Analiza danych z użyciem narzędzi GIS

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Analiza danych z użyciem narzędzi GIS

Źródło: Daniel Ne esheim, dostępny w internecie: www.pexels.com, Pexels License, h ps://www.pexels.com/photo-

license/.

W czasach wielkich odkryć geograficznych mapy były cenniejsze od złota, gdyż wskazywały
drogę do zamorskich krain. W dobie Internetu, określanej mianem społeczeństwa
informacyjnego, informacja geograficzna, będąc szczególnym dobrem niematerialnym,
również potrafi być cenniejsza od wielu dóbr materialnych. Jej obecna rola w życiu
codziennym jest możliwa za sprawą rozwoju systemów GIS (ang. Geographic Information
System – System Informacji Geograficznej).

Rozwój GIS rozpoczął się przed niespełna pięćdziesięcioma laty, kiedy to Roger Tomlinson
opracował model gromadzenia danych przestrzennych i stworzył pierwszy na świecie
system GIS – System Informacji Geograficznej Kanady. Jego powstanie zainicjowało
dynamiczny rozwój narzędzi oraz metod i technik analitycznych GIS. W początkowym
okresie wdrażania systemów GIS miały one głównie zastosowanie w projektach
profesjonalnych służących administrowaniu, zarządzaniu i planowaniu oraz badaniom
naukowym. Obecnie zakres wykorzystania GIS jest w zasadzie ograniczony wyłącznie
wyobraźnią użytkowników. Spróbujmy zatem dowiedzieć się, jakie elementy składają się na
system GIS, w jaki sposób są tworzone i pozyskiwane dane przestrzenne, a także jak
możemy je przetwarzać i analizować oraz wizualizować.

Twoje cele
Zdefiniujesz pojęcie systemu GIS.
Zapoznasz się z podstawowymi zasadami realizacji projektu GIS.
Określisz typy danych wykorzystywanych przez systemy GIS.
Poznasz wybrane narzędzia i metody analizy danych geograficznych z użyciem
oprogramowania GIS.
Przeczytaj

Z przeglądu literatury poświęconej systemom GIS wynika, że pojęcie to może być

definiowane na różne sposoby. GIS jest akronimem Systemu Informacji Geograficznej
i zazwyczaj definiuje się go jako zorganizowany zestaw sprzętu komputerowego,
oprogramowania, danych odniesionych przestrzennie (lub geograficznie) oraz osób
(wykonawców i użytkowników), stworzony w celu efektywnego:

magazynowania/gromadzenia,
udostępniania,
obróbki,
analizy, a także
wizualizacji danych przestrzennych (geograficznych).

Elementy tworzące system GIS

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Zależnie od przyjętej konwencji lub metody klasyfikacji bywa, że system GIS w różnych
kontekstach utożsamiany jest z System Informacji Przestrzennej (SIP) lub System Informacji
Terenowej (SIT), choć najczęściej systemy SIP i SIT rozumiane są odmiennie - rozłącznie.
Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do klasyfikowania danych. Dane geograficzne
rozumiane są bowiem jako te, które mają odniesienie do współrzędnych geograficznych,
czyli zachowują relacje przestrzenne odpowiadające określonemu odwzorowaniu
kartograficznemu. Dane przestrzenne mogą być natomiast odwzorowane w dowolnym
układzie odniesienia, który posługuje się współrzędnymi prostokątnymi (x, y), zatem
również odniesieniem geograficznym, stąd uważa się, że dane przestrzenne obejmują
szerszy zbiór, w tym dane geograficzne.

