Professional Documents
Culture Documents
Σημειώσεις Hunger
Σημειώσεις Hunger
Προγυμνάσματα Αφθονίου
Ερμογένης από την Τάρσο (2ος – 3ος αιώνας) Τέχνη, συγκέντρωσε το ρητορικό και
διδακτικό του υλικό σε ένα corpus. Έγινε κανόνας η σχολική ρητορική, διαχωρισμός
με τη φιλοσοφία, ασημαντότητα ηθικών προβλημάτων. Ο Δημοσθένης είναι
υφολογικό πρότυπο και αντικείμενο μελέτης της ρητορικής θεωρίας.
Περί ευρέσεως: του Ερμογένη, εξετάζει το προοίμιο και τη διδασκαλία της απόδειξης
(πίστις)
Περί ιδεών: Ερμογένης (δύο βιβλία), μορφές του λόγου, συστηματικά διαρθρωμένη
διδασκαλία για το ύφος, σημείο αναφοράς ο Δημοσθένης.
Μορφές: σαφήνεια, αξίωμα και μέγεθος, επιμέλεια και κάλλος, συντομία, ήθος
δεινότης
Μέσα: έννοια (διανοητικό περιεχόμενο), μέθοδος (διαμόρφωση σκέψεων), λέξις
(γλωσσική έκφραση), σχήματα (ρητορικά), σύνθεσις, αναπαύσεις (ρήτρες), ρυθμός
Corpus Πλανούδη
Κατένα: πλαίσιο που περιέχει επιμέρους σχόλια από ένα σύντομο πρωτότυπο
κείμενο, περιθωριακές σημειώσεις. Εφαρμόστηκε στο Περί στάσεων του Ερμογένη.
Γεώργιος Μονός: αναφέρει όλους τους ρήτορες του 3ου – 4ου αιώνα, σχολαστικός,
ύφος: πλατειάζει, μονότονο, προσπαθεί να διατηρήσει μια ανεξάρτητη κρίση για τον
Ερμογένη
Ιωάννης από τις Σάρδεις (πρώιμος 9ος αι.): πρώτος ρητορικός υπομνηματιστής μετά
τους «σκοτεινούς αιώνες» (600-800), πιθανόν να υπομνημάτισε όλο το corpus του
Ερμογένη
Rhetorica Marciana
Μένανδρος από τη Λαοδίκεια: λίγο πριν τον Μέγα Κωνσταντίνο, θεωρία επιδεικτικής
ρητορείας,
Διαίρεσις των επιδεικτικών: ύμνοι σε θεούς και ήρωες, εγκώμια σε χώρες και πόλεις
Περί επιδεικτικών: θα έπρεπε να αποδίδεται σε κάποιον ανώνυμο συγγραφέα και όχι
στον Μένανδρο, περιλαμβάνει λόγους που είναι σημαντικοί για τη ρητορική
πρακτική των Βυζαντινών. Βασιλικός λόγος, επιτάφιος, μονωδία (θρήνος),
προσφωνητικός λόγος, επιθαλάμιος λόγος (του γάμου), ευκαιριακοί λόγοι (πχ άφιξη
και αναχώρηση επίσημων προσωπικοτήτων, στέψη, παρηγοριά, γενέθλια). Όλους
αυτούς τους λόγους πρέπει να τους αντιληφθούμε ως επαινετικούς λόγους/ εγκώμια.
Στη μονωδία ο έπαινος πρέπει να προκύπτει με αφορμή τον θρήνο.
Οι γαμήλιοι λόγοι περιλαμβάνουν εγκώμια για τους νεόνυμφους.
Ο μύθος στην κορυφή των προγυμνασμάτων – οικείο περιεχόμενο για τους μαθητές
Τα προγυμνάσματα δεν μεταβλήθηκαν μετά τον Αφθόνιο στη σύνθεση και τη σειρά
ακολουθίας τους. 5 μέρη του λόγου: προοίμιον, διήγησις, αντίθεσις, λύσις, επίλογος
Τρόποι άσκησης σε αυτά τα 5 μέρη
προοίμιον: χρεία και γνώμη
διήγησις: διήγημα
αντίθεσις και λύσις: ανασκευή και καρασκευή
επίλογος: κοινός τόπος
Ιωάννης από τις Σάρδεις: το εγκώμιο περιλαμβάνει ένα από τα τρία είδη της
ρητορικής, δηλαδή το γένος πανηγυρικόν
Η σχολική ρητορική ήταν δημοφιλής και στη Γάζα μετά τον ριζικό εκχριστιανισμό
από τον επίσκοπο Πορφύριο γύρω στο 400. Οι εκπρόσωποι της ρητορικής σχολής
που άκμαζε τον 5ο – 6ο αιώνα ήταν πάντα χριστιανοί.
Προκόπιος από τη Γάζα: 3 διαλέξεις, 4 ηθοποιίες
Το είδος των διαλέξεων και των μελετών δεν καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα στη
μεσοβυζαντινή εποχή. Χρησιμοποιούσαν κείμενα που είχαν παραδοθεί στην ύστερη
αρχαιότητα (παράδοση Ιμερίου στον Φώτιο).
2η ομάδα προγυμνασμάτων: διήγημα, δηλαδή η μικρή διήγηση, οι ρήτορες του 4ου- 5ου
αιώνα δίνουν σύντομες οδηγίες.
