí õ¿íèéã ¿ç¿¿ëæ äààæèãíàõ ãýñýí øèã. Èä øèäýä èòãýõã¿é ÷ ãýñýí ýíý áîë
ÿìàð íýã åð áóñûí òîõèîëäîë áàéëàà. Ñ¿íñ ãýæ áàéäàãñàí áîë Öýðìààãèéí òýð ñ¿íñ ãó÷èí
õî¸ð æèëèéí òóðø äýëõèé åðòºíöººð ººðèéã íü ýðýëõèéëýí ýíý òàëûí àãààð ñàëõè, ¿ðèéí
àëòàí õóìõè, íàìðûí øàðãàë ºâñºí äýýð ãÿëòãàíàõ õÿðóó, àëü ë îíãîí öýâýð á¿õíýýð àìèëàí
áèåëæ, Òàëûí àéëûí ýíý ãýðò óãòàâ óó ãýëòýé.

¯¿ð ìàíõàéí öàéæ, èõ òàëûí àëñûí õºõ õÿðõàã äýýð òýíãýð àëãóóðõíààð ºðãºãäºí äóóðñàõ àãóó
íàéðàë õºãæèì øèã ãýðýë öàöðàëûí ýãøèã ¿¿ñãýæ ãàçàð äýëõèéã õàìðàí òýëæ ýõëýâ. Òýãòýë
òýð óÿíãà ýãøèãòýé õàìò Îþóí÷èìýã-Öýðìààãèéí ä¿ð ¿¿ðèéí òýíãýð äýýð òîäðîí ¿çýãäýâ.
Ýíý áîë åð áóñûí ãàéõàìøèãò õºðºã áóþó àìüäðàëä íü èíãýæ íýã ë óäàà ¿çýãäýýä àðèëàõ
øèäýò çóðàã áàéãàëü, õ¿í õî¸ðûí íàéðñàõ ¸ñíû òóõàé óõààí ñýòãýëä íü ãýíýòèéí óõààðàë
öî÷ðîë ºãñºí ¿çýãäýë àæýý. Íàìñðàé ¿¿íèéã òàðõèíä íü ¿¿ññýí ýð¿¿ë áóñ õîëáîîñ ñ¿ëæýý,
óõààí ñàíààíû õÿìðàëûí óðøèã ãýæ ìýäýæ áàéâ÷ " Á¿¿ àðèëààñàé ! Ò¿ðõýí çóóð ÷ ãýñýí
áàéãààñàé " ãýæ øèâíýí áàéâ.

Áàðèí òàâèí ýãýë æèðèéí þì, ÿðóó ñàéõàí õî¸ðûí çààã ãýíýò àðèëæ îðîí çàé ãýã÷ óõààíä
ã¿éöýãäýøã¿é ç¿éë ç¿ãýýð ë òýíãýðèéí òîëü äýâñãýð áîëîí õóâèðààä ò¿¿í äýýð õàéðò
õ¿íèéõýý õºðãèéã çóðæ áîëîõ íü ãàéõàìøèãòàé. Îþóí÷èìýã-Öýðìàà ãýäýã òàëûí ñàéõàí
á¿ñã¿éí òýíãýðò çóðàãäñàí õºðºãíººñ íîìõîí ãýðýëò áîð í¿ä èíýýìñýãëýí øèðòýíý. Õ¿í
áàéãàëü õî¸ðûí øèíæ òºðõ , åð áóñûí ãîî ñàéõíû íàéðñàë íýã íü íºãººã¿éãýýð áàéæ
áîëîõã¿éí áèëèã òýìäýã ýíý áàéëàà.

Ãýòýë ãàçðààñ àñàð òîì óëààí íàðàí ãèëòãýíýí óðãàæ òýð ãàéõàìøèãò õºðãèéã àð÷èí àðèëãàõ
íü òýð.

Íàìñðàé ç¿¿ä ¿íýí õî¸ðûã ÿëãàõã¿é õà÷èí áàéäàëä àâòàãäàí ìàøèíûõàà æîëîîã ò¿øèæ íýã
õýñýã ñóóëàà. Îäîî ò¿¿íèé öààøàà ÿâàõ ÿìàð ÷ çîðèëãîã¿é áóþó ýíý òàëäàà ÿâàí ÿâñààð
ýöñèéí á¿ëýãò ºíººõ ìºíõ öàãèðàãò îð÷èõñîí þì øèã. Öààøàà ÿâàõ çîðèëãî íü çºâõºí ãýðòýý
ýõíýð õ¿¿õýääýý î÷èõ äýíä¿¿ óëèã áîëñîí þì. Òýãòýë áàñ Îþóí÷èìýãèéí ãýðò îðâîë äàõèàä
ãàðàõàä õýö¿¿ áîë÷èõ þì øèã. ª÷èãäºð ¿äýø " Øèíæèëãýýíä çîðèóëæ òàëûí óðãàìàë
ò¿¿õýýð ÿâàà" ãýæ õýëñýí þì. Îþóí÷èìýãèéã òàëààð õàìò ÿâúÿ ãýõýä òàòãàëçàõã¿é áèç. Ãýâ÷
òýãýýä ÿàõ áèëýý? " Áè ãó÷èí õî¸ð æèëèéí ºìíº ÷àìòàé èõýð þì øèã àäèëõàí õàéðòàà àëäñàí
þì" ãýæ õýëýõ ¿¿? Ãýòýë îðîîä î÷òîë Öýðìààãààñ îãò ººð õ¿¿õýí áàéâàë ÿàõ áèëýý.

Òýãòýë º÷íººí æèë ºíãºðñºí õîéíî õàéðòûíõàà àìüä ä¿ðèéã ¿çñýí èòãýëýý àëäàæ, ñýòãýëèéã
íü äîíñîëãîñîí ãàéõàìøèãò ìº÷ á¿ðìºñºí ñàëàõ áóñ óó? Õîðâîî ò¿¿íòýé íü çîðèóä þì øèã
ãó÷èí õî¸ð æèëèéí çºðºº ãàðãàæ óóëçóóëæýý. Îäîî áîëñîí õîéíî, õàéðàà ýã¿¿ëýõ ÿìàð ÷
íàéäâàð, òýð ÷ áàéòóãàé ¸ñ ñóðòàõóóíû ýðõ áàéõã¿é áîëñîí õîéíî ø¿¿. Ãýâ÷ òàëäàà õàéðòàé
ÿâñíû ìèíü òºëºº õ¿ðòýýñýí øàí õàðàìæ ýíý áèç. Íàìñðàé ìàøèíàà àñààæ õºäëºí, îéðõîí
áóé ãîë çàìä îðîõîä íàð õººð÷ íîãîîí øàðãàë òàëûí äýýð á¿ðòèéõ ¿¿ëã¿é õºõ òýíãýð òýðòýý
áàãà íàñíûõ øèã íü õÿçãààðã¿é öýëèéæ áàéëàà.
ÑÀÐÍÛ ÑÎÍÀÒ
Áè íýã çàõèäàë àâëàà. Òýð çàõèäàëä: " Îëîí æèëèéí ºìíº òàíûã çàëóóõàí ýì÷ áàéõàä áè
ñýòãýë ìýäðýëèéí ýìíýëýãò ýì÷ë¿¿ëæ áàéñàí þì. Ãàøóóäàëò òýð æèë¿¿äèéí ÿâäëûã äóðññàí
ìèíü òàíä õà÷èí ñàíàãäàæ ìàãàäã¿é. Ãýâ÷ áè òàíààñ íýã ç¿éëèéã ãóéõààð øèéäëýý. Áè
áàãààñàà óðàí çîõèîë óíøäàã, çîõèîë÷èéí ä¿ðñëýí áè÷èõ ÷àäàëä èòãýäýã ó÷èð òàíûã òóñ
áîëîõ áîëîâ óó ãýæ ãîðüäîíî. Õýí íýãíèé äóðòãàëûã ñýðãýýæ ºãºõ ìýòèéí þì õèéæ ñóóõ çàâ
òàíä ¿ã¿éã ñàéí ìýäýæ áàéâ÷ ìèéíèé äóðñàõ ãýñýí òýð õ¿í íàìàéã àâðàõ ãýæ ÿàæ õè÷ýýæ
áàéñíûã òàíààñ ººð ìýäýõ õ¿í ¿ã¿é ó÷èð ýíý çàõèäëûã áè÷ëýý. Ýì÷ òà íàðûí à÷ààð ë áè
äàõèàä õ¿í áîëæ õîðâîîãèéí òîîñûã õºäºëãºí, íàðò åðòºíöèéã óõààíò õ¿íèé í¿äýýð õàðæ
áàéíà. Ãýòýë íàäàä òóñ áîëîõ ãýñýí òýð õ¿íèé ä¿ð áàéäëûã ñàíàÿ ãýâ÷ äààí÷ ìàíàí äóíä þì
øèã ë áàéõ þì. Òýð õ¿í ìèíèé òºëºº ñýòãýëèéí çîâëîíä óíàæ ÿâààä ë îñîëäñîí áàéõ ãýæ
áîäîãääîã. Òà ò¿¿íèéã ñàíàæ áàéãàà áèç äýý? Íýðèéã íü Áóä ãýäýã. Òýð ìèíèé óõààíûã
ñýðãýýõ ãýæ ºäºð á¿ð èðæ õºãæèìääºã áàéñíûã õîæèì ìýäñýí þì. Íàñ áàðñàíààñ íü õîéø
õî¸ð æèë èë¿¿ áîëæ áàéæ áè ñàÿ ýäãýðñýí þì áèëýý. Òýãýýä Áóäûí ä¿ð áàéäëûã ñàíàõ ãýæ
îðîëäîîä ÷àäààã¿. ºíãºðñºí á¿õ þì áàéí áàéí ¿¿ëýíä õààãäàõ íàð øèã îðîí ãàðàí áàéñàí.
Áóäûí ÿã òýðõýí ¿åèéí áàéäëûã íü õàðàõ þìñàí ãýæ áîäñîîð îäîî õ¿ðëýý.

Òýãýýä ë òàíûã ãóéõààð øèéäëýý. Áóäûí òóõàé òàíä ÿìàð íýã òîäîðõîé äóðòãàë ¿ëäýý ÷ ¿ã¿é
áàéæ áîëíî. Ãýâ÷ çîõèîë÷ õ¿í ýëäâèéã àæèãëàæ ÿâäàã áîëîõîîðîî àíõààðñàí áàéæ þó ìàãàä
ãýæ áîäëîî. Îé óõààíààñ ìèíü òàñàðñàí òýð æèë¿¿äèéã ÿëàíãóÿà Áóäûí ä¿ð áàéäëûã íºõºí
ñýðãýýæ ÷àäâàë íàñíû íýã õýðýã á¿òìýýð ñàíàãäàõ þì. Ìèíèé òàðõèíä ¿ëäñýí îðîí ãàðàí îé
äóðòãàëä Áóäûí õºãæìèéí òàñàëäàíã äóó ë íýã á¿äýã íýã ÷àíãà áîëæ óÿíãàëñààð îäîî õ¿ðëýý.
Çîõèîë÷ õ¿í õýðâýý õ¿ñâýë òýð äóóã ÷ á¿òýí áîëãîæ ÷àäíà ãýæ áè èòãýíý. Òàíû öàãèéã ¿ðýõ
èë¿¿ àæèë ãàðãàñíàà óó÷ëàõûã ãóéæ ¸ñîëñîí Óðíàà" ãýæýý. Ýíý çàõèäàë çàëóóãèéí ÿâäëóóäûã
ãýíýò ñàíàãäóóëàí ñýòãýë õºäºëãºëºº. ªíãºðñíèéã ¿ãýýð çóðàí ñýðãýýæ òýð ÷ áàéòóãàé
òàñàðñàí àÿëãóóã á¿òýí áîëãîõ çîõèîë÷èéí ÷àäàëä ýíý ýìýãòýé èòãýæýý. Ãýòýë ìèíèé ÷àäàë
õ¿ðýõ áîëîâ óó? Áóäûã áè óðüä ÷ õàÿàõàí äóðñäàã áàéâ. Ãýâ÷ ò¿¿íèé õàéðûí äóóã ç¿ðõýíäýý
òàñàëäàíãèàð áîëîâ÷ õàäãàëàí ÿâàõ õ¿íèé òóõàé áóþó Óðíààãèéí òóõàé áàðàã ìàðòñàí
áàéæýý. Ãýòýë ýíý çàõèäëûã óíøààä çàëóó çàíäàí öàãèéí òýð ìýò ÿâäëûã þóíäàà ÷ ìàðòäàã
áèëýý äýý ãýæ ãóòàðëàà. Èíãýýä Óðíààãèéí ñýòãýëä îäîî õ¿ðòýë óÿíãàëñàí õºãæìèéí àÿëãóóã
ñýðãýýå ãýæ ýíýõ¿¿ ãóíèãò áÿöõàí ºã¿¿ëëýãèéã áè÷ëýý.

Çóíû íýã ºäºð áè ñýòãýë ìýäðýëèéí ýìíýëýãèéí ýì÷ íàðûí òàñàëãààíä ãèþ¿ð÷ ñóóëàà. Ìàíàé
ýìíýëýãèéí èõýä õóó÷èðñàí Ï õýëáýðèéí äàí áàéøèíãèéí öîíõíû äîîãóóð ºâ÷òºí¿¿ä íàðëàæ
äýìèé áàëàé þìàà ÿðüöãààí, óðä õàøààíû çàõ äàõü óóðûí ïèéøèíãèéí í¿¿ðñíèé õîã äýýð
õààíààñ ãàð÷ èðñíèéã á¿¿ ìýä, íýã ìóó èëæèã áàéí áàéí îðèëîõ íü ÷èõýíä ÷èéðòýé. Ìèíèé
òàðõèíä ýëäýâ áîäîë ýðãýëäýíý. "Ìóóõàé îðèëîî èëæèã áàéíà äàà. Èæëýý èíãýòýë äóóäàæ
áàéãàà áîë èõ ë ñàíàæ ìºðººäºæ äýý. Àäóóíû òºðºë ãýõýä äààí÷ îëèãã¿é äóóòàé àìüòàí ø¿¿.
Àäóó øèã õàíãèíàòàë ÿíöãààäàãñàí áîë èæëýý ÷ àìàðõàí îëîõã¿é þó. Àìüòíû äóó õîîëîé ÷
ãýñýí àëàãòàé ýðýýíòýé õîðâîî þì" Ýíý ìýòèéã áîäîæ ñóóòàë õààëãà àÿàðõàí íýýãäýæ íýã õ¿í
óðüäààð õîîëîé çàñààä " Îðæ áîëîõ óó?" ãýâ.

Öàéâàð öàðàéòàé, íàìõàí áèåòýé, ãó÷ ýðãýì íàñíû õ¿í áàéëàà. Øèíãýí õàð õàëèìàã ãÿëàëçòàë
òîñëîí õàæóó òèéø íü ñàìíàæ, òîìäîñõèéñýí õóë øàðãàë ÷èñ÷¿¿ êîñòþìûíõàà ýíãýðèéí
õàëààñíààñ ÿãààí àë÷óóðûí ºíöºã öóõóéëãàñàí çýðýã íü èõ ë íÿìáàé äýãæèí áàéðûí òýð õ¿í
õàéðöàã íü íýëýýä õîëòîðñîí õèéë õºãæèì áàðüæýý. Òýð óõààëàã áºãººòºë áàë÷èð
õ¿¿õäèéíõèéã ñàíàãäóóëñàí íîìõîí áîð í¿äýýðýý àÿ òàë çàñàõ áóþó äýìæëýã ýðñýí ÿíçòàé
õàðæ çîãñîõîä áè ò¿¿íèéã çîðèãæóóëàí:

- Òà íààøàà ñóó. Õýðýã çîðèã õýíä âý? ãýæ óâàéã¿éõýí øèã àñóóõàä òýð áàñ ë çîðèã äóòñàí íü
èëò æèæèãõýí àìàà ìóðèéëãàí èíýýìñýãëýýä ñàíäëûí èðìýã äýýð ñóóëàà. ªâäºã äýýðýý
òàâüñàí õèéëèéí õàéðöàã äýýã¿¿ð á¿ñã¿é õ¿íèéõ øèã íàðèéõàí öàãààí õóðóóíóóä íü äàëä áóé
õºãæìèéíõºº óòñûã ýðýõ ìýò òýìò÷èíý. "Õºãæèì÷èí ë áàéíà. ªâ÷òºí ýðãýõ ãýæ èðñýí áîë
õºãæèìòýéãýý áèø õîîë öàé áàðüæ èðìýýð þì" ãýæ áîäîîä

- Òà õýíòýé óóëçàõ ãýæ ÿâíà äàà? ãýõýä ÿìàð íýã þì øèéäýæ ÿäñàí øèã öîíõîîð óóëûí òîëãîé
õàðàâ. Ò¿¿íèé ñýòãýëä ÿìàð íýã ãóíèãò õºãæèì óÿíãàëæ áóéã áè ñàÿ ë òààìàãëàëàà. Ò¿¿íèé
ýíý çîðèã äóòñàí íîìõîí áàéäàë ñýòãýë ñàíàà íü àëñ õîë áóþó õºãæìèéíõºº òýð ãóíèãò
àÿëãóóíä îðîîöîëäîí òººð÷èõñíèéõ áèç. Óóëûí òîëãîé øèðòýõ òýðõýí çóóð í¿ä íü ÿìàð íýã
àëñûí þìòàé õîëáîî àâàí õýëöýõ øèã áîëîâ.

- Áè Óðíààòàé óóëçàõ ãýæ èðëýý. Óóëçàæ áîëîõ óó? ãýýä òýð íàìàéã ãóéí õàðàâ.

- Óóëçàæ ÷ áîëíî ë äîî. Ãýõäýý õýí þóíä èðñíèéã óõààð÷ ìýäýõã¿é ø¿¿ äýý. Îäîî ºâ÷èí íü
õ¿íäðýëèéí ¿åäýý áàéíà. Ç¿ãýýð õàðâàë õàð ë äàà. Òà òºðºë ñàäàí íü óó? ãýæ áè áàðàã äýìèé
þì àñóóâ.

- ¯ã¿é äýý. Áè òàíèë íü. Áèä õî¸ð ¿åðõýæ ÿâñàí þì.

- Ýìíýëýãò õýâòýýä ãóðâàí æèë áîëîõîä..

- Áè ãàäààäàä ñóðãóóëüä ÿâñàí þì. Õàðüæ èðæ ÷àäààã¿é ãýæ ãýìøèõ ìýò ñàíäðàí õýëýâ.

- Óã íü Óðíàà áèä õî¸ð òåàòðûí õºãæèìä õàìò áàéñàí þì. ªâ人ä ýíý ýìíýëýãò õýâòñýíèéã
íü õîæóó äóóëñàí ë äàà. ßàñàí þì áîë äîî? Ýäãýðýõ íàéäâàð áèé þó?

- ßàõûã õýëýõýä õýö¿¿ ë áàéíà. Øèçîôðåíè ãýäýã ñýòãýëèéí õ¿íäõýí ºâ÷èí òóñ÷ýý. ßìàð
ÿíçûí ààø çàíòàéãèé íü òà ìýäíý áèç äýý? Åð áóñûí áàéäàë àæèãëàãääàã áàéãààã¿é áèç?

- Åð áóñûí óó? Þó ÷ ãýìýýð þì áý äýý. Æààõàí õóâèðàìòãàé, áàãà þìíààñ ýìçýãëýäýã ÷ ãýõ
¿¿, àÿûã íü îëîõîä õýö¿¿ ë õ¿í. Åð áóñûí ÷ ãýõýä õàéøàà þì. Òèéì çàíòàé õ¿í áèøã¿é áàéäàã
äàà. Ãýñýí ÷ èõ ë ñàéõàí… ñýòãýëä íü ¿ðãýëæ õºãæèì óÿíãàëæ áàéäàã, èõ ë ñàéõàí.. ãýýä òýð
èéíõ¿¿ åð áóñûã íü ìýäýõã¿é þì óó ñàéõàí ãýæ ìàãòñàíäàà ñýòãýë çîâîõ øèã óðóó õàðàâ. " Èõ
ë ñàéõàí ãýíý ø¿¿. Îðîëäîæ áàéñàí íºõºð áàéíà ë äàà. Õîòûí íýðòýé õººðõºí õ¿¿õýí ãýýä
íààëäàõ ãýæ äàãàãñäûí ë íýã áàéíà. Àçã¿é äóðëàëààñ áîëæ ñîëèîðëîî ãýæ ÿðüäàãóóäûí ë íýã
áèç" ãýæ áè ãýíýò äóð ãóòààä

- Òà òýãýýä õàðàõ ãýæ èðýý þó? Ãýæ ¸îçã¿éõýí àñóóëàà. Ãýòýë ìàíü ýð ìèíèé ººäººñ ñºðãºõ
ÿíçòàé ýãö õàðààä:

- Òèéìýý, õàðìààð áàéíà. Áèä õî¸ð ñàéí áàéñàí þì. Þóãààð òóñ áîëîõîî ìýäýõã¿é áàéíà.
Òýãýýä õºãæ캺 ë àâààä èðëýý ãýæ øóëóóõàí õýëýâ. Áè ó÷ðûã îéëãîí ñóâèëàã÷èéã äóóäàæ
Óðíààã ýì÷ íàðûí ºðººíä îðóóëààä èð ãýëýý. Ñýòãýëèéí ºâ÷èíä õºãæèì ÿàæ íºëººëºõ òóõàé
òóðøèëò øèã þì õèéõ íü. Õýäýí ìèíóòûí äàðàà àñðàã÷ íàð Óðíààã àâààä èðëýý. Òýð á¿ñã¿é
îð÷íîîñ á¿ðìºñºí òàñðààä á¿õ õºäºë㺺í íü õºø÷èõñºí êàòîòîíè õýìýýõ áàéäàëä îðæ áîñîõ
ñóóõàà ìýäýõ áàéòóãàé í¿äýý ÷ öàâ÷èõã¿é. Óäààí õóãàöààíä ãàðààð õîîëëîã÷îîí áîëñíîîñ
í¿äíýýñ ãàð÷, í¿¿ð öàðàé íü àìüä õ¿íèéõ áèø áàã ºìññºí ìýò, ãýëýý ÷ óãèéí ñàéõíû íü óë
ìºð áàñ ë àðèëààã¿é. Àñðàã÷ íàð ¿ñ ãýçãèéã íü ÿíçëààä ºðºâäñºí人 ÷ þì óó àëü ä¿ðñã¿éòýýä
÷ þì óó óðóóëûã íü õ¿ðòýë áóäæýý. Ñàéõàí í¿äòýé õ¿¿õýí ãýæ öóóä ãàðãàñàí óðò ñîðìóóñòàé
òîì àëàã í¿ä íü çóðãèéí þì øèã õºäºë㺺í¿é ãºëðºâ÷ òýðòýý äàëä äàðàãäñàí óõààíû õóðö
ãýðëýýð õàðçíû óñ øèã ìýëòýãíýíý. ßìàð íýã þìíààñ ãýâ ãýíýò àéí õèðäõèéãýýä òýð ÷èãýýðýý
ãºëºð÷èõñºí ãýëòýé. Ãýâ÷ òýð õàðöíû öààíà, íàðíû òóÿà îéí øºâãºäºõ õ¿¿õýí õàðààíû íü
ã¿íä òèéíõ¿¿ áîîãäîæ õàâ÷èãäñàí óõààíû çàé ÷ºëºº ýðýõ õÿçãààðã¿é çîâëîí ãàøóóäàë
õóðàëäñàí ìýò. Òýãýýä ÷ õ¿¿õíèé ýíý í¿ä àéäàñ òºð¿¿ëýõèéí çýðýãöýý áàñ åð áóñûí ñàéõàí
ãýõýä áîëíî. Åðººñºº õ¿¿õíèé óõààí ñàðóóë öàãò ÷ í¿ä íü ë åð áóñûí ñàéõàí áóþó áóñäûã
èëáýäýí ýðõøýýëäýý îðóóëàõ ÷àäàë óâèäàñòàé, ò¿¿ãýýðýý õ¿íèé ñýòãýëèéã õóòãàí ¿éìð¿¿ëæ
òîãëîîì òîõóó õèéñýí ÷ õ¿ñýë äóðû íü òàòñàí ÷ ÷àäàõ áàéñàí íü èëýðõèé. Ýíý õ¿íèé õýëñíýýð
ñýòãýëä íü õºãæèì ¿ðãýëæ óÿíãàëäàãñàí áîë òýð íü ýíý ñàéõàí í¿äýýð öàöðàí áóñäûí
ñýòãýëèéí óòñûã öî÷îîí äîðãèîæ õàðèó íýõäýã áàéñàí áèç. Òýãýýä ë ýíý åð áóñûí ñàéõàí
í¿äíýýñýý ÷ áîëñîí þì áèë¿¿. Åð íü Óðíààä ºâ÷èí òóññàí áóþó öàã èðòýë íóóãäàæ áàéñàí
ºâ÷èí íü õºäºëñºí øàëòãààíû òóõàéä áîë ñýòãýõ¿éí ÿìàð íýã íàðèéí ó÷èð õîëáîãäëûã
òîäðóóëàõ õýðýãòýé áàéëàà. Áè ò¿¿íèé îéð äîòíû õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ ÿðèëöñàí áîëîâ÷ òèéì
íàðèéí ç¿éëèéí ñýæ¿¿ð ãàðãàõ þì ãýâýë ºíººõ àçã¿é äóðëàë ãýäýã ë áàéâ. Ãýâ÷ ýíý áîë
¿íýíäýý íààä çàõûí þì. Àçã¿é äóðëàëààñ ñýòãýëèéí õÿìðàëä îðîõ àëèéã òýð ãýõ âý. Õàðèí ýíý
åð áóñûí ñàéõàí í¿ä, ñýòãýëä íü óÿíãàëäàã õºãæìèéí ýãøãýýñ ÷ áîëñîí þì áèë¿¿? Õ¿íèé
ñýòãýõ¿éí íàðèéí íàíäèíä á¿ðýí íýâòðýõ äààí÷ àðãàã¿é þì.

