REGULACIJA PUTEM PRAVILA I REGULACIJA KROZ PODSTICANJE

Regulacija je proces u kojem skup tehnika i instrumenata služi ostvarenju društvenih ciljeva
uticajem na ponašanje. Pravna norma kojom se utiče na ponašanje jest instrument društvene
regulacije ali isto tako i regulatorna tehnika.

U najužem smislu pod pravom kao instrumentom regulacije podrazumijevamo pravne norme
odnosno pravila koja su potkrijepljena sankcijom bilo da je ona u domenu građanskog,
krivičnog ili upravnog prava.

U slučajevima kada je riječ o kompleksnim problemima koje često prate promjene okolnosti,
kao i tamo gdje je potrebno da se uredi odnos između regulatora i regulisanog subjekta koji
može imati veći nivo stručnog znanja, pravila nisu uvijek najbolji instrument regulacije. U
takvim slučajevima, primjera radi ciljevi regulacije bolje se mogu postići kroz tzv.
regulatorne ugovore.

Obuhvatnost pravila utiče i na način njihove primjene. Regulatori imaju tendenciju da donose
previše detaljna ili premalo obuhvatna pravila iz nekoliko razloga kao što su npr. troškovi
pribavljanja infornacija u pogledu određenih ponašanja npr. bezbijednost na radu gdje je
potrebno vrlo precizno odrediti rizike. Rezultat nedovoljne informisanosti
zakonodavca/regulatora također može usloviti pravila koja su nedovoljno obuhvatna.

Primjer obuhvatnosti pravila:

model I- vozač ne smije da vozi autobus u međugradskom saobraćaju nakon navršene 60

godine.

model II- vozač ne smije da vozi autobus u međugradskom saobraćaju ako to može da
predstavlja rizik
model III- određena lica ne mogu da voze autobus u međugradskom saobraćaju. U aneksu se
daje lista kombinacija različitih faktora uključujući godine, iskustvo, krvni pritisak, dioptrija i
sl.

Najjednostavniji je prvi model ali je preobuhvatan jer neki ljudi koji imaju više od 60 godina
su zdraviji od drugih koji imaji manje od 60 godina.

U drugom modelu pravilo je također obuhvatno ali nije dovoljno jasno i bit će tepko da se
primijeni u praksi zbog nedovoljne preciznosti. Pravilo navedeno kao treći model je precizno
jer idenitifkuje uzroke nastupanja štete odnosno faktora rizika na precizniji način ali je ovdje
neophodno da se obavi više kontrola i da se kontinuirano prati zdravstveno stanje vozača i da
se vrše istraživanja koji sve faktori utiču na vozače.

TVRDO I MEKO PRAVO

Zakonima se definišu status i elementi nezavisnosti i odgovornosti regulatora. Zakonima se

stvara pravni osnov ne samo za određivanje obuhvata nadležnosti i ovlaštenja u nadzoru
regulatora već i za povjeravanje nadležnosti organima javne uprave odnosno imaocima javnih
ovlaštenja. Zakonom se uređuju bitna pitanja materijalnog prava o pravima i obavezama ali i
procesna pitanja kao što je procesnopravni legitimitet, dokazi i teret dokazivanja i pravila
postupka. Također se zakonima utvrđuju i ciljevi javnih politika. Zakonima se također
predviđaju kazne i mjere koje se izriču u nadzoru i kriteriji za njihovu primjenu. Prema
karatkeru sankcije propisi se mogu podijeliti u 3 grupe:

 propisi građanskog i poslovnog

 javnog/upravnog
 krivičnog prava

Meko pravo je rezultat kompromisa zainteresiranih strana, ne samo ugovornih strana, nego i
svih zainteresiranih učesnika, pa zato ne može da ima formu opšteg pravnog akta

Meko pravo obuhvata ona sredstva regulacije i instrumente vlasti koji mada impliciraju neku
vrstu normativne obaveze ne počivaju na obavezujućim pravilima ili režimu formalnih
sankcija.
Meko pravo mogu biti uputstva, principi, polltike, preporuke, bijele odnosno zelene knjige u
smislu strateških dokumenata kao i strategije, akcioni planovi, kodeksi, standardi,
memorandumi o razumijevanju, deklaracije, protokoli, sporazumi i slično.