Ο Ερμογένης υποστηρίζει ότι το διήγημα πραγματεύεται ένα μεμονωμένο γεγονός,
ενώ η διήγηση περιέχει μια σύνθετη εξέλιξη των πράξεων. Διακρίνει 4 είδη
διηγήματος: μυθικό, δραματικό, ιστορικό και πολιτικό (αναφέρεται στην καθημερινή
ζωή) και 5 είδη παράστασης: ορθόν (περιορισμός στις ονομαστικές), εγκεκλιμένον
(χρήση πλάγιας πτώσης), ελεγκτικόν (ζωντάνεμα με ρητορικές ερωτήσεις) ασύνδετον
(επακολουθία μερών της πρότασηςχωρίς συνδέσμους) και συγκριτικόν (διεύρυνση
των επιμέρους μαρτυριών με συγκριτική αντιπαράθεση αυτού που δεν συμβαίνει).
Ο Αφθόνιος προτείνει 6 στοιχεία του διηγήματος: πρόσωπο που δρα, πράξη, χρόνος,
τόπος, τρόπος και αιτία και γνωρίζει 4 αρετές του διηγήματος: σαφήνεια, συντομία,
πιθανότης, ο των ονομάτων ελληνισμός (χρήση ελληνικών ονομάτων). Το τελευταίο
ήταν χαρακτηριστικό των βυζαντινών ιστορικών και χρονικογράφων που
χρησιμοποιούσαν ονόματα στην αρχαΐζουσα.
Η σύγκριση περιέχεται ως μέρος τόσο στον κοινό τόπο όσο και στο εγκώμιο
και τον ψόγο, αλλά υπάρχει και ανεξάρτητα από αυτά.
Νόμου εισφορά: κρίση μια πρότασης νόμου. Φαίνεται να προέρχεται από την
πρακτική νομική ζωή, αλλά και εδώ τα θέματα έχουν επινοηθεί και
καταρτισθεί για τις ρητορικές σχολικές ασκήσεις.
4 σημεία: Νόμιμο, δίκαιο, συμφέρον και δυνατόν
Αμφισβητήσιμο θέμα
Λιβάνιος, Αφθόνιος, Νικόλαος Μύρων
Οι πιο παλιές οδηγίες για τη σύνταξη μιας φιλολογικής επιστολής τις εντοπίζουμε
στον Φιλόστρατο (όψιμος 2ος μ.Χ. αιώνας, δεύτερη σοφιστική), γλωσσικές και
υφολογικές συμβουλές
γλώσσα ανάμεσα στην αττική και την ομιλούμενη, κομψή αλλά ανεπιτήδευτη, να έχει
μια περίοδο το αργότερο στο τέλος ή για την ανακεφαλαίωση ενός συλλογισμού,
σαφήνεια: αυτές είναι οι ιδιότητες μια επιστολής
Πρότυπα: Μάρκος Αυρήλιος, Μάρκος Βρούτος (πλασματική συλλογή), Δίων από την
Προύσα, Ηρώδης Αττικός
Ψευδό-Πρόκλος, Ψευδό-Λιβάνιος
Οι συγγραφείς στηρίζονταν ο ένας στον άλλο και συχνά αντέγραφαν και ολόκληρες
προτάσεις
Τεχνικοί όροι για την επιστολή: επιστολή, γράμμα, γραφή, πιττάκιον, χάρτης, χαρτίον
Γύρω στα 1560 εμφανίζονται και τα πρώτα τυπωμένα κείμενα βυζαντινών ιστορικών
και χρονογράφων. Στο β΄ μισό του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου αιώνα
παρουσίασαν τις πρώτες εκδόσεις κειμένων (Wolf). Μετά από αυτό το έντονο
ενδιαφέρον υπήρξε ύφεση λόγω του Τριακονταετούς Πολέμου. Το ενδιαφέρον για
την έκδοση βυζαντινών κειμένων αναζωπυρώθηκε από τη Γαλλία και ειδικότερα από
τον Λουδοβίκο ΙΔ΄, κατά την παραγγελία του συντάχθηκε το Παρισινό Corpus των
βυζαντινών ιστορικών που αποτελούνταν από 42 τόμους.
Αρχές βυζαντινής ιστορίας και χρονογραφίας: 4ος αιώνας, μετάβαση από την
ειδωλολατρία στον χριστιανισμό. Οι χριστιανοί δεν διέθεταν ιστοριογραφική
παράδοση, οπότε δημιούργησαν (Ευσέβιος Καισαρείας).
Ο Ευσέβιος στηρίχτηκε σε ντοκουμέντα που εξυπηρετούσαν τον σκοπό του, στην
θεμελίωση μια εκκλησιαστικής αυθεντίας.
Στον χώρο της Βιογραφίας δημιουργήθηκαν οι Βίοι Αγίων (Βίος του Αγίου Αντωνίου
από τον Αθανάσιο. Vita Constantini του Ευσέβιου)
Χρονικό του Ησυχίου: 6 βιβλία από τη βασιλεία του Βαβυλώνιου βασιλιά Βήλου
μέχρι τη βασιλεία του Αναστασίου. Σώθηκε μόνο το τελευταίο βιβλίου που
αναφέρεται στην ιστορία της πόλης του Βυζαντίου από τους μυθικούς χρόνους εώς
τον Κωνσταντίνο τον Μέγα με το όνομα Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως.