ͺ㺺 õ¿í Óðíààã õàðààä õýðäõèéí öî÷èæ ºíººõ ãºëðºí ìýëòãýíýõ í¿äýíä íü òàòàãä÷èõñàí
þì øèã ÿã øèðòýí, àìàíäàà ÿìàð íýã þì øèâýãíýæ, ñàíäàë äýýðýý äýìèé ë ºíäºëçºíº.

- Òà àéõ þìã¿é. Òàíûã òàíèõ ÷ ¿ã¿é. Õàðèí õºãæ캺 òîãëîîä ¿ç ë äýý ãýæ áè òàéâøðóóëàâ.

- Èéì áîë÷èõ ãýæ õººðõèé ìèíü! Îäîî ÿàíàà…ßàíà äàà õººðõèé ìèíü! Ãýæ òýð óéëàí àëäàõ
çóóð õèéëèéíõýý õàéðöãèéã ñàëãàíàí íýýæ, íýëýýä ýëýãäýæ õóó÷èðñàí õºãæ캺 ãàðãàâ.
Í¿¿ðñíèé õîã äýýðõ ºíººõ èëæèã îðèëîõîä áè àñðàã÷ íàðûã õººæ ÿâóóëàà÷ ãýëýý.

Óðíààãèéí òàíèë õèéëýý ìºð뺺ä, òîëãîéãîî ãèëæèèëãýí í¿äýý àíèâ. Ñàíäàë èðìýãäýæ
ñóóäàã íü õºãæèì÷íèé äàñàë áîëñîí çàí áîëîëòîé. Òèéí íýã õýñýã àçíàñíàà õºãæèìäºæ
ýõëýâ. Áåòõîâåíèé ñàðíû ñîíàòûí ãàéõàìøèãò àÿëãóó äîëãèëîí ãàð÷ èðýõ íü òýð. Öîíõíû äîð
äýìèéðöãýýæ áàéñàí ºâ÷òºí¿¿ä ÷ ÷èìýýã¿é áîëîâ.

×èéã ¿íýðòñýí áàéøèíãèéí íýýëòòýé öîíõîîð õèéëèéí óÿíãàò ýãøèã óðñàí óðñàí ãàð÷, ¿ä
äóíäûí íàðíû òóÿàíä øèíãýí, ¿ë ìýäýã ñàëõè õºäºëãºæ óõààí ñàíààã äóóäàí äóóäàí îäîõ ìýò.
Ñàðíû ñîíàò, ñàðíû ãýðýë.. Ñàðíû öàãààí òóÿàí äîð ìºðíèé íàìóóõàí óðñãàë ìºíãºðºí, õýì
¿ë àëäàí ìÿðàëçàõ õàðãèàí äýýð îääûí òóÿà ãÿëñ ãÿëñõèéí, óéòãàðò àíèð ÷èìýýã¿éí äóíä õýí
íýãíýýð ñàíàà àëäàí àõóéä ìºðíèé õàðãèëàõ äîëãèñûí ãýðýëä õ¿ñýí ìºðººäñºí õàéðò õ¿íèé
íü ìèøýýõ ñàéõàí í¿ä ¿çýãäýí ¿çýãäýí àëäààä, àëñààñ ò¿¿íèé äóóäàõ äóó ãàðàâ óó ãýòýë
çàìõðàí, àëñûí îäîä ìºðíèé óñûã ãýðëýýðýý òýìòðýõäýý òýð äóóã íýã ýðýí òýìòðýâ÷ îëæ
ÿäñàí ñýòãýëèéí óéòãàð ç¿ðõèéã øèìøð¿¿ëíýì. Äóíàé ìºðíèé õºâººíä ñàðòàé øºíº
ñàíààøðàí, çîãäðîî óíóóëñàí õºãøèí àðñëàí øèã òîëãîé ãóäàéëãàí, äîëãèñûã øèðòýõ
Áåòõîâåíèé í¿äýíä àëü òýðòýý çàëóó öàãèéí Æóëüåòòà Ãâèí÷àðäèéí åð áóñûí ñàéõàí í¿ä íýã
¿çýãäýí íýã äàëä îðîõ áºãººä àëäàãäñàí õàéð äóðëàëûí äóðòãàë áîëæ ¿ëäñýí ñàðíû ñîíàò òýð
öàãààñ õîéø õ¿í õ¿íèé ñýòãýë ç¿ðõýíä äàìæèí óÿíãàëñààð îäîî õ¿ðñýí ìýò. ̺ðíèé
ìºíãºëºã óðñãàë, ñàéõàí í¿ä … Åð áóñûí ñàéõàí í¿ä …

Óðíààãèéí í¿äíèé ã¿íýýñ óõààðëûí ãýðýë ñ¿¿ìýëçýõ øèã áîëñíîî åðòºíöèéã õààñàí ìàíàíã
íýâòýëæ ¿ë ÷àäàí áóöàæ äàëäàðñíàà ñàðíû ñîíàòûí óÿíãàò àÿëãóó áàãà áàãààð ñýòãýëä íü
íýâòðýí, ºíººõ àéìøèãò õ¿ëýýñ áîîëòûã òàéëàí ÷ºëººëºõ ¿ç¿¿ð ñýæ¿¿ðèéã àëäàí áàðèí
áàéíà óó ãýëòýé. Õ¿¿õíèé òóí ÷ óðàí ãîîëèã àãñàí õ¿ç¿¿íèé ñóäàñ ëóãøèõ íü õ¿ðòýë ò¿ðãýñýí,
ìîä øèã õºø÷èõñºí õóðóóíû íü ¿ç¿¿ð ¿ë ìýäýã ÷è÷èðõèéëýõèéã áè ¿çýýä " ¯ðãýëæ ñýòãýëä íü
óÿíãàëäàã áàéñàí õºãæèì çàé ÷ºëºº îëîîä óõààíä íýâòðýõèéã õýí áàéã ãýõ âý. Öî÷ðîë
ìýäðýõ¿éí ÿìàð íýã íàðèéí çààã öýãò òýð íü õ¿ðýýä ñýòãýõ¿éä áàñ ÿìàð íýã ýðãýõ õîëáîî
¿¿ñãýõ þì óó àëü ýðò õîëáîî òàñàðñàí äîìèíàíòûã ñýðãýýæ ÷ þó ìàãàä" ãýæ áîäëîî. Òýãòýë
ìèíèé áîäëûã áàòëàí Óðíààãèéí í¿äýíä ºíººõ óõààðëûí ãýðýë ãýíýò ä¿¿ð÷ èðýýä ÷èéã
äààâàðëàí ìýëòýãíýæ, òýð íü ààæóóõàí õóð õóðñààð íýãýí äóñàë íóëèìñ áîëæ í¿äíèé íü
áóëàíãààñ àðàé ÿäàí òàñðààä õàöàð äýýã¿¿ð íü àëãóóðõàí áºìáºðºâ. Í¿äíèé íü õàðöàíä
èëáýäýãäýí øèðòýæ ñóóñàí õºãæèì÷íèé óÿí õóðóóíóóä õèéëèéíõýý óòàñíààñ ø¿¿ðñ àëäàõ ìýò
òàñàëäàíã 纺ëºí äóó òàòààä àãààðò ñàðâàéí õîöðîâ. Íóëèìñ óíàëàà! Ãàíöõàí äóñàë íóëèìñ ÷
ãýñýí óíàëàà. Õýí õýí ìààíü äîòðîî èíãýæ õàøãèðñàí áèç. Ýíý ãàíöõàí äóñàë íóëèìñ áîë
÷óõàì ìÿíãàí ëàíãèéí ¿íýòýé! Ìèíèé áàÿðëàñàí ãýäýã òîéìã¿é. Óðíààã, ýíý ãàéõàìøèãòàé
õºãæèì÷íèéã áàðüæ àâààä ¿íñìýýð áàéëàà.

Óðíààã àñðàã÷ íàð àâ÷ îäñîíû äàðàà õºãæèì÷ áèä õî¸ð óäòàë õ¿¿ðíýëäýæ ñàéí òàíèëöàâ. Òýð
ñàðíû ñîíàòûí ó÷ðûã ÿðüñàí íü óÿðàëòàé áºãººä õàðàìñàëòàé. Óðíàà, Áóä õî¸ð õîòûí íýã
ãóäàìæèíä áàãààñàà òîãëîí ºñºæ áàãà ñóðãóóëü, õºãæìèéí ñóðãóóëüä õàìò ñóðàëöààä äóóðèéí
òåàòðûí íàéðàë õºãæèìä õàìò àæèëëàæ áàéæýý. Áàãûí ¿åðõýë ÿâààíäàà õàéð äóðëàë áîëîí
õóâèðàõ íü àìüäðàëä öººí áóñ òîõèîëäîíî. Õàðèí ýíý õî¸ðûí õóâüä áîë èõ ë õîæóó ìºðòºº
ãàñëàíòàéãààð òîõèîëäæýý. Íýã íü ãîî ¿çýñãýëýíãýýðýý, íºãººäºõ íü àâüÿàñààðàà öóóä
ãàðñíààñ ë õîæìûí õýðýã ÿâäàë ¿¿äñýí áîëîëòîé. Àâüÿàñ, ãîî ¿çýñãýëýí õî¸ð íýã õ¿íä òýãø
çàÿàãäàõ íü õîâðîîñ ñýòãýëèéí çºð÷èë áóõèìäàë òýð ÷ áàéòóãàé ýìãýíýëò ÿâäëûí øàëòàã
áîëäîã. Áóä àâüÿàñààðàà íýðä ãàðàõûí ¿åñ ò¿¿íèéãýý ãîî ¿çýñãýëýíãýýð óëàì á¿ð ÷èìýãëýí
ãýðýëò¿¿ëýõ õ¿ñëýí îðãèëîîä èðòýë òýðõ¿¿ ìºðººäºëò ãîî ñàéõíûã öîãöëóóëàã÷ íü ãýâ ãýíýò
Óðíàà áîëîí õàðàãäàæ äóð ñýòãýëèéã æîëîîã¿é áóëààæýý. Òýð áîë ñýòãýëèéí õºãæìèéí
àÿëãóóã ÷èìýãëýñýí åð áóñûí õàéð äóðëàë áàéëàà. Ò¿¿íèéã íóóí äàðàãäóóëàõ íü ç¿ðõèéã
ýìòýëñýí çîâëîí áàéòàë èë ãàðãàæ ç¿ãýýð ë ýð ýìèéí ¸ñîíä îðóóëáàë óë ìºðã¿é ìºõºí ñºíºõ
þì øèã àéìøèãòàé áàéëàà. Òýãýýä ë Áóä, Óðíààã ºäðèéí áîäîë, øºíèéí ç¿¿ä áîëãîæ, ÿàâàë
îéð äºò áàéæ ñàëõèíû íü äîîãóóð ãàðàõûã ÷ õè÷ýýí òýãñýí ìºðòºº òýð åð áóñûí ñàéõàí í¿ä,
ýìçýã øàðõëàìòãàé ààø çàíãààñ íü àéãààä, áèåýðýý áèø çºâõºí ñýòãýëä óÿíãàëàõ õºãæìèéíõºº
ýãøãýýð õ¿ðýëöýõ áóþó áèåò áóñ õèéñâýð ãîî ñàéõíûã àìòëàí ÿâæýý. Ãýâ÷ ýð õ¿í þìñàí õîéíî
õè÷íýýí òýãæ ÿâàõ áèëýý. Ò¿¿íèéã íýã ë ºäºð ýâäýõ õýðýãòýé áàéëàà. Ãýòýë Óðíààãèéí ãîî
¿çýñãýëýí íü àâüÿàñûã áèø õàðèí ººðòýéãýý òýíöýõ ãîî ñàéõíûã ýðýëõèéëýõ ýðã¿¿ëãýíä
îð÷èõñîí áàéæýý. Òýð íü ÷ ãóíèã çîâëîí àâ÷ðàâ. Óðíàà íýã öèðê÷èí çàëóóä ñýòãýëòýé áîëæýý.
Òýð çàëóó õýäèéãýýð ýð õ¿íèé áèå öîãöñûí ãîî ¿çýìæ ñîíãîìëîîð á¿ðäñýí áîëîâ÷ ìýäðýõ¿é
íü óõààíàà äèéëñýí ìóéõàð ò¿ðýìãèé ýð áàéâ. Òýð ÿëàíãóÿà á¿ñã¿é÷¿¿äèéí ãîî ñàéõíûã Áóä
øèã õèéñâýðýýð áèø ãàíöõàí áèåýð íü ýäëýõ äóðòàé øóíàëòàíãóóäûí íýã áàéëàà. Óðíàà òýð
çàëóóãèéí ÷óõàì þóíä íü òýãòëýý àâòàãäñàíû ó÷ðûã ìýäýõ ãýæ Áóä çîðèóä öèðê ¿çäýã ÷ áîëîâ.
Ñîëîíãûí ãýðýë öàëãèëñàí öèðêèéí äóãóé äýâæýýíä îëîí ºíãèéí ãÿëòãàíóóðààð ÷èìñýí
øóóäàãíààñ ººð õóâöàñã¿é òýð çàëóó ãàð÷ èðýýä àâàðãà øèðìýí òóóõàéíóóäààð òýâýã øèã
íààäàæ áóë÷èíãóóäûã íü òîâîéëãîí ñèéëñýí ìýò õ¿ðýë áèåý ãÿëàëçóóëàõ íü ¿íýõýýð
áàõäàëòàé õàðàãäàí" Íàäòàé äààí÷ ç¿éðëýìã¿é ñàéõàí òºðñºí ýð þì äàà" ãýæ ýðõã¿é
áîäîãäîíî. Òýãýâ÷ òýð ñàéõàí áèå áîë íýã ë ¿çìýðèéí øèíæòýé, çóóðäûí ¿çýãäýë øèã èòãýë
àëäàãäóóëàì. Òèéíõ¿¿ Áóä ò¿¿íä àòààðõàâ÷ Óðíààãèéí áîëîîä òýð çàëóóãèéí ãîî ¿çýñãýëýí íü
÷ áàñ ë ò¿ð çóóðûí íàéäâàðã¿é õîëáîî ¿¿ñãýñíèéã çºãíºí ñýòãýë çîâæ ÿâëàà. Òýð çºí㺺ð íü
áîëæýý. Ýäýëæ õýðýãëýýä ýâäýæ ñ¿éòãýõýýñ íààø ñàíàà íü àìðàõã¿é àäãóóñíû ÷àíàðûí òýð
õ¿í Óðíààã æèðýìñýí áîëãîîä õàÿæýý. Óðíàà ãàøóóäàë áóõèìäëûí òóéëä õ¿ð÷ õýâëèéäýõ
¿ðýýñýý àðàé ÷¿¿ àíãèæðààä íýã õýñýã ýëèé áàëàé õà÷èí áîëæýý. Òýãýýä Áóäûã ìàíàíä
á¿ðõýãäñýí ñàéõàí í¿äýýðýý õèé àëãàñàí õàðæ, øºíºæèí ñàðíû ñîíàòûã õºãæèìä¿¿ëýí,
òºãºëäºð õóóðûí ãÿëòãàíàõ ãàäàð äýýð íóëèìñàà óíàãàí ãàøóóäàõ íü ýëýã ýìòðýì. Òýðõ¿¿
ãàøóóäàëò áàéäàë ò¿¿íèé ãîî ¿çýñãýëýíã óëàì ÷ ÿðóó óÿíãàòàé áîëãîæ Áóäàä ÿìàð íýã àëñûí
ìºðººäºë áóþó ººðèéí àâüÿàñûí óâèäàñ õ¿÷èíä èòãýõ èòãýëèéã òºð¿¿ëýí ñàðíû ñîíàòûã
ãàéõàìøèãòàé óðàí ÷àäâàðëàã áºãººä ººðèéíõººðºº õºãæèìäºõ áîëîâ. Òèéíõ¿¿ ñàðíû ñîíàò
Óðíààä áîë ç¿ðõ ñýòãýëèéã íü ýìò÷èí îäñîí õàéð äóðëàëûí òóõàé ãóíèãò äóðòãàë. Áóäàä áîë
¿çýñãýëýí ãîî öàðàé ç¿ñ, åð áóñûí ñàéõàí í¿ä, ãýëýý ÷ á¿õíèéã ýðõøýýëäýý îðóóëæ ÷àäàõã¿éã
ñàíàãäóóëàí ÿëàíãóÿà õ¿íèé óõààíû á¿ä¿¿í õàäóóíûã óõààðàëã¿é ñýòãýëèéí çîâëîíä óíàñàí
àìðàãàà ºðºâäºí àðãàäàõ õàéðûí äóó áîëæýý. Ýíý íü õàðèéí òýðõ¿¿ ãóíèãò ãîî ñàéõíûã
ýâäýëã¿é ñýòãýëýý àðèóí òóíãàëàã àâ÷ ÿâàõûí àíäãàé ìýò áîëæýý. Òýãýýä ë ýíý.

Áóä ýíýõ¿¿ ãóíèãò ò¿¿õýý ÿðüæ íýëýýä ñóóãààä ÿâàõàä áè ò¿¿íèéã èõ ë ººðººð ¿çýõ áîëñîí
áàéâ. Ò¿¿íèéã ñàéõàí õ¿í ãýæ á¿ðýí áîëîõ áèç. Ǻâõºí áèå áÿëäàð ãàëáèð õýëáýðèéí òàëààñàà
õ¿ì¿¿ñèéí í¿äýíä òýð áîëãîí òóñàõ õ¿í áèø ãýëýý ÷ çýðâýñõýí áîëîâ÷ àæñàí õ¿íä ò¿¿íèé
óõààí àâüÿàñ í¿äýíä íü ÷, õºäëºõ ÿðèõ ààøèíä íü ÷ èëýðõèé. Ò¿¿íýýñ ÿìàð íýã íîìõîí äàðóó,
èòãýëòýé áàñ ÿðóóõàí ìºðººäºëò ààø àðàíøèíãèéí ãýðýë ãýãýý îð÷èí òîéðîíä òóñíà óó
ãýëòýé.

Áóä òýð ºäðººñ õîéø áàðàã ºäºð áîëãîí èðæ Óðíààä õºãæèìäºõ áîëîâ. Áè òýäýíä öàõèëãààí
íîéðñóóëàëòûí áÿöõàí òàñàëãààã ãàðãàæ òºãºëäºð õóóð òàâèóëæ ºã뺺. Áè õºãæ캺ð
ñýòãýëèéí ºâ÷íèéã àíàãààæ áîëíî ãýæ èòãýõã¿é áîëîâ÷ ãàéõàìøèãò òîõèîëäîë ÷ áàéæ
áîëîõûã ¿ë ¿ã¿éñãýí áàñ Áóäûí ñýòãýëèéã áîäîîä òýäíèéã àæèãëàí, Óðíààã óëàì èäýâõòýé
ýì÷èëæ áàéëàà. Òèéíõ¿¿ íýëýýä õîíîã ºíãºðºõºä ýì÷èëãýýíýýñ ÷ þìóó, õºãæ캺ñ ÷ þìóó
Óðíààãèéí öàðàé áÿöõàí ãýðýë îðæ, óõààíã¿é õÿðòàéí ìýëòèéñýí í¿äýíä íü õààÿà
èëààðøèõèéí æèã ñîâèí ¿çýãäýõ øèã áîëäîã áîëîâ. Áóä áèä õî¸ð èõ ë óðàìòàé. Þìûã ÿàæ
ìýäíý. Óðíààãèéí ñàéõàí í¿ä íýã ºäºð óõààíààð öàëãèëàí ãýðýëòýõ ÷ þì áèë¿¿. Ãýòýë ãàé
äàéðëàà. Äàéðàõ äàéðàõäàà äààí÷ ºðøººë àâðàëã¿éã ÿàíà. Áóä õî¸ð ãóðàâ õîíîã èðýõã¿éä
ãàéõààä ñóðàãëàòàë ìàøèíä äàéðóóëààä ýìíýëýãò õýâòñýí áàéâ. Áè ìýñ çàñëûí ýìíýëýãèéí
ãýìòëèéí òàñàãò ã¿éæ î÷ëîî. Áóä óõààíã¿é õýâòýæ áàéâ. Ò¿¿íèé õºë, ãàð õóãàð÷ áÿöðààã¿é
àòëàà òàðõèíû íü ñóóðü ÿñ ãýìòñýí ó÷èð ìàø õ¿íä àæýý. Áèä ò¿¿íèéã àâðàõ ãýæ õýä õîíîã
íîéð õîîëã¿é ç¿òãýýä äèéëñýíã¿é. Áè Áóäòàé òàíèëöààä óäààã¿é áîëîâ÷ òºðñºí àõ ä¿¿ãýý
àëäñàí ìýò ìàøèä ãàøóóäëàà. Òýð Óðíààãàà õºãæìèéí ýãøãýýð àâàð÷ ÷àäàõ ýñýõ áàéñíûã á¿¿
ìýä. Áè õýí õýíèéã íü àâàð÷ ÷àäààã¿é ãýìòýé þì øèã ñýòãýëèéí õ¿íä äàðàìòàíä îðëîî.

