Prawa człowieka

Prawa człowieka. Wiadomości wstępne

Podstawowe pojęcia

Prawa człowieka rozumiane s jako uprawnienia jednostki nabywane przez ni w momencie

urodzenia, wynikaj ce z samego faktu bycia człowiekiem. Uwa a si , e przysługuj ka demu
człowiekowi bez wzgl du na jego przynale no pa stwow , etniczn czy wyznaniow , a tak e
bez wzgl du na to, jak zajmuje pozycj w społecze stwie. S rezultatem postulat w moralnych,
d enia do poszanowania godno ci ludzkiej.

Prawa człowieka działają wertykalnie tj. W stosunkach państwo - jednostka ludzka, na tym z
resztą polega ich wyjątkowe znaczenie, czasami jednak mówi się o horyzontalnym działaniu
praw człowieka tj. Stosunkach między jednostką a jednostką lub innym podmiotem, który nie
jest elementem aparatu państwa

Prawa człowieka - doniosłe prawa, które służą jednostce według jakiejś koncepcji lozo cznej,
odnoszącej się do jej pozycji w państwie, czy też służą jej w świetle norm prawa
miedzynarodowego, wewnątrzkrajowego lub ponadpaństwowego.

Rodzaje praw człowieka

Współczesne koncepcje praw człowieka mówią o 3 rodzajach takich praw:

1) wolno ci i prawa osobiste,

2) wolno ci i prawa polityczne,
3) wolno ci i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne.

Cechy praw człowieka:

Powszechny - przysługuj ka demu człowiekowi niezale nie od rasy, płci, przynale no ci do

danej grupy społecznej czy statusu maj tkowego

Przyrodzony - przysługuj ka demu od chwili urodzenia, nie wynikaj z woli pa stwa, a

wywodzone s z istoty człowiecze stwa; pa stwo ich nie nadaje, a jedynie potwierdza

Niezbywalny - przypisane s do ka dej jednostki ludzkiej i nie mo na si ich zrzec

Niepodzielny - wszystkie kategorie i generacje praw stanowi integraln i wsp łzale n cało

Naturalny - wynikaj z samej istoty człowiecze stwa – mamy je, poniewa jeste my lud mi

Nienaruszalny - Nie mo na jej odebra człowiekowi - nie mo e jej utraci

1 generacja
- wolności i prawa osobiste
- wolności i prawa polityczne

• zakaz dyskryminacji
• prawo do humanitarnego traktowania i poszanowania godno ci ludzkiej • prawo do ycia
• prawo do wolno ci i bezpi cze stwa osobistego
ą
ż
ś
ś
ś
ę
ą
ś
ą
ą
ę
ą
ż
ą
ą
e­
ą
ż
ż
ą
ń
ś
ń
ż
ć
ę
ą
ż
ń
ś
ń
ć
ń
ń
ż
ą
ą
ą
ż
ś
ż
ż
ą
ą
ę
ą
ę
ć
ż
ż
ó
ń
ś
ą
ó
fi
ż
ż
ż
ą
ą
ą
ś
fi
ź
ż
ś
ż
ć
 • zakaz niewolnictwa i podda stwa
• zakaz tortur
• prawo do s du
• zakaz arbitralnego zatrzymania, aresztowania lub wygnania
• ochrona ycia prywatnego i rodzinnego
• ochrona danych osobowych
• swoboda przemieszcz nia si i wyboru miejsca zamieszkania
• prawo do azylu
• prawo do obywatelstwa
• prawo do zawierania zwi zku mał e skiego i zakładania rodziny
• prawo własno ci
• prawo do wolno ci pogl d w i wypowiedzi
• wolno my li, sumienia i wyznania
• bierne i czynne prawo wyborcze
• wolno zgromadze
• wolno zrzeszania si
• prawo dost pu do urz d w publicznych • prawo do udziału w yciu publicznym

2 generacja
- wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne

• prawo do pracy
• prawo do wynagrodzenia
• prawo do odpowiednich warunk w pracy
• prawo do tworzenia zwi zk w zawodowych
• prawo do wiadcze socjalnych i ubezpiecze • prawo do ubezpiecze zdrowotnych
• prawo do wypoczynku
• prawo do ochrony zdrowia
• prawo do zabezpieczenia społecznego
• prawo do uczestnictwa w yciu kulturalnym • prawo do nauki
• prawo do swobodnych bada
• prawo do wolno ci sztuki

3 generacja - Prawa solidarnościowe

• prawo narod w do sam stanowienia

• prawo do wszechstronnego rozwoju
• prawo do korzystania z d br dziedzictwa kulturowego • prawo do pokoju
• prawo do ycia w czystym rodowisku naturalnym
• prawo do pomocy humanitarnej
• prawo do demokracji

4 generacja - ????

• Ochrony ycia pocz tego,

• prawa mniejszo ci seksualnych (np.:
1.prawo do zawierania zwi zku mał e skiego, 2.prawo do adopcji dzieci,
3.prawo do zajmowania stanowisk bez ogranicze ), • Klonowanie,
• Ksenotransplantacji,
• Badania prenatalne.

Wolność a prawo

Wolność pociąga państwo do nieingerencji w określoną sferę zachowań jednostki (prawo

negatywne). Natomiast prawo (osobiste, polityczne, społeczne) oznacza po stronie państwa
obowiązek określonego działania (prawo pozytywne). W wypadku praw politycznych polega na
zaspokojeniu roszczenia jednostki, w wypadku praw społecznych, ekonomicznych, kulturalnych
sprowadza się do zaledwie zobowiązania, aby organy państwowe podjęły działania na rzecz
obywateli. Dlatego prawa społeczne, ekonomiczne, kulturalne są normowane przepisami o
ś
ś
ś
ć
ć
ć
ż
ż
ś
ż
ą
ę
ś
ó
ś
ś
ś
ś
ń
ę
ń
ę
ę
a­
ą
o­
ą
ó
ą
ą
ó
ż
ó
ś
ó
ń
ń
ę
ó
ż
ż
ń
ń
ń
ń
ż
ń
charakterze programowym, nienakładającymi na państwo obowiązku pełnej, natychmiastowej
reakcji.

Przyjmuje się że prawa człowieka wynikają z przyrodzonej godności człowieka. Przepisy prawne
nie regulują pojęcia godności i jest zostawione ono etyce.

godność osobowa - przysługuje każdemu człowiekowi bez wyjątku

godność osobowościowa - cechy indywidualne określonej jednostki

Przepisy prawa odwołują się do godności osobowej - jest ona niezbywalna i niestopniowana,
utożsamia się ją z pojęciem człowieczeństwa i nieodłączny atrybut każdej osoby, sprawia to ze
godność jest wartością bezwzględną. Nie można odebrać jej człowiekowi i człowiek nie może jej
utracić.

Prawa człowieka są przyrodzone, powszechne, niezbywalne, nienaruszalne.

Prawa człowieka jako przedmiot refleksji i praktyki

Interdyscyplinarny charakter problematyki praw człowieka

Prawa człowieka interesują nie tylko prawników ale tez, lozofów, politologów, teologów. Są
interdyscyplinarne w samych naukach prawnych, ponieważ pojawiają się w prawie
konstytucyjnym, administracyjnym, cywilnym, karnym, miedzynarodowym.

Prawa człowieka we współczesnym świecie

Jedne z najważniejszych idei oraz instytucji, stopień przestrzegania tych praw przez władze
państwowe jest podstawowym kryterium ich oceny w kategoriach etycznych i politycznych.
Odgrywają role w życiu publicznym, krajowym, międzynarodowym. Są problemami
ideologicznymi.

Prawa człowieka przez 1989 r.

Są podstawą programową idei, postaw, działań i ruchów oraz organizacji opozycyjnych wobec
ówczesnego reżimu.

Karta 77

Powstała w Czechosłowacji w 1977 r. inicjatywa niezależna, łącząca środowiska chrześcijańskie,

liberalne i rewizjonistyczne, działająca w latach 1977–1992 na rzecz przestrzegania praw
człowieka. Zareagowano na nią surowymi represjami.

Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”

polska organizacja opozycyjna, powstała w 1976r, powołano do pomocy o arom naruszeń praw
człowieka zostało Biuro Interwencyjne.

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

Powołany w 1977r.

Porozumienia społeczne w 1980 r.

fi
fi
Strajki jako forma walki o podstawowe prawa człowieka.

(Niezależny Samorządny Związek Zawodowy) NSZZ „Solidarność” - walka o prawa człowieka

W 1981 r. Wprowadzony stan wojenny oznaczał represje i naruszenia praw człowieka. NSZZ
zepchnięty do podziemia. Odegrał ważną rolę.

Pokojowa Nagroda Nobla w 1983 r. Dla Lecha Wałęsy.

Prawa człowieka. Historia

Prawa człowieka w myśli politycznej - Locke, Monteskiusz, Rousseau

Koncepcja praw człowieka z uzasadnieniem i katalogiem konkretnych wolności i praw, powstała

w okresie oświecenia i znalazła odzwierciedlenie w podstawowych aktach prawnych Stanów
Zjednoczonych Ameryki, rewolucyjnej Francji.

Podstawowymi pojęciami stały się indywidualizm i postęp, a zasadniczą wartością wolność

jednostki. Oświeceniową koncepcja wolności to wolność służącą każdemu człowiekowi z tej racji,
że po prostu jest on człowiekiem.
Poprzednio na 1 miejscu stawiano przynależność stanową. Status prawny jednostki, czyli jej
prawa i obowiązki, był wyznaczony przez jej stan.

Anachronizm - pojawienie się rzeczy lub osób nienależących do opisywanego czasu

historycznego np. Telefony z średniowiecza

W czasach absolutyzmu (XVII w.) dochodziło do ograniczenia władzy i pozycji społecznej szlachty.
Sojusz z mieszczaństwem. Zwrot przeciw tradycji.

Podstawą krytyki tradycyjnego porządku stała się koncepcja prawa natury.

Największą rolę odegrał Locke - w walce z absolutyzmem posłużył się pojęciami stanu
natury i umowy społecznej. Sformułował podstawowe założenia ustroju politycznego
państwa, wśród których naczelne miejsce zajmuje idea praw człowieka.

Stan natury wg. Locke w nim ludzie współżyli ze sobą zgodnie z nakazami reguł praw natury.
Jednak występowały w nim pewne niedogodności, brakowało ustanowionych ustaw, sędziów,
brakowało władzy. Dużo zależało od subiektywnej decyzji każdego człowieka.

Aby temu zaradzić zawarto 2 umowy społeczne:

1 - w wyniku zgody każdej jednostki, powstało społeczeństwo
2 - nie trzeba już jednomyślności wystarczy większość - powstało państwo

Organy państwowe mają zarząd powierniczy, lud może zmienić swych władców gdy rząd nie
wykonuje powierzonych zadań

Podział władz:

ustawodawcza, wykonawcza, federacyjna (zadania w zakresie polityki zagranicznej). Miało

zapobiec to skumulowaniu władzy w jednym ręku i miała być wzajemna kontrola. Na straży
obiektywnie orzekające sądy.

Locke twórcą nowożytnego konstytucjonalizmu, gdy podkreśla, że władze mają być poddane
normom konstytucji, za zadanie państwa uważał ochronę praw jednostki (prekursor koncepcji
społeczeństwa). Podkreślał, ze ludzie są sobie równi i i człowiek przynosi ze sobą na świat prawo
do życia, do wolności i do mienia(własności). Jest tu uzupełniane przez zasadę tolerancji religijnej.
Uważał, ze rozdział kościoła od państwa musi prowadzić do niezależności i autonomii wszystkich
wyznań, pod warunkiem, ze nie godzą one w interesy społeczeństwa. Tolerancja religijna nie
obejmuje ateistów gdyż nie można polegać na ich przyrzeczeniach.

Najsławniejszym dziełem Monteskiusza jest rozprawa O duchu praw. Rozważa w niej

zagadnienia państwa, prawa i wolności jednostki. Państwo powstało w wyniku umowy społecznej
zawartej przez ludzi w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności.

Podstawową kwestią jest ochrona wolności wg Monteskiusza. Doszedł do wniosku, że ochroni

wolność państwo praworządne, w którym prawa są dobre oraz przesiąknięte duchem
umiarkowania. Gwarancją wolności jest trójpodział władz. Na straży niezawisłe sądy, władza
ustawodawcza oddzielona ściśle od wykonawczej. Władze te mają się wzajemnie kontrolować i
równoważyć. Taki mechanizm chroni przed tyranią i samowolą państwa. Dla Monteskiusza
podział władz był konstrukcją, który najskuteczniej chroni wolnościowe prawa jednostki.

Rousseau swoją lozo ę społeczna wyłożył w „Umowa Społeczna”. Starał się ustalić ustrój
idealny, który miał zbliżyć społeczeństwo do natury. Miał być republikański i demokratyczny,
państwo powinno zapewnić wolność i równość. Miarą wolności człowieka jest stopień wtopienia
się w społeczeństwo, czyli zespolenie osobistych pragnień i dążeń z jego celami. Wolny człowiek
nie może przeciwstawiać swej indywidualności społeczeństwu i kierować się egoizmem.
Prawdziwe dobro zależy wyłącznie od zrealizowania się od woli powszechnej (jest zawsze słuszna
i zmierza pożytkowi ogółu). Przez zespolenie interesów jednostkowych z interesami
społeczeństwa człowiek może osiągnąć doskonałość osobistą tj. „Wolność moralną”.
Szczególną rolę Rousseau przypisywał równości. Wierzył on, ze w społeczeństwie ludzi równych
będzie panować wzajemna życzliwość i wszyscy będą działać na rzecz interesów społeczeństwa.
Uważał, ze równość majątkowa jest gwarantem szczęścia człowieka oraz jego wartości moralnej i
proponował taki podział majątku, aby żaden obywatel nie był dość majętny, by mógł przekupić
drugiego i aby żaden nie był tak biedny, by musiał się sprzedać.

