‫اﻷ ﺳ رة‬

‫ﺗﻌر ﯾف اﻷ ﺳ رة‬
‫‪ -‬ﺗﻌر ﯾف ﺟ و ن ﻟو ك ‪:‬‬
‫ﯾﻌ ر ف ﺟ و ن ﻟو ك اﻷ ﺳ ر ة ﺑﺄﻧﮭ ﺎ ) ) ﻣ ﺟ ﻣ و ﻋ ﺔ ﻣ ن اﻷ ﺷ ﺧ ﺎص ار ﺗﺑط و ا ﺑر و اﺑط اﻟز و اج و اﻟدم‬
‫و ا ﻻ ﺻ ط ﻔ ﺎء ( ( أ و ا ﻟ ﺗ ﺑ ﻧ ﻲ ‪ ,‬ﻣ ﻛ و ﻧ ﯾ ن ﺣ ﯾ ﺎ ة ﻣ ﻌ ﯾ ﺷ ﯾ ﺔ ﻣ ﺳ ﺗ ﻘ ﻠ ﺔ و ﻣ ﺗ ﻔ ﺎ ﻋ ﻠ ﺔ ‪ ,‬ﯾ ﺗ ﻘ ﺎ ﺳ ﻣ و ن ﻋ ب ء ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة ‪ ,‬و‬
‫ﯾﻧﻌ ﻣ و ن ﺑﻌط ﺎﺋﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌر ﯾف ﻧﯾﻣ ﻛو ف ‪:‬‬
‫ﯾ ر ى ﻧ ﯾ ﻣ ﻛ و ف ا ن ا ﻷ ﺳ ر ة ر اﺑط ﮫ اﺟ ﺗ ﻣ ﺎﻋ ﯾ ﺔ ﻣ ن ز و ج و ز و ﺟ ﺔ و أط ﻔ ﺎﻟﮭ ﻣ ﺎ ‪ ,‬أو د و ن اﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪ ,‬أو‬
‫ﻣ ن ز و ج ﺑﻣ ﻔر د ه ﻣ ﻊ اط ﻔ ﺎﻟﮫ ‪ ,‬أو ﻣ ن ز و ﺟ ﺔ ﺑﻣ ﻔر د ھ ﺎ ﻣ ﻊ أط ﻔ ﺎﻟﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫و ﻗ د اﻗ ﺗﺻ ر ھ ذ ا اﻟﺗﻌ ر ﯾف ﻋ ﻠ ﻰ اﻷ ﺳ ر ة اﻟﺑﺳ ﯾط ﺔ ﻓﻘط ‪ ,‬و اﻟﺗ ﻲ ﺗﺗﻛ و ن ﻋ ﺎ د ة ﻣ ن ر ب اﻷ ﺳ ر ة‬
‫) اﻟز و ج ( و اﻷ م و اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء ‪ ,‬و أ ﺿ ﺎف ﺑ ﻌ د ا ﺟ د ﯾ د ا ھ و أن و ﻓ ﺎ ة اﺣ د اﻟز و ﺟ ﯾن أو اﻧﻔ ﺻ ﺎﻟﮭ ﻣ ﺎ ‪ ,‬ﻻ ﯾ ﻧﻔ ﻲ‬
‫ﻋ ن اﻷ ﺳ ر ة ﺻ ﻔ ﺔ اﻷ ﺳ ر ة ‪ ,‬ﺑ ل ﯾ ﺑ ﻘ ﻰ ﻟ ﮭ ﺎ و ﺟ و د ھ ﺎ و ﻛ ﯾ ﺎ ﻧ ﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌر ﯾف ﻣ ﺻ ط ﻔﻰ اﻟﺧ ﺷ ﺎب ‪:‬‬
‫و ﯾ ر ى ﻣ ﺻ ط ﻔ ﻰ اﻟﺧ ﺷ ﺎ ب أن ) اﻷ ﺳ ر ة ﻋ ﺑ ﺎر ة ﻋ ن ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺔ اﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ ﺗﻧﺑﻌ ث ﻣ ن ظ ر و ف اﻟﺣ ﯾ ﺎة و‬
‫اﻟط ﺑﯾﻌ ﯾﺔ اﻟﺗﻠﻘ ﺎﺋﯾﺔ ﻟﻠﻧظ م و اﻷ و ﺿ ﺎع اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ ( ‪.‬‬
‫و ﺑ ﻌ د ذ ﻟ ك ‪ ,‬ﻓ ﺈ ﻧ ﻧ ﺎ ﻧ ر ى أ ن ا ﻻ ﺳ ر ة ﻋ ﺑ ﺎ ر ة ﻋ ن ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺔ اﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﯾ ﺔ ﻗ ﺎ ﺋ ﻣ ﺔ ﺑ ذ ا ﺗ ﮭ ﺎ ‪ ,‬ﻧ ﺷ ﺄ ﻓ ﯾ ﮭ ﺎ ا ﻟط ﻔ ل ‪,‬‬
‫و ﺗ ﺗ ﺑ ﻠ و ر ﻣ ﻌ ﺎﻟم ﺷ ﺧ ﺻ ﯾ ﺗ ﮫ ‪ ,‬ﺑﻧﺎء ﻋ ﻠﻰ ﻣ ﺎ ﯾﺣ د ث ﻓ ﻲ ھ ذ ه اﻟﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺔ ﻣ ن ﺗﻔ ﺎﻋ ل و ﻋ ﻼ ﻗ ﺎ ت ﺗﻌ ﺎو ن ﺑﯾن‬
‫أﻓر ا د ھ ﺎ ‪ ,‬و ﻟﻛ ل أﺳ ر ة ط ر ﻗ ﮭ ﺎ و أﺳ ﺎ ﻟﯾ ﺑ ﮭ ﺎ اﻟﺧ ﺎ ﺻ ﺔ ﺑ ﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫ﺗ ﻌ ﺗ ﺑ ر ا ﻷ ﺳ ر ة ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻊ ﺑ ﻣ ﺛ ﺎ ﺑ ﺔ ا ﻟﻘ ﻠ ب ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺟ ﺳ د ‪ ,‬ﻓ ﺈ ذ ا ﺻ ﻠ ﺣ ت ا ﻷ ﺳ ر ة ﺻ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻊ ﻛ ﻠ ﮫ ‪ ,‬و‬
‫اذا ﻓﺳ د ت ﻓﺳ د اﻟﻣﺟ ﺗﻣ ﻊ ‪.‬‬
‫ﺧ ﺻ ﺎﺋص اﻷ ﺳ ر ة‬
‫اﻷ ﺳ ر ة ﺿ ر و ر ة ﺣ ﺗﻣ ﯾﮫ ﯾﻔر ﺿ ﮭ ﺎ اﻟو اﻗﻊ و اﻟط ﺑﯾﻌ ﺔ اﻟﺑﺷ ر ﯾﺔ ‪.‬‬ ‫‪-١‬‬
‫اﻷ ﺳ ر ة ﻋ ﻣ ﺎ د اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻊ و أﺣ د ﻣ ر ﺗﻛ ز اﺗﮫ اﻷ ﺳ ﺎﺳ ﯾﺔ ‪.‬‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﻟﻛ ل أﺳ ر ة ﻧظ ﺎم ﻣ ﺣ د د و د ﺳ ﺗو ر ﯾﺳ ﯾر ﺑﺗﻌ ﻠﯾﻣ ﺎﺗﮫ ‪.‬‬ ‫‪-٣‬‬
‫ﺗ ﺗ ﺻ ف ا ﻷ ﺳ ر ة ﺑ ﺎﻻ ﺳ ﺗ ﻣ ر ار ﯾ ﺔ ‪ ,‬ﻓ ﻼ ﺗ ﻧ ﺗ ﮭ ﻲ ﺑ ﺄ ي ﺷ ﻛ ل ﻣ ن ا ﻷ ﺷ ﻛ ﺎ ل إ ﻻ ﺑ و ﻓ ﺎ ة ﺟ ﻣ ﯾ ﻊ أ ﻋ ﺿ ﺎ ﺋ ﮭ ﺎ‬ ‫‪-٤‬‬
‫ﻣراﺣ ل ﺗﻛو ن اﻷ ﺳ رة‬
‫إﻧﻧ ﺎ ﻧﻼ ﺣ ظ أﻧﮫ ﻣ ﮭ ﻣ ﺎ اﺧ ﺗﻠﻔ ت اﻟﺑﯾﺋ ﺎت ‪ ,‬و ﻣ ﮭ ﻣ ﺎ اﺧ ﺗﻠﻔ ت اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﺎت ‪ ,‬ﻓ ﺈن ھ ﻧ ﺎ ك اﺗﻔ ﺎﻗ ﺎ ﻏ ﯾر‬
‫ﻣ ﺑ ﺎ ﺷ ر ﺑ ﯾ ن ﺟ ﻣ ﯾ ﻊ ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻌ ﺎ ت ﻋ ﻠ ﻰ ﺧ ط و ا ت ا و ﻣ ر ا ﺣ ل ﺗ ﻛ و ﯾ ن ا ﻷ ﺳ ر ة ‪ ,‬و إ ن ا ﺧ ﺗ ﻠﻔ ت ھ ذ ه‬
‫ا ﻟ ﺑ ﯾ ﺋ ﺎ ت ﻓ ﻲ ﻣ ﺿ ﻣ و ﻧ ﮭ ﺎ و ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ر ا ﺣ ل ﻻ ﺗ ﺗ ﻌ د ى ﻓ ﻲ ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﯾ ﺗ ﮭ ﺎ‪ ،‬ا ﻟ ﻣ ر ا ﺣ ل ا ﻵ ﺗ ﯾ ﺔ ‪:‬‬
 ‫أ‪ -‬ﻣ ر ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺧ ط ﺑ ﺔ ‪:‬‬
‫و ﺗ ﻌ ﺗ ﺑ ر ا ﻟﺧ ط ﺑ ﺔ ) ﺑ ﻛ ﺳ ر ا ﻟ ﺧ ﺎ ء ( ا ﻟ ﻣ ر ﺣ ﻠ ﺔ ا ﻷ ﺳ ﺎ ﺳ ﯾ ﺔ و ا ﻷ و ﻟ ﻰ ﻓ ﻲ ﺗ ﻛ و ﯾ ن ا ﻷ ﺳ ر ة ‪,‬‬
‫و ھ ﻲ ﺗ ﻌ ﻧ ﻲ ط ﻠ ب اﻟر ﺟ ل اﻟﻣ ر أ ة ﻟﻠز و اج _ أ و ط ﻠ ب اﻟﻣ ر أ ة اﻟر ﺟ ل ﻟﻠز و اج ‪,‬‬
‫و ﺗ ﺗ م ا ﻟﺧ ط ﺑ ﺔ ا ذ ا ﺗ م ا ﻹ ﯾ ﺟ ﺎ ب و ا ﻟﻘ ﺑ و ل ﺑ ﯾ ن ا ﻟط ر ﻓ ﯾ ن ‪ ,‬ﻣ ن ﺧ ﻼ ل ﻣ ر اﺳ م ﺗ ﺧ ﺗ ﻠف ﺑ ﺎ ﺧ ﺗﻼ ف ا ﻟ ﺑ ﯾ ﺋ ﺎ ت ‪,‬‬
‫ﺿ ﻣ ن ط ﻘ و س و ﻋ ﺎ د ا ت ﯾ ﺗم ﻣ ن ﺧ ﻼ ﻟﮭ ﺎ اﻋ ﻼ ن اﻟﺧ ط ﺑﺔ ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻣ ر ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺗ ﻌ ﺎﻗد و ا ﻟز و اج ‪:‬‬
‫و ﺗ ﺗ م ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ر ﺣ ﻠ ﺔ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل إ ﺗ ﻣ ﺎ م ﻣ ر اﺳ م ا ﻟز و ا ج ‪ ,‬و ﺗ ﺧ ﺗ ﻠف ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ر اﺳ ﯾ م ﺑ ﺎ ﺧ ﺗ ﻼ ف ا ﻟ ﺑ ﯾ ﺋ ﺎ ت‬
‫و اﻟﻌ ﺎدات و اﻟﺗﻘﺎﻟﯾد ‪ ,‬و ﺗﻧﺗﻘل ﻣ ن ﺧ ﻼ ﻟﮭ ﺎ اﻟز و ﺟ ﺔ إﻟﻰ ﺑﯾت اﻟز و ج ‪.‬‬
‫و ﺑ ذ ﻟ ك ﯾ ﻛ و ن ﻗ د ﺗ م ا ﻟز و ا ج ‪.‬‬
‫و ﯾ ﻌ ر ف اﻟ ز و ا ج ﺑ ﺄ ﻧ ﮫ ا ﺗ ﺣ ﺎ د اﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ ﻗ ﺎﻧو ﻧ ﻲ ‪ ,‬ﺑﯾن ر ﺟ ل و اﻣ ر أة أو أﻛ ﺛر ﻣ ن أﺟ ل ﺗﻛ و ﯾن أﺳ ر ة‬
‫و ا ﻧ ﺟ ﺎ ب أط ﻔ ﺎ ل‬
‫ج ‪ -‬ﻣ ر ﺣ ﻠﺔ ا ﻹ ﻧ ﺟ ﺎ ب ‪:‬‬
‫و ھ ذ ه اﻟﻣ ر ﺣ ﻠﺔ ﯾ ﺗ ﮭ ﯾ ﺄ اﻟز و ﺟ ﺎن ﻻ ﺳ ﺗﻘ ﺑ ﺎ ل اﻟط ﻔ ل اﻷ و ل ‪ ,‬ﺛ م أط ﻔ ﺎ ل آﺧ ر ﯾ ن و ھ ﻛ ذ ا ‪,‬‬
‫و ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ ﺗ ﺗﺣ ﻛ م ظ ر و ف ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ و ا ﻟ ﺛ ﻘ ﺎ ﻓ ﯾ ﺔ ﻓ ﻲ ﻋ ﻣ ﻠ ﯾ ﺔ ﺗ ﻧ ظ ﯾ م ا ﻟ ﻧ ﺳ ل أ و ﺗ ﺣ د ﯾ د ه‬
‫ھ ﻧ ﺎ ﻟ ك أﻋ ﺑ ﺎء ﺟ د ﯾ د ة ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﺗ ﺗ ر ا و ح ﺑ ﯾ ن ﺗ و ﻓ ﯾ ر ا ﻟ ﻣ ﺳ ﻛ ن ا ﻟ ﻣ ﻧ ﺎ ﺳ ب و ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة ا ﻟ ﻛ ر ﯾ ﻣ ﺔ ﻷ ط ﻔ ﺎ ﻟ ﮭ ﻣ ﺎ‬
