Deel II M&W Politieke Ontwikkelingen in de Middeleeuwen Januari 2023

Naam:
Sui Wendi (6de eeuw)
Paltskapel Aken
Politieke ontwikkelingen
vroege middeleeuwen
(500-1000)
Battle of Badr, Il-

Khanid
De aarde vanuit een satelliet
H. Van Aerschot – B. Abbaoui
Inhoud
1 Politieke ontwikkelingen in West-Europa...........................................3
1
1.1 Politiek-territoriaal: Eenmaking/expansie of verbrokkeling?....................................................................................4
1.1.1 Het Frankisch Rijk van Karel de Grote.....................................................................................................................5
1.1.2 De territoriale grenzen van het Frankisch Rijk..........................................................................................................6
1.2 Politiek bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?.................................................................................................8
1.2.1 De feodaliteit...........................................................................................................................................................12
1.3 Het Karolingische Rijk na Karel de Grote (9de-10de eeuw)......................................................................................17
1.4 Synthese politieke evoluties in West-Europa tijdens de vroege middeleeuwen......................................................23
1.4.1 Politiek-territoriaal:..................................................................................................................................................23
1.4.2 Politiek-bestuurlijk:.................................................................................................................................................23
1.4.3 Synthese ‘Politieke overeenkomsten en verschillen tussen het Romeinse Rijk en het Frankische Rijk'................24
2 Sociale verhoudingen in het ancien regime......................................30
2.1 Hoe zag de standensamenleving eruit?....................................................................................................................30
2.2 Welke privileges (=voorrechten) hebben de verschillende standen?......................................................................35

3 Politieke ontwikkelingen buiten Europa...........................................37
3.1 Het Byzantijnse Rijk (ca. 400-1453).......................................................................................................................38
3.1.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?.................................................................................39
3.1.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?...............................................................................................42
3.2 De Arabische Wereld...............................................................................................................................................47
3.3 Het Chinese Rijk......................................................................................................................................................58
3.4 De Noormannen.......................................................................................................................................................65
3.5 Zuid-Azië of het Indisch subcontinent....................................................................................................................71
3.5.1 Politiek-territoriaal: Eenmaking/expansie of verbrokkeling?..................................................................................71
2.5.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?.....................................................................................................75
2
1 Politieke ontwikkelingen in West-Europa
Het Romeinse Rijk kende voor de grootste periode van haar bestaan vaste
grenzen (limes). Het rijk werd ook eeuwenlang bestuurd door een
autocratische keizer. In de middeleeuwen veranderde die bestuurlijke
organisatie geleidelijk. Op het puin van het West-Romeinse Rijk ontstaat een
nieuwe samenleving met specifieke politieke, culturele en socio-economische
kenmerken. Een deel van die kenmerken stammen uit de klassieke oudheid
(continuïteit), maar er zijn ook nieuwe kenmerken (discontinuïteit). In dit
hoofdstuk onderzoeken we welke politieke evoluties zich in de vroege
middeleeuwen voordeden in onze gewesten, in het ORR, in China en in de
Arabische wereld.
Figuur 1: https://nl.wikipedia.org/wiki/10e_eeuw, gemaakt door Javierfv1212, geraadpleegd 13 december 2021
3
1.1 Politiek-territoriaal: Eenmaking/expansie of verbrokkeling?
In de vijfde eeuw controleren Germaanse stammen grote delen van het WRR.
De Salische Franken zijn vanaf de 5de eeuw de baas over Gallië en het Rijnland.
In de daaropvolgende eeuwen breidden ze hun grondgebied uit (expansie).
We bekijken samen: https://www.youtube.com/watch?v=GiH63Gq3p3I
Zet in de juiste volgorde en noteer de correcte eeuw:

Lodewijk de Vrome - Salische Franken – Karel de Grote - Merovingers - Franken
– Verdrag van Verdun - hofmeiers nemen de macht over
(5de - eeuw)
eeuw
eeuw
eeuw
eeuw
eeuw (800 keizer)
eeuw ( )
eeuw ( )
4
1.1.1 Het Frankisch Rijk van Karel de Grote
De Salische Franken vormen geen politieke eenheid. Het Frankisch gebied

bestaat uit verschillende koninkrijkjes met aan het hoofd een familie- of
stamhoofd. De Merovingers (Merowingers), een Frankische familie, slagen erin
hun gezag uit te breiden. De Merovingische leider Chlodovech (ca. 481-511)
schakelt alle andere Frankische vorsten uit. De Merovingers controleren zo heel
Gallië en het Rijnland. Zo ontstaat het Frankische Rijk (eenheid).
Rond 750 kwam met de staatsgreep van Pepijn de Korte, in samenwerking met
de paus, de Karolingische dynastie aan de macht. Karel de Grote (742-
814) was haar belangrijkste vorst. Door veroveringen breidde Karel de Grote het
Frankisch Rijk uit.
Figuur 2: Graf van Pepijn de Korte en Bertrada in St. Denis nabij Parijs,
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:St-Denis_Pippin-Berthe.jpg
5
1.1.2 De territoriale grenzen van het Frankisch Rijk.
Vul de identiteitskaart hieronder in over de kaart op de bladzijde

7.
1. Titel: ____________________________________________________
Waarover gaat de kaart? (Welke tijd? Welk gebied? Welk onderwerp …)
_________________________________________________________
_________________________________________________________
2. Welke schaal heeft de kaart?
_________________________________________________________
Hoeveel keer werd het gebied op de kaart verkleind?
_________________________________________________________
3. Raadpleeg de legende. Wat betekent elk symbool?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
4. Is dit een statische of een dynamische kaart?
Leg uit:
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
5. Los de vragen bij de kaart op.
a. Onze gewesten horen al van bij het begin bij het Frankische Rijk.
Juist/Fout, want
_________________________________________________________
_________________________________________________________
b. Geef drie gebieden of volkeren die door de Karolingers

onderworpen zijn.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
6
_________________________________________________________
c. Geef zes hedendaagse landen die geheel of gedeeltelijk in het

Karolingische Rijk liggen.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
________________________________________________________
6. Vat samen wat deze kaart ons leert.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
7
1.2 Politiek bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?
De Frankische koning, of keizer, heeft alle macht (centralisatie). Hij is de

opperste bestuurder, rechter en wetgever. Het koninklijk hof, d.i. de
familie van de koning, zijn ambtenaren met hun gezin, dienaren … verbruikt
meer voorraden dan een landgoed kan produceren. Daarom reist men
voortdurend van landgoed naar landgoed. Dat is gemakkelijker dan de voorraden
te verhuizen. Zij verbleven aan verschillende koninklijke hoven, paltsen.
Heel het hof reisde mee: honderden medewerkers en dienaars trokken met
paarden en karren met gebruiksvoorwerpen van koninklijk domein naar
koninklijk domein. Ze verbleven in grote tentenkampen. Van daaruit werd
bestuurd en met de plaatselijke medewerkers overlegd. Er werden ook grote
publieke rechtszittingen georganiseerd. Aken werd de belangrijkste residentie
van Karel de Grote.
Het rijk wordt opgedeeld in gouwen (provincies) waar gouwgraven of

hertogen de bevelen van de koning uitvoeren. De Karolingers richten in hun
grensgebieden marken op. Een mark wordt bestuurd door een markgraaf.
Hertogen en markgraven hebben dezelfde als een gouwgraaf, maar
commanderen ook een Frankisch leger. Rond 800 heerste Karel de Grote (768-
814) over een groot rijk waar zeer uiteenlopende tradities, talen, wetten (het
gewoonterecht) en gebruiken bestonden. Om meer eenheid te krijgen, voerde hij
capitularia in. Dat waren koninklijke wetten die in heel het rijk geldig waren.
Zij moesten het versnipperde gewoonterecht vervangen.
Zendgraven controleren of de plaatselijke bestuurders deze wetten opvolgen.

Daarnaast voerde Karel de Grote ook een eenheidsmunt in, waarop hij zich liet
afbeelden.
8
Figuur 4: Eenheidsmunt, https://karel-de-
grote.jouwweb.nl/inform 1
9
Karel de Grote zette ook de samenwerking met de paus verder door hem te
beschermen en het christendom in heel zijn rijk te verplichten. Als beloning werd
hij in 800 door paus Leo III tot keizer gekroond. Het Karolingische Rijk werd zo
een keizerrijk met Karel de Grote als eerste westerse keizer na de val van Rome.
Onderzoek: Drie visies op de kroning van Karel de Grote
Toen Karel de Grote door de paus in Rome tot keizer werd gekroond en
gezalfd, zat de paus in een diepe crisis. Een deel van de adel wilde hem weg.
Hieronder staan drie verschillende bronnen over deze kroning. Het feit is dus
steeds hetzelfde, maar de auteur/zender en de standplaats van de auteur is
telkens verschillend.
De drie bronnen staan in willekeurige volgorde.