Wola powszechna łączy interesy jednostki z interesami społeczeństwa. Warunki:

- każdy obywatel ma prawo i obowiązek podejmowania decyzji odnoszących się do wszystkich,

obywatele nie mogą należeć do żadnych organizacji (np. Partii politycznych), biorą oni
bezpośredni udział w podejmowaniu decyzji, suwerenny lud wyraża wole powszechną, ale nie
administruje i nie rządzi.

Rousseau nie stawiał na 1 miejscu jednostki i jej praw. Był apologetą demokracji, a nie
wolności jednostki.

Można przyjąć, ze nowożytna koncepcja praw człowieka i związana z nią koncepcja liberalnej
demokracji konstytucyjnej opiera się na lozo i wszystkich 3 myślicieli.

Prawa człowieka w praktyce politycznej i ustrojowej XVIII w. - Stany Zjednoczone, Francja, Polska

W XVIII w. W kilku krajach dostrzeżono potrzebę chronienia praw człowieka. Stało się tak w
Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i we Francji. Rewolucja amerykańska i francuska
toczyły się pod hasłami wolności i walki z tyranią.

Konstytucja 3 Maja - pierwszy krok w Polsce

Zdaniem Je ersona Thomasa ówczesny świat uzyskał trzy konstytucje: amerykańską, polską i
francuską - warte szacunku i pamięci.

W konstytucji Stanów Zjednoczonych w 1791 r. Dodano katalog wolności i praw jednostki w

formie 10 pierwszych poprawek do niej. Poprawki te tzw. The Bill of Rights ( Karta Praw) zostały
uchwalone przez Kongres 15 grudnia 1791 r. Stanowią one realizacje amerykańskiej koncepcji
praw człowieka. Projekt konstytucji dla Karoliny opracował Locke.
ff
fi
fi
fi
fi
Poprawka I - wolność religii, wolność słowa, wolność zgromadzeń, prawo petycji do władz o
naprawienie krzywd.

Poprawka II - prawo do posiadania i noszenia broni

Poprawka III - zakaz zakwaterowania żołnierzy w czasie pokoju w domu prywatnym bez zgody
właściciela i stanowi, że w czasie wojny można kwaterować żołnierzy tylko w trybie określonym
ustawą.

Poprawka IV - prawo do nietykalności osobistej, mieszkania, dokumentów i mienia.

Poprawka V - nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zbrodnie główna lub inne
hańbiące przestępstwa bez aktu oskarżenia uchwalonego przez wielką ławę przysięgłych.
Zakaz ponownego karania za to samo przestępstwo, zmuszania do zeznawania w sprawie karnej
na swoją niekorzyść oraz stanowi, że nikt nie może zostać pozbawiony życia, wolności, mienia
bez prawidłowego wymiaru sprawiedliwości (due process of law). Własność prywatną można
przejąć na użytek publiczny tylko za sprawiedliwym odszkodowaniem.

Poprawka VI - zawiera prawa oskarżonego. Prawo do szybkiego, publicznego i bezstronnego

sądu przez ławą przysięgłych, prawo do bycia poinformowanym o rodzaju i podstawie oskarżenia
oraz prawno do obrony.

Poprawa VII - właściwość sądu przysięgłych w sprawach cywilnych i prawomocności jego

orzeczeń

Poprawka VIII - nie wolno żądać nadmiernych kaucji ani wymierzać nadmiernych grzywien albo
stosować kar okrutnych lub wymyślnych.

Poprawka IX - zasada rozszerzającej interpretacji praw. Wymienienie w Konstytucji praw nie

oznacza zniesienia lub ograniczenia innych praw przysługujących ludowi.

Poprawka X - zasada ograniczonych kompetencji władz federalnych (Uprawnienia, których

Konstytucja nie powierzyła Stanom Zjednoczonym nie nie wyłączyła z właściwości
poszczególnych stanów, przysługują nadal poszczególnym stanom lub ludowi)

Konstytucja Stanów Zjednoczonych wraz z Kartą praw była aktem pionierskim.

Na samym początku rewolucji francuskiej, w dniu 26 sierpnia 1789 r. Zgromadzenie

Narodowe uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Jest to bez wątpienia jeden z
najważniejszych dokumentów w dziejach Europy.

Artykuł 1 - ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swoich prawach.

Artykuł 2 - celem każdej organizacji politycznej jest zachowanie naturalnych i niezbywalnych praw
człowieka prawami tymi są wolność, własność, bezpieczeństwo, opór przeciwko uciskowi
Artykuł 3 - wszelka suwerenność spoczywa w narodzie i nikt nie może sprawować władzy, która
nie pochodzi od narodu
Artykuł 4 - wolność polega na tym aby móc czynić wszystko, co nie szkodzi innemu
Artykuł 5 - ustawa może zakazać tylko takiego zachowania które jest szkodliwe dla
społeczeństwa
Artykuł 6 - ustawa jest wyrazem woli powszechnej, a wszyscy obywatele mają prawo brać udział
w jej tworzeniu osobiście lub przez swoich przedstawicieli
Artykuły 7-9 - prawa w dziedzinie odpowiedzialności karnej. Oskarżenie, aresztowanie, wiezienie
jest dopuszczalne tylko w wypadkach określonych przez ustawę. Ustawa może stanowić tylko
takie kary, które są potrzebne, a karę można wymierzyć tylko na podstawie ustawy obowiązującej
przed popełnieniem przestępstwa. Każdy jest uznawany za niewinnego dopóki nie zostanie
uznany winnym
Artykuł 10 - wolność przekonań, także religijnych (o ile ich manifestowanie nie zakłóca porządku
publicznego ustanowionego przez ustawę)
Artykuł 11 - swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka
Artykuł 12 - publiczna siłą zbrojna ma służyć zagwarantowaniu praw człowieka i obywatela
Artykuł 13 - powszechny podatek rozłożony na obywateli stosownie do ich możliwości
Artykuł 14 - wszyscy obywatele mogą stwierdzić osobiście konieczność podatku, swobodnie go
akceptować, czuwać nad jego wydatkowaniem, oraz ustalić jego wysokość, podstawę wymiaru,
sposób ściągania i czas trwania
Artykuł 15 - społeczeństwo ma prawo żądać od każdego urzędnika publicznego sprawozdania z
jego działalności
Artykuł 16 - społeczeństwo, w którym nie ma należytej gwarancji praw ani podziału władz, nie ma
ustroju konstytucyjnego
Artykuł 17 - własność jest prawem świętym i nietykalnym

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stała się częścią Konstytucji uchwalonej przez
Zgromadzenie Narodowe 3 września 1791 r. A ogłoszonej 14 września 1791 r.
W Konstytucji tej znalazły się pierwsze prawa socjalne, tzn pomoc dla biedoty i prawo do
bezpłatnej nauki.

Po pokonaniu Żyrondystów przez jakobinistow Konwent Narodowy uchwalił dnia 24 czerwca

1793 r. Nową (jakobińska) Deklaracje Praw Człowieka i Obywatela oraz Akt Konstytucyjny.
Przewrót termidorianski zaowocował kolejną Konstytucją uchwaloną dnia 22 sierpnia 1795 r.
Orzekła ona, że rząd jest ustanowiony po to, aby zapewnić człowiekowi używanie jego
naturalnych i niezbywalnych praw.

Sejm Wielki (1788-1792) podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej w trudnej sytuacji

międzynarodowej. Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791 r. Była wynikiem licznych kompromisów.

Konstytucja 3 Maja zwierała wiele nowoczesnych unormowań dotyczących ustroju państwa. Na

uwagę zasługuje przeprowadzenie zasady trójpodziału władz. Konstytucja ta przede wszystkim
nie znosi stanowego podziału społeczeństwa, to ją zasadniczo różni od przedstawionych wyżej
aktów konstytucyjnych USA i Francji oraz odbiega wyraźnie od oświeceniowej koncepcji praw
człowieka.

Artykuł 1 - „Religia panującą” Religią narodowa panującą jest katolicka i odstępstwo od niej
będzie karane. Jednak poza tym obowiązuje zasada wolności religijnej
Art. 2 - Stanowi szlacheckiem wszystkie swobody, wolności, prerogatywy, pierwszeństwa w życiu
prywatnym i publicznym, równość szlachty między sobą, wolność i bezpieczeństwo osobiste,
własność.
Uzupełnieniem tego artykułu z dnia 24 Marca 1791 r. Było Prawo o sejmikach, przewidywało one
czynne prawa polityczne tylko dla szlachty osiadłej, posesjonatów, a pozbawiało ich szlachtę
drobną, bezrolną. Ograniczało to krąg osób uprawnionych do udziału w życiu publicznym.
Art. 3 - „Miasta i mieszczanie” mieszczanom z miast królewskich przyznano prawa tego rodzaju,
które dotąd przysługiwały szlachcie. Stworzone także mechanizm szerokiego przechodzenia
mieszczan w szeregi szlachty. Do Izby poselskiej z głosem doradczym tylko weszło 24
przedstawicieli miast.
Art. 4 - nie zdecydowano się na zniesienie poddaństwa, nie mówiąc już o uwłaszczeniu chłopów,
artykuł ten przewidywał jednak pewne furtki
Art. 8 - podjęto prace kody kacyjne w dziedzinie prawa cywilnego i karnego.

Konstytucja 3 maja została obalona w 1792 r. Przez konfederację targowicką i zbrojny najazd
rosyjski, potem nastąpił 2 rozbiór, powstanie Kościuszkowskie i 3 rozbiór.
fi
Prawa człowieka w XIX w. - kierunek ewolucji

W indywidualistycznych Stanach Zjednoczonych zarysowana wyżej oświeceniowa oraz liberalna

koncepcja praw człowieka znajdowała podatny grunt, w Europie natomiast była odrzucana.

W Europie wolność kojarzyła się z wolnością narodową czy jak w przypadku Polski odzyskaniem
własnego Państwa. W Stanach amerykańska wersja koncepcji praw człowieka miała chronić
jednostkę przez państwem. Amerykanie mieli dużo ziemii do zagospodarowania.

W pierwszym okresie demokracja amerykańska była ograniczona tylko do białych mężczyzn,

później nastąpiło rozszerzenie praw dzięki kolejnym poprawkom w Konstytucji.

W Europie nie było wolnej Ziemii do zagospodarowania, zaspokojenie ludzkich potrzeb w dużym
stopniu zależało od państwa.

Austriacka monarchia konstucyjna 1867-1918. Składające się na tzw. Konstytucję grudniową

ustawy określiły w 1867 r. Ustrój cesarskiej Austrii który trwał aż do jej upadku.

Prawa człowieka w wewnętrznym porządku prawnym

Konstytucja

Podstawowym aktem prawnym, który dotyczy ochrony praw człowieka jest konstytucja.
Nowożytne konstytucje normują przede wszystkim dwie materie - prawa jednostki oraz ustrój
państwa. Oprócz tego regulują tryb zmiany konstytucji.

Ustawa - akt normatywny uchwalony przez parlament

Współcześnie obowiązujące konstytucje w swej treści odnoszą się nie tylko do praw uznawanych
za klasyczne tzn. Osobistych i politycznych, ale w różnym stopniu i natężeniu regulują kwestie
uprawnień o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturalnym.

Prawa tradycyjne - charakter obiektywnych norm, będących źródłem praw podmiotowych

prawa socjalne - wyznaczają kierunki polityki państwa i jego organów

Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z dnia 7 listopad 1918 r. Wymienia
katalog praw jednostki oraz zapowiada ich ochronę przez władzę odrodzonego państwa.

W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 roku Zawarto problematykę praw
człowieka w rozdziale V.

W rozdziale tym uregulowane najpierw kwestie związane z obywatelstwem następnie takie

obowiązki jak wierności Rzeczypospolitej, przestrzegania Konstytucji i prawa, służby wojskowej,
ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, szanowania prawowitej władzy.
Jednak większość odnosi się do praw jednostki.

Konstytucja marcowa nawiązuje wprost do koncepcji J. Locke

Zagwarantowano równość wobec prawa, wolność osobista, prawo do sądu, prawo własności,
nietykalność mieszkania, wolność zamieszkania i pobytu, ochrona pracy, prawo do
ubezpieczenia, opieka ze strony państwa, udostępnienie opieki moralnej i religijnej ludziom w
więzieniu, szpitalu np., swoboda wyrażania myśli i przekonań, prawo zgromadzeń, prawo
wnoszenia petycji, prawa mniejszości narodowych, religijnych i językowych, wolność sumienia i
wyznania oraz inne prawa religijne, wolność badań naukowych i zapewniła bezpłatną naukę,
stanowiła że każdy obywatel ma prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej mu przez władze
publiczne.

Konstytucja z 1952 r. Stroniła od formalnych czyli znaczyło to, że obywatel nie miał prawnych
środków, za pomocą których mógłby dochodzić swoich swoich praw przeciwko państwu.

(Ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r)Utworzono Trybunał Konstytucyjny a następnie urząd

Rzecznika Praw Obywatelskich. TK rozpoczął działalność od 1986 r. A RPO od 1988 r.

Po zmianach politycznych z 1989 r. Znowelizowano Konstytucję z 1952 r. (W grudniu 1989 r.)

1992 r. Uchwalono tzw. Małą Konstytucję (ustawa Konstytucyjna z dnia 17.10.1992 r.) o
wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie
terytorialnej. Uchyliła ona Konstytucje z 1952 r. Pozostawiając mocy rozdział 8 ( podstawowe
prawa i obowiązki obywateli) 9 (prawa wyborcze)

W 1992 R. Została uchwalona ustawa konstytucyjna normująca proces przygotowania i

uchwalenia nowej konstytucji (ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 r. O trybie przygotowania i
uchwalenia Konstytucji RP). Od tego czasu prace nad przyszłą konstytucją toczyły się wg tego
aktu prawnego.