‫و ﻣ ن ﺛ م ﺗ ﺄ ﻣ ﯾ ن ا ﻟ ﺗ ﻌ ﻠ ﯾ م ﻟ ﮭ ؤ ﻻ ء ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪ ,‬و ﺗ ﮭ ﯾ ﺋ ﺗ ﮭ م ﻟﺣ ﯾ ﺎة اﺳ ر ﯾﺔ ﻓ ﯾ ﻣ ﺎ ﺑ ﻌ د ‪.‬‬
‫د ‪ -‬ﻣ ر ﺣ ﻠﺔ ا ﻟر ﻛ و د ‪:‬‬
‫و ﯾ ﻛ و ن ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﻓ ﻲ ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ر ﺣ ﻠ ﺔ أ ﻛ ﺑ ر ﺳ ﻧ ﺎ و ر ﺑ ﻣ ﺎ ﯾ ﻧ ﻔ ﺻ ل ﺑ ﻌ ﺿ ﮭ م ﻋ ن ا ﻷ ﺳ ر ة ﺑ ﺎﻟز و اج أ و ا ﻟ ﺗ ﻌ ﻠ ﯾ م‬
‫‪ ,‬و ھ ﻧ ﺎ ﯾ ﻌ و د ا ﻟ و ا ﻟ د ا ن ا ﻟ ﻰ ا ﻻ ﻧ ﻔ ر ا د ‪ ،‬ﻓ ﻲ اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﺎ ت اﻟﻣ ﺗﺣ ﺿ ر ة و اﻷ ﺳ ر اﻟﻧ و و ﯾﺔ ﻻ ﻧﻔ ﺻ ﺎ ل اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء‬
‫ﺑز و اﺟ ﮭ م ‪.‬‬
‫أﻧو اع اﻻ ﺳ ر ة‪:‬‬
‫ﺗ ﻌ د د ت أ ﻧ و ا ع ا ﻷ ﺳ ر ﺑﺷ ﻛ ل ﻋ ﺎم ‪ ,‬و ﯾ ﻌ و د ھ ذ ا اﻟﺗ ﻌ د د اﻟ ﻰ ط ﺑ ﯾ ﻌ ﺔ اﻟﻣ ﻌ ﯾ ﺎر اﻟﻣ ﺗ ﺑ ﻊ ﻓ ﻲ اﻟﺗﻌ د د ﻓﻘ د ﯾﻛ و ن‬
‫ا ﻟ ﻣ ﻌ ﯾ ﺎ ر ﻋ د د ا ﻻ ﻓ ر ا د ا و ظ ر و ف ﺗ ﻛ و ﻧ ﮭ ﺎ‪ ,‬و ﻓ ﯾ ﻣ ﺎ ﯾ ﻠ ﻲ ﺗ ﻠﺧ ﯾ ص ﻟﮭ ذ ه اﻷ ﻧ و اع ‪:‬‬
‫و ﻧﻘ ﺳ م ا ﻷ ﺳ ر – ﺣ ﺳ ب ﻋ د د ا ﻻ ﻓ ر ا د ا ﻟ ﻰ ا ﻷ ﻗ ﺳ ﺎ م ا ﻻ ﺗ ﯾ ﺔ ‪:‬‬
‫اﻻﺳرة اﻟﺑﺳﯾطﺔ ‪simple family :‬‬
‫وﺗﺗﻛون ﻣن اب وام واﺑﻧﺎﺋﮭﻣﺎ و ﯾﺗراوح ﻋدد اﻷﺑﻧﺎء ﻋﺎده ﻓﻲ ﻣﺛل ھذه اﻷﺳر ﻣن طﻔﻠﯾن اﻟﻰ ﺛﻼﺛﺔ‬
‫أط ﻔ ﺎ ل و ﯾ ﻧ ﺗﺷ ر ھ ذ ا اﻟ ﻧ و ع ﻣ ن ا ﻷ ﺳ ر ﻓ ﻲ اﻟ د و ل اﻟ ﺻ ﻧ ﺎﻋ ﯾ ﺔ و ھ ﻲ ﺗ ﺗ ﻣ ﯾز ﺑﻘ و ة اﻟر و اﺑط ﺑ ﯾن أﻋ ﺿ ﺎ ﺋ ﮭ ﺎ ‪.‬‬

‫اﻷﺳرة اﻟﻣرﻛﺑﺔ ‪joinl family :‬‬

‫و ﺗﻘ ﺳ م ا ﻟ ﻰ ﻧ و ﻋ ﯾ ن و ھ ﻣ ﺎ ‪:‬‬
 ‫اﻷ و ل ‪ -‬اﻻ ﺳ ر ة اﻟﻣ ﻣ ﺗدة ‪:‬‬
‫ﺗ ﺗ ﻛ و ن ﻣ ن ا ب و ا م و ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل و ا ﻷ ﺟ د اد و اﻷ ﻋ ﻣ ﺎم و اﻷ ﺧ و ال و ﻏ ﯾر ھ م ‪ ,‬و ھ ذ ا اﻟﻧو ع ﻣ ﻧﺗﺷ ر ﻓ ﻲ‬
‫ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ر ﯾ ﻔ ﯾ ﺔ ‪ ,‬و ﻣ ن ﻣ ﺳ ﺎ و ئ ھ ذ ا اﻟ ﻧ و ع ﻣ ن اﻷ ﺳ ر ﺿ ﻌ ف ﺳ ﯾط ر ة اﻵ ﺑ ﺎء ﻋ ﻠ ﻰ اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء ﻟﺗ د ﺧ ل‬
‫ا ﻻ ﺧ ر ﯾ ن ﻣ ن ا ﻷ ﺟ د ا د و ا ﻻ ﻋ ﻣ ﺎم ﻓ ﻲ ﺗر ﺑ ﯾ ﺔ اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء‬
‫اﻟﺛﺎﻧﻲ ‪-‬أﺳرة اﻟرﺟل اﻟﻣزواج ‪poly gamous family‬‬
‫ﺣ ﯾ ث ﺗﻌ ﯾ ش ز و ﺟ ﺎ ت اﻟر ﺟ ل اﻟو اﺣ د ﻣ ﻌ ﺎ‪ ,‬و ھ ذ ا اﻟﻧو ع ﻣ ﻧﺗﺷ ر ﻓ ﻲ اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﺎ ت اﻟر ﯾﻔﯾﺔ ﻟﻠﺣ ﺎﺟ ﺔ ﻟﻸ ﯾ د ي‬
‫اﻟﻌ ﺎﻣ ﻠﺔ و اﻧﺟ ﺎ ب اﻷ ﺑﻧ ﺎء ‪.‬‬
‫و ﺗ ﻧ ﻘ ﺳ م ا ﻷ ﺳ ر ﺣ ﺳ ب ط ﺑ ﯾ ﻌ ﺔ ﺗ ﻛ و ﯾ ﻧ ﮭ ﺎ اﻟ ﻰ ﻗﺳ ﻣ ﯾن ‪:‬‬
‫‪ -١‬ا ﻷ ﺳ ر ة ا ﻟ ط ﺑ ﯾ ﻌ ﯾ ﺔ ‪ :‬و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﺗ ﻛ و ن ﻣ ن ر و ا ﺑ ط ا ﻟ ز و ا ج و ا ﻧ ﺟ ﺎ ب ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل و ھ ﻲ ﻧ و ﻋ ﺎ ن‬
‫ﺳ ﺑق اﻟﺣ د ﯾ ث ﻋ ﻧﮭ ﻣ ﺎ ) اﻻ ﺳ ر ة اﻟﺑﺳ ﯾط ﺔ و اﻟﻣ ر ﻛ ﺑﺔ ( ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ا ﻻ ﺳ ر ة ا ﻟ ﺑ د ﯾ ﻠ ﺔ ‪ :‬و ﯾ ﺷ ﻣ ل ھ ذ ا ا ﻟ ﻧ و ع ﻣ ن ا ﻻ ﺳ ر ة ﻣ ﻼ ﺟ ﺊ ا ﻻ ﯾ ﺗ ﺎ م و ﻗ ر ى ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل و د و ر‬
‫و ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ ا ﻻ ﺣ د ا ث و ﻣ ر ا ﻛ ز ا ﻟ ﺗ ر ﺑ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﺧ ﺻ ﺻ ﮭ ﺎ ا ﻟ د و ﻟ ﺔ ﻟﻸ ط ﻔ ﺎ ل ا ﻟ ذ ﯾ ن ﯾ ﺗ م ا ﺑ ﻌ ﺎ د ھ م ﻋ ن‬
‫أﺳ ر ھ م اﻷ ﺻ ﻠﯾﺔ ﻷ ﺳ ﺑ ﺎ ب ‪:‬‬
‫إﻧﺳ ﺎﻧﯾﺔ ﻛ ﻣ ر ض اﻟو اﻟد ﯾن او و ﻓ ﺎﺗﮭ م ﺑﺣ و اد ث ﻣ ﻌ ﯾﻧﺔ او ﺑﺳ ﺑب اﻟﻛ و ار ث ‪ ,‬او أﺳ ﺑ ﺎب ﻗ ﺎﻧو ﻧﯾﺔ‬
‫ﻛ ﺈ ﯾ د ا ﻋ ﮭ م ﻓ ﻲ ﻣ ر ا ﻛ ز ا ﻻ ﺣ د ا ث ﻟ ﺟ ﻧ ﺣ ﺔ ا ر ﺗ ﻛ ﺑ و ھ ﺎ و ﻋ ﺎ د ة ﻣ ﺎ ﯾ ﺗ ﻣ ﯾز ﺑ ﮫ ھ ذ ا ا ﻟ ﻧ و ع ﻣ ن ا ﻷ ﺳ ر‬
‫ﺑ ﺿ ﻌ ف ا ﻟر و ا ﺑط ﺑ ﯾ ن اﻓ ر ا د ھ ﺎ ﺑ ﺷ ﻛ ل و ا ﺿ ﺢ ‪.‬‬
‫و ظ ﺎ ﺋف ا ﻻ ﺳ ر ة ‪:‬‬
‫ﻟﻸ ﺳ ر ة و ظ ﺎ ﺋف ﻣ ﺗ ﻌ د د ة ﻧﺟ ﻣ ﻠﮭ ﺎ ﺑ ﻌ د ة و ظ ﺎ ﺋف ‪ ,‬أ ھ ﻣ ﮭ ﺎ اﻟو ظ ﯾﻔ ﺔ اﻟ ﺑ ﯾ و ﻟو ﺟ ﯾ ﺔ و اﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎﻋ ﯾ ﺔ‬
‫و اﻟﻧﻔﺳ ﯾﺔ و اﻻ ﻗﺗﺻ ﺎد ﯾﺔ ‪ ,‬و ﻓﯾﻣ ﺎ ﯾﻠﻲ ﺗو ﺿ ﯾﺢ ﻟﮭ ذ ه اﻟو ظ ﺎﺋف‬

‫أ‪ -‬اﻟوظﯾﻔﺔ اﻟﺑﯾوﻟوﺟﯾﺔ ‪Biological funclion :‬‬

‫و ﺗ ﺗ ﻣ ﺛ ل ھ ذ ه ا ﻟ و ظ ﯾ ﻔ ﺔ ﻋ ﺎ د ة ﺑ ﺈ ﻧﺟ ﺎ ب اﻷ ط ﻔ ﺎ ل و ﺣ ﻔظ اﻟﻧو ع ﻣ ن اﻻ ﻧﺗﮭ ﺎء ﯾﺗم اﺷ ﺑ ﺎع‬
‫اﻟد اﻓ ﻊ اﻟﺟ ﻧﺳ ﻲ و ﺗﺧ ﺗﻠف اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﺎ ت ﺑﻌ د د اﻷ ط ﻔ ﺎل اﻟﻣ ر ﻏ و ب ﺑ ﺈﻧﺟ ﺎﺑﮭ م ﻣ ن ﻗﺑ ل اﻵ ﺑ ﺎء ‪.‬‬
‫ﻓﻔ ﻲ اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﺎ ت اﻟﻧ ﺎﻣ ﯾﺔ ﯾز ﯾ د ﻋ د د اﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﻋ ن أر ﺑﻌ ﺔ او اﻛ ﺛر ‪ ,‬ﻗ د ﯾﺻ ل اﻟﻰ ﻋ ﺷ ر ة‬
‫أط ﻔ ﺎ ل ا و ر ﺑ ﻣ ﺎ اﻛ ﺛر ﺑ ﯾ ﻧ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ اﻟ د و ل اﻟﻣ ﺗﻘ د ﻣ ﺔ ﻗ د ﻻ ﯾز ﯾ د ﻋ د د اﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﻋ ن ﺛﻼ ﺛ ﺔ‬
‫أط ﻔ ﺎ ل ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﺎ و ﻟﻛ ﻲ ﺗﻘ و م اﻻ ﺳ ر ة ﺑ و ظ ﯾﻔ ﺗ ﮭ ﺎ ا ﻟ ﺑ ﯾ و ﻟ و ﺟ ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﺗ م و ﺟ ﮫ ﯾ ﺟ ب ا ن ﺗ ر ا ﻋ ﻲ‬
‫اﻟﺷ ر وط اﻻ ﺗﯾﺔ ‪:‬‬

‫‪ -١‬ا ﻟ ﻔ ﺣ ص ا ﻟ ط ﺑ ﻲ ﻗ ﺑ ل ا ﻟ ز و ا ج و ذ ﻟ ك ﺣ ﻔ ظ ﺎ ﻟ ﺳ ﻼ ﻣ ﺔ إ ﻧ ﺟ ﺎ ب ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل و ﺧ ﺻ و ﺻ ﺎ ا ن‬
‫ھ ﻧ ﺎ ﻟ ك اﻟﻛ ﺛ ﯾ ر ﻣ ن اﻻ ﻣ ر ا ض اﻟ ﺗ ﻲ ﻗ د ﺗ ﻧ ﺗﻘ ل ﻟﻸ ﺑ ﻧ ﺎء ‪ ,‬ﺑ ﻌ و اﻣ ل اﻟ و ر ا ﺛ ﺔ ا و ھ ﻧ ﺎ ك‬
‫أﻣ و ر ﻣ ﻌ ﯾﻧﺔ ﯾﻣ ﻛ ن ﺗﻼ ﻗﯾﮭ ﺎ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل اﻟﻔﺣ ص اﻟط ﺑ ﻲ ﻗﺑ ل اﻟز و اج ﻛ ﺎﺧ ﺗﻼ ف ﻓ ﺻ ﯾ ﻠﺔ‬
‫اﻟد م ﺑﯾن اﻟز و ج و اﻟز و ﺟ ﺔ او ﻏ ﯾر ذ ﻟك‬