Óäàëã¿é áè ººð àæèëä øèëæèæ ñýòãýë ìýäðýëèéí ýìíýëýãýýñýý õîëäñîí áºãººä ýì÷ áàéñàí
çàëóó öàãèéíõàà æèë¿¿äèéã ñàíàõàä Áóäûí õºãæèìäñºí ñàðíû ñîíàò ñýòãýëä ìèíü óÿíãàëàí
ìèíèé ÷ àìüäðàëä òîõèîëäñîí ãóíèãòàé áàÿðòàé ÿâäëóóäûã í¿äíýý òîäðóóëäàã áèëýý. Îäîî
ººðèé íü áè÷ñýíýýð "Íàðò åðòºíöèéã óõààíò õ¿íèé í¿äýýð õàðæ " ÿâààã ìýäýýä áè õ¿íèé õàéð
ñýòãýëèéí õ¿÷èíä èòãýí áèøðýõèéí ÷àöóó ýíý õîðâîîä õ¿í õ¿íòýéãýý ìàðòàãäàâ÷ ñýðãýõ èë
äàëäûí ò¿ìýí øèíæìýýð õîëáîîòîéã ýðýãö¿¿ëýí áîäëîî. Õàéðûí ñàðíû ñîíàò ç¿ðõíèé àëòàí
÷àâõäàñíàà ýãøèãëýõ þóòàé æàðãàëàí.
ÕÓÂÈËÃÀÀÍ
- Ñýòãýõ¿éí àëãîðèòì! Îéëãîæ áàéíà óó? ãýýä Ãî áàãø ýðõèé ÿäàì õî¸ð õóðóóãàà õàâñòðàí
èí÷ýýä ìóóðàí øàð í¿äýýðýý íàìàéã ¸æòîéõîí õàðàâ. Ãîí÷èã áèä õî¸ð õîðèí æèëèéí ºìíº
èõ ñóðãóóëèéí ìàëûí ýìíýëãèéí àíãè õàìò òºãññºí þì. Áè Õýíòèé àéìàãò î÷èæ
àæèëëàñíààñ õîéø òýð ÷èãýýðýý. Íýãäëèéí ìàëûí åðºíõèé ýì÷ýýñ äýýø ãàðñàíã¿é. Õàðèí
Ãîí÷èã òºãñºíã¿¿òýý ë ãýíýòõýí ýäèéí çàñàã÷ áîëæ õóâèðààä , òºâèéí ÷óõàë áàéãóóëëàãóóäàä
àæèëëàñàí þì. Íýã äóóëàõàä ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíãèéí îðëîã÷ çàõèðàë áîëîî ë
ãýñýí äàõèàä íýã äóóëàõíàà íýã ÿàìàíä õýëòñèéí äàðãà áîëæ çàëóó ýõíýð àâëàà ë ãýñýí. Çàëóó
ýõíýð ÿàõàâ äýý áàéäàã ë ç¿éë. Õàðèí Ãîí÷èãèéí àæèë, ìýðãýæëèéí õóâèðàë áàðàã ë
òóñãàéëàí øèíæ¿¿øòýé ñîíèí ¿çýãäëýý. Òýð òàâàí æèëèéí ºìíº ò¿¿õèéí óõààíû äîêòîð
áîëñîí þì. Ò¿¿íýýñ ºìíº "õýýëòýã÷ õýýëò¿¿ëýã÷ ìàëûí õàðüöààíû ýäèéí çàñãèéí à÷
õîëáîãäîë" ãýäýã ñýäâýýð äýä ýðäýìòíèé çýðýã õàìãààëñàí þì. Òýð àæèë íü òîîöîîëîí áîäîõ
ìàøèí àíõ óäàà õýðýãëýñýí ãýæ ñàéøààãäñàíûã íü áè äàì ñîíññîí. Ñ¿¿ëä äèññåðòàöèéã íü
õàðñàí ÷èíü æèðèéí àðôåìîìåòðýýð ÷ ãàðãàæ áîëîõ õýäýí õ¿ñíýãò ë áàéñàí äàã. Ýíý ÷ ÿàõ âý
áàéäàã ë ç¿éë. Õàðèí äîêòîðûí çýðýã õàìãààëñíûã íü ñîíñîîä áè íýëýýä ãàéõñàí þì. Õýí ÷
äýä ýðäýìòýí áîëæ áîëíî. Õàðèí äîêòîð áîëíî ãýäýã õÿëáàðã¿é áàéìààð ñàí. Ãîí÷èã áèä
õî¸ð îþóòàí öàãòàà ãàéã¿é ¿åðõäýã áàéñàí ó÷èð áè õààÿà íýã çàõèñàí öàãò íü èäýø çàëãóóëíà.
Äîêòîð áîëñîí íàìàð íü áè íýã ø¿äëýíãèéí ìàõòàé èðñýíñýí. Òýð íîìûí õóðèì õèéíý ãýæ
èäýø çàõèñàí þì. Ãîí÷èã áàãø ( õ¿ì¿¿ñ ò¿¿íèéã èíãýæ ºðãºìæëºõ áîëñîí áàéâ ) " Ìàë
ýìíýëãèéí óõààí àðäûí ìàë ìàëëàõ àðãà òóðøëàãààñ øèíæëýõ óõààíä äýâøñýí ò¿¿õ" ãýäýã
ñýäâýýð çýðýã õàìãààëæýý.

Íîìûí õóðèìä èðñýí õ¿ì¿¿ñ ò¿¿íèé äèññåðòàöèéã óðàí çîõèîë øèã ñîíèðõîëòîé, ÿëàíãóÿà
òàâàí õîøóó ìàëûí òóõàé àðäûí åðººë ìàãòààë îðóóëñàí õýñýã íü á¿ð ãîéä ãýæ ìàãòàöãààæ
áèëýý. Õàðèí íýã öàäèãã¿é çàëóó ýðäýìòýí " Íààäàõ ÷èíü ýðäìèéí àæèë áèø, àìàí çîõèîëûí
íýã ìóó öóãëóóëãà áàéíà. Èéì þìààð çýðýã õàìãààëäàã þì áîë áè ìàðãààø ë äîêòîð áîëíî"
ãýæ àãñðààä íàéðíààñ õººãäñºí þì äàã.

- Ñýòãýõ¿éí àëãîðèòì. Îéëãîæ áàéíà óó? ãýæ Ãî áàãø ñóðàã÷àà øàëãàæ áàéãàà þì øèã òóëãàí
àñóóãààä õóðóóãàà áàñ ë òàñõèéëãýâ. Õ¿íèé ÿðèõ õºäëºõ ààø õ¿ðòýë àìàðõàí õóâèðàõ þì.
Ãîí÷èã çàëóóäàà òèéì ÷ õóðö õ¿í áèø áàéñàí. Þì îéëãîæ ÿäàõààðàà ÷èõíèéõýý îìãèéã
óëàéòàë èìýðäýã õ¿í îäîî "Îéëãîæ áàéíà óó?" ãýäýã ãàíöõàí àñóóëò òàâèàä õóðóóãàà èí÷èäýã
áîëæýý.

- Àëãîðòèì ãýæ äóóëñàí ë þì áàéíà. Õàðèí ñýòãýõ¿éí ãýäýã íü þó þì áîë ãýæ áè ¿íýíýý
õýëýâ.

- Îäîî þì á¿õíèé ìàòåìàòèêèéí ¿íäñèéã àëãîðèòì ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ñýòãýõ¿é ÷ ãýñýí
ÿëãààã¿é ãýýä Ãîí÷èã áîëîð àÿãàòàé ïèâî àâ÷ çàëãèëààä,

- Îî ñàéõàí áàéíà. Íàéç íü ÿâæ ÿâæ ñàÿ ë íýã çºâ þìàà ø¿¿ð÷ àâàõ øèã áîëëîî. Õ¿í ººðèé㺺
îëîí ãýæ ÿðüäàã ø¿¿ äýý. Íèéãýì õóâü õ¿íèé ñýòãýõ¿éí õàðüöààíû òàëààð íýã îâîî áîñãîõ
ñàíààòàé. Ìàíàéäàà ë øèíý ç¿éë þì ãýâ. Ýíý õ¿íèé õóâèëãààíûã ãàéõàõ ÿâäàëã¿é áîëæýý.
Çàëóóäàà õýýëòýã÷ õýýëò¿¿ëýã÷ ìàëûí õàðüöààíû àñóóäëûã ñîíèðõîæ áàéñàí õ¿í îäîî èíãýæ
äýýã¿¿ð íèñýõ íü àðãàã¿é þì. Áè èíãýæ áîäîîä "×è ÷ íýã ÿíçûí áýðòýã÷èí áîëæýý" ãýæ
äîòðîî äóð ãóòàâ. Ãýòýë áýðòýã÷èí ãýäýã ìààíü õýí áèëýý? Àòàà õºä뺺ä ÷ áè èéì ïàéç
ç¿¿ëãýâ ¿¿?

Áèä ýäíèé çóñëàíãèéí ãóðâàí òàñàëãààò òîõèëîã áàéøèíãèéí ñýð¿¿í ëàâðèí ( ººðºº èíãýæ
íýðëýíý ) õýìýýõ çàëãàà øèëýí òàãòàíä öàéëæ ñóóëàà. Ãîí÷èã îâîð áàãàòàé ìàõëàã øàð õ¿í.
Îþóòàí áàéõäàà áèä ò¿¿íèéã øèë¿¿ñ ãýæ õî÷èëäîã ñîí. Åð íü õàðàõàä øèë¿¿ñýðõ¿¿. Öººõºí
ìºðòºº óðò ñîðìóóñòàé äóãèðàã í¿äýý ààæóóõàí öàâ÷ëàí, ìÿðààæ ÿâäàã çàíòàé. Îäîî
ã¿çýýëñíýýñ áèø ÿíçààðàà àæýý. Òîäîðõîéã¿é íàñòàé õ¿í õààÿà áàéäàã äàà. Ãîí÷èãèéí ýõíýð
óðò õàëèóí ¿ñýý ñóë àñãàðóóëñàí, òóðàíõàé, ºíäºð öàãààí õ¿¿õýí. Ãàçàð ø¿ðãýñýí ÿãààí
òîðãîí õàëààä íàìèðóóëàí, ñýð¿¿í ëàâðèíäàà èäýæ óóõ þì 纺íº.

Óðàí ãèìíàñòèêèéí áàãø þì ãýíý. Íýýðýý ÷ íóðóóãàà õîòîëçóóëàí, òàøààãàà õîëáèëçóóëàí

àëõàõ ãèøãýõ íü àðãàã¿é ë óðàí þì. Õàðâààñ äýãäýëç¿¿ð àìüòàí áîëîëòîé. Ãîí÷èã ººðºº
òîäîðõîéã¿é íàñòàéãààñ áèø õîðèîä íàñíû çºðººòýé õî¸ð. Ñîäìàà (Ãîí÷èãèéí ýõíýðèéí íýð)
öºöãèéòýé ºðãºñò õýìõ, óëààí ëîîëü, æóóöàé, ÷èíæ¿¿ òýðã¿¿òýí øèðýýíä ºðæ, àðõè äàðñààð
äàéëíà. Òºðºëõ ààø, õèéìýë ìàÿã õî¸ð íü ñàéí ÿëãàãäàõã¿éãýýñ áèø óñàí äýýð ºðºì òîãòîîì
àìüòààí. Ãýì íü ç¿ãýýð ñóóæ ÷àääàãã¿é õ¿í áîëîëòîé. Õàëààäíûõàà õîðìîéã àð òèéø øèäýí
áóë÷èí çàíãèðñàí õºëºº à÷èæ íýã ñóóñíàà, ãóðâàí ¿ã ñîëèëã¿é îãëî õàðàéí ðàäèîëä áàðóóíû
äóó÷äûí ïÿíç òàâüæ îðèëóóëíà. Òýãñíýý íýýëòòýé öîíõîîðîî ãàð÷èõ øàõàí öóõóéãààä, õýí
íýãíèéã äóóäàæ ñàéí ºäðèéí ìýíä õ¿ðãýíý. Áîëîâñîí ¸ñ þì áèç. Øèðýýíä ñóóõäàà ÷àñ
óëààíààð áóäñàí óðóóëàà æ¿ìáèéëãýí, áîëîð æ¿íçòýé äàðñ øèìýýä, óðóóëàà öîìîðëèã àäèë
íýýí, õóðö öàãààí ø¿äýýðýý ÷èíæ¿¿ øèðä õèéòýë õàçíà. Ãîí÷èã ýõíýðýýðýý ñàéðõàí
ìàëèëçàæ,

— ×èíæ¿¿íä äóðòàé õà÷èí õ¿¿õýí ø¿¿ ãýýä õýýã õýýã èíýýíý.

Ñîäìàà çóñëàíãèéíõàà õàøààã òîìñãîõ, øèëýí á¿ðõýâ÷ õèéæ, ýðò óðãàöûí áàéöàà òàðèõ,
õóâèéíõàà «Ìîñêâè÷»-ä õºíãºí ÷èðã¿¿ëòýé áîëîõ çýðýã àæ àõóéí óõààíû þì ÿðèõ íü ÿãã¿é
îâæèí õ¿¿õýí áîëîëòîé. Ãî áàãø öàòãàëàí õ¿íèé ¸ñîîð èéì ÿðèàíààñ çàëõóó íü õ¿ðýõ ÿíçòàé
áîëîâ÷ á¿òýõã¿é þì þó áàéõ âý ãýñýí øèã «Òýð ¿¿? Òýð ÿàõ âý?» ãýæ áîãèíî õóðóóòàé áóëöãàð
ãàðàà òîîìæèðã¿é çàíãàíà. Ýõíýð íºõºð õî¸ð þìòàéãàà ãàéõóóëàõ òóñ òóñûí àðãàòàé þì.

Ýíý õ¿¿õí¿¿ä çàÿàíààñàà õýðýãëýã÷èéí ñýòãýõ¿éòýé óëñ. Áè ñýòãýõ¿éí àëãîðèòìèéí òóõàé íýã
ºã¿¿ëýë áè÷èæ áàéíà. Ýõíýðòýý õèéñýí àæèãëàëò ÷ òóñ áîëîõ þì áàéíà ø¿¿ ãýýä Ãîí÷èã õýýã
õýýã ãýâ. Ñîäìàà äàðñ øèìæ äóðòàé ÷èíæ¿¿ãýý:õàçààä

- Õýðýãëýã÷èéí ñýòãýõ¿é ãýíý ø¿¿. Àìüäðàë ãýäýã ÷èíü ÷àäàõ á¿õíýý õýðýãëýõèéí íýð.
Íààäàõû ÷èíü õàðàì÷èéã ÿàíà äàà. ¨ñòîé çºâ õàðæ èíýýæ, áóðóó õàðæ óéëäàã õ¿í ãýæ
íàìæèðäëàà.

Òýýð ñîíñîâ óó? ×àäàõ á¿õíýý õýðýãëýíý ãýíý ø¿¿. Òýãýýä ë ÷èíæ¿¿ õ¿ðòýë äàæã¿é èäýõèéã
íü õàðàõã¿é þó. Õýýã õýýã ãýæ Ãîí÷èã ãóÿà àëãàäàâ. Ãýâ÷ ÿðèà ìààíü ã¿í óõààíû ñýäýâ ð¿¿
õàëüòðàõ ãýýä áîëäîãã¿é. ªíººõ ñýòãýõ¿éí àëãîðèòì ãýäýã íü ìàíü ýðèéí òàðõèíä á¿ð
ø¿ãýë÷èõæýý. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë áè÷èõ õ¿í àðãà ÷ ¿ã¿é þì áèç.
Õ¿íèé ñýòãýõ¿éä äàâòàõ ñòåðåîòèïèéí ìàòåìàòèê èîäåëèéã ãàðãàâàë òóí ñîíèí. Áè ¿¿íä
àëãîðèòìèéí îíîëûã õýðýãëýõ þì. Áèä íàðèéí þìàíä îðîëã¿é õîöðîãäîîä áàéíà. Þì ãýäýã
ººð áîëæýý, íàéç ìèíü.

Õîöðîãäîõ ë þì áàéíà ø¿¿.

×è ÿàõ âý ¸ñòîé õàð ïðàêòèêèéí õ¿í. Àìàð þì. 0íîë÷èä áèä öàãèéí ñóäñûã òóí ìýäðýìòãèé
áàðèõã¿é áîë àìàíä îðñîí ººõèéã õýëýýðýý ò¿ëõýõ íü òýð. Èíãýæ Ãîí÷èã íàéç ¿ãèéí çàâñàð
çýñýý öóõóéëãà÷èõëàà. Àìàíä îðñîí ººõ ãýíý ø¿¿. ßðèõ ãýýä áàéãàà àëãîðèòìèéí îíîë íü ìºí
òèéì ººõ áàéõ íü. Õýðýãëýã÷èéí ñýòãýõ¿éòýé ãýæ ýõíýðýý ñàÿ ø¿¿ìæèëñýí íü ÿàëàà.
Ãàéõàëòàé õóâèëãààí ÷àíàð íü ÷ àìàíä îðñîí ººõèéã ë ¿ìõýæ ÷àääàãèéíõ áèç. Îíîëûí
ÿðèàíààñ ìèíèé çàëõóó õ¿ð÷ ýõýëëýý. Ãýòýë ìàíü ýð àì æààõàí õàëàìöààä á¿õýë á¿òýí ëåêö
óíøèõàä áýëýí áîëîëòîé. Ýõíýð íü ÷ ãàð÷ îðîí øàðâàãàíàæ áàéñíàà õîò ðóó ÿâàõ þì áîëîâ.
Á¿ð Ẻí óéòãàð. Àÿãëàõûã íü õàðæ ñóóõàä ñîíèí þì áàñ ÷ ãýæ. Ñîäìàà óóöûã íü òàñ áàðüñàí
æèíñ ºìä ºìñºæ, í¿¿ðíèé íü òàëûã õààñàí òîì õàð øèë ç¿¿ãýýä, òºìºð ãàðààø äîòðîîñ
øèíýõýí õºõ «ìîñêâè÷àà» ¿ñýðãýí ãàðãàæ èðëýý. Ãîí÷èã æààõàí óóð íü õ¿ðñýí ÿíçòàé
øóóõèòíàí,

- Õîò îðæ ÿàõ ãýñýí þì áý? Ç¿ãýýð ñóóæ ÷àääàãã¿é õà÷èí õ¿¿õýí ø¿¿ ãýõýä Ñîäìàà èëýðõèé
äààæèãíàí,

- ªâëèéí áàéðàíäàà î÷èæ ñýð¿¿öýýä èðüå ãýâ.

- Ñýð¿¿öýõ ãàçàð íü äóòàæ ãýíý. Äóóëàâ óó ÷è? Ýíý õ¿¿õí¿¿äèéã ¿¿! ãýæ Ãîí÷èã äýìèé
àíãàëçàâ. ͺ㺺 õýýã ãýäýã íü áîëñîíã¿é.

Íààäàõ ÷èíü õàðäàíà ãýý÷ áàñ áîëîîã¿é ãýæ Ñîäìàà óâàéã¿é øèðýâ òàòààä,

- Õî¸ð ºâãºí òàâòàé íàðãèàðàé. Áè õ¿éòýí ä¿¿øèíä îð÷èõîîä ë äàâõèæ èðíý. ×èíæ¿¿ èäñýí
÷èíü õàëóó øàòààä ãýæ þóíä ÷ þì èíýýä àëäàí, õºõ «ìîñêâè÷èéíõàà" íýã òàëûí äóãóéã
äýíäèéòýë ìóøãèæ äàâõèí îäëîî. Èíãýýä áèä õî¸ð ÷èíæ¿¿ èäýæ, ïÿíç òàâèõ õ¿íã¿é õîöîðäîã
þì áàéíà. Áè ÷ ÿâàõ øàëòàã áîäîæ ýõýëëýý. ªäºð èðýõäýý àæëàà á¿òýýñýí, ÿàðàõ þìã¿é ãýæ
õýëñýí ìèíü ãàé áîëîõ íü. Ãîí÷èã ýõíýðèéíõýý äýðãýä íîì÷èðõäîã þì óó á¿¿ ìýä, ÿâñàí
õîéíî íü õàðèí çîâëîí òîî÷ëîî.

Ýíý õ¿¿õí¿¿ä þìàíä ¿íýõýýð õàíàõã¿é þìàà. Èéì ÷ þì àâíà, òèéì ÷ þì àâíà ãýíý. Òýãýýä
æààõàí õÿçãààðëàõààð õàðàì÷ ãýíý ãýý÷. Õ¿¿õýä øèã ýðõëýõ þì. Ãýð á¿ëèéí àìüäðàëàà ãýæ...
Ãàíöõàí àæëûí òóõàé áîäîæ õèéõ þìàà õèéãýýä ñóóäàã áîë ñàíàñàíäàà õ¿ð÷ áîëîõ áàéíà äàà
ãýýä Ãîí÷èã óðóó öàðàéëàâ. Èíãýýä ñýòãýõ¿éí àëãîðèòìèéí òóõàé ÿðèà ìàðòàãäàæ áèä õî¸ð
îþóòàí öàãèéíõàà ÿâäëûã äóðñàæ ñóóëàà. Ãýòýë óòàñ õàíãèíàâ. Ãîí÷èã ìÿðààñààð î÷èæ
õàðèëöóóðûã àâàâ.

Þó ãýíýý? Þó àëãà ãýæ? Õèâñ èé... Ìèíèé õóâöàñ óó? Öóñààð òýýãëý! Öîîæ ÿàæ âý? Öîîæ
ýâä÷èõýæ ¿¿? Ò¿ëõ¿¿ð òààðóóëàõã¿é þó... Ýý öóñààð òýýãëý! Áóøóó ñýðãèéëýõ äóóäàà÷!
Íîõîéòîé, íîõîéòîé...
Ãîí÷èã áèä õî¸ð àâòîáóñàíä ñóóõ ãýæ ìóíãèíàñààð 6àðàã öàãèéí äàðàà ºâëèéí áàéðàíä íü
õ¿ð÷ èðýâ. Õóëãàé÷ ò¿ëõ¿¿ð òààðóóëæ îðîîä þìûã íü óõ÷èõæýý. Ñýðãèéëýã÷èä áÿðóó øèã òîì
øàð íîõîéòîé èð÷èõñýí õóëãàé÷èéí ìºðèéã ýðæ áàéâ. Þìûã íü àâààä ãàäàãøàà ãàðñàí ìºð
îëäîõ øèíæ àëãà ãýíý. Àí ãºðººñ ë õººæ áàéâàë òààðàõ òýð ñàéõàí íîõîé Ñîäìààãèéí
ò¿ðõñýí ¿íýðòýé óñ, áóäãèéí îëîí ÿíçûí ¿íýðò áóäèë÷èõñàí áîëîëòîé. Õóëãàé÷ ÷ ò¿ëõ¿¿ð
òààðóóëæ îðîîä òîîòîéõîí ìºðòºº ÷àíàðòàéõàí þìûã íü øèëæ àâààä ÿâ÷èõñàí íü ÿìàð ë
àìàð àìüòàí áàéâ ãýæ. Ãîí÷èã «Íààäàõ ìóó ÷èõýý óíæóóëñàí ãàðç ÷èíü õóëãàé÷èéí ìºð îëîõ
áàéòóãàé õîò ñàõèæ ÷àäàõã¿é àìüòàí áàéíà» ãýæ íîõîéãèé íü õàðààãààä ñýðãèéëýã÷äèéí
äóðã¿éã õ¿ðãýëýý. Èíãýñýýð îðîé áîëæ ýöñèéí á¿ëýãò õýðãèéí áóðóó íü àðàé ë íîõîéä
òîõîãäñîíã¿é òàðöãààëàà.