Konstytucja RP została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe dnia 2 kwietnia 1997 r.

Przyjęta w ogólnokrajowym referendum dnia 25 maja 1997 r. Następnie została podpisana przez
Aleksandra Kwaśniewskiego prezydenta RP i ogłoszona, a weszła w życie po upływie 3 miesięcy
od dnia jej ogłoszenia (17.10.1997).
Zawarto w niej najważniejszej wagi regulacje społeczne.

Konstytucja jest opatrzona Preambułą składa się z 13 rozdziałów (ostatni rozdział to przepisy
końcowe). Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym inne wydawane przepisy nie mogą
być z nią sprzeczne. Źródłami powszechnie obowiązującymi prawa Rzeczypospolitej są:
Konstytucja, ustawy, raty kowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa
miejscowego.
Szczegółowe unormowania zagadnień praw człowieka zawarto w rozdziale 2. Za ogólne zasady
praw człowieka RP uznała: godność człowieka, wolność, równość wobec prawa, równość kobiet i
mężczyzn.
Podstawową wartością porządku konstytucyjnego jest godność człowieka opisana w art. 30
Konstytucji RP zgodnie z tym przypisem godność jest przyrodzona i niezbywalna, nienaruszalna,
musi być szanowana przez władze publiczne.

Str 32

Rzecznik Praw Obywatelskich

Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich powstała w celu zapewnienia jednostce ochrony przed
naruszeniami ze strony organów państwowych. Ustrojowe wyodrębnienie tego organu miało na
celu stworzenie organu który zajmowałby się badaniem przejawów działalności instytucji
publicznych, prowadzących czy też mogących prowadzić, do naruszeń praw i wolności jednostki.

Instytucja RPO jest wzorowana na instytucji ombudsmana w Szwecji.

Musi być to samodzielny organ państwowy, wyraźnie oddzielony od sądownictwa i

administracji z reguły umocowany w przepisach konstytucji. Ma być powiązany z
parlamentem najczęściej powiązanie to ma charakter strukturalny. Jest to organ o dwojakich
zadaniach; z jednej strony wysłuchuje on skarg obywateli na nieprawidłowe działania administracji
a czasami i sądów oraz podejmuje kroki w celu naprawienia tych nieprawidłowości.
fi
RPO jest swoistym organem kontroli powiązanym wprawdzie organizacyjnie i funkcjonalnie z
Sejmem słabiej z Senatem, ale niebędącym organem Sejmu, lecz samoistnym organem państwa
o własnych ustawowych kompetencjach, działającym samodzielnie i we własnym imieniu.

ONZ, UNESCO, MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY, RADA EUROPY, UNIA

EUROPEJSKA, UNIA AFRYKAŃSKA, ORGANIZACJA PANSTW AMERYKAŃSKICH, OBWE, LIGA
PANSTW ARABSKICH.

Zdolność prawną ma każdy człowiek począwszy od chwili urodzenia. Zdolność do czynności

prawnych to możliwość zawierania umów, składania prawnie wiążących oświadczeń woli,
zaciągania zobowiązań, rozporządzania swoim majątkiem. Pełną uzyskujemy wraz z
pełnoletnością - czyli ukończeniem 18 lat lub zawarciem małżeństwa.

Rzecznika RPO powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat. RPO nie może zajmować innego
stanowiska niż profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może
także należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działaności
publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Kandydat na ten urząd musi
wyróżniać się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze
względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Jedna osoba nie może być rzecznikiem
dłużej niż 2 kadencje.

Odwołanie RPO następuje wtedy gdy:

a) zrzekł się wykonywania obowiązków

b) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił
- stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
c) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem
sądu
d) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu

Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu lub w
określonych wypadkach także na wniosek grupy co najmniej 35 posłów.
RPO jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem. Posiada Immunitet; nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej
lub pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu.

Obowiązki Rzecznika:

- przedstawienie Sejmowi i Senatowi corocznych informacji o swojej działalności i uwag o stanie

przestrzegania praw i wolności obywateli
- przedstawienia, na wniosek Marszałka Sejmu, informacji lub podejmowania czynności w
określonych sprawach.

RPO wykonuje swoje obowiązki przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, może
powołać nie więcej niż 3 swoich zastępców, może za zgodą Sejmu ustanowić swoich
pełnomocników terenowych. RPO jest teraz prof. Irena Lipowicz.

RPO podejmuje czynności:

1) na wniosek (obywateli, ich organizacji, organów samorządowych, Rzecznika Praw Dziecka)
2) z własnej inicjatywy

Podejmując sprawę Rzecznik może samodzielnie, bez uprzedzenia zbadać sprawę, zlecić
sporządzenie ekspertyz i opinii, żądać od organów prowadzących sprawę złożenia wyjaśnień i
przedstawienia akt sprawy, przedłożenia informacji o stanie sprawy, żądać do wglądu w Biurze
Rzecznika akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu
postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia.

Rzecznik może skierować wystąpienie do odnośnego organu, organizacji lub instytucji, w których
działaności stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela, może zwrócić się do organu
nadrzędnego nad organem, organizacją lub instytucją, w których działaności stwierdził naruszenie
praw.
Oprócz tego Rzecznik ma do dyspozycji wiele środków związanych z działalnością orzeczniczą
sądów i innych organów. Może on żądać wszycia postępowania w sprawach cywilnych i wziąć
udział w toczącym się już postępowaniu, żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela
postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwo ścigane z urzędu, zwrócić się o
wszczęcie postępowania administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach, jak i
wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenie, wnieść kasację od prawomocnego
orzeczenia, może odnosić się ogólnych spraw dotyczących zagadnień ochrony praw i wolności
obywateli.

RPO może wpływać na porządek prawny w dziedzinie praw i wolności obywateli. Rzecznik może:
- występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o
zmianę, wydanie innych aktów prawnych
- występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o stwierdzenie zgodności aktu
ustawodawczego z Konstytucją lub innego aktu normatywnego z Konstytucją albo aktem
ustawodawczym
- zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg
konstytucyjnych i brać udział w postępowaniu
- występować do Sądu Najwyższego z wnioskami o podjęcie uchwały mającej na celu
wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości

RPO corocznie przedstawia informacje Sejmowi i Senatowi ze swojej działalności i uwagi o stanie
przestrzegania praw i wolności obywateli i jest ta informacja podana do opinii publicznej

Informacja ta jest publikowana w tomie Biuletynu RPO Materiały, znajdują się tam dane na
poziomie nieprawidłowości w sferze tworzenia prawa, prawo do sądu i właściwej procedury
prawnej, inne konstytucje prawa i wolności, osobiste i polityczne (np. Dostęp do informacji
publicznej, prawo do sądu i właściwej procedury prawnej, ochrona zdrowia). Informacje są
publikowane również na stronie Rzecznika

Rzecznik Praw Dziecka działa na podstawie Konstytucji RP (art. 72 ust. 4) oraz ustawy z dnia 6
stycznia 2000 r. O RPD

RPD stoi straży praw dziecka, określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i
innych przepisach prawa. Kieruje się dobrem dziecka, biorąc pod uwagę, że naturalnym
środowiskiem jego rozwoju jest rodzina, Rzecznik podejmuje działania na mające na celu
zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i
podmiotowości. Działa na rzecz ochrony prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania
w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych, prawa do nauki. Jego działania mają
chronić dziecko przed przemocą, okrucieństwem. RPD upowszechnia prawa dziecka oraz metody
ich ochrony.

RPD powołuje Sejm za zgodą Senatu na pięcioletnią kadencję, nie może sprawować urzędu to
sama osoba więcej niż 2 kadencje. Pierwszym RPD został dr. Marek Piechowiak, obecnie tę
funkcję sprawuje Marek Michalak

Unormowania regulujące zadania RPD są podobne do unormowań dotyczących RPO i wynikają z

ustawy art. 9-14 o RPD. RPD jest również organem typu ombudsmana.

W 2009 r. Powołano Rzecznika Praw Pacjenta - Barbarę Kozłowska, organ ten działa na
podstawie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. O prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
Ustawa określa:

- prawa pacjenta, zasady udostępniania dokumentacji medycznej, obowiązki podmiotów

udzielających świadczeń zdrowotnych związane z prawami pacjenta, tryb powoływania,
odwoływania i kompetencje RPP, postępowanie w prawach praktyk naruszających zbiorowe
prawa pacjentów, zasady i tryb ustalenia odszkodowania i zadośćuczynienia w przypadku
zdarzeń medycznych
Aktualnie trwają prace nad powołaniem innych Rzeczników praw np. Przedsiębiorców

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Jedna z najważniejszych instytucji ustrojowych. Zaczął funkcjonować od 1986 r. Model sądowej

ochrony konstytucji wykształcił się najwcześniej i najpełniej w Stanach Zjednoczonych.
Konstytucja z 1787 r. Nie przewidywała instytucjonalnych mechanizmów ochrony jej
przestrzegania, wobec czego zasadniczą rolę odegrało orzecznictwo Sądu Najwyższego Stanów
Zjednoczonych. Orzeczenie w sprawie Marbury v Madison z 1803 r. Uchodzi za fundament
koncepcji ochrony konstytucyjności.

W Ameryce jest system szerokiej sądowej kontroli konstytucyjności, przysługuje każdemu sądowi
w związku z rozpatrywaną przezeń sprawą, skoro dokonuje się jej w związku z rozpatrywaniem
sprawy jest to tzw. Kontrola konkretna. Jest inicjowana przez strony procesowe, podnoszące
zarzut niekonstytucyjności. Ma charakter względny, bo orzeczenia sądów są wiążące tylko w
danej sprawie; uznając, że dana norma prawna jest niekonstytucyjna, sąd odmawia jej
zastosowania w tej sprawie; uznając, że dana norma prawna jest niekonstytucyjna, sąd odmawia
jej zastosowania w sprawie, nie może zaś normy uchylić, inny sąd jednak nie musi podzielić jego
stanowiska.

Orzeczenia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych mają tak wysoką rangę, że wszystkie inne
sądy oraz pozostałe organy władzy publicznej stosują się do nich. W praktyce orzeczenia tego
Sądu o niekonstytucyjności aktu normatywnego lub aktu stosowania prawa eliminują je.

Alternatywna wobec modelu amerykańskiego pojawiła się w Europie po 1 wojnie światowej.

Europejski (kontynentalny) model ochrony konstytucji opiera się na instytucji trybunału
konstytucyjnego, który bada konstytucyjność aktów normatywnych i rozstrzyga inne sprawy
związane z wykładnią i stosowaniem konstytucji.

Pierwszy tego typu organ to Trybunał Konstytucyjny, który został utworzony w 1920 r. W Austrii.
Twórcą jego koncepcji był przede wszystkim Hans Kelsen.

Rozwiazanie austriackie miało kilka charakterystycznych cech. Kontrola konstytucyjności ustaw

nabrała charakteru abstrakcyjnego - czyli mogła być dokonywana tylko na podstawie inicjatywy
określonych organów państwowych tj. Rządów federalnego i rządów krajowych. Miała charakter
bezwzględny, gdyż orzeczenie o sprzeczności ustawy z konstytucją skutkowało uchyleniem
ustawy.

Konstytucja Austrii z 1934 r. Zniosła Trybunał Konstytucyjny zanim ten rozwinął swoją działalność.
Reaktywowano go w 1946 r.

TK odgrywają obecnie ważną rolę w dziedzinie ochrony praw człowieka. Orzekanie o

konstytucyjności aktów normatywnych czy aktów stosowania prawa może w wielu punktach do
tej dziedziny się odnosić i to niezależnie od tego, jaki podmiot inicjuje postępowanie przed
trybunałem. Szczególne znaczenie ma tu jednak skarga konstytucyjna, dającą jednostce
możliwość inicjowania takiego postępowania.

Instytucja skargi konstytucyjnej wywodzi się z anglosaskiej tradycji ochrony praw jednostki przed
ingerencją władzy publicznej.

W Polsce TK działa obecnie na podstawie Konstytucji RP i ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r.

O Trybunale Konstytucyjnym. Ma wiele ważnych kompetencji typowych dla trybunału
kontynentalnego.

TK orzeka:
- o zgodności z Konstytucją ustaw i umów międzynarodowych
- o zgodności ustaw z raty kowaniem umowami międzynarodowymi, których raty kacji wymagała
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
- o zgodności przepisów prawa - wydawanych przez centralne organy państwowe - z
Konstytucją, raty kowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
fi
fi
fi
- o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, a także
- w sprawach skargi konstytucyjnej

TK orzeka w sprawa sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucjonalnymi organami

państwa, w sprawach tych orzeka na wniosek Prezydenta RP, Marszałków Sejmu i Senatu, Rady
Ministrów

Według Konstytucji orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Podlegają ogłoszeniu w dzienniku urzędowym, a wchodzą w życiu z dniem ogłoszenia.

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm spośród osób wyróżniających
się wiedzą prawniczą na okres jednej dziewięcioletniej kadencji, w sprawowaniu urzędu są
niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji.

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek: zrzeczenia się

stanowiska sędziego TK; stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do
pełnienia obowiązków sędziego TK z powodu choroby, ułomności, upadku sił, skazania
prawomocnym wyrokiem sądu; prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę
usunięcia ze stanowiska sędziego Trybunału.
Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału na skutek śmierci stwierdza prezes Trybunału.

Organami Trybunału są: Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes Trybunału. Prezesa i

Wiceprezesa powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne.

Uruchomienie postępowania przed TK może zostać wzniesione na skutek wzniesienia przez

uprawniony podmiot:

- wniosku -> o orzeczenie w sprawie zgodności przepisów mogą wystąpić Prezydent RP,
Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy
Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny,
Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich

- pytania prawnego

- skargi konstytucyjnej

Podmiotami, które mogą wystąpić do TK z wnioskami, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw
objętych ich zakresem działania są: Krajowa Rada Sądownictwa, organy stanowiące jednostki
samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz
ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne
związki wyznaniowe, każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.