Ιωάννης Λυδός: αρχικά δούλευε στην υπηρεσία του Δημοσίου στην Κων/λη μετά την
απόσυρσή του αφιερώθηκε στη συγγραφή, επηρεάστηκε από την τάση ενασχόλησης
με την μελέτη των αρχαίων
Περί αρχών της Ρωμαίων πολιτείας: συνοπτική εικόνα της βασιλείας του Αναστασίου
και του Ιουστινιανού
Περί μηνών: αφιερωμένο σε χρονολογικά προβλήματα
Χρονικά (μοναχικά χρονικά): έργα παγκόσμιας ιστορίας για μοναχούς και ευσεβής
λαϊκούς χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, η παρέμβαση του θείου είναι κομβικός
παράγοντας για την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων.
Γεννήθηκε γύρω στα 500 στην Καισάρεια της Παλαιστίνης, εικάζουμε ότι
προέρχονταν από πλούσια οικογένεια της ανώτερης τάξης και σπούδασε ρητορική
και σοφιστική αρχικά στην Καισάρεια και έπειτα στη Βηρυτό. Το 527 πήρε τη
θέση του νομικού συμβούλου και γραμματέα του Βελισαρίου.
Το 530 ήταν αυτόπτης μάρτυρας της μάχης του Δάρας και της Στάσης του Νίκα
στην Κωνσταντινούπολη (532). Έλαβε μέρος στην εκστρατεία κατά των
Βανδάλων ως πάρεδρος του Βελισαρίου, ενώ του ανατέθηκαν αποστολές στη
Σικελία και την Αφρική (κάτι που θυμίζει αξιωματικό της υπηρεσίας
πληροφοριών). Έζησε την κατάληψη της Ραβέννας από τα βυζαντινά
στρατεύματα (540).
542: Στο δεύτερο έτος του μεγάλου λοιμού ο Προκόπιος βρίσκεται στην
Κωνσταντινούπολη και περιγράφει τα γεγονότα έχοντας ως πρότυπο τον
Θουκυδίδη, με ζωντάνια και επαρκείς ιατρικές γνώσεις.
Περί κτισμάτων: 6 βιβλία, γράφτηκε μετά από εντολή του Ιουστινιανού και
ανήκει στο ρητορικό γένος του εγκωμίου ή του πανηγυρικού. Εδώ ο Προκόπιος
όφειλε να υμνήσει υπέρμετρα την οικοδομική δραστηριότητα του αυτοκράτορα.
Στο ευρύτερο πλαίσιο της αυλικής ρητορικής καθετί θετικό και πρόοδος ξεκινά
από τον αυτοκράτορα. Το έργο κορυφώνεται στο 1ο βιβλίο που περιλαμβάνει
περιγραφή της Αγίας Σοφίας, πολλών εκκλησιών της πρωτεύουσας, καθώς και
του αγάλματος του έφιππου Ιουστινιανού στο Αυγουσταίο. Το Περί κτισμάτων
στη μορφή που μας έχει σωθεί μοιάζει ατελές.
Λόγω της κοινωνικής και πολιτικής του θέσης αντιμετώπιζε τον Ιουστινιανό με
σκεπτικισμό, θα πρέπει συνεπώς να εξετάσουμε με επιφύλαξη τις μομφές του
συγγραφέα προς τον Ιουστινιανό και την πολιτική του ειδικά σε θέματα που
αφορούν τις ανώτερες τάξεις.
Η πολεμική του Προκοπίου περιορίζεται στα πρόσωπα του αυτοκρατορικού
ζεύγους και όχι στο πολιτικό σύστημα. Ήταν οπαδός τη μοναρχίας, με έντονα
πατριωτικά αισθήματα για το ισχυρό ρωμαϊκό κράτος που περιλαμβάνει όλη την
οικουμένη.
Γιος του ρήτορα Μεμνονίου από τη Μύρινα (δυτικές ακτές Μικράς Ασίας), η
μητέρα του, Περίκλεια, πέθανε όταν ήταν 3 ετών στην Κων/λη, άρα πιθανόν η
οικογένεια να είχε εγκατασταθεί εκεί. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και στην
Κων/λη νομικά. Μετά τις σπουδές του εργάστηκε ως δικηγόρος (σχολαστικός)
στην Κων/λη. Μέσα από το ιστορικό του έργο τοποθετούμε τον θάνατο του
Αγαθία στα 581-582.
Επιγράμματα
Κύκλος νέων επιγραμμάτων: χρον. 567, στεφάνι από επιγράμματα δικά του και
φίλων σε 7 βιβλία, επιγράμματα Αγαθία στην Παλατινή Ανθολογία
Ιστορίες: 5 βιβλία, από το φθινόπωρο του 552-559, άρχισε να γράφει μετά τον
θάνατο του Ιουστινιανού, στη βασιλεία του Ιουστίνου Β΄ (565-578), είχε την
πρόθεση να γράψει ως τις μέρες του, αλλά έμειναν ημιτελείς, μάλλον πέθανε
ξαφνικά. Δεν έδινε προσοχή στη χρονολόγηση, δεν έδινε συχνά χρονολογίες και η
αφήγηση συχνά διακόπτεται από παρεκβάσεις (Φράγκοι, αντίθετη προσέγγιση με
τον Προκόπιο, εδώ είναι πιθανοί σύμμαχοι στον Προκόπιο είναι άπιστοι).
Δεν κατόρθωσε να αποφύγει τους αυστηρούς νόμους της μίμησης. Από γλωσσική
άποψη δεν μιμείται τον Προκόπιο, έχει και ο ίδιος μελετήσει Ηρόδοτο και
Θουκυδίδη και εντάσσει αττικά υφολογικά και λεξικογραφικά στοιχεία στο έργο
του. Σε πολλές περιπτώσεις και κυρίως σε ο,τι αφορά τη σύνταξη χρησιμοποιούσε
την εξευγενισμένη καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής του.