Noteer onder elke bron of de auteur:
 uit de omgeving van Karel de Grote komt;
 uit de omgeving van de paus komt;
 uit de omgeving van de Byzantijnse keizer komt.
Leg ook steeds uit waarom je dit denkt.
10
Vervolgens plaatste de eerbiedwaardige en barmhartige paus de kostbare
kroon eigenhandig op het hoofd van Karel. Nu riepen alle gelovigen en trouwe
Romeinen: ‘Leve de verhevene, de door God gekroonde keizer.’
Zender:
____________________________________________________________
Verklaring:
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
__________________________________________________________
De Romeinse adel had de paus gevangengenomen en stond op het punt hem

blind te maken ... De paus riep in deze benarde situatie de hulp van de
Frankische koning Karel de Grote in. Die nam op een gruwelijke manier wraak
op de vijandige adel. Karel herstelde de paus op de troon. Als beloning kreeg
Karel de keizerskroon van de paus. Dankzij dat incident zitten de pausen van
Rome in de macht van de Frankische keizers gevangen.
Zender:
____________________________________________________________
Verklaring:
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
__________________________________________________________
11
Karel de Grote reisde naar Rome om de paus van talrijke mishandelingen door
de adel te redden. De kerkvorst had om bescherming gesmeekt. Karel wou in
Rome orde op zaken stellen. Hij bleef er de hele winter. In die periode kreeg
hij ook de titel van keizer en Augustus. Eerst was Karel daarmee niet zo
gelukkig. Hij beweerde zelfs dat hij niet naar de kerk zou zijn gegaan, als hij
op voorhand had geweten dat de paus hem wou kronen.
Zender:
____________________________________________________________
Verklaring:
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
__________________________________________________________
12
1.2.1 De feodaliteit
Karel de Grote koos zijn plaatselijke medewerkers vooral uit de hoge adel,
naaste familie van Karel (graven en hertogen) en uit de geestelijkheid (abten
en bisschoppen). Deze kerkelijke leiders stamden ook vaak uit adellijke families.
Karel verbond zijn macht aan het aanzien van de Kerk en het christendom werd
de staatsgodsdienst in zijn rijk.
Zijn medewerkers beloofden hem eeuwige trouw en dienst. Deze dienst bestond
uit hulp in het bestuur en de militaire dienst. In ruil daarvoor gaf de koning een
ambt of grondgebied in leen. Karel baseerde zich hiervoor op het reeds
bestaande systeem van vazalliteit. De Frankische samenleving was een
agrarische samenleving, wat betekent dat 90% van de inwoners leefde van
zelfvoorzienende landbouw. Er bestond amper een geldeconomie; de grond met
de bijhorende landbouwopbrengsten was een ruil- en betaalmiddel. Belastingen
werden eveneens geïnd in tienden (1/10 van de oogst). De heren,
grondeigenaars, werden de kroonvazallen van de koning en vormden de
elitetroepen te paard en de persoonlijke lijfwacht van de koning.
Dit hele systeem van trouw in ruil voor grond is men later de feodaliteit gaan
noemen. De kroonvazallen bestuurden de graafschappen en hertogdommen in
naam van de koning (de opperste leenheer) en verdedigden hem.
Het leencontract werd plechtig bezegeld door een ritueel, de leenhulde.
13
Onderzoek de wortels van de feodaliteit.
Lees de brontekst en beantwoord de vragen.
 Uit elke eeuw dateert deze bron?

_________________________________________________________
 Waarover gaat deze bron?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
 Waarom verklaart iemand zich vazal?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Omdat het aan allen ten zeerste bekend is hoe weinig ik bezit om mij te voeden en
te kleden, heb ik een beroep gedaan op uw goedgunstigheid (…) om mij aan u te
mogen (…) onderwerpen aan uw bescherming (…) dat u mij zult bijstaan en
onderhouden, zowel in de levensmiddelen als in kleding (…). En zolang ik leef, zal
ik u moeten dienen en gehoorzamen voor zover het een vrij man betaamt; op
geen enkel tijdstip van mijn leven zal ik gemachtigd zijn mij te onttrekken aan uw
dienstbaarheid en gezag, maar zal ik al de dagen van mijn leven moeten blijven
onder uw macht en bescherming.
Bewerking van een modelcontract voor het afsluiten van een

vazaliteitsovereenkomst (midden 8ste eeuw) Een vrij man spreekt die
formule uit wanneer hij zich vazal verklaart van een machtige heer.
14
Lees de vazalliteitsovereenkomst en beantwoord de vragen.
 Geef de plichten van de heer en de vazal.
plichten van de heer plichten van de vazal
 Hoelang duurt dit contract?

___________________________________________________________
Vazalliteit als basis voor de feodaliteit
Tijdens de woelige vroege middeleeuwen nemen rijke grootgrondbezitters armere

vrije mannen in krijgsdienst om hun bezittingen te beschermen. Dat gebruik heet
vazalliteit. Bij vazalliteit zweert een vrije man (de vazal) trouw aan een rijke en
machtige heer. Die overeenkomst houdt zowel voor de heer als voor de vazal rechten
en plichten in.
Om de krijgs- en andere diensten van hun vazallen te vergoeden, krijgen de vazallen

een of meer domeinen in leen. Zo ontstaat de feodaliteit. Vazallen worden voor hun
trouw en dienst beloond met een ‘leen’(= feodum in het Latijn). De heer die de leen
geeft, noemen we de leenheer. De vazal die de leen ontvangt, noemen we de
leenman. Deze verbintenis wordt bekrachtigd door een leenhulde.
15
Lees de onderstaande leenhulde. Beantwoord de vragen en leg
dit ritueel uit aan de klas a.d.h.v. een rollenspel.
De graaf vroeg ieder of hij helemaal zijn man wilde worden,

de toekomstige vazal antwoordde: “Dat wil ik” en vouwde
zijn handen, de graaf legde de zijne daaromheen en zij
verbonden zich door een kus. In de tweede plaats beloofde
hij die manschap had gedaan, zijn trouw aan degene die namens de graaf het
woord voerde: “Ik beloof op mijn woord dat ik voortaan getrouw zal zijn aan graaf
Willem en dat ik aan hem de gedane manschap volmaakt zal handhaven tegenover
iedereen, te goeder trouw en zonder bedrog.”
In de derde plaats zwoer hij op de relieken der heiligen. Daarna gaf de graaf, door
middel van een stokje dat hij in de hand hield, de investituur aan allen die hem
door de overeenkomst onder ede hou en trouw hadden beloofd.
Fragment uit: Galbert Van Brugge, de moord op Karel de Goede (begin 12 de

eeuw)
Dit boek is een beschrijving uit het begin van de 12de eeuw van de moord op de
graaf van Vlaanderen. De koning van Frankrijk duidde Willem Clito aan als nieuwe
graaf. De auteur was priester, notaris en ambtenaar van de graaf.
 Zoek op wat ‘relieken’ zijn.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Waarom wordt er gezworen ‘op de relieken der heiligen’?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
__________________________________________________________
 Wat betekent ‘investituur’?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
16
Bekijk de schematische weergave van het leenstelsel en
beantwoord de vragen.
keizer/koning
kroonvazallen
 leenmannen
leencontract
achtervazallen
 achterleenmannen
leencontract
achter-achtervazallen
 achter-
achterleenmannen
17
 Wat zijn kroonvazallen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Gehoorzamen de achtervazallen de koning? Verklaar je antwoord.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Waarom zou de koning lenen uitdelen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
1.3 Het Karolingische Rijk na Karel de Grote (9de-10de eeuw)
Karel de Grote wordt vaak voorgesteld als ‘de vader van Europa’.
Klopt dit? Is er in de 9de eeuw sprake van centralisatie of
decentralisatie?
Beantwoord deze vraag nadat je a en b hebt gemaakt.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
a) Evolutie in het erfrecht

De Romeinen beschouwden een rijk niet als het persoonlijk bezit van de keizer,
maar als eigendom van alle burgers. Volgens het publieke recht erfde de oudste
zoon van de keizer zijn titel, maar niet het rijk.
Volgens het Germaanse gewoonterecht kregen alle zonen een gelijk deel van de
erfenis bij het overlijden van de vader. Toen de Germanen sedentair werden,
bleven ze dat erfrecht toepassen. Gronden en rijken werden als persoonlijk bezit
beschouwd en na het overlijden van de vader werd het onder zijn zonen
18
verdeeld.
Bekijk de stamboom hieronder en los de vragen op.
Figuur 5: Stamboom van de Karolingische vorsten, Pionier 3 GO!, uitgeverij Deboeck, 2011, p.72.
 Wat gebeurt er, volgens het Germaans recht, met het rijk van Karel de
Grote na zijn dood in 814?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Wat gebeurt er met het rijk van Karel de Grote na de dood van diens
zonen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
19
Neem in je historische atlas kaart 43 en vul de identiteitskaart in.
1. Titel: ____________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
4. Is dit een statische of een dynamische kaart? Leg uit:
_________________________________________________________
_________________________________________________________
a. Geef de buurlanden van het Karolingisch Rijk bij de dood van
Karel de Grote.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
b. Wat gebeurt er met het rijk van Karel de Grote in 843?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
c. In welk gebied ligt het grootste deel van onze gewesten?
_________________________________________________________
d. Bewijs de stelling: ‘Na de dood van Karel de Grote wordt zijn rijk
zowel intern als extern bedreigd.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
20
_________________________________________________________
b) Welke invloed had het leenstelsel op de macht van de koning?
Bekijk de onderstaande bron en beantwoord de vragen.
Figuur 6: Het ‘kasteel van Bouillon’, gesticht in

de 8ste eeuw.
De lokale heren bouwden hun eigen versterkte

burchten.
 Door wie werden de versterkte burchten gebouwd?