‫‪ -٢‬ا ﻟ ﺳ ﻼ ﻣ ﺔ ﻣ ن ا ﻻ ﻋ ﺎ ﻗ ﺎ ت ا ﻟ ﻣ ﺧ ﺗ ﻠ ﻔ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﯾ ﻣ ﻛ ن ﺗ و ر ﯾ ﺛ ﮭ ﺎ ﻟ ﻸ ﺑ ﻧ ﺎ ء ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗ ﻧ ظ ﯾ م ﻋ د د ا ﻓ ر ا د ا ﻻ ﺳ ر ة و ا ﻟ ﺣ ﻣ ل ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﺗ ر ا ت ﻣ ﺗ ﺑ ﺎ ﻋ د ة ﻧ ﺳ ﺑ ﯾ ﺎ ﺣ ﻔ ظ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﺻ ﺣ ﺔ‬
‫و ﺳ ﻼ ﻣ ﺔ اﻷ م ‪.‬‬
 ‫‪ -٤‬ﯾ ر ى ﻋ د د ﻣ ن ا ﻟ ﺑ ﺎ ﺣ ﺛ ﯾ ن أ ھ ﻣ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻘ ﺎ ر ب ا ﻟ ز ﻣ ﻧ ﻲ ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ﺑ ﺣ ﯾ ث ﻻ ﯾ ز ﯾ د ﻋ ن‬
‫ﻋ ﺷ ر ﺳ ﻧو ات‬
‫ب ‪ -‬اﻟو ظ ﯾﻔﺔ اﻟﻧﻔ ﺳ ﯾﺔ ‪:‬‬
‫و ﺗ ﺗ ﻣ ﺛ ل ھ ذ ه ا ﻟ و ظ ﯾﻔ ﺔ ﺑ ﺗ و ﻓ ﯾ ر ا ﻟ د ﻋ م ا ﻟ ﻧﻔ ﺳ ﻲ ﻟﻸ ﺑ ﻧ ﺎء و ھ ﻧ ﺎ ﯾ ﺷ ﯾ ر ) و و ل ( ا ﻟ ﻰ ا ن أ ھ ﻣ ﯾ ﺔ و ظ ﯾﻔ ﺔ ﺗﻘ د ﻣ ﮭ ﺎ‬
‫اﻻ ﺳ ر ة ﻷ ﺑﻧ ﺎﺋﮭ ﺎ ھ ﻲ ﺗز و ﯾ د ھ م ﺑ ﺎﻹ ﺣ ﺳ ﺎس ﺑ ﺎﻷ ﻣ ن و اﻟﻘﺑو ل ﻓ ﻲ اﻻ ﺳ ر ة ‪ ,‬و ﻟﺗﺣ ﻘ ﯾق ھ ذ ه اﻟو ظ ﯾﻔﺔ‬
‫ﯾﻧﺑﻐ ﻲ ان ﺗر اﻋ ﻲ اﻻ ﺳ ر ة ﻣ ﺎ ﯾﻠﻲ ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻣ ﻧ ﺎ ﻗ ﺷ ﺔ ا ﻷ ب ﻟ ﺟ ﻣ ﯾ ﻊ ا ﻓ ر ا د ا ﻻ ﺳ ر ة ﺣ و ل ا ﻟ ﺻ ﻌ و ﺑ ﺎ ت و ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ و ا ﺟ ﮫ ا ﻻ ﺳ ر ة ﺑ ﯾ ن‬
‫ﻓ ﺗ ر ة و أﺧ ر ى ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺗ ﻧ ﻣ ﯾ ﺔ ﻣ ﻌ ﺎ ﯾ ﯾ ر ا ﻻ ﺳ ﺗ ﻔ ﻼ ل و ا ﻻ ﻋ ﺗ ﻣ ﺎ د ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ذ ا ت ﻋ ﻧ د ا ﻷ ﺑ ﻧ ﺎ ء ‪.‬‬
‫‪ -٣‬إ ﻋ ط ﺎ ء ﻛ ل ﻓ ر د ﻓ ﻲ ا ﻻ ﺳ ر ة ﺷ ﻌ و ر ا ﺑ ﺎ ﻟ ﻘ ﯾ ﻣ ﺔ و أ ھ ﻣ ﯾ ﺗ ﮫ و د و ر ه ﻓ ﻲ ا ﻷ ﺳ ر ة ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬اﻟو ظ ﯾﻔﺔ اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ ﻟﻸ ﺳ ر ة‬
‫و ﻣ ن اﺟ ل ا ن ﺗ ﺗ ﺣ ﻘ ق ا ﻻ ﺳ ر ة و ظ ﯾ ﻔ ﺗ ﮭ ﺎ ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﯾ ﺔ ﻻ ﺑ د ﻣ ن ذ ﻛ ر ا ﻷ ﻋ ﻣ ﺎ ل ا ﻟ ﺗ ﻲ ﯾ ﺟ ب ا ن ﺗ ﺷ ﺟ ﻊ‬
‫اﻷ ﺳ ر ة أﺑﻧ ﺎﺋﮭ ﺎ ﻋ ﻠﯾﮭ ﺎ و ھ ﻲ ‪:‬‬
‫‪ -١‬ا ﻟ ﻣ ﺳ ﺎ ھ ﻣ ﺔ ﻓ ﻲ ﺧ د ﻣ ﺔ ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻊ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل ا ﻟ ﻣ ﺣ ﺎ ﻓ ظ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻧ ظ ﺎ ﻓ ﺔ ا ﻟ ﺣ د ا ﺋ ق ا ﻟ ﺷ و ا ر ع ‪,‬‬
‫و ا ﻻ ﺷ ﺗ ر ا ك ﻓ ﻲ ا ﻻ ﻋ ﻣ ﺎ ل ا ﻟ ﺗط و ﻋ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﻧظ ﻣ ﮭ ﺎ ا ﻟ ﺟ ﻣ ﻌ ﯾ ﺎ ت و ا ﻟ ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺎ ت ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣ ﺔ ﻛ ز ر ع‬
‫اﻷ ﺷ ﺟ ﺎر و ﻗط ف اﻟﺛﻣ ﺎر ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ا ﻟ ﻣ ﺳ ﺎ ھ ﻣ ﺔ ﻓ ﻲ ﻣ ﺳ ﺎ ﻋ د ة ا ﻻ ﺳ ر ا ﻟ ﻣ ﺣ ﺗ ﺎ ﺟ ﺔ و ا ﻟ ﻔ ﻘ ﯾ ر ة ﻣ ن ﺧ ﻼ ل د ﻓ ﻊ ا ﻟ ﺗ ﺑ ر ﻋ ﺎ ت ﻟ ﻠ ﺟ ﻣ ﻌ ﯾ ﺎ ت‬
‫اﻟﻣ د ر ﺳ ﯾﺔ اﻟﺗ ﻲ ﺗﺳ ﺎﻋ د اﻟﻔﻘر اء ﻣ ن اﻟﺗﻼ ﻣ ﯾ ذ ‪ ,‬و اﻟﻣ ﺳ ﺎھ ﻣ ﺔ ﻓ ﻲ ﺟ ﻣ ﻊ اﻟﺗﺑر ﻋ ﺎ ت ‪.‬‬
‫‪ -٣‬د ﻋ م ا ﻟ ﺟ ﻣ ﻌ ﯾ ﺎ ت ا ﻟ ﺧ ﯾ ر ﯾ ﺔ ا و ا ﻻ ﺷ ﺗ ر ا ك ﻓ ﻲ ا ﻋ ﻣ ﺎ ل ا ﻟ ﺧ ﯾ ر و ھ ذ ه ا ﻟ ﻧ ﻘ ط ﺔ ﻻ ﺗ ﺧ ﺗ ﻠ ف ﻛ ﺛ ﯾ ر ا ﻋ ن‬
‫ﺳ ﺎ ﺑ ﻘ ﺗ ﮭ ﺎ و ا ﻧ ﻣ ﺎ ﺗ ﺷ ﻣ ل ھ ﻧ ﺎ إ ﺿ ﺎ ﻓ ﺔ ﻟ ﻠ ﻣ ﺳ ﺎ ھ ﻣ ﺔ ا ﻟ ﻣ ﺎ ﻟ ﯾ ﺔ ا ﻻ ﺷ ﺗ ر ا ك ﻓ ﻲ ا ﻷ ﯾ ﺎ م ا ﻟ ﺗ ط و ﻋ ﯾﺔ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل‬
‫اﻟﻔر ق اﻟﻣ د ر ﺳ ﯾﺔ ﻟﺣ ﻣ ﻼ ت اﻟﻧظ ﺎﻓﺔ و ﻏ ﯾر ھ ﺎ و اﻟﺗﺑر ع ﻟﺑﻧك اﻟد م ‪.‬‬
‫و ﺣ ﺗﻰ ﯾﺗم ﺗﺣ ﻘﯾق ھ ذ ه اﻟو ظ ﯾﻔﺔ اﻟﮭ ﺎﻣ ﺔ ﻓ ﻲ ﺣ ﯾ ﺎة اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻊ ﻻ ﺑد أن ﺗﺗو ﻓر اﻟﺷ ر و ط اﻟﺗ ﺎﻟﯾﺔ ‪:‬‬
‫أ ھ ﻣ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﻧ ﻣ و ذ ج ا ﻟ ﺟ ﯾ د ﻣ ن ﻗ ﺑ ل ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﻟ ﻠط ﻔ ل‬ ‫‪-١‬‬
‫ﺗﺷ ﺟ ﯾﻊ اﻻ ھ ل ﻷ ﻋ ﻣ ﺎل اﻟﺧ ﯾر اﻟﺗ ﻲ ﯾﻘو م ﺑﮭ ﺎ أط ﻔ ﺎﻟﮭ م ‪.‬‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﯾ ﺟ ب ا ﺷ ﺗ ر ا ك ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﻓ ﻲ اﻟﻣ ﻧ ﺎﺳ ﺑ ﺎ ت اﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎﻋ ﯾ ﺔ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل آ ﺑ ﺎ ﺋ ﮭ م و ﻣ ﻊ اﻷ ﺳ ر ة‬ ‫‪-٣‬‬
‫اﻻ ھ ﺗﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻷ ﺧ ﻼ ق اﻟﻛ ر ﯾﻣ ﺔ و ﺣ ﺳ ن اﻟﺗﺻ ر ف ﻣ ﻊ أﺑﻧ ﺎﺋﮭ ﺎ ﻛ ﺎﻟﺻ دق و اﻷ ﻣ ﺎﻧﺔ و اﻟﺷ ر ف‬ ‫‪-٤‬‬
‫و اﻟﺗﺿ ﺣ ﯾﺔ‬
‫اﺣ ﺗر ام اﻟﻘ و اﻧﯾن و اﻟﻠو اﺋﺢ و اﻟﺗﻌ ﻠﯾﻣ ﺎ ت ‪.‬‬ ‫‪-٥‬‬
‫د ‪ -‬اﻟو ظ ﯾﻔﺔ اﻻ ﻗ ﺗﺻ ﺎد ﯾﺔ ﻟﻸ ﺳ ر ة ‪:‬‬
‫و ﯾﻘ ﺻ د ﺑ ﮭ ﺎ ﺗ و ﻓ ﯾ ر ا ﻟ د ﻋ م ا ﻟ ﻣ ﺎ د ي ﺑ ﻣ ﺎ ﯾ ﺿ ﻣ ن ﺗ و ﻓ ﯾ ر ﺣ ﯾ ﺎ ة ﻛ ر ﯾ ﻣ ﺔ ﻷ ﻓ ر ا د ا ﻷ ﺳ ر ة ‪ ,‬و ﻟ ﺗ ﺣ ﻘ ﯾ ق‬
‫ھ ذ ه اﻟو ظ ﯾﻔﺔ ‪ ،‬ﯾ ﻧ ﺑ ﻐ ﻲ ﻣ ر ا ﻋ ﺎ ة ﻣ ﺎ ﯾ ﻠ ﻲ ‪:‬‬
‫‪ -١‬ا ﻟ ﺗ ﺧ ط ﯾ ط ﻹ ﻧ ﻔ ﺎ ق د ﺧ ل ا ﻻ ﺳ ر ة ﺑ ﻣ ﺎ ﯾ ﻧ ﻔ ﻊ ا ﻷ ﺳ ر ة‬
‫‪ -٢‬ا ﺷ ﺗ ر ا ك ﻛ ل ﻣ ن ا ﻻ ب و ا ﻻ م ﻓ ﻲ ﺗ و ﻓ ﯾ ر ا ﻟ د ﻋ م ا ﻟ ﻣ ﺎ د ي و ا ﻻ ﻧ ﻔ ﺎ ق‬
‫‪ -٣‬ﺗ ﺄ ﻣ ﯾ ن ﻣ ﺳ ﺗ ﻘ ﺑ ل ا ﻷ ﺳ ر ة ﺑ ﺗ و ﻓ ﯾ ر ﺟ ز ء ﻣ ن ا ﻟ د ﺧ ل‬
 ‫اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻷ ﺳ ر ﯾﺔ‬
‫ھ ﻲ ا ﺿ ط ر ا ﺑ ﺎ ت ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺔ ﺑ ﯾ ن أﻓر ا د ا ﻷ ﺳ ر ة ﻣ ﻊ ﺑ ﻌ ﺿ ﮭ م ا ﻟ ﺑ ﻌ ض ‪ ،‬أ و ﻣ ﺷ ﺎﻛ ل ﯾ ﺗ ﻌ ر ض ﻟ ﮭ ﺎ أﺣ د‬
‫ا ﻷ ﻓ ر ا د و ﯾ ﻛ و ن ﻟ ﮭ ﺎ ﺗ ﺄ ﺛ ﯾر ﻋ ﻠ ﻰ ﺑ ﺎﻗ ﻲ أﻓر ا د ا ﻷ ﺳ ر ة‪.‬‬
‫أﻧو اع اﻟﻣ ﺷ ﺎﻛ ل اﻷ ﺳ ر ﯾﺔ‬
‫ﻣ ﺸ ﺎﻛ ﻞ أﺳ ﺮ ﯾﺔ اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﯿﺔ‬
‫ا ﻟ ﻤ ﺸ ﺎ ﻛ ﻞ ا ﻟ ﻨ ﻔ ﺴ ﯿ ﺔ و ا ﻟ ﻌ ﺎط ﻔ ﯿ ﺔ ﻓ ﻲ ا ﻷ ﺳ ﺮ ة‬
‫ﻣ ﺸ ﺎﻛ ﻞ اﻷ ﺳ ﺮ ة اﻟﺜﻘ ﺎﻓ ﯿﺔ‬
‫اﻟﻤ ﺸ ﺎﻛ ﻞ اﻟﺼ ﺤ ﯿﺔ‬
‫اﻟﻤ ﺸ ﺎﻛ ﻞ اﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﯾﺔ‬
‫اﻟﻤ ﺸ ﺎﻛ ﻞ اﻟﺘﺮ ﺑﻮ ﯾﺔ‬

‫ﻣ ن اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻟﺗ ﻲ ﺗو اﺟ ﮫ اﻷ ﺳ ر ة ﻣ ﺎ ﯾ ﻠ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ -١‬ا ﺣ ﺟ ﺎ م ا ﻟ ﺷ ﺑ ﺎ ب ﻋ ن ا ﻟ ز و ا ج ‪:‬‬
