MENS- EN WERELDBEELD

AGENDA Precolumbiaanse culturen: Het Aztekenrijk

 Je oefent het formuleren en beantwoorden van

historische vragen. (ET 8.5+ 01.02.02 + 13.11)
 Je onderzoekt de oorzaken van de ondergang van het
Aztekenrijk in de 16de eeuw vanuit verschillende
maatschappelijke domeinen. (ET 8.2)
 Je stelt een identiteitskaart van het Aztekenrijk op. (ET
8.4 + 13.3 + 13.5)
 Je vergelijkt geografische kaarten uit het verleden met
hedendaagse kaarten (ET 9.1)
DOEL VAN DEZE WIJZER  Je situeert het rijk van de precolumbiaanse
samenlevingen en de Spaanse veroveringen in tijd en
ruimte. (ET 8.2)
 Je oefent de stappenplannen ‘informatie opzoeken in de
historische atlas’ en ‘informatie opzoeken in de atlas’.
 Je oefent het schrijven van een onderzoeksvraag en de
resultaten volgens een IMS-structuur (ET13.4)
 Je vult op beargumenteerde wijze historische
beeldvorming aan vanuit de historische vraag en aan de
hand van bronnen. (ET 8.6)

 Cursus ‘Mens- en wereldbeeld: de identiteitskaart van

een bron’
 Smartschool – vak: mens- en wereldbeeld 4-> wijzer ->
BENODIGDHEDEN verbetersleutel wijzer
 Aardrijkskundige atlas + historische atlas
 Je goed humeur en gezond verstand

Voor bepaalde opdrachten kan je jezelf evalueren via een

verbetersleutel. Deze verbetersleutels vind je terug op
Smartschool of in de Wijzer-klasmap.

 Er worden twee lesuren vrijgemaakt

EVALUATIE (zie agenda) voor deze opdracht.

 Je plaatst je ingevuld wijzerdocument in de uploadzone

vóór zondag 5 november 2023 20 uur.
(Zie evaluatiecriteria onderaan)

1
 A
F
?

De uitleg en de opdrachten staan in deze Wijzer stapsgewijs uitgewerkt.

Voor sommige opdrachten kun je de theorie raadplegen in je cursus voor je aan de slag gaat
met het bronnenmateriaal.
Na de opdrachten mag je via de verbetersleutel je eigen antwoorden evalueren en (eventueel
in een andere kleur) aanvullen. Je vindt de verbetersleutel terug in de Wijzer-map in de klas of
op Smartschool. (Vak Mens- en Wereldbeeld 4de jaar  documenten  Wijzer  Wijzer 1:
Het Aztekenrijk)

Stap 1: Latijns-Amerika situeren in de ruimte

Zoek in je atlas de landen en de hoofdsteden en noteer deze en duid ze aan met een bolletje op de kaart.
Land hoofdstad

S 9

T 10
A
11
P
12

1 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

2
3
 Stap 2: Je bouwt je onderzoek verder uit in stap 2 t/m 6 over de precolumbiaanse
culturen. Dit doen we om uiteindelijk een antwoord te kunnen bieden op volgende

S
onderzoeksvraag:
T Welke factoren speelden een rol in de ondergang van het Aztekenrijk in de 16de
A
eeuw?
P
2 a) Wat voor soort vraag is deze historische onderzoeksvraag? Schrap wat niet
past.
beschrijvende – verklarende – beoordelende - vergelijkende

S
T
A
Stap 3: We starten met wat achtergrondinformatie over de precolumbiaanse
P
3 samenlevingen. Lees onderstaande informatie.
Als de Spanjaarden aan het einde van de 15de en het
begin van de 16de eeuw aan de verovering van
Midden- en Zuid-Amerika beginnen, treffen ze daar
enkele uitgestrekte rijken aan met hoogstaande
beschavingen en een rijke cultuur.
In Midden-Amerika gaat het over het Aztekenrijk en de
Maya-stadstaten, in Zuid-Amerika over het Rijk van de
Inca’s.

1.a) Wat weet jij over de precolumbiaanse samenlevingen uit de late

middeleeuwen? Noteer jouw parate kennis in volzinnen. Weet je niets, ga dan
even online op zoek.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

4
 1.b) Bekijk onderstaande tijdlijnen.

Figuur 1 Ontstaan van landbouw en steden Figuur 2 Materiaaltijden

Welke verschillen zie je tussen de indiaanse samenlevingen en de andere samenlevingen?

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

Welke historische redeneerwijze is hier van toepassing?

