Γιάννη Τζαβάρα

ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Benedictus de Spinoza (= Βενέδικτος ή Μπαρούχ

Σπινόζα, 1632-1677)

Τελευταία ενημέρωση: Μάρτιος του 2016

Περιεχόμενα αρχείου (Ctrl + κλικ για μετάβαση):

 ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1970-σήμερα)

 ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ (1980-σήμερα)

 ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – Baruch Spinoza

1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Βικιπαίδεια: Μπαρούχ Σπινόζα
 «Ουτοπία»: Μπαρούχ Σπινόζα: Στοιχεία βιογραφίας
 Weltschmerz K.: Ο Μπαρούχ Σπινόζα πέθανε μια Κυριακή του 1677…
 Χριστίνα Παπαγγελή: Το πρόβλημα Σπινόζα, Ίρβιν Γιάλομ

2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1970-σήμερα)1

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1970-1989

Κον, Ίωνας: Πρωτοπόροι φιλόσοφοι. Ιστορική εισαγωγή στη φιλοσοφία. Σωκράτης, Πλάτων,
Ντεκάρτ, Σπινόζα, Καντ, Φίχτε. Μετάφρ. Γ. Καραγιάννης. 2η έκδοση, «Εκάτη», Αθ.
1998 (1η έκδ., «Κουλτούρα», Αθ. 1970).
Millet, L.: Για να γνωρίσετε τη σκέψη του Σπινόζα. Μετάφρ. Μάριος Βερέττας. «Άπειρον»,
Αθ. 1982.
Spinoza, Baruch: Ηθική. α) Μετάφρ. Μίνα Ζωγράφου. «Πέλλα», Αθ. 1970. β) Μετάφρ. Ν.
Κουντουριώτου. "Δωδώνη", Αθ. 2007 (1η έκδοση, «Φέξη», Αθ. 1913).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1990-1999

Γρηγοροπούλου, Βασιλική: α) Παθολογία και πολιτική στο έργο του Σπινόζα. Διδακτορική
διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθ. 1996. β) Γνώση, πάθη και πολιτική στη φιλοσοφία
του Σπινόζα. Εισαγωγή Κοσμάς Ψυχοπαίδης. «Αλεξάνδρεια», Αθ. 1999.
Κον, Ίωνας: Πρωτοπόροι φιλόσοφοι. Ιστορική εισαγωγή στη φιλοσοφία. Σωκράτης, Πλάτων,
Ντεκάρτ, Σπινόζα, Καντ, Φίχτε. Μετάφρ. Γ. Καραγιάννης. 2η έκδοση, «Εκάτη», Αθ.
1998 (1η έκδ., «Κουλτούρα», Αθ. 1970).
Χριστοδούλου, Ιωάννης Σ.: Ο Σπινόζα και η βούληση. «Ζήτρος», Θεσσαλονίκη 1998.
Balibar, Etienne(= Μπαλιμπάρ, Ετιέν): Ο Σπινόζα και η πολιτική. Μετάφρ. Άρης Στυλιανού.
«Εστία», Αθ. 1996.
Deleuze, Gilles (= Ντελέζ, Ζιλ): Σπινόζα. Πρακτική φιλοσοφία. Μετάφρ. Κική Καψαμπέλη,
Επιμ. Γεράσιμος Βώκος – Παναγιώτης Πούλος. «Νήσος», Αθ. 1993.
Spinoza, Baruch: Πολιτική πραγματεία. Μετάφρ. Α. Στυλιανός, Εισαγωγή Γεράσιμος Βώκος.
«Πατάκη», Αθ. 1996.
1
Διεθνή βιβλιογραφία (στο συνεχώς ανανεωνόμενο “Bulletin de bibliographie spinoziste” του
περιοδικού Archives de philosophie) δες στην ιστοσελίδα: http://www.archivesdephilo.com/bull.php
 Διεθνή βιβλιογραφία έργων του Σπινόζα ή για τον Σπινόζα (“Internet Archive”), δες στην
ιστοσελίδα: https://archive.org/search.php?query=%28subject%3A%22Spinoza%2C+Baruch
%22+OR+subject%3A%22Baruch+Spinoza%22+OR+creator%3A%22Spinoza%2C+Baruch
%22+OR+creator%3A%22Baruch+Spinoza%22+OR+creator%3A%22Spinoza%2C+B.
%22+OR+title%3A%22Baruch+Spinoza%22+OR+description%3A%22Spinoza%2C+Baruch
%22+OR+description%3A%22Baruch+Spinoza%22%29+OR+%28%221632-
1677%22+AND+Spinoza%29&sort=creatorSorter