Kvazi regulacija i meko pravo se nalaze na granici javnog i privatnog, pravnog i nepravnog.

Tvrdim pravom je moguće regulisati odnose u društvenim strukturama gdje ne postoji

konkurencija drugih normativnih sistema ili drugih stvaralaca društvenih normi gdje se uloga
privatnog sektora ne može prihvatiti u stvaranju dispozicija normi.

Tvrdo pravo služi obezbjeđenju javnog poretka a ne definisanju onih prava i obaveza koje
nemaju naročit značaj za njegovu cjelinu.

Temeljna razlika između mekog i tvrdog zakona je u tome što je tvrdi zakon pravno
obvezujući, a meki zakon nije.

Meko pravo brže se usvaja u poređenju sa formalnim izvorima prava, po prirodi je

fleksibilnije i prilagodljivije novim potrebama, te se lakše nadograđuje i prilagođava
promijenjenim okolnostima i ponašanju regulisanih subjekata kojima po pravilu ostavlja veću
mogućnost prilagođavanja u primjeni.

STANDARDI

Jedan od najbitnijih primjera uloge mekog prava u regulisanju privrede su standardi.

Standardi su norme ili kriteriji na osnovu kojih se određuje da li je nešto prihvatljivo ili nije,
odnosno regulatorni zathjev ili sporszum između privatnih subjekata kojim se određuju
specifični tehnički aspekti na osnovu kojih se utvrđuje da li su karakteristike roba, usluga,
materijala, proizvoda ili metoda podobni za njihovu upotrebu. Upravo u tome je njihovs
regulatorna uloga jer se nastoje ograničiti oblici ponašanja koji nisu u skladu sa kriterijumima
prihvatljivosti.

U incijalnoj fazi tehničkih standard je glavni argument mogućnost povećanja druptvenog

proizvoda kroz smanjivanje gubitaka koji nastaju usljed asimetričnih informacija zbog kojij
pojedine komponente materijalne strukture nisu međusobno usklađene pa stoga nastaju gubici
usljed njihove nekompatibilnosti.
Tehnički standardi su nastali isključivo kao potreba objezbjeđivanja stabilnosti i kontinuiteta
reprodukcione potrošnje.

U trećoj fazi norme opredjeljuju standardne kvalitete i svojstva roba i usluga odnosno uslove
u kojima se one stvaraju ili iznose na tržište.

Upostindustrijskom društvu se profitna motivacija velikih kompanija ne zasniva samo na

kratkoročnoj optimizaciji svoje tržipne ponude nego na izgrađenom povjerenju zajednice u
kojo posluje. Ta dimenzija poslovne politike je poznata kao društvena odgovornost
kompanija. U tom smislu najbolji primjer su standardi društveno-odgovornog poslovanja ISO
28000.

Otvoreni standard je najčešće proizvod nadnacionalnog ili čak globalnog tržišta i potpuno
oslobođen svakog elementa koji bi upućivao na inicijalnu vezu standard i nacionalnog
pravnog sistma.

Standardi koji donose javnopravna tijela ili nacionalne asocijacije imaju karakter autonomnih
pravnih propisa jer je njihovo nepoštovanje popraćeno izvjesnim pravnim posljedicama(npr.
obaveza obilježavanja s ciljem da se izbjegne zabluda kupca)

Privatni standardi obično nastaju kao zajednički poduhvati velikih privrednih subjekata koji
imaju zajedničke interese a često i kao odgovor na postojeće ili potencijalne prijetnje
regulativom od strane zakonodavca i regulatora. Zakonodavac odnosno regulator može
zahtijevati od subjekata da se pridržavaju privatnih standard pa čak i predvijedti mjere
prinude i kazne protiv subjekata koji ih ne poštuju. Dobar primjer iz naše svakodnevne prakse
je HACCP sistem u kontroli bezbjednosti hrane.