___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Waarvoor zouden deze gebouwen hebben gediend?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Dit gebouw is gebouwd naast een rivier en op een helling. Waarom zou
men voor deze ligging hebben gekozen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Wie moest eigenlijk instaan voor de veiligheid van zijn onderdanen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Het kasteel is een symbool van de macht van de edelen en de onmacht
van de koningen. Leg uit.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
21
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Bestudeer in je historische atlas kaart 44.

Beantwoord de vragen.
 Wat is er gebeurd met het rijk van Karel de Grote in de 10de eeuw?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Wie zijn de grootste vijanden van onze gewesten?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Bestudeer de kaart hieronder en beantwoord de vragen op
de volgende pagina.
Figuur 7: Het feodale Frankrijk

in de 11de eeuw.
De Franse koning regeert

rechtstreeks over het
kroondomein. De andere
gebieden heeft hij in leen
gegeven aan de kroonvazallen.
Zij regeren in zijn naam over
die gebieden.
22
- Wat geeft de lichtpaarse kleur weer?
___________________________________________________________
- Wat geeft de donkerpaarse kleur weer?
___________________________________________________________
- Wat betekent het woord ‘kroondomein’?
___________________________________________________________
- Vergelijk het kroondomein met de lenen van de kroonvazallen. Wat stel je
vast?
___________________________________________________________
- Denk je dat dit een positieve invloed heeft op de koninklijke macht?
Waarom wel/waarom niet?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
23
1.4 Synthese politieke evoluties in West-Europa tijdens de vroege
middeleeuwen
1.4.1 Politiek-territoriaal:
Was er eenmaking/expansie of verbrokkeling in het Frankisch Rijk?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
1.4.2 Politiek-bestuurlijk:
Was er continuïteit of verandering (evolutie/revolutie)

Was er centralisatie of decentralisatie?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
24
________________________________________________________________
________________________________________________________________
25
1.4.3 Synthese ‘Politieke overeenkomsten en verschillen tussen het
Romeinse Rijk en het Frankische Rijk'
continuïteit discontinuïteit
politiek-territoriaal
voor 800
8ste eeuw
vanaf 843
politiek-bestuurlijk
voor 800
8ste eeuw
vanaf 843
feodaliteit
erfrecht
verband godsdienst-
wereldlijke macht
26
Vaktaal
Plaats hieronder nieuwe woorden uit de cursus. Verklaar ze in eigen woorden en

vorm ook steeds een zin waaruit blijkt dat je het woord begrijpt.
begrip verklaring + gebruik in een zin
27
28
29
30
31
2 Sociale verhoudingen in het ancien regime
We leerden al dat de middeleeuwen een agrarische samenleving was. Dit

betekent dat de meeste mensen afhankelijk waren van de landbouw en niet geld
maar grond je sociale positie in de maatschappij bepaalde.
In dit hoofdstuk bestuderen we de sociale verhoudingen in de middeleeuwen, nl.
standensamenleving. We bekijken ‘welke sociale groepen bestonden er in de
middeleeuwen?’ en ‘hoe bepaalde je sociale groep je dagelijks leven?’. Tenslotte
bekijken we of sociale mobiliteit reeds bestond in de middeleeuwen m.a.w. kon
je opklimmen op de sociale ladder?
2.1 Hoe zag de standensamenleving eruit?
32
1. Bekijk de tijdlijn over de standensamenleving.
a. Duid het juiste antwoord aan met behulp van de tijdlijn.
1 Binnen welk maatschappelijk domein situeert de

standenmaatschappij zich?
politiek – economisch – sociaal – cultureel
2 Wanneer is de standenmaatschappij ontstaan?
tussen de 10de en 11de eeuw – tussen de 9de en 10de eeuw
3 Wanneer komt er een einde aan de standenmaatschappij?
aan het einde van de ME – aan het einde van het AR
33
b. Noteer op de tijdlijn volgende historische periodes:
middeleeuwen (vroege – hoge – late) – vroegmoderne tijd –
moderne tijd
2. Onderzoek de standensamenleving aan de hand van onderstaande

bronnen.
Bron 1: Lied voor koning Robert de Vrome
De maatschappij is verdeeld in drie standen. De geestelijke stand vormt één

lichaam. De menselijke wet onderscheidt er nog twee andere. De edelman
en de onvrije worden niet geregeerd door eenzelfde wet. De edelen zijn
strijders, de verdedigers van de Kerken. Ze verdedigen alle mensen uit het
volk, groot en klein, en zo beschermen ze ook zichzelf. De andere stand is
die van de onvrijen. Maar die bezit niets zonder lijden. Voorraad en kleding
worden aan allen geleverd door de onvrijen, want geen enkel vrij man kan
leven zonder (…)
Die drie standen leven samen en kunnen niet van elkaar gescheiden worden.
Om de beurt levert iedereen steun aan allen.
Uit: Adalbero van Laon, lied voor koning Robert de Vrome

Adalbero van Laon (950-1030) is Edelman en bisschop.
Hij formuleert zijn visie op de samenleving in een lofdicht voor de Franse koning.
De identiteitskaart van een bron

Uiterlijke kenmerken
a. Wie is de auteur van deze bron?

______________________________________________________
b. Wat was de functie van de auteur?
______________________________________________________
34
c. Waarom schreef de auteur deze bron?
______________________________________________________
d. Schrap het foute antwoord: dit is een primaire / een secundaire bron.
e. Is deze bron bruikbaar om onze probleemstelling te beantwoorden?
Ja / Nee, want __________________________________________
______________________________________________________
Inhoudelijke informatie verzamelen

a. Vul de tabel in aan de hand van bovenstaande bron.
stand taak
__________________(= de clerus) bidden
De edelen (= de adel) ___________________________
Het volk (= de derde stand) ___________________________
b. Wie zijn volgens de auteur de vrijen?

_______________________________________________________
c. Wat vindt de auteur van deze maatschappelijk indeling?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
d. Zou de visie van de auteur over de maatschappelijke indeling van de
bevolking representatief zijn voor de hele bevolking? Leg uit.
35
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Bron 2: Storia 3D
De eeuwen na de val van het West-Romeinse Rijk en de volksverhuizingen

waren erg woelig. Vele boeren hebben hierdoor hun bescherming gezocht
bij lokale krijgsheren. Deze lokale krijgsheren hadden een legertje van
een aantal krijgers. In ruil voor bescherming, moesten de boeren
gehoorzamen en de krijgsheer steunen in de strijd. Daarnaast werden de
boeren vaak verplicht om hun gronden af te staan aan hun krijgsheer.
De edelen breiden hierdoor grondgebied en macht uit. De boeren
daarentegen verliezen veel van hun vrijheid en krijgen het statuut van
horigen: ze horen bij hun heer.
Ook de geestelijken verwerven in deze periode veel grond en bepaalde
voorrechten, vaak in ruil voor hun steun als geletterden bij het bestuur.
Rond het jaar 1000 is deze maatschappelijke indeling ingeburgerd in de
West-Europese samenleving. De Kerk ziet deze indeling van de
maatschappij als de wil van God.
36
De onderstaande miniatuur toont de drie standen, maar ook een
verdere indeling binnen de standen.
a. Plaats de drie standen in de rode kaders.
b. Zet volgende begrippen op de juiste plek:
boeren – krijgers – hoge geestelijken – lage geestelijken – handelaars –
bestuurders - ambachtslieden
Uit: Aristoteles, Politiques/Economiques, in het Frans vertaald door Nicolaas van Oresme, 1376
37
38
2.2 Welke privileges (=voorrechten) hebben de verschillende
standen?
PRIVILEGES PLICHTEN
vrijgesteld van CLERUS werken, belastingen

belastingen en betalen, krijgsdienst
krijgsdienst
tienden (= ADEL bidden

kerkelijke
belastingen
ontvangen)
vrijgesteld van veel DERDE STAND rechtspraak, bestuur

belastingen + geen en oorlogsvoering
arbeid verrichten
39
Vaktaal
Plaats hieronder woorden uit de cursus. Verklaar ze in eigen woorden en vorm

ook steeds een zin waaruit blijkt dat je het woord begrijpt.
begrip verklaring + gebruik in een zin
40
3 Politieke ontwikkelingen buiten Europa
In deel 2 van het domein politiek bestuderen jullie de politieke evoluties in

Noord-Europa, Azië en Noord-Afrika. Volgend jaar bestuderen we het
Amerikaanse continent en het Afrikaanse binnenland. We bestuderen 4 regio’s,
namelijk het Byzantijnse Rijk, de Arabische Wereld, het oude Chinese Rijk
en de Vikingen.
Elk lesuur bestuderen we één regio en maken jullie als huistaak de vergelijking
met het Frankisch Rijk. Vul ook steeds je woordenlijst aan.
Per regio onderzoeken we ‘welke politieke evoluties bepaalden de maatschappij

in (land) ______________ tijdens de westerse middeleeuwen?’.
Ons onderzoek is telkens opgedeeld in drie delen, nl.
a) ‘Was er op politiek-bestuurlijk vlak centralisatie of decentralisatie?’;

b) ‘Was er op politiek-territoriaal vlak verbrokkeling, eenmaking en/of
expansie?’;
c) ‘Kan je de politieke ontwikkelingen in (land) ___________ vergelijken met
de ontwikkelingen in het middeleeuwse West-Europa?’.
Figuur 8: Harun al-Rashid ontvangt een delegatie van Karel de Grote te Bagdad.
Bron: https://www.vilters-vanhemel.be/nieuw/belgie-karel-de-grote-oosten-bagdad-
jeruzalem.html
41
3.1 Het Byzantijnse Rijk (ca. 400-1453)
Je weet al dat keizer Diocletianus in 285 besloot

het Romeinse Rijk op te delen in een westelijk en
een oostelijk deel. Hij was tot het inzicht gekomen
dat het Romeinse Rijk wegens steeds
terugkerende problemen op bestuurlijk en
economisch vlak, en een haperende
grensbewaking, te groot geworden was om als
één geheel door één keizer bestuurd te worden.
Vanaf 395, bij de dood van Theodosius I, toen

het westelijke deel van het Rijk definitief Figuur 9: Mozaïek van Constantijn in de
afgescheiden was, werd Constantinopel de Hagia Sophia, ca. 1000
hoofdstad van het oostelijke deel, dat later, na de