Schrap wat niet past: gelijktijdigheid of ongelijktijdigheid. Leg uit waarom.
(Kijk naar het ontstaan van de landbouw, de steden en het gebruik van ijzer in de drie
gebieden.)
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

Stap 4: De ontdekking van Amerika en de impact op de indiaanse volkeren.

In 1492 vertrok Christoffel Columbus met zijn drie schepen op ontdekkingstocht en ontdekte
Amerika. Deze ontdekking luidde een nieuw tijdperk in. Voor Europa betekende dit geld,
macht, rijkdom. De impact op Latijns-Amerika was immens. Voor hen betekende het
uitbuiting, hongersnood, ziekten en volkerenmoord. Eeuwenoude culturen werden met de
grond gelijkgemaakt. De indianen hadden opeens geen geschiedenis meer.

a) Bekijk de video op: https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/2f90b024-95fc-40b2-8fbc-

536bae62250d De ontdekking van Amerika en de ontdekking op de indiaanse volkeren.
S (04:40-06:37) Log in op Het Archief Onderwijs met je Smartschoolaccount om de video te
T bekijken.
A b) Noteer tijdens de video de belangrijkste gebeurtenissen. Dit doe je best met een pen op
P een blad papier tijdens het afspelen van de video. Nadien noteer je jouw opsommingen
4 hieronder of kleef je een foto van jouw schrijven.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

5
 Stap 5: Maak een mini-identiteitskaart van het Aztekenrijk.
Gebruik hiervoor de aardrijkskundige atlas, de geschiedkundige atlas en ga kritisch
online op zoek naar de gevraagde informatie.

Het Aztekenrijk
a. In welk huidig werelddeel ligt het Aztekenrijk?
__________________________________________ (kaart _________)
In welk huidig wereldblok ligt het Aztekenrijk?
__________________________________________ (kaart _________)
In welk kwadrant ligt het Aztekenrijk?
__________________________________________

b. Welke huidige landen vinden we terug op de locatie van het Aztekenrijk?

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__

c. Wat is de hoofdstad van het Aztekenrijk?

__________________________________________ (kaart _________)

Welke stad is vandaag gelegen op de locatie van de hoofdstad van het

Aztekenrijk?
__________________________________________ (kaart _________)
S
T
A d. Geef de religie(s) die vertegenwoordigd zijn in het Aztekenrijk.
P _____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
5
__

e. Geef de religie(s) die vertegenwoordigd zijn in de huidige landen van het gebied
waar de Azteken vroeger woonden.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__

f. Wat kan je (online) terugvinden over de goden van de Azteken. Noteer twee
goden die je interessant vindt verklaar ook waarom.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__

6
 g. Bron codex (bijlage blz. 13)

De 'Codex Mendoza' bestaat uit beeldschrift met commentaar in het

Spaans ernaast.
Hij werd geschreven door Mexica onder toezicht van geestelijken. Het
boek is bedoeld voor keizer Karel V, maar bereikte hem nooit. Franse
piraten kaapten het schip waarin de codex zich bevond. In de 17de
eeuw komt het boek eindelijk aan land in Engeland.
Figuur 1 Uit: Codex Mendoza, ca. 1542

1. Wat voor soort bron is de Codex Mendoza?

______________________________________
2 Situeer de bron in tijd en ruimte.
____________________________________________________________________
3. Binnen welk domein plaatsen we de bron?
_________________________________
4. Volgens de legende stichten de Azteken deze belangrijke stad op de plaats waar
de goden hun een voorteken geven. Over welke stad gaat het hier?
_______________________________________________
5. Bovenaan in het midden staat dat voorteken. Wat hebben de Azteken
waargenomen?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
6. De afbeeldingen verraden het stadsplan van de stad. Beschrijf met je eigen
woorden hoe ze is opgebouwd.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
7. Een verslagen stad krijgt een brandende tempel als symbool. Hoe wordt een
nederlaag nog afgebeeld.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
8. Op de tekening kan je aflezen hoeveel aanzienlijke clans of calpulli de stad telt bij
stichting. Bekijk het plan van de stad en noteer hoe je aan het aantal komt.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
9. Beoordeel de bron op haar betrouwbaarheid om vragen over de Mexica te
beantwoorden.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

7
 Stap 6: De historische onderzoeksvraag
Welke factoren speelden een rol in de ondergang van het Aztekenrijk in de 16de
eeuw?

