Professional Documents
Culture Documents
Średniowiecze
Średniowiecze
Średniowiecze
STYLE W SZTUCE
ŚREDNOWIECZNEJ
Styl romański charakterystyczny na począdku od romanus czyli rzymski ponieważ
wykształcił się na terenia dawnego imperium rzymskiego gróbe mury z kamienia małe okna oraz
wieże jedyny zdobnik dzwonnica wskazuje na charakter obronny budowli były one również
pozbawione ozdób oprócz absydy przybudówki półkoliste klaszkory i kościoły. We wnętrzu
panował półmrok przestrzeń podzielić można było na ławe główna i boczną było budowane na
planie krzyża charakteryzowały się tym że były ciężki ciemne i o charakterze obronnym.
W MALARSTWIE
Dominuje tematyka religijna na obrazach niema perspektywy linearnej natomiast pojawia
się perspektywa hieratyczna polegająca na uśrodkowaniu postaci świętych i ich wyolbrzymienie są
również płaskie odrealnione malowanie najczęściej na tle złotym, złoto to symbol świętości. Obrazy
romańskie charakteryzuje statyczność przykładem może był obraz duczczia madonna z
dzieciątkiem i sześcioma aniołami architektury natomiast jest kolegiata w tłumie pod łęczycą drugi
styl to styl gotycki występujący pod koniec średniowiecza w XI XV wieku nazwa tego stylu
powastała w renesansie, a stworzyl ją Giorgio Vassari nazwa plemienia gotów barbarzyńskiego, bo
tak określali ten styl w renesansie twórcy, ponieważ występował naprzeciw dotychcasowym
kanonom w architekturze i malarstwie. Budowle strzeliste wysokie ku bogu wznoszone aby te
konstrukcje podtrzymać we wnętrzu znajdowały się kolumny, a na zewnątrz sporniki cieńskej mury
duża ilość okien wysokich zakończonych łukiem oraz okna z witrażami budowle te były bardzo
bogato zdobione min rozety nad głównym wejściem oraz portale czyli zdobienia drzwi bardzo duże
wejścia oraz ogromna ilość wieżyczek były także gargulce wewnątrz natomiast były sklepienia
żebrowe sufity białe albo błękitne dla wrażenia nieba. W malarstwie np. na obrazach hansa
memlinaga czy malarza Małopolskiego Pieta i ukrzyżowanie dominuje tematyka religijana.
Styl gotycki
– ekspresja, bardzo wyraźnie na obrazach gotyckich dostrzec można uczucia, emocje postacie,
które można opisać na podstawie mimiki twarzy, wyglądu ciał
– opisy, męki, tortur okaleczone, często zdeformowane ciała
Malarze tego stylu zdają się epatować okrucieństwem, stad bardzo częsty motyw krwi płynącej z
ran Chrystusa. Na obrazie Malarza małopolskiego widać trzy postaci (Chrystus, św. Jan, Maria) Jest
to bardzo częsty motyw kiedy pojawiają się te dwie postacie (św. Jan to jedyny, który wspomina, że
pod krzyżem Jezusa stała Maryja). Drugi obraz małopolskiego to Pieta ... przykładem może byc
renesansowa rzeźba ...
Bogurodzica
Jest to najstarszy liryczny utwór w lireraturze polskiej. Pochodzący najprawdopodobniej z
XIII wieku, w tym czasie powstały dwie pierwsze najstarsze strofy. Początkowo utwór ten
przypisywano św. Wojciechowi, ale badania dowiodły, że żył on trzy wieki wcześniej. Utwór ten
pozostaje anonimowy. Jest to jeden z najważniejszych utworów polskich. Zwraca się uwagę na jej
charakter narodowy i religijny. Charakter narodowy:
– uważana za pierwszy hymn polski
– pieśń rycerska (śpiewana w 1410 w czasie bitwy pod Grunwaldem)
– wykonywana także w czasie koronacji Króla Władysława Warnenczyka
– Jan Długosz napisał, że był to hymn koronacyjny dynastii Jagielonów
Charakter religijny:
– występują osoby boskie, czyli pojawia się strefa sacrum
– motyw deesis (z grec. Prośba, modlitwa) motyw deesis to motyw pośrednictwa, szczególnie
częsty w malarstwie i literaturze średniowiecza
– kyrie elison (zwrot pochodzący z greckich pieśni religijnych, oznaczający Panie zmiłuj się)
ten refren wskazuje na to, że była to pieśń wykonywana podczas mszy
Ludzie tej epoki bali się Boga od którego dzielił ich duży dystans, dlatego swoje prośby
zanosili przez pośredników, a byli nimi Maryja, która wywodzila się spośród ludzi, rozumiała ludzi,
bo znała ich codzienne życie, ale jednocześnie była matka Chrystusa. Drugim pośrednikiem był Jan
Chrzciciel, wg Chrystusa najświędszy z ludzi, on jaka pierwszy ogłosił jego boskość.