Ãîí÷èã íàìàéã òýðãýýðýý çî÷èä áóóäàëä õ¿ðãýæ ºãºõ þì áîëîâ. Ýõíýð íü þìàà àëäëàà ãýýä
ãóòàðñàí øèíæ àëãà. Áàéøèíä íîõîéí ¿íýð øèíãý÷èõëýý ãýæ øàëàà óãààí, ¿íýðòýí öàöàæ,
íàéç õ¿¿õí¿¿ääýý óòàñäàí ñ¿¿ë÷èéí ñîíèíûã áàðàã ë áàÿðòàé ìýäýãäýæ áàéâ.

Ò¿ð çóóðûí áîðîîíä ãóäàìæíû áàðàãøèí ãÿëàëçàæ ñýð¿¿ òàòààä àÿòàéõàí. Ãîí÷èã òýðãýýðýý ÷
áàñ ìÿðààõ ìýò àÿàðõàí ãóëñóóëàõ çóóð Õàéðàí õººðºã ìèíü. ¨ñòîé õîâîðõîí óðòàé àëàã ìàíà
þì ñàí. Ìýääýã ë õ¿í àâëàà»ãýæ õàëàãëàíà. Òýãñíýý íàìàéã èõ ë äîòíî÷ëîõ ÿíçòàé áóóäëûí
îéðîëöîî òýðãýý çîãñîîæ áàéãààä,

Íàéç ìèíü ýð õ¿í ýðõèé õóðóóíààñàà áóñäàä á¿¿ èòãý ãýäýã ¿íýí ¿ã ø¿¿. Ýíý õ¿¿õí¿¿ä þó ÷
õèéæ ìýäýõ þì äàà. Íàìàéã õàðàì÷ ãýõèéã íü ÷è äóóëàà áèç äýý. Èíãýæ áàéãàà õ¿í ÷èíü
èòãýëã¿é. Ìàíàé þìûã ìýääýã õ¿í àâ÷. Ò¿ëõ¿¿ð òààðóóëíà ãýäýã ÷ àìàðã¿é, Ýý äýý íýã ë áèø
äýý ãýëýý.

Áè ìàíü ýðèéã èíãýæ ýõíýðýý õàðäàõ þì ãýæ äààí÷ ñàíàñàíã¿é. Þó ãýëòýé áèëýý. ªíººõ
ñýòãýõ¿éí àëãîðèòì, îíîë ìîíîë ìààíü ÿàëàà? ¨ñòîé ë õóâèëãààí ãýëòýé. Áè òýðýãíýýñ íü
áóóãààä

Ãî íàéç ìèíü òàâòàé íîéðñîîðîé ãýëýý.

ÇÀÍÃÀ
¨íäîí ãàëò óóëûí òîãîî ðóó îðñíûõîî ìàðãààø ò¿¿íýýñ ãàðàõ ãýæ ìºëõñººð íóðèíãà ýëñ,
õ¿ðìýí õàäíû çààãò àðàé õ¿ðýëã¿é òýíõýý íü áàðàãäëàà. Òýãýýä äàðü øèã íóíòàã ýëñèéã
ñàìàðäàí ýð¿¿ãýýðýý õàäàðñààð òîãîîíû ¸ðîîëä ãóëñàæ èðýâ.

- Ýý ìóó ãºëºã! Íîõîéí ãºëºã! Ãýæ ººðèé㺺 ÷ þì óó õýí íýãíèéã õàðààãààä àìààð ä¿¿ðñýí
ýëñèéã òóðãèæ íýã õýñýã óóõèëàí õýâòëýý. «Ýíäýýñ ãàð÷ ÷àäàõã¿é áîë ÿàíàà! ×îíî ãàð÷
÷àäààã¿é í¿õíýýñ ÷è ìóó íîõîéí ãºëºã ÿàæ ãàðíà ãýæ áîäîâ îî?» ãýæ àéäàñ õ¿ðýýä ãîë ðóó íü
ìºñ ãóäðàõ øèã áîëæ:

Õ¿í àìüòàí áàéíà óó? Òà ìèíü! Áàéâàë òóñëàà÷! ãýæ á¿ð íýã äóóññàí õ¿íèé ÿíçòàé äóóãàðñíàà
ºíäèéæ ºâäºã ñºõðººä ãàëò óóëûí àì ººä ºëèéí:

«Õ¿¿å! Õ¿¿ åý-ýý-ýý ãýæ áàéäàã õîîëîéãîî øàõàí » îðèëîâ. Á¿ðõýã òýíãýðýýñ ãàíö õî¸ð áîðîî
äóñàãíàí ãàëò óóëûí òîãîî ðóó ºòãºí öàãààí áóäàí ñîðîãäîõ ìýò õóéëðàí, äóó íü òýð áóäàíòàé
öóã áóöàæ àñãàðàõ øèã. «Áè ÷îíî øèã óëüæ áàéíà» ãýæ ãýíýò áîäîîä îðèëîõîî áîëèâ. Òýð
¿õñýí ÷îíûí òóõàé áîäîõîä àéìøèãòàé. ¨íäîí º÷èãäºð òîãîîíîîñ ãàðàõ ãýæ õýä äàõèí
îðîëäîîä ÷àäàëã¿é àðãà áàðàãäàí ¸ðîîëûí õàä ÷óëóóã øèíøèëæ ÿâòàë òýð ÷îíûí ñýã
òààðàëäñàí þì. Õààíààñ þóí ÷îíî ýíä ÿàãààä ¿õñýíèéã òýð àíõàíäàà îéëãîñîíã¿é. Ýíä ÷îíî
ãºëºãëºäºã þì áèø áèç äýý ãýæ áîäîâ. Òýãâýë òîãîî ðóó îðæ ãàðäàã àìüòíû æèì áàéõ ¸ñòîé.
Ãýòýë òîãîîíû äóíä á¿ñ õ¿ðòëýõ çóóãààä ìåòð ¿íñýí õàð íóðèíãàíä àìüòíû æèì áàéòóãàé ìºð
÷ àëãà. Èíãýõýýð òýð ÷îíî þóãàà ýðæ ýíä îðñîí áàéõ âý? ªºðòýé íü àäèëõàí àëò ìºí㺠ýðæ
èðýýã¿é íü ëàâ. Ýðäýíýñ ýðýã÷ ÷îíî ãýæ áàéõ óó? Òýãýõëýýð àðààòíûõàà õýðãýýð ë îðñîí áàéæ
òààðíà. Ò¿¿íýýñ çóãòàæ áàõàðäñàí ÿìàà íýã àìüòàí ãàëò óóëûí òîãîî ðóó îðæ èðýõýä
óëàíãàññàí òýð àðààòàí þóíàà óõðàõ áèëýý. Òýãýýä ë áóöàæ ãàð÷ ÷àäñàíã¿é. Òýãýýä ºëáºð÷
¿õýõ áîëîõäîî ºíººõ àìüòíûõàà ÿñûã ÷ ¿ëäýýëã¿é õèìëýæ äóóñààä ýöýñò íü õ¿¿ð áîëæ õîí
õýðýýíä í¿äýý ñîõ òîíøóóëæýý. ¨íäîí ¿¿íèéã îéëãîíãóóòàà þóíû ò¿ð¿¿í «Áè ÷ ãýñýí èéì åð
áóñûí õàâõàíä îðñîí ÷îíî øèã ºëáºð÷ ¿õýýä õîí õýðýýíä í¿äýý òîíøóóëáàë ÿàíà!» ãýæ
àéñíûã õýëýõ ¿¿. Ãýâ÷ àðààòàí áèø õ¿í áàéíà, ãàðàõ àðãàà îëíî ãýæ áîäñîí. Îäîî ÿìàð
ãýã÷èéí óñàí òýíýã àìüòàí áîëîõîî ãàéõàâ÷ áàðøã¿é. Òýð ÷îíî øèã ºëáºð÷ ¿õýõ öàã òóëãàðâàë
ÿàõ âý? ×îíûí ñýãèéã ìýðýëòýé áèø. ßäàõäàà èäýõ óóõ þì àõèóõàí àâààä îðæ áîëîõñîí.
Áóöàõäàà òàòàæ ãàðàõ îëñ äýýñíèé òóõàé ñàíàõ ÷ á¿ð õîë áàéñàí õýðýã. ßìàð íýã ãàé äàéð÷
àþóë ó÷èðäàã þì ãýõýä îéð õàâüä õ¿í àìüòàí áàéõã¿éí òóõàé ÷ áîäñîíã¿é. Õàðèí õ¿í ë á¿¿
¿çýãäýýñýé ãýñíýýñ áèø, òýãýýä ýíý. Çóíû öàãò áîë ãàëò óóëûí ¿çýñãýëýíã ñîíèðõîõîîð
èðýãñýä òàñðàõã¿é, õàðèí èéì õàâðààð àí÷èí ãºðºº÷èí, àäóó ìàëûí ýðýë÷èí ë àç áîëæ
òààðàëäàõã¿é áîë ýíý çýë¿¿ä áºãë¿¿ îé òàéãà ðóó ç¿òãýõ õ¿í ìàíü ýðýýñ ººð õýí áàéõ âý?
Õàìàã óõààí áîäîë íü åð人 ë ýíý ãàëò óóëûí òîãîîíû ¸ðîîëä îâîéæ õýâòýõ þì øèã àëò
ìºíãºíä ë õ¿ðüå ãýñíýýñ ººðã¿é. Óõààíä óõíà ¿õýæ øóíàë ø¿ãëýíý ãýäýã ë ýíý áèç. Íîäíèí
çóí ÿàìíûõàà àëáàí õààã÷èäòàé õàìò ¿éëäâýð÷íèé õîðîîíîîñ çîõèîñîí àÿëàëä îðîëöîæ ýíä
èðýýä, äýýð öàãò ýíý õàâèéí õ¿ì¿¿ñ ãàëò óóëûã òàõèæ àëò, ìºí㺠ºðãºäºã áàéñàí òóõàé äîìîã
ñîíñîîä øóíàë íü õºòëºí õºòºëñººð ýíý áîëëîî. Íàñààðàà õÿëáàð àìüäðàë, îëç îìîã õàéæ
¿õýí ç¿òãýñíèé íü ãàé ýíý. ª÷èãäºð ãàëò óóëûí òîãîî ðóó îðæ ýíý àéõòàð íóðàíãè õàð ýëñ ð¿¿
øóðãà÷èí ãóëñàæ ÿâàõäàà áóöàæ ãàðàõ òóõàé åð áîäîîã¿é íü õà÷èí. ªíººõ àëò, ìºíãèéã àòãà
àòãààð óòãàæ àâáàë æèã¿¿ð, óðãààä íèñýõèéí ÷èíýýí ñàíàãäñàí. Ãýòýë æèã¿¿ðòýí øèã íèñýõ
íü á¿¿ õýë öóñàíä øóíàñàí ÷îíî øèã áîëîõ íü. Þóíû íü àëò ìºí㺠áàéõ âý! Òîãîîíû ¸ðîîëä
íºãºº ë äàðü øèã íóíòàã õàð ýëñýíä øèãäñýí òîì òîì õ¿ðìýí ÷óëóóíààñ ººð þó ÷ áàéñàíã¿é.
Äîìãèéí àëò ìºí㺠áàéëàà ãýõýä º÷íººí æèëèéí ýëñ øîðîîíä äàðàãäàí ãàíö õ¿í áàéòóãàé
ýêñêàâàòîðûí øàíàãààð ÷ õóòãààä îëîõîä áýðõ ãýäãèéã óõààðààä áóöàæ ãàðàõ òóõàé ñàÿ áîäñîí.
Òýãýýä ýíý. Èéì àþóëòàé çàíãàíä îðîõ þì ãýæ äààí÷ ñàíàñàíã¿é. Ãàëò óóëûí òîãîî íýðòýé
á¿ðõýýð øèã ýíý îíãîðõîé õàð í¿õèéí èéì åð áóñûí íóðàíã õàíàòàé áàéõ þì ãýæ õýí ìýäëýý!
Äýýðýýñ õàðàõàä õàä ÷óëóóãààð äàìæààä òºâºãã¿é îðæ ãàð÷ áîëìîîð áàéñàí. Èéì ãóòàìøèã
ãýæ áàéõ óó!

¨íäîí èíãýæ áîäîîä äàõèí îðèëæ ãàðàâ. Õýðâýý àç áîëæ ÿìàð íýã õ¿í äóóãèé íü ñîíñîîä
èðäýã þì ãýõýä þó ãýæ áîäîõ íü ÷ ä¿¿ðñýí õýðýã áîëæ. Ãàëò óóëûí òîãîîíû èðìýãò ãóðâàí
äóãóéò ìîòîöèêëüòîé èðæ ìàéõàí øààãààä ººðºº òîãîîíû ¸ðîîëä îð÷èõñîí ÷îíî øèã óëüæ
ñóóãàà õ¿íèéã ÷èíü ñîëèîð÷ ãýõ ¿¿, àëü îñîëäîæ ãýõ ¿¿?

Áîðîî àñãàðàí îðëîî. ¨íäîí õè÷íýýí ÷ õàøãèðààä äýìèé áîëîõûã îéëãîæ áîñîí ãýëäýðñýýð
òîãîîíû ¸ðîîëä óðãàñàí íýãýí äàâæàà íàðñíû ¸ðîîëä î÷èæ ýâõðýí ñóóâ. Òýãýýä ýëäâèéã
áîäëîî. Èíãýýä çàíãàíä îðñîí àìüòàí øèã ãàðàõ ãàçàðã¿é ºíãºðºõ õýðýã ¿¿? Àæèë õèéëã¿é
äóðààðàà àìüäðàõ àðãà óõààí ýðñýýð ºäèé õ¿ðñíèé ãîð ãàð÷ áàéãàà íü ýíý. Ýý ýëèé õàëàã
ìèíü! Ýíý òîãîî ðóó ç¿òòýõèéí îðîíä áàðàãøèíãèéí áààñ ò¿¿ãýýä ÷ ãýñýí áóöäàã áàéæ.
Íýãìºñºí èõ þìàíä õ¿ðýõ ãýýä ýíý áîëëîî. Áàðàãøèíã íýã òóíãèé íü õýäýí çóóí òºãðºãººð
àâäàã ãýñýí. Òýð ÷ îëç ø¿¿ äýý. Ãýòýë àòãà àòãààð àëò ìºí㺠îëæ áîëíî ãýæ ãîðüäîõîîð þóíû
áàðàãøèí ìàðàãøèíã ñàíàõ âý. Ýðäýíýñ îëæ áàÿæñàí õ¿í áàéäàã ãýæ äóóëààã¿é áîë òýð äîìîã
ÿðèàíä ÷ þó ãýæ èòãýõ áèëýý. Ýý õàëàã ãýæ! Áàðàãøèí ò¿¿ãýýä ë áóöäàã áàéæ. Ýíý áîðîîã
ÿàíàà. Àðàé ¿åð áóóæ èðýýä æèâ¿¿ë÷èõ þì áèø áàéãàà äàà? Íýýðýý èíãýýä ãàð÷ ÷àäàõã¿é áîë
þó ãýã÷ áîëîõ âý? Ýíý ãàéòàé õàð ¿íñýí õàíûã èéì íóðàíã ñóë þì ãýæ õýí ìýäëýý. Ãàëò
óóëûí òîãîî ãýæ èéì ºëçèé áóñûí çàíãà áàéäãèéã õýí ¿çëýý. Ãàíöõàí ãýíýäëýý äýý. Ãàëò
óóëíààñ ¿íñ ãàðäàã ãýæ äààí ÷ óõààðñàíã¿é. ßàñàí ìóóõàé õ¿éòýí áîðîî âý? Ýíý õàð ¿íñ
õè÷íýýí áîðîî îðñîí ÷...

¨íäîíãèéí óõààíä àðàé ÷ óõíà ¿õýýã¿é þìñàíæ. Áîðîî íàìàéã àâàðëàà ãýæ óõààðàíãóóòàà òýð
áîñîí õàðàéæ:

- Ýý ¿íñýí äîòîðõ ãàëò óóë ÷è íàìàéã çàíãàäàæ ÷àäñàíã¿é! ×îíûí õ¿¿ øààëóó áèø õ¿íèé õ¿¿
¨íäîí õîéíî àëò ìºí㺠¿ã¿é ãýõýä áàðàãøèíòàéãàà äàà ãýæ õàøãèðàâ.

Ãàëò óóëûí äàðü øèã õàð ýëñ áîðîîíû óñûã óóí øèíãýõ òóñàì äàãòàðøèí íóðàíã áèø áîëîõûã
îéëãîñîí íü ¨íäîíãèéí õóâüä ãàéõàìøèãò íýýëò áàéëàà.

— ßäàâ÷ áàðàãøèíòàéãàà ãýæ òýð äàõèí õàøãèðàâ. Áîðîî àñãàðàí îðñîîð ...
ÌÓÓ ¨Ð
Òýð íàìàð àìüäðàëäàà àíõ óäàà öàãààí çýýð ãºðººëñºí ìèíü ñàíààíààñ åð ãàðäàãã¿é. Ìèíèé
çîðèëãî ãîë íü ãºðººëºõ人 ÷ áèø îëîí çýýð ãºðººñ õàðæ, íàìðûí õýýð òàëûí öýíãýã,
àãààðààð àìüñãàëúÿ ãýñýí õýðýã. Åð íü æèë æèëèéí íàìàð õºäºº òèéø ñýòãýë òýì¿¿ëíý.
Õîòîä òàðüñàí çàðèì ìîä ¿õýæ áàéãààã ¿çýõýä óéòãàðòàé, õºäºº ãàð÷ æèíõýíý àìüä áàéãàëü,
àí àìüòíûã ¿çìýýð ñàíàãäàíà. Òýãýõýä áè àí ãºðººñíèé òóõàé çîõèîë áè÷èõ ñàíààòàé, àí àâûí
ìýäëýãòýé õ¿í õàéñààð öóóòàé àí÷èí ãýãäýõ Óõíààäîðæòîé òàíèëöñàí þì. Òýð àí ãºðººñ, àí
àíãóó÷íû àìüäðàëûí òóõàé ýëäýâ ñîíèí þì ÿðüæ ºãººä öàãààí çýýð ÿàæ àãíàõûã áèå÷ëýí
¿ç¿¿ëíý ãýñýí áèëýý. Òýð ¸ñîîðîî ÿâàõ áîëîâ. Áýëòãýõ ÷ ãýæ ¸ñòîé ë àëñûí àÿí äàéíä ìîðäîõ
ãýñýí øèã ñ¿ðòýé þì áîëîâ. Ìàéõàí, òîãîî øàíàãà, çýýðíèé ìàõààð õîðõîã õèéõýä õýðýãëýõ
ñîíãèíî ñàðìèñ, äàðóóëàõ àðõè çºí人í þì àâëàà. Èíãýýä ë ñàðàìïàé ìóó æàðàí
äîëîîãîîðîî: ãàð÷ ºã뺺. Íàìðûí øàð íàð ýýæ ñýð¿¿í ñàëõè ñýâýëçýýä ñàéõàí ÷ ãýæ
æèãòýéõýí. Þóãàà õèéæ õîòîä øèãäýæ ñóóäàã áèëýý. Ãàíö õî¸ð þì áè÷èõ ãýæ òàðõèà äààìèé
çîâîîæ ñóóõûí îðîíä. Óõíààäîðæòîé àäèëõàí öóóòàé àí÷èí áîëîîä ñàëõè ñºðºí äàâõèæ
ÿâáàë ÷ äýýð áàéæ óó ãýæ áîäîãäîíî. Áè "Àëòàí íàð äýýðýýñ ìèøýýãýýä àðèóí ñàëõè ºìíººñ
¿ëýýãýýä" ãýæ äîòðîî äóó çîõèîí äóóëæ ÿâëàà. Åð íü èíãýæ õýýð ÿâààä áàéâàë ÿðóó íàéðàã
ãýäýã ÷ óðñàæ èðýýä áàéõ áîëîëòîé. Õîòîä áîë íàð ñàëõèíû òóõàé ÿðóó íàéðàã áîäîãäîõã¿é
ç¿ãýýð ë ¿ðãýëæèëñýí çîõèîë, ºã¿¿ëëýã ìºã¿¿ëëýãõýí ñàíààíä îðæ èðíý. Áèä ñàéí
çýâñýãëýæýý. Áè íàéçûíõàà îãîòîð øàðûã ãóéæ àâñàí. Óõíààäîðæ îëîí àìüòíû õàëóóí öóñààð
ìÿëààãäñàí íü òîäîðõîé, äóðàí õàðààò óðò øàð âèíòîâîî õºëèéíõºº õîîðîíä òýâðýýä
ýíõðèéëýõ ìýò áàéí áàéí èëáýæ ÿâàâ. Ïàí ë õèéâýë òàñ áóóäàã øèäòýé çýâñýã ãýíý.