Βίος του Θεοφάνη: δεν έχουμε πληροφορίες για το έτος γέννησής του άλλα με
βάση τον Βίο μπορούμε να συμπεράνουμε ότι γεννήθηκε γύρω στα 750-760.
Είχε συγγένεια με τον Κων/νο Ζ΄ και ήταν προστατευόμενος και βαφτιστικός του
Λέοντα Δ΄. Στα 10 του αρραβωνιάστηκε και στα 18 παντρεύτηκε ένα κορίτσι
επίσης ευγενικής καταγωγής, μετά από έναν σύντομο λευκό γάμο χάρισαν τις
περιουσίες τους στους φτωχούς και αποτραβήχτηκαν σε μοναστήρια.
Κατά την Εικονομαχία τιμωρήθηκε με δύο έτη φυλάκισης για τις εικονολατρικές
του πεποιθήσεις, εξορίστηκε στη Σαμοθράκη, όπου και πέθανε το 818.
Διαθέτει καλές πληροφορίες για γεγονότα πέρα από τα ανατολικά σύνορα (π.χ.
αραβική ιστορία), ενώ για τη Δύση το υλικό του είναι ελλειπές.
Νομική καριέρα, ορίστηκε γραμματέας από τον Κων/νο Θ΄, συμμετείχε στο
αυτοκρατορικό δικαστήριο, ενώ παρέδιδε και μαθήματα σε πολλούς μαθητές.
Διαλέξεις πάνω στο δίκαιο, πλατωνική και νέοπλατωνική φιλοσοφία. Είχε
ενδιαφέρον και για παραεπιστήμες, τον περιέβαλε ένα μυστήριο που ευνόησε την
πολιτική του καριέρα.
Ήξερε να ελίσσεται στην αυτοκρατορική αυλή και να παίρνει αποφάσεις που του
ήταν πιο συμφέρουσες. (190)
Στα χρόνια του Κων/νου Θ΄ έπρεπε να καταθέσει ομολογία για την ορθότητα της
πίστης του.
Στη Χρονογραφία του αναφέρει διάφορους λόγους για τους οποίους αναγκάστηκε
να εγκαταλείψει τη θέση του στην αυλή και να γίνει μοναχός.
Πέθανε λίγο μετά την άνοδο στον θρόνο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ΄
Βοτανειάτη (1078).
Δεν είμαστε σίγουροι αν ο όρος χρονογραφία προέρχεται από τον ίδιο τον
συγγραφέα, πρόκειται περισσότερο για ιστορική αφήγηση, ενώ ο ίδιος ο Ψελλός
το χαρακτηρίζει ιστορία.
Χρησιμοποιούσε και πιο καθημερινή γλώσσα εκτός από τη λόγια στο έργο του.
Πιθανόν κατάγονταν από το θέμα των Θρακησίων στη Μικρά Ασία, για τη ζωή
του γνωρίζουμε ότι κατείχε υψηλά αξιώματα (Κουροπαλάτης και Δρουγγάριος).
Έλαβε νομική παιδεία και ο θάνατός του πρέπει να τοποθετηθεί στο πρώτο
τέταρτο του 12ου αιώνα.
Στόχος του ήταν να δώσει μια σύντομη σύνοψη της ιστορίας χωρίς πολλά σχόλια,
να αποφύγει την υποκειμενικότητα και τις αντιφάσεις κατά την επιλογή πηγών, να
διαγράψει ό,τι φαίνεται απίθανο και να αξιοποιήσει επιπλέον προφορικές
πληροφορίες. «Ευκολοχώνευτη πνευματική τροφή για τους μεταγενέστερους»
Φιλομακεδονική στάση
Αν και ασκεί στο προοίμιο κριτική για διάφορους συγγραφείς, πιθανόν άντλησε
πληροφορίες από εκείνους.
Ανακηρύχτηκε καίσαρας
Η Άννα Κομνηνή και η μητέρα της, Ειρήνη Δούκαινα, ήθελαν να τον ανεβάσουν
στον θρόνο αντί του Ιωάννη Β΄ Κομνηνό.
Συνόδευσε τον Ιωάννη σε επιτυχημένη εκστρατεία κατά της Αντιόχειας. Από την
εκστρατεία επέστρεψε άρρωστος και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη.
Μοναδικό χειρόγραφο Παρισινό Corpus, οι νέες εκδόσεις του CFHB και του
Corpus της Βόννης στηρίχθηκαν σε αυτό το χειρόγραφο.
Το έργο του Βρυεννίου είναι μια ιστορία των Κομνηνών και άλλων επιφανών
οικογενειών (Δούκες, Βρυέννιοι) σε μορφή απομνημονευμα΄των.
Γράφει την ίδια εποχή με τον Μιχαήλ Ατταλειάτη, τον Ιωάννη Σκυλίτζη και τον
Μιχαήλ Ψελλό, τους οποίους και χρησιμοποιεί και ως πηγές διαχωρίζοντας τη
θέση του όταν απαιτείται, χωρίς να παρασύρεται σε πολεμική.
Πλεονέκτημά του είναι ότι διέθετε πολλές προφορικές πληροφορίες από την
οικογένειά του ή από τους Κομνηνούς και τους Δούκες, τις οποίες
χρησιμοποιούσε όπως του ταίριαζε ή τις παρέλειπε.