S a) Lees het artikel Geen Spaanse heldenmoed, maar een seksslavin en intern
T verraad werd de Azteken fataal. Je vindt het artikel terug onderaan als bijlage.
b) Beantwoord de vragen over het artikel.
A
1. Noteer in de linkse kolom van de tabel drie oorzaken voor de ondergang van het
P Aztekenrijk.
6 2. Noteer in de middelste kolom van de tabel welke spelers daarbij een hoofdrol innamen.
3. Welke oorzaak had volgens jou de meeste impact? Rangschik de oorzaken volgens
impact door nummers van 1 tot 3 te noteren in de rechtse kolom van de tabel. (Nummer
1=meeste impact)

oorzaken hoofdrol impact

4. Waarom heb je gekozen voor deze volgorde van impact?

Beargumenteer jouw keuze in enkele zinnen. Hiervan is geen verbetersleutel
voorzien.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

5. Hoe is de beeldvorming over de ondergang van het Aztekenrijk veranderd?

____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

8
 6. Hoe heeft Cortés de beeldvorming rond de mensenoffers misbruikt?

____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

7. Bekijk de video Cortés ontmoet de Azteken van National Geographic. Dit doe je op
volgende website: https://youtu.be/pQuwOsID86o
a) Welke oorzaken worden hier gegeven als aanleiding voor de ondergang van het
Aztekenrijk?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

S
T Stap 7: De eindsynthese
A
Formuleer een antwoord op de historische vraag aan de hand van de onderzochte
P
7 historische bronnen. Je schrijft minstens een halve pagina.
Welke factoren speelden een rol in de ondergang van het Aztekenrijk in de
16de eeuw?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

9
 ____________________________________________________________________

S
T Stap 9: Schrijf een tekst die bestaat uit een inleiding, een midden en een slot (besluit),
A
zoals aangeleerd in de les Nederlands (IMS-structuur).
P
9 Deze tekst gaat over het hele onderzoek dat je uitvoerde voor Wijzer 1:
precolumbiaanse culturen: Het Aztekenrijk.
Indeling synthesetekst en beoordelingscriteria:
1. In je inleiding schrijf je duidelijk jouw eigen geformuleerde onderzoeksvraag
(/1) en minstens twee deelvragen bij die hoofdvraag. ( /5)

2. In het midden besteed je aandacht aan het beantwoorden van de

geformuleerde deelvragen. ( /10)

3. In je slot geef je een antwoord op de hoofdvraag. Pas op deze is tweeledig.

( /4)

=> Totaal /20

10
 Je schrijft deze tekst hieronder.

11
T De stnthesetekst laad je op in de uploadzone ten laatste zondag 5 november 2023
A ten laatste om 20uur.
P
1
HEEL ERG VEEL SUCCES! JULLIE KUNNEN DIT 
0

12
Bijlage1: Bron Codex Mendoza, 1540

13
 Bijlage 2: artikel:
Geen Spaanse heldenmoed, maar een seksslavin en intern verraad werd de Azteken
fataal

Geen Spaanse heldenmoed, maar een

seksslavin en intern verraad werd de
Azteken fataal
Onoverwinnelijk waren de conquistadores zeker niet. Het noodlot hielp hen. In 1520 moesten ze
vluchten uit Tenochtitlan na een slachting in de grote tempel. Toen Cortés terugkeerde, was de
stad fel verzwakt na een uitbraak van de pest.

500 jaar geleden viel Tenochtitlan en kwam een

einde aan het imperium van de Azteken. Volgens
de Spaanse geschiedenisboekjes was de
overwinning te danken aan de heldenmoed van
de conquistadores onder leiding van Hernán
Cortés, maar nieuwe historische werken spreken
dat tegen. De Azteken werden vooral verslagen
door intern verraad.

Peter Mijlemans
In maart 1519 gaat de vloot van Hernán Cortés voor anker in de monding van de Grijalva-rivier ter
hoogte van de Maya-stad Potonchán. Hoewel de conquistador de inwoners bezweert in vrede te
komen, maakt hij onmiddellijk plannen om de stad in te nemen. Het verzet van de inwoners breekt
snel. Ze zijn in paniek door het knallen van de musketten maar vooral ook door het zien van de
cavalerie. Voor de Maya’s zijn de dieren onbekend, en ze geloven dat ruiter en paard één zijn.

Na de overwinning worden de overwinnaars overladen met geschenken, zoals de traditie het

vraagt. Bij de oorlogsbuit: twintig seksslavinnen, onder wie de jonge Azteekse vrouw Malintzin.
Ze wordt door de Spanjaarden herdoopt tot Doña Marina en zal van onschatbare waarde zijn
tijdens de twee jaar durende strijd die naar de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan zal leiden.
Malintzin kiest resoluut de kant van Cortés, met wie ze een zoon zal hebben.

