Professional Documents
Culture Documents
Rozdział 2
Rozdział 2
40
być wykorzystane w pomiarach diagnostycznych, gdzie można umieścićczuj-
niki pomiarowe orazjaka jest skutecznośćinformacyjna pomiaru. Najważniej-
szy warunek, który musi spełnić wielkośćfizyczna, aby ją rnozna było wznać za
podstawę do wyznaczania stanu maszyny (procesu), to istnienie zalezności mię-
dzy zmianąwartościtej wielkości a zmianą stanu maszyny.
Obiekt badań (przedmiot diagnozy) traktuje się jako systefir (np. silnik spa-
linowy), w którym wyodrębnia się zmienne (rys. 2.1):
. stanu X (np. luzy, zużycie częścimechanicznych),
o wejściowe U (np. ilośćdostarczonego paliwa, zapotrzebcwanie na moc),
o wyjściowe }'(np, drgania, liczba produktów procesu zuz;lwania, uzyskiwarra
moc),
o zakłóceń Z (np. temperatura otoczenia, wilgotnoŚć powietrza, zanieczysz-
czenię paliwa, zanieczy szczenie powietrza) .
Rys.2.1. Obiekt techniczny (przedmiot diagnozy) jako system: U - zblór zmiennych wejŚcio-
wych (wymuszeń),Z - zbiór zmiennych zakłóceń, X - zbiór zmiennych stanu (parametrów stanu),
Y - zbiór zmiennych wyjściowych (parametrów diagnostycznych) [l 3]
41
ParameĘ diagnostyczne wybrane do badań i oceny stanu obiektu technicz-
nego powinny spełniać też warunek niezależnościi zupełności(parametry zależ-
ne niosą tę samą informację). Wybór niezależnych i zupełnych parametrów stanu,
atakżę parametrów diagnostycznych, jest batdzo waznym zagadnieniem i w lite-
ratutze nosi nazwę redukcji wektora obserwacji (sygnafu). Zatem im zbiory pa-
rametrów są mniejsze, tym mniejsze pozostają koszty diagnozowania obiektów.
Zbiór U zmiennych wejściowych u/t'1, uz!), ..., u{t) ,zwany także wymu-
szeniami, określaoddziaływania (patrz rys. 2.1), którym podlega przedmiot
diagnozy podczas badań i oceny jego stanu lub/i warunków pracy (np. są to
ilośćdostarczonego paliwa, oddziaływanie rolek stacjonarnych stanowiska ha-
mulcowego na koła samochodu, prędkośćobrotowa wału korbowego silnika.
obciążenie silnika, temperatura cieczy chłodzącej i oleju).
W badaniach diagnostycznych obiektów technicznych, np. pojazdów, wyma-
ga się ścisłegoustalenia wejść(wymuszeń), tak żeby wszelkie zmiany sygnałów
diagnostycznych były spowodowane jedynie zmianą ich stanu technicznego,
Zbiór Z zmiennych zakłóceń 71Q), 7.2Q), ..,, ą,(t), powodujących błędy dia-
gnozy, (patrz rys. 2.1) obejmuje:
o warunki otoczenia, tj, temperaturę, wilgotnoŚĆ powietrza, stopień zanie-
czyszczenia atmosfery, których dokładne ustalenie jest niemozliwe;
o warunki diagnozowania obiektu, tzn. prędkośćobrotową, obciązenie. tem-
peratury cieczy chłodzących i środków smatnych, których ustalenie na sta-
łym poziomie nie jest mozliwe;
o parametry stanu obiektu, które nie zostały uwzględnione w jego modelu
diagnostycznym;
o błędy w blokach pomiarowych dopasowujących i przetwarzających oraz
w innych ur ządzeniach diagno sty czny ch;
o inne zmienne.
