DEVRE TEORİSİ I

DOÇ.DR. NAZMİ EKREN

DR. ÖĞR. ÜYESİ SEÇİL VARBAK NEŞE
KAYNAK
KONULAR
1- Devre değişkenleri
2- Devre elemanları
3- Basit direnç devreleri
4- Devre analizi yöntemleri (Düğüm gerilimleri yöntemi, çevre akımları yöntemi, kaynak
dönüşümleri, Thevenin ve norton eşdeğerleri
5- İndüktans, kapasitans ve karşılıklı indüktans
6- Birinci dereceden devreler (RL ve RC devreler)
7- İkinci dereceden devreler (RLC devreler)
1- Devre Değişkenleri
➢ Elektrik devre teorisi ve elektromanyetik teori elektrik mühendisliği alanının iki
temel teorisidir.
➢ Güç, elektrik makinaları, kontrol, elektronik, haberleşme ve enstrümantasyon
gibi birçok elektrik mühendisliği dalı elektrik devre teorisine dayanmaktadır.
➢ Elektrik mühendisliği enerjinin bir noktadan diğerine iletilmesi ile ilgilidir.
➢ Bu iletimi gerçekleştirebilmek için elektriksel aygıtların birbirine bağlantısı
gereklidir.
➢ Elektrik devresi, elektriksel elemanların birbirine bağlantısıdır.
Birim Sistemleri
➢Elektrik mühendisleri ölçülebilir niceliklerle çalışır.
➢ Dolayısıyla bu ölçümlerin ortak bir dili olmalıdır.
➢ Bu dil Uluslararası Birimler Sistemi (SI) olarak adlandırılır.
➢ 1960'da Ağırlıklar ve Ölçüler Genel Konferansı'nda kabul edilmiştir.
➢ Bu sistemde, diğer tüm fiziksel büyüklüklerin birimlerinin türetilebileceği yedi
temel birim vardır.
➢ SI biriminin büyük bir avantajı, daha büyük ve daha küçük birimleri temel
birimle ilişkilendirmek için 10'un gücüne dayalı önekler kullanmasıdır.
SI (Uluslararası Birimler Sistemi) Temel
Büyüklükler
SI Birimlerinden Türetilen Birimler
10’un kuvvetlerini gösteren ön ekler
As Katlar Üs Katlar

Desi (d) 10-1 Tera (T) 1012

Senti (c) 10-2 Giga (G) 109

Mili (m) 10-3 Mega (M) 106

Mikro (µ) 10-6 Kilo (k) 103

Nano (n) 10-9 Hekta (h) 102

Piko (p) 10-12 Deka (da) 10

Femto (f) 10-15

Atto (a) 10-18

Elektrik Yükü
➢Yük, maddenin oluştuğu atom parçacıklarının kulomb (C) ile ölçülen elektriksel
bir özelliğidir.
➢Elektrik yükü
1- İki kutupludur. Yani elektriksel etkiler pozitif ve negatif yükler olarak tanımlanır.
2- Elektron yükünün tam katları şeklinde bulunurlar. (1.6022x10-19 C)
3- Elektriksel etkiler, yüklerin ayrılmasından ve hareketlerinden oluşur.
GERİLİM (VOLT) (V)
➢ Gerilim: bir elektrik devresinde yükün ayrılmasını oluşturan elektrik kuvvetidir.
➢Birimi volttur.
➢ Pozitif ve negatif yükler birbirinden ayrıldığında enerji harcanır.
➢ Gerilim, ayrılmadan dolayı oluşan birim yük başına enerjidir.
𝑑𝑤
𝑣=
𝑑𝑞
dw: enerji (J)
dq: yük (C)
Akım (Amper) (A)
➢ Akım: birbirinden ayrılan yüklerin akış hızıdır.
➢Birimi Amperdir.

𝑑𝑞
𝑖=
𝑑𝑡
dq: yük(C)
dt: zaman(s)
AKIM
➢ İletken bir tel bir pile bağlandığında, yükler hareket etmeye zorlanır.
➢ Pozitif yükler bir yönde hareket ederken, negatif yükler ters yönde hareket
eder.
➢ Bu yük hareketi elektrik akımı yaratır.
➢ Akım akışını pozitif yüklerin hareketi olarak almak gelenekseldir.
➢ Yani iletkenlerdeki akımın negatif yüklü elektronlardan kaynaklandığını
bilmemize rağmen, akımın pozitif yüklerin net akışı olduğu evrensel olarak kabul
edilir.
GERİLİM VE AKIM
➢ Devre teorisinde yüklerin ayrılmasını bir elektrik kuvveti (GERİLİM) oluşturur.