Prezydent przed podpisaniem ustawy może wystąpić do TK z wnioskiem o stwierdzenie jej

zgodności z Konstytucją.

Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej jest bardzo wąski. Obejmuje on jedynie przepis
prawa, który był podstawą orzeczenia. Niestety nie obejmuje samego orzeczenia. Wobec tego TK
pozostaje bezradny, a człowiek bezbronny, gdy to nie przepis prawa, ale jego zastosowanie
narusza Konstytucje. !!!

Wymogi skargi konstytucyjnej:

Skarga konstytucyjna powinna być wniesiona do TK po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta
jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku,
ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Oprócz wymogów pisma procesowego powinna zawierać dokładne określenie ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł
ostatecznie o wolnościach, prawach, obowiązkach określonych w Konstytucji, w stosunku do
którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności.

Wykazanie, jakie konstytucyjne wolności i prawa i w jaki sposób, zdaniem skarżącego, zostały
naruszone, uzasadnienie skargi z dokładnym podaniem stanu faktycznego, do skargi należy
dołączyć wyrok, decyzję, lub inne rozstrzygnięcie.

Skra kons. Jest objęta tzw. Przymusem adwokackim; powinny być sporządzona przez adwokata
lub radcę prawnego, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor
habilitowany nauk prawnych.

Skarga podlega wstępnemu rozpoznaniu, gdy skarga jest bezzasadna lub ma braki formalne
sędzia TK wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu, na takie
postanowienie służy zażalenie do Trybunału.

Instytucja wstępnego rozpoznania skargi służy jako sito, które poddaje skargi ostrej selekcji.

Nie jest łatwo przedrzeć się przez tę selekcję, to także osłabia znaczenie skargi jako ośrodka
ochrony praw jednostki.

TK może wydać tymczasowe oświadczenie o postanowieniu zawieszenia lub wstrzymania

wykonania orzeczenia w sprawie, której dotyczy skarga, jeśli wykonanie wyrok, decyzji mogłoby
spowodować nieodwracalne skutki, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy
przemawia za tym ważny interes publiczny lub ważny interes skarżącego.

Uczestnikami postępowania są: skarżący, organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny,
albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jeżeli Rada Ministrów wyznaczyła Prokuratorię
Generalną do reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem i
Prokurator Generalne, uczestnikiem jest również RPO oraz RPD, jeśli zgłosili swój udział w
postępowaniu.

Trybunał może orzekać w zależności od sprawy w składzie: w pełnym składzie, w składzie 5

sędziów, w składzie 3 sędziów.

Postępowanie przed TK jest jawne, koszt ponosi Skarb Państwa chyba, że orzekł zwrot kosztów
od organu który wydał akt normatywny. W uzasadnionych sytuacjach TK może orzec zwrot
kosztów wtedy, gdy nie uwzględnił skargi kons.

MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA

Międzynarodowa ochrona praw człowieka wykształciła się na dobre po II wojnie światowej.

Ochrona w systemie ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana dnia 26 czerwca 1945 r. Polska raty kowała ten
traktat w 1945 r. Stronami Karty są państwa - członkowie ONZ. Stanowi ona sui generis
konstytucję owej organizacji, reguluje jej zadania, strukturę oraz funkcjonowanie.

Karta ONZ nie zawiera katalogu praw człowieka. Znajduje się on w Powszechnej Deklaracji
Praw Człowieka.

Deklaracja ta została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 r.

W przeciwieństwie do Karty ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie jest umową
międzynarodową. Umowy mają moc prawną wiążącą, natomiast rezolucje czy deklaracje są
pozbawione takiego znaczenia prawnego, mają znaczenie moralne i polityczne.
fi
1) Prawa i wolności osobiste - prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa, zakaz niewolnictwa,
zakaz tortur lub okrutnego, nieludzkiego albo poniżającego traktowania czy karania, prawo do
uznawania osobowości prawnej, równość wobec prawa i prawo do jednakowej ochrony prawnej,
prawo do ochrony sądowej w razie pogwałcenia podstawowych praw przyznanych przez przez
prawo wewnętrzne, zakaz arbitralnego pozbawienia wolności lub wygnania z kraju, prawo do
rzetelnego sądu, domniemanie niewinności, publiczna rozprawa, prawo do obrony, zasada nullum
crimen, nulla poena sine lege poznali anteriori, prawo do prywatności, poszanowania życia
rodzinnego, tajemnicy

2) Prawa i wolności publiczne - prawo do obywatelstwa, wolność słowa, wolność zgromadzeń i

stowarzyszeń, prawo do udziału w rządzeniu krajem, dostęp do funkcji publicznych i
demokratycznych wyborów.

3) Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne to: prawo do pracy, do słusznego wynagrodzenia

za pracę, do ochrony przed bezrobociem, do tworzenia i przystępowania do związków
zawodowych, prawo do urlopu i wypoczynku, prawo do godziwego poziomu życia, opieki
lekarskiej, zabezpieczenia społecznego, prawo matki i dziecka - zarówno małżeńskiego jak i
pozamałżeńskiego - do opieki i pomocy, prawo do nauki, prawo do kultury.

Wszystkie państwa głosowały za przyjęciem: Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i

Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
Kluczową rolę w Mechanizmie kontrolnym odgrywa Komitet Praw Człowieka. Składa się on z 18
członków, wybieranych na czteroletnią kadencję, na posiedzeniu państw-stron Paktu. Siedzibą
Komitetu jest Genewa. Jego zadania polegają na badaniu sprawozdań państw, skarg państw
oraz skarg indywidualnych.

Skargi państw są środkiem fakultatywnym, są dopuszczone, gdy państwo skarżące i skażone

oświadczyło, że uznaje kompetencje do Komitetu do przyjmowania i rozpatrywania skarg w
których jedno państwo-strona zarzuca drugiemu państwu- stronie niewypełnianie zobowiązań
wynikających z Paktu. Polska złożyła taką deklarację 21 listopada 1990 r.

Mechanizm kontrolny przy Międzynarodowym Pakcie Praw Gosp. Jest uboższy ponieważ
ogranicza się do sprawozdań państw dotyczących podjętych środków oraz postępu dokonanego
w zakresie przestrzegania praw uznanych w niniejszym Pakcie.

Na mocy decyzji Rady Gospodarczej i Społecznej w 1986 r. Został utworzony Komitet Praw
Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Składa się z 18 ekspertów wybieranych przez Radę
na czteroletnią kadencję. Podstawowym zadaniem jest badanie sprawozdań stron paktu. Oprócz
tego Komitet opracowuje „uwagi ogólne”.

1. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub
poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. Raty kowana przez Polskę w 1989 r.

2. Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych

dnia 20 listopada 1989 r. Raty kowana przez Polskę w 1991 r.

Konwencja 1 powołuje mechanizm kontrolny z Komitetem przeciwko torturom. Składa się on z 10

członków wybieranych przez Państwa-strony konwencji na czteroletnią kadencję.

Badanie informacji państw oraz rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych to środki

fakultatywne, są dopuszczalne wtedy, gdy zainteresowane państwa złożyły oświadczenie o
uznaniu kompetencji Komitetu w tym zakresie. Polska uczyniła to 30 marca 1993 r.

Został powołany również podkomitet Komitetu przeciwko torturom (zwany Podkomitetem do

spraw prewencji). Może wizytować wszelkie miejsca, w których przebywają osoby pozbawione
wolności na podstawie polecenia władzy publicznej bądź za jej namową, zgodą. Składa się on z
10 członków, a po 50 raty kacji ich liczba wzrośnie do 25.
fi
fi
fi
Konwencja o prawach dziecka powołała Komitet Praw Dziecka, składający się z 18 członków
wybieranych państwa-strony na okres 4 lat, który rozpatruje sprawozdania państw.

Wysoki Komisarz ONZ do spraw Praw Człowieka powołany w 1993 r. A do jego zadań należy
ogólnie określona „promocja i ochrona wszystkich praw człowieka”. Komisarz jest mianowany na
czteroletnią kadencję przez Sekretarza Generalnego ONZ i zatwierdzany przez Zgromadzenie
Ogólne.

Oprócz uniwersalnego systemu międzynarodowej ochrony praw człowieka pojawiły się systemy
regionalne. Na szczególne zainteresowanie zasługuje system europejski stworzony w ramach
Rady Europy. U jego podłoża leży wspólnota wyznawanych wartości i wspólnota kultury, a więc
to czego brak systemowi uniwersalnemu.

Rada Europy powstała w 1949 r. Skupia państwa demokratyczne i praworządne, dlatego też
Polska stała się jej członkiem dopiero w 1991 r. Statut Rady Europy, uchwalony dnia 5 maja 1949
r. W Londynie, stwierdza w preambule, że państwa - sygnatariusze są niewzruszenie przywiązane
do swoich wartości moralnych i duchowych, które stanowią wspólne dziedzictwo ich narodów i
leżą u podstaw zasad wolności jednostki, wolności politycznej i prymatu prawa, na których opiera
się każda prawdziwa demokracja. W ramach Rady Europy podpisano i raty kowano około 200
konwencji i przyjęto wiele innych dokumentów.

Fundamentalne znaczenie ma Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

zwana europejską konwencją praw człowieka. Jest to najważniejsza z konwencji Rady
Europy. Została podpisana w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. A weszła w życie 3 września 1953
r. Konwencje uzupełnia 14 protokołów, czyli dodatkowe umowy.

Rada Europy skupia 47 państw. Polska do niej weszła 26 listopada 1991 r. I tego dnia podpisała
konwencję. O znaczeniu europejskiej konwencji praw człowieka przesądza rozbudowany
mechanizm kontrolny oparty na modelu sądowym,
Mechanizm uległ przebudowie w związku z bardzo długim czasem oczekiwania na rozpoznanie
skargi. Bardzo długi czas był spowodowany tym, że coraz więcej państw dołączało do Rady
Europy.

Na początku były organy Rady Europy - Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski
Trybunał Praw Człowieka po wprowadzonych zmianach powstał jeden organ Europejski
Trybunał Praw Człowieka. Działa on stale w Strasburgu i w przeciwieństwie do pierwotnego,
który działał w trybie sesyjnym, teraz skargi państwowe jak i indywidualne są wnoszone
bezpośrednio do Trybunału.

W dniu 1 czerwca w 2010 r. Wszedł w życie protokół nr 14 do konwencji, którego zadaniem jest
poprawa funkcjonowania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W wyniku zmian Trybunał ma orzekać w składzie 1 sędziego, komitetów (złożonych z 3 sędziów),

Izb (złożonych z siedmiu sędziów) oraz Wielkiej Izby (17 sędziów)

Trybunał składa się z sędziów w liczbie równej liczbie państw-stron konwencji. Sędziów wybiera
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na okres 9 lat, bez możliwości ponownego wyboru,
przy czym kadencja mija z osiągnięciem 70 lat. Żaden z sędziów nie może zostać odwołany
chyba, że reszta sędziów tak postanowi większością 2/3 głosów, że przestał spełniać określone
warunki. Polskim sędzią Trybunału jest prof. Krzysztof Wilczek z UJ.

Postępowanie przed Trybunałem toczy się na podstawie skargi. Są 2 rodzaje skarg: państwowa i
indywidualna.

Państwowa służy każdemu państwu-stronie i może być wzniesiona przeciw każdemu państwu-
stronie, które naruszyło postanowienia konwencji.

Indywidualna może być wzniesiona przez każdą osobę zyczną, organizację pozarządową lub
grupę osób.
fi
fi
Zasada subsydiarności - Skargę wnosi się do Trybunału, który sprawę może dopiero
rozpatrywać dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych
prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego i
jeśli sprawa została wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji.

Po wpłynięciu Trybunał bada czy skarga spełnia wymogi formalne, a także poddaje ją wstępnej
ocenie merytorycznej w celu ustalenia, czy nie jest ona oczywiście bezzasadna lub nie stanowi
nadużycia prawa do skargi.

Trybunał nie dopuszcza skargi która:

- jest anonimowa
- jest identyczna ze sprawą już rozpatrzoną
- nie daje się pogodzić z postanowieniami konwencji
- jest nieuzasadniona
- stanowi nadużycie prawa do skargi
- jeżeli skarżący nie doznał uszczerbku, chyba że poszanowanie praw człowieka w rozumieniu
konwencji i jej protokołów wymaga rozpatrzenia przedmiotu skargi oraz pod warunkiem, że żadna
sprawa, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy, nie może być odrzucona na tej
podstawie.

Kompetencje uznania skargi za niedopuszczalną posiada sędzia zasiadający jednoosobowo, jeśli

sędzia nie podejmie takiej decyzji, przekazuje ją do komitetu lub do Izby w celu dalszego
rozpatrywania.

Procedura rozpoznawania skargi

Sędzia jednoosobowy -> komitet lub Izba

Jeśli komitet uzna sprawę za dopuszczalną wtedy wydaje wyrok. Decyzje i wyroki są ostateczne.
Jeśli nie zostanie podjęta decyzja w sprawie dopuszczalności skargi ind. Dezycję podejmuje izba.
Trybunał może prowadzić korespondencję ze skarżącym oraz żądać wyjaśnień od skarżonego
państwa. Możliwe jest wyznaczenie ustnej rozprawy.
Po uznaniu skargi za dopuszczalną Trybunał kontynuuje rozpatrywanie sprawy z udziałem
przedstawicieli stron i w zależności od potrzeb podejmuje dochodzenie. Trybunał pozostaje do
dyspozycji celem polubownego załatwienia sprawy.
Jeśli w sprawie toczącej się przed izbą pojawi się zagadnienie dotyczące interpretacji konwencji
lub jej protokołów albo jeśli rozstrzygnięcie takiego zagadnienia może doprowadzić do
sprzeczności z wyrokiem wydanym wcześniej przez Trybunał, Izba może w każdym czasie przed
wydaniem swego wyroku zrzec się swej właściwości na rzecz Wielkiej Izby, chyba, że sprzeciwia
się temu jeden ze stron.