Bron: https://historiek.net/constantijn-de-
val van het WRR, het Byzantijnse Rijk wordt grote-de-eerste-christelijke-keizer/58044/
genoemd.
In dit hoofdstuk onderzoek je wat er op politiek vlak met het oostelijk deel van
het Romeinse Rijk gebeurde na de klassieke oudheid. Rond 1200 raakt het
Byzantijnse Rijk in verval.
In 1204 werd de stad met geweld geplunderd tijdens de vierde kruistocht.

Voordien waren de grenzen van het rijk al veranderd na enkele nederlagen. In
1453 werd de stad veroverd door Turkse moslims (Ottomanen) = de val van
het Oost-Romeinse Rijk.
In deze opdracht focussen we ons op de bloeiperiode van het rijk, dus voor 1200.
42
3.1.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?
Uit de vorige lessen weet je al welke landen tot het Oost-Romeinse Rijk
behoorden.
Neem kaart 35 in je historische atlas en noteer hieronder de

hedendaagse landen die in de 4e eeuw tot het Oost-Romeinse
Rijk behoorden.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Neem in je historische atlas kaart 41 en vul de identiteitskaart in.
1. Titel: ____________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
43
a) Wanneer regeert Keizer Justinianus over het Byzantijnse Rijk?
_________________________________________________________
b) Wat gebeurt er met het Byzantijnse Rijk onder Keizer
Justinianus? Geef voldoende voorbeelden.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
c) Door welke volkeren wordt het ORR in de 6de eeuw bedreigd?
- vanuit het oosten:
_________________________________________________________
- vanuit het noorden:
_________________________________________________________
d) Hoe heet het nomadenvolk, dat in de 6de eeuw, in het
hedendaagse Iran woonde?
____________________________________________
e) Bewijs de stelling: ‘Justinianus zorgde voor een gedeeltelijk
hereniging van het Romeinse Rijk’
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
f) Constantinopel was niet de enige grote stad in het Byzantijnse
Rijk. Welke andere belangrijke stad vind je op de kaart?
_________________________________________________________
g) Beantwoord de onderzoeksvraag ‘Welke politiek-territoriale
veranderingen kende het Byzantijnse Rijk o.l.v. Keizer
Justinianus in de 6de eeuw?’.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
44
h) Neem nu kaart 43. Je gebruikte deze kaart al toen we het
Karolingische Rijk bestudeerden. Beantwoord de
onderzoeksvraag ‘Welke politiek-territoriale veranderingen kende
het Byzantijnse Rijk in de 8ste eeuw?’.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
45
3.1.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?
a) Wetgeving
Toen na de val van Rome in het westen het Germaanse

gewoonterecht zijn intrede deed, bleef in het
Byzantijnse Rijk het Romeinse recht bestaan. In de 6de
eeuw liet de Byzantijnse keizer Justinianus het oude
Romeinse recht herordenen in een gemoderniseerde en
gebruiksvriendelijke Codex (wetboek).
Figuur 10: Fragment uit het manuscript "Codex Justiniani I-IX".

Middeleeuwse kopie van de beroemde Codex Justinianus. Gekopieerd door
o.a. Franciscus Accursius in de 13e eeuw. Bewaard in de
Universiteitsbibliotheek Gent.
Bron: http://www.medienaesthetik.uni-siegen.de/index.php?id=400
Bekijk bovenstaande bron en de bijhorende info aandachtig en

beantwoord de vragen.
 Is dit een primaire bron? Ja / Nee, want

___________________________________________________________
__________________________________________________________
 Wat leert deze kopie ons over de Codex Justinianus in de middeleeuwen?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Vind je deze bron overzichtelijk geschreven? Ja/Nee. Bedenk een reden
waarom dit zo is?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
De Codex Justinianus gold rechtstreeks en onafgebroken tot 1946 in

verschillende staten en landen welke voorheen behoorden tot het Oost-Romeinse
Rijk. Niet alleen in het Oosten, maar ook in het Westen gold tijdens de
middeleeuwen, en in veel gebieden ook nog nadien, dit recht als belangrijke
rechtsbron. In bijna geheel West-Europa is in de middeleeuwen het Romeinse
Recht opnieuw van kracht.
46
b) Bestuurlijke organisatie
Lees de onderstaande zin uit

‘Strategikon’ geschreven in de 11de eeuw,
door de Byzantijnse generaal
Kekaumenos.
Dit boek geeft advies over politiek en oorlogsvoering.
God heeft u op de keizerstroon gezet en heeft u door zijn goddelijke

toestemming tot god op aarde gemaakt, zodat u zou kunnen doen en laten
wat u goed vindt. Al uw daden zijn dus vol wijsheid en waarheid.
 Welke staatsvorm heeft het Byzantijnse Rijk?

___________________________________________________________
 Waaraan ontleent het staatshoofd zijn macht?
___________________________________________________________
 Bewijs hoe Kerk en Staat elkaars macht bevestigen.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
47
Synthese:
Het Byzantijnse Rijk was de verderzetting van het Romeinse keizerrijk en

daardoor was het bestuur van het Byzantijnse Rijk, net zoals tijdens het
Romeinse Rijk, een monarchie. De monarch, de keizer, streefde naar
alleenheerschappij waarbij hij alle macht, bestuur, rechtspraak en uitvoerende
macht in handen had. We noemen dit streven naar alle macht, absolute macht.
De Byzantijnse keizer werd omringd en verwend door een uitgebreide

hofhouding en aanbeden volgens de traditionele keizerlijke cultus, rituelen ter
verering van een god(en). De keizer regeerde als plaatsvervanger van God op
aarde (= theocratie). Zo ontwikkelde zich naast de Rooms-Katholieke Kerk
onder leiding van de paus een nieuwe stroming. Die Orthodox-Katholieke
Kerkn met aan het hoofd de Byzantijnse keizer, verspreidde zich de volgende
eeuwen over Griekenland en Oost-Europa.
Een goed opgeleid en gespecialiseerd ambtenarenkorps hielp hem bij zijn sterk
centraal bestuur. De keizerlijke ambtenaren moesten zoveel mogelijk de
macht naar zich toe trekken. Dat ging ten koste van lokale ambtenaren in de
provincies.
Ambtenaren en het professioneel leger werden betaald met goed georganiseerde

belastingen op handel.
De voertaal was net zoals voor en tijdens het Romeins Rijk, het Grieks.
Figuur 11: Keizer Justinianus met zijn

hofhouding en patriarch, de geestelijke leider,
Maximiamus), mozaïek te bezichtigen in de
Basiliek van San Vitale.
Bron:
https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/artikel/d
oorkijkje-naar-god-5-byzantijnse-moza
%C3%AFeken
Geef de overeenkomsten en
48
verschillen tussen de organisatie van het Frankisch en het Byzantijns
Rijk.
overeenkomsten verschillen
politiek-bestuurlijk leider
staatsvorm
ambtenaren
bezit/betaalmiddelen
godsdienst
verhouding wereldlijke-
geestelijke macht
49
Maak een woordenlijst van dit hoofdstuk.
Vaktaal
Verklaar de moeilijke begrippen in je eigen woorden.
begrip verklaring
50
3.2 De Arabische Wereld
Onder de Romeinen was er in de eerste eeuwen van onze jaartelling in de

mediterrane wereld (= de streek rond de Middellandse zee) en de omliggende
gebieden een politieke, economische en culturele eenheid.
We weten al dat het Romeinse Rijk verdween en hoe het Byzantijnse Rijk in het
oostelijk deel de Romeinse traditie verderzette. Maar bij die tweedeling bleef het
niet.
Vanuit het Arabisch schiereiland (= _________________________________)

dook in de eerste middeleeuwen een nieuwe macht op: de Arabieren. In enkele
eeuwen hebben zij in het Midden-Oosten en in een groot deel van de
mediterrane wereld grote veranderingen in de samenleving teweeggebracht.
Neem kaart 42 in je historische atlas en vul de identiteitskaart

