Rynek (ekonomia)

Rynek (w ekonomii) – zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z

konsumentami.

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na
rynku konkurencyjnym tak dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona
zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-
sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (oferenci)
zaś część popyt (nabywcy). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie
prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu – sprawia to iż dochodzą do
skutku transakcje kupna sprzedaży.

Rynek jest instytucją, która umożliwia zawarcie transakcji między sprzedającym a kupującym.
Każdy rynek ma określoną strukturę. Strukturę tę tworzą kupujący i sprzedający, którzy mogą być
partnerami równorzędnymi lub też narzucać sobie nawzajem różne warunki, zależnie od “siły”,
jaką dysponują. Przedmiotem transakcji dokonywanych pomiędzy kupującym i sprzedającym są
dobra, usługi czy tytuły prawne[1].

Spis treści
Rodzaje rynku
Według rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu
Według zasięgu geograficznego
Według głównych miejsc produkcji i konsumpcji
Według relacji popytu do podaży
Według swobody dokonywania transakcji na rynku
Formy rynków zorganizowanych
Według kryterium skali lub wielkości transakcji
Według charakteru transakcji handlowej
Według stopnia zaspokojenia potrzeb
Charakterystyka modeli rynku
Modele rynku w literaturze socjologicznej
Modele rynku w ujęciu historycznym
Modele rynku w ujęciu kulturowym
Model rynku jako komunikatywnej publiczności rynkowej
Dychotomiczny model rynku
Model rynku w ujęciu systemowym
Model rynku kooperatywnego i rynku niekooperatywnego
Czynniki rynkowe
Czynniki pozarynkowe
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne

Rodzaje rynku

Według rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu

Rynek towarów
Rynek dóbr konsumpcyjnych
Rynek dóbr przemysłowych
Rynek usług – obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji, np.: usługi
spedycyjne, bankowe
Rynek finansowy – obejmuje rynek walutowy (obrót pieniądzem i środkami dewizowymi), rynek
kapitałowy (obrót akcjami i obligacjami), rynek instrumentów pochodnych oraz obrót
ubezpieczeniami.
Rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

Według zasięgu geograficznego

Lokalny – w bezpośrednim otoczeniu klienta
Regionalny – do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np.
powiatu, województwa
Narodowy (krajowy) – funkcjonuje w obrębie państwa
Międzynarodowy – prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami
Światowy – dotyczy wymian dóbr i usług na obszarze całego świata

Według głównych miejsc produkcji i konsumpcji

Rynek pierwotny – główne miejsca produkcji
Rynek centralny – główne miejsce obrotu i konsumpcji

Według relacji popytu do podaży

Rynek nabywcy (jeśli podaż jest większa od popytu)
Rynek sprzedawcy (jeśli popyt jest większy od podaży)

Według swobody dokonywania transakcji na rynku

Rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do
poszczególnych rynków międzynarodowych.
Rynek reglamentowany
Szary rynek (szara strefa) – posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi
poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.
Czarny rynek – obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do
pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

Formy rynków zorganizowanych

 Rynki formalne – do nich należy zaliczyć:
targi i wystawy
giełdy towarowe
aukcje
przetargi
Rynki formalne ułomne
Rynki nieformalne

Według kryterium skali lub wielkości transakcji

Hurtowy
Detaliczny (półhurt)

Według charakteru transakcji handlowej

Dóbr i usług
Produkcyjny – rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub
elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)
Konsumpcyjny – zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów
Kapitałowy – np. środków pieniężnych, papierów wartościowych
Pracy

Według stopnia zaspokojenia potrzeb

Producenta – jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent. Występuje
brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do
sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o
konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu
rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i
wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego;
Konsumenta – sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje konsument
(klient). Nieodzownym elementem tego rynku jest konkurencja. Ilość produktów
przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa
produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a
pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu.