‫ﻣ ن اﻟو اﺿ ﺢ ان اﻟﺷ ﺑ ﺎ ب ﻓ ﻲ ھ ذ ه اﻷ ﯾ ﺎم ﻻ ﯾﻘﺑﻠو ن ﻋ ن اﻟز و اج ﻛ ﻣ ﺎ ﻛ ﺎن اﻻ ﻣ ر ﻓ ﻲ اﻟﺳ ﺎﺑق‬
‫و ر ﺑ ﻣ ﺎ ﺗ ﻛ و ن ا ھ م ا ﻷ ﺳ ﺑ ﺎ ب ا ﻟ ﺗ ﻲ أ د ت ا ﻟ ﻰ ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻠ ﺔ ا ﻷ ﺳ ﺑ ﺎ ب ا ﻟ ﻣ ﺎ د ﯾ ﺔ ﻛ ﺈر ﺗﻔ ﺎع اﻟﻣ ﮭ و ر‬
‫ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ ‪ ,‬و ز ﯾ ﺎ د ة ﻧ ﻔ ﻘ ﺎ ت ا ﻟ ز و ا ج ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ أﺧ ر ى ‪ ,‬ﻟ ذ ﻟك ﻓ ﺈن اﻟط ر ﯾﻘﺔ اﻟﻣ ﺛﻠ ﻰ ﻟﺣ ل ھ ذ ه‬
‫اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻠﺔ ھ ﻲ ﺗو ﻋ ﯾﺔ اﻟو اﻟد ﯾن و اﻟر ﺟ و ع اﻟﻰ اﻟﺗﻌ ﺎﻟﯾم اﻟد ﯾﻧﯾﺔ و اﻹ ﻧﺳ ﺎﻧﯾﺔ ﻓ ﻲ ﻣ ﮭ و ر و ﻧﻔﻘ ﺎ ت‬
‫اﻟز و اج ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ا ﺿ ط ر ا ب ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ﺔ ‪:‬‬
‫ﺗ ﻌ ﺎ ﻧ ﻲ ﺑ ﻌ ض ا ﻷ ﺳ ر ﻣ ن ا ﺿ ط ر ا ب اﻟﺣ ﯾ ﺎ ة اﻟز و ﺟ ﯾ ﺔ ‪ ,‬ﯾظ ﮭ ر ﻓ ﻲ ﺗﻔ ﻛ ك اﻷ ﺳ ر ة ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ ‪ ,‬و ﻋ د م‬
‫اط ﻣ ﺋ ﻧ ﺎن اﻟز و ﺟ ﯾ ن أ ﺣ د ھ ﻣ ﺎ ﻟﻶ ﺧ ر ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ أﺧ ر ى ‪ ,‬و ﻣ ن اﻟﻌ و اﻣ ل اﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ؤ د ي اﻟ ﻰ اﻟ ﺗﻔ ﻛ ك‬
‫و ا ﻻ ﺿ ط ر ا ب ﻓ ﻲ ﺣ ﯾ ﺎ ة ا ﻻ ﺳ ر ة ‪ :‬ﺟ ﮭ ل ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن و ﻋ د م ا ھ ﻠ ﯾ ﺗ ﮭ ﻣ ﺎ ﻟ ﺑ ﻧ ﺎء أ ﺳ ر ة ﺳ ﻌ ﯾ د ة ﻛ ذ ﻟ ك‬
‫ﻛ ﻣ ﺎ ا ن ﻣ ن ھ ذ ه ا ﻟ ﻌ و ا ﻣ ل ﻋ د م ا ﻟ ﺗ و اﻓ ق ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ﻣ ن ﺣ ﯾ ث ا ﻟ ﻌ ﻣ ر أ و ا ﻟ ﺛ ﻘ ﺎ ﻓ ﺔ ‪.‬‬

‫‪ -٣‬و ﺟ و د ا ﻣ ر ا ض ﻋ ﻧ د ا ﺣ د ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ا و ﻛ ﻼ ھ ﻣ ﺎ ‪:‬‬
‫ﻗ د ﯾ ﻛ و ن أﺣ د اﻟز و ﺟ ﯾن او ﻛ ﻼ ھ ﻣ ﺎ ﻣ ر ﺑﺿ ﺎ ﺑ ﺄﺣ د اﻻ ﻣ ر اض اﻟﺗ ﻲ ﻗ د ﺗﺗﺳ ﺑ ب ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ﻟﻸ ﺳ ر ة‬
‫ﺗ ﺗ ﻠ ﺧ ص ﺑ ﺈ ﻋ ﺎﻗ ﺔ إ ﻧ ﺟ ﺎ ب ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ا و ا ﻧ ﺟ ﺎ ب أ ط ﻔ ﺎ ل ﻣ ﺷ و ھ ﯾ ن ا و ﻣ ﺗ ﺧ ﻠ ﻔ ﯾ ن ‪ ,‬و ھ ذ ا ﯾ ﻧ ﻌ ﻛ س ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة‬
‫ا ﻷ ﺳ ر ﯾ ﺔ ﻓ ﯾ ؤ د ي اﻟ ﻰ ﺗﻔ ﻛ ﻛ ﮭ ﺎ و ا ﺿ ط ر اﺑ ﮭ ﺎ‬
‫و ﻣ ن ھ ﻧ ﺎ ﺗ ﺗ و ﺿ ﺢ أ ھ ﻣ ﯾ ﺔ و ﺿ ر و ر ة اﺟ ر اء ا ﻟﻔ ﺣ ص ا ﻟط ﺑ ﻲ ﻗ ﺑ ل ا ﻟز و ا ج ‪.‬‬
 ‫‪ -٤‬ا ھ ﻣ ﺎ ل ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪:‬‬
‫أﺣﯾﺎﻧﺎ ﻻ ﯾﺟد اﻷطﻔﺎل اﻟرﻋﺎﯾﺔ اﻟﻛﺎﻓﯾﺔ ﻓﻲ اﻻﺳرة ﻣﻣﺎ ﯾﺣرﻣﮭم ﻣن اﻟﺗرﺑﯾﺔ اﻟﺻﺣﯾﺣﺔ وﯾﻔﻘدھم ﻣﺎ‬
‫ﯾﺣ ﺗ ﺎﺟ و ﻧﮫ ﻣ ن ﺣ ﻧ ﺎن و اھ ﺗﻣ ﺎم ﻣ ن و اﻟد ﯾﮭ م و ﻗ د ﯾر ﺟ ﻊ ذ ﻟك اﻣ ﺎ ﻟﺟ ﮭ ل اﻟز و ﺟ ﯾن ﺑ ﺄﺳ س اﻟﺗر ﺑﯾﺔ اﻟﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ‬
‫او ﺑﺳ ﺑ ب اﻧﺟ ﺎب ﻋ د د ﻛ ﺑﯾر ﻣ ن اﻷ ط ﻔ ﺎل ﯾﺻ ﻌ ب ﻋ ﻠﻲ اﻻ ﺑو ﯾن ﺗو ﻓﯾر اﻟر ﻋ ﺎﯾﺔ اﻟﻼ ز ﻣ ﺔ ﻟﻛ ل ﻣ ﻧﮭ م ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺗ ﻌ د د ا ﻟ ز و ﺟ ﺎ ت ‪:‬‬
‫ﯾﻘوم ﺑﻌض اﻷزواج ﺑﺎﻟزواج ﺑﺄﻛﺛر ﻣن واﺣدة وﻗد ﺗﻧﺟب اﻻﺳرة ﺑﺄﻛﺛر ﻣن زوﺟﺔ ﻓﯾﻛﺛر اﺑﻧﺎؤھﻣﺎ‬
‫ﻋ ن أﻣ ﮭ ﺎ ت ﻣ ﺧ ﺗﻠﻔ ﺎ ت و ﯾز ﯾ د ﻣ ن أﻋ ﺑ ﺎء اﻟز و ج و اﻷ ﺳ ر ة ﺑﺷ ﻛ ل ﻋ ﺎم ﻓ ﯾ ﺗ ﺑ ﻊ ذ ﻟك ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ‬
‫و ﻧﻔ ﺳ ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻷ ﺳ ر ة و ﻗ د ﯾ ﻧ ﺗ ﮭ ﻲ ذ ﻟ ك ﺑ ﺗ ﻔ ﻛ ك ا ﻷ ﺳ ر ة و ﺗ ﺷ ر د ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ا ﻟ ط ﻼ ق ‪:‬‬
‫ﺣ ق ﻟ ﻠ ز و ج ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﺎ و ﻟ ﻠ ز و ﺟ ﺔ أ ﺣ ﯾ ﺎ ﻧ ﺎ ‪ ,‬و ﻗ د ﯾﺳ ﺎء اﺳ ﺗ ﺧ د ا م ھ ذ ا ا ﻟﺣ ق و ﯾ ﻛ ﺛ ر ا ﻟط ﻼ ق ﻓ ﻲ ﺣ ﺎ ﻻ ت ا ﻟز و ا ج‬
‫اﻟذ ي ﯾﺑﻧ ﻰ ﻋ ﻠﻰ أﺳ س ﻏ ﯾر ﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ أﺳ س ﺗﻘو م ﻋ ﻠﻰ اﻟﻌ ﺎط ﻔﺔ اﻟﺳ ر ﯾﻌ ﺔ و اﻟر أي ﻏ ﯾر اﻟﻌ ﻘﻼ ﻧ ﻲ و ﺗز ﯾ د‬
‫ﻣ ﺷ ﻛ ﻠﺔ اﻟط ﻼ ق ﺣ د ة ﻓ ﻲ ﺣ ﺎﻟﺔ و ﺟ و د أط ﻔ ﺎ ل ﻣ ﻣ ﺎ ﯾﺗر ﺗ ب ﻋ ﻠﯾﮫ ﺿ ﯾ ﺎع و ﺗ ﺷ ر د ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻣ و ت ا ﺣ د ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ‪:‬‬
‫ﯾ ﺳ ﺑ ب ﻣ و ت أﺣ د ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ﻣ ﺷ ﻛ ﻠ ﺔ ﻟ ﻸ ﺳ ر ة ‪ ,‬و ﺗ ز ﯾ د ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻠ ﺔ ﺳ و آ ء ا ﻓ ﻲ ﺣ ﺎﻟﺔ و ﺟ و د أط ﻔ ﺎ ل‬
‫ﺻ ﻐ ﺎ ر ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ ‪ ,‬و ر ﻏ ﺑ ﺔ ا ﻟ ز و ج ا ﻟ ﺑ ﺎ ﻗ ﻲ ﺑ ﺎ ﻟ ز و ا ج ﻣ ﻣ ﺎ ﯾ ﺗ ر ﺗ ب ﻋ ﻠ ﯾ ﮫ ﺿ ﯾ ﺎ ع ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل‪.‬‬
‫‪ -٨‬ھ ﺟ ر ة ا ﻟ ز و ج ‪:‬‬
‫ﯾﻘ ﺻ د ﺑﮭ ﺟ ر ة اﻟز و ج ﻏ ﯾ ﺎﺑﺔ ﻟﻔ ﺗر ا ت ط و ﯾﻠﺔ ﻋ ن اﻻ ﺳ ر ة و أ ﺣ ﯾ ﺎ ﻧ ﺎ ﻗ د ﯾط و ل ﻏ ﯾ ﺎ ب اﻟز و ج اﻟ ﻰ اﺷ ﮭ ر‬
‫ا و ﺳ ﻧ و ا ت ‪ ,‬و ر ﺑ ﻣ ﺎ ﻻ ﯾ ﻌ و د اط ﻼ ﻗ ﺎ و ھ ذ ا ﯾﻘ ﻠ ل ﻣ ن ﺷ ﻌ و ر اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء ﺑ ﺎ ﻟﺣ ﻧ ﺎن اﻟﻣ ﺷ ﺗر ك اﻟ ذ ي ﯾﻘ د ﻣ ﮫ‬
‫اﻻ ب و اﻻ م ﻣ ﻌ ﺎ و ﯾﺣ ر ﻣ ﮭ م ﻣ ن ر ﻋ ﺎﯾﺔ اﻷ ب ﻟﮭ م ‪ ,‬ﻛ ﻣ ﺎ ان ھ ذ ا اﻟﻐ ﯾ ﺎ ب ﻗ د ﯾؤ د ي اﻟ ﻰ ﻧﻘ ص اﻟﺿ ﺑط‬
‫ﻓ ﻲ اﻷ ﺳ ر ة ‪.‬‬
‫‪ -٩‬ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ ‪:‬‬
‫ﻣ ن ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ا ﻟ ﺻ ﻌ ﺑ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ و ا ﺟ ﮭ ﮭ ﺎ ا ﻻ ﺳ ر ة ‪ ,‬ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ ‪ ,‬ﺣ ﯾ ث ﻻ ﺗ ﺟ د اﻷ ﺳ ر ة ﻣ ﺎ‬
‫ﯾﻐط ﻲ ﺣ ﺎﺟ ﺗﮭ ﺎ ﻣ ن اﻟﻧﻔﻘﺎت و ﻗد ﺗﺿ ط ر اﻟو ﻗو ع ﻓﻲ ﺷ ر ك اﻟد ﯾو ن و ھ ذا ﻗد ﯾؤ د ي اﻟﻰ ﺗد ھ و ر‬
‫ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن و ا ﻟ ﻰ ﺗ ﻔ ﻛ ك ا ﻷ ﺳ ر ة ‪ ,‬و اﻟ ﻰ اﻧﺷ ﻐ ﺎ ل اﻟو اﻟ د ﯾن ﻋ ن ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ اﺑ ﻧ ﺎ ﺋ ﮭ ﻣ ﺎ و ﻋ د م‬