➢ Yüklerin hareketi ise elektrik akışına (AKIM) neden olur.

AKIM
➢Akım zamanla değişmez sabit
kalırsa, buna doğru akım (dc)
diyoruz.
➢ Geleneksel olarak I sembolü böyle
sabit bir akımı temsil etmek için
kullanılır.
➢ Zamanla değişen akım, i sembolü
ile temsil edilir.
➢Zamanla değişen akımın yaygın bir
biçimi, sinüzoidal akım veya
alternatif akımdır (ac).
İdeal Temel Devre Elemanı
i
1- Sadece iki ucu vardır.
+ 1
2- Matematiksel olarak akım ve/veya
v
gerilim cinsinden ifade edilebilir.
- 2
3-Diğer elemanlara bölünemez.
Pasif İşaret Kabullenmesi
➢ Gerilim için referans kutupluluğun ve akım için referans yönün belirlenmesi
tamamen keyfidir.
➢Ancak, bir kez referansları atadıktan sonra tüm denklemler bu referanslara göre
yapılmalıdır.
➢Bu referanslara uygulanan en yaygın kabullenme pasif işaret kabullenmesidir.
➢Pasif işaret kabullenmesine göre,
Bir elemandaki akımın referans yönü eleman üzerindeki gerilim
düşüşünün referans yönü ile aynı ise, gerilimi akıma bağlayan her ifadede pozitif
işaret kullanılmalıdır.
Aksi durumda ise negatif işaret kullanılır.
Pasif İşaret Kabullenmesi
POZİTİF DEĞER NEGATİF DEĞER

v, terminal 1’den terminal 2’ye v, terminal 1’den terminal 2’ye

gerilim düşüşü veya gerilim artışı veya
terminal 2’den terminal 1’e gerilim terminal 2’den terminal 1’e gerilim
artışı. düşüşü

i, terminal 1’den terminal 2’ ye i, terminal 2’den terminal 1’e pozitif

pozitif yük akışı veya yük akışı veya
terminal 2’den terminal 1’e negatif terminal 1’den terminal 2’ye negatif
yük akışı yük akışı
Örnek 1
Temel devre elemanının terminallerindeki akım

i=0 , t<0;
i=20e-5000t A, t≥0.

İle verilmektedir. Elemana üst terminalinden giren toplam yükü

hesaplayınız.
Örnek 2
Temel devre elemanının üst terminaline giren yükün ifadesi,

1 𝑡 1
𝑞= 𝛼2
− 𝛼
+ 𝛼2
𝑒 −𝛼𝑡 𝐶

ile verilmektedir. Eğer α=0,03679s-1 ise terminale giren

maksimum akım değerini bulunuz.
GÜÇ VE ENERJİ
➢Güç enerjinin zamanda harcanma hızı ise
𝑑𝑤
◦𝑝 = 𝑑𝑡 p:güç (W),dw: enerji (j), dt:zaman(s)

◦1W=1J/s

𝑑𝑤 𝑑𝑤 𝑑𝑞
◦𝑝 = = = 𝑣. 𝑖
𝑑𝑡 𝑑𝑞 𝑑𝑡
 POLARİTELER
i i
+ 1 + 1 Eğer p>0 yani pozitif ise devre
v v GÜÇ ÇEKİYOR,
- 2 - 2

p=v.i p=-v.i
Eğer p<0 yani negatif ise
i i devreden GÜÇ ALINIYOR.
- 1 - 1
v v
+ 2 + 2

p=-v.i p=v.i
Örnek 3
Bir eleman üzerinde terminal 2’den 1’e 20V gerilim düşmesi
olduğunu ve 4A akımın terminal 2’den girdiğini kabul ediniz.
Dört kutupluluk içinde v ve i değerlerini gösteriniz. Elemanın
ne kadar güç çektiğini veya aktardığını belirleyiniz.
Örnek 4
Temel devre elemanında,

i=0, v=0, t<0

i=20e-5000t A, v=10e-5000t kV, t≥0

Devre elemanına aktarılan toplam enerjiyi J cinsinden hesaplayınız.