verder aan.
1. Titel: ____________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
51
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
a. Wat leert deze kaart jou over Arabië vóór de dood van Mohammed
(632)?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
b. Wanneer en onder wie gebeurden de eerste uitbreidingen van de islam?
Zoek ook op wat deze begrippen betekenen.
 632-661:
Wie?
_________________________________________________________
Betekenis?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Waar?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
 661-750:
Wie?
_________________________________________________________
Betekenis?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Waar?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
52
c. Bestudeer de handelsroutes in de 9de eeuw.
 Waar kochten de Arabieren goud? _________________________________
 Aan wie verkochten ze dit?________________________________________
 Wat kochten de Arabieren in India? _________________________________
_____________________________________________________________
 Verklaar waarom we de Arabieren vanaf de 9de eeuw vooral ‘tussenhandelaars’
noemen.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
d) Geef op basis van deze kaart een antwoord op de deelvraag:
‘Was er eenmaking of verbrokkeling van de Arabisch Wereld in de
vroege middeleeuwen?'
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
53
Lees onderstaande tekst aandachtig en vul aan.
a) De eeuwen voor Mohammed
Het Arabisch schiereiland bestaat vooral uit woestijn. In de historische periodes

van het oude nabije oosten en de klassieke oudheid leefden hier vooral kleine
Arabische nomadische herdersstammen, die met hun kamelen, geiten en
schapen door de woestijn trokken op zoek naar schaarse plekken waar de dieren
tijdelijk konden grazen.
Sommige nomaden leefden ook van de handel. Sommige Arabieren verkochten

geiten- en schapenmelk. Gaandeweg specialiseerden ze zich in de
transithandel (= ____________________________________________ ).
Hun karavanen (= ________________________________________________)
vervoerden niet alleen meer wierook en mirre uit het
zuiden van het schiereiland, maar ook zijde en specerijen
de hen via de Perzische Golf uit het Verre Oosten
bereikten. Daarnaast verkochten ze goud, ivoor en slaven
uit Afrika. Ze kochten deze producten zelf aan en
verkochten deze in eerste instantie aan de Romeinse elite
en later ook aan het Byzantijnse en Frankische Rijk.
De transithandel maakte de oases (= _________________________________)

steeds belangrijker. Hierdoor werden sommige stammen sedentair
(= ____________________________________________________________ ).
De handelaars sloegen daar hun handelswaar op en organiseerden er

jaarmarkten. Zo ontstonden er, o.l.v. een bepaalde stam, steden.
Groepen van deze nomadische Arabieren vormden samen een stam o.l.v. een
stamleider of sjeik. De stammen waren onafhankelijk. Er was geen
gemeenschappelijk bestuur en er waren geen gemeenschappelijke
wetten.
54
Elke stam vereerde voor de religieuze hervorming van Mohammed zijn eigen
goden (polytheïsme).
Figuur 12: Allaat van Palmyra met op haar hoofd een

stadstoren en zittend op een leeuw
Bron: http://www.nissaba.nl/godinnen/allat.php
b)
In Mekka, een belangrijke handels- en oase-

stad waar de Qoeraisj heersten, was de
maangod Hubal de belangrijkste god. Zijn beeld stond samen met dat van 360
andere goden, waaronder Allah, in de Ka’aba, het lokale heiligdom. Toen
Mohammed in 630 de macht greep in Mekka liet hij alle beelden uit het heiligdom
verwijderen.
In de eerste helft van de 7de eeuw bracht Mohammed, een lid van de Qoeraisj,
grote vernieuwing op religieus vlak. Op zijn handelsreizen had hij door contacten
met joden en christenen het monotheïsme (=__________________________
_______________________________________ ) leren kennen. Hij predikte zelf
ook dat er maar één God was: Allah. Zo ontstond de islam als nieuwe religie.
Niet alle bewoners van mekka aanvaardden deze grote verandering. Mohammed
en zijn aanhangers moesten in 622 zelfs vluchten naar Medina. Dit jaar vormt
het begin van de islamitische jaartelling.
In Medina werkte Mohammed zijn ideeën verder uit, bouwde er een moskee en
onderrichtte zijn volgelingen in de regels die ze moesten volgen. Hij kreeg er
steeds meer volgelingen en startte er een oorlog met als doel Mekka te
veroveren en de islam op te leggen.
Mohammed werd er de wereldlijke en religieuze leider.
Hoe kregen de Arabieren dit nieuw en uitgestrekt gebied onder

controle?
a) 1 leider, 1 wet
55
Mohammed en zijn opvolgers, de kaliefen, waren tegelijkertijd wereldlijke en
religieuze leiders. Voor het begin van de 7de eeuw waren ze erin geslaagd om alle
stammen op het Arabisch schiereiland aan zich te onderwerpen. Medina
fungeerde als hoofdstad. Er was een territoriale eenheid en het hele gebied werd
bestuurd op basis van één wet, de sharia (= ___________________________
_______________________________________________________________).
Gezien de sharia gebaseerd is op de Koran, het heilige boek van de moslims, en
op overgeleverde uitspraken van de profeet Mohammed, bepaalde de islam sterk
het leven van de Arabieren op zowel religieus als wereldlijk vlak.
Lees onderstaande bron en beantwoord de vragen.
De eenmaking van het Arabisch schiereiland
Er zijn geen geschreven bronnen bewaard uit de tijd van de eenmaking van het Arabisch
schiereiland, gezien bijna iedereen, inclusief de profeet, analfabeet was. Verhalen over die
periode circuleerden lange tijd mondeling en werden pas later opgeschreven.
De volgende woorden zouden zijn uitgesproken door een Arabische legeraanvoerder die in
het midden van de 7de eeuw de verovering van Perzië leidde.
De Perzische geschiedschrijver Ibn Jarir al-Tabari (839-923) noteerde ze in zijn
historisch werk (geschiedenis van de profeten en koningen, 915).
Alle stammen waaraan hij (Mohammed) had gevraagd om zich bij hem aan te sluiten,
waren onderling verdeeld. De ene groep sloot zich aan, de andere hield zich afzijdig. Alleen
de uitgekozenen omarmden zijn godsdienst. Mohammed gedroeg zich zo, zolang Allah het
wilde.
Maar toen kreeg hij de opdracht om te breken met de Arabieren die tegen hem gekant
waren, en om tegen hem te strijden. Vrijwillig of onder dwang sloten ze zich allen aan, en
zij die zich tegen hun wil aansloten, legden er zich uiteindelijk toch bij neer. We kwamen
allemaal tot het besef dat door zijn boodschap de vroegere toestand van twist en armoede
verdreven was.
 Welk soort bron is dit?

___________________________________________________________
___________________________________________________________
56
 Is dit een betrouwbare bron? Geef minstens 2 argumenten.
Ja/Nee, want
- __________________________________________________________
___________________________________________________________
- __________________________________________________________
___________________________________________________________
 Geef de korte inhoud van deze bron.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Bewijs dat dit een persuasieve tekst is.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
57
b) Een eenheidsmunt
Naast de Sharia, de islamitische wetgeving, werd er ook een eenheidsmunt

ingevoerd. Het Arabische Rijk had nog geen eenheidsmunt, maar gebruikte in het
westen Romeinse munten en in het oosten Perzische munten. Op het Arabisch
schiereiland zal men naar oude gewoonte ook brokjes goud gebruikt hebben, die
men in zijn kleding verstopte.
Van ‘Abd al-Malik is er een wat kleinere munt van dadelijk na zijn aantreden als
kalief in 685, met op de voorzijde een afbeelding van zichzelf en zijn broer en
gedoodverfde opvolger ‘Abd al-‘Azīz:
Figuur 13: ‘Abd al-Malik, 685. Voorzijde: Twee staande figuren met lange gewaden en Arabische
hoofdbedekking. De rechterhanden op de zwaarden. Tussen hen in op drie treden een staf met een bol.
Keerzijde: Grote ‘M’ met een zespuntige ster erboven. In de marge: Bismillāh. ‘Abd allāh ‘Abd al-Malik, amīr al-
mu’minīn. ‘In naam van God, de knecht Gods, ‘Abd al-Malik, bevelhebber der gelovigen’
Bron: https://ghurabalbayn.wordpress.com/2016/10/01/am-abd-al-maliks-geldhervorming/
 Is dit een primaire of een secundaire bron? Leg uit.

___________________________________________________________
 Wat leert deze bron ons?
___________________________________________________________
 Bewijs op basis van bovenstaande munten dat in de 7de eeuw men nog niet
doordrongen was van de Islamitische wetten.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
58
c) De Arabische taal
Het Arabisch was de taal van de Koran en van de Islamitische gebeden en werd
zo ook voor de nieuwe gelovigen de religieuze taal. Het Arabisch diende
bovendien voor de communicatie tussen de verschillende gebieden.
Zo verdrong deze taal in Spanje en Noord-Afrika het Latijn, en in het Nabije
Oosten het Grieks als gemeenschappelijke taal.
Het Arabisch was de belangrijkste taal voor onderwijs, literatuur en wetenschap.

Zo werd het Arabisch ook de cultuurtaal. Het Arabisch werd een belangrijk
bindmiddel tussen de volken in de veroverde gebieden.
d) Politieke of religieuze eenmaking?
We lazen al een stukje uit het werk van Ibn Jarir al-Tabari. Lees nu het vervolg
van de toespraak van de legeraanvoerder aan de Perzische Sjah (koning) nadat
hij het Perzische Rijk is binnengevallen, en beantwoord de vragen.
Als u weigert, moet u de schatting betalen. Dat is onprettig, maar niet zo onprettig
als het alternatief: als u weigert te betalen, komt er oorlog. Als u positief regeert
en onze godsdienst omarmt, zullen we u het boek van Allah geven en u de inhoud
ervan bijbrengen.
Als u regeert volgens de regels die erin zijn vastgelegd, zullen we uw land verlaten
en u hier zelf laten besturen. Als u zich tegen ons beschermt door de schatting te
betalen, zullen we die van u aannemen en uw veiligheid waarborgen. Anders zullen
we de strijd met u aangaan.
Welk beleid voerden de Arabieren in de overwonnen gebieden?