Charakterystyka modeli rynku

Modele rynku w literaturze socjologicznej

Występują tu dwie kategorie modeli rynku:

Model eksploracyjny – uzasadnia konkretne właściwości rynku jako całości, jak również
opisuje system rynkowy w terminach jego składników i zachodzącymi między nimi relacjami.
Model prognostyczny – określa pewne elementy strukturalne rynku, jak również zachodzące
między nimi relacje. Za pomocą których przewidzimy zajście na rynku pewnych zdarzeń
przyszłych, czyli kierunku przemian rynkowych.
Rynek w literaturze socjologicznej nie powinniśmy traktować jako całości jednorodnej, kierowanej
wyznaczonym mechanizmem rynkowym, ale jako zróżnicowany społecznie wynik działań
społeczeństwa.

Modele rynku w ujęciu historycznym

Występują tu trzy modele rynku:

Rynek jako archetyp racjonalnego społeczeństwa – przedstawicielem koncepcji tego

modelu rynku jest Max Weber, który prezentuję rynek jako formalno-racjonalną instytucję,
która upatruje podstawę w racjonalnej wymianie. Uczestnik procesu wymiany działa zgodnie z
etyką, dokonując racjonalnej kalkulacji zarówno kosztów i zysków, niemożności złamania
obietnicy, jak również prawidłowości umów.

Rynek jako instytucja komercjalizacji życia społecznego – przedstawicielem koncepcji

tego modelu rynku jest Karl Polanyi. Jego zdaniem, pod wpływem rozwoju gospodarki
rynkowej, system gospodarczy w społeczeństwie staje się samodzielny i przyjmuje
imperialistyczny charakter. Poprzez przeprowadzenie analizy historycznej aktywności
gospodarczej zostały wyodrębnione trzy główne typy wymiany: wymiana opartej na tradycji,
której jedynym elementem kalkulacji jest równowartość wymienianych produktów i usług,
wymiana o charakterze redystrybucyjnym oraz wymiana regulowana przez popyt i podaż.
Rynek w tym modelu wywiera znaczący wpływ na społeczeństwo. Komercjalizacja
pozaekonomicznych obszarów może wywołać negatywne skutki np. nie przestrzeganie etyki
pracy.
Rynek jako „trwałe zmienne” – przedstawicielem koncepcji tego modelu rynku jest Talcott
Parsons. Jego zdaniem zmiany społeczne dokonywane są w określonym czasie przez
wynalazki ludzkie (takie jak pozytywne prawo, pieniądz, biurokracja), które w przyszłości
zmieniają społeczeństwo, stanowiąc impuls do zmian ewolucyjnych. Rynek rozwija się poprzez
rozwój podmiotów rynkowych.

Modele rynku w ujęciu kulturowym

Osobliwość nowoczesnego rynku można zrozumieć poprzez sporządzenie analizy porównawczej

systemów wymiany w społecznościach o różnorodnym stopniu rozwoju struktur społecznych.
Informacji do takiej analizy dostarcza antropologia kulturowa. Zestawienie społeczeństwa
prymitywnego z nowożytnym może służyć zbudowaniu „idealnego rynku”.

Model rynku jako komunikatywnej publiczności rynkowej

Przedstawicielem koncepcji tego modelu rynku jest Eugen Buβ. Według niego relacje między
producentami a nabywcami są regulowane przez mechanizm regulacji społecznej.
Przedsiębiorstwa na rynku, powinny dbać zarówno o wymiar ekonomiczny konkurencji, jak i
powinny budować kanały informacyjne z klientami i kontrahentami. Buβ uważa, iż publiczność
rynkowa jest konkretnym rzeczywistym bytem, jak również jest abstrakcyjną publicznością ze
swoim cechami. System zachowań rynkowych, system norm rynkowych i system kontroli, stanowią
główne składniki modelu komunikatywnej publiczności.

Dychotomiczny model rynku

Ten model rynkowy pozwala wyznaczyć dwa typy porządków rynkowych, mają one bowiem swoje
podstawy w ekonomicznych i społecznych zasadach systemowych. Są nimi rynek i plan, które w
praktyce są systemami wzajemnie się przenikającymi, choćby w społecznej gospodarce rynkowej.
Ralf Dahrendorf podjął się wytłumaczenia relacji między rynkiem a planem. Jego zdaniem, ideą
wyjaśnienia rynku jest racjonalność. Przejawia ona zarówno postać racjonalności rynku, jak i
racjonalności planu.