Áèä ºã뺺 íàðíààð õîòîîñ ãàðààä íàð æàðãàõûí ºìíºõºí ×îéðîîñ ç¿¿í òèéø èõ òàëä õ¿ð÷
èðýâ. Òýðòýý ç¿¿íòýé Äàðõàí óóë ò¿¿íýýñ õîéõíóóð Õýðëýí Áàÿí-óëààí óíèàðòàí öýíõýðëýíý.
Óõíààäîðæ äîâöîã äýýð ìàøèíàà çîãñîîæ, äºðâºí ç¿ã íàéìàí çîâõèñûã äóðàíäààä «Áàéíà
äàà, áàéíà! Îîíûí çîî øàðãàëòààä áàéíà. Ýí¿¿õýí óðä õóäàã äýýð î÷èæ õîíîîä ºã뺺 íàðíààð
íàìíàÿ. ĺðºâ òàâàí îîíî øèëæ áóóäààä ë áîëîõ íü òýð! Õýòýðõèé øóíàìõàéðâàë ìóó ìàøèí
ìààíü äààõã¿é äýìèé þì áîëíî» ãýâ. Áèä õóäàã äýýð áóóæ õîòîîñ àâ÷ ãàðñàí õîíèíû ìàõàà
çàäãàé ãàëä øàðæ èäýýä ìàéõíàà øààæ óíòàõààð õýâòëýý. Óõíààäîðæ çàìäàà àÿíøèðñàí ÷ þì
óó, æààõàí àðõè óóãààä äèéëäñýí ÷ þì óó òîëãîé òàâèíãóóò õóðõèð÷èõëàà. Åð íü àí÷èí
ãºðºº÷èí õ¿ì¿¿ñ íîéð õîîëîíä ãàðãóóä ñàéí áàéäàã áîëîëòîé. Õàðèí áè ë óíòàæ ÷àäñàíã¿é.
Àìüäðàëäàà àíõ óäàà àí õèéõýýð ãàðñàí õ¿í àðãà ÷ ¿ã¿é áèç. Åð íü õîòûí áèä ãîëöóóõàí íîéð
ìóóòàé áîëîõ þì. Ìàðãààø îîíî áóóäíà, áóóäàõ áóóäàõäàà äºðºâ òàâààð íü áóóäíà ãýäýã
ñîíèí. Áè óíòàæ ÿäàæ íýã õýñýã õºð⺺㺺ä àðãà áóþó àðõèíààñàà íîéðíû òóíãààð óóæ
äóãæèðëàà. ªã뺺 áîññîí ÷èíü ãàíöõàí áèäíèé äýýð þì øèã òýíãýð öýëèéãýýä ñàéõàí,
Óõíààäîðæ áîñîæ õ¿éòýí öàé çàëãèëàí, áàñ íýã çóóí ãðàììààð øàðàà òàéëààä,

Ýí¿¿õýí õîéíî öººí îîíîòîé ñ¿ðýã øàðãà÷èí ÿâæ áàéíà. Óðäóóð íü õàãàñ êèëîìåòð çàéòàé
äàÿëààä îéðòú¸. Íàðàí ñºðºã òàëààñ íü îéðòîîä ë çîãñ ãýõýýð çîãñîîðîé. Çà òýãýýä ÷è áóóäíà
ø¿¿. Þóíû òºëºº àíõíûõàà àíä ãàðñàí áàéõ âý. Öýðýãò áàé áóóäàæ áàéñíàà áîäîîä ë áóóäàæ
îðõèîðîé. Àìüä àìüòàí áèø ç¿ãýýð áàé ãýæ áîäîîä ë... ãýâ. Ìàøèíàà àñààæ õºäºë뺺. Ñ¿ðýã
çýýð ºã뺺íèé: íàðàíä Ẻ𺺠öàéâàëçóóëààä òàéâàí èäýøëýíý, Óõíààäîðæèéí õýëñíýýð
äàÿëààä îéðòëîî. Çîãñ ãýæ áàéíà. Çîãñëîî. Ìàé! ãýýä áóóãàà íàä ºãºõ ãýñíýý ãýíýò áîëüæ
«Õàðàà÷ òýð Òàñàðõàé çîãñîî îîíûã. ̺í ÷ ëóæèð àìüòàí, áàéíà äàà!» ãýýä áóóãàà øàãàéâ.
Ìèíèé ç¿ðõ ò¿ã ò¿ã õèéíý. ¨ñòîé ë òóóëàéí ç¿ðõòýé àìüòàí äàà áè. Áóó ÷ òàñ õèéëýý!
Óõíààäîðæ àìàà áàðèàä «Àëä÷èõëàà! ßàñàí ìóó ¸ðûí þì áý? Èéì îéðõíîîñ àëäàõ ãýæ. ×èõýí
äýýð ÷è óóõèëààä àëäóóë÷èõëàà.» ãýõýä íü ìèíèé è÷ñýí ãýæ æèãòýéõýí. Ìýðãýí áóó÷èéí
÷èõýí äýýð óóõèëæ áîëäîãã¿é þì ãýæ õýí ìýäëýý. Ìàíü ýð áóóãàà äàõèæ ñóìëààä «Õºº!
Æàðàí ìèëýýð! Íàðûã íü áóëààãààä õºº!» ãýæ òóøààâ. Áèä ÷ òîðîõ þìã¿é öàãààí òàëààð
õààçàëëàà. Áóóí äóóíààð öî÷ñîí çýýð àíõàíäàà õýäýí òèéø áóò ¿ñðýõ øèã áîëñíîî äîðõíîî
õóéëðàí Ẻãíºð÷, õîøóóðàí çóãòàâ. ¯åðèéí óëààí áîðãèî øèã òîâîëçîí ãÿëàëçàíà. Öººí
õýäýí çýýð ãýñýí ìààíü õºäëºõ人 õàðèí õýäýí ìÿíãàí çýýð áîë÷èõëîî. Íàìðûí óõàà øàðãàë
òàëä ºã뺺íèé óëààí íàðàíä ñàéí ÿëãàð÷ ºãºõã¿é áàéæýý. Óõíààäîðæ ñàëõèíû øèë äýýã¿¿ð
ºíäºëçºí ãàðàà ñóíãàæ «Òýð óðä òàëûí îîíóóäûã òàñëààä õºº! Äóíäóóð íü òàñ äàéðààä îð! ãýæ
õàøãèðñàí àâ÷ áè òàñëàõ îîíîî ÿëãàæ õàðñàíã¿é. Óõíààäîðæ ìàëä îðñîí ÷îíî õººæ áàéãàà
þì øèã àìàà ÷èõýíäýý òóëòàë àíãàéí, í¿äýý á¿ëòèéëãýí «Õàéÿ! ÿ¿-ã! Õàéÿ!» ãýæ õàøãèðàí
íàìàéã «÷èãíààëä! Õàøãèð! Áàéäãààðàà îðü äóó òàâü!» ãýæ òóøààâ. Áè ÷ òýðýãíèéõýý
÷àãíààëûã äàðæ õàíãèíàòàë ãóóãàëëàà. ßìàð íýã äàéñíàà äàðàõààð óóõàé õèéãýýä äàéð÷ áàéãàà
þì øèã èä õàâ ÷ õºäëºõ øèã. Óõíààäîðæ ÷ ãàëëàæ ýõëýâ. Ïèí-ïàí! Ïèí-ïàí! ×èõýí äýýð íü
óóõèëàõàä îíîõã¿é áàéñàí õ¿í èíãýæ áàõèð÷ îðèëæ áàéæ îíîäîã ë þì áàéõ äàà, Ïèí-ïàí!
Ïèí-ïàí! «Õààçëàà÷ íààäõèéãàà! Ò¿ð¿¿÷èéè îîíóóäûã òàñëààä õºº! Áèøýý! Øàðãà÷èí» ãýõýä
íü áè á¿ð ó÷ðàà îëîõîî áàéëàà.

Îëîí çýýð äóíäóóð õàãà ç¿ñýæ îðîîä Óõíààäîðæèéí ãàð ¸äãîíîñîí ç¿ã ð¿¿ æîëîîãîî
ìóøãèëàà. Çîãñ! ãýæ áàéíà. Çîãñëîî. Óõíààäîðæ õýäýí çóóí ìåòð ã¿éñýí õ¿í øèã àìüñãààäàí
«Òýíä íýã þì óíàñàí ãýýä çààâ. Òýð ç¿ã õàðñàí ÷èíü íýýðýýí íýã Ẻðºíõèé öàãààí þì
õºäºëæ áàéíà. Äàâõèàä î÷ëîî. Íýã ìóó ø¿äëýí øàðãà÷èíã õîíäëîéíîîñ íü òîëãîé õ¿ðòýë óóö
íóðóóãèé íü òàñ áóóä÷èõæýý. Óõíààäîðæ ìàøèíààñ ã¿éæ áóóãààä àìü òàâüæ ÿäàæ áàéãàà
çýýðèéí õ¿ç¿¿ã íóæãèíàòàë ìóøãèæ õàÿàä «¨ñòîé ìóóð ¸ð áàéõàà äàà. Íýã ìóó øàðãà÷èíä ñóì
ãàðçäàõ ãýæ ãýõ ìºðòºº öóñíààñ íü õóðóóíûõàà ºíäãºíä íààëäóóëæ áóóíûõàà àìàíä ò¿ðõýýä
«Áóó ÷àë÷ààä áàéíà. Ò¿¿íýýñ áèø õàðàà òàòñàí ãàçàð ë îíîäîã þìñàí » ãýâ.Áè ÷ öóóòàé
àí÷èíäàà èòãýë àëäðàõ øèã. Òýíýñýí ñóìàíä îíîãäñîí õººðõèé ìóó øàðàã÷èí öóñ íºæºº
àñãàðóóëàí õýâòýíý. Åð íü ìèíèé óðàì õóãàðëàà. Ãàíöõàí áèäýí äýýð þì øèã ìàíõàéæ áàéñàí
òýíãýð ÷ á¿¿äèé÷èõ øèã. Óõíààäîðæ øàðàã÷íû ãýäñèéã ãàðãàæ õàÿàä «ßìàð ÷ áàéñàí àíãèéí
þì ãýæ ìàøèíäàà õèéëýý. Òýãýýä íýã äîâöîã äýýð ãàð÷ äóðàíäàâ. Äóðàíäàæ äóðàíäàæ «Òýýð
óðäàõ ã¿âýýíèé íààíà òàñàðõàé õýäõýí îîíî áàéíà. ÿâýýíèé öààãóóð òîéð÷ î÷îîä äýýðýýñ íü
áóóÿ» ãýâ. Áè õóó÷èí óëáàà çàìààð îðæ òèéøýý ç¿ãëýõäýý àëñò øîâîëçîí öýíõýðëýõ Äàðõàí
óóëûã õàðæ «Óóëàíä ãàð÷ òîøëîé ò¿¿ñýí ìààíü äýýð áàéæ äýý"" ãýæ áîäëîî. ÿâýýã îðîîãîîä
ñýìõýí ºíãèéñýí ÷èíü íýýðýý òàñàðõàé òàâ çóðãààõàí îîíî áàéæ áàéíà. Óõíààäîðæ ÷ áóóãàà
òóõòàéõàí øèéðëýæ øàãàéëàà. Áè ÷ ÷èõýí äýýð íü óóõèëñàíã¿é. Ìàíü ýð õýñýã øàãàéñíàà
áîëüæ «Çîëèã ãýæ! Í¿ä á¿ðýëçýýä äóðàíãèéí õýðýýñ õàðàãäàõã¿é áàéíà» ãýýä äóðàí õàðààãàà
àâ÷ òàâèâ. Òýãýýä äàõèí øàãàéëàà. ¨ñòîé ë ìýðèéõèéí äýýäýýð ìýðèéæ áàéãàà áîëîëòîé
àíèñàí í¿äíèé íü çîâõè ÷è÷èð÷ õàðñàí í¿äíèé íü õ¿¿õýí õàðàà ìýëòýãíýíý. Òýãæ òýãæ òàñ
áàéëãàëàà. Òîëãîéãîî ºíäèéëãºæ ñóì òàâüñàí ç¿ã ð¿¿ãýý õàðààä àðàé ë áóóãàà øèäñýíã¿é.
«Ò¿é ÷¸ðò!, ¨ñòîé ìóó ¸ð áàéíà. Õîéíîîñ íü õºº! Óíàòàë íü õººãººä àëíà äàà öóñíóóäûã! Õàà
õîëäîõûã íü ¿çíý äýý!» ãýæ ø¿ä çóóí çàíàëõèéëýõ íü á¿ð íýã ºøèðõñºí ÿíçòàé. Àìüòíû öóñ
¿çñýíäýý ÷ þì óó, õî¸ð í¿ä íü óëààíààðàà ýðãýëäýýä íýã ë õà÷èí. Àéäàñ ÷ õ¿ðýõ øèã. Áè áóóí
äóóíààð áóò ¿ñýðñýí îîíóóäûí íýãèéí õîéíîîñ ÷èãëýýä õààçàëëàà. Óõíààäîðæ «Çºâ, Ìóó
íîâøèéã ãàíöààðàíãèé íü òàñëààä õºº!» ãýæ áàéíà. Õýëñíýýð íü õººëºº. Óðä ìèíü îîíûí õºë
æèðýëçýí òîîñ ïóð ïóð õèéæ, õºõ øàðãàë çîî íü òîðîëçîí áºìáºëçºíº. Íýã îéðòîæ íýã
õîëäîíî. Áèä õî¸ð ãàëçóó þì øèã îðèëîí õàøãèð÷ öóóò àí÷èí ìààíü ìèíèé îãîòîð øàðààð
øàãàéëã¿é ïèí ïàí öèí öàí õèéëãýíý. Èæëýýñýý òàñàðñàí îîíî òýð èõ äóó øóóíä áàëìàãäàí
áàãòàð÷ áàéãàà áîëîëòîé. Õàæóó òèéøýý áóëòàõ ãýýä ÷àäàõã¿é äýìèé ë áºãñºº îíäîãîíóóëàí
ã¿éöýãäýæ ýõýëëýý. Óõíààäîðæ «õààøàà çàéëàõ âý ìóó íîâø! Äàðààä áàé! Îäîîõîí îé÷íî»
ãýæ óðàãø ºíäºëçºí òýðýãíýýñýý ñóãà ¿ñðýõ íü õîëã¿é. Îîíî ÷ õººðõèé òýíõýý òàñðààä
íàéãàñààð õýâò÷èõëýý. Óõíààäîðæ áóóí õàðàéãààä òàéãàí íîõîé øèã õîë õîë õàðàéí ã¿éöýæ
î÷ñîí ÷èíü îîíî áîñîîä öààøàà õýä àëõñàíàà äàõèí îé÷èâ. Óõíààäîðæ àðõèðààä äýýð íü
ìîðä÷èõîâ. Ýâðýýñ íü áàðèàä õ¿ç¿¿ãèé íü ìóøãèæ õàðàãäàíà. Ìèíèé ÷ àìàí õ¿ç¿¿ íóæãèíàõ
øèã äîòîð ìóóõàé áîëëîî. Óõíààäîðæ îîíûí íóãàñûã òàñ ìóøãèæ àëààä áààòàð ãàâüÿà
áàéãóóëñàí þì øèã àãäàãíàí èíýýæ, àðàé ë á¿æèãëýõ öàìíàõ íü óó ãýìýýð áàéâ. Ìèíèé õ¿ð÷
î÷èõîä õóòãàà ãàðãàí, õàíöóé øàìëàæ «Àøã¿é íýã øºëíèé þìòàé áîëëîî. Òàðãàí áàéãàà äàà
çîëèã ÷èíü» ãýæ òàãäàãíàâ.

Îîíî öàâ÷èõàà áîëüñîí ãýðýëò áîð í¿äýýðýý òýíãýð ãºëðºí, àìüä ìàõ íü òàòàâãàíàí ÷è÷èð÷
áàéñàí ñàí. Òèéíõ¿¿ áèä òýíýñýí ñóìàíä îíîãäñîí ø¿äëýí øàðãà÷èí, áàãòàðòàë íü õººæ
óëààí ãàðààðàà àëñàí îîíî õî¸ðòîé áóöàæ áèëýý. Òýð áîë ìèíèé àíõíû áºãººä ñ¿¿ë÷èéí àí
áàéëàà. Ò¿¿íýýñ õîéø áè Óõíààäîðæîîñ õîëõíóóð ÿâàõ áîëñîí þì.
ÃÎÂÈÉÍ Õ¯¯ ÓÕÀÀÄÀÉ, ÀËÒÀÍ ÝÂÝÐÒ ÃÓÍÀÍ ÓËÀÀÍ
ÓÃÀËÇ ÕΨÐÛÍ ¯ËÃÝÐ
Ýðò öàãèéí ýöýñ, ýíý öàãèéí ýõýíä þì ãýíý ëýý. Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé Ãóðâàí ñàéõàí óóëûí
õºõ ñ¿ìáýð îðãèëä ãàð÷ ýðýýëýí áàðààëàõ õÿçãààðã¿é ãîâü íóòãàà, óñàí öýíõýð çýðýãëýý
æèðâýëçýí íàìèðñàí ãàçàð òýíãýðèéí ñàâñàëãàí õ¿ðòýë ýðã¿¿ëýí òîéðóóëàí õàðæ ñóóäàã
áàéæýý. Òèéíõ¿¿ Óõààäàé õ¿¿ Ãóðâàí ñàéõíû õºõ ñ¿ìáýð îðãèëä áàéí áàéí ãàð÷, èõ ãîâèî
ñýòãýë òàëáèóí õàëèàæ, õ¿í àìüòíû àìüäðàë áàéãàëü äýëõèéí æàì ¸ñûã ýðýãö¿¿ëýí,
îð÷ëîíãèéí ãîî ñàéõíûã òàíèí áàÿñíà. Õ¿íèé õ¿¿ áèå ã¿éöýæ óõààí ñóóõàä áàéãàëü åðòºíö
óóæðàí òýëäýã áèëýý. Àÿà õàí õîðâîîãèéí ìàãíàé áîëñîí ýíýõ¿¿ óóæèì ñ¿ðëýã ãàëàâ ãàíãèéí
ãîâü íóòàã äºðâºí öàãèéí ýðãýëòýíä þóòàé ãàéõàìøèã. Çóíû äýëãýð öàãò àðãàëèéí çîî øèã
àëàãëàõ ãîâü òàëûí äýýã¿¿ð ¿¿ëýí ñ¿¿äýð àëãóóðõàí í¿¿æ àãñíàà õààÿàõàí ààäðûí ¿¿ë
õóðàëäàí, íàðíû ãýðýë òýðõ¿¿ ¿¿ëñèéí í¿õ ñ¿âèéã îëæ íàð ãàçðûã õîëáîñîí èëäýí öàãààí
çóðâàñ áóóãààä, ààäàð áîðîîíû ñààðàë õºøèã òàòàí ìºíõ¿¿ ¿¿ë ãàçðûã õîëáîí öàõèëãààí
ãÿëáàæ, òýíãýð õ¿ðõðýí í¿ðãýëýõ íü óðàìòàé áºãººä ñ¿ðëýã. Íàìðûí íàëãàð øàðãàë ãîâü ãýã÷
÷óõàìõ¿¿ åðòºíöèéí ÷èìýã ýý! Ìºíººõºí çóíû ààäðûí ºíãºðñºí çóðâàñóóäàä òààíà õýíçëýí
íîãîîð÷, òýíãýð öýëìýí ãàçàð òýíãýðèéí ñàâñàëãà òýëýí öýëèéæ, ºã뺺íèé íàðíààð ýëñýí
ìàíõíóóäûí àëòàí çîîíîîñ õºõ òýíãý𠺺ä ãýðýë öàöðàí, íàðàí æàðãàõ ¿åýð áóëàã øàíäûã
çîðèí õàòèðàõ õóëàíãèéí õºëººð áîññîí òîîñ òîìñîí öàãààí äýýñ øèã ýð÷ëýí çóðàéíà.
Òèéíõ¿¿ íàìðààð ãîâüä ò¿ìýí öàãààí çýýð í¿¿äýëëýí èðæ áàéðøèí áýë÷èõ íü øàð íîãîîí
õèâñ äýýð îðõèñîí øàãàé ìýò ÿðàéõ áºãººä óìàðäûí õàíãàéãààñ áóöàõ õóí ãàëóó ãîâèéí ºíäºð
õºõ òýíãýðò çýë òàòàí ãàíãàíàëäàíà. Óõààäàé õ¿¿ ýíý á¿õíèéã õàðàí áàÿñàæ, òýðõ¿¿ ò¿ìýí
öàãààí çýýð, óóë õàäàíä ñ¿ðýãëýí öàõèëàõ àðãàëü, ÿíãèð, æèã¿¿ðòýí øóâóó òýðã¿¿òíèé ÷ºëºº
æàðãàëûã ýçíèé ¸ñîîð ºìººðºí, ýðò óðüäûí öàãò õàðü ãàçðûí Õ¿éëýí õàð óóëñíààñ õºõ ÷îíûí
ñ¿ðýã äîâòëîí èðæ àí àìüòíûã ò¿éâýýí õºíººæ áàéñíûã ºâãºä íàñòíààñ ñîíññîíîî ñàíàæ
ÿâäàã àæýý. Ãýëýý ÷ ýíý öàãèéí ñàéõàíä ýýðýì øàðãàë ãîâèéí ò¿ìýí öàãààí çýýðèéã õýí
õààíààñ çàíàëõèéëýõ áèëýý ãýæ ñýòãýëýý òàéòãàðóóëíà. Ãýòýë ýíý åðòºíöºä õîðîí ñàíàà
õîâäîã øóíàëòàí áàéñààð áºãººä õºõ ÷îíûí ñ¿ðýã äàéðàí èðýõ þó ìàãàä ãýæ áàñõ¿¿
ñýðýìæëýíý. Óõààäàé õºâã¿¿í àðâàí òàâíûõàà íàìàð íýãýí óäàà Ãóðâàí ñàéõíû õºõ ñ¿ìáýð
îðãèëä ãàð÷ èðæýý. Íàìàð íàìðûí äóíäààñ ñàéõàí íàìàð áîëñîí þìñàíæ. Ãýòýë íýã ë þì
äóòààä áàéëàà. Þó áèëýý ýíý ÷èíü ãýýä àëñûã õàðàã÷ àëä öàãààí äóðàíãàà ñóíãàí õàðñàí ÷èíü,
ìºíººõºí øàð íîãîîí õèâñ äýýð îðõèñîí øàãàé ìýò áýë÷èæ áàéäàã ò¿ìýí öàãààí çýýð îð
ñóðàãã¿é àæýý. Áàéãàëèéí õóâèðàë àìüòíû æàì íàðèéí ó÷èð í¿¿äýë ã¿éäýë íü õîæèãäîæ äýý
õýìýýí áîäîæ Óõààäàé õ¿¿ ºíæèí õîíîí õ¿ëýýëýý. Ãýòýë ºìíºäèéí, øàðãàë ãîâü àìü îðîõã¿é
óíèàðòàí öýëèéæ áàéâ. Òàâ äàõü õîíîãèéíõîî íàðíààð áîñîîä õàðñàí ÷èíü õàð äàðñàí ç¿¿ä
øèã ¿çýãäýýã¿é þì áîëæ áàéâ. Íàìðààð ºìíºäèéí ãîâèéã íºìðºí èðäýã ò¿ìýí öàãààí
çýýðèéã Õ¿éëýí õàð óóëûí õºõ ÷îíîíóóä ñàìíàí èðæ õýñýã áóñãààð íü òàñëàí, õîâäîã
øóíàõàéí òóéëä õ¿ð÷ óëàíãàñàí õîîëîé áàãàëçóóðûã íü òàñ õàçàí, ãîâèéí ñàéð ñóäãààð öóñàí
ãîë óðñãàæ áàéâ. Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé óõààí àëäòàë õèðäõèéí öî÷èæ, :

— Õ¿éëýí õàðûí õºõ ÷îíîíóóä ò¿ìýí öàãààí çýýðèéã ìèíü áàðüæ áàéíà ÿìàð èõ àþóë õºíººë
ãîâü ñàéõàí íóòãèéã ìèíü íºìðºí èðýâ ýý! Ò¿ìýí öàãààí çýýðèéí ìèíü ¿ð ¿íäñèéã òàñëàõ
àþóëò äàéñíûã ÿàõ âý òà ìèíü! Ãàçàð òýíãýð ìèíü õàéðëàí ºðøººæ, õýëýýä ºãºº÷! Ãýæ Ãóðâàí
ñàéõíû àñãà õàäàíä öóóðàé õàäòàë ãàñëàí äóóäàâ. Òèéí áàéòàë õàäíû àðààñ.
— Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé ìèíü áè ÷àìàéã ýðòíýýñ òàíèõ áèëýý.

Þóíû ó÷èð àñãà õàä öóóðèàòòàë ãàñëàí äóóäàâ? ãýõýä ýðãýí õàðâàë àëòàí óãàëçòàé ãóíàí
óëààí óãàëç çîãñîæ áàéâ.