‫ﻗ د ر ﺗ ﮭ ﻣ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﺗ و ﻓ ﯾر اﻟﻌ ط ف و اﻟﺣ ﻧ ﺎن اﻟﻼ ز ﻣ ﯾن ﻟﮭ ؤ ﻻ ء اﻷ ﺑ ﻧ ﺎء و ﺗ ﻧﺟ م اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ ﻋ ن‬
‫ا ﻧ ﺧ ﻔ ﺎ ض د ﺧ ل ا ﻷ ﺳ ر ة أﺣ ﯾ ﺎ ﻧ ﺎ او ﺗ ﻌ ط ل اﻷ ﺳ ر ة ﻋ ن اﻟﺣ ﺻ و ل ﻋ ﻠ ﻰ اﻟ د ﺧ ل اﻟﻣ ﻧ ﺎﺳ ب ﻟﻸ ﺳ ر ة و ﺗ ﻌ و د‬
‫اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻻ ﻗ ﺗﺻ ﺎ د ﯾﺔ ﻓ ﻲ ﻛ ﺛﯾر ﻣ ن اﻷ ﺣ ﯾ ﺎن اﻟﻰ ﺳ و ء ﺗﻧظ ﯾم ﻓ ﻲ اﻧﻔ ﺎق اﻟد ﺧ ل و ﺳ و ء اﺳ ﺗﺧ د ام‬
‫اﻟد ﺧ ل ﻣ ن ﻗ ﺑ ل اﻟز و ج او اﻟز و ﺟ ﺔ ‪.‬‬
‫‪ -١٠‬اﻟﻣﺷﻛﻼت اﻟﺻﺣﯾﺔ ‪:‬‬
‫و ﺗ ر ﺗ ﺑط ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ﺑ ﻌ د م ﺗ و ﻓ ر ا ﻟ ﻣ ﺳ ﻛ ن ا ﻟ ﺻ ﺣ ﻲ ‪ ,‬و ا ﻟ ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺻ ﺣ ﯾ ﺔ و ﻏ ﻼ ء ا ﻟ ﻣ ﻌ ﯾ ﺷ ﺔ ‪ ,‬ا ﻟ ﺗ ﻲ‬
‫ﯾر ﺗﺑط ﺑﮭ ﺎ ﺳ و ء اﻟﺗﻐ ذ ﯾﺔ و اﻧﺗﺷ ﺎر اﻻ ﻣ ر اض ‪ ,‬و ﻗ د ﺗﻌ و د ھ ذ ه اﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻠﺔ اﻟﻰ ﺟ ﮭ ل اﻻ ﺳ ر ة ﻓﯾﻣ ﺎ ﯾﺗﻌ ﻠق‬
‫ﺑ ﺎ ﻧ ﺗﺷ ﺎر اﻻ ﻣ ر اض و اﻧ ﺗﻘ ﺎﻟﮭ ﺎ ﺑ ﺎﻟﻌ د و ى و ﻏ ﯾر ذ ﻟك و ﺟ ﮭ ﻠﮭ ﺎ ﺑ ﺄﺳ ﺎﻟﯾ ب اﻟو ﻗ ﺎ ﯾ ﺔ ﻣ ن اﻷ ﻣ ر اض ‪.‬‬
 ‫‪ -١١‬ﻣﺷﻛﻼت اﻟﺗﻛﯾف اﻻﺟﺗﻣﺎﻋﻲ ‪:‬‬
‫و ﺗ ﺗ ﻌ ﻠق ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ﺑ ﻌ د م ا ﻟ ﺗﻔ ﺎ ھ م ﻓ ﻲ ا ﻷ ﺳ ر ة ا و ﺗ ﻛ ﯾ ف ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن و ﻣ ن ا ھ م أ ﺳ ﺑ ﺎ ب ھ ذ ه ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻠ ﺔ‬
‫اﻧﻌ د ام اﻟﺗو اﻓق اﻟﺛﻘ ﺎﻓ ﻲ اﻟذ ي ﯾؤ د ي اﻟﻰ اﻟﺗﻧ ﺎﻓر ﺑﯾن اﻟز و ﺟ ﯾن و ﻣ ﻧﮭ ﺎ اﻟﻌ ﺎد ات اﻟﺳ ﯾﺋﺔ ﻋ ﻧد اﺣ د‬
‫اﻟز و ﺟ ﯾن او ﻛ ﻠﯾﮭ ﻣ ﺎ ﻛ ﺷ ر ب اﻟﺧ ﻣ ر او اﻹ د ﻣ ﺎن ﻋ ﻠﻰ اﻟﻣ ﺧ د ر ات و ﻏ ﯾر ھ ﺎ ‪.‬‬

‫ﻋ ﻼ ج ا ﻟﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت اﻷ ﺳ ر ﯾﺔ ‪:‬‬
‫و ﻣ ن اﺟ ل ﻋ ﻼ ج ا ﻟ ﻣ ﺷ ﻛ ﻼ ت ا ﻷ ﺳ ر ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺳ ﺑق ذ ﻛ ر ھ ﺎ ﯾ ﻣ ﻛ ن و ﺿ ﻊ ا ﻟﺣ ﻠ و ل ا ﻟ ﻣ ﻘ ﺗ ر ﺣ ﺔ ا ﻵ ﺗ ﯾ ﺔ‬
‫ﻟﻠﺗﺧ ﻔﯾف ﻣ ن ﺣ د ﺗﮭ ﺎ اﻟﻰ اﻗ ل ﻗ د ر ﻣ ﻣ ﻛ ن ‪:‬‬
‫اﻟﺗو ﺟ ﯾﮫ و اﻹ ر ﺷ ﺎ د ﻟﻠو اﻟد ﯾن ﻟﻠﺗﻘﻠﯾ ل ﻣ ن اﻟﻣ ﮭ و ر و ﻣ ن ﻧﻔﻘ ﺎ ت اﻟز و اج ﻟﻣ ﺎ ﻓ ﻲ ذ ﻟك ﻣ ن ﺗو اﻓق‬ ‫‪-١‬‬
‫ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ﺑ ﻌ د ا ﻟ ز و ا ج و ا ﻟ ﺗ و ﺟ ﯾ ﮫ ﻷ ھ ﻣ ﯾ ﺔ ا ﻻ ﻟ ﺗ ز ا م ﺑ ﺎ ﻟﻘ ﯾ م ا ﻟ ﺧ ﻠﻘ ﯾ ﺔ و ا ﻟ د ﯾ ﻧ ﯾ ﺔ و ا ﻻ ﻗ ﺗ د اء ﺑ ﻘ و ل‬
‫ر ﺳ و ﻟ ﻧ ﺎ ا ﻟ ﻛ ر ﯾ م ﺻ ﻠ ﻰ ﷲ ﻋ ﻠ ﯾ ﮫ و ﺳ ﻠم ) اﻗ ﻠ ﮭ ن ﻣ ﮭ ر ا ا ﻛ ﺛ ر ھ ن ﺑ ر ﻛ ﺔ ( ‪.‬‬
‫اﻻ ر ﺷ ﺎ د اﻷ ﺳ ر ي و ﻓ ﺗﺢ ﻣ ر اﻛ ز اﻷ ﻣ و ﻣ ﺔ و اﻟط ﻔو ﻟﺔ ﻟﺗر ﺷ د اﻷ ﻣ ﮭ ﺎ ت ﻟﻛ ﯾﻔ ﯾﺔ اﻟﻌ ﻧ ﺎﯾﺔ ﺑ ﺎﻷ ط ﻔ ﺎ ل‬ ‫‪-٢‬‬
‫و اﻟﺗﻌ ﺎﻣ ل ﻣ ﻌ ﮭ م ‪.‬‬
‫ﻓ ر ض ﺗ ﻘ ﯾ ﯾ د ا ﺧ ر ﻟ ﺣ د و ث ﺣ ﺎ ﻻ ت ا ﻟط ﻼ ق ا ﻟ ذ ي ھ و ا ا ﺑ ﻐ ض ا ﻟ ﺣ ﻼ ل ا ﻟ ﻰ ﷲ و ﯾ ﺗ م ذ ﻟ ك ﻣ ن‬ ‫‪-٣‬‬
‫ﺧ ﻼ ل ﺗ و ﺟ ﯾ ﮫ ا ﻟﺷ ﺑ ﺎ ب ﻟﻼ ﺧ ﺗ ﯾ ﺎ ر ا ﻟﺳ ﻠ ﯾ م ﻓ ﯾ ﻣ ﺎ ﯾ ﺳ ﻌ ﻰ ﺑ ﺎ ﻹ ر ﺷ ﺎ د ا ﻟز و اﺟ ﻲ ‪.‬‬
‫إ ﯾ ﺟ ﺎ د ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺎ ت ﻟ ﻌ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ ﺑ ﺎ ﻷ ط ﻔ ﺎ ل و ا ﻻ ﯾ ﺗ ﺎ م و ا ﻟ ﻣ ﺷ ر د ﯾ ن ‪ ,‬و ز ﯾ ﺎ د ة ا ﻻ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ﺑ ﺎ ﻟ ﺗ و ﻋ ﯾ ﺔ ﻟﻸ ﺳ ر ‪.‬‬ ‫‪-٤‬‬
‫ﺿ ر و ر ة ا ﻟ ﺗ و ﻋ ﯾ ﺔ ﻟﻺ ﻧ ﻔ ﺎق و ﺗ و ﻓ ﯾ ر ا ﻟ ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺎ ت ا ﻻ ﺳ ﺗ ﮭ ﻼ ﻛ ﯾ ﺔ و ﺗ ﺷ ﺟ ﯾ ﻊ ا ﻟ ﺗ ﻌ ﺎ ﻣ ل ﻣ ﻌ ﮭ ﺎ ﻛ ﻣ ﺎ ا ﻧ ﮫ‬ ‫‪-٥‬‬
‫ﻣ ن اﻟﺿ ر و ر ي اﻟﻌ ﻣ ل ﻋ ﻠﻰ ﺗو ﻓ ﯾر ﻓر ص ﻋ ﻣ ل ﻣ ﻧ ﺎﺳ ﺑﺔ ﺗﺿ ﻣ ن د ﺧ ﻼ ﻣ ﻧ ﺎﺳ ﺑ ﺎ ﻟﻸ ﺳ ر ة ‪.‬‬
‫ﺿ ر و ر ة اﻟﺗو ﻋ ﯾﺔ اﻟﺻ ﺣ ﯾﺔ و اﻟو ﻗ ﺎﯾﺔ ﻣ ن اﻻ ﻣ ر اض و اﺗﺑ ﺎع ط ر ق اﻟﻧظ ﺎﻓﺔ و اﻻ ھ ﺗﻣ ﺎم ﺑﺗط ﻌ ﯾم‬ ‫‪-٦‬‬
‫اﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﺿ د اﻻ ﻣ ر اض اﻟﺳ ﺎر ﯾﺔ ﺧ ﺻ و ﺻ ﺎ و ان و ز ار ة اﻟﺻ ﺣ ﺔ ﺗﻘ د م ﻛ ل ھ ذ ه اﻟﻣ ط ﺎﻋ ﯾم‬
‫ﻣ ﺟ ﺎﻧ ﺎ ‪.‬‬

‫اﻟﻌ و اﻣ ل اﻟﻣ ؤ ﺛر ة ﻓﻲ د و ر اﻷ ﺳ ر ة ‪:‬‬

‫ﻣ ن اﻟﺟ د ﯾر ﺑ ﺎﻟذ ﻛ ر ان د و ر اﻻ ﺳ ر ة ﻛ ﻣ ؤ ﺳ ﺳ ﺔ اﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ ﯾﺗ ﺄﺛر ﺑﻌ و اﻣ ل ﻣ ﺗﻌ د د ة ﻧ ذ ﻛ ر ﻣ ﺎ ﯾﻠ ﻲ ‪:‬‬
‫أو ﻻ ( ‪ :‬اﻟﻌ ﻼ ﻗﺔ ﺑﯾن اﻟو اﻟد ﯾن ‪:‬‬
‫ﻣ ن اﻟﻣ ﺗﻌ ﺎر ف ﻋ ﻠﯾﮫ ان اﻻ ﺳ ر ة اﻟﺳ ﻌ ﯾ د ة ﺗﻘو م ﻋ ﻠﻰ ﻋ و اﻣ ل ﻣ ﺗﻌ د د ة و ﻣ ﮭ ﻣ ﺔ و أو ﻟﮭ ﺎ اﻟﺣ ب اﻟﺣ ﻘﯾﻘ ﻲ‬
‫ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن ‪ ,‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺗ ﻘ ﺎ ر ب ا ﻟ ﺛ ﻘ ﺎﻓ ﻲ و ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﻲ ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن و ﻛ ذ ﻟ ك ا ﻟ ﺗ ﻘ ﺎ ر ب ا ﻟ ز ﻣ ﻧ ﻲ ﺑ ﯾ ن ﻋ ﻣ ر ﯾ ﮭ ﻣ ﺎ‬
‫ﯾ ز ﯾ د ا ن ﻣ ن ا ﻟ ﺗ و ا ﻓ ق ا ﻷ ﺳ ر ي و اﻟ ذ ي ﯾ ﺗ ﺑ ﻌ ﮫ ﺑط ﺑ ﯾ ﻌ ﺔ اﻟﺣ ﺎ ل اﻟﺳ ﻌ ﺎ د ة اﻻ ﺳ ر ﯾ ﺔ ‪ ,‬و ﻛ ذ ﻟك ﻓ ﺈن ﻣ ﻌ ر ﻓ ﺔ‬
‫ا ﻟ ﺣ ﻘ و ق و ا ﻟ و ا ﺟ ﺑ ﺎ ت ﻟ ﻛ ل ﻣ ن ا ﻟ ز و ﺟ ﯾ ن و ا ﻟ ﺗ ﻌ ﺎ و ن ﺑ ﯾ ﻧﮭ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ إ د ا ر ة ﺷ ؤ و ن ا ﻷ ﺳ ر ة ﻻ ﺷ ك ﯾ ﻘ و د ا ن ا ﻟ ﻰ‬
‫اﺳ ﺗﻣ ر ار اﻟﺣ ﯾ ﺎة اﻟز و ﺟ ﯾﺔ اﻟﺳ ﻌ ﯾ د ة و اﻟﺗ ﻲ ﺗﺳ ﺎﻋ د ﻓ ﻲ ﻗ ﯾ ﺎم ﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻊ ﺳ ﻌ ﯾ د ﻣ ﺛ ﺎﻟ ﻲ ‪ .‬و ﺗﻌ ﺗﻣ د اﻟﻌ ﻼ ﻗﺔ ﺑﯾن‬
‫اﻟو اﻟد ﯾن أﺳ ﺎﺳ ﺎ ﻋ ﻠﻰ اﻻ ﺧ ﺗﯾ ﺎر اﻟﺳ ﻠﯾم ﻟﻛ ل ﻣ ﻧﮭ ﻣ ﺎ و ذ ﻟك اﻻ ﺧ ﺗﯾ ﺎر اﻟﻣ ﺑﻧ ﻲ ﻋ ﻠﻰ أﺳ س ﻋ ﻘﻠﯾﺔ ﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ و‬
‫ﻟ ﯾ س ﻋ ﻠ ﻰ أ ﺳ ﺎ س ا ﻟ ﻌ و اط ف ا ﻟ ﺳ ر ﯾ ﻌ ﺔ و ا ﻟ ر ﻏ ﺑ ﺎ ت ا ﻟ ﺟ ﻧ ﺳ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﻻ ﯾ ﺗ ﺑ ﻌ ﮭ ﺎ ﺗ ﻔ ﻛ ﯾ ر ﻋ ﻘ ﻠ ﻲ ﺳ ﻠ ﯾ م ‪.‬‬
‫و ﯾﻘ و ل ا ﻟر ﺳ و ل ﺻ ﻠ ﻰ ﷲ ﻋ ﻠ ﯾ ﮫ و ﺳ ﻠم ﻓ ﻲ ذ ﻟ ك ‪ ) :‬ﺗ ﻧ ﻛ ﺢ ا ﻟ ﻣ ر أ ة ﻷ ر ﺑ ﻊ ‪ :‬د ﯾ ﻧ ﮭ ﺎ و ﻣ ﺎ ﻟ ﮭ ﺎ و ﺣ ﺳ ﺑ ﮭ ﺎ‬