Dane systemów GIS reprezentują wyniki pomiarów lub pozyskane w inny sposób cechy
charakteryzujące lokalizację, typ i właściwości obiektu, jego wielkość, skład, własności
fizyczne, chemiczne, stan prawny itp. Dane przedstawia się za pomocą cyfr, liter, symboli
lub w innej postaci nadającej się do wprowadzenia do komputera i do dalszego
przetwarzania oraz wizualizacji. Mogą one występować w postaci tzw. danych dyskretnych
lub ciągłych, które odpowiadają dwóm zasadniczym typom warstw, czyli danym
wektorowym i rastrowym. Informacje przestrzenne uzupełniają dane opisowe, które jako
takie są danymi nie przestrzennymi, ale zawierają charakterystykę dwóch poprzednich
typów danych i są z nimi powiązane.

Typy danych GIS

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Do zobrazowania danych dyskretnych, czyli obiektów punktowych (np. pojedyncze drzewa,

hydranty itp.), liniowych (krawędź jezdni, napowietrzna linia energetyczna itp.)
i poligonowych (zarys budynków, kontur jezior, granice administracyjne itp.) zazwyczaj
wykorzystuje się warstwy wektorowe, które pozwalają na dokładne odwzorowanie ich
położenia i kształtu. Możliwe jest również ich odwzorowanie z użyciem warstw rastrowych,
ale o jego dokładności decyduje rozdzielczość rastra, którą można utożsamiać z wielkością
piksela, tj. jego rozmiarem odniesionym w realnej rzeczywistości.
Możliwości odwzorowania warstwy wektorowej w zależności od rozdzielczości warstwy rastrowej. Dane
wektorowe w postaci trzech klas obiektów (punkty, linie, poligony) reprezentuje górny kwadrat, zaś możliwość
i sposób ich odwzorowania w zależności od rozdzielczości rastra ukazany jest przez trzy kwadraty poniżej.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dane GIS mogą być przechowywane w postaci plikowej, tj. pojedynczych warstw
reprezentujących poszczególne typy obiektów, jak i uporządkowanych tematycznie
i skategoryzowanych zbiorów, czyli w postaci baz danych, gdzie zgromadzone dane mają
jednakowy system odniesienia przestrzennego i respektują zasady topologii, czyli reguły
określające współwystępowanie geometrii określonych klas obiektów (np. zarys budynku
powinien zawierać się w zasięgu działki stanowiącej własność lub drogi nie powinny
przecinać zarysu zabudowy). Dostępność takich baz danych prezentują zasoby geoportalu
geoportal.gov.pl), a dostępność regionalnych i lokalnych baz danych ukazuje np. mapa
dostępna na stronie mapagis.pl.

Ciekawostka

Idea zapisu danych w postaci warstw wektorowych została opracowana przez Rogera
Tomlinsona w latach 70. XX w. Warstwę wektorową, nazywaną potocznie shapefilem (od
ang. shape – kształt), tworzą trzy powiązane pliki:

plik z rozszerzeniem shp, w którym zapisana jest informacja o typie geometrii

(punkty, linie, poligony),
plik z rozszerzeniem .dbf, w którym gromadzone są dane opisowe charakteryzujące
obiekty, tzw. atrybuty, zapisywane w formie tabeli,
plik z rozszerzeniem .shx, który zawiera tzw. indeksy, czyli identyfikatory
pozwalające na interaktywne łączenie kształtu z danymi atrybutowymi w obrębie
warstwy wektorowej.
 Sposób zapisu danych wektorowych
sprawia, że każdy z obiektów może być
charakteryzowany przy użyciu wielu cech
opisowych, z których każda zapisana jest
w osobnej kolumnie i ma indywidualną
nazwę. W odróżnieniu od danych
wektorowych rastrowy format zapisu
danych pozwala na przypisanie wyłącznie
jednej cechy (charakterystyki opisowej) do
każdego z pikseli rastra. Format zapisu
danych wpływa nie tylko na precyzję
prezentacji cech geometrycznych danych
Numeryczny model terenu. dyskretnych, ale w podobny sposób określa
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.com. możliwą dokładność odwzorowania danych
o charakterze ciągłym, jak np.
ukształtowania powierzchni terenu (tzw. numeryczny model terenu), rozkładu natężenia
hałasu, rozkładu temperatury itp. Zjawiska ciągłe w modelu wektorowym prezentowane
są zwykle przy wykorzystaniu izolinii, czyli linii reprezentujących ściśle określoną
wartość danej cechy lub zjawiska. W ten sposób obraz czarno‐biały informuje wyłącznie
o występowaniu lub braku określonego zjawiska, gdyż atrybuty rastra opisana są przez
dwie wartości: 0 i 1. W przypadku warstw rastrowych zjawiska ciągłe reprezentują
wartości przypisane do każdego z pikseli rastra, których wartość obrazuje np. ciągła skala
barw. Przykładem może służyć Numeryczny Model Terenu (NMT). Względy praktyczne
i techniczne sprawiają, że dane ciągłe w systemach GIS zastępowane są ich uproszczoną
reprezentacją w postaci sieci (chmury) punktów reprezentujących określoną
powierzchnię, co ogranicza wielkość plików, w jakich są one gromadzone,
a jednocześnie zapewnia pożądaną dokładność. Przykładem mogą służyć laserowe
zobrazowania powierzchni terenu (LiDAR), gdzie ciągła chmura wartości ograniczana
jest do określonej liczby punktów reprezentujących 1 m2 powierzchni terenu (najczęściej
od kilku do kilkudziesięciu).