Jeśli sprawa kończy się polubownie, Trybunał wydaje wyrok, w którym stwierdza decyzję o
skreśleniu sprawy z listy. Jednak jeśli do takiego zakończenia nie doszło Trybunał orzeka na
publicznej rozprawie.

Po zamknięciu sprawy Trybunał wydaje wyrok w którym stwierdza czy w sprawie doszło do
naruszenia konwencji, może także orzec o zadośćuczynieniu na rzecz skarżącego.

W sytuacji gdy wyrok wydała Wielka Izba staje się on ostateczny.

Wyrok wydany przez Izbę staje się ostateczny jedynie gdy strony postępowania oświadczą, że nie
będą wnioskować o przekazanie sprawy Wielkiej Izbie.

Wszystkie decyzje oraz wyroki Trybunału muszą być uzasadnione. Jeśli wyrok nie zapadł
jednomyślnie, każdy z sędziów może złożyć zdanie odrębne od wyroku. Ostateczne wyroki
podlegają publikacji.

Ostateczny wyrok przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego wykonaniem.
Orzecznictwo strasburskie - wyroki Trybunału, a także uprzednio wydane opinie Komisji i decyzje
Komitetu Ministrów.

Europejski system ochrony praw człowieka znajduje istotne rozwinięcie w Europejskiej Karcie
Społecznej.
Europejska Karta Społeczna - umowa ta została przyjęta dnia 18 października 1961 r. W Turynie.
Stronami Karty są 43 państwa. Karta jedynie nakłada na strony zaledwie obowiązek przyjęcia za
cel „stworzenie warunków”. Raty kując kartę, państwo może uznać się związane tylko z
określoną częścią artykułów.

Mechanizm Karty sprowadza się do przesyłania przez państwa-strony Sekretarzowi Generalnemu

Rady Europy w odstępach dwuletnich sprawozdań dotyczących stosowania tych postanowień
Karty które przyjęły oraz w odpowiednich odstępach czasu na życzenie Komitetu Ministrów
sprawozdań dotyczących tych postanowień, które nie zostały przyjęte.

Kopie sprawozdań tra ają do krajowych organizacji będących członkami międzynarodowych

organizacji pracodawców i związków zawodowych, których przedstawiciele uczestniczą w
posiedzeniach Podkomitetu Rządowego Komitetu Społecznego, te organizacje mogą składać
uwagi do sprawozdań.

Sprawozdania rozpatrywane są przez Europejski Komitet Praw Społecznych dawniej noszący

nazwę Komitetu niezależnych ekspertów. Komitet składa się nie więcej niż 7 członków
mianowanych przez Komitet Ministrów Rady Europy na okres 6 lat.

Sprawozdania i wnioski Europejskiego Komitetu Praw Społecznych są przedkładane do

rozpatrzenia Podkomitetowi Rządowego Komitetu Społecznego. Składa się on z jednego
przedstawiciela każdej ze stron Karty.

Podkomitet po rozpatrzeniu stanowiska Europejskiego Komitetu Praw Społecznych, przedstawia

Komitetowi Ministrów Rady Europy sprawozdania zawierajace jego wnioski dotyczące
nieprzestrzegania postanowień Karty.

Sekretarz Generalny Rady Europy przekazuje Zgromadzeniu Doradczemu Rady Europy wnioski
Komitetu Praw Społecznych, sprawozdania Komitetu Rządowego oraz rezolucje Komitetu
Ministrów.

Komitet Ministrów większością 2/3 głosów może na podstawie sprawozdania Podkomitetu

Rządowego Komitetu Społecznego oraz po rozpatrzeniu stanowiska Zgromadzenia Doradczego
skierować niezbędne zalecenia dla każdego z państw-stron.

3 maja 1996 r. Została podpisana w Strasburgu nowa zrewidowana Europejska Karta Społeczna.
Obecnie stronami Karty są 32 państwa.

Ważnym uzupełnieniem europejskiej konwencji praw człowieka jest Europejska konwencja o

zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Została
podpisana 26 listopada 1987 r.

W preambule konwencja ta podkreśla, że mechanizm ustanowiony w tej konwencji odnosi się do

osób, które twierdzą, że już padły o arą pogwałcenia tego artykułu.

Powołany został Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub
Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu, który za pomocą wizytacji ma badać sposoby
traktowania osób pozbawionych wolności, mając na względzie wzmocnienie, jeśli zajdzie
potrzeba, ochrony tych osób przez torturami.

Komitet składa się z członków w liczbie równej liczbie państw-stron konwencji. Są oni wybierani
przez Komitet Ministrów Rady Europy na okres 4 lat.

Rola umów międzynarodowych w wewnętrznym porządku prawnym

fi
fi
fi
 Koncepcja monistyczna - prawo międzynarodowe i prawo krajowe tworzą jednolity system
prawa. Wobec tego na skutek raty kacji umowy powstaje nie tylko zobowiązanie państwa „na
zewnątrz” i „do wewnątrz”. Umowa jest w ten sposób adaptowana do prawa krajowego. Model
ten występuje w państwach kontynentalno - europejski.

Koncepcja dualistyczna - Prawo międzynarodowe i prawo krajowe to dwa różne porządki

prawne. Według tej koncepcji raty kacja umowy powoduje jedynie zobowiązanie „na zewnątrz” w
sferze prawnomiędzynarodowej. Dla uzyskania skuteczności w wewnętrznym porządku prawnym
norma traktatową musi być transformowana.
Można przy tym wyróżnić transformację specjalną (ustawodawca uchwala po prostu konkretne
przepisy identyczne z przepisami umowy) oraz transformację globalną (ustawodawca uchwala
przepis transformujący umowę „w całości”)
Występuje w państwach anglosaskich i skandynawskich a także w kilku państwach
kontynentalnych.

Prawa Człowieka w Unii Europejskiej

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ustanowił zasadę prymatu prawa unijnego nad
prawem krajowym państw członkowskich.
Obywatel każdego z państw Unii Europejskiej podlega trzem systemom ochrony prawnej, które są
ze sobą powiązane: ochronie sprawowanej przez sądy i trybunały swojego państwa (członka Unii
Europejskiej), ochronie sprawowanej przez sądy Unii Europejskiej sensu stricto i wreszcie
ochronie sprawowanej przez sądy i trybunały międzynarodowe.

Zasady/warto ci, na których opiera si UE w my l art. 2 Traktatu o funkcjonowaniu UE:

- Poszanowanie godno ci osoby ludzkiej

- Wolno

- Demokracja

- Równo

- Pa stwo prawne

- Poszanowanie praw człowieka (w tym praw osób nale cych do mniejszo ci)

→ Na mocy art. 6 TUE zalegalizowano prawa, wolno ci i zasady wynikaj ce z Karty Praw
Podstawowych (któr wł czono jako aneks do traktatu lizbo skiego), zrównano przez to moc
prawn Karty z traktatami. Uznano równie , e prawa podstawowe zagwarantowane e EKPC oraz
te wynikaj ce z tradycji konstytucyjnych wspólnych pa stwom członkowskim, stanowi cz
prawa Unii jako zasady ogólne prawa.
Na podst. Ust 2 tego artykułu UE mo e przyst pi do EKPC.

Katalog praw w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwo ci:

- Prawo do efektywnej kontroli s dowej oraz rzetelnego procesu s dowego w rozs dnym terminie
- Swoboda wypowiedzi
- Prawo własno ci
- Prawo do nietykalno ci mieszkania
- Prawo do wyra ania przekona religijnych
- Trybunał Sprawiedliwo ci odwołuje si cz sto do orzecze ETPC

→ Karta Praw Podstawowych UE została przyj ta w 2000 roku na szczycie w Nicei,

zaaprobował j Parlament Europejski, Komisja Europejska i Rada Europejska
ń
ą
ś
ś
ć
ć
ą
ś
ą
ś
ż
ą
ś
ś
ś
ą
ń
ą
fi
fi
ż
ę
ę
ż
ę
ż
ą
ś
ć
ś
ś
ń
ę
ż
ą
ń
ń
ą
ą
ś
ą
ą
ę
ś
ć
 → Karta została stworzona głównie przez dania ze strony pa stw członkowskich
odno nie utworzenia na pi mie katalogu praw podstawowych UE. Ma ona umacnia element
ochrony praw człowieka, uzupełni katalog praw jednostki (bior c pod uwag upływ czasu,
ewolucj prawa oraz pojawienie si nowych gał zi nauki i technologii)
Zadania KPPUE:

- Umocnienie konstytucyjnego charakteru traktatów

- Rozszerzenie i skonsolidowanie (zjednoczenie) praw podstawowych deklarowanych we

wcze niejszych dokumentach i orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwo ci

- Wzmocnienie przez to ochrony praw jednostki w prawnym systemie unijnym i bycie punktem
odniesienia instytucji europejskich i władz pa stw członkowskich w sferze prawa unijnego
unijnych rodków

- Zmienienie sposobu postrzegania UE w wiecie, nie tylko jako organizacj gospodarcz , ale
tak , w której znaczenie ochrony praw człowieka jest wspóln warto ci wszystkich członków

*KPPUE uwzgl dniła prawa, które wcze niej nie istniały np. Ochron danych osobowych, dost p
do dokumentów czy prawo do dobrej administracji, ale te rozszerzyła zakres praw
zamieszczonych w EKPC np. Prawo do mał e stwa, wolno stowarzysze ; prawo do nauki,
skutecznej skargi; zasada ne bis in idem.

Wady KPPUE:

- Cz sto wyst puj ce klauzule generalne lub odesłania do ustawodawstw krajowych bez jasno
okre lonego dozwolonego zakresu tych regulacji

- Brak okre lenia rodków ochrony sformułowanych w niej praw i wolno ci

Rozdziały KPPUE i zawarte w nich prawa:

❖ Godno
➢ Art. 1 i 2 i 3 godno ludzka; prawo do ycia; prawo człowieka do integralno ci

➢ Art. 4 i 5 zakaz tortur i nieludzkiego lub poni aj cego traktowania albo karania; zakaz
niewolnictwa i pracy przymusowej

❖ Wolno

➢ Art. 6 i 7 prawo do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego; poszanowanie ycia

prywatnego i rodzinnego

➢ Art. 8 i 9 ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia mał e stwa i prawo do

zało enia rodziny

➢ Art. 10 i 11 i 12 wolno ci dot. Wolno ci słowa; wolno zgromadze

➢ Art. 13 i 14 wolno sztuki nauki i prawo do nauki

➢ Art. 15 i 16 dotycz wolno ci do pracy i działalno ci gospodarczej

➢ Art. 17 i 18 i 19 prawo do własno ci; azylu; ochrony w przypadku usuni cia z

terytorium
własnego pa stwa (wydalenia lub ekstradycji)

❖ Równo

➢ Art. 20 i 21 równo wobec prawa; niedyskryminacja

➢ Art. 22 i 23 równo wobec ró norodno ci kulturowej, j zykowej i religijnej; równo płciowa ➢
ą
ż
ę
ś
ś
ś
ę
ś
ś
ś
ć
ś
ć
ć
ś
ń
ę
ę
ś
ą
ś
ś
ć
ć
ś
ś
ą
ś
ć
ć
ś
ż
ć
ę
ś
ś
ś
ś
ś
ś
ż
ń
ń
ś
ę
ż
ż
ń
ą
ż
ą
ż
ę
ś
ś
ć
ą
ś
ą
ć
ę
ś
ś
ń
ą
ś
ż
ę
ń
ń
ę
ń
ę
ć
ś
ż
ć
ś
ą
ę
 Art. 24 i 25 i 26 prawa dziecka; osób starszych; osób niepełnosprawnych

❖ Solidarno

➢ Art. 27-33 prawa dotycz ce pracy

➢ Art. 34 i 35 zabezpieczenie i pomoc społeczna; ochrona zdrowia ➢ Art. 38 ochrona
konsumentów

❖ Prawa Obywatelskie

➢ Art. 39 i 40 prawa dotycz ce wyborów

➢ Art. 41 i 42 prawo do dobrej administracji; dost pu do dokumentów
➢ Art. 43 i 44 prawo do zwracania si do ERPO; składania petycji
➢ Art. 45 i 46 swoboda przemieszczania si ; prawo do opieki dyplomatycznej

❖ Wymiar Sprawiedliwo ci

➢ Art. 47-50 wszystkie dotycz typowych praw w s downictwie

❖ Postanowienia ogólne dotycz ce wykładni i stosowania Karty

➢ Art. 51-52 zakres stosowania

➢ Art. 53 i 53 poziom ochrony; zakaz nadu ycia praw

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

- Aktualnie Emily O’Reilly

- Mianowany i mo e by odwołany przez Parlament Europejski
- Kadencja 5 lat i mo e by ponownie powołana
- Corocznie przedstawia sprawozdanie ze swojej pracy przed Parlamentem
- Nie mo e podejmowa innej pracy w trakcie trwania kadencji

- Ma pomaga w rozwi zywaniu problemów z administracj unijn , mo e te działa z własnej

inicjatywy lub na podstawie skargi

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej:

- Siedziba w Wiedniu

- Jej celem jest dostarczanie pomocy i wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych
odpowiednim instytucjom, organom, biurom i agencjom Unii oraz jej członków przy wdra aniu
przez nie prawa UE

- Jej organy: zarz d, rada wykonawcza, komitet naukowy i dyrektor

Inne instytucje UE powołane do ochrony Praw Człowieka:

- Europejski Inspektor Ochrony Danych Osobowych

- Eurojust
- Europol
- Europejskie Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii
- Europejska Grupa do spraw Etyki w Nauce i Nowych Technologiach

Wybrane prawa człowieka omówienie

Rodzaje praw człowieka:

ż
ś
ć
ć
ą
ż
ż
ą
ć
ć
ś
ć
ą
ą
ą
ą
ę
ę
ż
ę
ą
ą
ą
ż
ż
ć
ż
 - Wolno ci i prawa osobiste
- Wolno ci i prawa polityczne
- Wolno ci i prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne

Najwa niejsze prawa człowieka:

- Prawo do ycia
- Zakaz tortur
- Prawo do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego
- Prawo do rzetelnego procesu s dowego
- Prawo do prywatno ci
- Prawo do wolno ci słowa
- Prawo do wolno ci sumienia i wyznania
- Zakaz dyskryminacji

Prawo do ycia

-Najbardziej fundamentalne prawo człowieka

-Dopiero jego uznanie i zagwarantowanie urealnia

gwarantowanie innych praw.