‫و ﺟ ﻣ ﺎﻟﮭ ﺎ ﻓ ﺎظ ﻔر ﺑذ ات اﻟد ﯾن ﺗر ﺑت ﯾد اك (‪.‬‬
 ‫و ﺗﺧ ﻠص ﻣ ن ذ ﻟك اﻟﻰ ان ھ د و ء و اﺗز ان اﻟﻌ ﻼ ﻗﺔ ﺑﯾن اﻟو اﻟد ﯾن ﺳ ﯾﻘو د اﻟﻰ ﺗﻧﺷ ﺋﮫ أﺑﻧ ﺎء ﺻ ﺎﻟﺣ ﯾن‬
‫ﻷ ﻧﻔﺳ ﮭ م و ﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﮭ م ﻓ ﻲ ﺣ ﯾن ان اﺿ ط ر اب اﻟﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ﺑﯾن اﻟز و ﺟ ﯾن ﯾ ؤ د ي ا ﻟ ﻰ ﺗ ﻔ ﻛ ك و ا ﻧ ﺣ ﻼ ل‬
‫ا ﻷ ﺳ ر ة و ﺑ ﺎ ﻟﺗ ﺎ ﻟ ﻲ ﺳ و ف ﺗز و د ھ ذ ه اﻻ ﺳ ر ة اﻟﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻊ ﺑ ﺄط ﻔ ﺎ ل ‪.‬‬
‫ﺛ ﺎ ﻧ ﯾ ﺎ ( ‪ :‬ا ﺗ ﺟ ﺎھ ﺎ ت ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﻧ ﺣ و ا ﻷ ط ﻔ ﺎل‬
‫إن اﻟﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت اﻟﻣ ﺿ ط ر ﺑﺔ ﺑﯾن اﻟز و ﺟ ﯾن و اﻟﺗﻧ ﺎﻓر ﺑﯾﻧﮭ ﻣ ﺎ ﯾؤ د ي اﻟ ﻰ اﺗﺟ ﺎھ ﺎ ت ﺳ ﻠﺑﯾﺔ ﻧﺣ و اﻷ ط ﻔ ﺎ ل و أن‬
‫و ﻻ د ة ط ﻔل ﺟ د ﯾد ﻻ ﯾؤ د ي اﻟﻰ اﺳ ﺗﻘر ار ھ ذ ه اﻟﻌ ﻼ ﻗﺔ ﺑل ﺳ و ف ﯾؤ د ي اﻟﻰ ز ﯾﺎد ة ﺣ د ة و اﺿ ط ر اب‬
‫ھ ذ ه اﻟﻌ ﻼ ﻗﺔ و ﺳ ﯾﻧظ ر اﻟ ﻰ اﻟط ﻔ ل ﻋ ﻠ ﻰ اﻧﮫ اﻟﺳ ﺑ ب ﻓ ﻲ اﺟ ﺑ ﺎر ﻛ ل ﻣ ن اﻟو اﻟ د ﯾن ﻟﻼ ر ﺗﺑ ﺎط ﺑ ﺎﻷ ﺧ ر‬
‫و ﺳ و ف ﺗ ﻛ و ن ھ ذ ه ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺔ ا ﻛ ﺛ ر ﺳ و ء ا ا ذ ا ﻛ ﺎ ن ا ﻟط ﻔ ل ﻏ ﯾ ر ﻋ ﺎ د ي ﻛ ﺄ ن ﺗ ﻛ و ن ﺑ ﮫ إ ﻋ ﺎ ﻗ ﺔ ا و ﻏ ﯾ ر ذ ﻟ ك‬
‫و ﺳ و ف ﯾ ؤ د ي ا ﻟ ﻰ ﻛ ر ا ھ ﯾ ﺔ ا ﻟط ﻔ ل و إظ ﮭ ﺎ ر ا ﻟ ر ﻓ ض و ﻋ د م ا ﻟ ﻣ ﺣ ﺑ ﺔ ﻟ ﮫ ‪ ,‬و ﺳ و ف ﺗ ﺧ ﺗ ﻠط ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن‬
‫ﻣ ﺣ ﺑﺔ اﻟط ﻔ ل و ﻛ ر اھ ﯾﺗﮫ ﻓ ﻲ ﻧﻔ س اﻟو ﻗ ت ﻓ ﯾﺗو ﻟ د ﻋ ﻧ د ھ ﻣ ﺎ ﻣ ﺎ ﯾﻌ ر ف ﺑ ﺎﻟ ﺻ ر اع اﻻ ﺷ ﻌ و ر ي ﻓ ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ‬
‫ﻋ ﻠﯾﮭ ﻣ ﺎ ان ﯾﺣ ﺑ ﺎ اﻟط ﻔ ل ﻷ ﻧﮫ اﺑﻧﮭ ﻣ ﺎ و ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ أﺧ ر ى ﻓﮭ ﻣ ﺎ ﯾﻛ ر ھ ﺎﻧﮫ ﺑﺳ ﺑ ب ﻛ و ﻧﮫ اﻟر ﺑ ﺎط ا ﻟ ذ ي‬
‫ﯾر ﺑط ﮭ ﻣ ﺎ ﺑﺑﻌ ض ﻓ ﻲ ﺣ ﯾن ﻻ ﯾر ﻏ ﺑ ﺎن ﻓ ﻲ اﺳ ﺗﻣ ر ار ھ ذ ا اﻟر ﺑ ﺎط ‪.‬‬
‫ﺛ ﺎ ﻟ ﺛ ﺎ ( ‪ :‬ﺗ ﺄ ﺛ ﯾر ا ﻷ ﺧ و ة ‪:‬‬
‫ﯾﺣ ﺎو ل ﻟﻠط ﻔ ل ﻣ ﻧ ذ ﺳ ﻧو اﺗﮫ اﻷ و ﻟ ﻰ ﺗﻘﻠﯾ د ﻣ ن ﺣ و ﻟﮫ ﻛ ﺎﻷ ب و اﻷ م و اﻷ ﺧ ت و اﻷ خ و ذ ﻟك ﻣ ن اﺟ ل‬
‫اﻟﺗﻛ ﯾف ﻣ ن اﻟﻣ ﺣ ﯾط اﻟذ ي ﯾﻧﺷ ﺄ ﻓ ﯾﮫ او ﻟﻠﺗط ﺑﻊ اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ اﻟﻲ ﯾﻌ ﯾ ش ﻓ ﯾﮫ ‪ .‬و ھ ذ ا اﻟﺗﻘﻠﯾ د ﻓ ﻲ ﺟ ز ء‬
‫ﻛ ﺑ ﯾ ر ﻣ ﻧ ﮫ ﻏ ﯾ ر ﻣ ﻘ ﺻ و د ﻣ ن ا ﻻ ﺧ ر ﯾ ن و ھ و ﯾ ﻌ ﺗ ﻣ د ﻋ ﻠ ﻰ ﻋ و ا ﻣ ل ﻣ ﺗ ﻌ د د ة ﻣ ﻧ ﮭ ﺎ ﻣ ﻘ د ا ر ﻣ ﺎ ﯾ ﺗ ﻠﻘ ﺎ ه ﻧ ﻣ و ذ ج‬
‫ا ﻟ ط ﻔ ل ﻣ ن ﺗ ﻌ ز ﯾ ز ا ﻻ ﺧ ر ﯾ ن و أﻗ ر ب ﻧ ﻣ ﺎ ذ ج ا ﻟط ﻔ ل ﻓ ﻲ ﺳ ﻧ ﻲ ﻋ ﻣ ر ه ا ﻷ و ﻟ ﻰ ھ و ا ﻻ ﺷ ﻘ ﺎ ء و ا ﻟ ﺷ ﻘ ﯾ ﻘ ﺎ ت‬
‫و ا ﻟ ﻣ ﻌ ز ز ﻟ ﻠ ﺳ و ك ھ ﻣ ﺎ ا ﻟ و ا ﻟ د ا ن ھ ﻧ ﺎ و ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ ﯾﻘ ﻠ د ا ﻟ ط ﻔ ل ﺳ ﻠ و ك ا ﺧ و ﺗ ﮫ ا ﻹ ﯾ ﺟ ﺎ ﺑ ﻲ و ا ﻟ ﺳ ﻠ ﺑ ﻲ د و ن ﺗ ﻣ ﯾ ﯾ ز‬
‫و ﻣ ن ا ﻟ ﻣ ؤ ﻛ د ا ﻧ ﮫ ﻟ ن ﯾ ﻘ ﻠ د ھ م ﺟ ﻣ ﯾ ﻌ ﺎ ﺑ ﻧ ﻔ س ا ﻟ ﻣ ﻘ د ار و ا ﻧ ﻣ ﺎ ﯾ ﻛ و ن ﺗ ر ﻛ ﯾ ز ه ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻷ خ ا ﻟ ذ ي ﯾ ﻌ ز ز ﻟ ﮫ د ا ﺋ ﻣ ﺎ‬
‫ﻣ ن اﻟو اﻟد ﯾن ﻟﺳ ﻠو ﻛ ﮫ‬
‫و ﻻ ﺷ ك ا ن ﺗ ﻘ ﻠ ﯾ د ا ﻟط ﻔ ل ﻣ ﮭ م ﺟ د ا ﻟ ﺗ ﻌ ﻠ ﻣ ﮫ ‪ ,‬و ﯾ ﺟ ب ا ن ﻧ ﺳ ﺎ ﻋ د ه ﻋ ﻠ ﻰ ذ ﻟ ك و ﻟ ﻛ ن و ا ﺟ ب ا ﻵ ﺑ ﺎء ا ن‬
‫ﯾر اﻋ و اﻟﺳ ﻠو ﻛ ﯾ ﺎ ت اﻟﺟ ﯾ د ة و ﯾ ز ﯾ د و ا ﻣ ن ﺗﻌ ز ﯾز ھ ﺎ اﺧ ذ ﯾن ﺑﻌ ﯾن اﻻ ﻋ ﺗﺑ ﺎر اﻟﻔر و ق اﻟﻔر د ﯾﺔ ﻓ ﻲ ذ ﻟك‬
‫و ﻗ د ﻟو ﺣ ظ ﻓ ﻲ اﻟد ر اﺳ ﺎ ت ا ﻟ ﻣ ﺗ ﻌ د د ة ﻓ ﻲ ھ ذ ا اﻟﻣ ﺟ ﺎ ل ان اﻟط ﻔ ل ﯾﻘ ﻠ د اﻷ خ او اﻷ ﺧ ت اﻷ ﺻ ﻐ ر ﻣ ﻧﮫ اﻛ ﺛر‬
‫ﻣ ن اﻻ ﺧ و ة اﻷ ﻛ ﺑر و ھ ذ ا ر ﺑﻣ ﺎ ﯾﻌ و د ﻟﺗﻌ ز ﯾز اﻟو اﻟد ﯾن ﻟﺳ ﻠو ك اﻟﺻ ﻐ ﯾر اﻛ ﺛر ﻣ ن اﻟﻛ ﺑﯾر ‪.‬‬
‫ر اﺑ ﻌ ﺎ( ‪ :‬ﺗر ﺗ ﯾ ب اﻟو ﻻ دة و ﺣ ﺟ م اﻷ ﺳ ر ة ‪:‬‬
‫ﯾ ﺣ ظ ﻰ اﻟط ﻔ ل اﻷ و ل ﻋ ﺎ د ة ﺑ ﺎ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ﻛ ﺑ ﯾ ر د ا ﺧ ل ا ﻷ ﺳ ر ة و ﯾﻘ ل ھ ذ ا اﻻ ھ ﺗ ﻣ ﺎم ﺑ و ﻻ د ة ط ﻔ ل ﺟ د ﯾ د و ھ ذ ا‬
‫ﯾ ؤ د ي ﺑط ﺑ ﯾ ﻌ ﺔ ا ﻟ ﺣ ﺎ ل ا ﻟ ﻰ ﻛ ﺛ ﯾ ر ﻣ ن ا ﻻ ﺿ ط ر ا ﺑ ﺎ ت ﻓ ﻲ ﺳ ﻠ و ك ا ﻟط ﻔ ل ا ﻷ و ل ﻻ ن ا ﻻ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ﯾ ﺗ ﺣ و ل و ﻟ و‬
‫ﺟ ز ﺋ ﯾ ﺎ اﻟ ﻰ ﻟط ﻔ ل اﺧ ر‬
‫و ﻗ د ﯾﺗر ﺗ ب ﻋ ﻠ ﻰ ذ ﻟك ظ ﮭ و ر ﺑﻌ ض اﻟﺳ ﻠو ﻛ ﯾ ﺎ ت اﻻ ﻧﻔﻌ ﺎﻟﯾﺔ اﻟﺳ ﻠﺑﯾﺔ ﻛ ﺎﻟﻐ ﺿ ب و اﻟﻌ د و ان و ﻗ ﺿ م‬
‫ا ﻻ ظ ﺎ ﻓ ر و ﻣ ﺎ ﺷ ﺎ ﺑ ﮫ ذ ﻟ ك ‪ .‬و ﻋ ﻧ د و ﻻ د ة ط ﻔ ل ﺛ ﺎ ﻟ ث ﻓ ﻲ اﻻ ﺳ ر ة ﯾ ز د ا د اﻻ ﻣ ر ﺳ و ء ا ‪ ,‬ذ ﻟ ك ان ھ ذ ا اﻟ و اﻓ د‬
‫اﻟﺟ د ﯾ د ﯾﺻ ﺑﺢ ﻣ و ﺿ ﻊ ر ﻋ ﺎﯾﺔ و اﻟد ﯾﮫ ﻋ ﻠﻰ ﺣ ﺳ ﺎ ب اﻻ ھ ﺗﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻟط ﻔﻠﯾﯾن اﻻ و ﻟﯾﻧو ھ ﻧ ﺎ ﯾﺻ ﺑﺢ اﻟط ﻔ ل‬
‫اﻷ و ﺳ ط ﺑﺷ ﻛ ل ﺧ ﺎص ﺑﻣ و ﻗف ﻻ ﯾﺣ ﺳ د ﻋ ﻠﯾﮫ ﻓ ﺄﺧ و ه اﻷ ﻛ ﺑر ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ و اﺧ و ة اﻷ ﺻ ﻐ ر ﻣ ن ﺟ ﮭ ﺔ‬
‫أ ﺧ ر ى ﻓ ﯾ ﺣ ﺎ و ل ا ن ﯾ ﺗ ﺷ ﺑ ﮫ ﺑ ﺳ ﻠ و ﻛ ﯾ ﺎ ت ﺷﻘ ﯾ ﻘ ﮫ ا و ﺷ ﻘ ﯾ ﻘ ﺗ ﮫ ا ﻟ ﻛ ﺑ ر ى و ا ن ﻟ م ﯾ ﻘ د ر ﻋ ﻠ ﻰ ذ ﻟ ك ﺑ ﺑ د ء ا ﻟ ﺣ ﻘ د‬
‫و ا ﻟ ﻌ د و ا ﻧ ﯾ ﺔ ﺑ ﯾ ﻧ ﮫ و ﺑ ﯾ ن أ ﺧ ﯾ ﮫ ھ ذ ا و ﯾ ﺗ ﺄ ﺛ ر ذ ﻟ ك ا ﻟﺳ ﻠ و ك ﺑ ﻌ و ا ﻣ ل ﻣ ﺗ ﻌ د د ة أ ھ ﻣ ﮭ ﺎ ا ﺗ ﺟ ﺎ ھ ﺎ ت ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﻧ ﺣ و‬
‫ﻛ ل ﻣ ﻧ ﮭ ﻣ ﺎ ا ﻣ ﺎ ا ﻟ ط ﻔ ل ا ﻷ ﺧ ﯾ ر ﻓ ﯾ ﺣ ظ ﻰ ﺑ ﺎ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ﺧ ﺎ ص ﻋ ﻧ د و ا ﻟ د ﯾ ﮫ ‪ ,‬و ﯾ ر ﻏ ﺑ ﺎ ن ﻓ ﻲ إط ﺎ ﻟ ﺔ ﻣ د ة ط ﻔ و ﻟ ﺗ ﮫ ‪,‬‬
‫و ﯾ ر ﺟ ﻊ ذ ﻟ ك ا ﻻ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ا ﻟ ﻰ ﻋ د ة ﻋ و اﻣ ل ﻣ ﻧﮭ ﺎ ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺗ ﻘ د م ا ﻟ ﺳ ن ﺑ ﺎ ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن‬
‫‪ -٢‬ا ﻧ ﺧ ﻔ ﺎ ض ا ﻣ ﻠ ﮭ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ إ ﻧ ﺟ ﺎ ب أ ط ﻔ ﺎ ل ا ﺧ ر ﯾ ن‬