W utworze można odnaleźć trzy największe paradoksy wiary chrześcijańskiej:
– Maryja, która urodziła syna Bożego pozostała dziewicą.
– "Twego syna Gospodzina" stąd wniosek, że Chrystus jest jednocześnie jej Panen i synen
– Chrystus jest jednocześnie człowiekiem i Bogiem
W utworze odnaleźć można bardzo dużo środków stylistycznych. Na początku utworu
pojawia się apostrofa, bezprośredni zwrot do Maryi i Jana Chrzciciela, wskazujące na obecność
motywu deesis czyli pośrednictwa. Pojawiają się paralelizmy składniowe (powtórzenie składni).
Antyteza "zbożny popyt" "rajski przepyt". Rymy wewnętrzne "Bogurodzica" "dziewica", rymy
zewnętrzne "nosimy" "prosimy". W utworze mozna odnaleźć nawiązanie do poglądów św. Tomasza
z Akwinu, ktory dostrzegał w świecie hieralchiczny porzadek. Według tego założenie najwyższe
miejsce w hierarchi zajmuje Bóg
|
Jezus, Bóg człwowiek
|
Maryja
|
Jan Chrzciel
|
Ludzie
Wedlug tej hierarchi świat jest uporządkowany, człowiek zajmuje w niej najniższą osobę,
dlatego potrzebuje pośredników. Maryja w tym utworze jest osoba boską, jest umieszczona w
centrum utworu. Utwór zaliczyć można do stylu romańskiego.
W utworze występują takze liczne archaizmy, są to wyrazy, bądź formy gramatyczne, które
wyszły z użycia, bądź uległy zmianie.
– Archaizmy leksykalne, to wyrazy, które zmieniły znaczenie "gospodzin" tutaj występuje
jako Pan, a dzisiaj gospodarz
– fonetyczne, zmiany dotyczące zmiany wyrazu "Krzciciela", dzisiaj powiemy Chrzciciela
– fleksyjne, dotyczące zmian w odmianie, np.: "Zyszczy", dziś ziść
Styl gotycki
– ekspresja, bardzo wyraźnie na obrazach gotyckich dostrzec można uczucia, emocje postacie,
które można opisać na podstawie mimiki twarzy, wyglądu ciał
– opisy, męki, tortur okaleczone, często zdeformowane ciała
– strzeliste wysokie budowle, ku czci Boga
– duża ilość okien wysokich zakończonych łukiem, oraz witraże
– bogate zdobienia
– bardzo duże wejścia
– duża ilość wieżyczek
– w obrazach dominuje tematyka religijna
Styl romański:
– grube mury z kamienia
– małe okna
– jedynym zdobnikiem kościołów były dzwonnice
– występowanie wież
– w kościołach panował półmrok
– budowle na planie krzyża
– przestrzeń można podzielić na główną i boczną
– w malarstwie dominuje tematyka religijna, brak perspektywy linearnej, pojawia się
perspektywa hierarchiczna (uśrodkowanie postaci świętych i ich wyolbrzymienia), obrazy
charakteryzuje statyczność
Święty
W średniowieczu wykształciły się dwa wzorce osobowe świętego. Św. wschodni (asceta,
np.: św. Aleksy z "Legendy o Świętym Aleksym") i św. zachodni (np.: święty z Asyżu, którego
historię opisaną w "Kwiatkach świętego Franciszka).