2
ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – Baruch Spinoza

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2000-2009

Αφιέρωμα στον Spinoza. Γράφουν: Γεράσιμος Βώκος - Βασιλική Γρηγοροπούλου - Γιάννης

Πρελορέντζος - Δημήτρης Κοτρόγιαννος - Άρης Στυλιανού - Άκης Γαβριηλίδης -
Δημήτρης Καρύδας - Γιώργος Φουρτούνης - Παναγιώτης Πούλος - Αριστείδης
Μπαλτάς. Αξιολογικά Τόμος 2, Ειδικό Τεύχος 2 (2002).
Αφιέρωμα στον Μπαρούχ Σπινόζα. Ουτοπία 61 (2004), 19-131.
Γαβριηλίδης, Άκης: Η δημοκρατία κατά του φιλελευθερισμού. Η έννοια του φυσικού δικαίου
στη φιλοσοφία του Σπινόζα. "Ελληνικά Γράμματα", Αθ. 2000.
Δόικος, Παναγιώτης: Spinoza. Φαντασία, γνώση και προφητεία. «Ελληνικά Γράμματα», Αθ.
2000.
Deleuze, Gilles (= Ντελέζ, Ζιλ): Ο Σπινόζα και το πρόβλημα της έκφρασης. Μετάφρ. Φώτης
Σιατίτσας, Επιμ. Άρης Στυλιανού. «Κριτική», Αθ. 2002.
Scruton, Roger (= Σκράτον, Ρότζερ): Σπινόζα. Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε. α) Μετάφρ.
Λένα Θεοδωρίδου. "Ενάλιος", Αθ. 2001. β) Μετάφρ. Ευάγγελος Δ. Πρωτοπαπαδάκης.
"Ελληνικά Γράμματα", Αθ. 2006.
Spinoza, Baruch: Ηθική. α) Μετάφρ. Ν. Κουντουριώτου. 3η έκδοση, "Δωδώνη", Αθ. 2013 (2η
έκδοση, «Δωδώνη», Αθ. 2007. 1η έκδοση, «Φέξη», Αθ. 1913). β) Μετάφρ. Ευάγγελος
Βανταράκης, Εισαγωγή Βασιλική Γρηγοροπούλου. "Εκκρεμές", Αθ. 2009.
Spinoza, Baruch: Πραγματεία για τη διόρθωση του νου (Tractatus de intellectus emendatione).
Μετάφρ. Bernard Jacquemart - Βασιλική Γρηγοροπούλου. «Πόλις», Αθ. 2000 (3η έκδ.,
2005)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2010-2015

Αθανασάκης, Δημήτρης: Υπόσταση και αιτιότητα στο «Περί Θεού» (Ηθική Ι) του Σπινόζα.
Μεταδιδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2011.
Balthasar, Thomass (= Μπαλταζάρ, Τομάς): Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας. Μετάφρ.
Έφη Κορομηλά. «Μελάνι», Αθ. 2013.
Hampshire, Stuart: Σπινόζα. Μια εισαγωγή στον φιλοσοφικό στοχασμό του. Μετάφρ. Στέλλα
Τσιλεδάκη, Επιμ. Βασιλική Γρηγοροπούλου. «Αλεξάνδρεια», Αθ. 2013.
Spinoza, Baruch: Ηθική. Μετάφρ. Ν. Κουντουριώτου. 3η έκδοση, "Δωδώνη", Αθ. 2013 (2η
έκδοση, «Δωδώνη», Αθ. 2007. 1η έκδοση, «Φέξη», Αθ. 1913).
Spinoza, Baruch: Περί της ελευθερίας της σκέψης σε ένα ελεύθερο κράτος. Πρόλογος και
εικοστό κεφάλαιο της «Θεολογικοπολιτικής πραγματείας». Μεταφρ. Επαμεινώνδας
Βαμπούλης – Άρης Στυλιανού, Εισαγωγή Γεράσιμος Βώκος. «Άγρα», Αθ. 2014.

3. ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ (1980-σήμερα)

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 1980-1989
Αργυροπούλου, Ρωξάνη Δ.: «Σπινόζα (Spinoza) Μπαρούχ (ή Μπένεντικτ) ντε». Στο:
Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 9α,
«Εκδοτική Αθηνών», Αθ. 1988, 361-362.
Δημόπουλος, Στέλιος: «Συνέδριο για τον Spinoza (Θεσσαλονίκη 22-23/4/1988)». Ελληνική
Φιλοσοφική Επιθεώρηση 5 (1988), 229.
Καραγιάννης, Γεώργιος: «Η δικαιοσύνη κατά Πλάτωνα και κατά το Tractatus Politicus του
Spinoza». Στο: Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Περί Δικαιοσύνης. Η πλατωνική και

3
ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – Baruch Spinoza

αριστοτελική αντίληψη για τη Δικαιοσύνη σε συσχετισμό προς τις νεώτερες και σύγχρονες
θεωρίες για τη Δικαιοσύνη. Αθ. 1989, 230-233.
Κύρκος, Βασίλειος: α) «Η θεωρία του φυσικού δικαίου στην αρχαία σοφιστική και στο
Σπινόζα». Στο: Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Φιλοσοφία και Πολιτική.
«Καρδαμίτσα», Αθ. 1982, 305-315.
Μουτσόπουλος, Ευάγγελος: «Ο χρόνος στο έργο του Spinoza». Δαυλός 67 (1987), 3767-
3773.
Παπανούτσος, Ευάγγελος: «Ένας ερημικός φιλόσοφος (Σπινόζα)». Νέα Εστία 110 (1981),
1302-1306.
Παπαντωνίου, Στέλιος: «Ο Σπινόζα περί Θεού». Ζήνων 4-5 (1983-84), 67-74.
Ρακιτζής, Εμμανουήλ Τ.: «Ο Spinoza και η Δημοκρατία». Στο: Διεθνές Κέντρο Φιλοσοφίας
και Διεπιστημονικής Έρευνας: Άτομο και Κοινωνία. Σειρά «Πρακτικά Συνεδρίων» Νο
1, Διεύθυνση Λεωνίδας Κ. Μπαρτζελιώτης. Αθ. 1989, 45-54.
Schaub, Marianne: «Ο Σπινόζα, ή μια γαλιλαιϊκή πολιτική φιλοσοφία». Στο: François
Châtelet (Επιμ.): Η φιλοσοφία. Μετάφρ. Κωστής Παπαγιώργης. Τόμος Β΄: Από τον
Γαλιλαίο ως τον Ζ. Ζ. Ρουσσώ. «Γνώση», Αθ. 1985, 137-174.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 1990-1999
Γρηγοροπούλου, Βασιλική: α) «Νομιναλισμός, σημειώσεις επί των προβλημάτων που θέτουν
οι: W. Occam, T. Hobbes, B. Spinoza». Γλώσσα 35 (1995), 52-59. β) «Σημειώσεις
πάνω στην ανάγνωση του Deleuze για τον Σπινόζα». Δευκαλίων 16/1 (1998), 115-126.
Διζικιρίκης, Γιώργος: «Spinoza, ο απόστολος του ανθρωπισμού και της ελευθερίας». Ουτοπία
8 (1993), 59-68.
Κοτρόγιαννος, Δημήτρης: «Ιστορία και πολιτικός λόγος στον Hobbes και τον Spinoza».
Αξιολογικά 2 (1991), 126-191.
Παϊπέτης, Φ.: «Η θεώρηση του αγαθού και του κακού κατά τον Spinoza» [Περίληψη
γαλλικού άρθρου]. Φιλοσοφία 29 (1999), 108.
Ρακιτζής, Εμμανουήλ Τ.: «Το οντολογικό πρόβλημα στη φιλοσοφία του Spinoza». Ελληνική
Φιλοσοφική Επιθεώρηση 7 (1990), 13-20.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 2000-2009
 Αφιέρωμα στον Σπινόζα. Αξιολογικά, ειδικό τεύχος 2. «Εξάντας», Αθ. 2002.
[Συντομογραφικά: Αξιολογικά, ειδικό τεύχος 2 (2002)].
 Αφιέρωμα στον Μπαρούχ Σπινόζα. Ουτοπία 61 (2004), 19-131. [Συντομογραφικά:
Ουτοπία 60 (2004)].
Αθανασάκης, Δημήτρης: «Η φιλοσοφία ως πολιτική: ο Antonio Negri και η σπινοζική
δημοκρατία». Κριτική / Επιστήμη & Εκπαίδευση 6 (2007), 109-117.
Βώκος, Γεράσιμος: «Πραγματεία για τη διόρθωση του νου [του Σπινόζα]: το Προοίμιο».
Αξιολογικά, ειδικό τεύχος 2 (2002), 15-33.
Γαβριηλίδης, Άκης: «Αγάλματα, έπαθλα και χιλίαρχοι: ο Σπινόζα και η επικαιρότητα».
Αξιολογικά, τεύχος 2 (2002), 137-169.
Γρηγοροπούλου, Βασιλική: α) «Σπινόζα: Μέθοδος και ελευθερία». Αξιολογικά, ειδικό τεύχος
2 (2002), 35-65. β) «Βούληση και ελευθερία. Διαφωτισμός και πράξη: Ντεκάρτ,
Σπινόζα, Λοκ». Δευκαλίων 23/1 (2005), 21-43. γ) «Γεωμετρία και δύναμη: Το βλέμμα
της αιωνιότητας». Στο: Σπινόζα, Ηθική. «Εκκρεμές», Αθ. 2009, 9-72.
Γρηγοροπούλου, Βασιλική – Στυλιανού, Άρης: «Εισαγωγικό σημείωμα [στο Αφιέρωμα στον
Σπινόζα]». Αξιολογικά, ειδικό τεύχος 2 (2002), 9-11.
Δαφέρμος, Μανόλης: «Ο Σπινόζα και η Ψυχολογία». Ουτοπία 61 (2004), 101-121. [Στο
διαδίκτυο: http://www.ilhs.tuc.gr/gr/spinoza_psyhologia.htm].
Δόικος, Παναγιώτης: α) «Βούληση και φαντασία στο Spinoza». Ελληνική Φιλοσοφική
Επιθεώρηση 17 (2000), 195-199. β) «Φαντασία και γνώση στο Spinoza. Περίληψη της