‫‪ -٣‬ﺑ ﺎ ﻹ ﺿ ﺎ ﻓ ﺔ ا ن ا ﻟ ط ﻔ ل ا ﻷ ﺧ ﯾ ر ﯾ ﺄ ﺗ ﻲ ا ﻟ ﻰ ا ﻻ ﺳ ر ة و ﻗ د ا ﺳ ﺗ ﻘ ر ت أ و ﺿ ﺎ ﻋ ﮭ ﺎ ا ﻟ ﻣ ﺎ ﻟ ﯾ ﺔ و ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾ ﺔ‬
‫ﻣ ﻣ ﺎ ﯾ و ﻓ ر ﻟ ﮫ ظ ر و ﻓ ﺎ ﺗ ﻌ ﻠ ﯾ ﻣ ﯾ ﺔ و ﻣ ﻌ ﯾ ﺷ ﯾ ﺔ اﻓ ﺿ ل ‪.‬‬
‫و ﺑ ﺎ ﻟ ﻣ ﻘ ﺎ ﺑ ل ﻗ د ﯾ ﺣ د ث ﻓ ﻲ ﺣ ﺎ ﻻ ت ﻧ ﺎ د ر ة ا ن ﺗ ﻔ ﻘ د ا ﻷ ﺳ ر ة أ ﺣ د ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ا و ﻛ ﻠ ﯾ ﮭ ﻣ ﺎ و ا ﻟط ﻔ ل ا ﻷ ﺧ ﯾ ر‬
‫ﻻ ﯾز ال ﻓ ﻲ ﺳ ن ﻣ ﺑﻛ ر ة و ھ ذ ا ﯾﻧﻌ ﻛ س ﻋ ﻠ ﻰ ﺣ ﯾ ﺎة اﻟط ﻔ ل اﻷ ﺧ ﯾر و ﯾﺟ ﻌ ﻠﮫ ﺗﻌ ﯾﺳ ﺎ ﺑ ﺎﺋﺳ ﺎ ‪.‬‬
‫ﺗ ﺣ د ﺛ ﻧ ﺎ ﻓ ﯾ ﻣ ﺎ ﺳ ﻠ ف ﻋ ن ﺗ ر ﺗ ﯾ ب و ﻻ د ة ا ﻟ ط ﻔ ل و ﺗ ﺄ ﺛ ﯾ ر ه ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ د ى ﻣ ﺎ ﯾ ﺗ ﻠﻘ ﺎ ه ﻣ ن ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ و ﻋ ط ف‬
‫و ا ھ ﺗ ﻣ ﺎ م و ﻟ ﻛ ن ﻋ ﻠ ﯾ ﻧ ﺎ ا ن ﻻ ﻧ ﻧ ﺳ ﻰ ا ن ﺣ ﺟ م ا ﻷ ﺳ ر ة ﻛ ذ ﻟك ﯾﻠﻌ ب د و ر ا ﻛ ﺑ ﯾر ا ً ﻓ ﻲ ﺗ ﻧﺷ ﺋﮫ اﻷ ط ﻔ ﺎ ل‬
‫و ا ﻻ ھ ﺗ ﻣ ﺎ م ﺑ ﮭ م و ﻗ د أ ﺟ ر ﯾ ت ﻛ ﺛ ﯾ ر ﻣ ن ا ﻟ د ر ا ﺳ ﺎ ت ﺣ و ل ا ﺛ ر ﺣ ﺟ م ا ﻷ ﺳ ر ة ﻓ ﻲ ﺗر ﺑ ﯾ ﺔ اﻟط ﻔ ل ‪ ,‬ﺣ ﯾ ث‬
‫ﺗ و ﺻ ل ﻛ ﺛ ﯾ ر ﻣ ن ا ﻟ ﺑ ﺎ ﺣ ﺛ ﯾ ن ا ﻟ ﻰ ا ن ز ﯾ ﺎ د ة ﺣ ﺟ م ا ﻷ ﺳ ر ة ﯾ ﻘ ﻠ ل ﻣ ن ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﻟﻸ ط ﻔ ﺎ ل و‬
‫اﻻ ھ ﺗﻣ ﺎم ﺑﮭ م ‪ ,‬و ﻋ ﻠ ﻰ اﻟﻌ ﻣ و م ﻓ ﺈن اﻷ ﺳ ر ة ﻓ ﻲ اﻟﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻊ اﻟﺻ ﻧ ﺎﻋ ﻲ ﺗ ﻣ ﯾ ل اﻟ ﻰ اﻟﺗﻘ ﻠﯾ ل ﻣ ن ﺣ ﺟ ﻣ ﮭ ﺎ‬
‫و اﻻ ﻗﺗﺻ ﺎر ﻋ ﻠﻰ ط ﻔ ل او ط ﻔﻠﯾن و ﻓ ﻲ ﺣ ﺎﻻ ت ﻧ ﺎدر ة ﯾﺻ ل ﻋ د د اﻷ ط ﻔ ﺎل اﻟﻰ ﺛﻼ ﺛﺔ ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ اﻟط ﻔ ل اﻟو ﺣ ﯾد ﻓﻘ د اﺷ ﺎر ت اﻷ ﺑﺣ ﺎ ث اﻟﻰ ان اﻗﺗﺻ ﺎر اﻻ ﺳ ر ة ﻋ ﻠﻰ ط ﻔ ل و اﺣ د ﯾو ﺟ د ﻛ ﺛﯾر ا‬
‫ﻣن اﻟﺻﻌوﺑﺎت ﻟﮭذا اﻟطﻔل ‪ ,‬وﻗد اﺟري ﺑوھﺎﻧن )‪(Bohannon‬ﺑﮭذا اﻟﺧﺻوص دراﺳﺔ‬
‫‪ ٤٨١‬طﻔﻼ ‪ ,‬واﺳﺗﺧدم ﻓﻲ دارﺳﺗﮫ أﺳﻠوب دراﺳﺔ اﻟﺣﺎﻟﺔ و اﺟرى ﻣﻘﺎﺑﻼت ﻣﻊ اﻟواﻟدﯾن‬
‫و ﻛ ﺎ ن ﻣ ن ﻧ ﺗ ﺎ ﺋ ﺞ ھ ذ ه ا ﻟ د ر اﺳ ﺔ ا ن ا ﻟط ﻔ ل ا ﻟ و ﺣ ﯾ د اﻗ ل ﺣ ﯾ و ﯾ ﺔ ﻣ ن ﻏ ﯾ ر ة ﻣ ن ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ‪ ,‬و ا ﻧ ﮫ ﯾ ﻌ ﺎ ﻧ ﻲ‬
‫ﻣ ن ﻛ ﺛﯾر ﻣ ن اﻟﺻ ﻌ و ﺑ ﺎ ت اﻟﻧﻔﺳ ﯾﺔ و اﻟﺗر ﺑو ﯾﺔ ‪ ,‬ﻓﮭ و اﻗ ل ﻗ د ر ة ﻋ ﻠﻰ اﻟﺗﺣ ﺻ ﯾ ل اﻟد ر اﺳ ﻲ و اﻛ ﺛر‬
‫ﻣ ﯾ ﻼ ا ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻣ ﺷ ﺎ ﺟ ر ة و ا ﻟﻌ د و ا ﻧ ﯾ ﺔ ﻣ ن ا ﻷ ط ﻔ ﺎ ل ا ﻻ ﺧ ر ﯾ ن ‪.‬‬

‫ﺧ ﺎ ﻣ ﺳ ﺎ ( ‪ :‬ﺟ ﮭ ل ا ﻟ و ا ﻟد ﯾ ن ﺑ ﺎ ﻟ ﺗ ر ﺑ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺳ ﻠ ﯾ ﻣ ﺔ‬
‫ﯾ ﻧ ﺑ ﻐ ﻲ ا ن ﯾ ﺗ ﻌ ﺎ ﻣ ل ا ﻟ و ا ﻟ د ا ن ﻣ ﻊ ا ﻟط ﻔ ل ﻋ ﻠ ﻰ أ ﺳ ﺎ س ﻣ ن ا ﻟ ﻣ ﻌ ر ﻓ ﺔ و ا ﻟ ﻌ ﻠ م ﺑ ﻘ و ا ﻧ ﯾ ن ا ﻟ ﻧ ﻣ و و ا ﺻ و ل‬
‫اﻟﺗر ﺑﯾﺔ اﻟﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ ‪ ,‬و ﻟﻛ ن ﻛ ﺛﯾر ا ﻣ ن اﻵ ﺑ ﺎء ﯾﺧ ﻠط و ن ﺑﯾن ﻗ و اﻋ د اﻟﺗر ﺑﯾﺔ اﻟﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ و ﺑﯾن اﻟﺷ ﻔﻘﺔ‬
‫و ا ﻟ ﻌ ط ف ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺻ ﻐ ﯾ ر ‪ ,‬ﻛ ﻣ ﺎ ا ﻧ ﮫ ﻗ د ﯾ ﺑ ﺎ ﻟ ﻎ ا ﻟ و ا ﻟ د ا ن ﻓ ﻲ ﺗ د ﻟ ﯾ ل ا ﻟط ﻔ ل و ﺗ ﻠ ﺑ ﯾ ﺔ ر ﻏ ﺑ ﺎ ﺗ ﮫ و ﺗ ﻧ ﻔ ﯾ ذ ﻛ ل‬
‫ﻣ ﺎ ﯾر ﯾ د ه ﻣ ﺗﺟ ﺎ و ز ﯾ ن ﻋ ن ﻛ ل اﺧ ط ﺎ ؤ ه و ﺳ ﻠ ﺑ ﯾ ﺎ ﺗ ﮫ ‪.‬‬
‫و ﻣ ن ا ﻟﺟ د ﯾ ر ﺑ ﺎ ﻟ ذ ﻛ ر ا ن ھ ذ ا ا ﻟﻔ ﮭ م ا ﻟﺧ ﺎط ﺊ ﻣ ن ﻗ ﺑ ل ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ﻟط ر ق ا ﻟ ﺗ ر ﺑ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺻ ﺣ ﯾ ﺣ ﺔ ﯾ ؤ د ي‬
‫اﻟﻰ ﻧﺗ ﺎﺋﺞ ﺳ ﻠﺑﯾﺔ ﻛ ﺛﯾر ة ‪ ,‬ﻣ ﻧﮭ ﺎ‬
‫ﺗ و ﻟ ﯾ د ا ﻷ ﻧ ﺎ ﻧ ﯾ ﺔ و ﺣ ب ا ﻟ ذ ا ت ﻋ ﻧ د ا ﻟط ﻔ ل ‪ ,‬و ﻣ ﻧ ﮭ ﺎ ﺿ ﻌ ف ا ﻻ ﺳ ﺗ ﻘ ﻼ ﻟ ﯾ ﺔ ‪ ,‬و ز ﯾ ﺎ د ة ا ﻋ ﺗ ﻣ ﺎ د ا ﻟ ط ﻔ ل‬
‫ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻻ ﺧ ر ﯾ ن ‪ ,‬ﻛ ﻣ ﺎ ا ﻧ ﮫ ﯾ ﻔ ﻘ د ﺣ ﺑ ﮫ ﻟﻸ ﺧ ر ﯾن أ ﯾ ﺿ ﺎ ﻣ ﻣ ﺎ ﯾ ﺟ ﻌ ﻠ ﮫ ﻣ ﻧ ﺑ و ذ ا ﻣ ﻧ ﮭ م ‪.‬‬
‫و ﻗ د ﺗﻧﺑﮫ اﻓﻼ ط و ن ﻣ ﻧ ذ اﻟﻘ د ﯾم اﻟ ﻰ ﺧ ط ر ﺟ ﮭ ل اﻟو اﻟد ﯾن ﺑ ﺎﻟط ر ق اﻟﺻ ﺣ ﯾﺣ ﺔ ﻟﻠﺗر ﺑﯾﺔ ‪ ,‬ﻓ د ﻋ ﺎ اﻟ ﻰ‬
‫اﺧ ذ اﻟط ﻔ ل ﻣ ن و اﻟ د ﯾﮫ و و ﺿ ﻌ ﮫ ﻓ ﻲ ﺑﯾو ت ﺗﻘو م ﻋ ﻠ ﻰ ا د ا ر ﺗ ﮭ ﺎ ﻣ ر ﺑ ﯾ ﺎ ت ﺗ م ا ﻋ د ا د ھ ن ﺑ ﺷ ﻛ ل‬
‫ﺻ ﺣ ﯾﺢ ‪.‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺎ ً(‪ :‬اﻟﻣﺳﺗوى اﻻﺟﺗﻣﺎﻋﻲ واﻻﻗﺗﺻﺎدي ﻟﻸﺳرة‬
 ‫ﯾ ر ﺗ ﺑ ط ا ﻟ ﻣ ﺳ ﺗ و ى ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ي و ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﻲ ﻟﻸ ﺳ ر ة ﺑ ﻣ ﺳ ﺗ و ى ا ﻟ د ﺧ ل ا ﻟ ذ ي ﺗ ﺣ ﺻ ل ﻋ ﻠ ﯾ ﮫ و ﻣ ﻘ د ا ر ه‬
‫‪ ,‬و ﯾ ﺗ ر ﺗ ب ﻋ ﻠ ﻰ ھ ذ ا ا ﻟ د ﺧ ل ﻣ ﺳ ﺗ و ى ا ﻟ ﺑ ﯾ ﺋ ﺔ ا ﻟ ﺳ ﻛ ﻧ ﯾ ﺔ ﻟﻸ ﺳ ر ة و ﻣ د ى ﺗ و ﻓ ﯾ ر ﻣ ﺗ ط ﻠ ﺑ ﺎ ت ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة‬
‫ﻷ ﻓر ادھ ﺎ ‪.‬‬
‫و ﯾﺷ ﯾر ﻋ د د ﻣ ن اﻟﺑ ﺎﺣ ﺛﯾن اﻟﻰ ان ھ ﻧ ﺎك ﻋ ﻼ ﻗﺔ ﻛ ﺑﯾر ة ﺑﯾن ﻣ ﺳ ﺗو ى اﻻ ﻧﺣ ر اف و ﺑﯾن اﻧﺧ ﻔ ﺎض‬
‫ﻣ ﺳ ﺗو ى اﻟط ﺑﻘﺔ اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ و اﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ﯾﺔ ﻟﻸ ﺳ ر ة ‪ ,‬ذ ﻟك ا ن اﻟﺑ ﯾ ﺋ ﺎ ت اﻟﻔﻘ ﯾر ة ﺗﻌ ﺎ ﻧ ﻲ ﻣ ن ﺗ د ﻧ ﻲ‬
‫ﻣ ﺳ ﺗو ى اﻟﻣ ﻌ ﯾﺷ ﺔ و ﻣ ن ﺳ و ء اﻟﺗﻐ ذ ﯾﺔ و ﻣ ن اﻧﺧ ﻔ ﺎ ض اﻟر ﻋ ﺎﯾﺔ اﻟﺻ ﺣ ﯾﺔ و ﺑ ﺎﻟﺗ ﺎﻟ ﻲ ﻣ ن ﻓ ﺗك‬
‫ا ﻻ ﻣ ر ا ض ﺑ ﺄ ﻓ ر ا د ھ ﺎ ‪ .‬و ﻋ ﻧ د ﻣ ﺎ ﻻ ﺗﺳ ﺗط ﯾ ﻊ ا ﻷ ﺳ ر ة ﺗ و ﻓ ﯾر ﻣ ﺗط ﻠﺑ ﺎ ت اﻟﺣ ﯾ ﺎ ة اﻟﻣ ﺧ ﺗ ﻠﻔ ﺔ ﻷ ﺑ ﻧ ﺎ ﺋ ﮭ ﺎ ﻓ ﺈ ﻧ ﮭ ﺎ‬
‫ﺗ ﻌ ر ﺿ ﮭ م ا ﻟ ﻰ ز ﯾ ﺎ د ة ﻣ ﺳ ﺗ و ى ا ﻟ ﻛ ﺑ ت ﻟ د ى ھ ؤ ﻻ ء ا ﻷ ﺑ ﻧ ﺎ ء ‪ ,‬و ھ ذ ا ﻗ د ﯾ د ﻓ ﻌ ﮭ م اﻟ ﻰ اﻻ ﻧﺣ ر اف‬
‫اﻻ ﻧﺣ ﻼ ل اﻟﺧ ﻠﻘ ﻲ ‪ .‬و ﻟﻠﻣ ﺳ ﺗو ى اﻻ ﻗ ﺗﺻ ﺎ د ي اﻟﻣ ﺗ د ﻧ ﻲ ﺗ ﺄﺛﯾر ﺳ ﻠﺑ ﻲ و ﺑﺷ ﻛ ل ﻣ ﺧ ﺗﻠف ﻋ ﻣ ﺎ ذ ﻛ ر ‪,‬‬
‫و ھ و ان ا ﻧﺧ ﻔ ﺎ ض ﻣ ﺳ ﺗ و ى اﻟ د ﺧ ل ﯾ د ﻓ ﻊ اﻟ و اﻟ د ﯾ ن ﻟز ﯾ ﺎ د ة ﺳ ﺎﻋ ﺎ ت اﻟﻌ ﻣ ل ﻟﻠﺣ ﺻ و ل ﻋ ﻠ ﻰ د ﺧ ل‬