Uwzględniając definicję systemu GIS i charakter danych, jakimi ten system się posiłkuje,
można wywnioskować, że oprogramowanie i oferowane przez takie programy narzędzia
GIS muszą spełniać co najmniej takie funkcjonalności jak:

W trakcie realizacji projektu GIS modyfikacja technik i metod analizy może powodować
potrzebę weryfikacji lub uzupełnienia danych, co z kolei wpływa na zakres dalszych analiz.
Podstawowe etapy projektu GIS obrazuje poniższa grafika.
Etapy projektu GIS
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Dane przestrzenne, które mogą być wykorzystywane na potrzeby realizacji różnych

projektów GIS, są gromadzone m.in. w Krajowym Systemie Informacji Geograficznej
(KSIG), który tworzą standaryzowane bazy danych referencyjnych zawierające informacje
o obiektach znajdujących się na i pod powierzchnią Ziemi, wraz z określeniem ich
położenia, a także procedury i techniki służące systematycznemu zbieraniu,
aktualizowaniu, przetwarzaniu i udostępnianiu danych. Struktura organizacyjna
Krajowego System Informacji Geograficznej budowana jest na trzech poziomach:

Komponenty KSIG obejmują klika usystematyzowanych zbiorów danych:

VMAP2
TDB
Mapy topograficzne 1:50 000
BDO
ORTO
Mapy topograficzne 1:10 000
Mapa zasadnicza
EGIB

Baza danych ogólnogeograficznych (BDO), w skali 1:250 000, udostępnia dane

referencyjne o stopniu szczegółowości odpowiednim dla systemów regionalnych,
ponadregionalnych i ogólnokrajowych. Umożliwia integrację systemów informacji
przestrzennej budowanych w kraju oraz pozwala na włączenie się Polski do realizacji
przedsięwzięć w ramach europejskiej i światowej infrastruktury danych przestrzennych.

Baza danych ogólnogeograficznych obejmuje informację w zakresie:

podziału administracyjnego,
pokrycia terenu,
rzeźby terenu,
osadnictwa i obiektów architektonicznych,
 transportu,
obszarów chronionych,
nazw geograficznych,
Vector Map Level 2
VMap Level 2

Mapa wektorowa poziomu 2 - standardowy produkt geograficzny NATO opracowany

przez wojskowe służby geograficzne. Jej szczegółowość odpowiada skali mapy 1:50 000.
Treść VMap 2 obejmuje 110 klas obiektów zgrupowanych w dziewięciu użytkowych
warstwach tematycznych.