Gdzie znajduje si prawo do ycia?

- Art..3 PDPC
- Art.6 MPPOiP
- Art.2 EKPC
- Art.2 KPPUE
- Art.38,39 Konstytucji RP

Problematyka eksperymentów naukowych:

- Art.39 Konstytucji RP

- Konwencja o ochronie praw człowieka i godno ci istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowa

biologii i medycyny - Europejska Konwencja Bioetyczna 4 kwietnia 1997 + dodatkowy protokół z
1998 o zakazie klonowania istot ludzkich <- Polska ich nie raty kowała

Ochrona ycia według kodeksu karnego:

- Art.148k.k. <-typizuj cy zbrodni zabójstwa

- Art.149k.k. <-typizuj cy przest pstwo dzieciobójstwa

- Art.150k.k. <-okre la przest pstwo tzw. Zabójstwa eutanatycznego “Kto zabija człowieka
na jego danie i pod wpływem zabójstwa dla niego...”

- Art.151k.k.

- Ustawa o planowaniu rodziny z 1993 okre la prawa aborcyjne, kobieta nigdy nie ponosi
odpowiedzialno ci karnej, jedynie lekarz, lub osoby namawiaj ce j do aborcji

Wrongful conception
→ Prawa wywodz ce si z tego poj cia polegaj na mo liwo ci formułowania roszcze za le
przeprowadzony zabieg antykoncepcyjny lub sterylizacyjny

Wrongful birth:
→ Prawa wywodz ce si z tego poj cia polegaj na mo liwo ci formułowania roszcze przeciwko
podmiotowi, który przez swoje działanie, chocia by z winy nieumy lnej, uniemo liwiał rodzicom
dokonania aborcji
ż
ś
ś
ś
ż
ą
ż
ż
ż
ś
ę
ś
ś
ś
ą
ą
ś
ę
ę
ś
ż
ą
ą
ń
ą
ę
ę
ę
ę
ę
ą
ą
ż
ś
ś
ż
ż
ś
ś
ą
fi
ą
ś
ż
ń
ń
ź
ń
 Wrongful life:
→ Wi e si z nim mo liwo formułowania roszcze , nie przez rodziców, a przez dziecko, które
domaga si rekompensaty za pozbawienie rodziców prawa do aborcji czy pocz cia, a urodziło si
chore

Argumenty przeciwko karze mierci:

- Pa stwo nie ma moralnego prawa do u miercania przest pców

- Kara ta jest nieskuteczna, poniewa nie odstrasza innych od popełniania przest pstw

- Kara ta pobudza w ludziach złe instynkty

- Nieodwracalno tej kary uniemo liwia naprawienie pomyłki s dowej

- Kara ta jest kar okrutn , zwłaszcza gdy skazany przez dłu szy czas oczekuje na jej
wykonanie

Argumenty za kar mierci:

- Pozwala eliminowa niepoprawnych sprawców zbrodni

- Odstrasza od popełniania przest pstw

- Zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwo ci

Zagadnienie kary mierci w regulacjach mi dzynarodowych:
→ Art.6 MPPOiP

→ Protokół 6 do EKPC: artykuł 1 i 2 <-Polska go raty kowała, +

protokół 13 do EKPC zawiera absolutny zakaz kary mierci

→ Polski kodeks karny zniósł kar mierci w 1997r. Z dniem 1

wrze nia 1998, ostatni kar mierci wykonano w Polsce w 1988r.

Ekstradycja: Ekstradycja to wydanie władzom innego państwa osoby, która jest podejrzana o
popełnienie przestępstwa na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję.
Również kiedy dana osoba została prawomocnie skazana, jedno państwo może zwrócić się do
drugiego o jej wydanie w celu odbycia kary.

-Musz zaistnie dwa obowi zkowe kryteria, aby mo na było j wykona + dodatkowe dot. Kary
mierci:
→ Czyn zabroniony nie został popełniony w Polsce

→ Ten czyn stanowiłby przest pstwo w chwili dokonania jak i

w chwili zło enia wniosku o ekstradycj

→ Nie mo e zapa decyzja o ekstradycji, je li w pa stwie do którego ma si odby ,

wykonuje si kar mierci

Policja:

- Jej głównym celem jest ochrona obywateli i ich prawa do ycia, ale w sytuacjach
nadzwyczajnych, ze wzgl du na swe szerokie uprawnienia, mo e stwarza zagro enie dla ycia

Ustawa z dnia 24 maja 2013 o rodkach przymusu bezpo redniego i broni palnej:

1) Siła zyczna w postaci technik: transportowych, obrony, ataku, obezwładnienia

ś
ś
ą
ą
ż
fi
ę
ę
ż
ń
ę
ć
ę
ś
ż
ś
ą
ć
ś
ż
ą
ś
ą
ć
ę
ś
ć
ś
ę
ć
ą
ś
ś
ś
ą
ę
ę
ę
ę
ż
ę
ś
ż
ś
ś
ś
ń
ś
ż
ś
ż
ń
fi
ą
ż
ę
ż
ą
ć
ć
ę
ż
ę
ę
ż
ć
ę
 2) Kajdanki: zakładane na r ce, na nogi lub zespolone

3) Kaftan bezpiecze stwa

4) Pas obezwładniaj cy

5) Siatka obezwładniaj ca

6) Kask zabezpieczaj cy

7) Pałka słu bowa

8) Wodne rodki obezwładniaj ce

9) Pies słu bowy

10) Ko słu bowy

11) Pociski niepenetracyjne

12) Chemiczne rodki obezwładniaj ce np.. Granaty łzawi ce

13) Przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomoc

energii elektrycznej

14) Cela zabezpieczaj ca

15) Izba izolacyjna

16) Pokój izolacyjny

17) Kolczatka drogowa i inne rodki słu ce do unieruchomienia

lub zatrzymania pojazdów mechanicznych

18) Pojazdy słu bowe

19) rodki przeznaczone do pokonywania zamkni budowlanych

i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe 20) rodki pirotechniczne o wła ciwo ciach
ogłuszaj cych lub ol niewaj cych

*wobec kobiet w widocznej ci y, osób wygl daj cych na mniej ni 13 lat lub niepełnosprawnych,
mo na u y wył cznie siły zycznej w postaci technik obezwładniania

5 warunków u ycia broni palnej:

- Konieczno odparcia bezpo redniego, bezprawnego zamachu np. na ycie

- Konieczno przeciwstawienia si osobie niepodporz dkowanej

- Bezpo redni po cig za osob

- Konieczno uj cia osoby

- Konieczno udaremnienia ucieczki osoby pozbawionej wolno ci

Zakaz tortur:
→ Dopiero po II W u wiadomiono sobie potrzeb stworzenia gwarancji ochrony przed torturami

Tortury -> ka de działanie, którym jakiejkolwiek osobie umy lnie zadaje si ostry ból lub
cierpienie, zyczne lub psychiczne, w celu uzyskania od niej, lub od osoby trzeciej, informacji lub
ż
Ś
ń
ą
ż
ś
ć
ż
fi
ż
ż
ż
ż
ż
ś
ś
ą
Ś
ś
ś
ś
ś
ś
ń
ć
ć
ć
ć
ą
ą
ą
ś
ą
ę
ś
fi
ę
ą
ś
ą
ą
ż
ą
ą
ś
ż
ą
ę
ą
ą
ę
ę
ć
Ś
ą
ś
ą
ą
ż
ś
ę
ś
ż
ś
 wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez ni lub przez osob trzeci , albo o
dokonanie którego jest ona podejrzana, a tak e w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na ni
lub na os. 3 albo w jakimkolwiek innym celu wynikaj cym z wszelkiej formy

Dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane s przez funkcjonariusza pa stwowego
lub inn osob wyst puj c w charakterze urz dowym lub z ich polecenia albo za ich wyra n
albo milcz c zgod

Gdzie znajduj si regulacje dotycz ce tortur?

- Art.5 PDPC

- Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego

okrutnego, nieludzkiego lub poni aj cego traktowania albo karania (ONZ), przyj to j w 1984r,

Polska j raty kowała w 1989r. M.in. w art.1 zde niowano poj cie tortur, obowi zki pa stw w art.3
i obowi zek cigania w art.4 oraz zapobieganie w art.14

- Art. 7 i art. 10 ust. 1 MPPOiP

- Art.3 EKPC i 4 KPPUE s takie same jak 5 w PDPC

→ Utworzono tak e mechanizm kontrolny do konwencji, czyli komitet, który dokonuje wizyt w
poszczególnych pa stwach i bada, w jaki sposób s traktowane osoby pozbawione wolno ci i
sporz dza do tego sprawozdania

Poni aj ce traktowanie -> w okre leniu tre ci tej kategorii, rozwi za poszukuje si w okre leniu
stopnia, dotkliwo ci zadawanych cierpie w konkretnej sprawie. Jako kryterium identy kacji
poni aj cego traktowania wskazuje si cel działania, zgodnie z którym wywoływanie przera enia,
udr ki i strachu o ary zmierza do złamania jej zycznie i moralnie, do utraty godno ci człowieka

*W Konstytucji RP wzmianka o torturach znajduje si w art. 40, a odpowiedzi na to jest art.3 k.k.
oraz art.4 1k.k.w. o rodkach karnych i karach

Prawo do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego *najcz ciej naruszane prawo człowieka

*Komisja Praw Człowieka uznała, e termin “wolno ” i “bezpiecze stwo” musz by

odczytywane ł cznie, gdy oba odnosz si do zycznej wolno ci i bezpiecze stwa

Gdzie znajduj si regulacje dotycz ce prawa do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego?

- Art.3 i 9 PDPC + art.13

- Art.9 i 11 MPPOiP

- Art.6 KPPUE -> to samo co w 3 PDPC “Ka da osoba ma prawo

do ycia, wolno ci i bezpiecze stwa osobistego”

- Art.5 EKPC -> opisuje prawa zwi zane z zatrzymaniem i

prawami zatrzymanego

- Art.31(“Wolno człowieka podlega ochronie prawnej”) i 41

(zatrzymanie) Konstytucji RP

- Rozdział 28 k.p.k. o rodkach zapobiegawczych art. 249-254

Orzecznictwo ETCP:

- Guzzardi vs Włochy -> lekarz na wyspie

ż
ę
ż
ż
ą
ą
ą
ą
ą
ą
ą
ś
ą
fi
ę
ą
ą
ą
ś
ś
ś
fi
ż
ę
ę
ą
ń
ś
ę
ś
ć
ą
ą
ż
ą
ś
ń
ż
ń
ś
ż
ą
ę
ą
ą
ą
ń
ą
ś
ę
ż
fi
ę
fi
fi
ś
ą
ż
ę
ć
ą
ą
ą
ę
ś
ś
ę
ś
ą
ń
ń
ę
ń
ą
ń
ą
ę
ą
ą
ę
ś
ń
ą
ć
ń
fi
ś
ś
ź
ż
ą
ą
 - Nielsen vs Dania -> 12 latek, którego matka sił umie ciła w
psychiatryku

- De Vilde, Ooms i Versyp vs Belgia -> sp dzenie zimy w

wi zieniu

Przesłanki uprawnionego naruszenia wolno ci jednostki:

→ Pozbawienie wolno ci na skutek skazania przez wła ciwy s d

→ Pozbawienie wolno ci na skutek niepodporz dkowania si

orzeczeniu s du

→ Zatrzymanie lub aresztowaniu w celu postawienia przed

wła ciwym organem

→ Pozbawienie wolno ci w celu ochrony zdrowia innych osób

lub ochrony społecznej

→ Pozbawienie wolno ci w zwi zku z nielegalnym

przekroczeniem granicy, wydaleniem i ekstradycj Pozbawienie wolno ci nieletniego:

→ Nie zawsze ma zwi zek z popełnieniem przez niego czynu zabronionego zagro onego
kar

→ Mo e by zastosowane w przypadku, gdy zagro ony jest rozwój nieletniego np. Z

powodu uzale nienia od narkotyków/alkoholu czy uprawiania prostytucji

→ Dla celów konwencji, wszystkie osoby, które nie uko czyły 18 roku ycia, s uwa ane
za osoby nieletnie, niezale nie od prawa krajowego (ustawa z 26.10.1982r. O post powaniu w
sprawach nieletnich)

Prawa zatrzymanego/osoby, której wolno została naruszona:

- Prawo do niezwłocznego poznania przyczyn zatrzymania

- wg niektórych orzecze Trybunału “niezwłocznie” nie oznacza “natychmiast”, wystarczy bowiem

poinformowa osob o przyczynach zatrzymania przy pierwszym przesłuchaniu, a wg innych,
streszczenie przyczyn zatrzymania powinno si odby natychmiast po umieszczeniu w miejscu
odosobnienia

- art. 5 ust 3 EKCP ma zapewni osobom pozbawionym wolno ci szybk procedur , pozwalaj c
zbada , czy pozbawienie wolno ci nie było arbitralne

Prawo do ustalenia legalno ci pozbawienia wolno ci

- art. 5 ust 4 EKPC gwarantuje ka demu, kto został pozbawiony wolno ci, prawn mo liwo
odwołania si do s du w celu ustalenia legalno ci pozbawienia wolno ci

- zgodnie z przepisem, s d ma dokona tej oceny “niezwłocznie”, jednak ta niezwłoczno mo e

ró ni si w zale no ci od konkretnej sprawy i nie mo e by sztywno ustalona

- Prawo do odszkodowania za niezgodne z tre ci art. 5 zatrzymanie lub aresztowanie

-dopuszcza si odszkodowania materialne, jak i niematerialne (np. O cjalne przeprosiny)

Prawo do rzetelnego procesu s dowego:

ż
ę
ą
ś
ć
ć
ę
ę
ą
ć
ę
ż
ż
ż
ą
ć
ę
ś
ń
ą
ż
ś
ą
ś
ś
ś
ś
ć
ś
ą
ż
ć
ą
ś
ś
ć
ę
ś
ś
ę
ą
ą
ś
ć
ż
ą
ą
ć
ż
ś
ń
ś
ś
ę
fi
ś
ś
ą
ś
ą
ż
ą
ę
ę
ą
ż
ś
ż
ć
ś
ż
ć
ą
ż
ą
 -in. Right to a fair trial

-jest gwarantowane przez wszystkie mi dzynarodowe deklaracje i pakty

Gdzie znajduje si prawo do rzetelnego procesu s dowego?