Święty to najpopularniejszy średniowieczny wzorzec osobowy, ponieważ świętym mógł
zostać każdy, bezwzględu na pochodzenie i zasługi. Historie świętych opisywano w dziełach
Chagiograficznych (żywoto pisarstwo). Jedynym z gatunków chagiograficznych była legenda (od
łacińskiego słowa ad legendum-coś do czytania). Historie te czytano w klasztorach podczas
posiłków w refektarzach (jadalnia klasztorna). W danym dniu czytano historię poświęconą
świętemu, który temu dniowi patronował. Szczególnie chętnie człowiek średniowiacz sięgał po
żywoty świętych, ponieważ interesował go świat, którego nie znał, podróże wówczas, były
rzadkością, ludzie bali się podróżować, bo nie znali świata, a także bali się bandytów, złoczyńców.
Ludzie spragnienie byli czegoś niezwykłego, przygód, emocji, chcieli oderwać się od
rzeczywistości, przenosząc się w świat literacki, najbardziej znanym zbiorem żywotów średnich
była "Złota legenda" Jakuba de Voragine (de worażin). Żywoty świętych powstawały wg
określonego schematu:
1. Cudowne narodziny
2. Rozpustna młodość
3. Nawrócenie
4. Cuda towarzyszące życiu
5. Śmierć i cuda po śmierci
PIEŚŃ O ROLANDZIE
Rycerz to kolejny wzorzec osobowy w średniowieczu po świętym w 11 wieku rozpoczęły
się wyprawy krzyżowe krucjaty od łac crux krzyż rycerze europejscy wyruszyli do Jerozolimy aby
bronić ziemi świętej i grobu Chrystusa w tym czsie powstawać zaczęły utwory opiewające rycerzy
chrześcijańskich gatunek ten nazwana chanson de geste szansą de żeste czyli pieśń o czynach
przykładem jest pień o rolandzie autor tego utworu jest anonimzowy głównym bohaterem tej pieśni
jest hrabia marchii bretońskiej roland dowudca arriergardy czyli tylnej straży wojsk Karola
wielkiego jego ojczyną był ganelon człowiek zazdrosny o względy syna u władcy dlatego dopuścił
się zdrady i wydał rolanda w ręce saracenów saracenami nazywano w średniowieczu niewiernych
arabów w wąwozie rancevoux roland z wojskiem wpadł w zasadzke zastawioną przez saracenów
którym pomagał ganelon ponieważ zaatakowana została tylna straż bez wezwania pomocy byli
zdani tylko na siebie ale roland niechciał prosić o pomoc bo najważniejsza cechą jest honor więc
gdyby zadoł wróg i wezwał posiłki mówgłby być uznany za tchuża roland to rycerz chsześcijański
który poległwszy z walce z saracenami gwarantuje sobie życie wieczne i zbawienie niemniej roland
narasił na śmierć żołnierzy oraz przyjaciela oliwiiera można więc stwierdzić że wykazał się
egoizmem i pychą. Na szczególna uwagę można zwrócić że roland czuje gdy śmierć się zbliża
moniewasz mózg wylewa mu się uszami biegnie na wzgórze dzięki czemu ulega wywyższeniu i
znajduje się bliżej nieba oraz góruje nad niewiernymi choć umiera to zwycięża nad niewiernymi
wzgórze to nawiązanie do golgoty gdzie zmarł chrystós. Na wzgórzu stoi sosna z czego był
wykonany krzyż Jezusa drzewo jest mostem do nieba roland kładzie się pod drzewem tważą do
ziemi co jest znakiem pokuty następnie klęka i wypowiada słowa mea culpa czyli moja wina z
modlitwy pokutnej confiteor spowiadam się. Następnie trzykrotnie wyciąga w strone nieba wyciąga
rękawice 3 liczba święta a rękawica chołd lenny a więc bóg staje się seniorem następnie roland
howa pod swym ciałem swój miecz Durrendal atrybut rycerza gdzyby miecz dostał się w ręce
wroga to chańba. W rękojeści znajdowały się relikwie więc w rękach niewiernych chańba wtedy
roland kładzie się na plecach i kładzie ręce na pierci sybol poddania się bogu roland odchodzi
pojednany z bogiem a potwierdzeniem przebaczenia bóg zsyła 3 anioły. Pierwszy Archanioł
Gabriel, Michał ksiąrze który walczył z szatanem ognistym mieszem, Cherubin strażnik bram raju.