Όταν ένα πρόσωπο παρουσιάζεται για πρώτη φορά δίνεται μια περιγραφή του
(αξίωμα, εξωτερική εμφάνιση, χαρακτήρας)
Επιρροή του Ομήρου και της Ιλιάδας, ειδικά ο κώδικας τιμής των ηρώων
Μεγάλος αριθμός ατόμων που εμφανίζονται στις μάχες ως σκηνικό στο οποίο
ξεχωρίζει ο ίδιος και ο Αλέξιος Κομνηνός. Για τον Αλέξιος αναμειγνύει ομηρικά-
ιπποτικά επίθετα με την ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδεολογίας
Κωμικό στοιχείο
Παρουσιάζει μικρές ζωντανές σκηνές, η λέξη δράμα απαντά συχνά στο κείμενό
του.
Υποδηλώνει ότι βλέπει μια συγγένεια ανάμεσα στον κόσμο του έπους και τους
ανθρώπους της τάξης του.
Αγνοεί κάθε πολιτιστικό γεγονός, δεν αναφέρεται στην εξωτερική και εσωτερική
πολιτική, στην οικονομία και την κοινωνική ζωή. Η διήγησή του επικεντρώνεται
στην ιστορία των μεγάλων οικογενειών και στους αγώνες της φεουδαρχικής
αριστοκρατίας, μιας και σκοπός του ήταν να εξιδανικεύσει τα μέλη της.
Η Άννα Κομνηνή ήταν κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ και της Ειρήνης
Δούκαινας.
Τρέφει μεγάλη αντιπάθεια για τον αδελφό της Ιωάννη, καθώς με τη γέννησή του
προηγείται στη σειρά διαδοχής.
Ήταν εξαιρετικά μορφωμένη, ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Trivium και στο
Quatrivium.
Παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο, τον οποίο παρουσίαζε στο έργο της ως
πρότυπο ομορφιάς, ανδρείας, εξυπνάδας και λογιοσύνης.
Για δύο δεκαετίες έτρεφε την ελπίδα ότι θα κατόρθωνε να ανέβει ξανά στον
θρόνο με τη βοήθεια του συζύγου και της μητέρας της.
Με τον θάνατο του Νικηφόρου στρέφεται στη συγγραφή της Αλεξιάδας, ένα
ιστορικό έργο-μνημείο για τον πατέρα της.
Αρνητική τοποθέτηση της Άννας για τους Λατίνους και τον παπισμό
Ξεκινά από την εποχή του Ρωμανού Διογένη, όπου ο Αλέξιος ήταν αρκετά νέος
Πορτραίτα του Αλεξίου, της Ειρήνης Δούκαινας και της χήρας του αυτοκράτορα
Μαρίας Αλανής
15 βιβλία
Αντλεί πληροφορίες από τα προσωπικά της βιώματα, από τον οικογενειακό της
κύκλο, καθώς και από βετεράνους που συμμετείχαν σε μάχες του Αλεξίου.
Χρονική διήγησις: από το 1118 (θάνατος Αλέξιου Α΄) έως το 1206, 21 βιβλία,
περιγραφή των πιο αξιόλογων αγαλμάτων που καταστράφηκαν από τους
Σταυροφόρους στην Κων/λη, πραγματεύεται πολύ συνοπτικά όσα γεγονότα δεν
έζησε ο ίδιος, για την άλωση της Θεσσαλονίκης βασίστηκε στον Ευστάθιο,
χρησιμοποίησε τον Κίνναμο, μάλλον δεν έλαβε υπόψη πρωτότυπα έγγραφα και
γενικότερα αρχειακό υλικό. Μεγάλα αποσπάσματα του έργου του στηρίζονται σε
αυτοψία.. Το έργο είχε υποστεί πολλές επεξεργασίες. Η διάκριση του έργου σε
βιβλία κατά βασιλείς μαρτυρεί τη γενική σύλληψή του ως ιστορία αυτοκρατόρων
(Κομνηνοί και Άγγελοι). Εξωτερική, εσωτερική πολιτική, πολεμική ιστορία και
σκευωρίες της αυλής, πορτρέτα διαφόρων προσωπικοτήτων και σκηνές από την
καθημερινή ζωή. Αναζητά τα αίτια της πτώσης, π.χ. το αμοιβαίο μίσος
Βυζαντινών και Λατίνων. Ασκεί κριτική στους αυτοκράτορες, προσπαθεί να είναι
αντικειμενικός. Λόγω της κοινωνικής του θέσης δεν είχε ιδιαίτερες κοινωνικές
ευαισθησίες, τα κατώτερα στρώματα αναφέρονται συνήθως σε εξεγέρσεις και
λεηλασίες και χρησιμοποιούσε υποτιμητικά επίθετα για την περιγραφή του όχλου.
Πολύτιμες πληροφορίες για την εσωτερική πολιτική, τη διπλωματία, τα
συστήματα πληροφόρησης και την τέχνη των σκευωριών. Εκτενής παρουσίαση
του Μανουήλ Κομηνού, αναφέρεται σε θετικά και αρνητικά στοιχεία του. Ο
Ανδρόνικος, ξάδελφος του Μανουήλ, λόγω της περιπετειώδους ζωής του
παρομοιάζεται με τον Οδυσσέα. Παρουσιάζει τη στυγνή βασιλεία του, αλλά
αποδίδει και θετικά στοιχεία. Η κριτική που ασκεί στα πρόσωπα γίνεται από την
οπτική γωνία του μορφωμένου αριστοκράτη. Υπερβολική ρητορική τάση.