Örnek 5
Oregon ve California arasında 1,8kA
çalışan 800kV ve 1,8kA’lik
+
yüksek gerilim d.a. İletim Oregon 800kV California
hattında Oregon ucundaki -
gücü hesaplayınız ve güç akış
yönünü belirleyiniz.
Örnek 6
Şekildeki referans i ve v değerleri gösterilmiştir. Aşağıdaki değerler için bağlantıdaki gücü
bulunuz. Güç akış yönünü belirleyiniz.
a)i=10A, v=125V
b)i=5A, v=-240V
c)i=-12A, v=480V
d)i=-25A, v=-660V
ÖRNEK 7
Bir enerji kaynağı, 10 saniye boyunca 2 A'lik sabit bir akımın bir ampulün içinden
akmasını sağlıyor. Işık ve ısı enerjisi şeklinde 2,3 kJ açığa çıkarsa, ampul üzerindeki
gerilim düşümünü hesaplayınız.
Örnek 8

100 W'lık bir elektrik ampulü iki saatte ne kadar enerji tüketir?
2- DEVRE ELEMANLARI
➢ Elektrik devrelerinde iki tür eleman bulunur:
1. pasif elemanlar
2. aktif elemanlar.
➢ Aktif eleman enerji üretebilirken, pasif eleman enerji üretemez.
➢Pasif elemanların örnekleri, dirençler, kapasitörler ve indüktörlerdir.
➢Tipik aktif elemanlar ise generatörler, piller ve işlemsel yükselteçlerdir.
Gerilim ve Akım Kaynakları
Elektriksel Kaynak; elektriksel olmayan enerji elektriksel enerji

İdeal Gerilim Kaynağı: terminallerinden akan akımdan bağımsız

olarak belirli bir gerilim değerini koruyan devre elemanı

İdeal Akım Kaynağı: terminalleri arasındaki gerilimden bağımsız

olarak terminallerinde belirli bir akım değerini koruyan devre
elemanı
Bağımlı ve Bağımsız Kaynaklar
Akım ve gerilim kaynakları bağımlı ve bağımsız olarak ikiye ayrılır.
Bağımsız kaynak: değeri devrenin herhangi bir yerindeki değere bağlı olmayan kaynaktır.
Bağımlı kaynak: değeri devrenin herhangi bir yerindeki değere bağlı olan kaynaktır.

+ +
Vs is
- -
Vs=µ.Vx is=α .Vx
Vs=p.ix is=β.ix
Bağımsız Bağımsız Bağımlı Bağımlı
Gerilim Akım Gerilim Akım
Kaynağı Kaynağı Kaynağı Kaynağı
Bağımlı Kaynaklar
Bağımlı kaynaklar dörde ayrılır:
1- Gerilim kontrollü gerilim kaynağı
2- Akım kontrollü gerilim kaynağı
3- Akım kontrollü akım kaynağı
4- Akım kontrollü gerilim kaynağı
Kaynak Bağlantılarının Kontrolü

Her iki kaynak a-b terminallerine

Her iki kaynak a-b terminallerine
aynı yönde aynı değerde akım
aynı kutuplulukla aynı gerilimi
sağlamalıdır.
sağlamalıdır.
 Kaynak Bağlantılarının Kontrolü
Her iki kaynak a-b terminallerine
aynı kutuplulukla aynı gerilimi
sağlamalıdır. Aynı değerde
olmadıklarından bu bağlantıya
izin verilmez.
Her iki kaynak a-b terminallerine
aynı yönde aynı değerde akım
sağlamalıdır. Aynı değerde
olmadıklarından bu bağlantıya
izin verilmez.
Kaynak Bağlantılarının Kontrolü

Her iki kaynak a-b terminallerine Bağımsız gerilim kaynağı a,b

aynı kutuplulukla aynı gerilimi terminallerine gerilim sağlarken,
sağlamalıdır. Aynı değerde akım kaynağı akım
olmadıklarından bu bağlantıya sağlamaktadır. Bu bağlantıya izin
izin verilmez. verilir.
Kaynak Bağlantılarının Kontrolü
Bağımsız akım kaynağı a,b
terminallerine akım sağlarken,
bağımlı gerilim kaynağı gerilim
sağlamaktadır. Bu bağlantıya izin
verilir.
Hem bağımlı hem de bağımsız
kaynak a,b terminallerine akım
sağlar. Bu nedenle aynı yönde
ve aynı akımı vermelidir. Bu
nedenle bağlantıya izin
verilmez.
Örnek 9
Şekildeki devrede bağlantının geçerli olması için Vg ne
olmalıdır? 8A’lik kaynakla ilgili gücü bulunuz.
Örnek 10
Şekildeki bağlantının geçerli olması için α ne olmalıdır? α
için V kaynağı ile ilgili güç nedir?
Elektrik Faturaları
➢Elektrik maliyeti, kWh cinsinden tüketilen enerji miktarına bağlıdır.

➢Diğer faktörler arasında talep ve güç faktörleri yer alır. Bu örneklerde ihmal
edileceklerdir.