‫إ ﺿ ﺎﻓ ﻲ ﻣ ﻣ ﺎ ﯾ ﻘ ﻠ ل ﻓ ر ص ا ﺣ ﺗ ﻛ ﺎ ك ا ﻟط ﻔ ل ﺑ و ا ﻟ د ه ا و ﺑ و ا ﻟ د ﯾ ﮫ ﻣ ﻌ ﺎ ﻓ ﯾ ﺣ ر ﻣ ﮫ ﻣ ن ا ﻟ ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ و ا ﻟ ﺗ ﻌ ﻠ ﯾ م‬
‫و اﻟﺗﻧﺷ ﺋﺔ اﻟﺳ ﻠﯾﻣ ﺔ ‪.‬‬
‫ﻣ ﯾ ﻛ ﺎ ﻧ ﯾز ﻣ ﺎ ت ا ﻟ ﺗ ط ﺑ ﯾﻊ ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻷ ﺳ ر ة‬
‫ﯾﻘ ﺻ د ﺑﻌ ﻣ ﻠﯾﺔ اﻟﺗط ﺑﯾ ﻊ اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ اﻟﻌ ﻣ ﻠﯾﺔ اﻟﺗ ﻲ ﯾﻛ ﺗﺳ ب اﻟط ﻔ ل ﺑﻣ و ﺟ ﺑﮭ ﺎ اﻟﺣ ﺳ ﺎﺳ ﯾﺔ ﻟﻠﻣ ﺛﯾر ا ت‬
‫اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﯾﺔ ‪ ,‬ﻛ ﺎﻟﺿ ﻐ و ط اﻟﻧ ﺎﺗﺟ ﺔ ﻓ ﻲ ﺣ ﯾ ﺎة اﻟﺟ ﻣ ﺎﻋ ﺔ و أﻋ ﻣ ﺎﻟﮭ ﺎ ‪ .‬و ﻣ ن ﺧ ﻼ ل ھ ذ ه ا ﻟ ﻌ ﻣ ﻠ ﯾ ﺔ ﯾ ﺗ ﻌ ﻠ م‬
‫اﻟط ﻔ ل ﻛ ﯾﻔﯾﺔ اﻟﺗو اﻓق و اﻟﺗﻛ ﯾف ﻣ ﻊ اﻟﺟ ﻣ ﺎﻋ ﺔ ‪ ,‬و ﯾﺗﻌ ﻠم اﻟﻌ ﺎ د ات و اﻟﺗﻘ ﺎﻟﯾ د ‪ ,‬ﻛ ﻣ ﺎ ﯾﺗﻌ ﻠم ﻣ ن ﺧ ﻼ ﻟﮭ ﺎ‬
‫د و ر ة ﻛ ﻔر د ﻓ ﻲ ﻣ ﺟ ﺗﻣ ﻌ ﮫ و ﺑﯾﺋﺗﮫ ‪ ,‬ھ ذ ا اﻟد و ر اﻟذ ي ﯾﻧ ﺎﺳ ب ﻋ ﻣ ر ة و ﺟ ﻧﺳ ﮫ و ﻣ ر ﻛ ز ة ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﻲ‬
‫و ا ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎ د ي ‪ .‬و ﻣ ن ا ﻟ ﻣ ﺑ ﺎ د ئ ا ﻟ ﮭ ﺎ ﻣ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﯾ ﺟ ب ا ﺧ ذ ھ ﺎ ﺑ ﻌ ﯾ ن ا ﻻ ﻋ ﺗ ﺑ ﺎ ر ﻓ ﻲ ﻋ ﻣ ﻠ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗط ﺑ ﯾ ﻊ‬
‫اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ ان ھ ﻧ ﺎﻟك ﻓر و ق ﻓر د ﯾﺔ ﺑﯾن اﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﯾﻧﺑﻐ ﻲ ﻣ ر اﻋ ﺎﺗﮭ ﺎ اﺛﻧ ﺎء ھ ذ ه اﻟﻌ ﻣ ﻠﯾﺔ ‪.‬‬
‫و ﻣ ن ا ﻟ ﻌ و ا ﻣ ل ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ؤ ﺛ ر ﻓ ﻲ ﻋ ﻣ ﻠ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗط ﺑ ﯾ ﻊ ا و ا ﻟ ﺗ ﻧ ﺷ ﺋ ﺔ ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﯾ ﺔ ‪ :‬ﺗ ر ﺗ ﯾ ب ا ﻟط ﻔ ل ﻓ ﻲ ا ﻻ ﺳ ر ة‬
‫‪ ,‬و ﺟ ﻧ ﺳ ﮫ ‪ ,‬و ﻣ ﺳ ﺗ و ى ذ ﻛ ﺎﺋﮫ ‪ ,‬و ﻋ ﻣ ر ا ﻟ و ا ﻟ د ﯾ ن ‪ .‬و ﯾ ﻣ ﻛ ن ﺗ ﻠ ﺧ ﯾ ص ﻣ ﯾ ﻛ ﺎ ﻧ ﯾ ز ﻣ ﺎ ت ا ﻟ ﺗ ط ﺑ ﯾ ﻊ‬
‫اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ ﻟﻸ ﺳ ر ة ﻓ ﯾﻣ ﺎ ﯾﻠ ﻲ ‪:‬‬
‫‪ -١‬ا ﻟ ﺛ و ا ب و ا ﻟ ﻌ ﻘ ﺎ ب‬
‫ﯾﺳ ﺗﺧ د م اﻵ ﺑ ﺎء ﻓ ﻲ ﻋ ﻣ ﻠﯾﺔ اﻟﺗط ﺑﯾﻊ اﻻ ﺟ ﺗﻣ ﺎﻋ ﻲ أﺳ ﻠو ﺑ ﻲ اﻟﺛو اب و اﻟﻌ ﻘ ﺎ ب ‪ ,‬ﻓﮭ م ﯾﻌ ط و ن اﻻ ﺑﺗﺳ ﺎﻣ ﺔ‬
‫و ا ﻟ ﻣ ﺣ ﺑ ﺔ أ و ﻻ ‪ ,‬و ﯾ ﻘ د ﻣ و ن ا ﻟ ر ﻋ ﺎ ﯾ ﺔ ﻟ ﻠط ﻔ ل ‪ ,‬ﻋ ﻠ ﻰ ا ن ﯾ ﻘ و م ﺑ ﺳ ﻠ و ك ﻣ ﻌ ﯾ ن و ﯾ ﮭ د د و ن ا ﻟط ﻔ ل ﺑ ﺳ ﺣ ب‬
‫ھ ذ ه اﻟﻣ ﻛ ﺎﻓ ﺄة او اﻟﺗﻌ ز ﯾز ا ذ ا ﻣ ﺎ ﻗ ﺎ م ﺑﺳ ﻠو ك ﻣ ﺧ ﺎﻟف ﻟﻣ ﺎ ﯾر ﯾ د و ن ‪ ,‬و ﻻ ﯾﻘﺗﺻ ر اﻟﺛ و ا ب ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻻ ﺑ ﺗ ﺳ ﺎ ﻣ ﺔ‬
‫ﺑ ل ﻗ د ﯾ ﺗ ﻌ د ا ھ ﺎ اﻟ ﻰ ﺗﻘ د ﯾم ﻟﻌ ﺑ ﺔ او ﻟﻌ ﺑ ﮫ ﺣ ﻠو ى او ﻏ ﯾر ذ ﻟ ك ‪ ,‬و ﺑ ﺎ ﻟﻣ ﻘ ﺎ ﺑ ل ﻓ ﺈن اﻟﻌ ﻘ ﺎ ب ﻗ د ﯾﺗﻌ د ى اظ ﮭ ﺎر‬
‫ا ﻟ ﻐ ﺿ ب ا ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺗ و ﺑ ﯾ ﺦ و ر ﺑ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺿ ر ب ‪ .‬و ﻗ د ا ﺗ ﺿ ﺢ ا ن ا ﻟ ﺗ ﻌ ز ﯾ ز ﺑ ﺎﻟﻣ ﻛ ﺎﻓ ﺄ ة ﺿ ﻣ ن ﺷ ر و ط ﮭ ﺎ اﻓ ﺿ ل‬
‫ﻣ ن اﺳ ﺗﺧ د ام اﻟﻌ ﻘ ﺎ ب ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ا ﻟ ﻧ ﻣ و ذ ج‬
‫و ﻣ ن ﻣ ﯾ ﻛ ﺎ ﻧ ﯾ ز ﻣ ﺎ ت ا ﻟ ﺗط ﺑ ﯾ ﻊ ا ﻻ ﺟ ﺗ ﻣ ﺎ ﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻻ ﺳ ر ة ﺑ ﺎ ﻹ ﺿ ﺎ ﻓ ﺔ ا ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺛ و ا ب و ا ﻟ ﻌ ﻘ ﺎ ب ا ﻟ ﻠ ذ ﯾ ن ﯾ ﺗ ﻌ ر ﺿ ن‬
‫ﻟﮭ ﻣ ﺎ ﺗﻘﯾﯾم اﻟﻧﻣ و ذ ج ﻓ ﻲ ﺗﺻ ر ﻓ ﺎ ت اﻻ ھ ل ‪ ,‬ﺣ ﯾ ث ﻧﺟ د ان اﻷ ﺑﻧ ﺎء ﯾﻘﻠد و ن اﻵ ﺑ ﺎء ﻓ ﻲ ﺳ ﻠو ﻛ ﮭ م ‪ ,‬و ﻛ ﺛﯾر‬
‫ﻣ ن اﻟﺳ ﻠو ك ﺗﻌ ﻠم ﻏ ﯾر ﻣ ﻘ ﺻ و د ﻓ ﻲ اﻻ ﺳ ر ة ‪ ,‬ﻓ ﺎﻷ ط ﻔ ﺎ ل ﯾ ﺗ ﻌ ﻠ ﻣ و ن آ د ا ب اﻟﻣ ﺎﺋ د ة ﻣ ﺛﻼ ﻣ ن ﺧ ﻼ ل ﻣ ﺷ ﺎھ د ة‬
‫اﻟو اﻟد ﯾن اﺛﻧ ﺎء ﺗﻧ ﺎو ﻟﮭ م ﻟﻠط ﻌ ﺎم ‪ .‬ﯾﺗﻌ ﻠم اﻷ ط ﻔ ﺎل ﻛ ﺛﯾر ا ﻣ ن اﻟﺳ ﻠو ﻛ ﺎت ﻟﻣ ﺟ ر د ر ؤ ﯾﺗﮭ م ﻟﻠﻛ ﺑﺎر ﻓﻲ اﻻ ﺳ ر ة‬
‫و ھ م ﯾﻘ و ﻣ و ن ﺑ ﮭ ﺎ ‪ ,‬و ﻏ ﺎ ﻟ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ ﯾ ﺗ ﻌ ﻠ م ا ﻟ ط ﻔ ل ﻣ ﺎ ﯾ ﻧ ﺎﺳ ب د و ر ة ا ﻟ ﻣ ر ﺗ ﺑ ط ﺑ ﺟ ﻧ ﺳ ﮫ ذ ﻛ ر ا ﻛ ﺎ ن ا و ا ﻧ ﺛ ﻰ ‪,‬‬
‫و ﯾ ﺗ ﻌ ﻠم ا ﻟ و ﻟ د ﺳ ﻠ و ك و ا ﻟ د ه ﺑ ﯾ ﻧ ﻣ ﺎ ﺗ ﺗ ﻌ ﻠم ا ﻟ ﺑ ﻧ ت ﺳ ﻠ و ك و ا ﻟ د ﺗ ﮭ ﺎ ‪ .‬ﻟ ذ ﻟ ك ﻛ ﺎ ن ﻣ ن ا ﻟ ﺿ ر و ر ي ا ن ﯾ ﺗ ﻧ ﺑ ﺄ‬
‫اﻻﺑوان ﻟﺳﻠوﻛﮭﻣﺎ وﯾﻛوﻧﺎ ﻗدوة ﺣﺳﻧﺔ ﻷﺑﻧﺎﺋﮭﻣﺎ ﻓﻣﻧﮭﻣﺎ ﯾﺗﻌﻠم اﻟطﻔل ﻛﺛﯾرا ﻣن اﻟﺳﻠوﻛﯾﺎت اﻟﺻﺣﯾﺣﺔ‬
‫و ا ﻟ ﻐ ﯾ ر ﺻ ﺣ ﯾ ﺣ ﺔ ﺳ و اء ﻛ ﺎ ن ھ ذ ا ا ﻟ ﺗ ﻌ ﻠ م ﻣ ﻘ ﺻ و د ا ا و ﻏ ﯾ ر ﻣ ﻘ ﺻ و د ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﻷﺳرة ﻛﻣﻌﻠم ‪the family as teacher‬‬
‫ﻣ ن اﻟﻣ ﻌ ر و ف ان اﻻ ﺳ ر ة ﺗﻌ ط ﻲ اﻓر اد ھ ﺎ ﺧ ﺑر ة ﻛ ﺑﯾر ة ﺣ ﯾ ث ﺗﺗﻣ ﺛ ل ھ ذ ه ﺑﻧو اﺣ ﻲ ﺗﺗﺻ ل ﺑ ﺎﻟﻌ ﺎ د ات‬
‫و ا ﻟ ﺗ ﻘ ﺎ ﻟ ﯾ د و ا ﻟﻘ ﯾ م و ﻟ ﯾ ﺳ ت ﺧ ﺑ ر ة ﺗ ﺗ ﺻ ل ﺑ ﺎ ﻟﻘ ر اء ة و ا ﻟ ﻛ ﺗ ﺎ ﺑ ﺔ ﻛ ﻣ ﺎ ھ و ا ﻟ ﺣ ﺎ ل ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻣ د ر ﺳ ﺔ ‪ ,‬و ﻣ ن ھ ﻧ ﺎ‬
‫ﺗ ﺗ ﻛ ﺎ ﻣ ل ا ﻟ ﺧ ﺑ ر ﺗ ﺎ ن ﻟﻸ ﺳ ر ة و ا ﻟ ﻣ د ر ﺳ ﺔ ‪ ,‬و ﺗ ﺑ د ء ﺧ ﺑ ر ة ا ﻷ ﺳ ر ة ﻣ ن ا ﻟ ﻠ ﺣ ظ ﺎ ت ا ﻷ و ﻟ ﻰ ﻓ ﻲ ﺣ ﯾ ﺎ ة ا ﻟط ﻔ ل‬
‫ﻣ ر ﺣ ﻠﺔ اﻟر ﺿ ﺎﻋ ﺔ ﺣ ﯾ ث ﺗﻌ ط ﯾﮫ اﻻ م اﻟﻐ ذ اء و اﻟﺣ ب و اﻟﺣ ﻧ ﺎن ﺑﻌ د ذ ﻟك اﻟﺗو ﺟ ﯾﮫ ﻟﻠﺳ ﻠو ك ﻓ ﺎﻟﻌ ﺎ د ات‬
‫ﻓ ﺎﻟﺗﻘ ﺎﻟﯾ د ﻓ ﺎﻟﻘ ﯾم اﻟﺧ ﻠﻘ ﯾﺔ و ﻗ د ﺗﻧﺟ ﺢ اﻻ ﺳ ر ة او ﺗﻔﺷ ل‬
‫و ﻣ ن ھ ﻧ ﺎ د ﻋ ﯾ ت ا ﻻ ﺳ ر ة ﺑ ﻣ ﻌ ﻠ م ‪ ,‬و ﺗ ﺷ ﺑ ﮫ ا ﻷ ﺳ ر ة ھ ﻧ ﺎ ا ﻟ ﻣ ﻌ ﻠ م ا ﻟﻔ ﺎ ﺷ ل ﻟﻔ ﺷ ﻠ ﮭ ﺎ ﻟ ﻠ ﺗ ر ﺑ ﯾ ﺔ ا ﻟﺳ ﻠ ﯾ ﻣ ﺔ ‪.‬‬
‫و ﺑ ﻌ د ذ ﻟ ك ﺗ ﺳ ﺗ ﻛ ﻣ ل ا ﻟ ﻣ د ر ﺳ ﺔ د و ر ھ ﺎ ﻣ ﻌ ﺗ ﻣ د ة ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ اﻋ ط ﺗ ﮫ اﻷ ﺳ ر ة ﻟﻠط ﻔ ل ﻓ ﺎ ﻟﻣ د ر ﺳ ﺔ ﻻ ﺗ ﻌ ﻠم‬
‫ا ﻟ ﻌ ﺎ د ا ت و ا ﻟ ﺗ ﻘ ﺎ ﻟ ﯾ د و ا ﻟ ﻘ ﯾ م ا ﻟ ﺧ ﻠ ﻘ ﯾ ﺔ ﻓ ﺣ ﺳ ب ﺑ ل ﺗ ﻌ ﻠ م ا ﻟﻘ ر اء ة و ا ﻟ ﻛ ﺗ ﺎ ﺑ ﺔ و ا ﻟ ﺣ ﺳ ﺎ ب و ﻏ ﯾ ر ذ ﻟ ك ﻣ ن‬
‫اﻟﻣ ﻌ ﺎر ف و اﻟﻌ ﻠو م ‪.‬‬