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
59
Geef de overeenkomsten en verschillen tussen de organisatie
van het Frankisch en het Arabisch Rijk in de vroege
middeleeuwen.
politiek-territoriaal Beide rijken waren Het Frankische Rijk was

uitgestrekte territoria en verdeeld in verschillende
bestonden uit verschillende koninkrijken, terwijl het
regio's of provincies. Arabische Rijk een meer
centrale en
eenheidsgestuurde staat was.
politiek-bestuurlijk Leider Het Frankische Rijk werd

geleid door een koning, die de
macht had over verschillende
koninkrijken binnen het rijk.
Staatsvorm Het Frankische Rijk had een

bureaucratie die bestond uit
hogere en lagere ambtenaren,
die verantwoordelijk waren
voor het bestuur van de
regio's en de belastinginning.
Ambtenaren
bezit/betaalmiddelen Het Frankische Rijk had een

sterk monetair systeem, terwijl
Beide rijken hadden een
het Arabische Rijk
agrarische economie, met
voornamelijk afhankelijk was
landbouw als belangrijkste
van ruilhandel en goud en
bron van inkomsten.
zilver als betaalmiddelen.
60
godsdienst Zowel het Frankische Rijk als Het Frankische Rijk was in
het Arabische Rijk hadden een eerste instantie een heidense
dominantie godsdienst die samenleving, maar werd later
een belangrijke rol speelde in gekerstend, terwijl het
geestelijke macht
het dagelijkse leven van de Arabische Rijk vanaf het begin
mensen. een islamitische staat was.
Vaktaal
begrip verklaring
61
3.3 Het Chinese Rijk
De ‘moderne’ geschiedenis van China laat men in de geschiedenisboeken starten

in 221 v.o.t. In dit jaar werd het land verenigd onder de eerste keizer, Qin Shi
Huangdi (wat 'Eerste keizer van de Qin' betekent), die de Qin-dynastie stichtte.
Tijdens de Han-dynastie (206 v.C.-220 n.C.) werd het rijk uitgebreid tot
in Korea, Vietnam en Centraal-Azië. China was dus altijd een multiculturele
samenleving met veel godsdiensten, talen en gebruiken.
A.d.h.v. enkele onderzoeksvragen proberen we ons een beeld te vormen van het
Chinese Rijk in de periode die wij kennen als de vroege middeleeuwen.
Vergelijk de omvang van het Romeinse Rijk op haar hoogtepunt

in de eerste eeuw met het Chinese Rijk op datzelfde moment.
 Wat stel je vast?

___________________________________________________________
 Had je dit verwacht? Waarom wel/waarom niet?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Weet je nog welke twee begrippen we gebruiken voor deze kijk op de
wereld?_____________________ en ___________________________ .
62
Figuur 14: Het Romeinse en het Chinese Rijk gedurende de eerste eeuw.
Bron: https://isgeschiedenis.nl/nieuws/wisten-de-romeinen-af-van-china, geraadpleegd 3 januari 2021.
63
Bekijk aandachtig onderstaande kaart en beantwoord onze
onderzoeksvraag.
Figuur 15: Bron: https://rythoviaan.wordpress.com/2014/04/10/china-in-de-middeleeuwen, geraadpleegd 3

januari 2021.
64
 Is het huidige China groter in oppervlakte dan het Chinese Rijk tijdens de
middeleeuwse dynastieën? Gebruik je atlas en leg uit.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Welke dynastieën vind je terug op deze kaart? Noteer ook de data.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Was er sprake van territoriale continuïteit of verandering in de
middeleeuwen? Leg uit.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Was er sprake van eenheid of verdeling? Leg uit a.d.h.v. voorbeelden.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Besluit
China kende lange periodes van verdeeldheid door de grote verscheidenheid aan
culturen binnen de grenzen van het rijk. Deze werden gevolgd door periodes van
territoriale eenheid. Tijdens de middeleeuwen zorgde vooral de Tang-dynastie
(618-907), de Yuan-dynastie (1279-1368) en de Ming-dynastie (1368-1644)
voor lange periodes van eenheid, relatieve rust en welvaart. Hoewel het rijk van
de Franken erg uitgestrekt was, kende Europa tijdens de middeleeuwen nooit
zo’n territoriale eenheid.
65
Huistaak: we maken een tijdband van China tijdens het ancien
régime.
 Teken op een apart ruitjesblad een tijdband over de volledige lengte van je
blad.
 Je tijdband begint in 500 en eindigt in 1800. Bereken een logische schaal,
noteer ze en duid bovenstaande jaartallen aan. /1
 Noteer, met de bijhorende data: de middeleeuwen
de vroegmoderne samenleving
het ancien régime /3
 Noteer, zoals aangeleerd, boven de tijdband de Chinese dynastieën:
de Tang
de Yuan
de Ming /3
 Geef je tijdband een correcte titel. /1
 Bewijs op basis van deze tijdband de stelling: ‘onze tijdrekening is relatief’.

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
66
Het succes van de Chinese dynastieën lag in het bestuur. In China stond de
autocratische keizer aan het hoofd van het rijk. Er was dus een monarchie.
Vaak streden verschillende krijgsheren in de Chinese provincies om macht. De
winnaar eigende zich de keizerstitel toe en vestigde een nieuwe dynastie
(= __________________________________________________________).
De keizer kon rekenen op een efficiënte, bestuurlijke organisatie. Hij had goed
opgeleide ambtenaren die in naam van de keizer taken uitvoerden in alle
delen van het Chinese Rijk. De ambtenaren werden zorgvuldig geselecteerd
tijdens een centraal examen. Niet hun afkomst telde, wel hun kennis van de
klassiek Chinese teksten.
De belangrijkste levensbeschouwing in China was het confucianisme. De leer

van Confucius (551-479) legde de nadruk op harmonie in de samenleving,
waarbij iedereen taken moest vervullen die bij zijn sociale positie behoorde. In
het confucianisme werd de keizer beschouwd als een afgezant van de goden.
Hij zorgde voor orde en structuur in de samenleving.
67
Huistaak: Geef de overeenkomsten en verschillen tussen de
organisatie van het Frankische en het Chinese Rijk tijdens de vroege
middeleeuwen.
Figuur 12: Kuiguang/Kuixing-paviljoen, tempel
gebouwd in 1034, maar de hedendaagse
structuur dateert uit de 19de eeuw.
Bron:
https://en.wikipedia.org/wiki/Nanjing_Fuzimiao
staatsvorm
ambtenaren
godsdienst
68
geestelijke macht
Vaktaal
begrip verklaring
69
3.4 De Noormannen
Inleiding: Noormannen, Vikingen of Warjagen?
Lees de onderstaande bron en zoek op het internet twee

betrouwbare bronnen die gaan over de Vikingen, Warjagen en
Noormannen. Leg in je eigen woorden het verschil uit tussen Vikingen,
Noormannen en Warjagen.
VIKINGEN OF NOORMANNEN, EEN DILEMMA

Luit van der Tuuk: Vikingen – Noormannen in de Lage Landen – Omniboek Utrecht. Vers van de pers.
Deze week is mijn nieuwe boek Vikingen – Noormannen in de Lage Landen uitgekomen. Nou ja
nieuw, het is een 'remake' van mijn boek Noormannen in de Lage Landen uit 2008, maar dan in een
voordelige, maar kloeke paperbackuitgave – je moet met je tijd meegaan. Dan krijg je wel waar voor
je geld, want de oorspronkelijke tekst is geactualiseerd, verbeterd en met 20% behoorlijk uitgebreid.
Bovendien zijn er honderden noten opgenomen, waarin naar schriftelijke bronnen of relevante
literatuur wordt verwezen.
KNIEVAL NAAR DE COMMERCIE

Wat bleef is de rode draad, de belangrijke rol die de Noormannen in het bijzonder op politiek gebied
in onze contreien hebben gespeeld. Nog altijd wordt het eenzijdige beeld van de plunderende woeste
rovers genuanceerd, waarbij de verschillende aspecten van hun optreden uitgebreid belicht worden.
'Vikingen' in de titel, ik geef het toe, is een knieval naar de commercie, want bijna iedereen googelt
tegenwoordig op de zoekterm 'Vikingen' en steeds minder op het meer kloppende 'Noormannen'.
VIKINGEN EN NOORMANNEN
Wat is nu eigenlijk het verschil tussen Vikingen en Noormannen? Alle Vikingen, plunderaars uit
Scandinavië, zijn Noormannen, maar niet alle Noormannen in de etnische betekenis als
(vroegmiddeleeuwse) personen uit Scandinavië, zijn Vikingen. De uitleg in Van Dale dat het om
synoniemen gaat, is dan ook onjuist. Ook het Woordenboek der Nederlandsche Taal is niet eenduidig,
maar wel een stuk nauwkeuriger dan Van Dale. In het WNT is sprake van zeerovers, maar er werden
zelden rooftochten op zee ondernomen. Vikingen kunnen beter rovende zeevaarders genoemd
worden.
VIKING MET EEN HOOFDLETTER

Volgens de spelling van 1 augustus 2006 moet 'Viking' met een hoofdletter geschreven worden, alsof
we met een bevolkingsgroep te maken hebben. Overeenkomstige woorden als rover, piraat, vrijbuiter
en cowboy krijgen - terecht - geen hoofdletter. Helaas, het is niet anders.
70
Bron: https://archeologieonline.nl/nieuws/vikingen-of-noormannen-een-dilemma, geraadpleegd 5
maart 2022
 Geselecteerde bron 1:
___________________________________________________________
Betrouwbaar want,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Wat leert deze bron mij?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Geselecteerde bron 2:
___________________________________________________________
Betrouwbaar want,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Wat leert deze bron mij?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Definities:
 Noorman:
___________________________________________________________
_________________________________________________________________
 Viking:
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
 Warjagen:
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
71
Neem in je historische atlas kaart 44 en beantwoord onderstaande

vragen.
a) Waar bevindt zich het kerngebied van de Noormannen?