➢Bununla birlikte, bir tüketici hiç enerji kullanmasa bile, müşterinin ödemesi
gereken asgari bir servis ücreti vardır çünkü elektrik hattına bağlı kalmanın
maliyeti vardır.
Örnek 11
Bir ev sahibi Ocak ayında 700 kWh tüketiyor. Aşağıdaki konut oranı programını
kullanarak ayın elektrik faturasını belirleyin:
Temel aylık ücret 12,00$.
Ayda ilk 100 kWh’de 16 cent / kWh.
Ayda sonraki 200 kWh’de , 10 cent / kWh.
Ayda 300 kWh'nin üzerinde 6 cent / kWh.
Elektriksel Direnç
R

➢R ile gösterilir. Birimi ohm (Ω)’ dur.

➢Akım akışına yani elektrik yükü akışına karşı koyan devre elemanıdır.
➢Devrede bir direnç varsa mutlaka bir ısıl enerji kaybı söz konudur.
➢İletkenlerin dirençleri genellikle ihmal edilir.
Ohm Kanunu
➢Alman fizikçi Georg Simon Ohm tarafından ortaya konmuştur.
➢Bir dirençteki akım ve gerilimin cebirsel ifadesidir.
𝑣 = 𝑖. 𝑅
➢V (volt), İ(Amper), R(ohm).
➢İletkenlik direncin tersidir. G ile gösterilir ve birimi S (Siemens)dir.
1
𝐺=
𝑅
 Dirençte Harcanan Güç
𝑝 = 𝑣. 𝑖 𝑝 = 𝑣. 𝑖 İletkenlik cinsinden yazarsak

𝑣 𝑖2
𝑝 = (𝑖. 𝑅). 𝑖 𝑝 = 𝑣. 𝑝=
𝑅 𝐺
𝑣2 𝑝 = 𝑣 2. 𝐺
𝑝 = 𝑖 2. 𝑅 𝑝=
𝑅
Örnek 12
Şekildeki devrede a) Vg=1kV ve ig=5mA ise R değerini ve tükettiği gücü bulunuz.
b)ig=75mA ve kaynağın verdiği güç 3W ise R ve Pr’yi bulunuz.
C) R=300Ω ve Pr=480mW ig ve vg değerlerini bulunuz.
Örnek 13
Şekildeki devrede
a) Eğer ig=0.5A ve G=50mS ise vg ve akım kaynağı gücünü,
b) vg=15V ve G’ye aktarılan güç 9W ise G ve ig değerlerini,
c) G=200µS ve iletkenliğe 8W aktarılıyorsa ig ve vg’yi bulunuz.
Düğüm, Dal Ve Döngü
➢Dal: gerilim kaynağı veya direnç gibi tek bir elemanı temsil eder.
➢Düğüm: iki veya daha fazla dal arasındaki bağlantı noktasıdır. Yani iki veya daha
fazla devre elemanının bağlandığı noktadır.
➢Kapalı yol veya döngü: herhangi bir düğümden başlayıp bir düğümden bir
kereden fazlı geçmeden bazı elemanlar boyunca ilerleyip başlangıç noktasına
dönen devre kısmıdır.
Kirchhoff Yasaları
➢Gustov Kirchhoff akım ve gerilim yasası olmak üzere iki temel yasa geliştirmiştir.
➢Kirchhoff akım yasasına göre bir düğüme giren akımlarla çıkan akımların
toplamı sıfıra eşittir. Düğüme giren akımlar negatif, çıkan akımlar pozitif olarak
işaretlenir.
➢Kirchhoff gerilim yasasına göre kapalı bir yoldaki gerilimlerin toplamı sıfıra
eşittir. Kapalı bir yol izlenirken gerilim artışları pozitif, düşüşleri negatif
işaretlenmelidir.
Örnek 14
Şekildeki devrede i5,v1,v2,v5 değerlerini ve 24V’luk kaynağın verdiği
gücü bulunuz.
Örnek 15
Şekildeki devrede R değerini bulunuz.
Örnek 16
Şekildeki cihazdan yapılan ölçümler tabloda verilmiştir.
a) Cihazın ideal bir gerilim kaynağı ve dirençten oluşan modelini
oluşturunuz.
b) Oluşturduğunuz modelin 25Ω’luk bir dirence aktardığı gücü
bulunuz.
Örnek 17
Bir önceki örneğin bir akım kaynağı ve dirençten oluşacak devre
modelini oluşturunuz.
Örnek 18
Şekildeki devrede i1, v değerlerini; toplam üretilen gücü ve toplam
tüketilen gücü bulunuz.
Örnek 19
Şekildeki devrede iØ=2A’dir.
a) vs’yi
b)bağımsız gerilim kaynağının soğurduğu gücü,
c) bağımsız akım kaynağının sağladığı gücü,
d) bağımlı akım kaynağının sağladığı gücü,
e) iki dirençte harcanan toplam gücü bulunuz.