Ρητορικές ασκήσεις (στρατιωτικές δημηγορίες), χωρία από την Παλαιά και την
Καινή Διαθήκη. Χρονογραφικά στοιχεία: χρησμοί, προφητείες, ουράνια
φαινόμενα, όνειρα.
Χριστιανική κοσμοθεωρία, δεν εκτιμούσε καθόλου την αστρολογία
Τοποθέτηση απέναντι στον μοναχισμό, καταφέρεται εναντίον του ανώτερου
κλήρου και των μοναχών που δεν κάνουν τίποτα για να βοηθήσουν τους
βυζαντινούς που πιέζονται στο βόρειο μέτωπο.
Είχε συνείδηση της υψηλής αποστολής του ιστορικού
Λογοτεχνική αξία
Παρουσιάζει 4-5 δεκαετίες πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους
Λατίνους, δίνοντας χρήσιμες πληροφορίες.
Θησαυρός Ορθοδοξίας
Γεώργιος Ακροπολίτης, Γεώργιος Παχυμέρης, Νικηφόρος Γρηγοράς,
Ιωάννης Κατακουζηνός (σελ 282-325)
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης έζησε την άνοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας της
Νίκαιας και την παλινόρθωση της βυζαντινής κυριαρχίας στην
Κωνσταντινούπολη από το 1261 και μετά ως ανώτατος κρατικός υπάλληλος στο
επίκεντρο των γεγονότων.
Γεννήθηκε το 1217 στην Κωνσταντινούπολη από πλούσιους γονείς.
Πήγε στη Νίκαια για σπουδές.
Μετά το 1261: διπλωμάτης και «ακαδημαϊκός» δάσκαλος
Υπέγραψε υπέρ της ένωσης των δύο εκκλησιών
Πέθανε το 1282
Χρονική συγγραφή: συνέχεια του έργου του Νικήτα Χωνιάτη και πραγματεύεται
γεγονότα από το 1203 έως το1261. Έζησε ένα μεγάλο μέρος των γεγονότων που
περιγράφει και τονίζει τη συμμετοχή του σε αυτά. Παρουσιάζει την παλινόρθωση
της αυτοκρατορίας ως έργο της Θείας Πρόνοιας, σήμερα είναι η κυριότερη πηγή
πληροφοριών για αυτή την περίοδο. Βασιλεία Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρι:
περίπλοκος συσχετισμός δυνάμεως, σύγκρουση όλων εναντίον όλων 1204-1222.
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, που κατόρθωσε να παλινορθώσει τη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία, συγκεντρώνει τη συμπάθεια του συγγραφέα, αποσιωπώντας μη
τιμητικά για εκείνον γεγονότα. Νηφαλιότητα, σύντομη και σαφής αφήγηση.
Ζωντάνια με ρεαλιστικές σκηνές στη διήγηση, αλλά και ορισμένα χιουμοριστικά
στοιχεία. Δεν είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση τους τίτλους και τα αξιώματα, γι’ αυτό
και τα κοροϊδεύει, συμπεριλαμβανομένων και των δικών του. Θεωρείται
αντικειμενικός και αξιόπιστος. Σπάνια παραθέτει λόγους στο ιστορικό του έργο.
Παρά τη μόρφωσή του δεν έχει απελευθερώσει το έργο του από προφητείες.
Αποφεύγει τους ιστορισμούς και ευκαιριακά χρησιμοποιεί ρητορικούς τόπους.
Σχολαστικότητα στην έκφραση που προέρχεται πιθανόν από τη γλώσσα της
διοίκησης. Γλωσσική μίμηση: δυϊκός αριθμός, επιλογή κλασικών λέξεων και
φράσεων, χωρία από τον Όμηρο και άλλους συγγραφείς, αρχαϊκοί τύποι εθνικών
ονομάτων (Πέρσαι = Τούρκοι). Σώζεται στην αρχική του μορφή και σε μια
συντομευμένη παράφραση.
Η σταδιοδρομία του και η υψηλή του θέση οφείλεται στην καλή ρητορική και
επιστημονική του παιδεία.
Συνθέτει για την αυτοκράτειρα Ειρήνη επιτύμβιο επίγραμμα, για τον
αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ επιτάφιο.
Λόγος για την απελευθέρωση της πρωτεύουσας (δεν σώζεται)
Μυθιστόρημα
Τέσσερα μυθιστορήματα του 12ου αιώνα είναι γραμμένα σε λόγια γλώσσα:
Θεόδωρος Πρόδρομος, Κωνσταντίνος Μανασσής, Νικήτας Ευγενιανός και
Ευστάθιος Μακρεμβολίτης
Στενή συνάφεια με το αρχαίο μυθιστόρημα
Οι φιλόλογοι του 19ου αιώνα (Krumbacher, Schmid, Schwartz) έβλεπαν το
ελληνικό ερωτικό μυθιστόρημα ως προϊόν της δεύτερης σοφιστικής και
δημιούργημα της ρητορικής. Συγχρόνως χρησιμοποιούσαν ως μέτρο σύγκρισης το
νατουραλιστικό και ψυχολογικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα για να κρίνουν τα
έργα της αρχαιότητας και της εποχής των Κομνηνών.
Η ρητορική με τη δεσπόζουσα θέση της στη σχολική πράξη της ύστερης
αρχαιότητας και του Βυζαντίου επηρέασε όλα τα λογοτεχνικά είδη και μεταξύ
αυτών και το μυθιστόρημα, ωστόσο δεν ήταν σε θέση να δημιουργήσει το
μυθιστόρημα ως είδος. Αυτό που πρόσφερε η ρητορική ήταν η επιδεξιότητα, όχι η
δημιουργική δύναμη.