Model rynku w ujęciu systemowym

Głównym przedstawicielem perspektywy systemowej jest Talcott Parsons, który określa rolę rynku
jako znaczącego substytutu społecznego, mającego wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa
współczesnego. Według niego system społeczny to zbiór jednostek związanych siecią dostatecznie
długotrwałych interakcji, które zaspokajają ich potrzeby, jak i mają charakter uporządkowany.
Przyczyniają się do postrzegania rynku jako system równoważnie współdziałający z innymi
elementami strukturalnymi społeczeństwa. Poprzez dokonanie analizy możemy zauważyć związek
pomiędzy rynkiem a środowiskiem zewnętrznym. Rynek możemy ująć jako wewnętrzne
środowisko systemu społecznego.

Model rynku kooperatywnego i rynku niekooperatywnego

Przedstawicielem koncepcji modelu rynku opartego na procesach kooperacji i niekooperacji jest

Karl Dieter Opp. Według niego społeczno-strukturalne realistyczne zmienne rynkowe, jako główne
wyróżniki kooperacji rynkowej, powinny zaistnieć jako podstawa analizy. Uczestnicy rynkowi
powiązani są ze sobą za pomocą procesów kooperacji. Fundamentem modelu rynku
kooperatywnego jest założenia, iż transakcje rynkowe podejmą postać dylematu wyboru więźnia,
który jako wymiana towarów można objaśnić na przykładzie dokonywania transakcji rynkowych.
Zachowanie kooperatywne ma miejsce gdy, uczestnicy w wyniku transakcji rynkowej odnoszą
obopólną korzyść. Jest to najkorzystniejsza wymiana dóbr i usług dla uczestników. Natomiast
zachowanie niekooperatywne ma miejsce podczas transakcji rynkowej, gdzie tylko jedna strona
odnosi korzyści. Bohater wymiany dokonuje zapłaty za dane dobro, bądź usługę. Jednak druga
strona nie wywiązuje się z umowy i nie wydaje jej tego dobra, bądź nie wykonuje usługi. Opp przy
tworzeniu mikromodelu kooperacji rynkowej i niekooperacji na rynku skorzystał z teorii dylematu
więźnia. Mikromodel rynku przedstawia indywidualne uwarunkowania podejmowania decyzji w
transakcjach rynkowych. Największe zyski podczas długiego okresu, przynosi długo trwająca
kooperacja. Działania niekooperatywne, zostają szybko zauważane i przynoszą negatywne skutki.
Opp stworzył również model makrorynku. Wyróżnił on w nim dwa wskaźniki konkurujące ze sobą
wartościami, czyli: atomistyczną strukturę rynku-określającą sytuację, w której zmiana podaży i
popytu na dane dobra nie wpływa na jego cenę, oraz rynkową przejrzystość- dzięki której
uczestnik jest informowany o cenie danego produktu. Obydwa wskaźniki nie występują w tym
samym czasie. Odnosi się to do dużych rynków, na których im więcej zatomizowanych grup, tym
przejrzystość rynkowa jest bardziej ograniczona[2].

Czynniki rynkowe
Czynniki rynkowe to zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania
nabywców co do zmian cen w przyszłości.

Czynniki pozarynkowe
Demograficzne (liczba ludności pod względem wieku, płci, zatrudnienia)
Naturalne (klimatyczno-atmosferyczne)
Preferencje nabywców (gust, upodobania, zwyczaje)
Polityczne (zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, np. wojny)
Zobacz też
Gospodarka rynkowa
Hipoteza rynku efektywnego

Przypisy
1. Ewelina Nojszewska: Podstawy ekonomii. Warszawa: WSiP, 1995.
2. Felicjan Bylok, Jan Sikora, Bożena Sztumska: Wybrane elementy socjologii rynku,
Częstochowa 2005.

Linki zewnętrzne
Herzog L., Markets (https://plato.stanford.edu/entries/markets/), [w:] Stanford Encyclopedia
of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 8 września 2017, ISSN
1095-5054 (http://worldcat.org/issn/1095-5054) [dostęp 2018-08-07] (ang.). (Rynki)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rynek_(ekonomia)&oldid=65551062”

Tę stronę ostatnio edytowano 9 gru 2021, 14:39. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).