Baza Danych Topograficznych (TBD) - system gromadzenia, zarządzania i udostępniania

danych topograficznych (odpowiadający skali 1:10 000) funkcjonujący na
podstawie właściwych przepisów prawnych. Obejmuje zarówno zasób danych, system
informatyczny zarządzania danymi, jak i odpowiedni system finansowania i organizacji
Zakres informacyjny i funkcjonalny oraz poziom technologiczny definiują wytyczne
techniczne Bazy Danych Topograficznych (TBD).

Komponenty Bazy Danych Topograficznych (TBD) obejmują: TBD, mapy drukowane,

wektorową bazę danych, ortofotomapę, NMT.

Ortofotomapa miejscowości Bergamo we Włoszech.

Baza danych fotogrametrycznych – SZDF ma w swoich zadaniach: archiwizację danych

i produktów fotogrametrycznych, standaryzację opracowań, wykonanie wstępnej
kontroli jakości przyjmowanych opracowań, zarządzanie i udostępnianie danych,
udostępnianie metadanych przez Internet, udostępnienie narzędzi internetowych do
wizualizacji danych i składania zamówień.

Poniżej podano kilka wybranych serwisów wchodzących w skład KSIG oferujących dane
graficzne i opisowe.
Nazwa Przykłady zasobów
Geoportal Infrastruktury Web Map Server, Web Map Service (WMS), WMTS,
Informacji Przestrzennej BDOT, NMT, ortofotomapa

Dane o charakterze katastralnym

Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek

podziałów terytorialnych kraju - PRG

Państwowy rejestr nazw geograficznych - PRNG

Centralny Ośrodek Baza danych obiektów ogólnogeograficznych - BDOO

Dokumentacji Geodezyjnej
i Kartograficznej Numeryczny model terenu o interwale siatki co
najmniej 100 m – NMT_100

Siatki skorowidzowe do map topograficznych

i niestandardowych opracowań topograficznych

Siatki podziału arkuszowego układu PL‐1992 w skalach

1:1250, 1:12500 i 1:5000

Parki narodowe

Parki krajobrazowe

Rezerwaty

Obszary chronionego krajobrazu

Generalna Dyrekcja
Specjalne obszary ochrony („siedliskowa” Natura 2000)
Ochrony Środowiska
Obszary specjalnej ochrony („ptasia” Natura 2000)

Zespoły przyrodniczo‐krajobrazowe

Stanowiska dokumentacyjne

Użytki ekologiczne

Geometria wydzieleń leśnych wraz z opisem

Lasy Państwowe
taksacyjnym
 Nazwa Przykłady zasobów
Dane z zakresu geologii, hydrogeologii, środowiska,
Państwowy Instytut
budownictwa i surowców mineralnych (m.in. pliki
Geologiczny
o rozszerzeniu .shp)

Główny Urząd Statystyczny Dane opisowe według podziału terytorialnego

OpenStreetMap Otwarty zasób danych przestrzennych

Sentinel Zdjęcia satelitarne

Narzędzia analityczne systemów GIS

Typowe systemy oprogramowania GIS posiadają wbudowane moduły analityczne, które są
w stanie realizować wszystkie funkcjonalności w zakresie przetwarzania danych, jakie
wymieniono omawiając przebieg realizacji projektu GIS. Zwykle zorganizowane są one
w formie tzw. zestawów narzędziowych (ang. Toolbox – w dosłownym tłumaczeniu
„skrzynka narzędziowa”) lub grupowane w postaci zestawów tzw. wtyczek (ang. plugins) lub
rozszerzeń (ang. extensions). Po wybraniu narzędzia ukazuje się okno dialogowe, w którym
użytkownik definiuje parametry niezbędne do wykonania operacji. Często dostępne jest
również okno pomocy, w którym podane jest wyjaśnienie sposobu działania danego
narzędzia. Przykładowe okna dialogowe narzędzi GIS pokazują poniższe grafiki.