__________________________________________________________
b) Wanneer situeer je de invallen van de Noormannen?
__________________________________________________________
c) In de legende onderaan de kaart spreekt men van ‘invallen van de
Noormannen’, ‘Arabische invallen’ en ‘rooftochten van de Hongaren’.
Waarom zou men niet gewoon spreken van ‘uitbreiding’ zoals bij de kaart
42?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
d) In welk jaar werd Antwerpen binnengevallen door de Vikingen?_________
e) In welk jaar werd Leuven binnengevallen door de Vikingen? ___________
f) Antwerpen en Leuven werden ook geteisterd door rooftochten van de
Magyaren (Hongaren)? Juist /Fout, want
___________________________________________________________
___________________________________________________________
g) Geef 3 Europese landen die veroverd werden door de Noormannen.
___________________________________________________________
h) Geef 3 landen die binnengevallen werden door de Warjagen.
___________________________________________________________
72
Conclusie politiek-territoriaal:
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Lees onderstaande tekst en maak een schematische voorstelling

van de politieke structuur van de Noormannen.
De Noormannen bestonden uit verschillende stammen met aan het hoofd een koning. De
koning moest vooral een dappere en onbevreesde krijger zijn, die zijn land kon verdedigen
door zijn mannen in de strijd thuis of in het buitenland aan te voeren. Hij werd gesteund
door zijn keursoldaten, die zijn huisgarde vormden. Men noemde ze ook hird en ze werden
rijkelijk beloond voor hun trouw. De Vikingkoning trad ook op als rechter en priester. Hij
was de tussenpersoon tussen de goden (polytheïsme) en zijn onderdanen.
Het hof van de koning was niet op een vaste plaats. Het was steeds daar waar de koning
zich toevallig bevond. Zijn hofhouding bestond uit zijn hird, de trouwe jarls (=
krijgsmannen die ‘legers’ van vrije boeren aanvoerden en vrijwel onafhankelijk een gebied
bestuurden) en hun gezinnen, en als laatste de dichters of skalds. Dichters waren
belangrijke leden van de maatschappij en werden betaald door de koning of de jarls die ze
dienden. Ze maakten gedichten over de heldendaden van hun meesters en traden op
tijdens grote banketten.
Op politiek vlak hadden de Vikingen een volksvergadering (ting), waarbij alle vrije
mannen aanwezig waren. Het diende eveneens als gerechtshof. Er waren plaatselijke
tings en tings die grotere gebieden en zelfs hele naties vertegenwoordigden.
Oorlog en strijd waren belangrijk voor de Vikingen. Dit bewijzen de vele wapens die
gevonden geweest zijn door archeologen. De wapens waren niet enkel prachtig
gedecoreerd, maar ook uiterst doeltreffend. Wanneer een gevecht had plaatsgevonden
tussen Vikingen, werd dit beoordeeld in de ting. Vaak moest de moordenaar een geldsom
betalen aan de verwanten van zijn slachtoffer. Wetsovertreders konden echter ook
verbannen worden.
Bron: https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/154976-hoe-leefden-vikingen-een-
politiek-en-economisch-overzicht.html
73
Geef de overeenkomsten en verschillen tussen de organisatie van
het Frankisch Rijk en het rijk van de Vikingen in de vroege
middeleeuwen.
staatsvorm
ambtenaren
74
godsdienst
geestelijke macht
Vaktaal
begrip verklaring
75
3.5 Zuid-Azië of het Indisch subcontinent
De middeleeuwen is in de periodisering van de geschiedenis van het zuiden van

Azië (India) de periode tussen ± 500 en 1200. Dit betekent concreet het
tijdsinterval tussen de val van de Guptadynastie in de 6e eeuw en de komst
van de islamitische sultanaten in de Indus-Gangesvlakte in de 12e eeuw.
Hoewel door de twee politieke revoluties deze periode in de Zuid-Aziatische
geschiedenis als een aparte historische periode wordt beschouwd, zijn er ook
verschillen met de Europese middeleeuwen.
In dit hoofdstuk onderzoeken we of de zuidoostaziatische samenleving
overeenkomsten vertoont met de Europese middeleeuwen.
3.5.1 Politiek-territoriaal: Eenmaking/expansie of verbrokkeling?
In de vierde eeuw vielen de Hunnen via het westen van Azië (het Perzische Rijk)
ook het toenmalig rijk van de Guptas binnen. In tegenstelling tot het WRR
kwam dit keizerrijk niet meteen ten val, maar de instabiliteit van de economie en
de legerleiding zorgde wel voor decentralisatie en verdeeldheid. Het gebied van
de Gupta’s was al geslonken tot het oosten van de Gangesvlakte en
Bengalen. Hier bleven nakomelingen tot rond 550 aan de macht.
Bekijk de kaart op de volgende pagina aandachtig en beantwoord

de bijhorende vragen.
a) Is deze kaart een historische bron of een historisch werk? Leg uit waarom.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
76
b) Is deze kaart een statische of een dynamische kaart? Leg uit waarom.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
c) Vat samen wat deze kaart jou leert. Verwerk het historisch en geografisch
referentiekader.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Staatkundige kaart van het Guptarijk en haar bondgenoot, het Vakatakarijk,

rond 450, tijdens de regering van Kumaragupta.
77
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gupta%27s#/media/Bestand:South_Asia_historical_AD450_NL.svg,
geraadpleegd 2 januari 2022.
Yashodharman, de vorst van Malwa, een regio in centraal India die de

Guptakeizer niet erkende als politiek leider, verdreef de Hunnen rond 530 uit
Malwa en omstreken. Yashodharman stierf rond 540 en liet geen duidelijke
opvolger na. Hij was niet de enige lokale machthebber die de Guptakeizer niet
langer erkende. De macht van de Gupta’s verbrokkelde daardoor helemaal
halverwege de 6e eeuw en eerder aan de Gupta’s onderworpen lokale
dynastieën werden opnieuw onafhankelijk.
Ook de Vakataka’s, zie kaart, profiteerden eerst onder koning Harishena (±475
- ±500) van de afname van de invloed van de Gupta’s door gebieden in Malwa,
Gujarat en Andhra in te nemen, maar na Harishena’s dood nam hun invloed snel
af. Rond 550 verdwenen ook de Vakataka’s helemaal van het toneel. Nepal en
Bengalen raakten weer zelfstandig, andere nieuwe koninkrijken zoals
de Maitraka’s en de Maukhari’s in het westen en centrale deel van de
Gangesvlakte ontstonden. Sommige heersers droegen de naam Gupta, maar
voor een dynastieke band met de Guptakeizers is geen bewijs. Mogelijk namen
ze de naam Gupta slechts aan vanwege het prestige dat dit hen bracht.
In de eerste helft van de 7e eeuw wist Harsha (606 – 647), een verre verwant
van de Latere Gupta’s, het noorden van India opnieuw te verenigen. Hoewel
Harsha een rijk zo groot als dat van de Guptakeizers leidde, was de politieke
situatie veranderd.
In 711 viel de Arabische veroveraar Muhammad ibn al-Qasim, die in dienst

stond van de Omajjaden, het zuidwesten van India binnen. De Arabieren
bezetten de Sindh, het gebied rond de monding van de Indus. Ibn al-Qasim wist
ook verder naar het noorden door te dringen en de stad Multan te veroveren,
maar werd door Lalitaditya Muktapida, de koning van Kasjmir, gestopt. De
nieuwe islamitische heersers maakten geen haast met het bekeren van de
78
bevolking en leefden grotendeels in vrede met andere lokale heersers. In de 9 e
eeuw raakten ze onafhankelijk van de kalief in Bagdad.
Ook in het zuiden van het Indisch Subcontinent was op geen enkel moment
sprake van echte politieke eenheid. Zowel de Chalukya’s als hun opvolgers, de
Rashtrakuta’s, slaagden er niet in de Pallava’s te onderwerpen, die vanaf de 4e
eeuw een gebied in het uiterste zuidoosten van India bestuurden,
ongeveer het huidige Tamil Nadu. Maar ook de macht van de Pallava’s zelf over
andere dynastieën in dit gebied, zoals de Chola’s en Pandya’s, was niet
vanzelfsprekend. In de 9e eeuw namen de Chola’s deze dominante positie over.
Op het toppunt van zijn macht besloeg het Cholarijk de hele oostkust van India
tot de monding van de Ganges. De Cholakoning Rajendra Chola I onderwierp Sri
Lanka en het overzeese Srivijaya in Zuidoost-Azië.
Ten noordwesten van de Indus-Gangesvlakte ontstond vanaf de 10 e eeuw een