Het woord Malintzin staat in Mexico nog steeds gelijk aan verraad. Ze spreekt meerdere talen,
heeft strategisch inzicht en blijkt een uitgekookte diplomate. Malintzin helpt bij het stap voor stap

14
veroveren van het Aztekenrijk. Sommige steden geven zich na onderhandelingen over in ruil voor
beperkte autonomie. Malintzin fungeert ook als go-between tussen de conquistadores en andere
volkeren die vijandig staan tegenover de machtige Azteken. De Cempoala, Tlaxcala, Cholula,
Texcoco en Chalco worden hofleveranciers van krijgers voor Cortés’ krijgsmacht. Tegenover de
Spanjaarden hebben ze een verpletterend numeriek overwicht.

1.1 Geschiedenis ‘gepimpt’

Maar in de officiële Spaanse geschiedschrijving wordt amper aandacht besteed aan zij die de kant
kozen van “de heldhaftige conquistadores”. Die versie is vooral gebaseerd op brieven die Cortés
aan de Spaanse koningin zou hebben geschreven tijdens de oorlogsjaren. Officieel zijn ze van zijn
hand, maar uit recentelijk onderzoek blijkt dat ze door verschillende auteurs werden geschreven.
Sommige brieven kwamen niet eens uit wat Nieuw-Spanje zou worden. Maar ze hadden wel
allemaal hetzelfde doel: Cortés bewieroken zodat het Spaanse hof zijn expeditie zou blijven
steunen.

Om zijn imago van onverzettelijke veroveraar in de verf te zetten, pimpt Cortés in zijn
geschiedschrijving ook het beeld van de vijand. Wie Inca’s of Azteken zegt, denkt vandaag al snel
aan gruwelijke mensenoffers. Maar vooral wat de Azteken betreft, overdrijft Cortés die praktijken
nog geen klein beetje. Het komt handig van pas wanneer een slachting onder de bevolking,
priesters of notabelen verklaard moet worden. Dan hadden de Spanjaarden “ingegrepen om een
mensenoffer te voorkomen”. De conquistador schildert de keizers ook af als lafaards en
naïevelingen om zijn eigen strategische kwaliteiten in de verf te zetten. Geen van de twee is waar.

1.2 De pokken

In het voorjaar van 1520 is Cortés’ leger in Tenochtitlan gearriveerd en trekt zonder slag of stoot
de stad in. Keizer Moctezuma wordt door de mannen van Cortés gijzelaar genomen om zeker te
zijn dat de Azteken hen niet zullen aanvallen. Tijdens een religieus festival in de grote tempel
worden ongewapende hoogwaardigheidsbekleders en priesters afgemaakt, hun gouden sieraden
worden geroofd. Daarop komt de bevolking in opstand. Het “onoverwinnelijke leger” vlucht voor
de overmacht, maar heeft zonder het te weten al de overwinning binnen handbereik.
De conquistadores zijn besmet met de pokken, en de ziekte zal al snel de eerste slachtoffers maken
onder de Azteekse bevolking.

Als Cortés in 1521 weer voor Tenochtitlan staat, start hij een belegering die acht maanden zal
duren. Alle bevoorrading en watertoevoer is geblokkeerd, de stad wordt beschoten. De Azteken
kunnen geen vuist meer maken. De pokken hebben duizenden doden geëist en de krijgsmacht fel
verzwakt. Het virus dat de conquistadores in het continent introduceerden, zal Cortés flink helpen.

15
Op 13 augustus 1521 valt de stad.

Cortés wijst triomfantelijk op zijn strategisch genie, het oppermachtige Spanje en de geavanceerde
wapens als redenen van de overwinning. In werkelijkheid was het Spaanse leger veel te klein om
de strijd aan te gaan. “De echte conquistadores zijn de inheemse volkeren die mee hielpen om een
ander inheems volk te verslaan”, klinkt het haast unisono in nieuw onderzoek. Er sneuvelden
200.000 Azteken, tienduizenden inheemse bondgenoten van Cortés en amper 1.000 Spanjaarden in
de strijd. Uit dankbaarheid zullen de Spanjaarden later ook Cempoala, Tlaxcala, Cholula, Texcoco
en Chalco onderwerpen.

Bron: Het Nieuwsblad, Peter Mijlemans, 2021-08-13

16