Przykład okna dialogowego w środowisku QGIS
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Ponadto każdy z systemów oprogramowania GIS zwykle umożliwia tworzenie własnych

podprogramów i modeli, które wykorzystują gotowe zestawy narzędzi dostępnych
z poziomu określonego programu GIS lub są tworzone z użyciem określonych języków
programistycznych. Nabycie biegłości w sprawnym posługiwaniu się narzędziami
i funkcjonalnościami programów GIS wymaga wieloletniej praktyki i ciągłego pogłębiania
wiedzy i umiejętności. Jest to powodem, dla którego skoncentrujemy się na kilku
przykładach podstawowych narzędzi analitycznych GIS wykorzystywanych w analizach
danych przestrzennych, które omówiono poniżej.

Źródło: Englishsquare Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0.

Opisane narzędzia to zaledwie bardzo mała próbka z tego, co oferują systemy GIS. Dzięki
temu, że praktycznie wszystkie programy GIS posiadają obszerne systemy pomocy lub
tutoriale, posługiwanie się z pozoru skomplikowanymi narzędziami nie powinno sprawić
większego problemu. Warto eksperymentować z poszczególnymi narzędziami i danymi,
analizując uzyskane wyniki. Ćwiczenie czyni bowiem mistrza.

Słownik
baza danych GIS

zbiór danych powiązanych wzajemnie i zoptymalizowanych do przechowywania

i wyszukiwania obiektów zdefiniowanych w przestrzeni geometrycznej oraz ich
charakterystyk opisowych

dane wektorowe (wektorowy model danych)

dane GIS reprezentujące obiekty rzeczywiste, których typ i kształt wyrażane są za

pośrednictwem uporządkowanych współrzędnych (x, y); mogą reprezentować zarówno
zjawiska dyskretne i ciągłe

dane rastrowe (rastrowy model danych)

typ danych cyfrowych wykorzystywany do gromadzenia i przetwarzania danych

pochodzących ze skanowania istniejących materiałów mapowych, zdjęć lotniczych
i satelitarnych oraz obrazów teledetekcyjnych; dane o obiektach zapisywane są w postaci
regularnych elementów powierzchniowych zwanych pikselami

GIS – akronim Systemu Informacji Geograficznej

zorganizowany zestaw sprzętu komputerowego, oprogramowania, danych odniesionych

przestrzennie (geograficznie) oraz osób (wykonawców i użytkowników), stworzony
w celu efektywnego: magazynowania - gromadzenia, udostępniania, obróbki, analizy,
wizualizacji danych geograficznych

Krajowy System Informacji Geograficznej (KSIG)

rejestr państwowy, który stanowią standaryzowane bazy danych referencyjnych,
zawierające informacje o obiektach znajdujących się na i pod powierzchnią Ziemi, wraz
z określeniem ich położenia, zlokalizowanych na obszarze kraju, a także procedury
i techniki służące systematycznemu zbieraniu, aktualizowaniu, przetwarzaniu
i udostępnianiu danych

narzędzia geoprzetwarzania

narzędzia GIS pozwalające na różnego rodzaju modyfikacje i przeobrażenia danych

geograficznych; w wyniku takich przetworzeń, na podstawie istniejących danych, można
tworzyć nowe zestawy informacji; na geoprzetwarzanie składa się wiele narzędzi, które
służą do wykonywania określonych zadań, od prostych operacji polegających na selekcji
danych po skomplikowane analizy oparte na zdefiniowanych schematach

numeryczny model terenu (NMT)

numeryczna reprezentacja powierzchni terenowej, utworzonej poprzez zbiór

odpowiednio wybranych punktów leżących na tej powierzchni oraz algorytmów
interpolacyjnych umożliwiających jej odtworzenie na określonym obszarze [źródło:
Gaździcki J., Systemy informacji przestrzennej, Państwowe Przedsiębiorstwo
Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa 1990]