Οι χαρακτήρες των μυθιστορημάτων είναι κυρίως τύποι και όχι ψυχολογικά
μελετημένοι.
Γέφυρες μεταξύ του αρχαίου και του βυζαντινού μυθιστορήματος: μεταξύ του 4ου
και του 12ου αιώνα δεν παραδίδεται ιδιαίτερο δείγμα. Μυθιστορήματα Αχιλλέα
Τατίου και Ηλιοδώρου (Σύγκριση Φώτιου και Ψελλού για αυτά τα δύο).
Ήταν δημοφιλή τα μυθιστορήματα, με τον συνδυασμό περιπετειών, ταξίδια σε
εξωτικές χώρες, περιπέτειες και τελικά οριστική ένωση του ζευγαριού, ο
αναγνώστης αγωνιά και διασκεδάζει, παίρνοντας τη θέση του θεάτρου της
ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου. Τα μυθιστορήματα είχα «δραματικά»
στοιχεία, πολλή πλοκή και συναρπαστικά γεγονότα.
Ο Ηλιόδωρος χρησιμοποιεί σωρεία τεχνικών όρων της θεατρικής πράξης.
Κάποια στοιχεία του μυθιστορήματος μας υποβάλλουν την ιδέα μιας θεατρικής
παράστασης.
Αυτού του είδους η λογοτεχνία που στόχευε στην ψυχαγωγία ανταποκρίνονταν
στο γούστο του χριστιανού αναγνώστη των πρώιμων αιώνων, γεγονός που
καταδεικνύεται και από τα μυθιστορηματικά μοτίβα που υπάρχουν στα
Απόκρυφα Ευαγγέλια (περιπλάνηση, ερωτικό στοιχείο, τερατολογικό στοιχείο).
Βαρλαάμ και Ιωάσαφ: αγιολογική μυθιστορία της μέσης βυζαντινής περιόδου,
ψυχωφελές ανάγνωσμα με ψυχαγωγικά στοιχεία, μοιράζεται μοτίβα με το
ερωτικό λόγιο μυθιστόρημα (ηθικός πειρασμός ηρώων, διαφύλαξη παρθενίας)
Μυθιστορηματικά στοιχεία συναντάμε και σε βίους αγίων.
Χαρακτηριστικά
1) Αποχωρισμός των ερωτευμένων και τελική επανένωσή τους
2) Κίνδυνοι κάθε λογής που απειλούν το ερωτικό ζευγάρι
3) Η πίστη των ερωτευμένων τίθεται σε δοκιμασία από ερωτικές προτάσεις
τρίτων (συνοδεύονται συχνά από απειλές)
4) Μακρινά ταξίδια και εξωτικοί, ανατολίτικοι χώροι δράσης, αφήγηση
θαυμαστών και αξιοπερίεργων. Ναυάγια, ευνούχοι ως σκηνικό της Ανατολής,
μαγεία.
5) Ο κεραυνοβόλος έρωτας που οδηγεί τους ήρωες στη σύναψη σχέσης, συχνά
ακολουθεί και απαγωγή.
6) Χρησμοί και όνειρα που προωθούν τη δράση
7) Οι γονείς (πατέρας) που φέρνουν τα παιδιά τους πίσω στον τόπο τους
8) Φόνοι, βασανιστήρια και θηριωδίες κάθε είδους
9) Ο Έρως ως «τύραννος»
10) Η Τύχη ως παντοδύναμη και συχνά δυσμενής δύναμη που κατευθύνει τη ζωή
11) Ευαισθησία και ψυχοσωματική αδυναμία των ηρώων (λιποθυμία)
12) Έμφαση στη διαφύλαξη της σεξουαλικής αγνότητας των δύο συντρόφων
Πρόδρομος και Ευγενιανός: γράφουν σε βυζαντινό δωδεκασύλλαβο
Μανασσής: δεκαπεντασύλλαβο
Μακρεμβολίτης: πεζό, όπως και οι αρχαίοι μυθιστοριογράφοι
Στοιχεία αμιγώς βυζαντινά: σχετικά με τις κοινωνικές σχέσεις του 12ου αι.,
εθιμοτυπικά
Μανασσής: Τα κατ’ Αρίστανδρόν και Καλλιθέαν
Πρόδρομος: Τα κατά Ροδάνθην και Δοσικλέαν
Ευγενιανός: Τα κατά Δρόσιλλαν και Χαρικλέα
Μακρεμβολίτης: Τα καθ’ Υσμίνην και Υσμινίαν
Επιγραμματοποιία
Επεκτάθηκε η χρήση του επιγράμματος από την επιτύμβια επιγραφή σε
περισσότερες θεματικές.
Ελεγειακό δίστιχο (6μετρο και 5μετρο), θεωρούνταν η κατάλληλη φόρμα για
σύντομη και περιεκτική απόδοση σκέψεων.
Αρχαϊκό και ελληνιστικό επίγραμμα
Με την επικράτηση του χριστιανισμού, οι λόγιοι εκπρόσωποι της νέας θρησκείας
εμφανίστηκαν ως συγγραφείς επιγραμμάτων.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός: τα επιγράμματά του απαρτίζουν το 8ο βιβλίο της
Παλατινής Ανθολογίας.