4
ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – Baruch Spinoza

[διδακτορικής] διατριβής στην ελληνική». Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 18

(2001), 80-83.
Καρύδας, Δημήτρης: «Pantheismusstreit. Η διένεξη περί του Σπινόζα στον ύστερο γερμανικό
διαφωτισμό». Αξιολογικά, ειδικό τεύχος 2 (2002), 173-190.
Κοτρόγιαννος, Δημήτρης: «Η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας στον Σπινόζα». Αξιολογικά,
τεύχος 2 (2002), 113-124.
Μανιάτης, Γεώργιος Ν.: «Ο Σπινόζα και η πολιτική φιλοσοφία». Ουτοπία 61 (2004), 89-100.
Μπαγιόνας, Αύγουστος: «Η ελευθερία στον Σπινόζα». Ουτοπία 61 (2004), 43-47.
Μπαλτάς, Αριστείδης: «Ο Σπινόζα συνομιλεί με τον Βίτγκενσταϊν. Ο νους μου είναι η ιδέα
του σώματός μου ή πώς ο σολιψισμός ταυτίζεται με τον ρεαλισμό». Αξιολογικά, τεύχος
2 (2002), 255-312.
Μπιτσάκης, Ευτύχης: «Σπινόζα: Ένας διφορούμενος υλισμός». Ουτοπία 61 (2004), 123-131.
Πατέλης, Δημήτρης: «Όψεις της ‘υπόστασης’ ως λογικής και μεθοδολογικής
κατηγορίας. Από τον Σπινόζα στον Χέγκελ». Ουτοπία 61 (2004), 23-42.
Πούλος, Παναγιώτης: «Αλήθεια και αναστοχαστικότητα: από τον Σπινόζα στον Προυστ και
τανάπαλιν». Αξιολογικά, τεύχος 2 (2002), 229-254.
Πρελορέντζος, Γιάννης: «Σχετικισμός και κανονιστικότητα στην ηθική και πολιτική
φιλοσοφία του Σπινόζα». Αξιολογικά, τεύχος 2 (2002), 67-112.
Στυλιανού, Αριστοτέλης (Άρης): «Ελευθερία και δημοκρατία: ο απόλυτος Σπινόζα».
Αξιολογικά, τεύχος 2 (2002), 125-136.
Χρύσης, Αλέξανδρος Α.: «Σπινόζα και Μαρξ. Η δυναμική του κράτους και της
επανάστασης». Ουτοπία 61 (2004), 59-88.
D’ Hondt, Jacques: «Ο Σπινόζα του Χέγκελ». Ουτοπία 61 (2004), 49-57.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 2010-2015
Αθανασάκης, Δημήτρης: α) «Omnia corpora in quibusdam convenient: Οι φυσικές βάσεις της
παραγωγής του Λόγου στη φιλοσοφία του Σπινόζα (Ηθική ΙΙ, 37-39)». Στο: Κ.
Σκορδούλης et al. (Επιμ.), Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου «Ιστορία, Φιλοσοφία &
Διδακτική των Επιστημών». «Νήσος», Αθ. 2011, 81-88. β) «Πολιτικές του πλήθους
στον Σπινόζα και στον A. Negri». Κριτική. Επιστήμη και Εκπαίδευση 11 (2011), 3-11.
γ) «‘Cum Deum definio…’: Θεός και causa sui στον Σπινόζα». Φιλοσοφείν: επιστήμη,
εύνοια, παρρησία 7 (2013), 7-23. δ) «Ο Σπινόζα και οι αριθμοί. Παρατηρήσεις για τον
σπινοζικό «μονισμό». Διά-ΛΟΓΟΣ 5 (2015), 9-27.
Βαβούρας, Ηλίας: «Η έννοια της φυσικής δύναμης ως κράτιστος γνώμων της πολιτικής στον
Θουκυδίδη και στον Σπινόζα». Φιλοσοφείν 6 (2012), 36-53.
Γούσια, Αικατερίνη Τ.: «Ο Spinoza και η προοπτική οντολογικής θεμελίωσης των
σύγχρονων περιβαλλοντικών ηθικών συστημάτων». Στο: Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος
Δ. – Μανωλάς, Ευάγγελος Ι. (Επιμ.): Περιβαλλοντική ηθική. Προκλήσεις και προοπτικές
για τον 21ο αιώνα. «Τμήμα ΔΔΠΦΠ του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης»,
Ορεστιάδα 2012, 39-50.
Γρηγοροπούλου, Βασιλική: α) «Από τον Spinoza στον Rousseau: από τη γεωμετρική Ηθική
στην έννοια του ηθικού υποκειμένου». Φιλοσοφία 41 (2011), 234-249. β)
«Ορθολογισμός και Θεοσοφία: Παράκελσος και Ντεκάρτ, Μπαίμε και Σπινόζα».
Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Παιδείας, Σχολή Μωραΐτη, Αθ.
2010, 13-37. γ) «Πάθη και πολιτική στον Ρουσσώ και τον Σπινόζα. Τα παραδείγματα
του αγανακτισμένου πλήθους και του αυτόνομου πολιτικού σώματος». Στο: Azizoğlu,
Rojda – Φαράκλας, Γιώργος (Επιμ.): Η δημοκρατία στην εξορία. Ένας οδηγός για την
σκέψη του Ρουσσώ 300 χρόνια μετά την γέννησή του. «Νήσος», Αθ. 2012, 59-82. δ)
«Αυτοσυνείδηση και ηθική συνείδηση στον Σπινόζα». Διά-ΛΟΓΟΣ 4 (2014), 19-42. ε)
«Περί προκατάληψης κατά τον Spinoza και το ζήτημα του Παμπλέκη στην Ελλάδα.
Από τον Spinoza στις παρυφές του ριζοσπαστικού διαφωτισμού». [Περίληψη αγγλικού
άρθρου]. Φιλοσοφία. Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της
Ακαδημίας Αθηνών 45 (2015), 318.