System Informacji Przestrzennej (SIP)

system pozyskiwania, przetwarzania i udostępniania danych zawierających informacje

przestrzenne oraz towarzyszące im informacje opisowe o obiektach wyróżnionych
w części przestrzeni objętej działaniem systemu [źródło: Gaździcki J.,Systemy informacji
przestrzennej ,Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im.
Eugeniusza Romera, Warszawa 1990]; informacją przestrzenną jest informacja
o położeniu (współrzędne w dowolnym układzie odniesienia), własnościach
geometrycznych, relacjach przestrzennych obiektów, które mogą być również
identyfikowane w odniesieniu do powierzchni Ziemi

System Informacji Terenowej (SIT)

baza danych przestrzennych dotyczących określonego obszaru oraz procedury

i techniki służące systematycznemu zbieraniu, aktualizowaniu i udostępnianiu tych
danych; system SIT wykorzystuje tzw. informacją pierwotną (uzyskaną na podstawie
bezpośrednich pomiarów terenowych lub na podstawie wielkoskalowych zdjęć
lotniczych) pod względem dokładności odpowiada mapom wielkoskalowym (skala 1:5000
i większa)

topologia
przestrzenne relacje między sąsiednimi lub sąsiadującymi obiektami; w GIS topologia jest
definiowana przez zestaw reguł, które określają, w jaki sposób obiekty mogą współdzielić
przestrzeń geograficzną

Web Map Server (WMS)

system udostępniania map w formacie rastrowym w protokole http stworzony przez

Open Geospatial Consortium (OGC)

WFS (Web Feature Server)

system udostępnia danych w postaci wektorowej, wykorzystujący do tego format GML

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Korzystając ze sprzętu komputerowego i zainstalowanego oprogramowania GIS (QGIS lub inne

dostępne) w pracowni komputerowej, wykonaj co najmniej dwa spośród poniżej
zamieszczonych zadań z zakresu zastosowania narzędzi GIS w analizie danych przestrzennych.
Do wykonania ćwiczeń wykorzystaj dane udostępniane przez OSM Consor um.

Podstawowe narzędzia analityczne GIS.

Źródło: Englishsquare sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz dane obsługiwane przez systemy GIS.

 dane rastrowe, dane nieprzestrzenne i dane opisowe

 dane wektorowe, dane rastrowe i dane opisowe

 dane graficzne i opisowe

 dane wektorowe, dane rastrowe i dane tabelaryczne

Ćwiczenie 2 輸

Dokończ prawidłowo poniższe zdanie.

Narzędzie buforowania jest wykorzystywane do:

 oceny topologii.

 wyznaczania odległości między obiektami określonej warstwy.

 stref o zadanej szerokości wokół obiektów punktowych, liniowych i poligonowych.

 np. wyznaczania stref zagrożenia.

Ćwiczenie 3 醙

Połącz w pary narzędzia i odpowiadające im funkcjonalności.

Selekcja po lokalizacji (select by Wyznacza wspólną część geometryczną

loca on) dwóch warstw.

Selekcja po atrybutach (select by

Wyznacza strefę buforową.
a ribute)

Pozwala na połączenie geometrii

Suma (union)
dwóch warstw w zasięgu ich geometrii.

Pozwala na selekcję obiektów

Przytnij (clip)
z wykorzystaniem wartości opisowych.

Przycina warstwę wejściową do zasięgu

Przetnij (intersect)
warstwy tnącej.

Pozwala na selekcję obiektów na

Buforowanie (buffer) podstawie relacji przestrzennej
obiektów w obrębie dwóch warstw.

Ćwiczenie 4 醙

Określ, które z poniżej wymienionych narzędzi należą do grupy narzędzi geoprzetwarzania.

 suma (union)

 przetnij (intersect)

 selekcja po atrybutach (select by a ribute)

 przytnij (clip)

 selekcja po lokalizacji (select by loca on)

 buforuj (buffer)
Ćwiczenie 5 醙

Wyjaśnij, czym jest shapefile i jaką rolę spełniają w nim dane atrybutowe.

Ćwiczenie 6 醙

Wyjaśnij relację występującą między danymi przestrzennymi, danymi geograficznymi i danymi

opisowymi.