Zanoszą dusze rolanda do nieba ta symboliczna śmierć jest charakterystyczna dla chsześcijańskeigo
rycerza ta pieśń jest ważna z powodu że państwowości zaczęły się wykształcać więc nieznae był
pijęcie patriotyzmu pijaiwa się poraz pierwszy w tym utwoże bo roland przed śmiercią wspomina
władcę ale także słodką francje czyli ojczyznę. N podstawie pieśn można stworzyć ideał
średniowiecznego rycerza człowiek honorowy jego najważniejsza cecha męski w walce odważny
dzielny. Hasłem rycerza były Bóg, Honor, Ojczyna nie bez znaczenia jest koleność średniowieczny
rycerz w czasie wypraw krzyżowych był przede wszystkim chsześciajninem dla którego wiara była
wartością najważniejszą w jej obronie był gotów stanąć w obronie a nawet zginąć dlatego bóg jest
wartością nadrzędną. Kolejny jest Honor uczcziwośc i prawość owobiązywał rycerza podczas walki
tważą w twarz na otwartym polu bitwy kiedy dwaj stają naprzeciw siebie był on podstawą etosu
rycerskiego etos to zbiór najważniejszych wartości kodeks. Na trzecim miejscu jest ojczyzna nawet
jeśli nie istniały państwowości dzisiejszego rozumowania poraz pierwszy pojawia się ono w pieśni
o rolandzie. Ryceż to drógi wzorzec osobowy to człowiek który powinien również być oddany
władcy którego był wasalem.
Tristan jest przekonany, że Izolda zapomniała o nim, kiedy wyjeżdza, aby pomóc diukowi
Hoelowi poznaje jego córkę Izoldę o Białych Dłoniach (Izolda znaczy piękna) i decyduje się ja
poślubić przekonany, że ukochana go już nie pamięta, ale w dniu ślubu przypomina mu o ukochanej
pierścień, który od niej dostał wtedy Tristan przekonuje Izoldę, że złożył ślubu czystości i obiecał,
że przez rok nie bedzie sypiał z żoną, nie było to prawdą, bo Tristan tęsknił za Izoldą Jasnowłosą,
kochał tylko ją, był też przekonany, że gdy poślubi Izoldę o Białych Dłoniach zdradził Izoldę
Złotowłosą, ale niebawem okazuje sie, że Tristan wyrusza do Kornwalii wyjawiając swoją
tajemnicę Kahedrynowi, który był bratem Izoldy o Białych dłoniach, próbuje spotkac się z Izoldą
Złotowłosą, używa czarodziejskiej maści, która zmienia rysy jego twarzy, tak że nie rozpoznaje go
nawet ukochana, wierzy że to on kiedy rozpoznał go pies Łapaj. Izolda rozpoznaje w Tristanie
swego ukochanego, Tristan mimo tego, że złozył przysięgę Izoldzie o białych dłoniach do której
musiał wrócić. Wracając Tristan został ranny, trafiony zatrutą strzałą, dlatego poprosił Kahedryna,
aby przywiózł Izoldę Złotowłosą, bo ona jako jedyna mogła go uleczyć, Izolda o Białych Dłoniach
podsłuchała rozmowy brata z mężem i dowiedziała się, że jeśli Kahedryn przywiezie Izolde
Złotowłosą wywiesi żagiel biały, jeśli nie czarny. Stan Tristana coraz bardziej się pogarszał, ale
resztkami sił pragnął jeszcze zobaczyć ukochaną. Izolda okłamała męża, ponieważ była zazdrosna,
poczuła się zdrodzona i poniżona, ale nie sadziła jakie bedą konsekwencje jej kłamstwa, bo Tristan
dowiedziawszy się, że nie zobaczy ukochanej umarł, kiedy Izolda Złotowłosa zobaczyła ciało
swego ukochanego, położyła się obok niego i również umarła.