HACCP- HAZARD ANALYSIS CRITICAL CONTROL POINT

Ciljni standardi ne predviđaju specifične standard ponašanja nego odgovornost proizvođača i

lica u lancu maloprodaje ukoliko nastanu štetne posljedice. Takozvanim output standardima
postavljaju se određeni uslovi kvaliteta koji kao takvi moraju biti zadovoljeni kada je u
pitanju sam proizvod ili usluga ali ostavljaju slobodu proizvođačima da sami odrede na koji
će način zadovoljiti postavljene uslove.

Standardi sa najvišim stepenom intervencije su specifikacije koje se pojavljuju u dva oblika.

Specifikacije ili standardi dizajna usmjereni sun a sprječavanje ponašanja duprotnog
razlozima uvođenja standarda tako što se zahtijeva upotreba određenih materijala ili načina
postizanja prihvatljivog ponašanja(npr. standardi u pogledu opreme u fabrikama s ciljem
smanjenja emisije štetnih gasova i standardi projektivanja instalacija)

Standardi performansi odnosno učinka određuju nivo očekivanog efekta kao što je npr.
maksimalno dozvoljena količina emisija gasova zagađivača ali po pravilu ne sadrži zahtjeve u
pogledu inputa odnosno proizvedenih procesa.

ETIČKI KODEKSI/KODEKSI PONAŠANJA

Kodeksi ponašanja predstavljaju instrument regulacije u mjeri u kojoj postavljaju dogovorena

pravila, uputstva kojima se sve zainteresirane strane a prije svega regulisani subjekti i
korisnici njihovih usluga odnosno potrošači obavještavaju o njihovim obavezama i
odgovornostima koje proizlaze iz tih pravila.

Dobrovoljni kodeksi su oni koji donose grupe subjekata u određenim industrijskim sektorima
odnosno djelatnostima najčešće kroz neku profesionalnu organizaciju ili mreže eksperata
odnosno predstavnika. Dobrovljni kodeksi su po pravilu instrument samoregulacije ali nije
isljučeno da njegovu sadržinu ili primjenu kontroliše nadležni državni organ što doprinosi
legitimitetu kodeksa kao instrumenta mekog prava.

S druge strane, obavezni kodeks predstavlja privatni kodeks koji je po istom principu kao i
privatni standard na osnovu zakona, podzakonskog akta ili odluke nadležnog državnog
organa predviđen kao obavezan ili obavezujuća pravila upućuju na određene standarde
ponašanja regulisane u kodeksu.

Kodekse mogu donositi profesionalna udruženja, individualni subjekti(kodeks kao izraz

poslovne politike, udruženja i nevladine organizacije, privredne komore...

U poređenju sa zakonima i podzakonskim aktima ali i kvazi-legislativom koju u primjeni

propisa donose regulatorni organi pravila kodeksa nastaju brže i zbog manje formalnsot se
lakše usvajaju i mijenaju.
Poštivanje kodeksa može biti uslov za dobijanje subvencija, prijavu na konkurs i
zaključivanje ugovora o javnim nabavkama kao i niz drugih podsticaja koje privrednim
subjektima pruža država.

KOMANDNO-KONTROLNA REGULACIJA

Komandno-kontrolna regulacija je regulacija koja se sprovodi od strane države čiji su

zahtjevi prema privrednim subjektima jasno određeni u propisima i potkrijepljeni sankcijom.
Kao model regulacije, komandno-kontrolna regulacija podrazumijeva ulogu države u
donošenju i primjeni propisa kojima se uređuju odnosi na tržištu, ub oblasti prava i
privrede(ekonomskog i poslovnog prava), građanskog, upravnog i krivičnog prava. Ovim
pravilima može se zabraniti izvjesno ponašanje, zahtijevatu preduzimanje određenih radnji ili
postaviti uslov za ulazak u sektor i obavljanje određene djelatnosti.