Àëòàí ýâýðò óãàëç ìèíü! ªìíºäèéí øàðãàë ãîâèéí ò¿ìýí öàãààí çýýðèéã ìààíü Õ¿éëýí
õàðûí õºõ ÷îíîíóóä íàìíàæ èðýýä õºíººæ áàéíà! Àí÷èí ãºðºº÷íèéã öóãëàõ õ¿ðòýë ¿ð
¿íäñèéã íü òàñëàõ íü, Àâðàõ óõààí þó áàéíà ? ãýâ. Ãóíàí óëààí óãàëç àëòàí ýâðýý ºã뺺íèé
íàðàíä ãÿëáóóëàí ñýæèëæ àëñûã øèðòýýä,

Óõààäàé ìèíü! Ãîâü ñàéõàí íóòàãòàà, àí ãºðººñºí 人 õàéðòàéãèé ÷èíü áè ìýäíý. Õ¿éëýí
õàðûí õºõ ÷îíîíóóäûã äàðàõ àðãûã áè ìýäíý. Îäîîõîí Ãóðâàí ñàéõíû ìÿíãàí óëààí óãàëçûã
ñ¿ðýãë¿¿ëýí àâ÷ðàÿ. Óõààäàé ÷è óóëûí áýë ð¿¿ õàð õóðäààðàà ã¿éæ áóó! ãýýä àëòàí ýâðýý àð
øèë äýýðýý òàâèàä, àíãàë õàâöëûã õàðàéí îäîâ. Óõààäàé õ¿¿ õºõ ñ¿ìáýð îðãèëîîñ óóõàéëàí
õóðàéëàí ã¿éæ áóóõàä Ãóðâàí ñàéõíû àñãà õàä, àíãàë õàâöëààñ òîîñ ìàíàí òàòààä, èõ ¿åð áóóõ
ìýò ÷èìýý ãàð÷ àðõàéæ äàðõàéñàí ýâýðòýé ìÿíãàí óëààí óãàëç õîøóóðàí îðæ èðëýý. Àëòàí
ýâýðò ãóíàí óëààí óãàëç òýðã¿¿ëýí èðæ «Óõààäàé íàéç ìèíü, àëòàí ýâðèéí ìèíü óãàëçíààñ
àòãàæ ñàéí áàðèàðàé. Õ¿éëýí õàðûí õºõ ÷îíîíóóäûã õºíººí äàðöãààÿ» ãýæ áàéäàã
òýíõýýãýýðýý óóõàéëàí óðàãø äîâòëîõ íü òýð. Óõààäàé ÷ áàéäàã õîîëîéãîîðîî óóõàéëàí,
õîéíîîñ íü ìÿíãàí óëààí óãàëç óñíû èõ ¿åð ìýò õàíàðàí äàãàëàà. Øàðãàë ãîâèéí ò¿ìýí
öàãààí çýýðèéã óëàíãàñàí õºíººã÷ ÷îíîíóóä òýäíèé ñ¿ð áàðààã ¿çýíã¿¿ò ñ¿¿ë õàâ÷èí çóãàòàâ÷
õîë õàðàéñàíã¿é. Ìÿíãàí óëààí óãàëç øóíàëò õºõ öººâð¿¿äèéã õàðâàñàí ñóì øèã äàéðàí,
ýëñýí ìàíõàíä øèãäòýë ìºðãºæ Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé ãóíàí óëààíûõàà àëòàí ýâðèéã òýâðýí
«Øóíàëò õºõ ÷îíîíóóäûã õºíººí äàðöãààÿ! Ýõ ñàéõàí ãîâü íóòãàà, ò¿ìýí öàãààí çýýðýý àâðàõ
ÿìàð èõ õ¿÷ áèäýíä áàéíà âý? Ò¿ìýí õºõ ÷îíî èðýâ÷ ò¿¿ðäýëã¿é äàðöãààÿ! Íàðàí ãýðýëò ãîâü
íóòãààñàà ñ¿ã ñ¿¿äðèéã íü àð÷èí àðèëãàÿ» ãýæ óóõàéëàí õóðàéëàí ÿâàâ. Èíãýýä Óõààäàé
õºâ¿¿í Àëòàí ýâýðò òóíàí óëààí óãàëç òýðã¿¿ëýí, Ãóðâàí ñàéõíû ìÿíãàí óëààí óãàëç Õ¿éëýí
õàðûí õºõ ÷îíîíóóäûã õºíººí äàðæ, ºìíºäèéí ãîâèéí ò¿ìýí öàãààí çýýðýý àâðààä áóöæýý.
Ãóíàí óëààí óãàëç àíä íºõºð Óõààäàéãààñàà ñàëàõäàà àìàð àìãàëàí áîëñîí ãîâèéí ¿ä äóíäûí
íàðàíä àëòàí ýâðýý ãýðýë öàöðóóëàí ñýæèëæ,

Õî¸óëàà àõ ä¿¿ ìýò íºõºðëºí ãîâü ñàéõàí íóòãàà õàðóóëäàí õàìãààëæ ÿâúÿ. Ñàíààãààð áîëçñîí
ºä𺺠Ãóðâàí ñàéõíûõàà õºõ ñ¿ìáýð îðãèëä óóëçàæ áàéÿ ãýæýý. Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé àëòàí
ýâýðò óãàëç ãóíàí óëààíàà õ¿ç¿¿äýí,

- Äàéñíàà äàðñàí èä øèä ìààíü ýõ íóòàãòàà ýëýã ç¿ðõíýýñýý õàéðòàéíõ áèçýý. Õ¿éëýí õàðûí
õºõ ÷îíîíóóä øèã ãàçàð äýëõèéí ýíõ àìãàëàíã ò¿éâýýí ãàé çîâëîí òàðèã÷äààñ ñýðýìæëýí ÿâæ
íàñàí ¿¿ðä íºõºðëºå ãýæýý,

Ãîâèéí õ¿¿ Óõààäàé, Àëòàí ýâýðò ãóíàí óëààí óãàëç õî¸ðûí íºõºðëºñºí øàøäèð èéì áóþó.
̪ÍÃªÍ ÕÀÇÀÀÐÛÍ ÄÓÓËÜ
Àÿà, îð÷ëîí äàõèíûã öàãëàøã¿éãýýð õóìèí áàãòààã÷ õ¿íèé îþóí áîäîë þóòàé ãàéõàìøèã!
Íàðò åðòºíöèéí àìüäðàë, õîðâîîãèéí æàìûã ýðãýö¿¿ëýã÷ óõààíò õ¿íèé õ¿ñýë çºãíºë þóíä ÷
ñààòàí ñààðøã¿é áºãººä ÿìàðõàí ÷ öàãò òýðõ¿¿ îðãèëóóí áàäðàíãóé õ¿ñëýí çºãíºëèéí õ¿÷ýýð
ñýòãýëèéí òýýð äàðàìòûã òàÿãäàí õàÿõ þóòàé æàðãàëàí. Ñàíñðûí õºë㺺ð îð÷ëîíãèéí
õÿçãààðã¿éä ìºíãºí ñóì øèã õàðâàí îäîæ, àëñûí îä ãàðèãààñ àëòàí ëèø öýöýã ýõ äýëõèéäýý
àâ÷ðàí, õàéðòàíäàà áàðèõ ¿ð à÷èéíõàà òóõàé ìºðººäºí, ñýòãýëèéí àìèðëàíãóéã ¿ë òýâ÷èã÷
ÿðóó íàéðàã÷ äýýäñèéíõýý ãýðýýñèéã çàëóó çàíäàí öàãòàà ñàíñàð ýðõýñò èëãýýí ÿâæýý. Îäîî
¿ñýíä ìèíü íàñíû íàìðûí õÿðóó óíàâ÷ îð÷ëîíã õóìèí áàãòààã÷ ñýòãýëèéí õ¿÷èéã
àëäààã¿éãýýð áàðàõã¿é äýýäñèéí õ¿ñëýí áèåëýõèéã í¿äýýð ¿çëýý. Àëñûí îä ãàðèãààñ àëòàí
ëèøèéã àâ÷ðàõ ¿ð à÷àà ¿çëýý. Þóòàé æàðãàëàí, þóòàé æàâõëàí!

Íàìðûí øºíº ò¿ìýí ò¿ìýí îä æèðýâ æàðàâ ãÿëòãàíàñàí îãòîðãóéã øèðòýí áîäëîãîøèðíîì.
Òàë íóòãèéã ìèíü èâýýí á¿ðõñýí àãóó òýíãýðèéí äîð õ¿íèé ¿ð þóã ýñ ¿çíýì áèëýý. Áîäëûí
õàðãóéã ¿ç¿¿ðã¿é ñóíãàñàí ýíýõ¿¿ îäîò îð÷ëîíä ìîíãîëûíõîî çîðèã ñýòãýëèéí ãýðýëò çàìûã
ãàðãàí, ñàíñðûí õºë㺺ð ä¿¿ëýí ÿâàà òàë íóòãèéí õºâã¿¿íèé ä¿ðèéã ñýòãýëäýý çóðàãëàíàì.
Îäòîé èæèëññýí îä áèëýý òýð. Ìîíãîë õ¿í ñàíñàðò íèñýí îëíû ç¿ðõíýý ìºíõ òýìäýãëýãäýõ
öàãò, ìàíàéõíû õ¿¿õýä õºãøèäã¿é öºìººðºº íýãýí çýðýã ãýðýýñ ãàð÷ òýíãýðèéã øèðòýí,
ìîíãîëûíõîî îäûã îëæ ¿çýýä ÿìàðõàí áàÿð õººð áîëîõ âý.

Ñàíñðûí íèñýã÷ òýðõ¿¿ õºëãèéíõºº ãýãýýâ÷ýýð ýõ íóòãàà øèðòýí àõóéä òàõèéí çîî øèã
øàðãàëòàõ èë÷èëã¿é ãîâü òàë ìààíü ãàçàð òýíãýðèéí ñàâñëàãàà îðõèí, ñàíñðûí ºíäðººñ
á¿õëýýðýý öýëèéãýýä, õ¿¿ õºëä îðæ õ¿í áîëñîí òºðñºí íóòàã, ààâûíõàà öàãààí ãýð áºìáèéæ
áóéã òºñººëºí «Ìèíèé ààâûíõ òýð áàéíà! Ìàíàéõ òýð áàéíà!» ãýæ, ñàíñðûí õºëãèéí äàðãà
îðîñ íºõºðòºº çààí ºã¿¿ëýõýä òýð íü íºõðèéí ñýòãýëèéã îéëãîæ ãýãýýâ÷ýýð øàãàéí,
íàéçûíõàà òºðñºí öàãààí ãýðèéã ¿íýõýýð ¿çñýí þì øèã « Òèéì áàéíà, ̺íãºí õàçààðûí ýçýí
ààâ ÷èíü ãàðàà äàëëààä çîãñîæ áàéíà!» õýìýýí îðîñ ìîíãîë ñàíñðûí àõ ä¿¿ñ èíýýëäýí
áàÿðëàíà. ¯íýõýýð ÷ õºëãèéí á¿õýýãèéí õàíàíä ìºíãºí õàçààð ºë㺺ñòýé áàéõ àæýý. Ñàíñðûí
íèñýã÷èéí ààâ õºëºã ìîðèî õàçààðëàæ ÿâñàí õàçààðàà õ¿¿äýý ºã÷ èëãýýí «Õºëºã ìîðèíûõîî
ìîëîð ýðäýíý òîëãîéä ÿâñàí õàçààðàà îãòîðãóéä àâ÷ ãàðààðàé. Ìîíãîë õ¿íèé ñàéí óíàà õºëºã
ìîðü òýíãýðò ä¿¿ëëýý ãýæ ààâ íü ñàíàæ ÿâúÿ. Õ¿íèé ¿ðñ íàñàí ¿¿ðä õèéìîðüëîã, áóÿí íü
äýëãýð÷ ÿâàõûí áýëýã äýìáýðýë áîëîã!» õýìýýí åðººñºí òýð åðººë áàò îðøæýý.

Ñàíñðûí íèñýã÷ õºâã¿¿ä öîã õèéìîðèî áàäðóóëàí, àëäàð öóóãàà äóóðñãàí ýõ äýëõèéäýý ýñýí
ìýíä ýðãýæ èðýýä ààâòàéãàà çîëãîõäîî ìºíººõºí ñàíñðûí õºëãèéí á¿õýýãò ÿâñàí ìºíãºí
õàçààðàà õî¸ð ãàðäàí áàðüæýý. Õ¿¿ã óã òàõààð õóðàí öóãëàðñàí íóòàã íóãûíõàí íü ñàíñàðò
íèññýí òýð õàçààðûã ãàð äàìæóóëàí ¿çýæ áàÿð õººð áîëöãîîõ íü ãàçàð äýëõèéä îëäîõóÿà ÷óõàë
÷àíäìàíü ýðäýíý ÷óõàì òýð áàéëàà. Õ¿¿ãèéí ààâ óÿàí äýýðýýñýý øóâóóí ñààðàë ìîðü õºòëºí
èðæ, òýðõ¿¿ ìºíãºí õàçààðààð õàçààðëàí õ¿¿äýý áýëäñýí á¿ðýí ÷èìýãòýé ýìýýë òîõîîä
«Ñàíñàð îãòîðãóéä íèñýâ÷ ýíý ãàçàðò òºðñºí õ¿¿ ìèíü õºëºã ìîðèî óíààä õºäºº òàëûíõàà
ñàëõèíä äàâõèàä èð! Àç õèéìîðü ÷èíü áàäðàã!» ãýõýä õ¿¿ øóâóóí ñààðëûã óíààä öýíõýð ìàíàí
òàòñàí íóòãèéíõàà óóëñûã ç¿ãëýõýä øóâóóí ñààðàë ìîðü ñàíñðûí ìºíãºí õàçààðààð
õàçààðëóóëñíàà ìýäñýí þì øèã ¿¿ëòýé òýíãýðèéí äîîãóóð, ¿ç¿¿ðòýé ìîäíû äýýã¿¿ð ä¿¿ëýã÷
¿ëãýðèéí õºëºã ìýò øóóìàéí îäæýý. Öýíõýðëýí õàðàãäàõ óóëñ íîãîîðîõ òàë, õºõðºõ
òýíãýðèéí óóäàìä õºëºã ìîðèíû òóõàé ýðòíèé äóó, ñàíñðûí ííñýã÷èéí òóõàé ºíººãèéí
äóóòàé õîñëîí óÿíãàëíàì. Àÿà þóòàé æàðãàëàí, þóòàé æàâõëàí.
ÀßÍ ÇÀÌÛÍ ÁÎÄÎË ÁÓÞÓ ÓßÍÃÛÍ ÝÐÕÈ
Äàâààí äýýðýýñ Îòãîí òýíãýðèéí îðãèë áàäàìëàí ãÿëàëçàæ õàðàãäàíà. Òýíãýðèéí îòãîí
õºâã¿¿í ò¿¿íèé áàðàà ñ¿ðèéã àÿëàõ çàìä áèøã¿é îëîí õàðñàí ÷ ìºíººõºí ìèíèé õ¿ðýõèéã
çîðèí òýì¿¿ëýí òýì¿¿ëñýýð ºäèé õ¿ðñýí ãàíöõàí óóë øèã äîòíî ñàíàãäíàì. Õ¿íä ººðèéí óóë
ãýæ áàéäàã áîë òºðñºí íóòãààñ ìèíü àëñûí àëñò îðøèõ àòàë, ìèíèé óóë ÷óõàì ýíý Îòãîí
òýíãýð ãýëòýé. Àìüäðàëûí çîðèëãî ãýã÷ ìºíõ¿¿ àìüäðàëûí ºíäºð äàâààíû îðãèë õýìýýâýýñ
ýíý Îòãîí òýíãýðèéí îðãèë øèã õ¿ðõ¿éåý áýðõ áºãººä ¿ðãýëæ äàëëàí äóóäàæ, îéðòîõûí
õýðýýð óëàì áîëäîã àæýý. Òèéì îðãèë ¿ã¿éñýí áîë ìàöàõûí õýðýã þó áèëýý.

Õ¿íèé çàìä õºíäºëñºõ äàâàà á¿õýí ººðèéí ¿¿õ ò¿¿õ, ¿ã õýëòýé. Óãàëçûí çîî øèã ýíý õºõ
õàëçàí äàâàà ýðòíèé æèíãèéí çàìûã ìºðëºí ºðãºæ àÿí÷èí æóóë÷èíä Îòãîí òýíãýðèéí
îðãèëûã çîðèóä õàðóóëàõ ãýñýí øèã. Äàâààíû îðîéí èõ îâîîíä ºðãºñºí þìñ õ¿í áàéãàëü ëóãàà
ó÷ðàëäàí íàéðñàõ, ýñýðã¿¿öýí òýìöýëäýõ ¸ñû㠺㿿ëíý. Ýíý îâîîã ÿàãààä ÷ þì óãàëçûí
òîëãîéãîîð òàõèäàã áàéæýý. Õàä ÷óëóóí äýýð óðãàñàí þì øèã àðõàéëäàí, õîîñîí
óõàðõàéãààðàà àëñûã øèðòýõ óãàëçûí ºãºð òîëãîéíóóä àëü ýðò ìºõºæ ñºíºñºí åðòºíöèéí ñ¿ã
ñ¿ëä øèã õàðàãäàíà. Äýýð öàãò õÿòàäóóä ýíý äàâààãààð äàâæ Óëèàñòàé îðäîã áàéæ.
Áýýæèíãýýñ ýíý õ¿ðòýë ºãñºí ºãññººð èðýýä, ñàÿ óðóóäàõ áîëîâ ãýæ òóðëèàõ øèã øóóãèëäàí
íàéðëàæ ìîäîíä ºë㺺ñòýé òîì øèðìýí õîíõ äýëäýí ìîíãîëûí óóë òàëûã öî÷îîäîã áàéæýý.
Îäîî òýð øèðìýí õîíõíû íü õýëòýðõèé ýíä òýíä õýâòýíý. Ìîíãîëûí áàÿëãèéã ýçýìøèõ
øóíàõàé ñàíààãàà áèëèãäýí óóõàé ÷èìýý ºãäºã àãñàí òýð õîíõûã íü ìàíàéõàí õýìõ öîõèí
õàÿæýý. Õÿòàäóóäàä ìîíãîëûí çàì õýçýýä ºãñ¿¿ð, äàâàà íü õýçýýä ºíäºð áàéñàí þì.

Ìèíèé îòãîí òýíãýð óóë òýíãýðèéí îòãîí õºâã¿¿í àìãàëàí ñ¿ðëýã ãÿëáàëçàí áàéíà.

Öàãààí òóðóóíû ãîëûí õºâººíä Õàíãàéí íóðóóíààñ ýõ àâñàí ýíý öîâîî öýíãýã ãîëûí
óðñãàëààñ óíàãà äààãàíû õºíãºí òºâºð㺺í õ¿¿õäèéí èíýýä, áîëæìîðûí æèðãýý ñîíñîãäîíî.
Ò¿¿ííé çýðýãöýý ãîëûí õºâººíäºõ õóó÷èí õ¿ðýýíèé òóóðèíä ¿ëäñýí àìüã¿é ñ¿ìèéí ºí÷èí
õîíõ ñàëõèíû àÿñààð õààÿà íýã õàíãèð æèíãýð õèéíý. Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë èäýð
çàëóóõíààðàà àæýý. Óñ ãîë õ¿ðòýë õ¿í øèã çàëóó õºãøíèé ÿëãààòàé þì. Ñýòãýëä èéíõ¿¿
öàãààí äîëãèñ öàëãèóëàõ óóëûí ãîë øèã èäýð çàëóóãèéí öîã çàëü ¿ðãýëæ õºâºëçºí õººð÷
áàéäàã ñàí áîë þóòàé æàðãàë áèëýý. Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ èðýý þì áîëîî? ãýìýýð õàõèð
äóóòàé äóí öàãààí öàõëàé øóâóóä Öàãààí òóðóóíû öîâîî äîëãèñûã ø¿¿ðýí öîéëîí íèñíý.
Ñ¿ìèéí õîíõíû äóó ãîëûí øóóãèàí öàõëàéí õàøãèðààí, á¿õýí ýðò ýä¿ãýýã ñàíààøðóóëàõ
õºãæìèéí óÿíãàò íàéðàë áîëæ õîëõèä óðèàëàõ àæýý. Îãèíñêèéí ïîëîíåç ãýíýò ñàíààíä
äîëãèëîí îðæ èðýâ. Öàâ öàãààí öàõëàé ýëèí õàëèõ õºâ õºõ òýíãýðýýñ èéíõ¿¿ óðüäûí ñàéõàí
äóðòãàë íàðòàé áîðîî ìýò ò¿ð çóóðõàí àñãàðàõ øèã. Áè áàãààñàà ºäðèéí îäûã îëæ õàðàõ ãýæ
îðîëääîã õà÷èí çàíòàé áèëýý. ßâ ÿâñààð ýíý öàãààí òóðóóíû ãîëûí õºâººíä, ÿã ýíý ºäºð öàãò
òèéíõ¿¿ íàñààðàà õ¿ññýí ºäðèéí ãàíö îäîî îëæ õàðàõ òººðºãòýé þì øèã ñàíàãäëàà.
Ìºíººõºí ïîëîíåçèéã ÷àãíààðõàí, òýíãýð øèðòýæ õýâòòýë õîëûí îãòîðãóéä òýðõ¿¿ îðã¿é
çàéíààñ ãýíýò ºäðèéí îä ãÿëñõèéõ øèã áîëñíîî äàðààãèéí ýãøèíä õºõ òîðãîí äýýð îðõèñîí
ãàíö áÿöõàí ñóâä øèã, åð人 ë óõààí îðñîí öàãààñ ìèíü ¿ðãýëæ õàðàãäàæ áàéñàí þì øèã òîâ
òîäõîí ãÿëòãàíàæ áàéâ. Áè ÿàãààä ÷ þì òýðõ¿¿ õ¿ðýëöýøã¿é õîëûí áºãººä íàñàíä ãàíö
¿çýãäýõ îäîíä áèø õàæóóõàíä ìèíü ñóóãàà õàéðòäàà õýëæ áàéãàà þì øèã «×àìàéãàà áè ñàíàæ
ìºðººäºæ ÿâíà ø¿¿!» ãýæ øèâíýí ºã¿¿ëýâ. Äóðòãàëûí íàðòàé áîðîî àñãàðàíõàí ºíãºð÷ýý.
Áè òºðñºí ãýðèéíõýý áóóðü äýýð çîãñîæ áàéâ. Àðâàí çóðãàäóãààð æàðíû ãóðàâäóãààð øîðîî
ìîãîé æèëèéí ºâëèéí äóíä ñàðûí ýõýýð ýíä õ¿íä òºðñíèé òýìäýã òîîíîòûí ìèíü ýëãýí
õ¿ðýí ÷óëóó òîðîéí õýâòýíý. Åðòºíö õóâèð÷ öàã ºíãºðºõ íü àìàðõàí àòàë õ¿íèé àìüäðàë íýã
áîäëûí èõ ë óðò àæýý. «Íàðàí ìàíäàõààñ ¿ä õ¿ðòýë ýðäýíý äàãèíûí öàãò òºð⺺ñ ýäãýõ¿éåý
áýðõ ºâ÷èí îëîí òóñíà» ãýæ ãàâæ ëàìáóãàéí àéëäñàí òýð õ¿í îäîî òºðñºí ãýðèéíõýý áóóðèéã
ýäãýæ, òîîíîòûíõîî ÷óëóóã ýëýãäòýë ÿâæ ë áàéíà. ªâºë溺íèé ìààíü õàÿàãààð óðñäàã
Ãàëòòàéí ãîëûí ãàðàì, í¿¿äëèéí çàì áèò¿¿ð÷ ãàðàì äýýðõ òàâàí óëèàñíû íýã íü õºãøèð÷
óíààä, áàãûí òàíèë á¿ðãýäèéí ¿¿ð õîîñîð÷ýý. Ìîä ÷ ãýñýí æèã¿¿ðòýí ÷ ãýñýí öàãàà èðýõýýð
õîðâîîãîîñ õàëèí îääîã æàìòàé. Îð÷ëîíãèéí öàã õóãàöàà ãýã÷ çºâõºí õ¿íèé óõààíä ë ýõòýé
ýöýñòýé áèëýý. Óõààíä ìýäðýãäýâ÷ ýðõýíä îðäîãã¿éäýý ò¿¿íèé àóãàà õ¿÷èí îðøèíî. Ìèíèé
áîäîë, àìüñãàë, ç¿ðõíèé öîõèëò öºì òºðñºí ãýðèéí ìèíü áóóðüò óðãàñàí õèàã øàðèëæèéã
íàéãóóëàí ã¿éõ ñàëõè øèã áàðèí òàâèí, öàãèéí óðñãàëûã õóìèí õóðäàñãàæ áàéíà. Ãýâ÷ ìèíèé
ºíãºðñºí, îäîî èðýýä¿é öºì ìèíèé áîäîë àìüñãàëä øèíãýæýý. ªíãºðñíèéã ÷ èðýýä¿éã ÷ ýíý
ºâñ íîãîî, ýíý ýëãýí õ¿ðýí ÷óëóó øèã áàðüæ ìýäýð÷ áîëäîãò óõààíò õ¿íèé æàðãàë çîâëîí
õàìñ÷ýý. Ãýâ÷ ãàæðàõ þì àëãà. Öàãèéã ýðõýíäýý îðóóëæ áîëäîãã¿é õàòóó õóóëüòàé õîðâîîä
ºíãºðñºíòýé, îäîîòîé áàñ èðýýä¿éòýé ÿâàõ þóòàé çîë çàÿà âý! Óõààí öàã õî¸ð óðàëäàæ áàéíà.