- Art. 10 PDPC “Ka da osoba jest uprawniona na warunkach pełnej równo ci, by jej
sprawa była sprawiedliwie i publicznie rozpatrzona przez niezawisły i bezstronny s d, który
zdecyduje o jej prawach i obowi zkach albo zasadno ci jakiegokolwiek oskar enia w sprawie
karnej skierowanej przeciwko niej”

- Art. 14 MPPOiP -> to samo

- Art. 6 EKPC -> dodatkowo jest o rozs dnym terminie, kwestii

jawno ci, zasadzie domniemania niewinno ci, prawa oskar onego np. Do obrony, tłumacza,
przesłuchania wiadków, informacji o przyczynie oskar enia
+ uzupełnieniem jest art. 7 EKPC -> zakaz karania bez podstawy prawnej i zakaz działania prawa
karnego wstecz
+ art. 2 protokół nr 7 –prawo do odwołania w sprawach karnych,
art. 3 tego protokołu -prawo do odszkodowania za bezprawne skazanie i
art. 4 –zakaz ponownego s dzenia lub karania.
W art. 6 znajduje si tak e zakaz wykładni cie niaj cej, poniewa to prawo jest tak wa ne, e
“(...) jakakolwiek wykładnia cie niaj ca nie odpowiadałaby ani celowi, ani charakterowi tego
artykułu”

- Art. 47 KPPUE

- Art. 42 (reguluje kwestie zwi zane z odpowiedzialno ci karn

i procesem karnym m.in. domniemanie niewinno ci, prawo do obrony), Konstytucja RP

- art. 45 (najbardziej ogólny: “Ka dy ma prawo sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia

sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez wła ciwy, niezale ny i bezstronny i niezawisły s d”)
Konstytucja RP

- art. 173 (“S dy i Trybunały s władz odr bn i niezale n od innych władz”) Konstytucji
RP

-prawo polskie zdecydowanie bardziej rozwija prawo do rzetelnego procesu s dowego ni prawo
europejskie, poniewa Konstytucja RP jest stosunkowo nowa, a prawo europejskie zawiera tylko
podstawy obowi zuj cych przepisów

-zawiera m.in. gwarancj dwuinstancyjno ci post powania (art. 176) i obejmuje wszystkie sprawy
s dowe lub gwarancj rozstrzygni cia sprawy w rozs dnym terminie (art. 2 1pkt 4k.p.k.) - jednak
problem przewlekło ci post powa jest najcz ciej rozstrzygan spraw ETPC wzgl dem strony
polskiej “sprawiedliwo spó niona jest zaprzeczeniem sprawiedliwo ci”

Orzeczenia ETPC:

- Proszak vs Polska

- Kudła vs Polska
-doczyta w podr o skardze str 120

Prawo do prywatno ci

- jako pierwsi scharakteryzowali je ameryka scy profesorowie prawa V. Brandeis i E.Warren,

którzy okre lili je jako uprawnienie do wył czno ci, odr bno ci, tajemnicy i samotno ci

- prawo do prywatno ci nie jest charakteryzowane w adnym systemie prawnym, opisuje si

jedynie sfery, których powinno dotyczy
ą
ś
ć
ś
ś
ą
ę
ę
ś
ą
ą
ś
ś
ż
ę
ś
ę
ż
ć
ż
ą
ś
ę
ź
ś
ą
ę
ń
ą
ą
ą
ć
ę
ż
ś
ą
ś
ś
ń
ą
ś
ę
ą
ś
ś
ś
ś
ę
ę
ą
ą
ś
ą
ż
ą
ż
ę
ż
ż
ś
ś
ż
ą
ą
ż
ą
ś
ą
ą
ż
ą
ś
ą
ś
ę
ż
ą
ż
ę
ż
 - w relacjach mi dzy pa stwem, a obywatelem ochrona prywatno ci to inaczej ochrona
to samo ci człowieka, jego przekona i poczyna , ale tak e zakaz podkładania podsłuchów,
nieuprawnionych rewizji, kontroli lub cenzurowania korespondencji. Obecnie najwi kszym
zagro eniem dla prywatno ci jest rozwój techniki i usług komputerowych m.in. Przez zbieranie
naszych danych w celach marketingowych

Gdzie znajduje si prawo do prywatno ci?

- Art. 12 PDPC

- Art. 17 MPPOiP

- Art. 8 EKPC “Ka dy ma prawo do poszanowania swojego ycia prywatnego i rodzinnego,

swojego mieszkania i korespondencji” + w ust 2 o niedopuszczalno ci ingerencji w to prawo
władzy publicznej

- Art. 7 KPPUE -> to samo co w 8 EKPC

- Art. 47 (ochrona ycia prywatnego), 49 (wolno i ochrona

komunikowania si ), 50 (nienaruszalno mieszkania), 51 (ujawnianie danych osobowych)
Konstytucji RP

Orzecznictwo ETPC:

- Tysi c vs Polska -> cesarka, która spowodowała pogorszenie wady wzroku

- X vs RFN -> zgoda na rozsypanie prochów zmarłego w ogrodzie

- X vs Wielka Brytania -> mo liwo fotografowania i przechowywania zdj osób

uczestnicz cych w demonstracjach publicznych

- X vs Belgia -> obowi zek zakładania pasów podczas jazdy samochodem

- Leskey, Jaggard i Brown vs Wielka Brytania -> karanie przez pa stwo praktyk
sadomasochistycznych

Rodzaje narusze art. 8 EKCP w praktyce:

- Ochrona przed posłuchem

- Ochrona tajemnicy korespondencji wi niów

- Przyznanie kobietom swobody decydowania o przerywaniu

ci y

- Przyznania prawa do utrzymywania stosunków

homoseksualnych na równi z heteroseksualnymi

- Ochrona osób upo ledzonych przed ingerencj w ich ycie

seksualne

- Ochrona przed hałasem z zewn trz, utrudniaj cym korzystanie z mieszkania

-ochrona prywatno ci polityków i osób publicznych jest słabsza ni ochrona ycia prywatnego
zwykłych obywateli

Orzeczenia ETPC odno nie transseksualizmu:

-Rees vs Wielka Brytania -> akt urodzenia to zapis historyczny i władze nie maj obowi zku, aby
go odpowiednio zmienia po zmianie płci
ą
ż
ż
ż
ś
ą
ą
ę
ń
ę
ę
ś
ń
ć
ś
ż
ż
ś
ś
ą
ż
ń
ś
ć
ą
ś
ś
ć
ę
ź
ń
ą
ś
ą
ć
ż
ż
ś
ż
ż
ś
ń
ż
ą
ę
ę
ć
ą
 -B. Vs Francja -> przez zmian płci nie mogła po lubi partnera Prawo do prywatno ci, a
tajemnica korespondencji wi niów:

- Wi zie musi mie zagwarantowan mo liwo porozumiewania si z obro c poza

kontrol administracji wi ziennej

- Korespondencj od adwokata mo na otworzy jedynie wtedy, gdy podejrzewa si , e s

w niej przesyłane zakazane przedmioty, jednak i w tej sytuacji list mo e zosta jedynie otwarty, ale
nie przeczytany

- Przeczytanie mo e nast pi tylko w wyj tkowej sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie, e

przywilej korespondencji mo e by nadu ywany do celów bezprawnych
W prawie polskim:

→ Zagadnienia dot. Tajemnicy korespondencji wi niów s uregulowane w kodeksie

karnym wykonawczym

→ W zale no ci od typu zakładu karnego, stosuje si ró ne typu kontroli:

zamkni ty-pełna,
półotwarty-mo e by cenzura i kontrola, ale nie musi,
otwarty- nic nie podlega cenzurze ani kontroli

Prawo do wolno ci słowa

-media stały si obecnie czwart władz i to głównie u nich nale y szuka narusze zwi zanych z
nadu yciem swobody wypowiedzi

Gdzie znajduje si prawo do wolno ci słowa?

- Art. 19 PDPC

- Art. 19 MPPOiP

- Art. 10 EKPC

- Art. 11 KPPUE

- Art. 14 (wolno prasy i mediów), 25 ust.2 (bezstronno

władzy w sprawach religijnych, wiatopogl dowych i lozo cznych + zapewnienie swobody ich
wyra ania), 49 i 54 (wolno wyra ania pogl dów i rozpowszechniania informacji, zakaz cenzury)
Konstytucji RP

Orzeczenia ETPC odno nie wolno ci słowa:

- Janowski vs Polska -> obra enie stra ników miejskich

- Lingens vs Austria -> zniesławienie jednego z polityków
- Handyside vs Wielka Brytania -> mały czerwony podr cznik

Zasady wynikaj ce z orzeczenia w sprawie Handyside vs Wielka Brytania

Gwarantem przestrzegania konwencji s przede wszystkim kraje członkowskie, poniewa to ich

organy maj zapewni nienaruszalno praw, a kontrola organów konwencyjnych jest jedynie
subsydiarna

EKPC pozostawia krajom członkowskim pewien margines swobody ocen

Podczas kontroli, organy konwencyjne zwracaj uwag na zasady charakterystyczne dla

społecze stwa demokratycznego, którego podstawowym larem oraz warunkiem rozwoju jest
ż
ż
ą
ę
ń
ą
ę
ę
ż
ń
ą
ś
ż
ę
ć
ś
ć
ś
ć
ę
ę
ś
ż
ś
ć
ć
ż
ę
ż
ę
ź
ś
ą
ą
ż
ć
ć
ś
ś
ś
ć
ż
ą
ą
ż
ą
ż
ą
ą
ą
ą
ś
ż
fi
ć
ś
ę
ć
ę
ć
ę
ź
fi
fi
ę
ś
ż
ż
ć
ą
ż
ć
ę
ć
ń
ś
ń
ą
ą
ż
ę
ż
ż
ą
 swoboda wypowiedzi

4. Konieczno ingerencji wymaga “pilnej potrzeby społecznej”, wymagane jest

zindywidualizowane podej cie

5. Krajowy margines swobody ocen jest znaczny, gdy ograniczenie swobody wypowiedzi słu y
ochronie moralno ci

-istnieje ochrona informacji dziennikarza i nawet nakaz s dowy nie mo e zmusi dziennikarza do
ujawnienia ródła informacji

Dziennikarz -> ka da osoba zyczna lub prawna systematycznie i zawodowo zajmuj ca si

zbieraniem informacji oraz ich rozpowszechnianiem za po rednictwem mediów

Informacja -> ka de o wiadczenie o stanie faktycznym, ka da opinia w formie tekstu, d wi ku lub

obrazu

Przepisy zabezpieczaj ce interes osób zycznych przed nadu yciami:

- Art. 23 i 24 k.c. -> naruszenie dóbr osobistych

- Art. 212 2 k.k. -> zniesławienie za pomoc rodków

masowego komunikowania si

- Art. 135 2k.k -> zniewa enie Prezydenta RP

- Art. 226 3k.k. -> zniewa enie konstytucyjnego organu

Rzeczypospolitej Polskiej

Prawo do wolno ci sumienia i wyznania

Usankcjonowanie prawnomiędzynarodowe wolności sumienia i wyznania zmierza do zapewnienia

gwarancji poszanowania przez państwa pluralizm przekonań.

Gdzie znajduje się Prawo do wolności sumienia i wyznania?

- Art, 13 PDPC - Każda osób ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje
wolność zmiany swej religii lub przekonań i wolność manifestowania swej religii.