5
ΜΕΓΑΛΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – Baruch Spinoza

Στυλιανού, Άρης: α) «Πλήθος και δημοκρατία στον Σπινόζα». Κριτική. Επιστήμη &
Εκπαίδευση 10 (2010), 19-28. β) «Ο Θεός του Σπινόζα». Στο: Ζουμπουλάκης, Σταύρος
(Επιμ.): Ο Θεός της Βίβλου και ο Θεός των φιλοσόφων. «Άρτος Ζωής», Αθ. 2012, 344-
357. γ) «Ο Σπινόζα αναγνώστης (;) του Αριστοτέλη». Φιλοσοφείν: επιστήμη, εύνοια,
παρρησία 12 (2015), 341-353.

4. ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

 Τα Άπαντα του Σπινόζα στο πρωτότυπο, στην έκδοση του Carl Gebhardt (1925):
http://solo.bodleian.ox.ac.uk/primo_library/libweb/action/dlDisplay.do?
dscnt=1&docId=oxfaleph012466133&vid=OXVU1&fromLogin=true
 Κείμενα του Σπινόζα σε αγγλική μετάφραση, Internet Sacred Text Archive:
http://sacred-texts.com/phi/spinoza/index.htm
 The Latin texts of three works by Benedictus de Spinoza: Ethica ordine geometrico
demonstrata, Tractatus de Intellectus Emendatione (TIE), and Tractatus
Politicus (Tract. Pol. or TP), together with a selection of the relevant correspondence
(Epistolae). The works can also be read in parallel with an
English or French translation: http://users.telenet.be/rwmeijer/spinoza/works.htm
 Έργα του Σπινόζα σε αγγλική μετάφραση (επιμελημένα από τον Jonathan Bennett).