Urządzenia (w tym maszyny) to systemy otwarte, w których występuje
przepływ masy, energii i informacji. Są to więc układy, które przekształcają
energię ztowarzyszącym jej rozproszeniem wewnętrznym i zewnętrznym. Wej-
ściowystrumień masy (materiału), energii i informacji jest przetworzony na
dwa strumienie wyjściowe. Jednym jest energia użyteczna (w innej, pożądanej
postaci) lub produkt. Drugi strumień to energia rozpraszana- częściowo do śro-
dowiska, a częściowo gromadzona w obiekcie jako efekt różnych procesów zu-
życia. Stan techniczny obiektu mozemy okreŚlić, obserwując jego wyjście
główne, czyli funkcjonowanie (przekształcanie energii lub wytwarzanie pro-
duktu) oraz wyjścierozproszeniowe (różnego rodzaju procesy towaruyszące -
resztkowe, np. termiczne, wibracyjne, akustyczne, elektromagnetyczne). Ob-
serwacja tych wyjśćumożliwia diagnozowanie stanu technicznego obiektu, co
pokazano na rysunku 2.2.
Pierwszy sposób diagnozowania obiektu to wykorzystanie parametrów pro-
cesów roboczych. Następuje w nich przenoszenie energii lub zamiana jednego
rodzaju energii w inny, np, spalanie paliwa, przenoszenie energii mechanicznej
w układach napędowych maszyn, zamiana energii mechanicznej na elektryczną.
42
f
o cN
o)
9q) o9
a}
>,9
cż-
No
,ó'3 Ł- o)
oc
EB
oo 99ó ,-
olz
oo-
a_a Ę-o
= o-o>
>o 5 9 o,=
nc a,h
oooYa,Ń
t-o
ooco 9 9 9i
o- &LLJ
.o
]
_o C
o
o }6,
C
N- .ó§
co
o- .oś
>_!
.No Eo'
;o-
,ó ąo
-o)
'ó9
c)
C 0)
U C
U
Drugi sposób polega na obserwacji procesów towarzyszących, które są
wtórnymi efektami procesów roboczych. np. drgania, hałas, ciepło.
Trzeci sposób obejmuje badania jakościproduktów (wyrobów) obiektów
technicznych, zgodności wymiarów, pasowań. Im wyższa jest jakośćprodukcji,
tym lepszy stan techniczny obiektów.
Informację o stanie obiektów technicznych mozna uzyskać także za pomo-
cą procesów fizykochemiczny ch (magnetyczne go. promieniowania rentgenow-
skiego, promieniotwórczości i innych), niezwiązanych z funkcjonowaniem
obiektów, lecz wytwarzanych przez specjalne urządzenia zewnętrzne, wykorzy-
stywane podczas diagnozowania.
Ważny jest wybór miejsca pomiaru wartoŚci zmiennej. Można go dokonać
bezpośrednio na maszynie lub poza jej obrębern. Gdy pomiarowi podlega wiel-
kośćlizyczna zmieniająca się wraz ze zmianąenergii emitowanej poza maszy-
nę lub poza strefę dzińania procesu (dotyczy to np. temperatury, hałasu), albo
gdy pomiarowi podlega wielkośćcharakteryzująca materię wyniesioną poza
maszynę lub wyodrębnioną ze strefy procesu przez nią realizowanego (dotyczy
to np. składu spalin, zapylenia otoczenia), wówczas instaluje się czujniki po-
miarowe poza maszyną.
Zwykle elementy obiektu technicznego, których stan chcemy ustalić, są nie-
dostępne, dlatego mierzy się waltoŚci sygnałów diagnostycznych, czyli pośred-
nio okreŚla wartoŚci parametrów stanu technicznęgo obiektu. Mierząc wartości
zbioru Iparametrów diagnostycznych, mozna określićwartości zbioru X para-
rnetrów stanu, azatem ustalić stan obiektu (patrz rys. 2.1). Dlatego diagnozo-
wanie obiektu polega na pośrednimokreśleniu wartościparametrów stanu tech-
nicznego xm za pomacą parametrów sygnału diagnostycznego ),,n .