Ćwiczenie 7 醙

Wyjaśnij różnicę między systemem SIP i SIT.

Ćwiczenie 8 難

Wyjaśnij różnicę działania narzędzi: przytnij (clip), przetnij (intersect) i sumuj (union).

Przytnij Przetnij Suma

Dla nauczyciela

Autor: Jerzy Lechnio

Przedmiot: geografia

Temat: Analiza danych z użyciem narzędzi GIS

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

I. Metody badań geograficznych i technologie geoinformacyjne: wywiady, badania

ankietowe, analiza źródeł kartograficznych, wykorzystanie technologii
informacyjno‐komunikacyjnych i geoinformacyjnych do pozyskania, tworzenia zbiorów,
analizy i prezentacji danych przestrzennych. Uczeń:

3) stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych

środowiska geograficznego i ich analizy z użyciem narzędzi GIS.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje podstawowe pojęcia z zakresu GIS,

posługuje się programem QGIS,
wykonuje analizy z wykorzystaniem narzędzi geoprzetwarzania.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach/grupach

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, oprogramowanie QGIS, projektor

multimedialny, tablety, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze (dla nauczyciela)

 Gotlib D., Iwaniak A., Olszewski R., GIS – Obszary zastosowań, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2008.
Magnuszewski A., GIS w geografii fizycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999.
Urbański J., GIS w badaniach przyrodniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Werner P., Wprowadzenie do systemów informacji geograficznej, wyd. II, Wydawnictwo
Jark, Warszawa 2004.
Szczepanek R., Systemy informacji przestrzennej z QGIS, Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej, Kraków 2017.
Iwańczak B., QGis. Tworzenie i analiza map, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2016.

Zasoby internetowe dotyczące tematyki GIS

Baza wiedzy. Dane do pobrania, gis‐support.pl [dostęp online: 27.05.2020].

Wykład z przedmiotu SIT, izdebski.edu.pl [dostęp online: 27.05.2020].
Materiały ćwiczeniowe w języku angielskim z zakresu QGIS, qgis.org [dostęp online:
27.05.2020].

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Czynności organizacyjne (powitanie, sprawdzenie stanu klasy, sprawdzenie obecności).

Przedstawienie celów lekcji.
Krótkie omówienie (przypomnienie) i wprowadzenie w tematykę GIS oraz
zaplanowanych ćwiczeń.
Przygotowanie niezbędnych danych.

Faza realizacyjna

Postawienie problemu badawczego związanego z wykonaniem ćwiczeń z e‐materiału.

Omówienie i praktyczne zapoznanie się z interfejsem QGIS.
Omówienie i prezentacja danych i narzędzi geoprzetwarzania według schematu
w e‐materiale.
Zadaniem uczniów jest wykonanie poleceń z wykorzystaniem instrukcji z grafiki
interaktywnej i e‐materiału. Nauczyciel udziela niezbędnych wyjaśnień.
Kilkuminutowa dyskusja. Uczniowie omawiają funkcjonalność stosowanych narzędzi,
nauczyciel moderuje tok wypowiedzi.
Podsumowanie mające na celu wskazania korzyści i zalet wykorzystania narzędzi GIS
w analizach danych geograficznych, ewentualne wykorzystanie grafiki interaktywnej
i e‐materiału; nauczyciel może wykorzystać opracowaną przez siebie prezentację
multimedialną.
Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez wykonanie ćwiczeń z części

„Sprawdź się”.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Pożegnanie i zaproszenie na kolejną lekcję.

Praca domowa:

W formie notatki sporządź instrukcję przeprowadzenia zadania buforowania

w wybranym przez siebie oprogramowaniu GIS.

Wskazówki metodyczne: sprawdzenie na przykładach poszczególnych funkcjonalności

programu QGIS może odbywać się w grupach (np. jedna grupa sprawdza np. funkcję
buforowanie, druga grupa sprawdza opcję przycinanie).