- Art. 18 MPPOiP - Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Nikt nie może
podlegać przymusowi, który stanowiłby zamach na jego wolność posiadania lub przyjmowania
wyznania albo przekonań, Wolność uzewnętrzniania wyznania itp może podlegać takim
ograniczeniom które są przewidziane przez ustawę dla bezpieczeństwa, Rodzice zapewniają
swoim dzieciom wychowanie religijne i moralne wg własnych przekonań

- Art. 10 KPPUE - Każdy ma prawo do wolności itp., Uznaje się prawo do odmowy działania
sprzecznego z własnym sumieniem

- Art. 9 EKPC - Każdy ma pawo do wolności itp., uzewnętrznianie wyznania

- Art. 53 Konstytucji RP - Każdy wolność sumienia i religii, wolność religii obejmuje wolność
wyznawania lub przyjmowania religii, rodzice mają prawo do wychowania wg. Własnych
przekonań, religia może być nauczana w szkole, wolność uzewnętrzniania może być ograniczona
tylko na drodze ustawy z powodu bezpieczeństwa, nikt nie może być zmuszany do
uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych, nikt nie może być obowiązany
do ujawnienia swego światopoglądu

Nie ma zwolnienia jednostki ze służby wojskowej, państwa mogą, ale nie muszą się zgodzić na
odbycie tzw. Zastępczej służby., jednostka może być zmuszona dla ochrony zdrowia publicznego
do transfuzji krwi.
ź
ś
ć
ż
ś
ż
ś
ś
ą
ś
fi
ę
ż
ż
fi
ą
ś
ą
ś
ż
ż
ż
ć
ą
ź
ę
ę
ż
 Zakaz dyskryminacji

Dyskryminacja jest pojmowana jako pozbawienie równych praw bądź prześladowanie ze względu
na np. Pochodzenie

Art. 7 PDPC - Wszyscy równi wobec prawa i do równej ochrony prawnej

Art. 2 ust. 2 MPPGSiK - strony paktu zobowiązane zagwarantowanie praw bez żadnej
dyskryminacji

Art. 26 MPPOiP - równi wobec prawa i bez dyskryminacji

Dyskryminacja bezpośrednia - pracownik z jednej lub kilku wyżej wymienionych przyczyn był, jest
mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy

Dyskryminacja pośrednia - na skutek pozornie neutralnego postanowienia występują

dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia na niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby
pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn
określonych wyżej.

Mi dzynarodowa ochrona mniejszo ci narodowych

→ Dopiero w latach 80 XX w. Zacz to powa nie podchodzi do systemu ochrony mniejszo ci,
przez co powstało wiele nowych dokumentów mi dzynarodowych, które dotyczyły ich statusu
→ Wyłania si kilka systemów ochrony: ONZ, Rada Europy i OBWE

System ONZ:
- Karta Narodów Zjednoczonych -> nie zawiera adnych postanowie dot. Ochrony
mniejszo ci narodowych, ale ustanawia zasad niedyskryminacji. Art. 1 celem Narodów
Zjednoczonych jest popieranie i zach canie do “poszanowania dla praw człowieka i
podstawowych wolno ci dla wszystkich bez wzgl du na ras , płe , j zyk i wyznanie”

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyj ta w 1948r. Przez ZO ONZ -> nie
zawierała przepisów odnosz cych si do praw mniejszo ci, jednak osoby wywodz ce si z nich
miały zagwarantowane takie same prawa indywidualne co wszyscy. Zadeklarowano w niej jednak
zasad równo ci i zakaz dyskryminacji, co stanowi m.in. art. 2, a silny indywidualizm deklaracji
sprawił, e nie wyszczególniono praw mniejszo ci

- Zakaz dyskryminacji -> był kluczowy od wzgl dem systemu ochrony praw człowieka
ONZ, przez co przyj to kilka instrumentów mi dzynarodowych, maj cych zwalcza dyskryminacj
m.in. Mi dzynarodow konwencj w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z
1966r. i Konwencji UNESCO w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie o wiaty z 1960r.

- Mi dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r. -> art. 26 o

zakazie dyskryminacji oraz 27 o ochronie mniejszo ci narodowych, jest to pierwsze “twarde
prawo” w systemie ONZ dotycz ce tego problemu. Art. 27 został równie uznany jako podstaw
do skargi indywidualnej do Komitetu Praw Człowieka ONZ, a brak realizacji pozytywnych działa
pa stwa na rzecz mniejszo ci, został uznany za nieskuteczny, czyli aby przestrzega art. 27
pa stwa musz co od siebie da

- Deklaracja o prawach osób nale cych do mniejszo ci narodowych, etnicznych,

religijnych i j zykowych uchwalona w 1992r. Przez ZO ONZ -> ma charakter soft law, jest ona
dokumentem najpełniej odnosz cym si do kwestii praw osób nale cych do mniejszo ci
narodowych w systemie ONZ. Jej przedmiotem s cztery grupy postanowie :
ń
ń
ę
ę
ę
ż
ś
ę
ę
ę
ś
ą
ś
ę
ą
ś
ś
ą
ą
ą
ć
ę
ę
ę
ę
ę
ż
ż
ą
ę
ę
ś
ą
ę
ę
ś
ś
ę
ś
ż
ę
ć
ę
ś
ć
ż
ą
ą
ę
ż
ń
ń
ś
ć
ą
ć
ś
ę
ś
ę
ń
ę
 -> czyni ona przedmiotem ochrony prawa człowieka i podstawowe wolno ci osób nale cych do
mniejszo ci

-> zawiera katalog praw, które słu utrzymaniu i rozwijaniu mniejszo ciowej to samo ci
narodowej np. Prawo do korzystania z własnej kultury

-> w ograniczonym zakresie zostały uwzgl dnione prawa mniejszo ci jako grup, taki charakter ma
np. Prawo do stowarzyszania si

-> zawiera postanowienia dotycz ce sposobu prowadzenia przez pa stwa polityki

narodowo ciowej

Rada Europy:
- Europejska Konwencja Praw Człowieka -> podstawa systemu ochrony praw człowieka w
ramach Rady Europy, nie zawiera jednak norm dotycz cych praw mniejszo ci narodowych,
jednak pomimo tego osoby nale ce do mniejszo ci maj mo liwo składania skarg
indywidualnych do ETPC, je li pa stwo narusza ich prawa człowieka wynikaj ce z konwencji

- Europejska karta j zyków regionalnych lub mniejszo ciowych sporz dzona w Strasburgu
w 1992r, weszła w ycie w 1998r. -> jej przepisy dotycz ochrony j zyków, czyli s to prawa
kulturowe, nie dotycz jednak bezpo rednio ochrony praw mniejszo ci.
Zobowi zuje ona pa stwa do uwzgl dniania w swojej polityce, ustawodawstwie i praktyce
działania wobec j zyków regionalnych i mniejszo ciowych u ywanych na ich terytorium ró nych
zasad jak np. Uznawanie wszystkich j zyków za przejaw bogactwa kulturowego

- Konwencja ramowa o ochronie mniejszo ci narodowych sporz dzona w Strasburgu w

1995r., a weszła w ycie w 1998r. -> jest to pierwsza w historii wielostronna konwencja o
ochronie praw mniejszo ci. Podmiotem ochrony konwencji nie s całe mniejszo ci, ale osoby
nale ce do nich, które mog korzysta z tych praw zarówno indywidualnie, jak i wespół z innymi
członkami grupy. Najwa niejszymi prawami zawartymi w konwencji jest m.in. prawo do
swobodnego okre lania swojej przynale no ci narodowej, prawo do swobodnego u ywania
j zyka mniejszo ci czy prawo do zakładania i uczestniczenia w organizacjach mniejszo ci.
Zawiera ona równie wiele zobowi za pa stw w zakresie kształtowania statusu mniejszo ci, w
tym obowi zek podejmowania rodków niezb dnych do zapewnienia pełnej i rzeczywistej
równo ci osób nale cych do mniejszo ci we wszystkich sferach ycia i tak e np. Zakaz
podejmowania działa maj cych na celu przymusow asymilacj . Ramowy charakter konwencji
oznacza, e jej postanowienia stanowi postulaty programowe oraz cele dla pa stw i nie tworz
po stronie osób nale cych do mniejszo ci w tych pa stwach konkretnych uprawnie , a same
pa stwa maj du swobod w interpretacji jej postanowie . Mechanizmem kontrolnym
konwencji jest Komitet Ministrów Rady Europy oraz Komitet Doradczy przy KMRE. Pa stwa-
strony s zobowi zane do przedkładania informacji co do rodków podj tych w prawie
wewn trznym w celu realizacji postanowie konwencji, pierwsze jest składane po roku, a
nast pne co 5 lat.

OBWE:

- Dokumenty i działania podj te w jej ramach dostarczaj standardów politycznych,

a nie prawnych ochrony mniejszo ci. Pomimo tego, miały i maj du y wpływ na kształtowanie
si europejskich systemów ochrony mniejszo ci. W 1990r. W wyniku konferencji w sprawie
ludzkiego wymiaru OBWE powstał dokument spotkania kopenhaskiego, który zawiera dług list
praw mniejszo ci narodowych oraz wymienia obowi zki pa stw uczestnicz cych wobec tych
mniejszo ci. Do najwa niejszych postanowie nale m.in. zasada, e poszanowanie praw osób
nale cych do mniejszo ci jest cz ci powszechnie uznawanych praw człowieka czy prawo do
swobodnego wyra ania, kultywowania i rozwijania swojej to samo ci narodowej bez adnych
prób asymilacji przymusowej. Z kolei zobowi zania pa stw obejmuj m.in. ochron to samo ci
narodowej czy tworz mo liwo posługiwania si j zykiem mniejszo ci w kontaktach z organami
ę
ę
ń
ż
ż
ę
ą
ą
ę
ś
ą
ą
ś
ś
ż
ś
ą
ą
ś
ś
ą
ż
ę
ś
ą
ż
ż
ż
ż
ż
ń
ż
ą
ą
ę
ń
ą
ą
ż
ś
ż
ś
ż
ą
ś
ę
ą
ś
ś
ę
ć
ż
ą
ą
ń
ż
ę
ą
ą
ś
ś
ę
ś
ę
ń
ę
ą
ą
ć
ś
ż
ś
ń
ę
ń
ś
ą
ń
ś
ś
ę
ś
ę
ś
ż
ę
ą
ą
ą
ń
ą
ń
ą
ą
ś
ś
ń
ń
ż
ż
ż
ę
ą
ą
ż
ś
ś
ś
ą
ż
ą
ś
ć
ę
ą
ń
ś
ś
ż
ę
ś
ą
ś
ą
ż
ą
ż
ń
ś
ę
ą
ż
ń
ż
ś
ż
ń
ż
ś
ą
ś
ż
ą
ś
ą
ę
 władzy publicznej

- Wysoki Komisarz do spraw Mniejszo ci Narodowych powołany na spotkaniu OBWE

w Helsinkach w 1992r. -> jego mandat obejmuje takie zadania jak monitorowanie stosunków
narodowo ciowych, wczesne ostrzeganie o rodz cych si kon iktach i wczesne reagowanie, a
wi c kroki maj ce na celu rozładowywanie kon iktów narodowo ciowych na pocz tkowym etapie
rozwoju, co oznacza, e s to działania prewencyjne. Mandat Komisarza wygasa w sytuacji
rozwoju ostrego kon iktu

Unia Europejska:

- Prawo UE nie zawiera systemu ochrony praw mniejszo ci narodowych, jednak pojawiły si
pierwsze instytucje i normy dotycz ce tej sfery.

- Trybunał Sprawiedliwo ci Unii Europejskiej -> kształtuje w procesie s dowego

tworzenia ochrony praw podstawowych prawa osób nale cych do mniejszo ci narodowych

- Traktaty -> m.in. Traktat o UE, Traktat o funkcjonowaniu UE, kształtuj status
mniejszo ci narodowych, zawieraj tak ogólne normy jak poszanowanie ró norodno ci
kulturowej, wspieranie ró norodno ci j zykowej czy ochrona kultur narodowych

- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej -> zawiera zakaz dyskryminacji ze

wzgl du na j zyk, przynale no do mniejszo ci narodowych, pochodzenie etniczne art. 2 oraz
zasad poszanowania zró nicowania kulturowego i j zykowego art. 22

Ochrona mniejszo ci narodowych w Polsce:

- Art. 27 i 35 Konstytucji RP

- Wiele ustaw i aktów podstawowych (str. 157)

- Ustawa o mniejszo ciach narodowych i etnicznych oraz o j zyku regionalnym uchwalona

6 stycznia 2005r.

PDPC - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

MPPOiP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

EKPC - Europejska Konwencja Praw Człowieka

KPPUE - Karta praw podstawowych Unii Europejskiej

EKZT - Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom

ETPC - Europejski Trybunał Praw Człowieka

TFUE - Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Rada Europy - międzynarodowa organizacja rządowa skupiająca prawie wszystkie Państwa

Europy oraz kilka państw spoza tego kontynentu. Jej głównym celem jest osiągniecie jedności
między członkami aby chronić i wcielać w życie ideały. Siedziba w Strasburgu. Utworzenie 5 maja
1949 roku. 46 członków obecnie.

Główne organy Rady Europy:

- Komitet Ministrów
- Zgromadzenie Parlamentarne
- Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy
- Sekretarz Generalny Rady Europy
- Komisarz Praw Człowieka Rady Europy
ę
ę
ę
ś
ś
ę
ą
ś
fl
ż
ż
ą
ż
ż
ś
ś
ć
ś
ą
ś
ą
ę
ś
fl
ś
ą
ę
ś
ę
ż
ą
fl
ś
ę
ż
ś
ą
ą
ą
ś
ę
- ETPC

Rada Europejska - instytucja Unii Europejskiej mająca za zadanie wyznaczanie kierunków jej
rozwoju i polityki. Siedziba Bruksela. Członkowie prezydenci/premierzy 27 państw+. Rada
Europejska zbiera się 2 razy w ciągu półrocza. Jest przewodniczący.

Rada Unii Europejskiej - główny organ decyzyjny Unii Europejskiej. Siedziba w Brukseli. W
kwietniu, czerwcu i październiku spotkania mają miejsce w Luksemburgu.

Unia Europejska - gospodarczo - polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich.

Powstała 1 listopada 1993 r. Na mocy traktatu z Maastricht. Stolica Bruksela (egzekutywą i
legislatywa), Strasburg (legislatywa), Luksemburg (trybunał sądowy, izba kontroli), Frankfurt (bank
centralny).

Egzekutywą - władza wykonawcza w systemie podziału władzy państw np. Sądy, trybunały
Legislatywa - władza ustawodawcza np. Sejm, senat