44
.9 o;
Yo
t=
Ny
9o
o)c
oo
óE
Rys. 2.3. Graficzne przedstawienie rodzajów badań diagnostycznych
45
2.4. Procesy fizykochemiczne jako źrodła
sygnałów d iag nostycznych
Jak wspomniano, do oceny stanu technicznego obiektu mozna wykorzystać
m.in. procesy towarzyszące (patrz rys. ż.ż).
1. Do diagnozowania maszyn elektrycznych - bilans energetyczny pola ma-
gnetycznego.Zakłada się, że każde uszkodzenie elektryczne zmienia war_
tośćindukcyjności maszyny elektrycznej. Metodą bilansu energetycznego
pola magnetycznego można diagnozować zarówno całe maszyny elektrycz-
ne, np. prądnice prądu stałego, prądnice prądu przemiennego, rozruszniki
(bez ich demontażu), jak i elementy indukcyjne, np. uzwojenia, twomiki.
włączniki elektromagn ety czne.
2. W węzłach tarcia w oleju gromadzą się produkty zużycla,. żelazo, alumi_
nium, chrom, ołów, cyna, miedź, nikiel itp.W oleju znajduje się także
krzem, który moze pochodzić z atmosfery. Ilośćtych składników zależy od
intensywności zużywania elementów obiektu i skutecznoŚci filtracji oleju,
W stosowanych obecnie metodach badania i ocen produktów zuzycia wy-
korzystuje się różne zjawiska ftzyczne, Metody spektroskopowe umozli-
wiają wykrywanie cząstek mniejszych niż I0 pm. Metody ferrograficzne
największą skutecznośćwykazują w przedziale od 10 do 100 pim, a korki
magnetyczne i detektory opiłków w przedziale od 100 do 1000 pm.
3. Podczas pracy maszyny wytwarza się ciepło, zwłaszcza w węzłach tarcia.
Nagrzewają się elementy tych węzłów, obszary do nich przyległe oraz środ-
ki stosowane do smarowania lub chłodzenia. Nieprawidłowa praca maszy-
ny objawia się zmianą temperatury węzłów tarcia, Środków smarnych lub
chłodzących oraz zmIaną rozkładu temperatury. Pomiar tych temperatur to
tzw. pasywna diagnosĘka techniczna, gdyż wykorzystuje się w niej ciepło
własne badanego obiektu w czasie jego funkcjonowania, Druga odmiana -
diagnosĘka aktywna polega na wstępnym nagrzaniu obiektu. a następnie
pomiarze rozkładu temperatury na jego powierzchni. Można jąz powodze-
niem stosować np. do oceny stanu izolacyjności nadwozia izotermicznego.
W tym celu w jego wnętrzu umieszcza się grzejnik o regulowanej mocy
i wentylator, wymuszający cyrkulację powietrza, aby zapewnić stałą tempe-
raturę 32,5"C. Na zewnątrz pojazdl w komorze termostatycznej temperatu-
ra powietrza opływającego nadwozie wynosi "1 ,5"C.Zapomocąkamery ter-
mowizyjnej lokalizuje się mostki cieplne, tj. miejsca, w których występują
duże ubytki ciepła.
4. Funkc.jonowaniu obiektów technicznych towarzyszą procesy wibroaku-
styczne (drganiowo-dźwiękowe; dynamiczne * drgania, hałas, pulsacje
i emisja akustyczna). Występują one w obiekcie lub jego otoczeniu i od-
zwierciedlają istotne procesy ftzyczne,zachodzące w zespołach obiektu (np.
odkształcenia, współdziałanie części),od których zależy ich prawidłowe
funkcjonowanie, Wielkości określającete zjawiska mogą charaktery zow ać
zarówno ogólne właściwościobiektów, jak i ich poszczególnych elementów.
46
y'm(t.O)
A2
Rys.2.4.