nieuwe bedreiging in de vorm van de Turks-islamitische Ghaznaviden en hun
opvolgers, de Ghuriden. Aanvankelijk was hun interesse in India vooral gericht
op plunderen. Vanaf de 11e eeuw bleven ze het veroverde gebied echter ook
vasthouden. In hun kielzog verspreidde de islam zich verder over het noorden
van India. In 1026 versloeg Mahmud van Ghazni de laatste hindoeïstische
Shahikoning. Hij veroverde een rijk dat naast de Punjab een groot deel van het
tegenwoordige Afghanistan en Iran omvatte, maar zijn opvolgers wisten dit niet
te behouden. Wel hielden ze het grootste deel van de Punjab in hun macht, van
waaruit ze plundertochten tot diep in het oosten van de Gangesvlakte
organiseerden.
Conclusie politiek-territoriaal:
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Maak op een apart ruitjesblad een tijdlijn van de westerse

middeleeuwen. Noteer de begin- en einddata.
79
Maak boven deze tijdlijn een nieuwe tijdlijn met dezelfde schaal
van de Indische middeleeuwen. Noteer alle rijken met hun begin
en einddata. Gebruik een overzichtelijke legende.
80
Onder de Gupta’s beleefde India een stabiele periode. De politieke en religieuze

instituten van de Indische maatschappij zouden vanaf de Gupta’s tot de 13 e eeuw
ongewijzigd blijven. We onderzoeken hier hoe de maatschappij politiek-
bestuurlijk was georganiseerd.
De geschiedenis van India kan gezien worden als een aaneenschakeling van
rijken, allen met een eigen politieke en economische machtsbasis. Deze
perceptie verhult echter het feit dat zulke rijken lokale machthebbers vaak
onderwierpen, maar geen veranderingen in het lokale bestuur aanbrachten. De
lokale vorst erkende de hogere koning, maar was niet vergelijkbaar met een
feodale leenman.
De middeleeuwen van India worden gekenmerkt door toenemend belang van
regionale culturele identiteiten. In
plaats van politiek, waren de grenzen
tussen de verschillende rijken en
rijkjes eerder cultureel van aard en
daarom niet scherp afgebakend. Dit
verklaart waarom geen van de grotere
rijken lang stand kon houden en
waarom er geen sprake was van
duidelijke centralisatie.
Het Guptarijk bijvoorbeeld, dat

ontstaan was in de 4e eeuw, heerste
over het noorden en midden van
India. De Gupta’s onderwierpen onder
andere de Pallava’s en Kadamba’s in
het zuiden, de Huna’s in het noorden en de Shaka’s in het westen. Ten tijde van
het Guptarijk bleven de lokale dynastieën echter als vazallen regeren, om na de
ineenstorting van het rijk weer zelfstandig verder te gaan. Er zijn meer dan
veertig zulke lokale dynastieën bekend uit de middeleeuwen, waarvan sommige
tijdens een bepaalde periode hun invloed tijdelijk buiten hun oorspronkelijke
machtsbasis uitbreidden.
81
Conclusie politiek-bestuurlijk:
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Bekijk onderstaande bronnen aandachtig en vat samen wat ze

ons leren over het Indisch subcontinent tijdens de middeleeuwen.
Gouden munt met de afbeelding van Chandragupta I en zijn

vrouw Kumaradevi. Kumaradevi was een prinses van
de Licchhavidynastie en een belangrijke factor achter de
opkomst van de Guptakeizers
Een boeddhistisch reliëf uit de 3de eeuw
Gouden munt ter herdenking van een

paardenoffer. Het paardenoffer diende als rituele bevestiging van het koningschap.
82
Gouden munt met ruiterafbeelding.
Een dienstmeisje biedt een prinses of

apsarabloemen aan, detail van een fresco in
cave 1 in Ajanta.
Kaart van de belangrijkste handelsroutes en -centra door Azië in de 5 de eeuw.
83
De ijzeren pilaar van Delhi werd opgericht door keizer Kumaragupta I rond 420.
De inscriptie herdenkt de militaire successen van diens vader Chandragupta II. De pilaar bestaat voor
99,7% uit ijzer en is bewijs voor hoge ontwikkeling van de smeedkunst onder de Gupta's.
Ruïnes van de 12de eeuwse universiteit van Nalanda in Bihar.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
84
Geef de overeenkomsten en verschillen tussen de organisatie van het
Frankisch en de Zuid-Oost Aziatische Rijken tijdens de vroege
middeleeuwen.
politiek-bestuurlijk Leider
staatsvorm
ambtenaren
godsdienst
geestelijke macht
85
Vaktaal
begrip verklaring
86

Deel II M&amp;W Politieke Ontwikkelingen in de Middeleeuwen Januari 2023

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deel II M&amp;W Politieke Ontwikkelingen in de Middeleeuwen Januari 2023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Naam:

Sui Wendi (6de eeuw)

Battle of Badr, Il-

H. Van Aerschot – B. Abbaoui

1 Politieke ontwikkelingen in West-Europa...........................................3

1.1.1 Het Frankisch Rijk van Karel de Grote.....................................................................................................................5

1.1.2 De territoriale grenzen van het Frankisch Rijk..........................................................................................................6

1.2 Politiek bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?.................................................................................................8

1.3 Het Karolingische Rijk na Karel de Grote (9de-10de eeuw)......................................................................................17

1.4 Synthese politieke evoluties in West-Europa tijdens de vroege middeleeuwen......................................................23

2.1 Hoe zag de standensamenleving eruit?....................................................................................................................30

2.2 Welke privileges (=voorrechten) hebben de verschillende standen?......................................................................35

3.1 Het Byzantijnse Rijk (ca. 400-1453).......................................................................................................................38

3.1.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?.................................................................................39

3.1.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?...............................................................................................42

3.2 De Arabische Wereld...............................................................................................................................................47

3.2.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?.................................................................................47

3.2.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?...............................................................................................50

3.3 Het Chinese Rijk......................................................................................................................................................58

3.3.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?.................................................................................58

3.3.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?...............................................................................................62

3.4.1 Politiek-territoriaal: verbrokkeling, eenmaking of expansie?.................................................................................67

3.4.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?...............................................................................................68

3.5 Zuid-Azië of het Indisch subcontinent....................................................................................................................71

3.5.1 Politiek-territoriaal: Eenmaking/expansie of verbrokkeling?..................................................................................71

2.5.2 Politiek-bestuurlijk: centralisatie of decentralisatie?.....................................................................................................75

Figuur 1: https://nl.wikipedia.org/wiki/10e_eeuw, gemaakt door Javierfv1212, geraadpleegd 13 december 2021

We bekijken samen: https://www.youtube.com/watch?v=GiH63Gq3p3I

Zet in de juiste volgorde en noteer de correcte eeuw:

eeuw (800 keizer)

De Salische Franken vormen geen politieke eenheid. Het Frankisch gebied

Vul de identiteitskaart hieronder in over de kaart op de bladzijde

b. Geef drie gebieden of volkeren die door de Karolingers

c. Geef zes hedendaagse landen die geheel of gedeeltelijk in het

De Frankische koning, of keizer, heeft alle macht (centralisatie). Hij is de

Het rijk wordt opgedeeld in gouwen (provincies) waar gouwgraven of

Zendgraven controleren of de plaatselijke bestuurders deze wetten opvolgen.

Onderzoek: Drie visies op de kroning van Karel de Grote

De drie bronnen staan in willekeurige volgorde.

 uit de omgeving van Karel de Grote komt;

 uit de omgeving van de paus komt;

 uit de omgeving van de Byzantijnse keizer komt.

Leg ook steeds uit waarom je dit denkt.

De Romeinse adel had de paus gevangengenomen en stond op het punt hem

Het leencontract werd plechtig bezegeld door een ritueel, de leenhulde.

 Uit elke eeuw dateert deze bron?

Bewerking van een modelcontract voor het afsluiten van een

 Geef de plichten van de heer en de vazal.

plichten van de heer plichten van de vazal

 Hoelang duurt dit contract?

Vazalliteit als basis voor de feodaliteit

Tijdens de woelige vroege middeleeuwen nemen rijke grootgrondbezitters armere

Om de krijgs- en andere diensten van hun vazallen te vergoeden, krijgen de vazallen

De graaf vroeg ieder of hij helemaal zijn man wilde worden,

Fragment uit: Galbert Van Brugge, de moord op Karel de Goede (begin 12 de

 Zoek op wat ‘relieken’ zijn.

1.3 Het Karolingische Rijk na Karel de Grote (9de-10de eeuw)

Beantwoord deze vraag nadat je a en b hebt gemaakt.

a) Evolutie in het erfrecht

Bekijk de stamboom hieronder en los de vragen op.

b) Welke invloed had het leenstelsel op de macht van de koning?

Bekijk de onderstaande bron en beantwoord de vragen.

Figuur 6: Het ‘kasteel van Bouillon’, gesticht in

De lokale heren bouwden hun eigen versterkte

Deel II M&W Politieke Ontwikkelingen in de Middeleeuwen Januari 2023

Deel II M&W Politieke Ontwikkelingen in de Middeleeuwen Januari 2023