Íàðíààð Îíîí ãîëûí øóãóéä õóð øóâóó øààãèí íààäàæ áàéâ. Òýäíèé áàõàðäàíãè äîãäëóóí
äóóí íàðòàä æèã¿¿ðòýí áîëæ òºðñíèé áàõäàë, ¿ã õýëýý îëîëöñîí àìüòíû ÿíàãëàë áîëîîä áàñ
íóóö äàëäûí àòààðõëûã èëòãýíý. Òýä äóóíûõàà öýýë ºä ñºäèéíõºº ãîî ñàéõíààð ìº÷ººðõºëöºõ
ìýò àæýý. Ãýâ÷ áàéãàëü òýäýíä àäèëõàí äóó, àäèëõàí ºä ñºä çàÿàñàí áîëîõîîð èéíõ¿¿ õàâðûí
íààäàìäàà èæèëñýí äóóëæ íàðàíä äóóãàà ºðãºæ áàéíà. Àëèâàà àìüòíû àòàà ìèåýã õóðöàëäàã
íü áàéãàëèàñ çàÿàñàí ¿çýñãýëýí ãîî áóñ õèéìýë ò¿ðõìýë ãîî ¿çýñãýëýí áèëýý.

Õóð íààäàí øààãèæ, ñààëü÷èí á¿ñã¿é öàãààí ãýðýýñýý õóâèíãàà áàðèí ãàðààä ø¿¿äýðòýé
íîãîîí äýýã¿¿ð õîë í¿öãýí àëõëàíà. ªã뺺íèé óëààí íàð òóññàí óóëûí ýíãýðèéí öàõèóð
ãÿëòãàíàí, ¿õðèéí õàøààíû øîí äýýð ñóóñàí òóðëèàõóóä õàðèí ç¿¿ðìýãëýñýýð. Íýã þìíû
ñàéõàí íü íºãººäºº íºëººëäãèéã þóõíààñ ÷ ìýäýæ áîëíî.

Õóðûí íààäàõ äóóíä Îíîíû íàìæàà õ¿ðýí øóãóé, øîí äýýð ç¿¿ðìýãëýõ òóðëèàõóóä õ¿ðòýë áàñ
÷ òýð¿¿õýíäýý åðòºíöèéí íàìóóí òàéâíû íýã ñàéõíûã ¿ç¿¿ëíý. Áàéãàëüä àìàð òºâøèí,
áàäðàíãóé äýâýðã¿¿í àëü àëü íü õîñîëæýý. Õºë í¿öãýí àëõëàõ ñààëü÷èí á¿ñã¿é áàãûí ÿâäëûã
ñýòãýëä ãýíýò óðãóóëàí, áèä õèéìýë ãîî ñàéõíûã õàð õàðñààð æèíõýíý áàéãàëü ýõèéí ãîî
ñàéõíûã ìîõîî ìýäðýõ áîëæ äýý õýìýýí áîäîãäîâ. Áà÷óó ãî¸ ãóòëààð õîòûí öàðäìàë äýýã¿¿ð
òàâàðãàñààð ÿâààä ø¿¿äýðòýé íîãîîí äýýã¿¿ð õºë í¿öãýí ÿâàõàä ÿìàð áàéäãèéã áàðàã
ìàðòæýý. Õóðûí íààäàì áàë÷èð öàãèéí ñàðóóë ºäð¿¿äèéã ç¿ðõ øèìøèðòýë ñàíàãäóóëàí
áàéëàà.

Õýðëýíãèéí õºíäèéä õóðäàí ìîðü òàðëàæ áàéâ. Òàë íóòãèéí çóí èäýðõíýýðýý, ãîëûí ºìíºõ
ã¿âýýí¿¿ä õºâ÷èéã íü òàâüñàí íóì øèã òýíèéëäýí öýíõýðëýæ, àãü áóóðàëòñàí ãàçðààñ àéðàã
öàãàà ¿íýðòýíý. Ìîðü òàðëàæ áàéì ºäºð ºº. Ìîðüòîé àðäûí ¿ð ñàä ãýñýíäýý ñýòãýë õººðºí,
õºë õºíãºð÷ýý. Óÿà òîéðîí ãèéíãîîëîõ õ¿¿õä¿¿äèéí äóó ÷èõýíä áóñ ç¿ðõýíä õàäààä
Õýðëýíãèéíõýý ýíý õºíäèéä ÿëãóóì ñàéõàí ìîðèîð äàâõèæ íýã ¿çâýë íàñ çàëóóæèõ ìýò
ñàíàãäàíà. Óÿàí äýýð ¿ðýý íàñíû öàãààí áîð ìîðü õàçààð äàðàí çîãñîíî. Õóðäàí ìîðü
øèíæèõ ýðäýì äààí÷èã áàéõã¿é ãýëýý ÷ áè óõààíààðàà ä¿¿ðýí ìýëòýãíýõ í¿äèéã íü õàðààä
ýíý ëàâ ò¿ð¿¿ëýõ ìîðü áàéíà. Èéì õºëºã óíàñàí õ¿í óóæèìõàí ñýòãýëòýé áàéëã¿é ÿàõ âý? ãýæ
áîäëîî. Ñýòãýë áóäàíãóéðàí áóõèìäàõ öàãò «Ýð õ¿íèé äîòîð ýìýýëòýé õàçààðòàé ìîðü
áàãòàíà» ãýñýí ¿ã ÿàëàà ãýëòýé áèëýý.

Áàéäðàãèéí õàâüöàà ãîë çàìààñ ãîâèéí óóëñ ñ¿ìáýðëýí õàðàãäàíà. Ãîâü ðóó îðæ èðýõýä
õàíãàéí õàâðûí õàâñàðãà øóóõèðàí øóóõèðñààð àðä õîöîð÷, õàðãàíà áóäàðãàíû ¿ç¿¿ð
íîãîîðîí, óóëñ äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý. Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº Èõ, Áàãà, Àðö ãóðâàí Áîãäûí àð
ºâðººð àíõ àÿëàí ºíãºðñíººñ õîéø ýíý óóëñûã õààÿàõàí ÷ ãýñýí õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý. Ýíý
óóëñ ýëäâèéã ñýòãýí áîäîõûí õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý. Àÿí çàìààñ ãóÿà ãàíçãàëàæ èðýõ øèã
ãóòàìøèã áàéõã¿é. Áàéãàëèàð óõààí çààëãàæ áîëîõ òóõàé áóþó õ¿í áàéãàëü õî¸ðûí õàðüöààíû
òóõàé ñàíààøðàëààñ óõààí íýýãäýæ áîëíî ãýñýí èäýð çàëóóãèéí îéëãîëò àìüäðàëä èõ ë õýðýã
áîëñîí øèã ñàíàãäàíà. Ãîâèéí ýíý ñàéõàí óóëñûã ç¿ãýýð ë ä¿ëèé äºìẠîðãèñîí õàä ÷óëóóíû
îâîîðîë ãýýä ºíãºðñºí áîë Ìîíãîëûíõîî òºëºº ãýõ ç¿ðõýíä óÿàòàé èòãýë ñýòãýë ìèíü
äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý. Õ¿¿õäèéíõ øèã ãýíýõýí ìºðººäºë, ñîíèó÷ çàíã õºãøèðñºí
ñýòãýëèéí õóâõàé äîâöîã äýýðýýñ ºëèéí õàðæ øîãëîõ õýðýãã¿é þì äàã ø¿¿. Òýýð æèë Èõ
Áîãäûí ºâºðò òàñõèéì õ¿éòýí ºâëèéí øºíèéí îääûí äîð ç¿¿ðìýãëýõ öàãààí îðãèëûã íü
øèðòýí àõóéä «îä îäòîéãîî õ¿¿ðíýëäýõ» õîðâîîä õ¿í óóë õî¸ð ÷ ñýòãýëèéíõýý íàíäèí íóóöûã
õýëýëöýæ áîëîõ ìýò ñàíàãäñàí ñàí.

Òýð öàãààñ õîéø èõ ãîâèéíõîî èä øèäèéí óçýñãýëýíò óóëñààð õîë÷ áîäëûí áàðèìæàà àâàõ
ìýò òýíãýðëýã ä¿ðèéã íü äóóäàí ¿çýæ, ººðèé㺺 åðòºíöèéí òîîñîíä äàðàãäñàí áÿöõàí òîëãîä
ãýæ ãîëîëã¿é ¿ðãýëæ óðàãøàà, ¿ðãýëæ äýýøýý òýì¿¿ëýõèéí ýðìýëçëýëýýð àìüñãàëæ ÿâíàì.

Àëòàéíõàà óóëñûã õàðààä ºíãºðñíèéã äóðñàõ þóíûõ áèëýý äýý. Òýðòýý õîðèîä æèëèéí ºìíº
Õîâä ãîëûí íàìðûí àëòàí øóãóé äóíäààñ Öàìáàãàðàâûí õºõºìäºã öàãààí îðãèëûã øèðòýí
àëòàéí ñàëõè õºõ, öàãààí øàðãàë îëîí ºíãºòýéã îëæ õàðààä, áàéãàëü åðòºíöèéí íýãýí øèíý
ñîíèíûã íýýñýí áàãà õ¿¿õýä ìýò áàÿðëàí, áàÿðëàõûí õýðýýð Àëòàéíõàà óóëñòàé äîòîð
ñýòãýëäýý õ¿¿ðíýëäýí, óóë õ¿í õî¸ð õýëýëöýõ ¿ãòýéã áàñ óõààð÷ áèëýý. Èéì ñ¿ðëýã ñàéõàí
åðòºíö äýýð õ¿íèé ¿ð ÷è ÿìàð ÿâàõ ¸ñòîé âý? ãýæ ººðººñºº àñóóõàä Àëòàéí óóëñ õàðèó õýëýõ
øèã áîëñîí. Òýð áîë óóëñûí ñ¿ðýýð õ¿íèé ñýòãýëä áóóñàí ýãøèã äóóí áàéëàà.

Îäîî áè Ñóòàé õàéðõàíû ç¿ã äîâòîëãîæ ÿâíà. Ñóòàéã áàñ òýðòýý çóíû íýãýí ºã뺺 Øàðãûí
ãîâèîñ àíõ õàðñàí ñàí. Ãîâèéí àãóó òýíãýðèéí áàðóóí õàÿàíàà, í¿äíèé ¿ç¿¿ðò öàéâàëçàí,
ºã뺺íèé íàðíû òóÿàã äààí÷ õîëîîñ õýäèéíýý òîñîí àâ÷ ìºíººõºí àãóó õºõ òýíãýðò öàöëàí
àõóéä «Ñóòàé õàéðõàí òàíäàà áè íýã ë ºäºð õ¿ð÷ î÷íî äîî» õýìýýí àíäãàéëæ áèëýý. Ãýâ÷ àÿí
òàë òààðàõã¿é ÿâñààð ºíºº õ¿ð÷ýý. Ñàíàæ ÿâáàë á¿òíý, ñàæèëæ ÿâáàë õ¿ðíý ãýã÷ áîëëîî. Îäîî
Õàð óñ íóóðûí óðä ¿ç¿¿ðýýð îðîîæ Çýðýãèéí øàðãàë õºíäèéä îðîíãóóò Ñóòàé õî¸ð çóóí
áýýðèéí òýðòýýãýýñ åð人 ë õàÿàíä áàéãàà þì øèã ÷ õ¿íõèéí öàéâàëçàæ íàìðûí øàðãàë
óóëñûí ÷óóëãàí äýýð Àëòàéí èõ íîìèí òýíãýðèéí äîð ñ¿ðëýãõýí àòàë áàñ äîòðîî ìèøèëçýõ
àäèë äóëààí öàðàéëæ óãòëàà. «Ìîíãîëûí öàãààí ñýòãýë ìèíü! Èõ öàãààí ºð㺺 ìèíü! Ñóòàé
õàéðõàí óóë ìèíü! Áè òàíäàà î÷èæ ÿâíà. ª÷íººí æèë òàíûãàà ãýñýýð õ¿ð÷ èðëýý áè». Àäóó
ìàë íàìàðòàà íàëàéí áýë÷èæ, àéëûí öàãààí ãýð¿¿ä ÿðóó íàéðàã÷ íàéç àãñíû ìèíü áè÷ñýíýýð
«Ç¿¿ðìýãëýõ öàãààí õóí øèã» ýíä òýíä ¿çýãäýí, çýãñ õóëñ øàðãàëòñàí Çýðýãèéí áàÿí õºíäèé
Çàõ÷èí ìîíãîëûí çàÿàíû ñàéõàí íóòàã, Àëòàí òýýë ºìíº òèéø õÿçãààðã¿é óíèàðòàí

Àëòàéä ãàíöõàí óðãàäàã àëòàí æèãä ìîäûã

Àçòàé ÿâàõ íàñàíäàà ¿çñýí õýäèé ãýëýý ÷...

ãýñýí àëü õýäèéíýý íýãýí áàäàã ø¿ëýã ñàíààíä îðîîä «Àëäñàí þì àëäàãääàã ãýëýý ÷ áàñ
õ¿ñëèéíõýý öýíõýð óóëàíä õ¿ð÷ áîëäîã àìüäðàë þì ø¿¿ äýý» ãýæ ñýòãýë óóæðàâ. Ñóòàé
õàéðõàíä äºõºæ î÷èõîä õàÿàíä þì øèã ñàíàãäñàí óóë ìààíü áàðàà ñ¿ð óðüäûí õýâýýðýý íàð
áàðóóíàà õýâèéëãýí Çýðýãèéí øàð õºíäèéã ñàÿ óðòààø íü áàðàãëàí òóóëæ Ñóòàéí õîðìîéä
äºõºæ èðëýý. Àëòàéí óóëñûí ò¿ìýí àòèðààíä íàðíû òóÿà îãøèí ãýðýë ñ¿¿äðèéí ñàíààíä
áàãòàìã¿é íàðèéí õîñëîë, ãàçàð òýíãýðèéí ºí㺠ø¿òýëöýõ, õàðøèëäàõ òýð á¿õíèé äýýð
Ñóòàéí öàñò öàãààí îðãèë óëáàðòàí íàðëàæ, íýãýí áîäëûí èõýìñýãëýõ þì óó íýãýí áîäëûí
ä¿íñèéæ ñàíààøðàõ ìýò àæýý. Òèéíõ¿¿ èõýìñýãëýõ, ñàíààøðàõ àëèí áîëîâ÷ äóëààí ñàéõàí
õàðàãäàæ, ç¿ãýýð ë õýí õ¿íèé õ¿ðýýä èðæ áîëîõ íóòãèéí íýã óóë ãýëýý ÷ ìèíèé õóâüä áîë óðüä
àëäñàíûã ÷ õîæèì îëîõûã ÷ òýíö¿¿õýí óõààðàõ óõààðëûã ºãºã÷ õ¿ñëèéí öàãààí îðãèë áîëîí
¿çýãäíýì. Îäîî áè íàðàí ìàíäàõààñ øèíãýõ õ¿ðòýë Ñóòàéí áàðààã õàðæ ýõ íóòãèéíõàà àëòàí
øàð çàìààð äàâõèëàà. Àçòàéõàí ÿâàõ íàñ ìèíü óðòñàà áèçýý.

Àëòàéä íàð øèíãýõèéã ë ¿çýõ ãýæ î÷ñîí áàéõàä áàãàäàõã¿é. Îðîñûí àëäàðò çóðàà÷ Ðåðèõ
÷óõàì Àëòàéä íàð øèíãýõèéã ¿çýýä ë « Òýíãýðèéí çºð÷èë人íèéã» ÷ þìóó, «Ãýñýð õààíûã»
çóðñàí áèç. Íàð øèíãýõèéí ºìíºõºí óëààí ÿãààíààð óóëãà àëäàí ãàçàð äýëõèé äàÿàð òèéíõ¿¿
óëààí öóóðàé õàäààõ òýíãýð äîð õàðèí þóã ÷ ñîíñîõ òýíõýëã¿é íàìæààðàí óíèàðòñàí õºõ
óëààí óóëñûí äýýð ãàíö ìîðüòîí àâðàë áîëîí çîãñîíî. Ýíý áîë Ðåðèõèéí çóðàã þì. Ðåðèõèéí
ºíãèéã Àëòàéí óóëñò íýãýíòýý ¿çâýë áàéãàëü äýëõèéí ãîî ¿çýñãýëýí áîëîîä ñ¿ð õ¿÷èéã
óõààðñíû æàðãàë, «Áÿöõàí õ¿í ÷è íàðàí øèíãýõ Àëòàéí òýíãýðèéí óëààí öóóðàéã ñîíñîæ,
Ñóòàéí öàãààí îðãèëûã õàðààä óõààí óóæðàõ èõ àìüòàí þì» ãýæ ººðòºº õýëíý. Ýíý ÷èíü
ñýòãýë áîäëûí èõ îëç áóñ óó? Óðàí ñàéõíààð ñýòãýã÷ áèä õà÷èí õ¿ì¿¿ñ þì. Àëòàéí óóëñò
íàðàí øèíãýõ, ¿ãýýð çóðàãëàí õýëøã¿é ¿çýãäëèéã õàðàí çîãñîõäîî õýäýí æèëèéí ºìíº
íóòãèéí çàëóóñ ìîðèîð Ñóòàéí îðãèëä ãàðàõ ãýæ ç¿òãýí õîâîðõîí æèã¿¿ðòíèé õ¿ðýõ ºíäºðò
òóóðò ìîðüä õè÷íýýí øàíäàñòàé ÷ õàëãàí öóöòàë, õàðèí ãàíö öàãààí ìîðü ìàöñààð îðãèëä íü
ãàðñíûã ñàíàí áàõäàæ, Ñóòàéí îðãèëä öàãààí ìîðèîð ãàðñàí òýð çàëóó øèã àçòàé õ¿í ¿ã¿é þì
øèã áîäëîî. Òýãâýë öàãààí ìîðü óíàæ Àëòàéíõàà îðãèëä ãàðàõ íàñ íàäàä äààí÷ ¿ã¿é äýý ãýæ
ãóòðàõ øèã áîëîâ. Ãýâ÷ áè Ðåðèõèéí óëààí ìîðèîð Ñóòàéí îðãèëä ãàðñàí áîëîã äîî.

Õàð-óñ íóóðûí øàãøóóðãà íàìðûí ñàëõèíä èñãýðíý.,, ßâóóõóëàíãèéí àëäàðòàé ýíý ø¿ëãèéí
ìºð¿¿ä áàñ ë ºíãºðñíèéã ñàíàãäóóëíàì. Õàð óñ íóóðûí òóõàé ýõëýýä ßâóóõóëàí, äàðàà íü
Ãàéòàâ ø¿ëýã áè÷èæ áèëýý. Îäîî áè òýäíèéõýý ìºðººð Õàð óñ íóóðò èðëýý. Íóóðûí öýíãýã óñ
íàìðûí õîíãîð ñàëõèíû àÿñààð ìÿðàëçàí, ¿åèéí õî¸ð íàéçûí ìèíü õýçýý íýãýí öàãò ãàðãàñàí
ìºðòýé ýðýã õºâººãºº èëáýæ áàéíà. Ýõ íóòãèéíõàà íýãýí ñàéõàí óñíû õºâººíä ãèøãýñýí
òýäíèé ìºð àðèëààã¿é äýý ãýæ áîäîõîä ÿðóó ñàéõàí ø¿ëýã äóóíä íü õýçýý ÷ àðèëààã¿é ìºð
áîëîí ¿ðãýëæèëæýý ãýæ ñýòãýë òýãøèðíýì. Àëü òýðòýý ãó÷ààä æèëèéí ºìíºõ çóí çàëóó ýì÷
áè ò¿ðãýí òóñëàìæèéí «ßÊ 12» îíãîöîîð àíõ Óëààíãîì õ¿ðòýë íèñ÷ áèëýý. Ìîíãîëûí öóóòàé
íèñýã÷äèéí íýãýí àãñàí Äàðâàãàð ãóàé Æàðãàëò õàéðõàíû òîðãîí îðîéã ø¿¿ðýí àëäàæ äàâààä,
Õàð óñ íóóð äýýã¿¿ð äîîøëîí õàëèõàä õóí, ãàëóó, õîòîí íèéëñýí ò¿ìýí öàãààí øóâóó õºõ
íîãîîí çýãýñò àðàë õîéã äýýã¿¿ð íü ýðãýëäýí õ¿í áîëñîîð èéì îëîí øóâóó, á¿õýë á¿òýí óóë
íóðóó òîëüäñîí èéì èõ óñ ¿çýýã¿é áè «Àé ÿìàð ãàéõàìøèã! Àé þóòàé æàâõëàí!» ãýæ óóëãàëæ
áèëýý.
Õîæèì íü áè áàñ íýã èðñýí þì. Ãýâ÷ òýð óäàà î÷ñîí ìèíü çºâõºí ç¿¿ä øèã ë õîöîð÷ýý. Õîâä
ãîëûí öóòãàëàíãààñ äîîãóóð îðîéí íàðíààð èðòýë íóóðûí ìàíäàëä íýë óðãàñàí óõàà ÿãààí
áàäàìëÿíõóà í¿ä àëäàì àëñò óëáàðòàí øàðãàëòàí áàéëàà. Àíõàíäàà áè óñíû ëÿíõóà óðãàñàí
òàëáàé ãýäãèéã óõààðàëã¿é õèé ¿çýãäýë ¿çñýí ìýò ìýë ãàéõàæ áèëýý.

Ýíý áîë õ¿íèé àìüäðàëä õîâîðõîí òîõèîëäîõ áàéãàëèéí ãàéõàìøèã áàéëàà. Òèéíõ¿¿ Õàð óñ
íóóðò áàäàìëÿíõóà ºâ÷ äýëãýðñýí çóíààð òààðàëäñàí àçòàé õ¿í áè òýð ñàéõàí íóóðûí òóõàé
ø¿ëýã íàéðãàà áè÷ñýí ¿åèéí õî¸ð íàéçàà îäîî äóðñàæ ÿâíàì. Äóðñàõóéä ç¿¿ä øèã þì îëîí.
Íóóðûí ìàíäàëä òèéíõ¿¿ ëÿíõóà äýëãýðñíèéã àìüäðàëäàà ãàíöõàí óäàà ¿çýæ áîëîõ áºãººä
äàõèí ó÷ðàõã¿é þì á¿õýí ç¿¿ä øèã áàéäàã áèçýý. Îäîî áè Õàð óñ íóóðûí ìàíàíò àëñûã
øèðòýí «Íºõäèéíõºº çàìûã çàëãàæ ÿâàà õ¿íèé ¿ð áè èéì ñàéõàí ãàçàð äýëõèé äýýð þóíäàà ÷
ãàæðàõ âý äýý» ãýæ áîäëîî. Õàð óñ íóóðûí ìàíäàëä ëÿíõóà äýëãýðñíèéã äàõèàä ¿çäýãã¿é þì
àà ãýõýä ººð ãàçàð, ººð öàãò þóõíûã ýñ ¿çíýì áèëýý äýý.