-_
Schemat powstawania sygnału wibroakustycznego e w maszynie [13]
] źródła sygnału (pary kinematyczne), 2 - kodowanie sygnafu wibroakustycznego (ruch częŚci),
3 - kadłub obiektu (ośrodek), 4 - mikrofon,5 - mocluł wstępnego przekształcania i selekcji sygna-
łu, ó- czujnik drgań,7 - zakłócenia, B - ciąg impulsów,9- sygnał odniesienia,x7,x2, ...,xa-pa-
),', (.t,O),,.., y- (t,O) - wibroakustyczne proce-
fametly stanu obiektu (np. luzy, zużycie), ],i (i, cr),
sy pieiwotne..ya(l, O) - sygnał drganiowy, ynQ,O) sygnał hałasu, y(l,@) wyjŚciowy sygnał
wibroakustyczny, A1, A2, ..., A^ - amplitudy impulsów odpowiadające wibroakustycznym pro-
cesom pierwotnym, @ - czas użytkowania, / - czas pomiaru
47
Sygnał dr"ganiowy jako podstawowy nośnik infonnacji o stanie obiektu. Nie
aznacza to jednak niernożnościwykorzystania hałasu w diagnozowaniu obiek-
tów technicznych.
Z przelwornika ó lułl 4 sygnał elektryczny jest kierowany do zespołu 5,
sfużącógo do wstępnego przekształcania i selekcji sygnału. wyjściowy diagno_
styczny sygnał wibroakustyczny y(t,@) jest sumą oddziaływania wszystkich
par kinemat y czny ch obiektu . Znaczna liczb a źr ódęł pow stawania proce s ó w w i -
broakustycznych w zespołach obiektów mechanicznych sprawia, że wypadko_
wy sygnał jest złożony. Wykorzystanie go do badań diagnostycznych i oceny
stanu obiektów wymaga rozdzielenia sygnału wibroakustycznego i przypotząd-
kowania jego użytec zny ch składowych określonym parom kinematycznym,
Eliminaci a zakłóceń to znalezienie p arametrów sy gnafu naj b ardz iej c zułyc h
na zmianę parametrów stanu obiektu i słabo reagujących na wpływ róznych nie_
kontrolowanych czynników.
Sygnał wibroakustyczny y(t,@) jest sygnałem losowym (przypadkowl,m),
Fowstanie uszkodzenia w parze kinematycznej lub zespole obiektu (maszyn,v")
powoduje zmianę tego sygnału.
48
przekładni itp.). z rysunku można też odczytać, że w celu rozpoznania stanu
maszyny na podstawie takiego sygnału wibroakustycznego należy określić
wzorce (ukazujące wartoŚć amplitudy dopuszczalną dla danego stanu technicz-
nego) oraz wielkośćpomiarową (przyspieszenie lub prędkośćruchu drgające-
go). Dane te znajdują się w określonych notmach.
Aby wykorzystać efekty wibroakustyczne do oceny stanów technicznych
maszyn i urządzeń, trzeba mieć przyrząd pomiarowy, który umożliwia wybra-
nie sygnału zawierającego informację diagnostyczną z widma drganiowego.
Marzeniem użytkowników jest też sformułowanie wyraźnych przepisów dia-
gnostycznych, np.: ,,weŹ przetwornik, przyŁÓŻ w tym miejscu maszyny i odczy-
taj wartośćna wskaźniku ptzyrządu. Jężeli wskazania znajdują się na czerwo-
nym polu, to wyłącz maszynę, gdy na żółtym, przygotuj remont, gdy na
zielonym, nie rób nic".
o
o)
1,
o
!
=
Czos użylkowonio (J
rś',,
o
9
-o 3 /o - nieosiowość
o wołu, sprzę9iel
!j
E
= fo-\uzy + nieosiowość
E
wołu
fr- niewyrównowożenie
49
Pytania } 1. Co to jest rliagnostyka techniczna?
' 2. Co to jest sygnał diagnostyczny?
3. Jakie są rodzaje badań diagnosĘcznych?