Mamy w utworze doczynienia z tzw. miłością dworską, która opierała się na konkretnych
bardzo wyraźnie okreslonych zasadach, polegających na tym, że ukochana była z reguły mężatką,
wyzej urodzoną niż mężczyzna, on bronił jej czci, dobrego imienia, dażył ją miłością platoniczną,
niektóre z tych zasad w Tristanie i Izoldzie zostały spełnione, bo Izolda jest królową, żoną króla
Marka, Tristan broni jej, często narażając własne życie, ale na tym te zasady się kończą, bo oto
miłość, którą czują Tristan i Izolda nie podlega żadnym zasadą, jest nieokiełznanym żywiołem,
który ogarnął kochanków i powoli niszczy, uczucie to zrodziło się między Tristanem i Izoldą po
wypiciu magicznego napoju i od tej pory jedno bez drugiego nie mogło żyć, nie mogło zaznać
spokoju, ta miłość przyczyniła się do tego, że oboje zostali zmuszeni do kłamstwa, okłamywali
najbliższą sobie osobe, czyli króla Marka, którego oboje kochali, nie chcieli krzywdzić go, ale
wbrew sobie oboje to czynili, a więc miłość w Tristanie i Izoldzie jest wielką kosmiczną siłą, która
połaczyła kochanków na wieki, bo kiedy okazało się, że Tristan umarł Izolda nie widząc sensu
dalszego istnienia położyła sie obok niego i również umarła, symbolem tej miłości staję się krzak
głogu. Król Marek zabrał ciała do Kornwalii i pochował, ale w dwóch osobnych grobach. Z grobu
Tristana wyrastał głóg, który swoimi galęziami wrastał w grób Izoldy. Choć trzykrotnie na rozkaz
króla go ścinano za każdym razem odrastał, głóg to symbol miłości, która połączyła Tristana i
Izolda, tak silnej, ze była wstanie pokonać nawet śmierć. Głóg ma znaczenie symboliczne, głóg to
krzew, który wiosną kwitnie pieknymi czerwonymi kwiatami, które zmieniają się w czerwone
owoce, ale między nimi ukryte są kolce i taka była miłość Tristana i Izoldy, z jednej strony
niezwykła i piekna, bo gdy kochankowie spotykali się czuli nieopisane szczęście, ale z drugiej
strony bolesna, tak jak bolesne jest ukucie kolca.
W utworze odnaleźć można także ideał damy średniowiecznej, kobiety pięknej wrażliwej i
wykształconej. W średniowieczu osobami wykształconymi byli także duchowni, ale spośród osób
świeckich to kobiety były bardziej wykształcone jak mężczyźni, bo mężczyźnie w tym czasie takie
umiejętności nie były potrzebne, on miał znać się na sztukach walki, a więc musiał umieć władać
bronią, być biegły w sztuce rycerskiej i z takim zjawiskiem mamy doczynienia w Tristanie i
Izoldzie. Tristan i król Marek są obaj niepiśmienni. Kiedy Tristan chce napisać list do króla Marka
pomocy szuka u pustelnika Okrana. Kiedy Marek otrzymuje list każe budzić kapelana, aby ten list
odczytał, natomiast Izolda nie wiemy czy umiała czytac i pisac, ale możemy przypuszczać,
ponieważ miała wiedzę medyczną, którą przekazała matka. Izolda to kobieta niezwykle piękna,
wysoko urodzona, znająca dobre maniery, potrafiąca uleczyć rannego Tristana nawet gdy został
raniony zatrutą strzałą.
W utrworze odnaleźć można także ideał rycerza średniowiecznego, utwór pochodzi
najprawdopobniej z XII wieku, kiedy zmieniać się sytuacja społeczna, zakończyły się się wyprawy
krzyżowe, a wraz z nimi przemineła popularność hanson de geste, czyli pieśni o czynach
opiewiawających dzieje rycerzy, wiernych Bogu, królowi i ojczyźnie, walczących honorowo w
obronie wiary, gotowych w każdej chwili oddać swoje życie. Lojalnych wobec władcy, doskonale
znających rycerskie rzemiosło.
W XII wieku gdy zakończyły się wyprawy krzyżowe rycerze osiedli w swoich zamkach,
wzbogaciwszy się dzięki łupom przywiezionym z krucjat wiedli wygodne dworskie życie, a więc
do cech które posiadał rycerz bohater hanson de geste dołączyły nowe, umiejętność gry na
instrumencie. Śpiewania, a przede wszystkim szarmancja wobec kobiet, taki rycerz posiadał damę
swego serca, którą dażył miłością platoniczną. Tristana taką damę swego serca posiadał, ale wbrew
zasadom miłości dwornej połączyła ich miłość fizyczna. Oprócz tego Tristan umie także grać na
harfie, posiadł także umiejętności sztuki łowieckiej.