Komandno- kontrolna regulacija neophodna je u situacijama kada je intervencija usmjerena

ka djelatnostima odnossno proizvodima određenih djelatnosti koje se smatraju rizičnim,
odnosno koje karakteriše postojanje visokog rizika, kao što su rizici po život, zdravlje,
bezbijednost i rizici po čovjekovu okolinu kao i u situacijama kada se zahtijeva univerzalna
primjena određenog režima biloda je riječ o pojedinačnom sektoru ili određenoj grupi
djelatnosti.

Prednosti ovog metoda regulacije u situacijama kada je praksa pokazala da se regulisani

subjekti ili njihova udruženja nedovoljno angažuju u rješavanju problema i potencijalnih
rizika a naročito kada je očigledno da je posljednjoj svjetskoj finansijskoj krizi prethodio
period intenzivnog kršenja propisa i relevantnih ciljeva i principa regulacije i da to nije bilo
adekvatno sankcionisano.
PROCEDURALIZACIJA REGULACIJE I PODSTICAJI KAO ALTERNATIVA
TRADICIONALNOJ REGULACIJI

Procedralizaciju regulacije možemo odrediti kao regulatornu tehniku zasnovanu na

uvažavanju specifičnosti svakog sistema povezanih fleksibilnim pravom, odnosno refleksnim
pravom.

Refleksni pristup pravu preferira preventivnu funkciju pravne norme, odnosno nastojanje da
se sukob okonča prije nego što izbije a upravo to je stabilizaciona funkcija prava u privredi.

Proceduralizacija regulacije je oblik decentralizacije regulatorne funkcije koji se odnosi i na

regulatornu ulogu javne uprave u regulisanju određenih privrednih sektora.

PODSTICAJNI PRISTUP I ENDOGENA REGULACIJA

Ovaj pristup zasniva se na nesporednom interesu finansijskog posrednika, njegovoj

odgovornosti za zadovoljenje minimalnih standarda kompetentosti zaposlenih, fer
poslovanju, poštovanju prinudnih pravila i profesionalnih obaveza.

To je tzv. regulacija kroz reputaciju

Pristup regulaciji može biti direktan ili indirektan: direktnim se propisuje pravilo ponašanja a
indirektnim podstiče.

Uloga regulacije je da stvori podsticaje.

Prilikom definisanja regulatorne strategije i tokom čitavog procesa regulacije regulator mora
da neprestano razmatra pozitivne i negativne podsticaje i da u obzir uzme podsticajne
mehanizme kojima se utiče na ponašanje regulisanih subjekata u pravcu zadovoljenja opšteg i
zajedničkog interesa.

Podsticaji su dakle centralni element regulatornog režima.

Jedan od osnovnih preduslova efikasnog regulatornog procesa se sastoji u tome da

zakonodavac i regulator prilikom donošenja pravila razmotre i uzmu u obzir racionalno
ponašanje privrednih subjekata i njihova očekivanja.
Priroda endogene strategije regulacije pojašnjava koncept korporatizma doktrine nove
institucionalne ekonomije. Korporativni mehanizmi se koriste da se organizuje ili reguliše
tržište odnosno prilagođavaju interesi tržišnih subjekata i regulatora.

Podsticaji za ponašanje subjekata u skladu sa predviđenim ciljevima kroz razvijanje

sopstvenih metoda procjene i kontrole rizika zasniva se na regulatornom ugovoru koji se
može nazvati i podsticajni ugovor.

Regulatorni ugovori zasnovani su na unutrašnjim podsticajima, oni su alternativa ili dodatak

instrumentima prinudne regulative prije svega kogentnim normama koje pred subjekte
postavljaju jednake uslove.

Regulatorni ugovori podrazumijevaju i dogovor o mehanizmima izvršenja ugovora, s

obzirom da ugovorne strane ne računaj na sudsku zaštitu i zbog toga moraju da oredvide
mehanizme zaštite od oportunističkog ponašanja.