Στο 1ο βιβλίο περιλαμβάνονται μεταγενέστεροι επιγραμματοποιοί
Παλλάδας: επιγραμματοποιός, ύστερη αρχαιότητα, από τον χώρο των εθνικών
Εποχή Ιουστινιανού: Παύλος Σιλεντιάριος, Αγαθίας Σχολαστικός, ασχολήθηκαν
και με ερωτικά θέματα
Εποχή Ηρακλείου: Γεώργιος Πισίδης, μεταβατική εποχή, μεταστροφή στην
τονική μετρική (δωδεκασύλλαβος), χριστιανικά θέματα
Θεόδωρος Στουδίτης (759-826): Ίαμβοι εις διαφόρους υποθέσεις, έζησε από
νεαρή ηλικία ως μοναχός, ηγούμενος μονής Στουδίου, αγώνας για ανεξαρτησία
της Εκκλησίας και του μοναχισμού από την κρατική εξουσία, υπέστη διωγμούς
και εξορία. Τα επιγράμματά του έχουν θρησκευτική θεματική, κατηγορία
επιγραμμάτων που απευθύνονται σε μοναχούς και σε συγκεκριμένους
λειτουργούς της μονής για να τους υπενθυμίσει τα καθήκοντά τους και να τους
διαβεβαιώσει για την ανταμοιβή τους στην άλλη ζωή.
Κασσία: μαζί με τη Ευδοκία η μοναδική γνωστή γυναίκα στην βυζαντινή
λογοτεχνία που ασχολήθηκε με την ποίηση, γενν. αρχές 9ου αι., Κων/λη, κατά την
παράδοση με τη γενναία απάντησή της αποκλείστηκε από την επιλογή της
υποψήφιας συζύγου του αυτοκράτορα Θεοφίλου, ίδρυσε μοναστήρι, υπέρ των
εικόνων. Σειρά λειτουργικών ποιητικών συνθέσεων, επιγράμματα και γνώμες.
Μια ομάδα ποιημάτων ασχολείται με τη ζωή και το χαρακτήρα του μοναχού, μια
άλλη ομάδα πραγματεύεται τη φιλία, κάποια αναφέρονται στα παραινετικά
θέματα των ανθολογιών (ευτυχία, δυστυχία, πλούτος, πενία, ομορφιά, ιδιότητες
του χαρακτήρα). Πολεμική προς τους στενόμυαλους ανθρώπους, του Αρμένιους.
Πίστευε ότι μια όμορφη γυναίκα είναι κάτι αρνητικό, αλλά είναι προτιμότερη από
μια άσχημη και κακή. Χρησιμοποιεί το επίγραμμα ως όπλων κατά των
εικονομάχων.
Τα επιγράμματα, όπως στην αρχαιότητα έτσι και στη μεσοβυζαντινή εποχή,
χρησιμοποιούνταν ως όπλο στον αγώνα εναντίον προσωπικών εχθρών για
διάφορες επιθέσεις και διαβολές.
Ιωάννης Γεωμέτρης: πέθανε γύρω στο 990, μετά την απόλυσή του από τα
δημόσια αξιώματα πήγε στη μονή του Στουδίου. Επιγράμματα για ποικίλα θέματα
(ιστορία, λογοτεχνία, μυθολογία, ιστορία της τέχνης, γεωγραφία, επιτάφια
επιγράμματα μεταξύ άλλων και για τους αυτοκράτορες Νικηφόρο Β΄ Φωκά και
Ιωάννη Α΄ Τζιμισκή). Χρησιμοποιεί δωδεκασύλλαβο, εξάμετρο και ελεγειακό
δίστιχο, επιμελημένη γλώσσα.
11ος αιώνας: Ιωάννης Μαυρόπους και Χριστόφορος Μυτιληναίος
Ιωάννης Μαυρόπους: ισορροπία θεολογικών και κοσμικών θεμάτων,
δωδεκασύλλαβος, επιγράμματα για έργα τέχνης, αυτοβιογραφικά σχετικά με το
σπίτι του συγγραφέα, ποίημα για τους νόμους. Παρακαλεί σε ένα επίγραμμα τον
Χριστό να δώσει χάρη στον Πλάτωνα και τον Πλούταρχο καθώς ως εθνικοί
έφθασαν πιο κοντά στη χριστιανική ηθική. Οι στίχοι του είναι αβίαστοι και
απαλλαγμένοι από τον περιττό ρητορικό φόρτο, χειρίζεται την προσωδία
ελεύθερα και σε περιορισμένο βαθμό.
Χριστόφορος Μυτιληναίος: αυτοκρατορικός γραμματέας, επιγράμματα για
ιστορικά γεγονότα της εποχής του (παραίτηση Μιχαήλ Δ΄, εκθρόνιση και
τύφλωση Μιχαήλ Ε΄), θρησκευτικά και κοσμικά μοτίβα, αστεία αρχαίων
σοφιστών, σκωπτικά ποιήματα.
Τα επιγράμματα δεν είχαν ένα ανώτατο όριο στην έκταση.
Νικόλαος Καλλικλής: μονωδίες, επιγράμματα για εικόνες, δωρεές υψηλά
ιστάμενων προσώπων σε μοναστήρια και εκκλησίες.
Θεοφύλακτος Αχρίδος: κοσμικά θέματα
Θεόδωρος Βαλσάμων: Παλαιά Διαθήκη, εικόνες, κοσμικά και θρησκευτικά έργα
τέχνης, τάφους
Θεόδωρος Πρόδρομος: ηρωικά τετράστιχα
Μανουήλ Φιλής: παλαιολόγεια εποχή, εκκληιαστικές εορτές, θρησκευτικά έργα
τέχνης, θέματα επικαιρότητας