̺íãºí õ¿ðõðýý øààãèõ Îðõîíû íîìèí õºíäèé... Ýíý ä¿ðñëýë ìèíèé ñýòãýëýýñ ãàðàõàà
áàéæýý.

Âüåòíàìûí Áóíã Òàó õîòîä Íîìõîí äàëàéí ìàíàíò àëñûã øèðòýæ ñóóõàä ìèíü Îðõîíû
íàìðûí õºõ íîìèí õºíäèé õàðàãäààä áàéëàà.

Îðõîíû ýõíèé õºâ÷èéí óíèàðò óóëñûí ç¿ãýýñ õîíãîð ñàëõè ñýâýëçýýä Óëààí öóòãàëàí ò¿ìýí
æèëä ýëýãäýæ, äèéëäýýã¿é õàäàí õîâèëîîð áóõèìäàõ ìýò óðõèðàí, õºâººíä íü óðãàñàí
óëèàñíû àëòàí øàð, íîõîéí õîøóóíû ãàë óëààí íàâ÷èñ òýðòýý äîðîîñ îéñîí óñàí õóìõèíàà
ãÿëòãàíàí, ÿàãààä ÷ þì áý Îðõîíû õ¿ðõðýý ìèíèé àìüäðàë, õ¿ñëýí òýì¿¿ëýë, ìàãàäã¿é ìèíèé
íàñíû íýãýí ¿åòýé õîëáîîòîé þì øèã ñàíàãäàõ íü õà÷èí.

Òèéíõ¿¿:

̺íãºí õ¿ðõðýý øààãèõ Îðõîíû íîìèí õºíäèéä

̺íõèéí ðàøààí õ¿ðòýýã¿é õ¿íèé çàÿàíä ãîìäîâ÷

̺ðãºí ãóéãààä ÷ íýìýðã¿é íýãýíò õàðüñàí íàñàíäàà

̺õºñõºí äîðîéãîî ìýäýëã¿é õ¿íèé ¿ðèéã õàéðëàæýý...

ãýñýí áàäàã ñýòãýëä ìèíü óÿíãàëààä áàéâ. Õàéð ãýã÷ þó âý? Õàéð ãýäýã áîë õ¿íèé ãóíèã
áàÿñëûí äýýä ãýæ Îðõîíû õ¿ðõðýý áóõèìäàí óðõèðàõäàà àðàé íàä øèâíýýã¿é áàéëòàé. Õ¿íèé
¿ðä õàéðòàé ÿâñíû òºëºº áàÿñàë çîâëîí àëèéã íü ÷ ýäýëëýý ãýñýí àòàà æºòºº ºøºº õîðñëûã
õè÷íýýí ¿çëýý ÷ ãýñýí ýöñèéí á¿ëýãò ººðèé㺺 ºìººðºí çºâòãºõ þì ãàíöõàí òýð áèëýý. Áè
óëààí öóòãàëàíãèéí áóõèìäóó õ¿ðõðýýã ÷àãíàæ ñóóõäàà èíãýæ áîäñîí þì. Òýãýýä ìºíãºí
õ¿ðõðýý øààãèõ Îðõîíû íîìèí õºíäèé ñýòãýëýýñ ìèíü ãàðàõàà áàéæýý.

Ýõ íóòãààñàà õîë ÿâàõàä ñýòãýëä þó ýñ õºëáºðíºì áèëýý. Áè Ìåêîíãèéí íàìóóõàí àòëàà óëààí
õîîðìîã óñûã øèðòýæ ñóóíàæ. ªäèéä ìàíàéä íàðàí ìàíäàæ áàéãàà. Ñåðãåé Åñåíèíèé íýã
ø¿ëãèéí áàäàã ñàíààíä ìèíü ãýíýò îðîâ.
Î âåðþ, âåðþ, ñ÷àñòüå åñòü!

Åùå è ñîëíöå íå ïîãàñëî,

Çàðÿ ìîëèòâåííèêîì êðàñíûì ,

Ïðîðî÷èò áëàãîñòíóþ âåñòü,

Î âåðþ, âåðþ ñ÷àñòüå åñòü!

Äóðäàòãàëûí íàðòàé áîðîî àñãàðàíõàí îðîõ íü òýðýý. Òýðòýý õîðèí õýäýí æèëèéí ºìíº ø¿¿
äýý. Ñýòãýë ìýäðýëèéí áîëüíèöûí ýì÷ íàðûí ºìãºðõºí ºðººíä Òàòüÿíà áèä õî¸ð Åñåíèíèé
ø¿ëãèéã óíøäàã áàéëàà. «Î âåðþ, âåðþ, ñ÷àñòüå åñòü» ãýæ Òàòüÿíà óíøààä ÿàãààä ÷ þì òýð àç
æàðãàëä èòãýæ ÿäñàí þì øèã, ¿ä äóíäûí öýëìýã òýíãýð øèã 纺ëºí öýíõýð í¿äýý öàâ÷ëàí
ñóóäàã ñàí. Íýãýí óäàà òýð Áëîêèéí áÿöõàí áîòèéã àâ÷ðààä «×è õàéð äóðëàëûí òóõàé ø¿ëýã
áè÷üå ãýâýë Áëîêèéã óíøèæ áàé» ãýâ.

Áè Áëîêèéã õààÿà óíøèâ÷ ò¿¿íèé íàðèéí óõààíû ø¿ëýã ñýòãýëä ìèíü íýã ë áóóæ ºãäºãã¿éñýí.
Õàðèí Åñåíèíèéã áîë ç¿ðõ øèìøèðòýë îéëãîíî. Ò¿¿íýýñ õîéø õîðèí õýäýí æèë ºíãºð÷ýý.
Ãýòýë ýíý óäàà Àçè òèâèéí ºìíºä õÿçãààð îäîõ òóõàéãàà ìýäýýä Îðõîíîîñ áóöàæ ÿâàõäàà,
õîðìîé áýëýýð íü íîãîî õýíçýëñýí óíèàðò óóëñòàé íü äîòðîî ñàëàõ ¸ñ ã¿éöýòãýí Àëåêñàíäð
Áëîêèéí ø¿ëã¿¿äèéã äàõèí íýã óíøúÿ ãýæ øèéäëýý.

Õîðèí õýäýí æèëèéí ºìíº Òàòúÿàíàãèéí õýëñíèéã äóðñààä òýð áèç. Òýãýýä Âüåíòüÿí äàõü
Ǻâëºëòèéí Ýë÷èí ñàéäûí ßàìíû íîìûí ñàíãààñ Áëîêèéí øèëäýã ò¿¿âýð àâ÷ óíøëàà.

Ýý îðîñ ìèíü! Ãýðãèé ìèíü!

Áèäíèé çàì åð ºðºâä캺ð õîë ìºðòºº òîäõîí

Áèäíèé çàì òàòàðûí ñóì øèã ç¿ðõèéã ìèíü íýâòýëæýý

«Êóëèêîâûí òàëä» ãýäýã ø¿ëýãòýý èíãýæ áè÷æýý.

Îðîñ ìèíü, ÿäóóõàí îðîñ îðîí ìèíü

Îðîã ñààðàë îðîìæóóä ÷èíü

Ààëü õºíãºí àÿ äóóíóóä ÷èíü ÷

Àíõíû äóðëàëûí íóëèìñ ø¿¿ äýý.

Èõ ÿðóó íàéðàã÷èéí ç¿ðõíýýñ öóòãàñàí ýíý ¿ãñ ýõ íóòãàà ÷ ýíõðèé ÿíàãàà ÷ õàéðëàõûí äýýä
áóñ óó! Áè Áëîêèéí «Ñêèô¿¿ä», «Òàíèõã¿é õ¿¿õýí» ø¿ëãèéí áàäãóóäààñ îð÷óóëæ òóðøëàà.

Òýìýýí õÿðóóëûí ñààðàë ºäºí

Òýâ÷ýýðòýé òàðõèíä ìèíü õóéëðààä

Öýâ öýíõýð îãòîðãóé øèã í¿äýí

Òýðòýý ýðãýýñ øèðòýíõýí áàéíà óó

Ìèíèé ñýòãýëä þó ø¿ãýëñýí þì áîëîî? î÷èæ î÷èæ Ìåêîíãèéí õºâººíä ø¿¿.

ªã뺺 íàðàí ìàíäàæ èõ õîò ñýðæ áàéâ. Áè Ñàéãîí ìºðíèé õºâººãººð ñàëõè àìüñãàëàí ÿâàâ.
Îéðõîí Àðä÷èëñàí Ãåðìàíû òàíèë äàëáààòàé öàñàí öàãààí õºëºã õîòûí ãóäàìæíàà ç¿ãýýð
íýã îðæ èðñýí ìýò àíèðã¿éõýí ñ¿¿õèéíý.

Ò¿¿íèé îéðîëöîî ºâ÷¿¿í çàâèéí õèòýãíýý ºíäºð ãîîëèã á¿ñã¿é çîãñîí, öàãààí ïàíñàí
äààøèíçààð áàðèãäñàí òóÿõàí íóðóóãàà õîòîëçóóëàí, óðò õóëñàí ñýë¿¿ðèéã õààÿàõàí óñàíä
øèäýæ áîäîë áîëîí õºâíº. Óëààí óñàí äýýð öàãààí õºëºã, öàãààí õóâöàñò á¿ñã¿é, àðâàí
ãóðâàí æèëèéí ºìíº Ýíýòõýãèéí Î÷èðò ñóóðèíä (Âàðàíàñè) Ãàíãà ìºðíèé õºâººãººð ÿâæ
áàéñàí ìèíü ãýíýò ñàíàãäàâ. Âàðàíàñèéí Ãõàòà áóþó àðèóí Ãàíãà ìºðºíä ìºðãºë ¿éëääýã ýíý
ýðýã õºâºº ãàçàð ìºí íàð ìàíäàæ ìºðíèé óñíàà øèæèð çàì òàòóóëàí òîî òîìøã¿é ñ¿ìèéí
àëòàí ãàíæðóóä ìºðíèé òóíãàëàã óñ áîðæèí ýðýã õî¸ðûã õîëáîñîí àëòàí õàäààñ ìýò òîëüäîæ
áàéæ áèëýý. Òýãòýë ìàãíàé äýýðýý óëààí øóíõàí ìýíãýòýé, õàìðûí ñàìñààí äýýðýý î÷èð
àëìàñ øèãòãýýòýé, Çàíàáàçàðûí Äàð ýõèéã ñàíàãäóóëàì óðàí öîãöîñòîé ýíýòõýã á¿ñã¿é
ìºíãºí ñàðè íàìèëçóóëàí óñàíä îðæ, ìàíäàõ íàðíû ººäººñ ãàíãûí óñûã öàöëàí íàìèí÷ëàíà.

Îäîî ýíý Ñàéãîí ãîëä ºâ÷¿¿í çàâèàð õºâºã÷ âüåòíàì á¿ñã¿é îëîí æèëèéí ºìíº ñýòãýëä
çóðàãäàí ¿ëäñýí ýíýòõýã á¿ñã¿éí ä¿ð õ¿íèé ãîî ñàéõíû òóõàé áîäëûã ¿¿ñãýâ.

Ãîî ñàéõàí ãýã÷ åð íü þó áèëýý? Yçýãäýõèéí òºäèé ãîî ¿çýñãýëýí áîë áàéãàëèéí ¿çìýð þì.
Õ¿í ÷ ÿëãààã¿é. Õàðèí æèíõýíý ãîî ñàéõíûã ÿñ ìàõàíäàà øèíãýòýë ìýäðýõèéí òóëä ò¿¿íèé
òºëºº òýìöýæ, çîâæ ìºðººäºí òàð÷ëàõ õýðýãòýé þì. Ãîî ñàéõíû òºëºº òýìöýëäýí çîâîõîîñ
èë¿¿ æàðãàë õîðâîîä áàéõã¿é.

Ãîî ñàéõíûã ººðèéí áîëãîõ áóþó ººðèéí í¿äýýð ¿çýõ ãýã÷ áàñ ººðèé㺺 ìýäðýõèéí óâèäàñ
þì. Áóñäûí áèå ñýòãýëèéí ãîî ñàéõàíä çàÿàíààñàà ¿ë òýíöýâ÷ õ¿í á¿õýí ÿìàðõíààð áîëîâ÷
øèíãýýñòýé èëòýñõýí òºäèé㺺 ÷ ìýäýð÷ áóé áàéãààãààðàà ãîî ñàéõàí ÿâàõûí òºëºº òýìöýë
áîë æàðãàë þì.

Áè øºíº «Åñºí ëóó»-ãààñ (çî÷èä áóóäàë) îäòîé òýíãýðèéã õàðàõààð ãàðëàà. Áºìáºðöãèéí õîéä
õýñýãò õàðàãääàãã¿é. ªìíºäèéí õýðýýñ (Îðîñîîð þæíûé êðåñò ãýäãèéí ìîíãîë íýðèéã
ìýäýõã¿é ó÷èð ¿ã÷ëýí îð÷óóëàâ) îäûã ¿çýõ ñàíààòàé. Àíãëèéí çîõèîë÷ Ñòèâåíñîí Ïëîíåçèéí
ø¿ðýí àðëûí õºâººíºº íàðãèë ìîä ò¿øèí çîãñîæ, òýð ªìíºäèéí õýðýýñèéã øèðòýí, ìàíàíò
àëüáèîíîî ìºðººäñºí òóõàé ÿìàð íýã çîõèîëîîñ óíøñàí ìèíü ñýòãýëä õàäààñòàé ÿâäàã þì. Áè
òýð ªìíºäèéí õýðýýñ îäûã îëæ ¿çñýíã¿é. Õàëóóí îðíû îäîä á¿¿äãýðõýí àæýý. Òýãýýä áè
íóòãèéíõàà òýíãýðèéí îääûã ñàíàëàà. Óðæíàí íàìàð ªìíºãîâèéí Õîíãîðûí ýëñýíä áèä
õîíîãëîñîí áèëýý. Òîðãîí øàð ýëñíýýñ á¿òñýí òýð åð áóñûí óóëûí õîðìîéäîõ áàÿí á¿ðäíýý
áàðüñàí ãýðýýñ øºíº äóíäóóð ãàð÷ óóë ººä ìàöàí ãàðëàà. Ýëñíèé äóó ãýäãèéã ÷àãíàìààð
ñàíàãäààä ÷ òýð ¿¿, àëü ñýòãýëèéí äîòîîä òýíãýðèéí îäîä ãýíýò ãýðýëòýýä ÷ òýð ¿¿ íîéð
õóëæààä áîëñîíã¿é. Õ¿íèé äîòîîä òýíãýð ãýæ áèé. Èíãýýä áè ºäðèéí íàðíû èë÷èéã òàâèàã¿é
á¿ëýýí ýëñýí äýýð òýíãýð øèðòýí ýëñíèé äóóã ÷àãíàõààð õýâòëýý. Ãîâèéí òýíãýðèéí îäîä õàð
òîðãîí äýýð öàöñàí î÷èð àëìààñ ìýò ãÿëòãàíàí. Õîíãîðûí øàð ýëñýí íóðóó, Íî¸í Ñýâðýýãèéí
õàð õàäàí îðãèëóóä ðóó äºòëºí äºòëºí, äýýðýýñ ãýíýò î÷èð àëìààñ áîðîî áîëæ àñãàðàõ íü óó
äàà ãýìýýð. Õýðâýý òèéíõ¿¿ àëìààñ áîðîî îðâîë áè ãóðâàí ìàðëûí íýãèéã ÷ þì óó, äîëîîí
áóðõíû íýãèéã àëãàí äýýðýý òîñîí àâ÷ ºíººõ ñýòãýëèéíõýý äîòîîä òýíãýðèéí îäòîé
õîðøóóëàõ ñàí.

Õîíãîðûí Áàÿíá¿ðäèéí íóóðò íóãàñ íîéðìîãîîð ãàíãàíàí, ýëñíèé õîðìîéä áàðüñàí öàãààí
ãýð¿¿ä áºìáèéí öàéâàëçàõ áºãººä ìèíèé òîñîõûã õ¿ññýí îääûí òóÿà ãýðèéí òîîíîîð õàðâàí,
ìºíººõºí äîòîîä òýíãýð äýõ îäûã ãýðýëò¿¿ëñýí õ¿íèé ç¿ðõýíä íýâòýð÷ ÿäàí áàéíà óó ãýëòýé.
Õýçýý õààíà áîëîâ÷ ñýòãýëèéí ìààíü òýíãýðèéí îä î÷èð àëìààñ øèã ãÿëáàëçàíõàí áàéãààñàé.

Îðõîíû õºíäèéä çóíû ñ¿¿ë÷ýýð íîãîî õýíçýëæýý. Õàíãàé õºâ÷èéí óíèàðò óóëñûí íàìæàà èõ
îé, õºíäèé òàë, õàä ÷óëóó, Îðõîí ãîëûí ãýðýëò õàðãèà öºì íîìèí ºíãºòýé. Õýíç íîãîîíû ýíý
ºí㺠ãàçàð äýëõèéä áàéòóãàé îãòîðãóéä íýâ÷èæýý. Òèéíõ¿¿ áèä õî¸ð íîãîî õýíçýëñýí íîìèí
õºíäèéä íîìèí òýíãýðèéí äîð ÿâæ áàéíà. Èíãýæ íîãîî õýíçýëñíèéã õè÷íýýí ÷ æèë ¿çýýã¿é
þì áý äýý. Áèäíèé ñýòãýëä ýíý èõ õºõ íîìèí äýëõèé ÿìàð íýã íóóö äàëäûí áàÿð æàðãàëûã
çºãíºí øèâíýõ ìýò áºãººä áîäëûíõîî òýðõ¿¿ íîìèí ºíãºò õºíãºí ìàíàíã öî÷îîí
õèéñãýõã¿éí òóëä àíèð ÷èìýýã¿éõýí àëìàéð÷ ÿâàõ íü äýýð àæãóó. Òèéíõ¿¿ ÷èìýýã¿é
àëìàéðñààð Îðõîíû óëààí öóòãàëàíä õ¿ð÷ î÷èâ. Óëààí öóòãàëàí áèø íîìèí öóòãàëàíãèéí
õ¿ðõðýý ìºí àíèðã¿é ýâõðýí áóóõ íü ãàéõàëòàé. ªí㺠áîë àíèð ÷èìýýã õ¿ðòýë äàðàõ óâèäàñòàé
þìñàíæýý. Òèéíõ¿¿ áèä õ¿ðõðýýíèé ÷èìýýã ñîíñîõ ÷èõã¿é áîëæ áèå áèåñýý ò¿øýýä óäààí
çîãñëîî. Òýð ë ýãøèí áèä õî¸ðûã ñýòãýëèéí òàñàðøã¿é íîìèí óòñààð õîëáîîä ºãñºí áèç.
Õýðâýý îð÷èí áàéãàëèéí àíèð ÷èìýýíä ñýòãýë õóâààãäñàí áîë òýð ãàéõàìøèãò ýãøèí èðýõã¿é
áàéëàà. Õîíãîð íàéç ìèíü ãýíýò òýð èõ õºõ íîìèí äýëõèéãýýñ ÷àñ óëààí ºí㺠îëæ õàðæýý.
Îðõîíû ýãö öàâ÷èì ýðãèéí èðìýã äýýð óâ óëààí íàâ÷òàé ÿìàð íýã áóò áóðãàñ áàéõûã òýð îëæ
õàðààä,

Òýýð! Óëààí öýöýãòýé áóò áàéíà ãýæ äóó àëäàâ. Òýãòýë ÷ ìºíººõºí õºõ íîìèí äýëõèéä îëîí
ºí㺠ÿëãàð÷, õ¿ðõðýý äýýð òàâàí ºíãèéí ñîëîíãî òàòàâ. Îðõîíû õ¿ðõðýý àðñëàí áàðñ àðõèðàõ
àäèë ñ¿ðòýéåý øóóãèí øààãèíà. Òèéíõ¿¿ Îðõîíû íîìèí õºíäèéä îëäñîí àíèðã¿é õºõ íîìèí
ýãøèí àð÷èãäàí òàëèéâ. Àìüäðàëä ãàíöõàí òîõèîëäîõ ýãøèí ÷ áàéñàí þì óó. Ãýâ÷ ò¿¿íèéã
¿çýæ ìýäýðñýí ìààíü àç áàéæýý.

Õýäýí æèëèéí ºìíº áè Ìåêîíã ìºðíèé òîðãîí ýðýã äýýðõ áàãàõàí çî÷èä áóóäëûí ãýãýýâ÷ýýð
òýðõ¿¿ áóëèíãàðò èõ ìºðíèé ñ¿ðëýã íàìóóí óðñãàëûã øèðòýí áîäëîãîøðîõóé Öàñòûí îðíîîñ
ýõ àâñàí òýð àãàà èõ ìºðºí ªìíºò òýíãèñò öóòãàí öóòãàòëàà ìºí ÷ îëîí õ¿í àìüòíû í¿äíèé
õàðöûã õºãëºãºð õºõ óñàíäàà øèíãýýæ äýý ãýæ áîäîãäñîí. Áóóäëûí ýíý ãýãýýâ÷ýýð ôðàíö íî¸ä
Ìåêîíãèéã øèðòýæ ñóóñàí íü äààí èõ õîëã¿é öàãèéíõ áèëýý. ßàñàí ÷ õîë ãàçàð õºë òàâüäàã
íî¸ä áàéñàí þì áý. Ãýòýë áè äýëõèéí èõ èõ ìºðí¿¿äèéí íýãèéã «ºíãºðñºí ôðàíöûí
ãýãýýâ÷ýýð» õàðæ ñóóíà. Áè áàñ àëäàð öóóò Äóíàé ìºðºí, îìãîëîí äîãøèí Àìóäàðüÿà ìºðíèé
ìàíäëààð õºâæ ¿çñýí, Æåéõóí áóþó Àìóäàðüÿàã ¿çýõ¿ë ãàëçóó õºõ çààíóóä ìÿíãà ò¿ìýýðýý
ò¿ðõðýí äîâòîëãîõ ìýò ñàíàãäñàí. Ýíý èõ ìºðí¿¿äýä áàéãàëèéí ñ¿ð õ¿÷èí áîëîîä áàñ åð
áóñûí ºí㺠¿çýñãýëýí áóé. Ãýâ÷ Ìåêîíãèéí áóëèíãàðò óðñãàëûã øèðòýýä Îíîí, Õýðëýíãýý ë
ñàíàñàíäàà. Ìîíãîëûí í¿äíèé õàðààã øèíãýýñíýýðýý àðèóí ñàéõàí Îíîí, Õýðëýí ìèíü!

Õýðëýí ÿàðàí óðñàõäàà

Õýíòýé óóëçàõûã çîðüñîí þì áîë..

Õýðëýí áèäýíòýéãýý ë óóëçàõûã çîðüæ áèä ÷ òèéø òýì¿¿ëñýýð áèëýý.